همچنین برای کل پرسش‌نامه، ضریب آلفای کرونباخ برابر با ۷۴۰/. محاسبه شد که حاکی از پایایی ابزار پرسش‌نامه است.

۶-۳-۳٫ جامعه و نمونۀ آماری
جامعۀ آماری این تحقیق شامل کلیۀ افرادی است که در برگزاری فن‌بازارهای دفاعی مشارکت داشته و یا به نحوی با این مکانیزم و نتایج آن آشنا بوده‌اند. یادآوری می‌‌شود که افراد متعددی از درون بنگاه‌‌‌های دفاعی در فعالیت‌های همچون شناسایی و معرفی فناوری دخالت داشته و در برگزاری فن‌بازارهای دفاعی مشارکت داشته‌اند. از سوی دیگر، افرادی نیز در نهادهای میانجی همچون موسسۀ آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی به فعالیت‌های طراحی و اجرای فن‌بازار اشتغال داشته‌اند. به عبارت دیگر، جامعه آماری این تحقیق از دو دسته اصلی تشکیل شده‌است؛ دستۀ اول، افرادی از بنگاه‌های فعال درخرید و فروش فناوری و دسته دوم، افرادی از نهادهای میانجی دخیل در طراحی و اجرای فن‌بازار.
با توجه به موارد فوق، در توزیع پرسش‌نامه‌ها تلاش شد تا ترکیب مناسبی از این دو بخش از جامعه آماری انتخاب شود. بر اساس برآورد انجام شده توسط مسئولان برگزاری ‌‌‌فن‌بازار دفاعی، تعداد مدیران و کارشناسان مرتبط در نهادهای میانجی حدود ۲۰ نفر و در بنگاه‌های خریدار یا فروشنده فناوری حدود ۱۸۰ نفر می‌باشد.
برای تعیین اندازۀ نمونه از سه روش مکمل استفاده شد. روش اول بر اساس جدول مورگان بود. بر این اساس، تعداد افراد نمونه ۱۳۲ نفر برآورد گردید.
روش بعدی، محاسبه حجم نمونه از فرمول کوکران بود. این فرمول بصورت زیر است:
که در آن Z میزان خطای در نظر گرفته شده بر اساس آلفا (خطای نوع اوّل)، ۲ σ (واریانس متغیّر مورد مطالعه) و d (خطای مجاز مورد نظر) می­باشد. در این پژوهش خطای مجاز در نظر گرفته شده ۱ درصد و واریانس متغیّر مورد مطالعه به شرح زیر می‌‌باشد (مومنی، ۱۳۸۶):
σ
همچنین خطای مجاز ۱/. در نظر گرفته می‌‌‌شود. بنابراین:
بر اساس فرمول محاسبه حجم نمونه کوکران تعداد نمونه اوّلیه ۱۷۱ نفر می‌‌‌باشد که با توجه به حجم جامعه آماری می­بایست مورد بازبینی و اصلاح قرار گیرد. لذا با بهره گرفتن از فرمول تصحیح کوکران، تعداد نهایی نمونه به صورت زیر و به تعداد ۹۳ نفر محاسبه ­شد:
علاوه بر محاسبه حجم نمونه به وسیله فرمول فوق، با توجه به روش تحلیل مورد استفاده در این تحقیق که روش معادلات ساختاری می‌باشد اندازه نمونه با تعداد روابط مورد ارزیابی در مدل مرتبط است. بر اساس منابع علمی برای اعتبار تحلیل معادلات ساختاری برای هر رابطه در مدل باید بین ۵ تا ۱۰ نمونه جمع‌ آوری گردد(هومن، ۱۳۸۴، قاسمی،۱۳۸۸). در این تحقیق با توجه به اینکه ۱۰ رابطه بین متغیرهای مدل وجود داشت دستکم به ۱۰۰ پرسش‌نامه احتیاج بود. با این حال، وبه‌منظور اطمینان از اعتبار تحلیل، بیش از ۲۰۰ پرسش‌نامه بین جامعۀ آماری توزیع گردید و ۱۴۲ پرسشنامۀ قابل قبول جمع‌ آوری شد.
۷-۳-۳٫ روش تجزیه و تحلیل داده‌ها
تحلیل داده ­ها، فرایند پردازش داده‌های گردآوری شده برای تحلیل و ایجاد ارتباط بین داده ­ها می­باشد. روش تجزیه و تحلیل داده ­ها با توجه به ماهیت داده ­ها و هدف تحقیق مشخص می­ شود. در تجزیه و تحلیل داده ­ها از آمار توصیفی برای توصیف و طبقه‌بندی داده ­ها و از آمار استنباطی برای آزمودن فرضیه‌ها و تعمیم یافته‌ها استفاده می‌‌شود. در این تحقیق، همان‌گونه که قبلا اشاره شد برای تحلیل داده ­های گردآوری شده از طریق مصاحبه از روش تحلیل محتوا و برای تحلیل داده ­های گردآوری شده از طریق پرسش‌نامه، از روش‌های آماری توصیفی (شاخص‌های مانند: میانگین، انحراف معیار، ضریب واریانس، فراوانی و درصد) و برای تبیین روابط میان متغیرها و آزمون مدل از مدل یابی معادلات ساختاری^[۹۱] استفاده شد. مدل یابی معادلات ساختاری یک تکنیک تحلیل چند متغیری بسیار کلی و نیرومند از خانواده رگرسیون چند متغیره و به بیان دقیقتر بسط “مدل خطی کلی”^[۹۲] است که به پژوهشگر امکان می­دهد مجموعه‏های از معادلات رگرسیون را به صورت همزمان مورد آزمون قرار دهد. مدل‏یابی معادله ساختاری یک رویکرد جامع برای آزمون فرضیه ­های درباره روابط متغیرهای مشاهده شده و مکنون است که اصطلاح غالب آن، مدل یابی معادله ساختاری یا به گونه خلاصه SEM است. از نظر آذر (۱۳۸۱) نیز یکی از قویترین و مناسبترین روش‌های تجزیه و تحلیل در تحقیقات علوم رفتاری و اجتماعی، تجزیه و تحلیل چند متغیره است، زیرا این گونه موضوعات چند متغیره بوده و نمی­ توان آن‌ ها را با شیوۀ دو متغیری (که هر بار یک متغیر مستقل با یک متغیر وابسته در نظر گرفته می‌‌شود) حل نمود. مدل‏یابی معادلات ساختاری یکی از اصلی‌ترین روش‌های تجزیه و تحلیل ساختار داده ­های پیچیده و یکی از روش‌های نو برای بررسی روابط علت و معلولی است. از طریق این روش می‌‌توان قابل قبول بودن مدل‌های نظری را با بهره گرفتن از داده ­های همبستگی، غیر آزمایشی و آزمایشی آزمون کرد. این روش ضمن آنکه ضرایب مجهول مجموعه معادلات ساختاری خطی را برآورد می­ کند، برای برازش مدل‌های ی که شامل متغیرهای مکنون، خطاهای اندازه گیری در هر یک از متغیرهای وابسته و مستقل، علیت دو سویه، هم زمانی و وابستگی متقابل می‌باشد نیز مناسب است.
یکی از قدرتمندترین نرم­افزارهای طراحی شده برای استفاده از این روش، لیزرل است که به‌منظور برآورد و آزمون مدل‌های معادلات ساختاری طراحی شده است. این نرم افزار با اندازه گیری همبستگی و کوواریانس، می ­تواند مقادیر بارهای عاملی، واریانس‌ها و خطاهای متغیرهای مکنون را برآورد یا استنباط کند و از آن می­توان برای اجرای تحلیل عاملی اکتشافی، تحلیل عاملی مرتبۀ دوم، تحلیل عاملی تاییدی و همچنین تحلیل مسیر (مدل یابی علت و معلولی با متغیرهای مکنون) استفاده کرد.
یکی دیگر از نرم­افزارهای طراحی شده برای این کار SmartPLS و یا به‌طور خلاصه پی‏ال‏اس است که بر اساس حداقل مربعات جزئی کار می‌‌‌کند. حداقل مربعات جزئی روش نسبتاً جدیدی برای مدل­سازی معادلات ساختاری است. این روش هم برای رگرسیون تک متغیری و هم چند متغیری و با چند متغیر وابسته کاربرد دارد.
تحقیق حاضر به دنبال شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر موفقیت ‌‌‌فن‌بازار و همچنین تعیین میزان اثر هریک از این عوامل بوده است. آزمون‌هایی که جهت سنجش مدل پیشنهادی تحقیق مورد استفاده قرار گرفته اند عبارتند از: تحلیل عاملی تأییدی و مدل سازی معادلات ساختاری با بهره گرفتن از نرم افزارهای لیزرل و پی‏ال‏اس.
در تحقیق حاضر، آزمون‌های آماری مذکور در چندین گام مرتبط و به‌طور پیوسته بر روی داده‌‌‌های اولیه انجام شدند. دلیل استفاده از آزمون‌های تحلیل عاملی وجود متغیرهای مکنون جهت سنجش سازه‌‌‌های مدل مفهومی تحقیق بوده است. متغیرهای مکنون شامل سنجه‌هایی هستند که به‌طور مستقیم قابل مشاهده و سنجش نبوده و می‌بایست از یک روش آماری مناسب جهت آشکارسازی و تعیین مقادیر واقعی آن‌ ها در کنار سایر متغیرهای آشکار استفاده نمود. در حقیقت این متغیرها به‌عنوان متغیرهای پنهان و مکنون اولیه‌‌ای محسوب می‌شوند که ترکیب‌بندی سازه‌‌‌های نهایی مدل مفهومی تحقیق را در قالب متغیرهای ثانویه مستقل، میانجی و مداخله گر تشکیل می‌دهند. پس از انجام تحلیل عاملی تأییدی، و برای بررسی روابط متقابل و چند گانه میان متغیرها، تحلیل مسیر صورت گرفت.
به‌طور خلاصه، دراین مطالعه برای بررسی روابط متغیرهای نهفته با متغیرهای قابل مشاهده و همینطور شناسایی عوامل تشکیل دهندۀ هر متغیر نهفته (مکنون) از روش تحلیل عاملی تأییدی و نرم­افزار لیزرل و برای بررسی تأثیرات متقابل میان متغیرهای مستقل و متغیرهای میانجی و نیز به‌منظور سنجش ارتباط میان متغیرهای مستقل با متغیر وابسته از روش مدلسازی معادلات ساختاری و از نرم افزار پی‏ال‏اس استفاده گردید.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل یافته‌‌‌های تحقیق
۱-۴٫ مقدمه
در هرنوع تحقیقی، تجزیه و تحلیل داده‌ها برای بررسی فرضیه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است و امروزه در بیشتر تحقیقاتی که متکی بر اطلاعات جمع‌ آوری شده از موضوع مورد پژوهش می‌باشد، تجزیه و تحلیل اطلاعات از اصلی‌ترین و مهم‌ترین بخش‌ها محسوب می‌شود. داده‌‌‌های خام با بهره گرفتن از روش‌های کمّی و کیفی و در بعضی موارد با کمک نرم افزارهای آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند و پس از پردازش به شکل اطلاعات در اختیار استفاده کنندگان قرار داده می‌شوند.
تحقیق حاضر به دنبال شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر موفقیت ‌‌‌فن‌بازار و همچنین تعیین میزان اثر هریک از این عوامل بوده است. برای این هدف، داده‌های گوناگونی از طریق مصاحبه و پرسش‌نامه گردآوری و سپس تحلیل شد. این فصل به تشریح تحلیل‌های انجام شده اختصاص دارد. ابتدا تحلیل مصاحبه‌ها و سپس تحلیل پرسش‌نامه‌ها ارائه می‌‌‌گردد.
۲-۴٫ تحلیل مصاحبه‌ها
همان‌گونه که در فصل سوم اشاره شد، برای تکمیل مرور ادبیات موضوع در تعیین عوامل مؤثر بر فن‏بازارهای دفاعی و نیز بررسی موفقیت فن‏بازارهای گذشتۀ بخش دفاع، از ابزار مصاحبه استفاده گردید. بدین منظور با ۱۴ نفر از خبرگان دفاعی و دست‌اندرکاران فن‏بازارهای گذشته مصاحبه عمیق به عمل آمد؛ سپس، این مصاحبه‌ها مکتوب و با بهره گرفتن از تکنیک تحلیل محتوا تحلیل گردید.
برای این کار با توجه به سوال‌های تحقیق، دو مفهوم مختلف یعنی “موفقیت فن‏بازارهای گذشته” و “عوامل مؤثر در موفقیت فن‏بازار” مطرح شد. برای مفهوم اول (موفقیت فن‏بازارهای گذشته)، سه دسته (کاملاً موفق، تا حدودی موفق و ناموفق) انتخاب شد. در مورد مفهوم دوّم (عوامل مؤثر در موفقیت فن‏بازار) با توجه به ادبیات موضوع پنج دسته (طرف عرضه، طرف تقاضا، ساز و کار درونی، عوامل محیطی و سایر عوامل) در نظر گرفته شد. لازم است اشاره شود که چهار دسته اول (طرف عرضه، طرف تقاضا، ساز و کار درونی و عوامل محیطی) همآن‌های هستند که از مرور ادبیات حاصل شده‌اند و دسته آخر (سایر عوامل) از آن جهت اضافه شد که اگر عامل یا عوامل دیگری - غیر از آنچه از ادبیات حاصل شد – وجود دارد، شناسایی شود؛ سپس، متن مکتوب هر یک از مصاحبه‌ها به‌عنوان یک سند که باید مورد تحلیل محتوا قرار گیرد در نظر گرفته شد.
همچنین پاراگراف به‌عنوان واحد ثبت نظر گرفته شد و در مواردی که یک پاراگراف حاوی دو یا چند مفهوم بود (مثلاً مصاحبه‌شونده هم به طرف عرضه و هم به طرف تقاضا به‌عنوان عوامل مؤثر بر موفقیت فن‌بازار اشاره کرده بود)، دو یا چند کد به آن تخصیص داده شد تا به این ترتیب از مسألۀ عدم پایایی در کدگذاری جلوگیری شود. این کدها در جداول (۱-۴) و (۲-۴) مشخص شده‌است.
آخرین گام، تهیه و اجرای طرحی برای تحلیل بود. طرح تحلیلی که برای این پژوهش در نظر گرفته شد شامل بررسی حضور یا عدم حضور و فراوانی متغیرهای موردنظر بود؛ به این ترتیب که اشاره (یا عدم اشاره) مصاحبه شوندگان به هریک از متغیرها و همچنین فراوانی این اشارات مورد بررسی قرار گرفت.
۱-۲-۴٫ روایی و پایایی تحلیل محتوا
برای اطمینان از روایی و پایایی تحلیل محتوای انجام شده نیز اقداماتی صورت گرفت که چون در فصل سوم تشریح شدند از تکرار آن‌ ها در اینجا خودداری و به اشاره مختصری به اقدامات انجام شده بسنده می‌‌‌شود.
در تحلیل محتوا، قواعدی برای دسته بندی و کدگذاری متغیرها مشخص گردید؛ بدین ترتیب، اگر در پاراگرافی مصاحبه شونده به موفقیت یا عدم موفقیت ‌‌‌فن‌بازار دفاعی اشاره کرده بود، عامل یا عوامل موردنظر وی مشخص و طبق جدول (۱-۴) کدگذاری شد وسپس فراوانی این عوامل (متغیرها) در متن بررسی گردید؛ همچنین، در هر پاراگراف، موفقیت یا عدم موفقیت ‌‌‌فن‌بازار دفاعی نیز طبق جدول (۲-۴) کدگذاری و فراوانی آن‌ ها مشخص شد.
جدول (۱-۴). کدهای عوامل مؤثر در موفقیت فن‏بازار

