تسلط داعش بر مناطق سنی نشین عراق در صورتی که تثبیت شود می تواند پیامدهای بسیار ناگواری برای این کشور در پی داشته باشد.

الف) مهمترین پیامد تسلط داعش بر مناطق سنی عراق را می توان حرکت جدی وسریع عراق به سوی تجزیه وتشکیل دولت شیعی در جنوب ، کردی در شمال وسنی در مرکز عراق بر شمرد. در حالی که کردهای عراق با در اختیار داشتن سه استان شمالی وایجاد ساختارهای سیاسی وامنیتی لازم وهمچنین تسلط بر مناطق مورد منازعه در تحولات اخیر عملاً به سوی استقلال پیش می روند ، جدایی مناطق سنی نشین وتسلط داعش بر آن ، عراق را به سه منطقه مجزا تبدیل می کند. که در عمل به معنای تقسیم وتجزیه این کشور خواهد بود.
ب) دومین پیامد مهم تسلط داعش را می توان وارد ساختن ضربه اساسی به روند سیاسی دمکراتیک و نظام سیاسی جدید و به نوعی نا کامی این روند بر شمرد . شکست روند سیاسی ونظام دمکراتیک به عنوان چارچوبی برای همکاری وهمگرایی جریان های سیاسی وگروه های قومی – فرقه ای عراق وفقدان بدیل مناسب ، باعث گسترش منازعات قومی – فرقه ای در عراق می شود . موضوعی که موجب رفتن عراق به سوی جنگ داخلی تمام عیار وطولانی مدت می شود . ونا امنی وبی ثباتی در این کشور را به شدت توسعه خواهد داد .
ج) پیامد سوم تسلط داعش ، گسترش افراط گرایی در عراق در میان گروه های مختلف از جمله سنی ها وشیعیان و تضعیف اساسی گروه ها ورویکرد های مذهبی وسیاسی معتدل ومیانه رو است که این به مفهوم توسعه تنش ودر گیری های بیشتر است .
د) بروز فاجعه انسانی وآوارگی بخش های مهمی از مردم عراق که هم اکنون نیز در حال وقوع است پیامد مهم دیگر تسلط داعش می باشد که به مرور ابعاد گسترده تری به خود خواهد گرفت.
وقوع جنگ منطقه ای با تشدید رقابت ها بر سر عراق وتهدید امنیت وثبات خاورمیانه وتغییر معادلات در بحران های منطقه ای بحران سوریه می شود.
تسلط داعش بر بخش های سنی نشین عراق بیشترین تهدیدات منطقه ای رابرای کشورهای همسایه ایجاد می کند. علی الخصوص اینکه داعش رویکرد بسیار رادیکال تری در قبال شیعیان و جمهوری اسلامی ایران در مقایسه با القاعده دارد . به گونه ای که ابوبکر بغدادی رهبر داعش از ایمن الظواهری رهبر القاعده به خاطر عدم انجام اقدام قاطعانه در برابر ایران انتقاد می کند . تسلط گروه افراط گرا و تروریستی داعش بر مناطق سنی نشین عراق باعث گسترش جدی فعالیت های این گروه در قبال اهداف ومراکز شیعی واز جمله هدف قرار دادن مراکز مذهبی و زیارتی شیعی وتوهین به اماکن ومقدسات شیعیان می شود واین موضوع برای ایران به عنوان پرچمدار شیعه در جهان خطری مذهبی و حیثیتی محسوب می شود.
و) پیامد دیگر تسلط داعش توقف و ناکامی روند سیاسی دمکراتیک در عراق است که ایران همواره از آن حمایت کرده است ونا کامی نظام سیاسی جدید به نوعی نا کامی ایران وسیاست های آن در عراق خواهد بود.
ه) یکی دیگر از پیامد تسلط داعش گسترش نا امنی ، افراط گرایی وتنش های مذهبی در عراق وسرایت آن به ایران است که تنش ها وتهدیدات جدی را داخل ایران به وجود خواهد آورد. همچنین تجزیه عراق در نتیجه تسلط داعش به عنوان تهدیدی برای تمامیت ارضی ایران ویکپارچگی سرزمینی آن محسوب می شود که در بلند مدت می تواند باعث تشدید روند های واگرایانه در کشور شود. پیشروی داعش در استان دیاله ورسیدن آن به حدود شصت کیلومتری مرزهای ایران به این گروه امکان می دهد تا فعالیت های تروریستی را با سهولت بیشتری به داخل ایران گسترش دهد ودر نتیجه این فعالیت امنیت کشور به خصوص در مناطق مرزی به شدت تهدید شود.
ز ) موضوع مهم دیگرآن است که تسلط داعش بر عراق وبی ثباتی این کشور منافع وسیاست های منطقه ای ایران از جمله در سوریه را نیز به شدت تهدید خواهد کرد و می تواند باعث نا کامی ایران برای موازنه سازی در برابر بازیگران رقیب خود در منطقه مانند عربستان سعودی شود .
ح) پیامد اقتصادی و تاثیر حضور داعش در عراق و سرزمین سوریه و تسلط این گروه بر منابع و ذخایر نفتی و گازی این دوکشور ضمن اینکه منبع تغذیه مالی و غلبه بر مشکلات و هزینه های جاری این گروه در بقا و جمع آوری و خرید اسلحه را پوشش خواهد داد . در بطن این ماجرا موجبات خدشه در بازار بین المللی نفت خواهد بود چرا که از جهتی با فروش نفت ارزان در بازارهای غیر رسمی باعث ازدیاد عرضه گردیده و قیمت نفت را با افت شدیدی مواجه خواهد کرد ، مانند آنچه که اکنون شاهد آن میباشیم و از طرفی ممکن است با ایجاد ناامنی در منطقه باعث بر هم خوردن امنیت انرژی و پایداری عرضه گردد که در این صورت با افزایش قیمت مواجه خواهیم بود (احمدی ، ۱۳۹۳)
.
برآیند فصل سوم
با توجه به این که دولت آمریکا هنوز استراتژی کاملی را برای مبارزه با داعش اعلام نکرده و به نوعی سر درگمی در برابر پیشروی های داعش و دیگر گروه های تروریستی در عراق و سوریه دچار شده باید اذعان کرد که این رفتار متناقض آمریکا ریشه در عملکرد گذشته ایالات متحده در رسیدن به اهداف ژئو پلیتیکی و تسلط بر منابع نفت و ایجاد امنیت انرژی در مسیر انتقال نفت به کشورهای توسعه یافته و صنعتی و در صدر آنها کشور آمریکا دارد . برخی از کشورهای منطقه نیز برای افزایش قدرت منطقه ای خود ، از تشکیل گروه های تروریستی و داعش حمایت می کنند . ائتلاف علیه داعش و مبارزه با آنها در سیاست خارجی آمریکا و کشورهای منطقه متناظر با تامین منافع ملی آنهاست و این امر در مورد کشورهای منطقه مانند عربستان و ترکیه نیز صادق است . با عنایت به اینکه سیاست تغییر رژیم و حکومت ها در خاورمیانه بهتر از ایجاد پایگاه های نظامی و حضور مستقیم نظامی جواب داده و منافع آمریکا را تامین کرده است ، از همین رو کشورهای ائتلاف به دنبال درگیر کردن آمریکا در جنگی هستند که پس از داعش و برچیده شدن این گروه تروریستی ، حکومت مطلوب خود را در عراق سر کار بیاورند .
