تنوع ژنتیکی به تنوع ژنی درون گونه­ ها اطلاق می­ شود. به عبارتی تنوع ژنتیکی، تنوع قابل توارث درون و بین جمعیت­هاست. کلیه تنوع­های موجود با توالی چهار جفت باز تشکیل­دهنده مولکول DNA، اجزا سازنده کدهای ژنتیکی مرتبط می­باشند. انواع دیگری از تنوع ژنتیکی را نیز می­توان در کلیه سطوح سازماندهی شده در هسته شامل مقدار DNA، تعداد کروموزم و ساختار DNA شناسایی کرد. تنوع و تکامل ژنتیکی در جمعیت­های گیاهی می ­تواند بوسیله جهش، نوترکیبی، مهاجرت، رانده شدن ژنتیکی و گزینش ژنتیکی ایجاد شده باشد (۶۴). کسب اطلاع از فاصله ژنتیکی در بین افراد یا جمعیت­ها و آگاهی از روابط خویشاوندی گونه­ های مورد­نظر در برنامه ­های اصلاحی، امکان سازمان­دهی ژرم­پلاسم و نمونه گیری مؤثر از ژنوتیپ­ها را فراهم می­سازد (۱). قدم اول در اصلاح خصوصیات گیاهی، فهم از ساختار کلکسیون ژرم­پلاسم است که این موضوع به نوبه خود نمونه گیری سیستماتیک ژرم­پلاسم را برای مقاصد اصلاحی و حفاظتی امکان­ پذیر می­سازد. برای بهره ­برداری از منابع ژنتیکی با حداکثر کارآیی، شناخت مواد ژنتیکی نگهداری شده ضرورت دارد. ارزیابی نمونه­ها می ­تواند با توجه به هدف استفاده از ژرم­پلاسم صورت گیرد که جنبه­ های اگرونومیکی، پاتولوژیکی، مورفولوژیکی، سیتولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی از جمله این اهداف است. در راستای این ارزیابی نقاط قوت و ضعف توده­ها و ژنوتیپ­ها و پتانسیل­های موجود در آنها شناخته می­ شود. به عبارت دیگر در این ارزیابی­ها وسعت پایه ژنتیکی هر صفت معلوم می­گردد (۱۲ ،۷ و۶) تنوع ژنتیکی یک صفت معین، اندازه پراکنش ارزش­های همان صفت است، به طوری که تأثیر محیط بر آن زدوده شده باشد. تنوع بین گیاهان یک گونه گیاهی خاص بر دو نوع است: تنوع بر اثر محیط، که به مقادیر مختلف تنش محیطی واکنش می­دهد و با مقایسۀ گیاهان دو جمعیتی که از لحاظ ژنتیکی یکنواخت هستند، می­توان آنرا مشاهده نمود. تأثیر محیط روی یک گیاه، به نتاج آن منتقل نمی­ شود و بنابراین انتخاب در یک جامعه یکنواخت ژنتیکی، به جدا نمودن نژادهایی که در واکنش به تنش­های محیطی اختلاف دارند، نمی­انجامد. تنوع ارثی به تنوع موجود در یک جمعیت مخلوط ژنتیکی، که از عوامل ارثی ناشی شده و به نتاج انتقال می­یابد، اطلاق می­گردد .از آنجایی که این نوع تنوع، ناشی از عوامل ارثی است و به نتاج قابلیت انتقال دارد، لذا در اصلاح نباتات و برنامه ­های اصلاحی حائز اهمیت است، منشأ تنوع ارثی در گیاهان، نوترکیبی­های ژنتیکی، تغییرات درکروموزوم­ها و جهش­ها است (۷).

۱-۱۱-۱ اهمیت تنوع ژنتیکی و روش­های مختلف ارزیابی آن

شناخت کیفی و کمی تنوع ژنتیکی از اهمیت زیادی در علوم بیولوژی مانند اکولوژی، بیولوژی تکامل، تاکسونومی یا رده­بندی، ژنتیک و اصلاح نباتات برخوردار است. اهمیت تنوع ژنتیکی به خوبی برای همه روشن بوده و نشان داده شده است که کاهش تنوع ژنتیکی می ­تواند منجر به کاهش شایستگی و سازگاری به تغییرات محیطی گردد. ارزیابی تنوع ژنتیکی معمولاً در سطح مولکولی و با بهره گرفتن از چندین روش آزمایشگاهی انجام می‌گیرد که از آن میان می‌توان به آللوزایم­ها^[۷] ، آنالیز DNA^[8] و ایزوزیم­^[۹]ها اشاره کرد که قادرند ارزیابی دقیقی از تنوع ژنتیکی را فراهم نمایند. ارزیابی ترکیب ژنتیکی گیاهان زراعی و مجموعه­های ژنتیکی و قرابت بین آن­ها از گذشته­ های دور معمول بوده است، بطور تاریخی این تخمین براساس بیولوژی اندام­های جنسی، داده ­های اکو­جغرافیایی، زیست­شناسی، رنگیزه­ها و شجره­نامه و اخیراً با بهره گرفتن از نشانگر­های پروتئینی مانند ایزوزایم­ صورت می­گرفته است همچنین تنوع ژنتیکی ممکن است با بهره گرفتن از صفات مورفولوژیکی نیز مورد ارزیابی قرار گیرد. بررسی صفات مورفولوژیکی به تکنولوژی گرانی نیاز ندارد ولی اغلب، این فعالیت­ها به زمین وسیعی نیاز دارند که این امر می‌تواند سبب شود که این روش نسبت به روش‌­های مولکولی هزینه بیشتری داشته باشد. بعلاوه این صفات اغلب تحت تأثیر نوسانات محیطی قرار می‌گیرند که موجب می‌شود ارزیابی تنوع تحت تأثیر محیط باشد. با بررسی مجموعه­های ژنتیکی با بهره گرفتن از نشانگر­های مولکولی مبتنی بر DNA، تفاوت­های ژنتیکی بیشتری مشاهده شده، این تفاوت­ها تحت تأثیر محیط و اثراتی مانند پلیوتروپی، اپی­ستازی و دوره رشدی گیاه نخواهند بود و امکان آگاهی دقیق و کافی از تنوع ژنتیکی در سطح DNA را فراهم می­سازند. با توجه به اهمیت روزافزون تولید واریته­های برتر و نیاز به شناسایی و استفاده از آلل­ها و ژن­هایی که صفات مطلوبی را کنترل می­نمایند، استفاده از نشانگر­های DNA روز­افزون خواهد بود.