پارامترهای مربوط به کارایی شعبه های بانک کشاورزی استان گیلان در سال ۱۳۹۲

میانگین کارایی

۰٫۸۸۹

کمترین امتیاز کارایی

۰٫۶۶۰

بیشترین امتیاز کارایی

۱

تعداد شعبه های کارا

۱۷

تعداد شعبه های ناکارا

۱۵

در جدول (۲-۵) مقایسه ای میان پارامترهای کارایی انجام گرفته است که نشان می دهد میانگین کارایی ۳۲ شعبه بانک کشاورزی در سال ۱۳۹۲، ۰٫۸۸۹ بوده است. تعداد ۱۷ شعبه از بین ۳۲ شعبه مورد بررسی کارا شناخته شده اند.
با بهره گرفتن از تعریف مجموعه مرجع و امکان الگو گیری از شعبه های کارا، صرفه جویی های بالقوه ای که در صورت کارا بودن شعبه های ناکارا در مورد شاخص های ورودی ممکن است به دست آید، برای مدیران و مسئولان شعبه ها پیشنهاد می شود.

با توجه به عدد میانگین در مجموع شعبه ها، بیشترین امکان صرفه جویی منابع با متوسط (۱۹۵۴۴۵۵۴۲۴٫۹۳۸ واحد) ۳٫۰۹ درصد به هزینه اداری اختصاص دارد. این مقدار برای هر شعبه نیز در جدول (۴-۸) قابل مشاهده است.
به طور کلی صرفه جویی در ورودی ها علاوه بر بهبود عملکرد و ارتقای بهره وری و کارایی شعبه ها به آزاد سازی منابعی که ممکن است کمک به سزایی برای افزایش کیفیت خدمات و پیگیری (مثل آموزش مشتریان و کارکنان) و اهداف دیگر، داشته باشد.
نتایج این مطالعه نشان می دهد که ترکیب مناسبی از ورودی ها برای تولید حداقل هزینه انتخاب نشده است و این مساله نوعی ناکارایی فنی- اقتصادی به وجود می آورد.

۵-۴ پیشنهاداتی بر مبنای یافته های پژوهش

با در نظر گرفتن نتایج حاصل از انجام تحقیق و با توجه به اینکه شعب ناکارا بایستی الگو برداری از شعب کارا و با استفادۀ بهینه از منابع خود در جهت افزایش کارایی گام دارند، لذا پیشنهاداتی به صورت زیر برای بهبود عملکرد مطرح می گردد:
شعب ناکارا (آستارا، بندرانزلی، رودبار، رودسر، لاهیجان، سیاهکل، شفت، ماسال، املش، کوچصفهان، آستانه اشرفیه، خمام، لنگرود، بندرکیاشهر و شاندرمن) لازم است از طریق کاهش ورودی ها به میزان مقادیر بدست آمده و همچنین با الگو قرار دادن شعب کارا (رشت، کلاچای، پره سر، سنگر، چابکسر، منجیل، خشک بیجار، صومعه سرا، رستم آباد، تالش، فومن، رضوانشهر، لشت نشاء، زیباکنار، مدیریت گیلان، لوشان و واجارگاه) به تعریف مجدد فرایندها و رویه های موجود درمجموعه خود در جهت رسیدن به مرز کارایی بپردازند.
می توان با انجام بررسی های تکمیلی تر در مورد شعب ناکارا، برنامه های اصلاح و بهبود بهره وری و کارایی در این واحدها را با موفقیت بیشتر تدوین کرد. در این راستا حتی برای واحدهایی که در این تحقیق کارا بوده اند بایستی برنامه هایی جهت افزایش کارایی و بهره وری تهیه و تدوین و به مرحله اجرا در آورد.
با توجه به این که در این تحقیق، کارایی تولید واحدهای مورد ارزیابی قرار گرفته است، از این رو، بررسی هایی مانند ارزیابی کارایی سودآوری و رشد بهره وری شعبه ها در تحقیقات جانبی تر می تواند از جمله تحقیقاتی باشد که مکمل این تحقیق بوده و عملکرد شعبه های بانک کشاورزی استان گیلان را در حوزه های دیگر آشکار سازد.
توصیه می شود که شعبه هایی که در شرایط بازده به مقیاس صعودی فعالیت می کنند، سطح فعالیت خود را افزایش دهند. همچنین شعبه هایی که در شرایط بازده نزولی نسبت به مقیاس قرار دارند، می باید برای بهبود کارایی خود در بلند مدت، در ساختار خود تجدید نظر نموده تا به سوی حداقل هزینه متوسط بلند مدت حرکت نمایند. البته به منظور اطمینان بیشتر از نتیجه کار، به مدیران شعبه ها پیشنهاد می شود علاوه بر به کار گیری روش DEA با روش اقتصاد سنجی، کشش هزینه ای عوامل تولید را نیز محاسبه کنند.
با توجه به اهمیت بسیار بالای بانک ها در ارائه خدمات و تاثیر زیاد آنها بر نظام مالی کشور، به مسئولان مرتبط با امر توصیه می شود به صورت سالانه، کارایی و بهره وری شعبه ها را در شهر های مختلف ایران به ویژه مراکز استان که تعداد بیشتری از افراد از خدمات آنها بهره مند می شوند، را اندازه گیری نمایند؛ تا با ارائه راهکارهای کاربردی، بتوان وضعیت بانک ها را رونق بخشید.
تعدیل نیروی انسانی مازاد بر اساس نتایج بدست آمده در روش تحلیل تحلیل پوششی داده ها نقش عمده ای در کاهش هزینه های سازمان ایفا می نمایند، البته کاهش این ظرفیت مازاد باید در قالب یک برنامه ریزی جامع و با در نظر گرفتن کلیه جوانب صورت پذیرد.
ایجاد سیستم انگیزشی و تشویقی مانند پرداخت پاداش به سازمان های کارا، جهت ارتقاء هرچه بیشتر کارایی آنها و تشویق و ترغیب سایر سازمان های ناکارا به تلاش بیشتر.