با توجه به تشدید گام های عملیات مبارزه با داعش و شکل گیری ائتلاف جهانی بر عیله این گروهگ تروریستی و ورود روسیه و ایران در عرصه جنگ با داعش و اعلام احتمال حضور نیروی زمینی روسیه در مبارزه با داعش ، موضوع در واشنگتن نیز جدی تر شده و بحث بر استفاده از نیروهای زمینی گرایش پیدا کرده است ، ولی سیاست رسمی ایالات متحده همچنان عدم استفاده از نیروهای زمینی می باشد ، و مقامات دولتی آمریکا همواره اذعان نموده اند که از بین بردن کامل داعش امکان پذیر نبوده و این تفکر رادیکال تا ریشه کن شدن کامل ، ممکن است سی سال بطول بیانجامد . علیرغم کسب مجوز دولت آمریکا (اوباما) از کنگره برای مبارزه قطعی با داعش ، هنوز هیچ نیروی زمینی ، بجز مربیان و مشاوران نظامی در منطقه مستقر نشده اند و به آموزش مبارزان ارتش سوریه آزاد و آموزش ارتش و پلیس و قبایل عراق در چارچوب اهداف راهبردی ایالات متحده بسنده شده است . و به نظر نمی رسد که رهبری نظامی آمریکا در صدد استفاده از نیروهای زمینی برای تضعیف و نابودی داعش باشد و کاخ سفید همچنان مصرانه مخالف استفاده از نیروهای زمینی است .
دولت ایالات متحده هم اکنون با فشار بیشتر برای افزایش مداخله خود در عراق روبروست . لیکن مقامات آمریکایی به این نتیجه رسیده اند که ورود به یک جنگ دیگر منافع آنها را تامین نمی کند و هزینه های زیادی را برای آنها در پی خواهد داشت و به همین دلیل فعلا گزینه استفاده از نیروهای زمینی در دستور کار قرار ندارد.
سیاست گذاری علیه داعش به نحوه تعامل با ایران نیز بستگی دارد و در صورت اجماع بین المللی و مشارکت کشورهای منطقه و تامین منافع این بازیگران ممکن است غلبه بر داعش به دست آید اما پر واضح است که این امر به سختی حاصل خواهد شد . نگرانی اصلی آمریکا بابت افزایش نقش آفرینی منطقه ای ایران در صورت از بین رفتن داعش است و نگاه آمریکا به ائتلاف این است که بتواند ایران را پس از توافق هسته ای با خود همراه کرده و در بازی ائتلاف مبارزه با داعش ، به آن نزدیکتر شود ، امری که اخیرا نیز توسط وزیر امورخارجه آمریکا ((جان کری)) و پیش تر توسط اندیشکده های برتر آمریکایی همچون شورای روابط خارجی مطرح شده بود . استرتژی طولانی مدت دولت آمریکا علیه داعش ، می تواند به شانس دموکراتها در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۶ و همچنین انتخابات میان دوره ای کنگره آسیب برساند .
علیرغم جدی تلقی کردن تهدید داعش توسط مقامات نظامی آمریکایی ، آنها در مورد دست یابی به تفاهم در مورد اینکه کدام استراتژی برای مبارزه با داعش ، مناسب تر است قطعیت ندارند . و به نظر می رسد که با توجه به هزینه های محتمل جنگ زمینی این وظیفه به نیروهای محلی واگذار شده است که البته میتواند به تضعیف ارتش عراق و حتی جنگ های فرقه ای بیانجامد . علی ایحال به نظر می رسد که فعلا اولویت اصلی آمریکا مبارزه با داعش نیست و این اولویت در سیاست خاورمیانه ای دولت ایالات متحده بروشنی دیده می شود .
فهرست منابع فصل سوم
آقازاده ، سعید .(اول آذر، ۱۳۹۳) . همه چیز در باره گروه های تکفیری .بنیاد حفظ آثار ارزشهای دفاع مقدس .
احمدی ، علی اکبر. (۱۳۹۳) . خیزش داعش و بحران امنیتی عراق . مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
بای ، نادعلی . ( اول، مرداد،۱۳۹۴) .ارزیابی استراتژی اوباما در قبال داعش در عراق . http://Didgah.ir
داعش میراث سیاست غرب . (۱۳۹۳تیر ماه ) . دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی .
گزارش رسانه ها از طرح پیشنهادی کنگره آمریکا .(۱۳۹۴، ۱۴ اردیبشهت) . سایت جهان نیوز http://
www.gahannews.ir ..
نورانی ، سید مهدی .(۱۳۹۳) . داعش از کاشت تا برداشت . انتشارات مجد .قم .
فصل چهارم
شناخت وضعیت سرزمینی و
فرهنگی و قومی کشور عراق
جدول شماره ۷ اطلاعات اساسی کشور عراق در سال ۲۰۱۳

جامعه آماری تحقیق حاضر، کلیهی کارکنان سازمان برق منطقهای یزد میباشد که بر اساس اطلاعات جمعآوری شده در مجموع شامل ۸۰۰ نفر میشود. برای تعیین حجم نمونه از رابطه زیر موسوم به فرمول ککران استفاده گردید:

که در آن N حجم جامعهی مورد بررسی و p نسبتی از جامعه است که دارای ویژگی مورد مطالعه هستند. در عمل به دلیل نامعلوم P، آن را برابر ۵/۰ قرار میدهند.  نیز میزان خطای برآورد است.
با بهره گرفتن از رابطه فوق و به ازای مقادیر  تعداد نمونه لازم به صورت زیر محاسبه می شود:

که با توجه به پیشبینیهای صورت گرفته مبنی بر بروز بیپاسخی در مجموع تعداد ۱۰۰ پرسشنامه بین اعضای جامعهی آماری به روش نمونهگیری تصادفی ساده توزیع گردید که از این میان اطلاعات ۹۵ پرسشنامه برای تجزیه و تحلیل نهایی مورد استفاده قرار گرفت.