۱-۱۲ انواع نشانگر­ها:

مارکر­ها انواع مختلفی دارند. در یک تقسیم ­بندی کلی می­توان مارکر­ها را به صورت زیر دسته­بندی کرد:
۱- مارکر­های مورفولوژیکی یا فنوتیپی
۲- مارکر­های مولکولی
مارکر­های مولکولی خود به دو دسته تقسیم می­شوند:
۱- مارکر­های بیو­شیمیایی
۲- مارکر­های DNA

۱-۱۲-۱ نشانگر­های مورفولوژیکی

مارکر­های مورفولوژیکی همانگونه که از نام آنها مشخص است از روی فنوتیپ ارزیابی می­شوند و لذا ارزیابی آنها خیلی ساده است. تعداد این مارکر­ها کم است و پلی­مورفیزم کمی نیز تولید می­ کنند. از طرفی در اغلب موارد مارکر فنوتیپی در واقع یک صفت نامطلوب است، مثلا کوتولگی بوته، ابلق بودن برگ ها و … . لذا امروزه از این نوع مارکر­ها استفاده نمی­ شود. نشانگرهای مورفولوژیکی اولین نشانگر­هایی بودند که برای ارزیابی تنوع ژنتیکی مورد استفاده قرار گرفتند (۲۰). نشانگر­های مورفولوژیک که پیامد جهش­های قابل رویت در مورفولوژی هستند، شامل دامنه وسیعی از ژن­‌های کنترل­ کننده صفات مورفولوژیک می­شوند که بر ظاهر یا فنوتیپ موجود مبتنی بوده و جزو نخستین نشانگرها به شمار می­آیند که از زمان­های بسیار دور، یعنی زمانی که هنوز محل ژن روی کروموزوم مشخص نشده بود، مورد استفاده قرار می­گرفتند. دلایل عمده محدودیت استفاده از نشانگرهای مورفولوژیکی عبارتند از: تعداد این نشانگر­ها کم بوده، وابسته به سن و مرحله رشدی گیاه هستند و غالباً از شرایط محیطی تأثیر می­پذیرند و درضمن اساس ژنتیکی بسیاری از آنها هنوز مشخص نشده است. در صورتی که هنوز بررسی تنوع ژنتیکی بر اساس صفات مورفولوژیک یک گام اولیه در جهت توصیف و گروه­بندی ژرم­پلاسم­ها است (۵۷).

۱-۱۲-۲ نشانگر­های بیوشیمیایی

نشانگرهای بیوشیمیایی شامل موارد متعددی است. این نوع مارکر­ها نیز امروزه کارایی زیادی ندارند چرا که تعداد آنها کم بوده و پلی­مورفیزم کافی ایجاد نمی­کنند، لیکن نکته مثبت در آنها هم­بارز بودن است.
این گروه را می­توان به دسته­های زیر تقسیم کرد:
الف. مولکول­های بیوشیمیایی کوچک: مثل ترکیبات فنلی، ترکیبات معطر و …
ب. پروتئین­های ذخیره­ای: مثل گلوتنین و گلیادین که در گندم خصوصا در تعیین ارزش نانوایی کاربرد دارد.
ج. آیزوزایم­ها: اینها در واقع فرم­های مختلف یک آنزیم هستند که یک واکنش را کاتالیز می­ کنند ولی ممکن است سرعت فعالیت آنها متفاوت باشد. این مارکر­ها در دهه ۸۰ کاربرد زیادی داشتند. تنکسلی توانست بر اساس آیزوزایم­ها در گوجه فرنگی اولین نقشه لینکاژی را طراحی نماید. و معایب آیزوزایم‌­ها عبارتند از: تنها تعداد محدودی آیزوزایم برای هر گونه وجود دارد، تعداد سیستم‌های آنزیمی چند شکل و قابل دسترس محدود است و مکان‌های آنزیمی فقط شامل قسمت محدود و غیر­تصادفی از ژنوم هستند (قسمت بیان­شونده). بنابراین تنوع مشاهده شده ممکن است بیانگر کل ژنوم نباشد. اگرچه با این روش می‌توان تعداد زیادی از نمونه‌ها را بررسی کرد ولی مقایسه نمونه‌ها از گونه‌های مختلف، مکان‌های ژنی و آزمایشگاه‌های مختلف مشکل ساز است. بطوریکه این روش تحت تأثیر روش­‌های استخراج، بافت گیاه و مرحله رشد گیاه قرار می‌گیرد(۶۲و۴۲).
د. آللوزایم‌­ها آلل­‌های متفاوت آنزیم‌­ها هستند که یک ارزیابی از فراوانی ژنی و ژنوتیپی در درون و بین جمعیت‌­ها ارائه می‌دهند که این اطلاعات می­‌توانند جهت گروه‌بندی جمعیت‌­ها، تنوع ژنتیکی، جریان ژن، ساختار ژنتیکی گونه­ ها، مقایسه میزان تلاقی­‌های بین‌­گونه‌ای، ساختار جمعیت و واگرایی جمعیت­‌ها استفاده شوند (۴۲).
مزیت­های مهم این‌گونه نشانگر­ها عبارتند از: ارزیابی به صورت هم­‌بارز و بدون دخالت تأثیرات اپیستازی و پلیوتروپی، کاربرد آسان و هزینه پائین.

