بررسی مسئولیت تضامنی و موارد آن در حقوق ایران

استاد راهنما:

        جناب آقای دکتر حمید ابهری

استاد مشاور:

جناب آقای دکتر سعید حسنی

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

فهرست

 عنوان                صفحه

مقدمه ۱

فصل اول : کلیات . ۴

مبحث اول : مفهوم تضامن و اقسام آن ۵

گفتار نخست : مفهوم تضامن. ۵

بند اول : تضامن طلبکاران ۵

بند دوم: تضامن بدهکاران . ۶

گفتار دوم : اقسام تضامن . ۷

بند اول : تضامن مثبت و منفی ۷

الف) تضامن مثبت یا تضامن طلب. ۷

ب) تضامن منفی یا تضامن سلبی . ۸

بند دوم : تضامن کامل و ناقص ۹

بند سوم : تضامن عرضی و طولی . ۱۰

مبحث دوم: منابع مسئولیت تضامنی ۱۱

گفتار نخست: تضامن قراردادی ۱۱

گفتار دوم : تضامن قانونی ۱۵

مبحث سوم : آثار تضامن ۱۷

گفتار اول : آثار وحدت دین . ۱۷

بند اول : امکان مراجعه طلبکار به هر یک از مسئولان برای دریافت تمام دین ۱۷

بند دوم : برائت ذمه تمام بدهکاران در صورت وفای به عهد از سوی یکی از متضامنان ۱۹

بند سوم : حق استناد به ایرادات مشترک توسط هر بدهکار متضامن   ۲۰

گفتار دوم : آثار تعدد روابط . ۲۰

بند اول: گذاشتن شرط در رابطه بدهکار با طلبکار . ۲۰

بند دوم : تهاتر . ۲۰

بند سوم : تبدیل تعهد ۲۲

بند چهارم : مالکیت مافی الذمه . ۲۳

گفتار سوم: آثار نمایندگی متقابل ۲۳

بند اول: مرور زمان ۲۴

بند دوم: درخواست تجدیدنظر ۲۴

فصل دوم : مسئولیت تضامنی در حقوق مدنی . ۲۵

مبحث اول : مسئولیت تضامنی در عقد ضمان ۲۶

گفتار اول : مفهوم ضمان ۲۶

گفتار دوم : ضمان و تضامن ۲۷

بند اول : وجوه اشتراک . ۲۸

بند دوم : وجوه اختلاف ۲۸

گفتار سوم : ماهیت عقد ضمان ۲۹

گفتار چهارم : ضمان وثیقه ای و تضامنی ۳۰

بند اول : ضمان وثیقه ای. ۳۱

الف) بقاء ذمّه مضمون عنه ۳۱

ب) ابراء مضمون عنه ۳۱

پ )بقاء وثائق دین ۳۱

ت) امکان اقاله ضمان ۳۲

ث) عدم امکان ضمان مضمون عنه از ضامن . ۳۲

بند دوم : ضمان تضامنی ۳۳

الف) اثر ضمان تضامنی. ۳۳

ب) اثر ضمان یک نفر به نفع چند نفر ۳۴

پ) ضمان دو ضامن از یکدیگر ۳۴

مبحث دوم : مسئولیت تضامنی در غصب ۳۴

گفتار اول : مفهوم غصب و ارکان تشکیل دهنده آن    ۳۵

گفتار دوم : مبنای تضامن در غصب ۳۶

گفتار سوم : مسئولیت ایادی متعاقبه در مورد غصب   ۳۷

بند اول : ضمان غاصبین نسبت به عین در رابطه مالک با غاصبین    ۳۹

الف) ابراء مالک و رجوع از حق نسبت به عین مال. ۳۹

ب) انتقال حقوق مالک به یکی از غاصبان. ۴۱

پ) تهاتر بین مالک و یکی از غاصبان در مورد عین . ۴۲

بند دوم : ضمان غاصبین نسبت به منافع در رابطه مالک با غاصبین ۴۲

الف) ابراء مالک نسبت به منفعت ۴۳

ب) انتقال حقوق مالک نسبت به منفعت به یکی از غاصبان  ۴۴

پ) تهاتر بین مالک و غاصبان در مورد منافع ۴۴