ابزار گردآوری اطلاعات
در این تحقیق برای جمعآوری اطلاعات از پرسشنامهی محقق ساخته مشتمل بر سه قسمت استفاده خواهد شد. این قسمتها عبارتند از:
ویژگیهای دموگرافیک
میزان استفاده از اتوماسیون اداری
سوالات مربوط به کارایی و اثربخشی
هر کدام از این قسمتها از چندین سوال تشکیل شده است. در بخش ویژگیهای جمعیتشناختی سوالاتی نظیر سن، جنسیت، وضعیت تاهل، وضعیت استخدامی و … گنجانده شده است. در بخش دوم پرسشنامه با طرح سه سوال، میزان استفادهی افراد از سیستم اتوماسیون اداری سنجیده میشود. بالاخره، بخش سوم، سوالات مرتبط با کارایی و اثربخشی را دربر میگیرد به طوری که ۹ سوال مربوط به کارایی و ۵ سوال نیز به اثربخشی سیستم اتوماسیون اداری مربوط میشود. جدول ‏۳-۱، سوالات مطرح شده در بخش دوم و سوم پرسشنامه را نشان میدهد. لازم به ذکر است در طراحی سوالات بخش سوم پرسشنامه از فاکتورهای معرفی شده توسط صرافیزاده و علیپور (۱۳۸۸) استفاده شدهاست.
سوالات بخش دوم و سوم پرسشنامه، همگی سوالاتی پنج گزینهای در مقیاس درجهبندی لیکرت طراحی گردیدند. البته با توجه به نوع سوالات، گزینههای موجود در بخش دوم به صورت خیلیکم، کم، متوسط، زیاد و خیلیزیاد میباشد اما در بخش سوم گزینه ها به صورت کاملاً مخالفم، مخالفم، بینابین، موافقم و کاملاً موافقم هستند. نحوهی نمرهدهی سوالات در بخش دوم به این صورت است که به گزینهی خیلیکم، نمره یک، … و به گزینهی خیلیزیاد، نمره ۵ تعلق میگیرد. در بخش سوم نیز به گزینهی کاملاً مخالفم نمره یک، … و به گزینهی کاملاً موافقم، نمره ۵ داده میشود.
جدول ‏۳-۱: دسته بندی سوالات بخش دوم و سوم پرسشنامه

ابوعلی، کمال; شیری، حمید و شریفی، علی، ۱۳۹۱. تاثیر ورزش بر روی عملکرد شناختی و خستگی ذهنی کارکنان غیرعملیاتی، مجله علمی پژوهشی د انشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ۱۴۸.
احدی، بتول؛ ستوده، محمد باقر و حبیبی، یعقوب ،۱۳۹۱. مقایسه ی بهزیستی روان شناسی و مکانیزم های دفاعی در دانش آموزان با و بدون لکنت، مجله ی روان شناسی مدرسه‌ ، ۱(۴) ، ۲۲-۶.
احمدی، سمیرا; محمد زاده، حسن و حسینی، فاطمه سادات، ۱۳۹۲. تاثیر آموزش ایروبیک کودکان بر عملکرد شناختی کودکان پیش دبستانی ارومیه، مجله دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تبریز.
اروین جی. ساراسون؛ باربارا آر. ساراسون، ۲۰۰۵. روانشناسی مرضی، ترجمه بهمن نجاریان و همکاران، ۱۳۹۰، انتشارات رشد، تهران، صفحه ۱۰۱.
اسماعیل زاده، مریم; صالحی، حمید و منصوری، شاهین، ۱۳۹۰. تاثیر حرکات منتخب ریتمیک بر هماهنگی دست – پای کودکان دختر دارای اختلال هماهنگی رشدی، مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، (۲)۱۳ ، ۵۱-۴۶.
افضل پور، محمد اسماعیل; بنی اسدی، سمانه و ایل بیگی، سعید، ۱۳۹۱. مقایسۀ تأثیر تمرینات پیلاتس و ایروبیک بر عملکرد تنفسی پویا در دانشجویان دختر دارای اضافه وزن، فیزیولوژی ورزشی، ۱۵، ۱۶۲-۱۵۱.
امیری، فاطمه سادات; امانی، رضا; خواجه موگهی، ناهید و رشید خانی ، بهرام، ۱۳۸۷. تأثیر دو نوع صبحانه ایرانی ) پر کربوهیدرات و پرپروتئین( بر عملکرد شناختی دانش آموزان ۱۱-۹ ساله دبستانی، مجله علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران، ۲، ۳۲-۲۳.
آقایی نژاد، جان بابا; فرامرزی، سالار و عابدینی، احمد، ۱۳۹۲. تأثیر یک دوره فعالیت منظم ورزشی بر عزت نفس دانش آموزان کم توان ذهنی آموزش پذیر، تعلیم و تربیت استثنائی، (۱۳) ۵، ۹-۱.
بخشی پور، الهام; رهنما، نادر; سورتیجی، حسین; اسکندری، زهرا و ایزدی نجفی، سارا، ۱۳۹۲. تاثیر برنامه تمرینی ایروبیک و بازی درمانی گروهی بر تعادل کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی، پژوهش در علوم توانبخشی، (۲) ۹، ۱۷۰-۱۶۱.
بهمرد، فرشاد; استکی، مهناز; عشایری، حسن و اسدپور، حاتم، ۱۳۹۱. تأثیر آموزش حرکات درشت و ظریف بر کاهش علائم نارساخوانی، مجله ی ناتوانی های یادگیری، (۲)۲، ۳۹-۲۵.
تبریزی، مصطفی، ۱۳۸۴. درمان اختلالات ریاضی تهران، انتشارات فراوان.
جلیل آبکنار، سیده سمیه و عاشوری، محمد، ۱۳۹۲. نکته های کاربردی برای آموزش دانش آموزان با اختلال یادگیری) اختلال در خواندن، نوشتن و دیکته(،تعلیم و تربیت استثنایی، (۳) ۱۳، ۱۰-۱.

حسینی، محمود; شریفی، محمد رضا; عطایی، رضی الله و علایی، حجت الله، ۱۳۸۵. بررسی تغییرات امواج خود بخودی مغزی در موش های صحرایی ورزش داده شده، مجله ی دانشگاه علوم پزشکی کرمان، (۱۳)۴، ۲۲۲-۲۱۵.
خاکساری ، سجاد ، ۱۳۸۹. ایروبیک، ماهنامه سما، (۱۹۱) ۲۸.
دالوند، میر حسین و الهی، طاهره، ۱۳۹۱. عملکرد حافظه کاری در کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری ریاضی، مجله ی علوم رفتاری، (۶)۳، ۲۲۰-۲۱۳.
دشتی خویدکی، محمدحسن. ۱۳۸۹. تاثیر برنامه ورزشی منتخب بر روی ترکیبات بدنی و ضربان قلب دانش آموزان پسر ۱۳-۱۱ سال، مجله تحقیقات علوم پزشکی زاهدان، (۱۳)۶، ۴۳-۴۰.