۱-۱۲-۳ نشانگر­های مولکولی مبتنی بر DNA

مارکر­های DNA در واقع مهم­ترین و کاربردی­ترین سیستم­های مارکری هستند که گستردگی زیادی داشته و هر­روزه در حال توسعه و تکامل هستند. از آنجا که در اولین سطح بیان ژن مطرح می­شوند، خیلی دقیق بوده، دارای تنوع زیاد و پلی­مورفیزم بالا هستند.
نشانگر­های مولکولی بر اساس آشکارسازی تفاوت‌ (چندشکلی^[۱۰]) موجود در بین اسید­های نوکلئیک افراد مختلف عمل می‌کنند. این تفاوت‌­ها شامل پدیده­‌های حذف، اضافه، جابجایی، دو برابر شدن و جهش‌­های نقطه‌ای است و تنها ژن‌های خاص و فعال را شامل نمی‌شود. نشانگر­های مولکولی علاوه بر اینکه تحت تأثیر محیط نیستند دارای مزیت­‌های زیر می­باشند:
۱- تمام قسمت‌های ژنوم را پوشش می‌دهند (اگزون‌­ها، اینترون­‌ها و نواحی تنظیم­کننده).
۲- تحت تأثیر پلیوتروپی و اپیستازی قرار نمی‌گیرند.
۳- قادر به شناسایی تفاوت­‌هایی هستند که تنوع فنوتیپی نشان نمی‌دهند.
۴- بعضی از آنها هم­‌بارز هستند.
روش­‌های مختلف مورد استفاده شامل: هضم و هیبریداسیون اسید­های نوکلئیک، روش­های مبتنی بر واکنش­‌های زنجیره­‌ای پلیمراز (^[۱۱]PCR) و یا ترکیبی از دو روش ذکر­شده هستند. بعلاوه روش‌­های مختلف نشانگری می‌توانند یک مکان یا چند مکان ژنومی را مورد بررسی قرار ‌دهند. بطوریکه نشانگر­های چند مکانی^[۱۲] قادرند بطور همزمان چندین مکان ژنومی را مورد بررسی قرار دهند. این نشانگر­ها مبتنی بر تکثیر تصادفی DNA بواسطه آغازگر­های الیگونوکلئوتیدی با توالی‌­های انتخابی هستند، این گونه نشانگر­ها را نشانگر‌­های غالب نیز می‌نامند. بنابراین امکان تشخیص حضور یا عدم حضور باند برای هر مکان وجود دارد ولی امکان تشخیص حالت­‌های هتروزیگوت (A/-) یا هموزیگوت (a/a) برای آلل‌­های مشابه وجود ندارد. در حالیکه نشانگر­های یک مکانی^[۱۳] از کاوشگر­ها یا آغازگر­های ویژه برای مکان‌­های ژنی استفاده می‌­کنند و قادر به تکثیر یا دورگ­گیری DNA با توالی‌­های شناخته­شده هستند. این نشانگر­ها را نشانگر­های هم­‌بارز نیز می­‌نامند که امکان تشخیص مکان‌­های هموزیگوت و هتروزیگوت را به ما می­‌دهند(۴۲).
روش‌های نشانگری پایه را می‌­توان به ۲ دسته تقسیم کرد:
۱-روش­‌های غیر مبتنی بر PCR یا روش­‌های مبتنی بر هیبریداسیون.
۲-روش­‌های مبتنی بر PCR

۱-۱۲-۳-۱ روش‌های غیر مبتنی بر PCR

روش­های مولکولی مبتنی بر هیبریداسیون از اولین نشانگر­هایی هستند که در مطالعات گیاهی مورد­استفاده قرار گرفتند. این نشانگر­ها شامل استفاده از آنزیم‌­های برشی و روش­‌های دورگ­گیری بودند (۵۹). آندونوکلئار­های هضم­کننده، آنزیم‌­های باکتریایی هستند که قادر به شناسایی توالی‌ پالیندرم ویژه و برش DNA هستند که این برش سبب ایجاد قطعاتی با اندازه‌­های مختلف می‌شود. تغییرات درون توالی (مثل جهش نقطه‌ای)، جهش­های بین مکانی (مثل حذف و جابجایی) و جهش­های درون مکان آنزیمی می­‌توانند منجر به تفاوت طول قطعات بعد از برش آنزیمی شوند. نشانگر­های RFLP^[14] و تعداد متفاوت ردیف‌­های تکراری (^[۱۵]VNTR)، نمونه­‌هایی از نشانگر­های مبتنی بر هضم و هیبریداسیون هستند. در RFLP چند­شکلی DNA بوسیله هیبریداسیون کاوشگر (که به روش شیمیایی نشاندار شده است) با قطعاتDNA انتقال سادرن­یافته انجام می‌گیرد که سبب ایجاد پروفایل­هایی از قطعات DNA می­ شود. نشانگر RFLP دارای چند­شکلی نسبتاً زیادی است، توارث هم­بارز داشته و تکرار­پذیری بالایی نشان می­‌دهد. در این روش لکه‌های DNA حاصل از دورگ گیری را می‌توان پاک کرد و قطعات انتقال سادرن­یافته را دوباره با کاوشگر­های ^[۱۶]‌ RFLP جدید (۸ تا ۱۰ مرتبه) مورد بررسی قرار داد. با این وجود، این روش‌­ها به علت وقت­‌گیر بودن، داشتن مواد رادیواکتیویته­ی گران­قیمت و سمی و نیاز به DNA با کیفیت و کمیت بالا به طور وسیع مورد­استفاده واقع نمی‌شوند. بعلاوه این نشانگر­ها به اطلاعات اولیه از توالی DNA‌ جهت ساختن کاوشگر نیاز دارند که سبب پیچیدگی روش می‌­شود. این محدودیت­‌ها سبب شده است که روش­‌های با پیچیدگی کمتر مانند نشانگر­های مبتنی بر PCR توسعه یابند (۴۲). بازر­ترین نوع این مارکرها، RFLP می­باشد. VNTR­ها و میکروستلایت­ها نیز در این گروه قرار دارند. در این نوع مارکر­ها یک قطعه DNA نشاندار شده (پروب) جهت هیبریداسیون استفاده می­ شود. RFLP در سال ۱۹۸۰ توسط Botstain ابداع شد و دقت بسیار زیادی دارد، لیکن امروزه صرفا به دلیل وقت­گیر و پر­زحمت بودن آن، کمتر استفاده می­ شود.