۵-۵ محدودیت های تحقیق

درتحقیق حاضر فقط به بررسی ستانده ها و نهاده های مطلوب پرداخته شد؛ و ستانده ها و نهاده های نامطلوب مورد بررسی قرار نگرفته است.
در این تحقیق امکان بررسی تمامی عوامل تاثیر گذار (ستانده ها و نهاده ها) بر عملکرد سازمان وجود نداشته است.
مدل پژوهش ورودی محور بوده و بررسی کارایی سازمان براساس مدلی خروجی صورت نگرفته است.
از محدودیت های دیگر در این تحقیق، می توان به بازه زمانی محدود و کمبود نمونه های مورد نیاز برای تحقیق جامع تر اشاره نمود.

۵-۶ پیشنهاد برای تحقیقات آتی

با توجه به اینکه در ارزیابی عملکرد سازمان انتخاب مدل مناسب ارزیابی، اولین مرحله است و از آنجا که هر یک از روش های ارزیابی دارای نقاط قوت و ضعف خاص خود می باشند؛ بنابراین پیشنهاد می گردد از تلفیق تکنیک های تحلیل پوششی داده‌ها استفاده شود زیرا مدل ترکیبی میتواند زمینه بررسی دقیقتر عملکرد سازمان ها را مهیا کند.
نتایج حاصل از بکارگیری تکنیک تحلیل پوششی داده ها تا حد زیادی به نوع ورودی و خروجی انتخابی بستگی دارد. بنابراین پیشنهاد می گردد با بررسی مطالعات انجام شده با بهره گرفتن از تحلیل پوششی داده ها پارامترهای موثرتر را در محاسبه کارایی انتخاب کنند.
همچنین با توجه به اینکه مدل پژوهش ورودی محور بوده پیشنهاد میگردد تا کارایی شعب براساس مدلی خروجی محور نیز مورد بررسی قرار بگیرد.
مدل های تحلیل پوششی داده ها، برای کارا کردن شعبه های ناکارا فقط یکی از دو رویکرد ورودی محور و خروجی محور را ارائه می کنند . برای رفع این محدودیت نیز پیشنهاد می شود مدلی ارائه گردد که هر دو رویکرد را یک جا مورد نظر قرار دهد.

منابع

آریا، ناصر.(۱۳۸۱). “آشنایی با برخی مفاهیم اساسی حسابداری مدیریت"، مجله حسابرس، شماره ۱۶٫
آماده، حمید. علی امامی میبدی. علی آزادی نژاد. (۱۳۸۸). “رتبه بندی استان های کشور از لحاظ کارایی فنی بخش صنعت با بهره گرفتن از روش تحلیل پوششی داده ها". مجله دانش و توسعه، سال شانزدهم، شماره ۲۹٫
احمدپور، هادی (۱۳۸۵). ” بررسی کارایی سیستم بانکی ج. ا. ایران با بهره گرفتن از تحلیل پوششی داده ها ( DEA)، مطالعه موردی: بانک صادرات استان مازندران"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، رشته علوم اقتصادی.
اسمعیلی کارکرودی، علی اکبر(۱۳۸۷) “ارزیابی عملکرد شعب بانک صادرات استان مازندران با بهره گرفتن از مدل تحلیل پوششی داده ها ” رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد رشت.

درست است و پژوهش نیز بر اساس همین اندیشه دینی است که انجام پذیرفته است.
بر اساس همین اندیشه دینی نیازها از تفکرات متفاوت مورد تحقیق قرار گرفته است. در واقع این اندیشه مانند یک الگو بوده است که باعث رد و یا پذیرش طبقه بندی نیازها و یا دیگر نظرات طرح شده در تحقیق گردیده است.

۴

صاحب نظر در حوزه معارف اسلامی و مدرس دانشگاه

باید حواسمان باشد درمیدان حریف بازی نکنیم گاهی اوقات ما می‌خواهیم علمی را که از ریشه و مبنا اسلامی نیست را اسلامیزه کنیم که این یک تله است که نیاز به دقت بیشتر دارد. وقتی نگاه بازاریابی که علمی غربی است به انسان فقط مادیست ما می‌خواهیم چکار کنیم؟ آیا اصلا بازاریابی اسلامی مفهوم صحیحی است؟
مثل اینکه ما بیاییم گزاره‌های اسلامی را برای ترویج ورزش زیبایی اندام قرار دهیم.

ما نباید اسلام را ابزار توجیه سایر قرار دهیم. که این بحث جدایی می‌خواهد.

به مبنا اشاره کردید چیزی که تغییر دادنش در موضوع تحقیق به وضوح قابل مشاهده است که این از عبارت انسان شناسی اسلامی فهم می‌شود. در مورد خرید و فروش هم که در اسلام نه تنها با اصل این بحث مساله‌ای وجود ندارد بلکه در قرآن کریم خداوند می‌فرماید: احل الله البیع
یعنی خداوند خرید و فروش را حلال دانسته‌اند. و آیات:
«و ان لیس للانسان الّا ماسعی»(نجم ۳۹).
«و اینک نیست برای انسان، مگر آنچه را که کوشش کرده».
«للرّجال نصیب ممّا اکتسبوا و للنّساء نصیب ممّا اکتسبن»(نساء،۳۲).
«برای مردان از آنچه بدست آوردند بهره‌ای، ‌و برای زنان نیز آنچه به دست آوردند بهره‌ای است».
از سیل احادیثی که به کسب روزی حلال اشاره شده است نیز به همین روایت بسنده می‌شود که
قال رسول الله (ص): «العباده سبعون جزءاً افضلها طلب الحلال».^[۴۱]پیامبر خدا (ص) فرمود : «عبادت هفتاد بخش است که برترین آن کسب حلال است».

درنگرش امام و استاد مطهری انسان جایگاه محوری دارد. حتی نسبت به دین، یعنی دین طفیلی انسان و برای رشد اوست. امام می‌فرماید: موضوع علم انبیا انسان است. پس شما نمی‌توانی جامعه را در غیاب انسان و ویژگی های او و لوازم و ملزومات آن اداره کنی. انسان کوچک نیست و مهم است. انسان یک طرف مهم سیر الی الله است.

این همان اهمیت انسان است که در تحقیق اشاره شده است.
استاد محترم در بیان تایید موضوع جایگاه مهم و محوری برای انسان هستند که در این پژوهش اصل بوده است.

فطرت۲ معنا دارد: ۱-عام: ساختار وجودی انسان، که طبیعت و حیوانیت انسان جزء این است.۲-خاص: آن مفهوم خاص فطرت انسان که موجب تفکیک آن از نباتات و حیوان می‌گردد. چه بسا معنای عام فطرت بیشتر بدرد شما بخورد اما هر دواینها لازم است.

در پژوهش اعمال خواهد شد. هر چند بحث اصلی این پژوهش، فطرت به معنای خاص می‌باشد.

انسان نوزاد تقریبا یک حیوان بالفعل است (یعنی بیشتر حیوان است) ولی یک انسان بالقوه است. یعنی باید مولفه‌های انسانی را بمرور زمان بدست بیاورد . وقتی می‌گوییم ما به مشتری به دید انسان نگاه می‌کنیم همین معنی رشد ویژگی‌های بالقوه فطری اوست. ما یک نگاه غایت گرا داریم به مشتری. بعنوان یک موجود در مسیر به او می‌نگریم. و ما به عنوان بازاریاب هم باید او را در این مسیر کمک کنیم و در رشد او سهیم باشم(تاکیید روی نگاه غایت گرایانه). لذا اگر کالایی بفروشم که اورا در حیوانیتش متوقف کند دیگر نگاه انسانی ندارم. ودیگر لازم نیست برای اینکه او مشتری من شود او را تا حد حیوان پایین بیاورم.

شاید این فرمایش تمام حرف پایان نامه باشد.

نگاه به انسان شما ۲ پایه دارد: یکی غایت گرایی و دیگری نگاه جامع نگری به نیازهای انسان. جامع نگری به این معنی که:
الف)همه مراتب وجودی انسان را در نظر بگیریم. درست است ما باید فطرت را شکوفا کنیم ولی نباید ویژگی‌های نباتی و حیوانی را فراموش کنیم. انسان منهای حیوانیت، انسان نیست وغایت گرایی نیز می‌خواهد بگوید این جمیع نیازها و ویژگی‌ها غایتی دارد و سمت سو و جهتی دارد.

ب)تاثیر و تاثر اینها روی هم: درمورد جامع نگری در بیانات شهید مطهری روح و جسم روی هم تاثیر می‌گذارند و جسم موجب پیشرفت یا پسرفت روح می شود (و برعکس).

مطمئنا نیازها بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند. به همبن دلیل است که ارضای بیش از حد یکی از نیازها علاوه بر اینکه خود این افراط مضر است، باعث می‌شود انسان نتواند سایر نیازها را آنگونه که ممکن است ارضا کند چرا که انسان امکانات محدودی دارد که باید مدیریت شوند.
علاوه بر اینکه ارضای کاریکاتوری نیازها مضر خواهد بود.

ما در اسلام به انسان به عنوان موجود در مسیر می‌نگریم. نگاه ما فازی است، نه صفرو یکی. یعنی انسان های مختلف در مراحل مختلف زندگی در مراتب و مقام‌های مختلفی هستند. هر دارویی برای هر شخص متفاوت است وبرای همان شخص واحد در شرایط مختلف باید دارویی جدا تجویز کرد. مثلا شاید دیدن فیلم برای امام حرام باشد ولی شخص دیگر اصلا نیاز او باشد (سیئات المقربین حسنات الأبرار) ویا مثلا حسنین در کودکی مثل همه بچه ها بازی می‌کردند واین بازی کردن هم نشان نقص فطری آنها نیست. این جاست که می‌گوییم در نگاه مدیریتی جامع (حال اینجا بازاریابی) نباید بعضی مراتب وجودی انسان را نادیده گرفت.

این مطلب متفاوت بودن سطوح ارضای نیاز در افراد را بیان می‌کند که در چرخه عمر نیاز اشاره خواهد شد و نیز اشاره می‌کند که شناسایی نیاز باید تک به تک صورت پذیرد.
در ضمن پرداختن به فطرت در این تحقیق دلیلی بر کم اهمیت بودن و یا نادیده گرفتن سایر نیازها نیست. بلکه از بین نیازهای فطری و غیرفطری، این نیازهای فطری هستند که در این پژوهش تبیین شده‌اند.

البته ما اولویت را به ابعاد فطری و روحی می‌دهیم چون غایت گرایی ما است ولی باز هم باید از گرایش به رهبانیت بیم داشت.

تکیه بر فطرت به رهبانیت نمی‌انجامد.
تاکید این پژوهش بر فطرت به دلیل گستردگی بحث است نه اینکه باقی نیازها اهمیت ندارند.
هر چند اشاره شده است که نیازهای فطری و غیر فطری باید متناسب ارضا شوند و این خود نشان از این دارد که به رهبانیت نتیجه نمی‌دهد.