گفتار چهارم : رابطه غاصبان با یکدیگر . ۴۴

بند اول : ترتیب رجوع غاصبان به یکدیگر نسبت به عین مال    ۴۵

بند دوم : ترتیب رجوع غاصبان به یکدیگر در صورت غرور  ۴۶

بند سوم : توزیع مسئولیت در مورد ضمان منافع ۴۷

مبحث سوم : مسئولیت تضامنی در سایر قوانین. ۴۷

گفتار اول : مسئولیت تضامنی کارگران متعدد. ۴۸

بند اول : مبنای حقوقی مسئولیت کارفرما در برابر ثالث زیان دیده    ۴۸

بند دوم: شرایط تحقق مسئولیت کارفرما ۴۹

الف) خسارت از طرف کارکنان اداری یا کارگران وارد آمده باشد    ۴۹

ب) زیان وارده به هنگام کار یا به مناسبت انجام آن باشد    ۴۹

بند سوم : امکان رجوع زیان دیده و کارفرما به کارگر یا کارمند مسئول ۵۰

گفتار دوم : مسئولیت تضامنی چند قیم . ۵۲

گفتار سوم: مسئولیت تضامنی مالکین جدید بیمه. .۵۳

گفتار چهارم: مسئولیت تضامنی در قانون ثبت. ۵۳

فصل سوم: مسئولیت تضامنی در حقوق تجارت . ۵۶

مبحث اول: ضمان در حقوق تجارت . ۵۷

گفتار اول: تضامن طولی و عرضی . ۵۷

گفتار دوم: موارد بری شدن ضامن از مسئولیت ۵۸

بند اول : وفای به عهد . ۵۸

بند دوم : اقاله . ۵۸

بند سوم : ابراء ۵۹

الف)ضمان ناقل ذمه ۵۹

۱)ابراء ازبعض دین ۵۹

۲)ابراء از تمام دین ۵۹

ب)ضمان ضم ذمه به ذمه ۶۰

بند چهارم : تبدیل تعهد . ۶۰

بند پنجم : تهاتر. ۶۱

بند ششم : مالکیت ما فی الذمه. ۶۱

گفتارسوم : عدم الزام ضامن به تادیه دین با حال شدن قروض مؤجل تاجر ورشکست۶۲

مبحث دوم : مسئولیت تضامنی در اسناد تجاری ۶۳

گفتار اول : مسئولیت تضامنی در برات ۶۳

بند اول : تکالیف دارنده برات جهت استفاده از مزایای مسئولیت تضامنی . ۶۴

بند دوم : آثار عدم اعمال تکالیف قانونی توسط دارنده ۶۶

الف) رجوع به براتگیر ۶۷

ب) رجوع به برات دهنده ۶۷

پ) رجوع به ظهرنویس ها ۶۸

ت) رجوع به ضامن ۶۹

گفتار دوم : مسئولیت تضامنی در سفته ۷۰

بند اول : مسئولیت صادرکنندگان متعدد سفته. ۷۱

بند دوم : استثناء وارده بر اصل تساوی صادرکنندگان متعدد سفته ۷۲

گفتار سوم : ضمانت در اسناد تجاری ۷۳

بند اول : تعهدات اطراف ضمان در مقابل یکدیگر ۷۵

الف) تعهد ضامن در مقابل دارنده ۷۵

۱- تضامنی بودن مسئولیت ضامن ۷۵

۲- محدودیت مسئولیت ضامن به مسئولیت مضمون عنه ۷۶

ب) تعهد مضمون عنه نسبت به پرداخت وجه. ۷۶

پ) تعهد مضمون عنه در مقابل ضامن ۷۷

ت) تعهد مسولان دیگر برات در مقابل ضامن ۷۸

بند دوم : ضمانت از ضامن ۷۸

گفتار چهارم : مسئولیت تضامنی در چک ۷۹

بند اول : مسئولیت تضامنی صادر کننده چک و ظهرنویس ها ۸۰

الف) رعایت مهلت در مراجعه به بانک ۸۰

ب) اقامه دعوی ۸۱

بند دوم : شکایت کیفری چک. ۸۱

بند سوم : مسئولیت تضامنی نماینده و صاحب حساب در چک ۸۲

بند چهارم : مسئولیت صادرکنندگان چک از حساب مشترک    ۸۳

مبحث سوم : بررسی مسئولیت تضامنی در شرکت تضامنی. ۸۴