۱-۱۲-۳-۲ نشانگرهای مبتنی بر PCR

این نشانگر­ها که کاربرد آنها سیر صعودی دارد، توسط مولیس و همکارانش (۱۹۸۶) توسعه پیدا کرده و از واکنش‌­های زنجیره‌ای پلی‌مراز (PCR) پیروی می‌کنند. این تکنیک شامل تکثیر چندین قطعه DNA مجزا است که توالی­‌های اطراف آنها بسیار مشابه آغاز­گر می­‌باشد، این نواحی باید به قدر کافی به همدیگر نزدیک باشند تا تکثیر انجام گیرد. استفاده از آغازگر­های تصادفی محدودیت داشتن اطلاعات اولیه برای انجام PCR را ندارد. روش­‌های مبتنی بر PCR را می­‌توان به دو گروه: ۱- روش­‌های مبتنی بر PCR توالی­های غیر ویژه. ۲- روش­های مبتنی برPCR توالی­‌های هدف^[۱۷] تقسیم کرد. در این قسمت تعدادی از نشانگر­های مبتنی بر PCR توضیح داده می­ شود (۴۲).

۱-۱۲-۳-۲-۱ نشانگرRAPD^[18]:

نشانگر RAPD، نخستین نشانگر مولکولی مبتنی بر واکنش زنجیره پلی­مراز بود که برای بررسی تنوع ژنتیکی مورد­استفاده قرار گرفت. مارکر­های RAPD از طریق تکثیر تصادفی DNA ژنومی و با بهره گرفتن از آغازگر­های کوتاه ایجاد می­شوند. تفکیک قطعات حاصل بر روی ژل آگارز در حضور اتیدیوم بروماید صورت می­گیرد، و در نهایت، زیر نور ماوراء بنفش مشاهده می­گردد. اگرچه آغازگر­ها دارای توالی­های تصادفی هستند، قادر به یافتن توالی­های هومولوگ مناسب روی رشته DNA می­باشند. چندشکلی­های DNA بدلیل نوآرایی یا حذف در محل اتصال آغازگر­ها یا ناحیه قابل تکثیر ایجاد می­شوند (۶۸).

۱-۱۲-۳-۲-۲ نشانگر^[۱۹]AFLP:

برای غلبه بر محدودیت تکرار­پذیری RAPD، تکنولوژی AFLP توسط شرکت هلندی کی­جن^[۲۰] توسعه پیدا کرد (۶۸). نشانگر AFLP توسط هضم DNA با دو یا چند آنزیم برشی، اتصال آداپتور به دو انتهای قطعات، PCR با آغازگر­های اختصاصی و جداسازی قطعه­های حاصل روی ژل پلی اکریل امید صورت می­گیرد (۱۲). با توجه به نتایج بدست­آمده از آن تکنیک مقرون به صرفه و دارای تکرار­پذیری، ثبات و قابلیت اطمینان بیشتری نسبت به مارکر RAPD می­باشد به همین دلیل بطور وسیعی در تهیه نقشه کروموزومی گیاهان مورد­استفاده قرار گرفته است. در استفاده از این مارکر باید مراحل انجام کار با دقت و کیفیت بالا صورت گیرد (۶۵).

۱-۱۲-۳-۲-۳ نشانگر^[۲۱]SSR:

مورگانت و اولیویری در سال ۱۹۹۳ برای اولین بار ریزماهواره­ها را در توالی گیاهان گزارش کردند. ریز ماهواره­ها یا ردیف های تکراری ساده (SSR) شامل واحد­های نوکلئوتیدی تکی تا شش تایی تکرار شونده هستند که در ژنوم بیشتر یوکاریوت­ها پراکنده­اند (۲۶). معمولاً تکرار­های ۱ تا ۴ نوکلئوتیدی در ژنوم یوکاریوت­ها بیشتر یافت می­شوند. ریزماهواره­ها به صورت طبیعی در نواحی غیر کد­کننده DNA از قبیل اینترون­ها و تـوالی­های بین ژنی دیده می­شوند. ریـز مـاهواره­ها معمولاً نـزدیک بـه SINEs^[22] و LINEs^[23] ها و نزدیک به عناصر شبه رتروترانسپوزون­ها دیده می­شوند (۲۵). ریزماهواره­ها به نواحی کد­کننده ژنوم نیز متصل
شده ­اند (۱۸). ریزماهواره­ها در نقشه­یابی ژنومی، انگشت­نگاری DNA، سازماندهی ژرم­پلاسم و مطالعات سیتوژنتیکی و ارزیابی تنوع ژنتیکی درون جمعیت­ها استفاده می­شوند (۱۲). ریز­ماهواره­ها به دلیل هم­بارز بودن و تبعیت از توراث مندلی و تشخیص آسان افراد هموزیگوس از هتروزیگوسی در بررسی تنوع ژنتیکی و انتخاب والدین برتر استفاده می­شوند (۵۶). نشانگر SSR به دلیل هم­بارز بودن و سطح بالای چند­شکلی و کاربرد آسان این تکنیک، یک روش مناسب برای بررسی تنوع ژنتیکی به حساب می ­آید(۱۸).

۱-۱۲-۳-۲-۴ نشانگرISSR^[24]:

زیتکیویز و همکاران در سال ۱۹۹۴ نشانگر مولکولی جدیدی (مبتنی بر PCR) به نام ISSR را معرفی کردند(۷۶). این تکنیک شامل تکثیر قطعات DNA موجود در فواصل قابل تکثیر بین دو توالی تکراری ریز­ماهواره است که در دو جهت مختلف آرایش یافته­اند. در این نشانگر­ها معمولاً از ریز ماهواره­هایی با طول ۲۵-۱۶ جفت باز به عنوان آغازگر­هایی که در یک واکنش PCR مکان­های ژنومی زیادی را مورد هدف قرار می­ دهند استفاده می­ کنند و به دلیل طویل بودن آغازگرها، تکرار­پذیری بالایی دارند، همچنین طول قطعات تکثیری با هم متفاوت می­باشند. تکرار­های ریزماهواره که به عنوان آغازگر استفاده می­شوند، اصولاً دو، سه، چهار یا پنج نوکلئوتیدی می­باشند. این آغازگر­ها می توانند بدون باز اضافه (۵۵،۳۳و۲۵) یا دارای ۱ تا ۴ باز اضافی به صورت لنگر در انتهای ´۳ یا ´۵ باشند (۷۶). نشانگرISSR تصادفی بوده و تکرار­پذیری و چند­شکلی بالایی دارد و در طیف وسیع از گیاهان استفاده می­ شود. میزان تکرار­پذیری در نشانگر ISSR بین ۹۵-۹۲ درصد است. بخصوص زمانی که از ژل پلی­اکریل­آمید استفاده گردد. این تکنیک نیازمند اطلاعات اولیه در مورد توالی ژنوم نیست و الگوی چند­شکلی زیاد و چند لوکوسی ایجاد می­نماید. میزان DNA مورد استفاده در این تکنیک بسته به نوع گیاه متفاوت و در حدود ۱۰ تا۵۰ نانوگرم می­باشد (۴۳). نشانگر­های ISSR، اغلب به عنوان نشانگر­های غالب معرفی می­شوند که از قوانین توارث مندلی تبعیت می­ کنند (۶۶،۵۶ و ۲۵).

۱-۱۲-۳-۲-۵ نشانگرSRAP^[25]:

لی و کویروس در سال ۲۰۰۱ برای اولین بار نشانگر مولکولی جدیدی به نام SRAP را معرفی کردند(۳۴). SRAP، تکنیک نشانگر تقریبا جدیدی است که توالی کد­دهنده ژنوم را توسط پرایمر­های ۱۷ تا ۱۹ نوکلئوتیدی هدف­گیری می کند (۴۰) که به خصوص برای تکثیر توالی (Open Reading Frame) ORF مورد استفاده قرار می­گیرد و بر مبنای ۲ پرایمر تکثیر­کننده می­باشد (۵۵) . این سیستم نشانگر حتی قابلیت تشخیص میزان بالائی از پلی­مورفیسم را نیز در بین گونه­ ها دارد (۴۷).
مارکر­های SRAP تمام ویژگی­های یک مارکر مولکولی مناسب را از قبیل هم­بارز بودن دارد یعنی می تواند هوموزیگوت­ها را از هتروز­یگوت ها تشخیص دهد (۳۵). پرایمر forword دارای ۱۷ جفت نوکلوئید است که ۱۴ نوکلوئید آن ثابت و غنی ازG,C است و۳ نوکلئوتید متغیر آن در انتهای ^/۳ قرار دارد. این پرایمر ترجیحا ناحیه اگزون را تقویت می­ کند (ناحیه اگزون غنی از G,C است). پرایمر Reverse دارای ۱۹ جفت نوکلئوتید است که ۱۶ نوکلئوتید آن ثابت و غنی ازA,T است و۳ نوکلئوتید متغیر آن در انتهای ^/۳ قرار دارد. این پرایمر ترجیحا ناحیه اینترون­ها وپروموتورها را تقویت می­ کند (۳۵). پلی مورفیسم اساساً از تنوع طول این اینترون­ها وپروموتور­ها و فاصله­ها، ایجاد می­ شود. ۳ نوکلئوتید متغیر انتهایی SRAP می ­تواند بر طبق طراحی ترکیبات مختلف پرایمری تغییر کنند. جفت پرایمر­ها می­توانند با ترکیب پرایمر forword و reverse ترکیبات جدیدی را ایجاد کنند که هزینه سنتز پرایمر­ها را کاهش می­دهد و استفاده از پرایمر­های موثر را افزایش می­دهد (شکل۱-۴).
Ferriol و همکاران گزارش دادند نشانگر SRAPبیشترین هماهنگی را با تغییرات مورفولوژی نسبت به سایر نشانگر­ها دارد. زیرا SRAPباعث تکثیر توالی ORFs(قالب خواندنی باز) می­ شود که در واقع این توالی هدف در ارتباط مستقیم با بروز صفات مورفولوژیکی در موجودات می­باشند. Budakو همکاران (۲۰۰۴). چهار نشانگر درbuffalograss براساس قدرت تنوع ژنتیکی مقایسه کردند(۷۱،۳۶،۴۳و۳۵).
SRAP> SSR> ISSR> RAPD

شکل ۱-۴ نحوه اتصال پرایمرهای forwad و reverse به DNA الگو

۳-۱۰- خلاصه فصل ۳۷
فصل چهارم: تجزیه تحلیل داده ها
۴-۱- مقدمه ۳۸
۴-۲- تجزیه وتحلیل داده ها ۳۹
۴-۳- آمار توصیفی ۴۰
۴-۳-۲- سن پاسخ دهندگان ۴۱
۴-۳-۳- سابقه مشتری بودن پاسخ گویان ۴۲
۴-۴- آمار استنباطی ۴۳
۴-۴-۱- مدل معادلات ساختاری ۴۳
۴-۴-۱-۱- آزمون فرضیه اول ۴۷
۴-۴-۱-۲- آزمون فرضیه دوم ۴۷
۴-۴-۱-۳- آزمون فرضیه سوم ۴۸
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
۵-۱- مقدمه ۵۰
۵-۲- بحث در نتایج توصیفی داده های تحقیق ۵۰
۵-۲-۱- توصیف داده های مربوط به جنسیت پاسخ دهندگان ۵۰
۵-۲-۲- توصیف داده های مربوط به سن پاسخ دهندگان ۵۰
۵-۲-۳- توصیف داده های مربوط به سطح تحصیلات پاسخ دهندگان ۵۱
۵-۳- نتیجه گیری از آزمون فرضیه ها ۵۱
۵-۳-۱- نتیجه گیری از فرضیه اول ۵۱
۵-۳-۲- نتیجه گیری از فرضیه دوّم ۵۱
۵-۳-۳- نتیجه گیری از فرضیه سوّم ۵۱
۵-۴- بحث، جمع بندی و پیشنهادات ۵۲
۵-۵- ارائه پیشنهادات برای تحقیقات آینده ۵۴