یک بحث کلی و مبنایی: شاید کسی اشکال بگیرد که ای مردم این همه تنوع ومصرف گرایی خوب نیست و فلان….؟ (حواسمان باشد ما در بحث های تولید علم انسانی خیلی شعار می‌دهیم)حالا ما می‌پرسیم ای کسی که این را می‌گویی بیا و تکلیف ما را با گرایش فطری ابداع و خلاقیت مشخص کن. فطرت تولید کننده و فروشنده دوست دارد ابداع کند و دائما جدید باشد و فطرت خریدار هم دوست دارد تنوع داشته باشد و…. حال پس باید این نیاز فطری نیز شکوفا شود.
اما یک بحث مبارزه با مصرف گرایی نیز داریم. بله! این یک چالش است که شما باید آن را پاسخ دهید. یک اشکال دیگر ما این است که ساده انگاریم در مسائل که از همان شعار زدگی می‌آید. آری بحث ها خیلی پیچیده است. شما باید گره های پیچیده بحث ها را بدور از شعار زدگی باز کنید .

پاسخ این است که مطمئنا در صورتی که نیازهای تولید کننده نیز به صورت متناسب ارضا نشوند همین اتفاق می‌افتد. حس فطری خلاقیت و نوآوری بدون رشد متناسب خیرخواهی به چیزی غیر از مصرف گرایی منجر نخواهد شد.

۲- پس ناچاراً پدیدهY نیز اتفاق خواهد افتاد.
چارچوب شیب لغزنده در این بررسی دارای سه بعد است: ۱) اعتماد به مسئولین دولتی ۲) قدرت مسئولین دولتی ۳) تمکین مالیات.
فرض بر این است که تمکین مالیات تابعی از قدرت مسئولین دولتی و اعتماد به آن‌هاست. یعنی این که در واقع به دنبال افزایش (کاهش) میزان قدرت و اعتماد مسئولین مالیاتی، افزایش (کاهش) تمکین مالیات ایجاد خواهد شد. فرض می‌شود که تمکین مالیاتی تابعی از دو عامل قدرت مسئولین دولتی و اعتماد مؤدیان مالیاتی به آن‌هاست. اگر هر دو عامل نامبرده در سطح پایئنی قرار داشته باشند، فرض می‌شود که تمکین مالیاتی نیز پائین است، زیرا مؤدیان مالیاتی به طور خودخواهانه برخورد کرده و برای حداکثر کردن سود خود از پرداخت مالیات فرار می‌کنند. اگر اعتماد به مسئولین دولتی افزایش یابد، فرض می‌شود که تمکین مالیاتی مؤدیان افزایش یابد. همچنین اگر قدرت مسئولین افزایش یابد، انتظار می‌رود که باز هم تمکین مالیاتی افزایش یابد.