گفتار اول : اسم شرکت ۸۵

گفتار دوم : میزان مسئولیت شرکا . ۸۶

مبحث چهارم : بررسی مسئولیت تضامنی در شرکت با مسئولیت محدود    ۸۷

گفتار اول : اسم شرکت ۸۸

گفتار دوم : ضمانت اجرای عدم رعایت شرایط تشکیل شرکت با مسئولیت محدود ۸۹

بند اول : بطلان شرکت . ۸۹

بند دوم : نتایج بطلان شرکت . ۹۱

بند سوم : مسئولیت مدنی ناشی از بطلان شرکت ۹۲

مبحث پنجم : بررسی مسئولیت تضامنی در شرکت سهامی. ۹۳

گفتار اول : مسئولیت مؤسسان شرکت ۹۴

گفتار دوم : بطلان شرکت . ۹۵

گفتار سوم : قراردادهای مدیران با شرکت ۹۶

گفتار چهارم : شخص حقوقی سهامدار به عنوان مدیر شرکت  ۹۷

گفتار پنجم : مسئولیتهای مدنی مدیران و مدیرعامل  ۹۸

بند اول : مسئولیت عادی. ۹۹

بند دوم : مسئولیت تضامنی. ۱۰۰

نتیجه گیری و پیشنهادات.  ۱۰۲

منابع   ۱۰۵

مقدمه

بیان مسأله

مسئولیت تضامنی یعنی اینکه برای انجام یک تعهد، حداقل دو نفر مسئولیت داشته باشد، بطوریکه اگر آن تعهد انجام نشود متعهد له اختیار داشته باشد که از هر یک از آنان به طور مستقل، انجام آن تعهد را به صورت کامل بخواهد. در حقوق ایران، مسئولیت تضامنی بیشتر در حقوق تجارت وجود دارد و در خارج از امور تجارت، خلاف اصل است و تنها در صورتی پذیرفته می شود که در عقد تصریح شود. به عبارت دیگر، گفته می شود که در حقوق تجارت ایران اصل بر مسئولیت تضامنی است ولی در حقوق مدنی ایران مسئولیت تضامنی، جنبه استثنایی دارد.

از جمله موارد مسئولیت تضامنی مورد مذکور ماده ۲۴۹ ق. ت می باشد که در آن صادر کننده و محال علیه و ظهر نویس ها در مقابل دارنده برات مسئولیت تضامنی داشته و همچنین ضامنی که ضمانت هر یک از آنان را نموده با کسی مسئولیت تضامنی دارد که از او ضمانت نموده است. ضمانت در حقوق تجارت، سبب ضم ذمه به ذمه است برخلاف حقوق مدنی که قائل بر نقل ذمه به ذمه می باشند یعنی با عقد ضمان دین از ذمه مضمون عنه به ذمه ضامن منتقل می شود و در نتیجه در حقوق تجارت در صورت ابراء ضامن، از ناحیه دارنده، ذمه مضمون عنه مشغول باقی می ماند برخلاف حقوق مدنی که ذمه هر دو بری می شود. از موارد دیگر مسئولیت تضامنی ماده ۱۹ ق. ص . چک می باشد که بیان داشته در صورتی که چک به وکالت یا نمایندگی از طرف صاحب حساب صادر شده باشد صادر کننده و صاحب حساب متضامناً مسئول پرداخت چک هستند و به علت وجود تضامن، اجرائیه علیه هر دو نفر صادر می شود. از موارد دیگر مسئولیت تضامنی مسئولیت شرکای شرکتهای تضامنی می باشد که حداقل از دو نفر تشکیل شده و مسئولیت شریک علاوه بر اینکه شخصی است، تضامنی نیز هست و در صورت انحلال شرکت، هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمام دیون شرکت است. در این تحقیق سعی بر آن شده که مفهوم و آثار مسئولیت تضامنی و مصادیق آن در حقوق ایران بررسی شود.