۵-۶- محدودیت های تحقیق ۵۴
منابع ۵۶
ضمائم ۶۳
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول۲-۱- خلاصه ای از تحقیقات صورت گرفته در زمینه برند ۲۹
جدول ۳-۱- پایایی ابزار تحقیق ۳۶
جدول۴-۱- فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان ۴۰
جدول ۴-۲- فراوانی سن پاسخ دهندگان ۴۱
جدول۴-۳- فراوانی سابقه مشتری پاسخ گویان ۴۲
جدول ۴-۴- شاخص های معنی داری و برازش مدل ۴۴
فهرست شکل ها و نمودارها
عنوان صفحه
شکل ۱-۱- مدل مفهومی پژوهش(Azize and et al,2012) 6
شکل۲-۱- تأثیر وفاداری نگرشی بر افزایش وفاداری رفتاری(Mohsan and et al,2011) 23
نمودار۴-۱- نمودار ستونی جنسیت پاسخ دهندگان ۴۰
نمودار۴-۲- نمودار ستونی سن پاسخ گویان ۴۱
نمودار۴-۳- نمودار ستونی سابقه مشتری پاسخگویان ۴۲
شکل۴-۱- تخمین استاندارد مدل(مدل اصلی تحقیق) ۴۶
شکل۴-۲- ضرایب معناداری مدل ۴۷
چکیده:
هدف پژوهش بررسی عوامل مؤثر بر اعتماد برند با تأکید بر ویژگی های ارتباطی سه نام تجاری HTC، SUMSUNGو HUAWEIدر صنعت موبایل استان گیلان می باشد. با توجه به هدف تحقیق سه فرضیه اصلی تدوین گردید. جامعه آماری این تحقیق کلیه مشتریان شرکت های گوشی تلفن همراه برندهای HTC، SUMSUNG و HUAWEI در سطح شهر رشت می باشند به طوری که مطالعه موردی در رابطه با مشتریان فروشگاه ها بوده است و مشتریان مورد نظر از میان فروشگاه های معتبر شهر رشت انتخاب شده اند. برای انتخاب نمونه های آماری جهت استفاده از روش های تحلیلی آمار استنباطی، از روش نمونه گیری تصادفی استفاده می شود که در این تحقیق حجم نمونه ۳۸۴ نفر برآورد شده است. به منظور جمع آوری داده ها و اطلاعات برای تجزیه و تحلیل از پرسشنامه شده است. برای آزمون فرضیه ها از تحلیل مسیر و مدل معادلات ساختاری استفاده شده است. یافته های این تحقیق که با بهره گرفتن از نرم افزار لیزرل انجام گردیده حاکی از آن است که رابطه معنادار و مثبتی میان اعتماد برند و ارتباط یک طرفه و دوطرفه برند وجود دارد. همچنین یافته ها وجود ارتباط معنادار و مثبتی میان رضایتمندی از برند و اعتماد برند را نشان می دهد. تأثیر مثبت قوی رضایتمندی از برند بر اعتماد به برند این نکته مهم را در به همراه دارد که شرکتها خصوصاً شرکتهای تولید کننده تلفن های همراه که رقابت در صنعتشان بسیار شدید است، باید توجه بیشتری به سمت مفهوم اعتماد به برند گسیل کرده و اهمیت بیشتری برای آن قائل گردد.

۰۴۲/۰Moran^,s I=

شکل ۵-۲۰- پراکنش فضایی تراکم جمعیت و مرگ و میر ناشی از تصادفات برون شهری

آزمون فرضیه چهارم: بین درصد بی­سوادی و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات (درون شهری و برون شهری) رابطه وجود دارد.
این فرضیه در قالب دو فرضیه فرعی مطرح می­ شود:
آزمون فرضیه فرعی الف: بین درصد بی­سوادی و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات درون شهری رابطه وجود دارد.
H₀= تفاوت معناداری بین درصد بی­سوادی بین و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات درون شهری وجود ندارد.
H₁= تفاوت معناداری بین درصد بی­سوادی و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات درون شهری وجود دارد.
جدول ۵-۱۳ بیانگر نتایج حاصل از آزمون رگرسیونی بین درصد بی­سوادی و سرانه مرگ و میر ناشی از تصادفات درون شهری می­باشد. بر اساس نتایج آزمون با سطح معنی داری (۰۰۰/۰) و ضریب همبستگی (۲۸/۰) بین درصد بی­سوادی و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات درون شهری همبستگی ضعیفی وجود دارد. R² (۰۸۱/۰) نشان می­دهد که متغیر درصد بی­سوادی ۱/۸ درصد از تغییرات متغیر سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات درون شهری را تبیین می­ کند. با توجه به ضریب B بدست آمده (۷۷/۰-) به ازای هر واحد تغییر در متغیر درصد بی­سوادی، سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات درون شهری به میزان (۷۷/۰-) کاهش می­یابد. بنابر این رابطه دو متغیر منفی و غیر همسو می­باشد. به عبارت دیگر هر چه بر میزان درصد بی­سوادی افزوده می­ شود، سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات درون شهری، کاهش می­یابد. مقدار t برای متغیر درصد بی­سوادی (۴/۵-) می­باشد و با توجه به p-value بدست آمده (۰۰۰/۰)، در سطح اطمینان ۹۹ درصد معنا دار می­باشد. یعنی فرض صفر بودن ضریب رگرسیون متغیر درصد بی­سوادی، رد می­ شود. به عبارت دیگر فرض H₀ مبنی بر عدم رابطه درصد بی­سوادی و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات درون شهری رد، و فرض H₁ مبنی بر وجود رابطه درصد بی­سوادی و سرانه­ی مرگ و میر ناشی از تصادفات درون شهری تائید می­گردد.