۱-۷- تعاریف عملیاتی واژه‌های تحقیق
۱-۷-۱- تمکین مالیاتی^[۵]:تمکین مالیاتی پای‌بندی به تکالیف مالیاتی و رعایت قانون مالیاتی از سوی گروه‌های مختلف مؤدیان مالیاتی را تمکین مؤدیان مالیاتی در برابر قوانین و مقررات می‌نامند (آقایی، ۱۰۶:۱۳۸۰).
۱-۷-۲- قدرت^[۶]: دیدگاه مؤدیان مالیات است در مورد میزان توانایی مسئولان مالیات در شناسایی و تنبیه متخلفان مالیاتی (کرچلر^[۷]، ۲۱۳:۲۰۰۸)
۱-۷-۳- اعتماد^[۸]: ایده عمومی یک فرد یا گروه اجتماعی مبنی بر این‌که مسئولان مالیاتی خیرخواه هستند و در جهت تأمین کالاهای عمومی اقدام می‌کنند( کرچلر، ۲۱۲:۲۰۰۸).
۱-۷-۴- چارچوب شیب لغزنده^[۹]: نوعی استدلال سفسطه‌آمیز است که بر اساس آن اگر جریانی از یک فعالیت یک‌بار انجام گیرد، منجر به شکل‌گیری فعالیت‌های دیگر خواهد شد به طوری که حتی ممکن است به برخی نتایج نامطلوب بعدی منجر شود ( نونبرگ^[۱۰]، ۲۰۰۳).
۱-۸- خلاصه
علی‌رغم اهمیت بالای بحث تمکین مالیاتی و عوامل مؤثر بر آن، در کشور ما مطالعات وسیعی در این زمینه صورت نگرفته است. از طرفی با افزایش تمکین مالیاتی، درآمدهای مالیاتی دولت بیشتر می‌شود و از‌آن‌جائی که این منبع درآمدی دارای قابلیت کنترل بالایی است، بر سایر منابع درآمدی ناشی از اقتصاد داخلی ترجیح دارد. در اکثر مطالعات انجام شده در این زمینه به بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر این پدیده پرداخته شده است؛ در حالی که در این پژوهش با ارائه رویکردی جدید، به مطالعه عوامل فردی-اجتماعی شامل قدرت مسئولین دولتی و اعتماد مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها پرداخته شده است و همین مسأله اهمیت پژوهش حاضر را نمایان می‌‌ سازد.
به طور کلی در این فصل ضمن بیان مسأله پژوهش، اهمیت و ضرورت انجام پژوهش، اهداف و فرضیه‌های پژوهش، نوع پژوهش و تعاریف عملیاتی واژه‌های پژوهش شرح داده شد.
در فصل دوم مبانی نظری و تجربی تمکین مالیاتی و عوامل مؤثر بر آن و پیشینه پژوهش، مورد بحث قرار خواهد گرفت. در فصل سوم روش انجام پژوهش شرح داده خواهد شد. فصل چهارم به تجزیه و تحلیل نتایج بدست آمده و آزمون فرضیه‌ها اختصاص داده شده است. و در نهایت در فصل پنجم ضمن بیان نتایج پژوهش، پیشنهاداتی نیز ارائه گردیده است.
فصل دوم
چارچوب نظری و مروری بر ادبیات تحقیق
مقدمه
یکی از مشکلات دولت‌ها در کشورهای در‌حال‌توسعه کمبود درآمد برای دست‌یابی به اهداف عمومی است. کمبود منابع درآمدی دولت، مخارج عمومی دولت‌ها را به شدت محدود کرده و سرمایه‌گذاری در منابع انسانی و زیرساخت‌های فیزیکی به عنوان عوامل مهم تأثیرگذار بر رشد اقتصادی و در نتیجه و افزایش رفاه جامعه را با مشکلات جدی مواجه می‌کند.
مالیات به عنوان مهم‌ترین منبع درآمدی دولت‌ها نقش ویژه‌ای در تأمین مالی دولت‌ها ایفا می‌کند. اگرچه برخی کشورها مانند ایران به دلیل دسترسی به منابع جایگزین مانند نفت آن چنان که شایسته است به درآمدهای مالیاتی توجه نمی‌کنند، اما این کشورها به دلیل نقش مهم و اساسی آن در ساختار بودجه خود اذعان دارند و به دنبال بررسی و چگونگی افزایش ظرفیت‌های بالقوه مالیاتی خود هستند. یکی از راه‌های افزایش ظرفیت‌های مالیاتی و تحقق اهداف درآمدی دولت، افزایش تمکین مالیاتی است.
در این فصل در بررسی مبانی نظری، تعاریف لغات کلیدی و مفاهیم اولیه پژوهش، ابتدا به تعریف مالیات، انواع آن، نرخ مالیات، جایگاه مالیات در مکاتب اقتصادی مختلف و اهمیت نظام مالیاتی پرداخته شده است. سپس، به شرح و توضیح مفهوم تمکین مالیاتی پرداخته و در ادامه، مباحث مرتبط با تمکین مالیاتی اعم از فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی وعوامل مؤثر بر آن را ذکر خواهد شد. سپس عناصر اصلی تمکین مالیاتی و عوامل مؤثر بر آن بیان ‌خواهد‌ شد. از‌جمله مباحثی که در این فصل به شرح مفهوم آن پرداخته خواهد شد، قدرت و اعتماد و تشریح اثرات دینامیک بین آن‌ ها می‌باشد. استدلال شیب لغزنده نیز بیان خواهد شد. نهایتاً، برخی از مطالعات انجام شده در داخل و خارج از ایران در این زمینه به‌طور مختصر مرور خواهد شد.
۲-۱- مالیات چیست؟
مالیات، قسمتی از درآمد یا دارایی افراد است که به منظور پرداخت مخارج عمومی و حفظ منافع اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور (اجرای سیاست گزاری مالی) به موجب قوانین به وسیله اهرمهای اداری و اجرایی دولت وصول شود(ثاقب فر،۱۳۸۶).
مالیات یکی از مهمترین ابزارهای اعمال سیاست مالی دولت می‌باشد. اصولاً مالیات از لوازم اصلی اداره حکومت می‌باشد. یعنی وجود دولت و حکومت بدون پدیده مالیات غیرمعقول می‌باشد ( دادگرکرماجانی، ۱۳۷۸،۱۲۸).
مالیات از جمله اهرم‌های مؤثر سیاست‌های مالی دولت برای انجام وظایف خود است. ادبیات اقتصادی مالیات نیز مشابه دیگر شاخه‌های اقتصادی به مرور زمان دچار تحولات عمده‌ای شده است. هم‌اکنون در بسیاری از دولت‌های دموکراتیک، مردم بر‌اساس تحلیل سیاست‌های مالیاتی پیشنهاد ‌شده، رأی‌ می‌دهند. دولت‏ها در جوامع دموکراتیک که منتخب مردم هستند، نیازمند منابع‏اند. مقوله‏ مالیات‏ها از‌نظر اجتماعی نیز تحول‌های گسترده‏ای پیدا کرده است. از آنجا که سیستم مالیاتی بهترین راه شفافیت درآمدی است، آمار و تصویر ایجاد‌شده در یک نظام مالیاتی کارآمد و عادلانه می‌‏تواند خود یک کنترل‌کننده نرم‏افزاری و علمی جهت ارتقاء سطح کارآمدی اقتصاد شود و همواره اطلاعات مورد‌نیاز را جهت برنامه‌ریزی عمومی و کسب حقوق برابر جهت رسیدن به فرصت‏های برابر نهادینه کند (ثاقب فر، ۱۳۸۶).
اهمیت مالیات تنها از بعد کارایی آن برای دولت نبوده بلکه آثار و فشارهای ناشی از آن، عادلانه یا ناعادلانه بودن آن، تأثیر آن بر کارایی اقتصادی، ایجاد انگیزه منفی و یا مثبت برای فعالیت‌های گوناگون و امثال آن نیز مورد توجه خاص می‌باشد. بنابراین مقوله مالیات از ابعاد مختلف باید مورد توجه قرار بگیرد و در ضمن برخوردی شفاف و اصولی را می‌طلبد. زیرا هم عنصری است که بدون آن اقتصاد نخواهد چرخید و هم عنصری است که می‌تواند موجب اشکالاتی در همان اقتصاد گردد. داشتن نظام مالیاتی کارآمد و عادلانه آرزوی بسیاری از ملت‌ها می‌باشد. جمه این دو عنصر دشوار می‌باشد. حداقل باید تلاش کلی این باشد که نظام مالیاتی زیان کارایی و زیان ناشی از عدالت کمتری بر جامعه تحمیل نماید ( دادگر کرماجانی،۱۳۷۸،۱۲۸).
نظام مالیاتی مرکب از بخش‌های قانون مالیاتی، مالیات‌پردازان، مالیات‌گیرندگان، روش‏های عملیاتی و نهادهای حرفه‌ای است که هر‌کدام از این بخش‌ها اگر به صورت کارآمد عمل کنند، نظام مالیاتی به اهداف خود( تأمین درآمدهای بودجه، توزیع بهینه درآمدها و تخصیص منابع ) خواهد رسید.
مالیات‏ها از جمله مواردی است که وجود آن مورد‌توافق مکاتب گوناگون است. مکاتب چپ آن را به خاطر کنترل نظام سرمایه‏د‏اری و خارج کردن ثروت از دست فرادستان مناسب می‌‏دانند و خواهان افزایش مالیات‏های گوناگون هستند و راست‌گرایان هم ازمالیات‏ها به عنوان حقوق ملت و دولت برای انجام برخی وظایف یاد می‌کنند که می‌‏تواند منجر به شفافیت اقتصادی هم گردد. آنها لازمه‏ پذیرش نظام مالیاتی واقعی را وجود نظام بازار می‌‏دانند تا مالیات‏های حقیقی وصول گردد. آن‌چه مورد اختلاف است، نحوه‏ وصول، نوع وصول و چگونگی تخصیص آن برای وظایف مختلف است (محمدی، ۱۳۸۸).
۲-۲- چند مفهوم اساسی
پیش از پرداختن به دیگر مباحث مالیات، لازم است دو مفهوم اساسی در مورد مالیات‌ها توضیح داده شود. مبنا یا “مأخذ مالیاتی”^[۱۱] یعنی هر کالا و یا هر فعالیت اقتصادی که مالیات به آن تعلق می‌گیرد و “شکل و ترکیب نرخ مالیاتی”^[۱۲] که منظور از آن درصد عوارضی است که بر مأخذ مالیاتی وضع می‌شود و رابطه بین این درصد مأخذ مالیاتی و راه‌هایی که این نرخ، متناسب با میزان مأخذ مالیاتی تغییر پیدا می‌کند، به این ترتیب بررسی می‌شود.
۲-۲-۱- مبنا (مأخذ) مالیاتی
همان گونه که اشاره شد هر کالا و یا هر فعالیت اقتصادی را که مالیات به آن تعلق می‌گیرد، مبنا(مأخذ) مالیات می‌نامند. ممکن است معمول‌ترین مبناهای مالیاتی را به سه دسته عمده تقسیم کرد : درآمد ، مصرف و ثروت. این موارد، مبناهای اقتصادی دارند که ارزش و مقادیر آن‌ ها به ارزیابی افراد نسبت به این مبناها بستگی می‌یابد. البته ممکن است مالیات بر مبنای غیراقتصادی ـ که توسط پرداخت‌کننده مالیات غیرقابل کنترل است ـ وضع شود. مثلاً “مالیات بر حیات” یا “مالیات سرانه". این نوع مالیات، پرداختی است یک‌جا که سالانه باید به‌وسیله هر فرد بالغی در جامعه پرداخت شود. مالیات سرانه، یک مبنای مالیاتی غیراقتصادی است. علت آن نیز آن است که مالیات جمع‌ آوری شده به تغییر وضعیت اقتصادی مالیات‌دهنده بستگی ندارد و تغییر پیدا نمی‌کند. تنها طریقی که می‌توان از پرداخت چنین مالیاتی سرباز زد آن است که شخص، وجود نداشته باشد. چون افراد به هیچ طریقی نمی‌توانند از پرداخت چنین مالیاتی فرار کنند; بنابر‌این پرداخت این نوع مالیات هیچ‌گونه اثری بر نوع فعالیت آن‌ ها در استفاده از منابع ندارد. (پورمقیم، ۱۶۲:۱۳۷۳)
مالیات بر هر مبنای اقتصادی، درآمدهای متفاوتی را باعث می‌شود که بستگی به اندازه مأخذ مالیاتی دارد. مالیات بر یک مبنای اقتصادی، انگیزه‌های تولید، پس‌انداز و مصرف را تغییر می‌دهد. در نتیجه در استفاده خصوصی از منابع، عدم‌کارایی ایجاد می‌کند. چون افراد رفتار خود را نسبت به مالیات تعدیل می‌کنند، از این رو مالیات بر مبنای اقتصادی ، حالت خنثی و بی‌طرف ندارد و بر تصمیمات اقتصادی خصوصی اثر می‌گذارد. تنها در حالتی که فرد بتواند فعالیت های دیگری را جانشین فعالیت‌های مشمول مالیات قرار دهد، مبنای اقتصادی، حالت بی‌طرف نسبت به استفاده از منابع خواهد داشت. ممکن است مالیات بر مبنای اقتصادی “عمومی یا کلی” و یا “خاص” باشد. مالیات کلی و عمومی، مالیاتی است که بر کل مبنای اقتصادی بدون در نظر گرفتن هرگونه معافیت، استثناء یا کاهش نسبت به مبنای مالیاتی، گرفته می‌شود. مثلاً، مالیات بر درآمد کلی، تمام منابع درآمد ـ حتی درآمدهای محاسبه نشده ـ را با یک نرخ و بدون هیچ کاهشی در محاسبه بدهی مالیاتی در‌برمی‌گیرد. به همین ترتیب، مالیات بر ثروت کلی، تمام انواع ثروت را در‌بر‌دارد. (همان)
هرگونه استثنائات قانونی، معافیت و کاهش در مبنای مالیاتی را، مزیت یا “امتیاز مالیاتی” می‌نامند. برای آن که سیستم مالیاتی ، عادلانه‌تر باشد ، این نوع مزیت یا “امتیاز مالیاتی” برقرار می‌شود. در واقع این نوع مزیت های مالیاتی ، یک نوع کمک بلاعوض دولت به افراد است و کاهش درآمد مالیاتی دولت را به همراه دارد و می‌توان آن‌ ها را هزینه‌هایی برای دولت دانست که معمولاً به نام “هزینه های مالیاتی” نامیده می‌شوند.
ممکن است مبنای مالیات فرد، معاملات، خانوار، و یا اقلام و اشیاء در مالکیت افراد باشد. در صورتی که مالیات بر معاملات باشد ممکن است از خریدار و یا فروشنده دریافت شود. به هر حال فشار و بار نهایی مالیات، مستقل از فرد مالیات‌دهنده ـ فروشنده یا خریدار ـ است. به مالیاتی که مستقیماً از فرد گرفته می‌شود “مالیات شخصی” می‌گویند. مالیات بر درآمد و حقوق از جمله این نوع مالیات‌ها است. در مقابل مالیات‌هایی را که بر اشیاء یا معاملات وضع می‌شود “مالیات بر اشیاء” می‌نامند (پورمقیم، ۱۳۷۳، ۱۶۳).
۲-۲-۲- نرخ مالیات و انواع آن
نرخ مالیات ممکن است “متناسب” ، “تصاعدی” یا “تنازلی” باشد. مالیات “متناسب” مالیاتی است که در آن نرخ مالیاتی به عنوان درصدی از مبنای مالیاتی، با اندازه مبنای مالیاتی تغییر پیدا نکند. مثلاً در سیستم مالیات “متناسب بر درآمد” ، تمام درآمد صرف‌نظر از مقدار آن با درصد ثابتی ـ مثلاً ۲۰% ـ مالیات وضع‌ می‌شود.
در مالیات تصاعدی، نرخ مالیاتی به عنوان درصدی از مبنای مالیاتی متناسب با اندازه مبنای مالیاتی افزایش می‌یابد. به این ترتیب، هر‌قدر مبنای مالیاتی بیشتر باشد نرخ مالیاتی نیز بیشتر خواهد بود. مالیات تصاعدی بر حقوق از جمله این مالیات‌ها است که در آن نرخ مالیاتی به‌تدریج با افزایش سطح حقوق افزایش می‌یابد. عده‌ای بر این عقیده‌اند که این نوع مالیات به علت آن که توانایی پرداخت نسبت به افزایش متناسب درآمد بیشتر، افزایش پیدا می‌کند عادلانه‌تر است. بالاخره مالیات ممکن است به صورت “تنازلی” باشد. در این نوع مالیات ، نرخ مالیات بر‌حسب درصد مبنای مالیاتی به‌تدریج با افزایش مالیات کاهش پیدا می‌کند (پورمقیم، ۱۳۷۳، ۱۶۳).
۲-۳- انواع مالیات
۲-۳-۱- مالیاتها از لحاظ ترتیب پرداخت
مالیات‌ها از لحاظ فوریت یا عدم فوریت در پرداخت به دو نوع مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شوند.
۲-۳-۱-۱- مالیات مستقیم
مالیات مستقیم، شامل آن دسته از مالیات‌هایی است که مالیات‌پرداز نزد سازمان مالیاتی، شناخته شده و صاحب پرونده است. در این مالیات بین مراحل تشخیص و قطعی شدن از یک طرف و بین مراحل قطعیت و وصول از طرف دیگر فاصله زمانی وجود دارد. نمونه‌ بارز مالیات‌های مستقیم، مالیات بر درآمد شرکت‌ها و مشاغل است که براساس قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۳/۱۲/۱۳۶۶ و اصلاحیه‌های بعد، صاحبان درآمد موظفند اظهارنامه (۴ماه پس از سال مالی) تقدیم کنند و بر آن اساس و تشخیص بعدی، مالیات بپردازند و یا مشمول رسیدگی علی‌الرأس شوند (ثاقب فر، ۱۳۸۶).
۲-۳-۱-۲- مالیات غیرمستقیم
مالیات غیرمستقیم، شامل آن دسته از مالیات‌هایی است که دستگاه مالیاتی بلافاصله صلاحیت مربوط به تشخیص، قطعی نمودن و وصول آن را همزمان داراست(ثاقب فر، ۱۳۸۶ به نقل از رزاقی، ۹:۱۳۸۰). پرداخت‌کنندگان مالیات‌های غیرمستقیم برای سازمان مالیاتی ناشناخته هستند. مانند : مالیات بر واردات و تا حدی مالیات بر ارزش‌افزوده که بر‌اساس درصدی از فروش از خریداران اخذ می‌شود.
۲-۳-۲- مالیات از لحاظ منبع
مالیات از حیث جایگاه تحصیل درآمد به منابع زیر تقسیم می‌شود:
۲-۳-۲-۱- مالیات بر درآمد

ه: تناسب داشتن موقعیت‌های زمانی، مکانی و اجتماعی:
کنش انسانی در موقعیت‌های مختلف تفاوت دارد برای مثال، کنش یک فرد در دروان کودکی با کنش او در دوران بزرگ‌سالی فرق دارد، یا چگونگی برخورد آدمی با آشنایان، یا برخورد او با افراد ناآشنا تفاوت می کند.