دلاور، علی، ۱۳۸۰. روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی، تهران، نشر ویرایش.
دهقانی، مصطفی; کریمی، نرگس; تقی پور جوان، عباسعلی; حسن نتاج جلودار، فهیمه و زید آبادی، فاطمه، ۱۳۹۱. اثربخشی بازی های حرکتی ریتمیک )موزون ( بر میزان کارکردهای اجرایی کودکان با ناتوان یهای یادگیری عصب روان شناختی تحولی پیش از دبستان، مجله ی ناتوانی های یادگیری، (۲) ۱، ۷۷-۵۳.
رجبی، سعید; ابوالقاسمی، عباس و عباسی، مسلم، ۱۳۹۱. نقش عز ت نفس و اضطراب امتحان در پیش بینی رضایت از زندگی دانش آموزان پسر دارای اختلال ریاضی، مجله ی ناتوانی های یادگیری، (۱)۳، ۶۳-۴۶.
رجبی، سوران و پاکیزه، علی، ۱۳۹۱. مقایسه نیم رخ حافظه و توجه دانش آموزان مبتلا به ناتوانی های یادگیری با دانش آموزان عادی، مجله ی ناتوانی های یادگیری، (۱)۳، ۸۴-۶۳.
رحیمیان بوگر، اسحق و حبیبی، مجتبی، ۱۳۹۱. حساسیت، ویژگی و نقطه برش مقیاس تجدیدنظرشده هوشی وکسلر کودکان در تشخیص اختلال های یادگیری، مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، (۱۸) ۳، ۲۰۱-۱۹۵.
رواسی، علی اصغر; پور نعمتی، پریسا; کردی، محمدرضا و هدایتی، مهدی، ۱۳۹۲. تاثیر دو نوع برنامه تمرین مقاومتی و استقامتی بر سطوح BDNF و کورتیزول موش های صحرایی نر جوان، علوم زیستی ورزشی، ۱۶، ۷۸-۴۹.
سرکندی، مجتبی، ۱۳۹۱. سرتونین،(۲۳)۶،۹-۱.
سنه، افسانه; سلمان، زهرا و آقا زاده، محرم، ۱۳۸۷. تأثیرفعالیتهای بدنی و بازی بر رشد توانایی های ذهنی پسران پیش دبستانی، فصلنامۀ نوآوری های آموزشی، (۷) ۲۶، ۱۰۶-۸۸.
سیف نراقی، مریم و نادری، عزت الله، ۱۳۸۲. اختلالات یادگیری، تهران ، انتشارات امیر کبیر.
شریفی، طیبه و ربیعی، محمد، ۱۳۹۱. کاربرد چهارمین ویرایش آزمون هوشی وکسلر کودکان در تشخیص اختلال زبان نوشتاری و ریاضی، مجله ی ناتوانی های یادگیری، (۲)۲، ۷۹-۵۲.
شریفی، علی اکبر و داوری، رقیه، ۱۳۹۱. شیوع ناتوانی های یادگیری در دانش آموزان پایه های اول و دوم ابتدایی استان چهارمحال و بختیاری، ناتوانی های یادگیری، ۱(۲)، ۶۷-۶۳ .
شهیم، سیما، ۱۳۸۸. کاربرد مقیاس هوش وکسلر کودکان در ایران، مجله ی پژوهش های روان شناختی، ۱ (۳و۴)، ۱۵-۵.
صادقی، ناهید; خلجی، حسن; نوروزیان، مریم و مختاری، پونه، ۱۳۹۲. تاثیر فعالیت بدنی بر حافظه زنان ۷۰-۵۰ ساله مبتلا به اختلال حافظه، مجله تازه های بیوتکنولوژی سلولی- مولکولی، (۳)۱۱، ۸-۱.
صبحی قراملکی، ناصر; حاجلو، نادر و غلام زاده، حانیه، ۱۳۹۲. مقایسه ی سبک های یادگیری، ویژگی های شخصیتی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان با و بدون ناتوانی یادگیری ، تعلیم و تربیت استثنایی، (۲)۴، ۱۰۲-۸۲.
صدیقی ارفعی، فریبرز; تمنایی فر، محمد رضا و دشتبان زاده، سمیه، ۱۳۹۱. مقایسه ی عملکرد کودکان با و بدون اختلالات یادگیری در آزمون دیداری – حرکتی بندرگشتالت، مجله ناتوانی های یادگیری، (۲)۱، ۹۱-۷۸.
صمدی، زینب; تقیان، فرزانه و والیانی، محبوبه، ۱۳۹۱. مقایسه ی تاثیر دو روش تمرینی پیلاتس و هوازی بر علایم سندرم پیش از قاعدگی در دختران غیر ورزشکار، مجله دانشکده پزشکی اصفهان، (۳۰) ۲۱۳، ۱۸۹۱-۱۸۸۰.
عابدی، احمد; کاظمی، فرشته; شوشتری، مژگان و گلشنی منزه، فرشته، ۱۳۹۱. اثر بخشی آموزش حرکات ورزش ایروبیک بر میزان توجه دیداری و شنیداری دانش آموزان پسر پیش دبستانی با اختلال نارسایی توجه – بیش فعالی شهر اصفهان، فصلنامه ی افراد استثنایی، (۲) ۷، ۱۶۷-۱۳۴.
عابدی، احمد; ملک پور، مختار; عریضی، حمید رضا; فرامرزی، سالار و جمالی پا قلعه، سمیه، ۱۳۹۱. هنجاریابی و بررسی روایی و پایایی آزمون عصب روان شناختی نپسی در کودکان، مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران،(۲)۱۸، ۶۰-۵۲.
عابدی، احمد؛ ملک پور، مختار، مولوی؛ حسین؛ عریضی سامانی، حمیدرضا و امیری، شعله، ۱۳۸۷. مقایسه ی ویژگی های عصب روان شناختی کودکان خردسال با ناتوانی های یادگیری عصب روان شناختی/تحولی و عادی پیش از دبستان، فصلنامه ی پژوهش در حیطه ی کودکان استثنایی، ۸ (۱)، ۱۸-۱.
عاشوری، محمد; پورمحمد رضای تجریشی، معصومه; جلیل آبکنار، سیده سمیه و موسوی خطاط ، سید موسوی، ۱۳۹۰. بررسی ارتباط صفات شخصیت، راهبردهای مدیریت منابع و راهبردهای انگیزشی در پیش بینی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان کم توان ذهنی، مجله مطالعات ناتوانی، (۱)۱، ۱۴-۱.
عطری، بهاره و شفیعی، مرتضی ، ۱۳۸۸. تمرینات ورزشی پیلاتس( مبانی علم کنترولوژی)، چاپ دوم، انتشارات تالیا، ۱۱-۱۰.