جدول ۵-۱۳- نتایج رگرسیونی بین درصد بی­سوادی و سرانه مرگ و میر ناشی از تصادفات درون شهری

سطح معناداری

t

Beta

B

R²

R

نام متغیر

۰۰۰/۰

۴۱/۵-

۲۸۴/۰-

۷۷۰/۰-

۰۸۱/۰

۲۸۴/۰

درصد بی­سوادی

الگوی پراکنش فضایی: شکل ۵-۲۱ بیانگر پراکنش فضایی درصد بی­سوادی و سرانه مرگ و میر ناشی از تصادفات برون شهری می­باشد. بررسی ترکیبی درصد بی­سوادی و سرانه مرگ و میر ناشی ازتصادفات درون شهری حاکی از وجود الگوی فضایی کاملا اتفاقی در سطح شهرستان­ها می­باشد (آماره موران = ۰۰۰/۰). شهرستان­های زرندیه، سرایان، کلات، چناران، چناران، تفت، آشتیان، کمیجان از جمله محدوده­های جغرافیایی هستند که دارای درصد بی­سوادی و سرانه مرگ و میر ناشی از تصادفات درون شهری بالا هستند.

۰۰۰/۰Moran^,s I=

شکل ۵ – ۲۱- پراکنش فضایی درصد بی­سوادی و سرانه مرگ و میر ناشی ازتصادفات درون شهری

*

بهسازی (Improvement):در این نوع مداخله اصل برروی وفاداری به گذشته و حفظ آثار هویت بخش در آنهاست فعالیت بهسازی با هدف استفاده از امکانات بالقوه و بالفعل موجود و تقویت جنبه‌های مثبت و تضعیف جنبه‌های منفی از طریق حمایت، مراقبت، نگهداری، حفاظت، استحکام بخشی و تعمیر صورت می پذیرد.^[۲۱]
۱-۸- پیشینه تحقیق:
پس از شدت گرفتن شهرنشینی و رشد روزافزون آن در کشورها، بخصوص کشورهای صنعتی و پدیدآمدن اسکان غیررسمی و حاشیه‌نشینی در شهرها، تحقیقات و پژوهش‌های مختلفی در باب این اجتماعات از زوایای مختلف انجام شده است.
عده‌ای با نگرش یک معضل و مشکل شهری ولی با دید کالبدی و عده ای دیگر از زوایای مشکلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و یا تلفیقی از اینها به مسئله نگاه کرده‌اند. برخی از تحقیقات انجام شده فقط در حد مباحث نظری مانده است و کمتر کاربردی بوده و برخی دیگر با انتخاب منطقه و نمونه‌های موردی^[۲۲] علاوه برپرداختن به وضعیت نابسامان این بافت‌ها، به راه‌ حل‌ هایی نیز رسیده‌اند و شاید بیشتر جنبه کاربردی داشته باشد.
علاوه بر آن در مقالات و مجله‌های تخصصی و در مباحث و جلسات کارشناسی شهری به مبحث اسکان غیررسمی، حاشیه‌نشینی، سرپناه‌های نامناسب مانند آلونک و زاغه نشینی پرداخته شده است. ولی چیزی که هم اکنون به چشم می‌خورد مدیریت شهرهای ایران هنوز راه‌حل مطمئن، صحیح، سریع، پایدار و خوبی با این پدیده نیافته‌اند و شاید بدنبال آن نبوده و یا از راه حل‌ و گزینه‌های برتر انتخاب شده، استفاده ننموده‌اند و این پدیده در شهرها هنوز رخ می کند و مشکلات خود را بروز می‌دهد و برای ساکنین آن نیز هیچ تمهیدی اندیشه نمی‌شود.