کنش انسانی دو نوع پیامد دارد:
اول پیامدهای ارادی؛ این پیامدها به اراده افراد انسانی یعنی خود کنشگر یا افراد دیگر وابسته است.
چرا؟ باید افراد به جنبه‌های به ظاهر بی اهمیت رفتار اجتماعی علاقمند باشند. گذشتن از کنار کسی در خیابان. یا رد و بدل کردن چند کلمه با دوستی، فعالیت‌های کوچک و کم اهمیت به نظر می‌رسد، کارهای که ما هر روز به دفعات بی‌شمار انجام می دهیم بی آنکه نیازی به اندیشیدن درباره‌ی آنها داشته باشیم. در واقع، مطالعه‌ی این گونه شکلهای به ظاهر بی‌اهمیت. کنش متقابل اجتمای دارای اهمیت زیادی در جامعه‌شناسی است، و نه تنها به هیچ‌وجه کم اهمیت نیست که یکی از جذاب‌ترین حوزه‌های پژوهشی جامعه شناسی است.
مطالعه‌ی کنش متقابل اجتماعی روزانه به دو دلیل بسیار مهم است.
۱- کارهای عادی زندگی روزانه، که ما را در کنش متقابل چهره و کم و بیش دائمی با دیگران می‌کنند، قسمت اعظم فعالیت‌های اجتماعی ما را شکل می‌دهند.
۲- مطالعه‌ی کنش متقابل اجتماعی در زندگی هر روزه به روشن کردن نهادها و نظام‌های اجتماعی بزرگتر کمک می کند. در واقع، همه‌ی نظام‌های بزرگ اجتماعی به الگوهای کنش متقابل اجتماعی که در جریان زندگی روزانه مان انجام می دهیم بستگی دارد.
نشان دادن این موضوع دشوار نیست یعنی زود گذرترین نوع کنش متقابل اجتماعی که می توان تصور کرد. هنگامی که چنین رخدادی را مستقلاً در نظر بگیریم شاید چندان ارتباط مستقیمی با شکلهای بزرگ و دایمی‌تر سازمان اجتماعی نداشته باشد. اما وقتی بسیاری از این گونه کنش های متقابل اجتماعی را در نظر بگیریم، دیگر چنین نیست. ویژگی‌های بسیار فراگیر زندگی اجتماعی از طریق بی توجهی مدنی و سایر شیوه‌های کنش متقابل که ما به کمک آنها با بیگانه‌ها رابطه برقرار می‌کنیم، حفظ می شوند. در جوامع امروزی بیشتر مردم در شهرهای کوچک و بزرگ زندگی می‌کنند ودایماً با دیگران، بی آنکه آنها را بر پایه‌ی روابط شخصی بشناسند، کنش متقابل دارند. بی‌توجهی مدنی یک از وسائلی است که به زندگی بشری با جمعیتهای پر جنبش و شتابانش، و بسیاری تماس‌های زودگذر و غیر شخصی،‌خاصیت ویژه‌اش را می دهد (گیدنز، ۱۳۸۹: ۲۲۹-۱۱۸)
تعریف کنش انسانی
اگر به اطراف خود بنگریم، متوجه می‌شویم که هر کس و هر چیز در حال انجام کاری است. خود ما نیز در همه حال به فعالیتی مشغولیم، حتی در خلوت درباره‌ی امور مختلف فکر می کنیم در جهان، تمامی موجودات کاری انجام می دهند، ابر در آسمان حرکت می‌کند. آب در جویبار روان است، درخت برگ و بار می‌دهد، خون در رگ‌های آدمی می‌چرخد، کشاورزی به کشت و زرع می‌پردازد و ما نیز به کار و کوشش و فعالیت های روزانه‌ی خود می‌پردازیم.
زمینه‌ی لازم برای نقش‌های اجتماعی به وجود می‌آورند و نظام اجتماعی خرد و کلان و نیز به وسیله‌ی کنش‌های اجتماعی متقابل شکل می‌گیرد.
هر یک از پدیده‌های اجتماعی در تناسب با دیگر پدیده های اجتماعی شکل می گیرد. مثلاً هر کنش یا هنجارهای خاص سازگار است. در جامعه ای که نوعی از هنجارهای اجتماعی استقرار یافته است. کنش هایی که ناسازگار با آن هنجارها باشد. نابهنجار شمرده می‌شوند هر کنش بر اساس نیت، هدف و معنای خاصی شکل می‌گیرد. نیت و هدف کنشگر باارزش‌های مورد نظر او مناسبت دارد. ارزش‌های اجتماعی – که همان ارزش‌های مورد قبول جامعه است – نیز کنش‌هایی متناسب با خود را می‌طلبند. ارزش‌های اجتماعی از کنش‌هایی حمایت می کنند که متناسب با آن‌ ها باشند و کنش‌هایی را که متناسب با ارزش‌هایی ناشناخته و مغایر باشند، کنترل می کنند؛ یعنی. کنترل اجتماعی و جامعه پذیری نیز، متناسب با باورها، ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی است. نظام اجتماعی برآیند سایر پدیده‌های اجتماعی است. در این نظام، پدیده‌های مختلف اجتماعی دارای تاثیر متقابل هستند. اگر پدیده‌های خرد اجتماعی از نسبتی هماهنگ برخوردار باشند، نظام اجتماعی کلان از انسجام برخوردار است و اگر پدیده‌های خرد، از جمله خرده نظام‌ها، مثل نظام تعلیم و تربیت و نظام اقتصادی و سیاسی، ناسازگار عمل کنند، نظام اجتماعی کلان، متناسب با آن ناسازگاری‌ها دستخوش تغییراتی خواهند شد (بروس کوئن، ۱۰۲:۱۳۸۰)
کنش متقابل زیستی و فرهنگی:
فرایند اجتماعی شدن، در آغاز تولد و با مراقبت‌های اولیه از نوزاد آغاز می‌شود. چنانکه می دانیم، کودک انسان کاملا بی حفاظ و وابسته به افراد پیرامون خویش است. غذا، لباس و سرپناه او را باید دیگران آماده کنند- نیاز به محبت و توجه و تماس کودک با دیگران نیز به همان اندازه مهم است. آزمایش‌های علمی نشان داده است که اگر بچه میمون‌ها را از مادرشان جدا کنیم و در تنهایی نگه داریم، به صورت بهنجار رشد نخواهد کرد. اگر چه آزمایش‌های مشابهی در مورد کودک انسان صورت نگرفته است، اما انتظار می‌رود که در وضع مشابه، کودک انسان نیز واکنش مشابه داشته باشد و از رشد طبیعی بازماند.
مثال: یکی از روانشناسان، به نام ماری مارلو، در آزمایش‌هایی که به عمل آورد، دریافت که نوزاد میمون‌ها نیاز شدید و آشکاری به تماس بدنی با مادر خود دارد. بچه میمون‌ها در تنهایی و دور از مادرشان نگهداری می شوند، دو «مادر» عروسکی در دسترسشان قرار گرفت. یکی از آنها به یک باطری بسته شده و دیگری با پارچه نرم پوشیده شده بود.
دانشمندان از اینکه می دیدند بچه میمون‌ها به آن «مادر» عروسکی که با پارچه نرم پوشیده شده بود بشدت دلبستگی پیدا کرده‌اند، شگفت زده شدند، چون نسبت به عروسک دیگر کمتر علاقه نشان می‌دادند. احساس نیاز آنها به عروسک پارچه‌ای نرم بیش از نیازشان به غذا بود. هیچکدام میمون‌هایی که به این ترتیب نگهداری می شدند نتوانستند به طور طبیعی رشد کنند. (بروس کوئن، ۱۰۵:۱۳۸۰)شاید برخی از مکانیسم های کنش متقابل اجتماعی که توسط گافمن، گارفینکل و دیگران تحلیل شده‌اند عمومیت داشته باشد، اما بسیاری از آنها چنین نیستند. برای مثال، فراهم آوردن نشانه‌گذارها، برای دادن علامت آغاز و پایان برخورد ما، بدون در نظر گرفتن ویژگی کنش متقابل انسانی در همه جاست وسایل گوناگونی که برای سازماندهی برخورد ما به کار می روند نیز در همه‌ی اجتماعات انسانها یافت می شوند – مانند بدن را به حالت روی گردانده از دیگران نگاه داشتن به هنگام تشکیل یک جمع مشغول گفتگو. با وجود این، از بسیاری از لحاظ زندگی هر روزه ما در جوامع امروزی غربی با زندگی مردم در فرهنگ‌های دیگر بسیار متفاوت است. برای مثال، بعضی جنبه‌های بی توجهی مدنی با رفتار اعضای جوامع بسیار کوچک اساساً ارتباط است که در آنها بیگانه‌ای وجود ندارد و محیط‌هایی نیز که در آن بیش از تنی چند ممکن است در یک زمان با همدیگر باشند، اگر وجود داشته باشند، بسیار معدود است. بسیاری از موضوعات بحث بی‌توجهی مدنی گافمن و جنبه‌های دیگر کنش متقابل اجتماعی، اساساً مربوط به جامعه‌هایی است که در آنها تماس با بیگانه‌ها امری عادی است. زندگی روزانه‌ی ما به طور اساسی به وسیله‌ی تغییرات مربوط به صنعت گرایی، شهرگرایی و ظهور و توسعه‌ی دولت‌های امروزی شکل گرفته است. یک مثال به نشان دادن برخی تفاوت‌های میان کنش متقابل اجتماعی در جوامع امروزی و سنتی کمک خواهد کرد. یکی از کم توسعه یافته‌ترین فرهنگ‌ها از نظر تکنولوژی که در جهان باقی مانده فرهنگ کونگ، «Kung» است. ( که گاه بوشمن نیز خوانده شده‌اند)، که در ناحیه‌ی صحرای کالاهاری و بوتسوانا و نامبیا، در آفریقای جنوبی زندگی می کنند. شیوه‌ی زندگی آنها، به علت تأثیرات خارجی در حال دگرگونی است. اما ما الگوهای سنتی آنها را مورد بحث قرار خواهیم داد.
کونگ ها به صورت گروه‌های سی یا چهل نفره در سکونتگاه‌های موقتی نزدیک گودال‌های آب زندگی می‌کنند. غذا در محیط آنها کم است و آنها باید مسافت زیادی را برای یافتن آن بپیمانید. این گونه راهپیمایی به طور متوسط بیشترین زمان را در روز اشغال می کند. زنان و کودکان اغلب در اردوگاه می مانند، اما بسیاری از اوقات تمام گروه ممکن است همه‌ی روز را به راهپیمایی بگذرانند. اعضای جامعه گاهی در طول یک روز در منطقه‌ای به وسعت ۱۰۰ مایل مربع پراکنده می شوند، و شب برای خوردن و خوابیدن به اردوگاه بر می‌گردند. مردان به ویژه ممکن است در بیشتر طول روز تنها یا در گروه‌های دو سه نفره باشند. اما هر سال در فصل معین این جریان عادی فعالیت‌های روزانه‌ی آنها تغییر می‌کند: یعنی فصل بارانی زمستان که آب فراوان است و غذا آسانتر به دست می‌آید. زندگی روزانه کونگ‌ها در این مدت پیرامون شرکت در شعایر و مراسم، که تدارک و اجرای آنها بسیار وقت گیر است، متمرکز می‌شوند. (گیدنز: ۱۳۸۹: ۱۴۲-۱۴۱)