سؤالات اصلی تحقیق:

۱- قاعده کلی مسئولیت در حقوق تجارت چیست؟

۲- آیا در حقوق مدنی ایران می توان مسئولیت تضامنی را به عنوان یک قاعده پذیرفت؟

۳- آیاظهرنویس می تواند مسئولیت تضامنی خود را در مقابل دارنده یا دارندگان جدید با قید عبارت( بدون تضمین) محدود کند؟

۴- در شرکتهای تضامنی هرگاه بر اثر انتقال سهم الشرکه یکی از شرکاء، شخص دیگر وارد شرکت شود مسئولیت او چگونه است؟

فرضیه های تحقیق :

۱- در حقوق تجارت ایران، قاعده کلی مسئولیت، مسئولیت تضامنی است

۲- از استقراء در مواد مختلف قانونی، می توان در حقوق مدنی ایران نیز برای حمایت از طلبکار، مسئولیت تضامنی را پذیرفت

۳- ظهرنویس طبق اصل کلی ماده ۲۴۹ ق. ت نمی تواند با قید شرط خلاف، مسئولیت خود را محدود نماید.

۴- هرگاه بر اثر انتقال سهم الشرکه یکی از شرکاء شخص دیگر وارد شرکت شود، متضامناً با سایر شرکا مسئول قروضی هم خواهد بود که شرکت، قبل از ورود او داشته است.

اهداف تحقیق :

هدف از ارائه این تحقیق، پرداختن به مسئولیت تضامنی و بررسی آثار آن و موارد کاربرد آن می باشد و با جمع آوری مطالب، متوجه می شویم که در حقوق مدنی ایران مسئولیت تضامنی یک نوع مسئولیت خلاف اصل و احتیاج به صراحت در عقد و قانون داشته و بیشتر در حقوق تجارت و جهت حمایت هر چه بیشتر از متعهد له و طلب او می باشد لیکن در حقوق مدنی نیز برای حمایت از طلبکار می توان قائل بر مسئولیت تضامنی شد.

پیشینه تحقیق:

در مورد مسئولیت تضامنی و موارد آن در حقوق ایران ،کتاب یا تحقیق مستقلی انجام نشده است اما بسیاری از حقوقدانان به صورت مختصر و گذرا هر کدام راجع به قسمتی از موضوع بحث نموده اند از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ج۳، ص ۱۴۰: «دارنده برات، طبق ماده ۲۴۹ ق.ت در صورت پرداخت نشدن برات در سر وعده می تواند پس از اعتراض عدم تأدیه علیه هر یک از مسئولان برات اقامه دعوی نماید. و همین حق را هر یک از ظهرنویس ها نسبت به ما قبل خود دارد. این قواعد، جز اجرای قواعد کلی مسئولیت تضامنی نیست»

۲- جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ضمان عقدی در حقوق مدنی، ص ۲۵۰ « مقصود از ضمان تضامنی آن است که به موجب عقد ضمان، بستانکار بتواند طلب خود را چه از مدیون اصلی و چه از ضامن مطالبه کند.»

۳- کاتوزیان، ناصر، نظریه عمومی تعهدات، ص۱۴۰« مسئولیت تضامنی وسیله تأمین وصول طلب و وثیقه شخصی به سود طلبکار است، تضامن به مقدار بدهی بدهکاران، چیزی نه می افزاید و نه کم