غنایی چمن اباد، علی و کارشکی، حسین،۱۳۹۰. تاثیر حرکات موزون ورزشی بر هوش عینی کودکان پیش دبستانی، پژوهش های روا نشناسی بالینی و مشاوره ، (۱) ۱، ۱۷۸-۱۶۷.

پیامبر اکرم (ص) فرمودند : « لاتُضَیعَّی الثَّوبَ حَتی تُرَقَّیعه، جامه را ضایع مکن تا رقعه یعنی پیوندها بر آن نگذاری. هجویری با اشاره به این که حلاوت ایمان در جامه پشمین است به این حدیث استناد کرده است. زیرا روح و نفس انسانی به پوشاکی نیازمند است تا کمبودها و نقصهای آن را بپوشاند، و درون و باطن خود را با اعمال زشت کدر و تیره نکند تا با نور حق روشن و از گزند ناملایمات و تاریکها و آفات رها شود، و روشی به خود گیرد تا جان را از آفات روحی حفظ کند، زیرا لباس تقوا به مراتب مهمتر و ضروری‌‌تر از لباس ظاهری بوده که شخص برتن می‌پوشد، و این رو باطن خود را به لباس استغفار و توجه به پروردگار زینت بیشتری می‌دادند.
و از آن‌جا که ارزش اشخاص به روحانیت، معنویت، و صفای قلب بوده پس لباس تظاهر و همه نشانه‌های ظاهری از میان برداشته می‌شود.
۳-۵- فقر و صّفوت
با توجه به توضیح مطالبی پیرامون «فقر» در مباحث قبلی از تکرار مجدد مطالب خوددداری کرده و به تفاوت این دو واژه اکتفا می‌کنیم.
« صفوت و فقر معاملتی از روی تجرید دنیا و تخلی دست از آن، آن خود چیزی دیگرست و حقیقت آن به فقر و مسکنت باز گردد.» (هجویری، ۱۳۸۷: ۷۲)
هجویری در تفاوت بین فقر و صفوت می‌گوید : «علماء در این زمینه نظرشان متفاوت است به نزدیک گروهی فقر تمام‌تر از صفوت و به نزدیک گروهی صفوت تمام‌تر است آنان که فقر را مقدم بر صفوت کنند گویند : فقر فنای کل بود و انقطاع اسرار و صفوت مقامی است از مقامات آن، چون فنا حاصل آمد، مقامات جمله ناچیز گردد و آنان که صفوت را مقدم نهند گویند فقر شیء موجود است اسم پذیر و صفوت صفاست از کل موجودات و حفاعین فنا بود و فقر عین غنا پس فقر از اسامی مقامات است و صفوت از اسامی کمال.» (همان : ۷۹)
صفوت از صفا و پاکی گرفته شده و نوعی تحلیه و آراستن درون به صفات نیک، محامد و فضایل انسانی است و نهایت آن هم تابیدن انوار حق در دل سالک و عارف می‌باشد.
زیرا آن‌هایی که اهل صفوت هستند به دریافت و کشتن نفس و ترک علایق دنیا علاقه بیشتری دارند. احادیث مورد استناد وی پیرامون فقر و صفوت به شرح زیر بیان می‌شود :
« پیامبر اکرم (ص) فرمودند : کادَ الفَقرُ أنْ یکونَ کُفراً، نزدیک بود که فقر به کفر منجر شود، آن فقر که به کفر نزدیک است فقر دل است که علم و حکمت و اخلاص و صبر و رضا و تسلیم و توکل از دل ببرد، تا دل از این ولایتها درویش گردد. و چون زمین خراب شود و دل چون خراب شد منزل شیاطین گردد، آنکه چون شیطان فروآمد، سپاه شیطان روبه وی نهند: شهوت و غضب و حسد و شریک و شک و شبهه و نفاق، نشان این فقر آن بود که هر چه بیند همه کژبیند، سمع مجاز شنود، و زبان همه دروغ و غیبت گوید، قدم همه به کوی ناشایست نهد این آن فقه است که رسول خدا گفت : کادَ الفقران یکونَ کفراً.» (میبدی، ۱۳۸۳: ۲۵۲)
هجویری با اشاره به اینکه فقیر متعلق سببی بود و مسکین منقطع الاسباب و مسکین را برتر از فقیر دانسته به این حدیث استناد کرده است.
فقری که در این حدیث به کار رفته، فقر دل بوده، زیرا سبب شده فرد قدمی در مسیر تزکیه نفس ننهد و به آرایش و تحلیه درون توجیهی نکند و از آن جا که به ترک تعلقات خودی نپرداخته و دل خود را هم شیفته عشق الهی نکرده، همچنان فقیر بوده و پیامدی جز تباهی و سقوط برای وی نخواهد داشت و در آخرت هم خجالت زده می‌شود.

پیامبر اکرم (ص) فرمودند : تَعِسَ عبدُ الدّرهم و تَعِسَ عَبدُ الدّینا رو تَعِسَ عبدُالخَمیصَهِ و القَطیعَه، بنده درهم و دنیا، رو جامه رنگین و آراسته که در کسب و حفظ آن‌ ها جانفشانی می‌کند و آن‌ ها را اصل زندگی می‌داند تباه شده است. هجویری با اشاره به این که فقر و صفوت معامله‌ای از روی تجرید دنیا است به این حدیث استناد کرده است. آن‌چه که از فحوای حدیث فوق متوجه می‌شویم این است که : وقتی انسان مشغول امور دنیوی و متوجه به ذخارف دنیا شود از یاد خدا غفلت می‌ورزد و اثری از انوار و عظمت جلال حق در او پیدا نمی‌شود و چنین فردی غرق در خود نمایی و خود بینی و محبت دنیا خواهد بود و مصداق کسانی است که در حدیث فوق تمام دلبستگی خودشان را به درهم و دینار و زرق و برق و تجملات دنیایی نشان داده‌اند و حرص و طمع سرانجام آن‌ ها را به سمت اخلاق ناپسند می‌کشاند. راغب اصفهانی در مفردات الفاظ قرآن آورده است : « تَعِسُ عَبَدالدِرْهَمْ، و تَعِسُ عَبدَالدینار، بندگان درهم و دینار نگونسار و هلاکت بارند، براین اساس اگر گفته شود هر انسانی بنده و عبد خدای نیست صحیح است، عبد در این مفهوم به معنی عابد است ولی مفهوم عبد رساتر و بلیغ‌تر از عابد است، تمام مردم عبادالله هستند بلکه اشیاء هم همگی این چنینیند ولی بعضی بدون اختیار و قهراً و بعضی دیگر با اختیار.» (راغب اصفهانی، ۱۳۷۴: ۵۴۲)
۳-۶- ملامت
اگر بخواهیم به اسوه و نمونه کامل در باب ملامت مثالی بزنیم حضرت رسول اکرم (ص) را به عنوان الگو معرفی می‌کنیم قبل از اینکه به مقام با عظمت پیامبری نائل شود و هنوز وحی خداوند متعال به او نرسیده بود در بین مردم بزرگ با ارج و قرب بود اما هنگامی که خداوند ردای دوستی بر شانه او افکند مردم به سرزنش او پرداختند و هر کدام تهمت‌های گوناگون به آن حضرت زدند ولی پیامبر به حرف ‌آن‌ ها توجهی نداشت از این رو به هدایت مردم در پرتو تعالیم قرآن می‌پرداخت، و در همان مسیری که قدم برداشته بود به طور راست و مستقیم ادامه می‌داد (تبلیغ دین)، و هر چه که مردم او را ملامت می‌کردند، به خواسته آن‌ ها توجهی نداشت و از آن‌جا که پیامبر پسندیده پروردگار بود برایش مهم نبود که آیا مردم او را می‌پذیرند یا نمی‌پذیرند.