جنیره و فرهنگ در زندگی اجتماعی روزانه، معمولاً توجه زیادی به نگهداری و حفظ کردن آبروی یکدیگر نشان می دهیم.
بیشتر آنچه را که معمولاً «ادب» یا «نزاکت» در گردهم آیی‌های اجتماعی می نامیم شامل خودداری از صحبت درباره‌ی جنبه‌هایی از رفتار است که ممکن است در غیر این صورت منجر به از دست رفتن آبرو شود. آداب دانی نوعی تدبیر حفاظتی است که هر یک از دو طرف با این انتظار به کار می‌برند که، در مقابل ضعفهای خودشان تعملاً در معرض دید عموم قرار نخواهد گرفت، همه‌ی ما بی آنکه بدانیم. در کنش متقابل که با دیگران داریم حالت چهره وضع و حرکات بدن را به دقت و به طور مداوم کنترل می‌کنیم بعضی از افراد در کنترل حالت چهره و سازماندهی ماهرانه‌ی کنش متقابل با دیگر متخصص هستند. مهارتهای دیپلماتها، به عنوان مثال،‌عیناً شامل این گونه ویژه‌کاری است. یک دیپلمات خوب باید بتواند در حالی که کاملاً آسوده و آرام به نظر می رسد – بادیگران که ممکن است با عقایدشان موافقت نداشته یا حتی به نظرش نفرت انگیز برسد- کنش متقابل داشته باشد. میزان موفقیت در این امر می‌تواند در سرنوشت تمامی ملتها موثر باشد. به عنوان مثال دیپلماسی ماهرانه می تواند تیرگی روابط میان ملتها را بر طرف کرده و ازجنگ جلوگیری کند. (گیدنز: ۱۳۸۹: ۱۲۲-۱۲۱)
تأثیر گذاری: گافمن و نویسندگان دیگری که درباره‌ی کنش متقابل اجتماعی نوشته‌اند، اغلب مفاهیمی را که از تئاتر گرفته شده است در تحلیل کنش متقابل اجتماعی مورد استفاده قرار می‌دهند. مفهوم نقش اجتماعی که به این منظور او «و به طور کلی تر» فراوان در جامعه‌شناسی به کار می‌رود از زمینه‌ی تئاتری نشأت گرفته است. نقش‌ها انتظاراتی هستند که از نظر اجتماعی تعریف شده‌اند و فرد در پایگاه با موقعیت اجتماعی به کار می‌رود پیروی می‌کند. به عنوان مثال، معلم بودن، داشتن موقعیتی ویژه، است، نقش معلم شامل رفتار کردن به شیوه‌های مشخص نسبت به شاگردانش است. به گفته‌ی گافمن بخش اعظم زندگی اجتماعی را می توان به مناطق روی صحنه و مناطق پشت صحنه تقسیم کرد. مناطق روی صحنه موقعیتهای اجتماعی یا برخوردهایی هستند که در آن افراد نقش‌های رسمی یا دارای اسلوب را بازی می کنند- آنها اجراهای روی صحنه هستند. مناطق پشت صحنه جایی است که وسایل و اسباب لازم برای نمایش را مهیا می کند و خود را برای کنش متقابل در محیط‌های رسمی‌تر آماده می‌سازند (گیدنز: ۱۳۸۹: ۱۳۳-۱۳۲)
کنش متقابل در زمان و مکان: مشاهده‌ی این که چگونه فعالیت ها در مکان- و نیز زمان – توزیع گردیده‌اند، برای تحلیل برخورد ما، و نیز برای درک جنبه‌های اساسی زندگی اجتماعی به طور کل اهمیت بنیادی دارد. بدیهی است. هر کنش متقابل دارای موقعیت است. در جای خاصی رخ می‌دهد، و دوره‌ی زمانی ویژه ای دارد. اعمال ما در طول یک روز معمولاً در زمان و نیز در مکان منطقه بندی می شوند بدین سان، برای مثال، ‌مردمی که سرکار می‌روند یک محدوده – مثلا از ۹ صبح تا ۵ بعدازظهر- از وقت روزانه ای خود را کار می کنند. اوقات هفتگی آنها نیز زمان بندی شده است: احتمال دارد در روزهای هفته کار کنند، روزهای آخر هفته تغییر دهند. زمانی که در محل کار صرف می‌شود، معمولاً به معنای حرکت مکانی نیز هست. برای مثال شخصی که ازخانه به محل کار سفر می کند ممکن است با اتوبوس از یک ناحیه شهر ابه ناحیه‌ی دیگر برود یا شاید از حومه‌ی شهر به داخل شهر سفر کند. بنابراین هنگامی که زمینه‌هایی را که کنش متقابل اجتماعی در آن جریان دارد مورد مطالعه قرار می‌دهیم اغلب سودمند است، که حرکات مردم را در عرصه‌ی زمان – مکان تحلیل کنیم. همچنان که از محدوده‌های زمانی زودگذر می‌کنیم. غالباً در عرصه‌ی مکان نیز حرکت می‌کنیم. (گیدنز: ۱۳۸۹: ۱۳۵)
زندگی هر روزه در چشم‌انداز فرهنگی و تاریخی:
۲-۳ ساختار اجتماعی
کلمه ساخت به معنی نحوه قرار گرفتن اجزا و عناصر یک کل در درون آن کل است. ماکس و بر ساخت را «طرح منطقی روابط انتزاعی که شالوده یک واقعیت را تشکیل می‌دهند» در تعریف کرده است و لوی اشتراوس منظور از ساخت را «ترکیب خاص اجزای یک مجموعه با هدف معین» می داند و برای آن این سه خصلت اساسی را می‌شمارد:
۱- ساخت همچون منظومه یا نظامی است که دگرگونی هر جزء آن موجب دگرگونی دیگر اجزاء می‌شود.
۲- هرساخت می تواند به صورت نمونه‌هایی فراوان دیگری از نوع خود تجلی کند.
۳- ساخت دارای خاصیت پیش‌بینی است«بدین معنی که اگر در عناصری از ساخت تغییراتی پدید آید می توان پیش بینی کرد که دیگر عناصر یا در کل ساخت چه تغییراتی رخ خواهد داد. (وحیدا، ۷۵:۱۳۸۸) ساختار اجتماعی به مجموعه یا کل اجتماع متشکل از اجزاء که همبستگی متقابل اجزاء آن را به صورت یک کل در آورده و بقا و تداوم آن را تأمین می کند، گفته می شود. (بروس کوئن ۱۹۹:۱۳۸۰) همچنین به روابط و مناسبات ثابت و تقریباً پایدار که میان افراد، گروه ها و طبقات مختلف یک جامعه برقرار است. «ساختار اجتماعی» می‌گویند، نهادها و رفتارهای اجتماعی یا فرهنگی در آن جامعه بر اساس این روابط ترتیب و تنظیم می‌یابند (بروس کوئن ۲۴۱:۱۳۸۰) مفهوم ساخت اجتماعی یکی از مفاهیم مهم در جامعه شناسی است ساخت اجتماعی بیانگر این واقعیت است که زمینه‌های اجتماعی زندگی ما فقط از نظم و ترتیب های تصادفی رویدادها و کنش‌ها تشکیل نمی‌شود بلکه این زمینه‌ها، به شیوه‌های متمایزی ساخت یافته یا الگومندهستند (گیدنز، ۸:۱۳۸۹) در نظام اجتماعی افراد و گروه ها از طریق حقوق، وظایف، توقعات و الزامات به هم پیوند می خورند. برای این که مردم بتوانند در کنار هم به کار و زندگی بپردازند، روابطشان باید دارای معیارهایی باشد وقتی می گوئیم جامعه‌ای دارای ساخت است منظور این است که: روابط مردم آن بر طبق ترتیب یا طرح و بافت ویژه ای برقرار می‌شود. این ترتیب، طرح و بافت نظمی را به وجود می‌آورد که تعیین کننده نحوه و شکل روابط مردم در زندگی روزمره آنها با هم است. (همان:۹) به عقیده پارسنزو همکارانش «تعامل خود و دیگری، اساسی‌ترین شکل یک نظام اجتماعی است» خود و دیگری هر یک می توانند هدف جهت‌گیری یکدیگر واقع شوند، از یک سکوکنش خود نسبت به دیگری تابع واکنش دیگری نسبت به خود، نه تنها از جنبه ظاهری که حتی پیش بینی تفسیر دیگری از کنش خود است و از طرفی، ضرورت جهت‌گیری نسبت به انتظارات دیگران را نشان می دهد. ارتباطات نمادین پیش شرط این امر است، یعنی تفسیر واکنش دیگری بایستی علاوه بر امکان واقعی، برای خود هم معنا داشته باشد (نظام فرهنگی) این نهادهای فرهنگی، اهمیت چشمگیری برای کنش گران دارند. فرهنگ هم واسطه مبادله تفسیر و انتظار خود از دیگری و هم مجموعه هنجاری کنش است از این رو است که انگیزش خود و دیگری با الگوهای هنجاری از طریق تعامل انجام می شود. (بروس کوئن ۱۹۸:۱۳۸۰) نظام اجتماعی در ساده‌ترین شکل از تعامل دو جزء نقش و انتظار ایجاد می‌شود که در قالب ارزش‌های مشترک فرهنگی برای تحقیق اهداف جمعی سازمان یافته‌اند. از این لحاظ جمع می‌تواند چونان یگانگی اعضایش با نظام ارزش مشترک تعریف شود . جمع دارای اهداف، تعامل و حیطه‌های تعریف شده است و کنش آن محصول کنش کثیر افراد کنشگر است. جمع می تواند نسبت به اعضا یا بیرون از خود کنش کند. (همان: ۱۹۹) ساختار جامعه شامل شیوه سازمان یافته مؤلفه‌هایی مانند نهادها، گروه‌ها، پایگاه‌ها و نقش‌هاست. (ستوده، ۳۷:۱۳۸۱) که به تعریف مختصری در باب هر یک خواهیم پرداخت:
۲-۳-۱نهاد اجتماعی
نهاد اجتماعی عبارت است از سازمان یا نوعی تشکل سازمان یافته پایدار که به مرور زمان وبه اقتضای نیازمندی‌ها بو جود آمده و دارای دستورها و فایده‌هایی بیش و کم منسجمی است. هر نهاد دارای نقش و وظیفه‌ای معین است و با نهادهای بنیادی اجتماعی چون خانواده، آموزش، دین و اقتصاد و … هم‌پیوند و هماهنگ است(روح الامین ،۹۳:۱۳۸۸). نهاد اجتماعی الگوی استقرار یافته و پایدار روابط اجتماعی در جامعه هستند در واقع نهادهای اجتماعی مجموعه سازمانی یافته‌ای از باور ها و هنجارها هستند که استمرار می‌یابند تا جامعه بکوشد چگونه نیازهای اجتماعی ضروری خود را برآورده سازد. (گیدنز،۴۳۴:۱۳۸۹)