در مورد پدیده اسکان غیررسمی و حاشیه‌نشینی کتب، ترجمه و مقالات زیادی نیز به چشم می‌خورد که از آن جمله :
حاشیه‌نشینی نوشته سید سعید زاهد زاهدانی از انتشارات دانشگاه شیراز، ۱۳۶۹
مجموعه مقالات حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی در دو جلد زیر نظرحبیب اله آقا بخشی، علی حاج یوسفی و حسین کاکویی از انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، ۱۳۸۲ که شامل مقالات ذیل می‌باشد:
۲-۱- نظام مشارکت مردم درمناطق حاشیه‌نشین از دکتر حبیب آقا بخشی
۲-۲- صندوق‌های تامین مالی خرد نهادی برای توانمندسازی کم درامدها نمونه موردی، سلطان آباد در شهر گلستان – خانم زهرا اسکندری دورباطی
۲-۳- سنجش علل ساختاری و نهادی حاشیه‌نشینی در ایران- آقای کمال اطهاری
۲-۴- چهره‌نمایی بافت‌های اسکان غیررسمی و عوامل موثر بر شکل‌گیری آن- خانم زهرا افتخاری راد
۲-۵- بررسی ساز و کارهای حقوقی- قانونی موجود در برنامه‌های پنج ساله عمرانی کشور در ایجاد حاشیه‌نشینی- مهندس حمیده امکچی
۲-۶-ساختیابی اقتصادی- اجتماعی اسکان غیررسمی (مطالعه موردی در منطقه کلان شهری تهران)- دکتر مهرداد جواهری پور
۲-۷- اسکان غیررسمی در کلان شهر مشهد نمونه موردی: شهرغیررسمی ساختمان- دکتر حسین حاتمی‌نژاد
۲-۸- پدیده حاشیه‌نشینی شهری قبل از انقلاب- دکتر علی حاج یوسفی
۲-۹- مددکاری جامعه‌ای در سازمان بخشی اجتماع حاشیه‌نشینی شهری- دکتر سید احمد حسینی
۲-۱۰- حاشیه‌نشینی جمعیت و مهاجرت- دکتر حبیب ا… زنجانی
۲-۱۱- ساختارهای مورد نیاز برای مهار و ساماندهی حاشیه‌نشینی در ایران- دکتر مریم شریعت زاده
۲-۱۲- بازنگری ویژگی‌های اسکان خود انگیخته در ایران: در جستجوی راه‌کارهای توانمندسازی- دکتر مظفر صرافی
۲-۱۳- حاشیه‌نشینی و راهبردهای توسعه- آقای یونس محمدی
۲-۱۴- ناهمگونی زیستی- کالبدی در سکونتگاه‌های خودرو پیرامون شهر تهران- آقای ناصر مشهدیزاده دهاقانی
۲-۱۵- بررسی خصوصیات ساختاری حاشیه‌نشینی در تهران- آقای فردین یزدانی بروجنی
۲-۱۶- ویژگی‌های کالبدی محله‌های حاشیه‌نشین- مهندس گیتی اعتماد
۲-۱۷- ملاشیه- حاشیه‌ای از شهر اهواز- خانم حاجیه فلاح
۲-۱۸- حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی در تهران، تغییر فرصت‌های ادغام اجتماعی- خانم اعظم حاتم
۲-۱۹- حاشیه‌نشینی در محله‌های ناهنجار شهر تهران(مورد محله غربت)- آقای سعید خراطها
۲-۲۰- نگرشی به عوامل سه بعدی فقر و حاشیه‌نشینی آسیب‌زا در تهران- دکتر داور شیخاوندی
۲-۲۱- سکونتگاه‌های خودرو، گذار از حاشیه‌نشینی به الگویی از سکونتگاه‌ پیرامون کلان شهرهای ایران- دکتر محمد شیخی
۲-۲۲- نظام اسکان در حاشیه جنوبی شهر تهران، تحولات و چشم‌اندازها- آقای غلامرضا کاظمیان
۲-۲۳- دیدگاه‌هایی درباره‌ی اصلاح ساختارهای ناسازگار ناشی از حاشیه‌نشین‌های شهری (با نگرش به تجارب کشورهای جنوب شرقی آسیا) دکتر بیژن کلهرنیا
۲-۲۴- توانمندسازی و بهسازی شهری ( محله بابائیان زاهدان) آقای محمدمیرداد
حاشیه‌نشینی در جستجوی معنا و مفهوم نوشته کریم حسین‌زاده دلیر در مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی شماره ۸ و ۹، خرداد و تیر ۱۳۷۰
تعریف و مفهوم حاشیه‌نشینی نوشته کریم زنده‌دل از انتشارات سازمان برنامه و بودجه ۱۳۶۱
حاشیه‌نشینی و راهکارهای ساماندهی آن در جهان ترجمه و تدوین مریم‌هادیزاده بزاز- آذربرزین مشهد-۱۳۸۴
همچنین تحقیق و پژوهش‌هایی در موضوع اسکان غیررسمی و حاشیه‌نشینی با نمونه موردی در کشور به چشم می‌خورد که تعدادی از آنها بدین شرح است:
حاشیه‌نشینان تبریز از کریم حسین‌زاده دلیر- موسسه تحقیقات شهری دانشگاه تهران- ۱۳۶۱
بررسی اجمالی حاشیه نشینان شهر کرمان از سید سعید زاهد زاهدانی- سازمان برنامه و بودجه-۱۳۵۵
حاشیه نشینان شهر تبریز- منطقه شمال تبریز از حسین شکویی – مرکز هماهنگی مطالعات محیط‌زیست، دانشگاه تبریز و انجمن ملی حفاظت منابع طبیعی و انسانی -۱۳۵۴
حاشیه نشینان اهواز از مصطفی نیرومند- موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران -۱۳۵۲

۲

باید ببینیم واحد منابع انسانی تا چه حدی بین کارکنان و مدیران مقبولیت دارد. اگر واحد منابع انسانی خوشنامی و اعتبار اولیه را دارد
، اتفاقا می تواند با اضافه کردن مجموعه ی مرکز سنجش شایستگی، به اعتبار خودش بیافزاید، در اینصورت بهتر است که در واحد منابع انسانی کانون اتفاق بیفتد.

- کانون زیر مجموعه ی منابع انسانی که اعتبار دارد
- مقبولیت واحد منابع انسانی نزد مدیران و کارکنان
- خوش نامی و اعتبار اولیه واحد منابع انسانی
- افزایش اعتبار واحد منابع انسانی

۳

کانون حتما باید یک رییس داشته باشد. در سازمان های بزرگ بهتر است که این مسئولیت را به یک کمیته تسلیم کند. باید سپرهای دفاعی ایجاد شود تا ازحملاتی که امکان دارد به نتایج کانون شود بتواند در امان باشد.

- ایجاد هیئت رئیسه ی مستقل کانون درسازمان های بزرگ

۴

اگر پیچیدگی سازمان بالا باشد باید مرکز ارزیابی درون سازمانی باشد.

- مرکز درون سازمانی برای سازمان های پیچیده

- تاثیر پیچیدگی سازمان بر کانون

۴

اگر کانون ارزیابی درون سازمانی نباشد، مزیت هایی دارد. ارزیابان درونی ممکن است به خاطره مشغله های کاری که در سازمان دارند، خوب ارزیابی نکند.

برون سپاری کانون

۴

هیچ وقت نباید کانون داخلی انجام شود. کارهای اجرایی و هماهنگی ها می تواند توسط افراد درونی انجام شود ولی فاز ارزیابی باید توسط افراد بیرونی انجام شود تا بدون تعصب و پیش داوری قضاوت کنند.

- خطر پیش داوری ارزیابان داخلی

۳

مدیریت کانون ارزیابی مپنا با خود شرکت است، ولی از ارزیابان خارجی استفاده می کند. به این ترتیب چابکی لازم را دارد و می تواند با توجه به ارزیابی شونده ها و سطح آنها از ارزیابان مختلف استفاده کند. همچنین مدیر کانون اطلاعات کافی از پست ها،روابط غیر رسمی داخل سازمان، شرح شغل ها، نفرات و ویژگی های آنها در اختیار ارزیابان قرار می دهد.

- مدیریت داخلی و ارزیابان خارجی
- استفاده از ارزیابان مختلف در برون سپاری کانون
- مدیر کانون داخلی، آشنایی کامل با سازمان دارد

۱۰

ترکیبی از برون سپاری و کانون درون سازمانی مفید خواهد بود.

ترکیبی از برون سپاری و درون سازمانی

۷

به دلیل تعاملات و تعارفات و حب و بغض ها در بین افراد سازمان، شاید برون سپاری این فرایند مفیدتر باشد.

فواید برون سپاری