گاهی مواقع انسان از روی اختیار، و به سیلقه خود کارهایی می‌کندکه مورد سرزنش عام قرار گیرد، به گونه‌ای که اختیار خود فرد دخیل بوده است، در مواقعی دیگر هم ناخودآگاه رفتاری از انسان سر می‌زند که به عقیده خود شخص و اطرافیان رفتار عادی نبوده است.
« صورت ملامت قصد کردن آن بود که یکی جاه بسیار از خلق پیدا آید و اندر میانه ایشان نشانه گردد و دلش به جاه میل کند و طبعش اندر ایشان آویزد، خواهد تا دل خود را از ایشان فارغ کند و به حق مشغول گردد، به تکلیف راه ملامت خلق بر دست گیرد اندر چیزی که اندر شرع زیان ندارد، و خلق از وی نفرت آرند و این راه او بود در خلق و خلق از وی فارغ و صورت ملامت ترک کردن، آن بود که یکی را کفر و ضلالت طبعی گریبان گیر شود تا به ترک شریعت و متابعت آن بگوید و گوید این ملامتی است که من می‌کنم و این راه او بود اندر او.» (هجویری، ۱۳۸۷: ۸۸-۸۷)
عطار نیشابوری در تذکره الاولیاء آورد است :
« حمدون قصار را پرسیدند از ملامت گفت : راه این برخلق دشوار است و مغَلق اما طرفی بگویم رجاء مرجیان و خوف قدریان، صفت ملامت بود یعنی در رجاء چندان برفته باشد که مرجیان تا بدان سبب همه کس ملامتش می‌کنند و در خوف چندان سلوک کرده باشد که قدریان تا از آ‌ن جهت همه خلق ملامتش می‌کنند تا و در همه حال نشآن‌های تیر ملامت بود و گفت : من نیکخویی را ندانم مگر در سخاوت و بدخوئی را نشناسم الا در بخل». (عطاء نیشابوری، ۱۳۸۲: ۳۶۸)
از آن‌جا که در فصل دو پایان نامه پیرامون ملامتیه به طور مفصل پرداختم لذا به همین مقدار توضیح بسنده می‌کنیم و در ادامه آیات قرآنی که هجویری در این باب به آن‌ ها پرداخته اشاره می‌کنیم و سپس آن‌ ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
آیات قرآنی مورد استناد هجویری به شرح زیر بیان می‌شود :
« یا اَیُهَا الذینَ ءامنوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنکُمْ عَنْ دینه فَسَوفَ یَأتِی اللهُ بقومٍ یُحِبُّهُمْ و یُحِبُّونَهُ أذِلّهٍ عَلی المُؤمنینَ أَعِزَّهٍ عَلَی الکافرینَ یُجاهدونَ فی سَبیل اللهِ ولایخافونَ لومَهَ لائِمٍ ذَالِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤتیِه مَنْ یَشَاءُ واللهُ واسِعٌ عَلیمٌ ای گروهی که ایمان آوردید هر که از شما از دین خود مرتد شود به زودی خدا قومی که بسیار دوست دارد و آن‌ ها نیز خدا را دوست دارند و نسبت به مؤمنان سرافکنده و فروتن و به کافران سرافراز مقتدرند (مانند علی (ع) و شیعیانش) به نصرت اسلام برمی‌انگیزد که در راه خدا جهاد کنند و در راه دین از نکوهش و ملامت احدی باک ندارند این است که فضل خدا هر که را عطا کند و خدا را رحمت وسیع نامنتها است و ( به احوال هر که استحقاق آن را دارد) داناست.» (قرآن کریم، المائده/۵۴)
هجویری با اشاره به این که ملامت در خلوص محبت تأثیر عظیمی دارد و مختص اهل حق بوده است به این آیه استناد کرده است.
طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل آیه آورده است :
« در این آیه صفات و خصوصیات قومی ذکر شده و نام و نشانه‌های آن قوم آمده است خدای سبحان در این آیه و آیات قبل و بعد از آن مؤمنین را از اینکه یهود و نصارا را اولیای خود بگیرند برحذر داشته و با شدیدترین لحن تهدیدشان می‌کندو در یک پیش گویی به آینده در اثر این مولات و دوستی به دشمنان خبر می‌دهد که اگر چنین کنید بنیه روش دینی خود را از دست می‌دهید و آن وقت است که خدای تعالی مردمی بر می‌انگیزد که قائم به امر دین شوند و بنیه دین را بعد از انهدام به حالت اصلی و اولیش برگردانند.» (علامه طباطبایی، ۱۳۸۷: ۶۰۳)
نگارنده بر این عقیده است : وقتی حضرت رسول (ص) به تبلیغ و ترویج دین اسلام در بین مردم می‌پرداخت و پیام خداوند را به آن‌ ها ابلاغ می‌کرد آن‌ ها به حدی درک و فهم‌شان پایین بود که به استهزاء پیامبر می‌پرداختند، و او را مورد ملامت قرار داده و به او نسبت‌های ناروا می‌زدند در حالی که پیامبر هرگز به سخن آن کج فهمان توجهی نداشت، و در برابر سرزنش آن‌ ها صبور و شکیبا بود و این آیه را نازل کرد و خطاب به پیامبر فرمود : خداوند هر چه را بخواهد می‌کند و او بخشنده و دانا است.