نهاد عبارت است از یک نظام (سیستم) و روابط اجتماعی تدوین شده که افراد به آن وفادارند، زیرا قبول یا تصور می‌کنند که این نظام ارزش های مشترک آنان را در برابر خود می‌یابند و خویش را کم یا بیش ناگریز از پیروی از آن‌ ها می‌بینند. نهادهای اجتماعی در جامعه به حیات خود ادامه می دهند و پیوسته درحال دگرگونی و تحول‌اند (ترابی، ۱۷:۱۳۸۰) لازم به ذکر است با توجه به تعاریف و خصوصیاتی که در علوم اجتماعی برای نهاد آمده است، ملاحظه می گردد که مجموعه نهادهای اجتماعی یک جامعه است که فرهنگ آن جامعه را می‌سازد. به عبارت دیگر، رابطه فرهنگ و نهاد اجتماعی رابطه عموم و خصوص مطلق است. بدین معنی که ترکیب و هماهنگی نهادهای اجتماعی است که فرهنگ یک جامعه را شکل می‌بخشد و هیچ نهاد اجتماعی را نمی توان یافت که خارج از فرهنگ جامعه باشد. (همان: ۴۳) سرانجام می‌توان گفت: نهادها مجموعه‌ای انتزاعی از الگوها و شیوه‌های رفتاری هستند که از آداب و رسوم، ارزش‌ها، هنجارها و اعتقادات سازمان یافته تشکیل شده از جامعه منشا گرفته و در اثر کنش و واکنش اجتماعی تشخیص و تحقیق یافته و به تدریج به تصویب و تثبیت رسیده است. دارای دوام، عمومیت، فناناپذیر، پویایی، منظم و پیچیدگی است و کنترل کننده رفتار جامعه بوده، به وسیله آنها میلها و نیازهای اساسی اجتماعی ما تأمین می‌گردد. نهاد از طبیعت جامعه برخاسته و کم و بیش خود را بر افراد جامعه تحمیل می کند (بروس کوئن ۱۵۷:۱۳۸۰)
۲-۳-۲انواع نهادهای اجتماعی
نهادهای اجتماعی بر دو نوع است.
۱- نهادهای نخستین یا اصلی
۲- نهادهای دومین یا فرعی
نهادهای نخستین یا اصلی: برای رفع نیازهای حیاتی افراد و بقای جامعه ضرورت دارد و هر فرد از زمانی که به دنیا می‌آید تا لحظه مرگ با آنها در ارتباط است. که «میراث‌های اجتماعی» از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و آموزش و پرورش صورت می‌گیرد. از این رو گفته می‌شود که نهادهای نخستین یا اصلی، عمومی و جهانی هستند و در هر عصر و جامعه‌ای وجود دارند. مانند، نهاد خانواده و خویشاوندی و ازدواج، نهاد دین و سازمان دینی، نهاد آموزش و پرورش، نهاد سیاست (حکومت و دولت) و نهاد اقتصاد که از اهمیت بسیاری برخوردار است. نهادهای دومین یا فرعی: آن دسته از نهادها هستند که به نیازهای درجه دوم انسان پاسخ می‌گویند و غالباً از فرعیات نهادهای نخستین (اساسی و اصلی) به شمار می‌روند. بدین جهت مانند آنها ضرورت جهانی ندارند بلکه وجود آنها بسته به نیاز جوامع است. هر چه جامعه وسیع‌تر و پیچیده‌تر گردد. موسسه‌ها و سازمان‌های اجتماعی از نوع نهادهای دومین یا فرعی گسترده تر و فراوان‌تر می‌شود. نهادهای فرعی یا دومین عبارتند از: نهادهای بهداشتی، ‌نهاد ارتباطی، هنری و زیبایی، تفریحی ، علمی و (گیدتز، ۴۲۵:۱۳۹۸)
۲-۳-۳گروه‌های اجتماعی
شامل دو یا چند نفرند که دارای هویت مشترک، کنش متقابل و شکلی از روابط اجتماعی باشند. نهادها توسط گروه‌های اجتماعی پدید می‌آیند. مثلا خانواده‌ای که در آن پرورش می‌یابیم گروه اجتماعی است. (ستوده: ۳۷:۱۳۸۴) در واقع نظام و روابط اجتماعی موجود میان یک عده معین که در پرتو حسن تعاون و یا به منظور رسیدن به مقاصد مشترک یا هر دو با یکدیگر متعهد گردیده‌اند، گروه را به وجود می‌آورد. ولی باید اضافه کرد که این گروه‌دارای فرهنگ مشترک مخصوصی است که نقش ویژه گروه و ارزش‌های مربوط به آن را تعیین می کند، و اعضای گروه اجتماعی را از سایر اشخاص که بیرون از گروه‌اند متمایز می‌سازد. (بروس کوئن ۱۹۸:۱۳۸۰)اگ برن و نیم کف در تعریف گروه می گویند: «گروه اجتماعی که صورت کامل آن جامعه است، واحدی مرکب از دو تن یا عده بیشتری که بر اثر «کنش متقابل اجتماعی» به یکدیگر پیوند خورده باشند یا به عبارت دیگر: گروه اجتماعی، عده‌ای انسان است که بر اثر ارتباط متقابل، تن به کنش‌های متقابل می دهند. هرگروه عهده‌دار کارکرد یا وظیفه ای است و تا زمانی که آن وظیفه دارای لزومی اجتماعی باشد دوام می‌آورد.» اما در تعریف جامعی از گروه می توان چین بیان کرد که: گروه اجتماعی واحدی است مرکب از دو نفر یا بیشتر که بین آنها کنش‌های متقابل نسبتاً پایداری برقرار است که با نام یا نوع آن مشخص می‌گردند دارای تفاهم مشترک هستند و از نظر فکری و عاطفی نیز خود را به یکدیگر بسیار نزدیک حس می‌کنند و برای رسیدن هدف و آرمان مشترکی که گروه برای رسیدن بدان به وجود آمده با یکدیگر همکاری می‌نمایند. آنچه در تعریف گروه منظور است، آن است که:
۱- افراد گروه دارای کنش‌های متقابل هستند و با یکدیگر تعامل دارند.
۲- از عضویت در گروه آگاهی ‌دارند.
۳- دارای تفاهم مشترک هستند و از نظر عاطفی، روحی و فکری نیز خود را به یکدیگر بسیار نزدیک حس می کنند.
۴- هدف و آرمان مشترک دارند و برای رسیدن بدان با یکدیگر همکاری می‌نمایند (قرائی، ۱۷۲:۱۳۸۹) لازم به ذکر توضیح است که گروه شامل افراد خاص شناخته شده‌ای است، در حالیکه نهاد شیوه استاندارد شده انجام چیزی است. مفهوم خانواده تمایز این دو را نشان می‌دهد. وقتی درباره خانواده شما یا خانواده ما صحبت می‌کنیم یعنی به خانواده شخصی اشاره داریم، در اینجا خانواده گروه است. اما وقتی که به خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی نگاه می کنیم ما داریم درباره ایدئولوژیها‌ و الگوهای استاندارد شده رفتاری که زندگی خانوادگی ما را سامان می دهد، صحبت می‌کنیم برای مثال، خانواده به عنوان نهاد اجتماعی شامل برخی پایگاه‌های اجتماعی سازمان یافته یا روابط تعریف شده‌ای بین زن و شوهر- والدین و کودک- برادر و خواهر می‌شود. خانواده‌های خاص همیشه با این ایدئولوژی ها و الگوهای رفتاری تطابق ندارند . (گیدنز، ۴۵۳:۱۳۸۹)
۲-۳-۴پایگاه اجتماعی
به موقعیتی که شخص در گروه دارد می گویند. پایگاه‌هایی که ما به طور گسترده اشغال می کنیم هویت اجتماعی ما را مشخص می کند. (ستوده، ۳۷:۱۳۸۴) پایگاه اجتماعی ارزشی است که یک گروه اجتماعی برای یک نقش اجتماعی قائل است به عبارت دیگر: وقتی نقش اجتماعی فرد در گروه یا جامعه با نقش‌های دیگر مورد ارزش گذاری و مقایسه قرار می گیرد و بر حسب درجه اهمیت رتبه بندی گردد پایگاه و موقعیت آن نقش معلوم شود. پس پایگاه اجتماعی یک نقش ارزش گذاری اجتماعی نقش است، که که هر جامعه ای مطابق مقتضیات خود آنها را «رتبه بندی» می کند، مثلاً نقش یک آموزگار، دبیر، استاد دانشگاه، پزشک، کارگر، دهقان یا یک راننده هم فرق دارد و پایگاه اجتماعی آنها متفاوت است. برخی مهمتر و از پایگاه اجتماعی بالاتری برخوردارند و برعکس. (قرائی، ۲۷۰:۱۳۸۹) چون هر کس عهده‌دار نقش‌های گوناگون است، از این رو، پایگاه‌های اجتماعی متعددی را هم احراز می‌کند نظریه «مجموعه نقش‌ها» بیانگر آن است که پایگاه اجتماعی فقط با یک نقش همراه نیست بلکه با دسته‌ای از نقش‌ها پیوسته است. از این رو، هر پایگاه اجتماعی، مناسبات معین را همراه دارد. مثلا پایگاه اجتماعی یک معلم مدرسه، مجموعه نقش‌های خود را به همراه دارد که توسط آنها با شاگردان، مدیر مدرسه، اولیای دانش آموزان و… در تماس است. لازم به یادآوری است که بین مجموعه نقش‌ها و آنچه که جامعه‌شناسان به نام نقش‌های متفاوت می نامند باید فرق گذاشت. مثلا یک فرد ممکن است نقش‌های متفاوتی داشته باشد. مثل معلم که علاوه بر نقش‌های ویژه اش، نه نقش‌های دیگری چون پدر و مادر بودن، ورزشکار بودن عضو حزب یا انجمن و … بودن دارد.
هر یک از این نقش‌ها خود دارای پایگاهی است که مجموعه نقش‌های ویژه‌ او، یعنی مناسباتی که با مدیر، اولیا بچه‌ها و آموزش و پرورش و همکاران برای هر شخصی «مجموعه پایگاهی» می‌سازد. (قرائی، ۲۷۲:۱۳۸۹) به عبارت دیگر، مجموعه پایگاهی به همه پایگاه‌هایی را که یک شخصی در یک زمان مفروض اشغال می کند گفته می‌شود. (بروس کوئن ۳۶۳:۱۳۸۰)
بنابراین «پایگاه اجتماعی» مقامی است که از لحاظ اجتماعی شناخته شده و در واقع یک محل معین در فضای اجتماعی است که در مقابل فضای جغرافیا قرار دارد ولی می توان‌آن را برعهده واجدان شرایط قرار داد و دارای حقوق و وظایف خاص است. (همان: ۲۶۵)
پایگاه اجتماعی دو گونه اند.
۱- اکتسابی (محول) ۲- انتسابی (محقق)