« و اذقالَ رَبک لِلمَلائِکَه إنی جاعِلُ فِی الاَرْضِ خَلیفهً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفسِدُ فیها وَ یسْفِکُ الدّماءَ وَ نَحنُ نُسَبحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِسُ لَکَ قالِ إنی اعلمُ ما لاتَعْلَمُونَ، به یاد آر آن گاه که پروردگار تو به ملائکه فرمود من در زمین خلیفه برگمارم ملائکه گفتند پروردگارا می‌خواهی کسانی را بگماری که فساد کنند در زمین و خونها بریزند و حال آنکه ما خود تو را تسبیح و تقدیس می‌کنیم خداوند فرمود من می‌دانم چیزی که شما نمی‌دانید.» (قرآن کریم، البقره/۳۰)
هجویری با اشاره به این که اگر کسی پسندیده حق بود ملامت دیگران در نپذیرفتن وی بی‌تأثیر است به این آیه استناد کرده است.
« در این که در این آیه منظور از خلیفه آدم است که تردید ندارد؛ اما در این مورد که چرا خداوند او را به عنوان خلیفه و جانشین خواند، دیدگاه ها متفاوت است عده‌ای عقیده دارند که بدان جهت که « آدم» نماینده و خلیفه خدا در زمین است. ۲- برخی گویند : چون او جانشین فرشتگان است. ۳- حسن بصری گوید : خداوند بدان جهت آدم را جانشین خود خواند که فرزندان او هر کدام پس از پدر خویش، در آباد کردن زمین و برپا داشتن عدل و داد، جانشین پدرشان می‌شوند.» (طبرسی، ۱۳۷۹: ۱۷۳-۱۷۲)
« در این آیه شریفه فرازی در تقدیر است و آن این گونه است که : من در زمین جانشینی پدید خواهم آورد و می‌دانم که از نسل او کسانی خواهند بود که دست به تبهکاری و خون ریزی خواهند زد و آنگاه که فرشتگان پرسیدند : آیا ما که جز عبادت و تقدیس پروردگار خویش، به چیزی نمی‌اندیشیم، زیبنده آن نیستم که در روی زمین جانشین باشیم.» ( همان، ۱۳۸۹: ۱۷۳)
آن‌چه که در این آیه بیان شده البته براساس فهم نگارنده این گونه است که : واجب است انسان از خود پسندی و عجب پرهیز کرده و در طی طریق، مجاهدت و تلاش بسیار کند به گونه‌ای نباشد که مردم از وی تعریف و تمجید کنند، به عنوان مثال شیطان را مخلوقات و ملائکه پسندیدند و نسبت به او رضایت داشتند، ولی پروردگار او را نپسندید و مورد لعنت خویش قرار داد، در مقابل، حضرت آدم (ع) را پسندیده خود معرفی کرد و آن هنگام که می‌خواست را جانشین خود در زمین بیافریند ملائکه آدم را قبول نکردند و نپذیرفتند، حتی خود آدم هم نمی‌خواست ولی خداوند او را انتخاب کرد و بر او رحمت فرستاد.
« قالا رَبَّنا ظَلمنا أَنفُسَنا و إنْ لُمْ تَغْفِرلَنا و تَرْحَمْنا لِنَکُونَن مِنَ الخَاسرِینَ، گفتند خدایا ما بر خویش ستم کردیم و اگر تو ما را نبخشی و به ما رحمت و رفعت نفرمایی سخت از زیان کاران شده‌ایم.» ( قرآن کریم، الاعراف/۳۴)
هجویری با اشاره به این که لطف و فضل خدا درباره بندگان مخلص خود راه ملامت دیگران را نسبت به این فرد می‌بندد به این آیه استناد کرده است.
رضایی اصفهانی در تفسیر قرآن مهر آورده است :
« این آیه به ما می‌آموزد که نخستین گام در راه توبه و بازگشت این است که انسان از مرکب غرور پایین آید و در درگاه خدا به خطای خویش اعتراف کند؛ این اعتراف در مسیر تکامل و سازندگی او را یاری می‌رساند؛ و گام دوم درخواست آمرزش از خداست تا ا نسان پاک شود؛ و گام سوم درخواست رحمت الهی است تا توفیق یار شود وا نسان بتواند به طرف سازندگی و تکامل و سعادت رهسپار گردد.» (رضایی اصفهانی، ۱۳۸۹: ۲۳۸)
آن‌چه از این آیه قابل درک است این است : وقتی انسان مرتکب گناهی می‌شود و یا خدای ناکرده در برابر دستورات الهی نافرمانی می‌کند اگر در قبال کار بد خود از پروردگار غفور آمرزش نخواهد، و توبه نکند او ملامت شده است، و دچار تباهی و خسران شده و هنگام مرگ دیگر مجالی برای توبه باقی نمی‌ماند. و در آن دنیا دچار پشیمانی شده و بدون شفیع بوده در چنین مواقعی فرد به ملامت خود می‌پردازد.
« و لَقَد عَهْدِنا إلی ءادَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسیَ و لَمْ نَجِدَ لَهُ، عزماً، و ما به آدم عهدی بستیم و در آن عهد او را استوار و ثابت قدم نیافتیم.» (قرآن کریم، الطه/۱۱۵)
هجویری با اشاره به این که ملامت ملائکه نسبت به آدم در برابر غیرت خدا کاساز نبود به این آیه استناد کرده است.
« ما آدم را وصیتی کردیم و او را نیافتیم که در حفظ آن عزم باز می‌داشته باشد یا بر آن وصیت صبر کند و اما اینکه مقصود از آن عهد چه بوده به طوری که از داستان آن جناب در چند جای قرآن برمی‌آید، عبارت بود از خوردن درخت که در سوره اعراف چنین آمده : « لاتَقربا هذِهِ اَلشَجَره » (علامه طباطبایی، ۱۳۸۷: ۳۰۷)
« این همان صورتی است از زندگی دنیا برای آدم مهثل شده، نخست خدای تعالی او را داخل بهشت نمود و کرامت داد، تا سرانجام کارش به آن جا کشید که کشید، از آن جا که این واقعه قبل از تشریع دین اتفاق افتاده و بهشت او بهشت برزخی بوده که در این زندگی غیر دنیوی برایش مهثل شده، لذا نهی در آن نیز نهی دینی و مولوی نبوده، بلکه نهی ارشادی بوده، که مخالفتش کار و سرنوشت او را به امری قهری کشانیده.» (همان، ۱۳۸۷: ۳۰۶)
در این آیه و آیه‌های بعدی سوره به سرنوشت آدم به عنوان مثل اعلای ملامتی، و وارد شدن او و همسرش در بهشت تا اینکه به وسوسه شیطان فریب خورده، و از آن میوه ممنوعه تناول کردند، از بهشت رانده شدند. اشاره شده است در چنین شرایطی خداوند پایان نیک بختی بندگان، را درگرو پیروی از دستورات الهی، بدبختی و بدفرجامی و ملامت آن‌ ها را در اعراض از دستورات الهی بیان کرده است.
حدیث مورد استناد هجویری در باب ملامت به شرح زیر بیان می‌شود :
هجویری با اشاره به این که بندگان خاص خدا در برابر ملامت دیگران خم به ابرو نمی‌آورند به این حدیث استناد کرده است.
جبرئیل (ع) : اولیائی تحت قبا بی لایَعْرفَهُمْ غیری اِلا اولیائی : دوستان من زیر قبه سرا پرده منند جز من کسی آن‌ ها را نمی‌شناسد، این گونه افراد کسانی هستند که از ملامت و سرزنش دیگران نمی‌ترسند. حق تعالی آن‌ ها را مورد قبول خود دانسته و به همین دلیل اگر دیگران آن‌ ها را ملامت کنند باز هم به راه خود ادامه می‌دهند و به حق مشغول شده باکی ندارند از اینکه مردم آن‌ ها را رد کنند و نپذیرند زیرا دوستان حق هرکاری که کنند برای او می‌کنند و چون خودشان می‌دانند که مجاهدتشان برای خداست راه خود را ادامه داده و به حرف مردم و ملامت آن‌ ها اهمیتی نمی‌دهند.
۳-۷- باب فی ذکر ائمتهم من اهل بیت:
هجویری در این باب به صورت خلاصه به آیه تطهیر که مختص به خاندان اهل بیت (ع) است اشاره کرده و ابتدا مطالبی پیرامون شخصیت ابومحمد حسن بن علی (ع)، ابوعبدالله حسین بن علی بن ابی طالب، ابوالحسن علی بن حسین، و ابو جعفر محمدبن علی، و ابومحمد جعفربن محمد بن علی پرداخته و هنگام توضیح مطالب به آیات و احادیث قرآنی استناد جسته است که مادر زیر به آن‌ ها اشاره می‌کنیم.
آیات قرآنی مورد استناد هجویری به شرح زیر بیان می‌شود :
«قُلْ فَللهِ اَلْحُجهُ البالِغَهُ فَلَوْشَآءَ لَهَدَاکُمْ أجْمَعینَ، بگو ای پیغمبر برای خدا حجت بالغه است پس اگر مشیتش قرار می‌گرفت همه شما را هدایت می‌کرد.» (قرآن کریم، الانعام/۱۴۹)
هجویری ذیل مطالبی پیرامون شخصیت علی بن حسین (ع) و با اشاره به این که او در حقایق و اصول مقام والایی داشت به این آیه استناد کرده است.
« برنامه‌های الهی در ای آیه براساس دلیل رسا استوار است. ۲. خدا هدایت اجباری و سلب آزددی بشر را نمی‌خواهد ۳. مبلغان دینی و رهبران الهی برنامه‌ها را براساس دلیل رسا و اختیار بشر بنیان می‌نهند. (رضای اصفهانی، ۱۳۸۹ : ۱۹۰)
« یکی از فواید حجت و دلیل روشنی آن است که جلوی عذر تراشی را می‌گیرد و راه هر گونه بهانه جویی را می‌بندد و کسی نمی‌تواند بگوید « نمی‌دانستم» یا اینکه «خدا با سکوت خویش اعمال کسی را امضاء کرده است.» (همان، ۱۳۸۹: ۱۸۹)
نگارنده نکات قابل فهم از آیه فوق را به شرح زیر بیان می‌کند:
۱- به قدرت خداوند و برنامه‌های الهی او براساس شواهد و دلایل رسا و استوار اشاره شده است ۲-اطاعت از برنامه‌ها و تعالیم الهی سبب رشد و تکامل و سعادت انسان می‌شود. ۳- رحمت خداوند بر عذاب او مقدم بوده و هنگامی که شامل حال انسانی شود، او را به سجایای اصیل انسانی و تقوای فوق العاده‌ای آراسته می‌سازد، زیرا هدف رهبران الهی همان گونه که خودشان هم بیان کرده‌اند، هدایت و راهنمایی انسان‌ها، پارسایی، خیرخواهی، دانش افزایی بوده است. ۴- اگر انسان‌ها اهل فکر و اندیشه باشند هیچ‌گاه از هدایت رهبران دینی روی گردان نمی‌شوند.
« لاإکْراهَ فی‌الدّینِ قَدْتَبَیّنَ اَلْرُشْدُ مِنَ اَلْغَی فَمَنْ یَکْفُرْ بِاْلطَّاغوتِ و یُؤمِنْ بِاللهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بالعُروَه اَلْوُثْقی لاانفِصام لَهَا وَاللهُ سَمَیعٌ عَلیمٌ، کار دین با اجبار نیست راه هدایت و ضلالت برهمه کس روشن گردید پس هر که از راه کفر و سرکشی برگردد و به راه ایمان و پرستش خدا گراید به رشته محکم و استواری چنگ زده که هرگز نخواهد گسست و خداوند شنوا و داناست.» (قرآن کریم، البقره/۲۵۶)
هجویری ذیل مطالبی پیرامون شخصیت امام باقر (ع) و اینکه ایشان به دقایق علوم و لطافت و اشارات قرآن آگاه بوده به این آیه استناد کرده است.
« آیه الکرسی در واقع مجموعه‌ای از توحید و صفات جمال و جلال خدا بوده که اساس دین را تشکیل می‌دهد، و چون در تمام مراحل با دلیل عقل قابل استلال است و نیازی به اکراه و اجبار نیست، در این آیه می‌فرماید : در قبول دین هیچ اکراهی نیست زیرا راه درست، از بیراهه آشکار شده است و از آن‌جا که دین و مذهب با روح و فکر مردم سر و کار دارد و اساس و شالوده‌اش بر ایمان و یقین استوار است، خواه و ناخواه، راهی جز منطق و استدلال نمی‌تواند داشته باشد.» (مکارم شیرازی، ۱۳۸۸: ۳۲۷)
نکات آموزنده از آیه فوق به شرح زیر بیان می‌شود :
۱- احکام و مقررات اسلامی جاودانی و برابر با قانون و منطق بیان شده، جواب قاطعی است به کوته فکرانی که خیال می‌کنند قبول اسلام توأم با زور و اجبار بوده است، در حالی که این گونه نیست و آن‌ ها سخت در اشتباهند زیرا انسان‌ها با انتخاب آزادانه، دینداری را برگزیده‌اند. ۲- خداوند راه هدایت و گمراهی انسان‌ها را مشخص کرده و مردم را آزاد گذاشته تا خودشان دین مورد علاقه خود را انتخاب ۳- بدانند کسی که به خدا تکیه می‌کند و از طاغوت دوری می‌گزیند، اولیاء و امامان در سختها به او کمک کرده و هنگام افتادن در مهلکات سقوط به دادش می‌رسند و دست گیرش می‌کنند.

ج – تدوین سیاست‌ها و دستورالعمل گواهی مرکز.
بر اساس ماده ۱۷ آیین‌نامه اجرایی ۱۳۸۶ هیأت وزیران، به منظور حفظ محرمانه بودن و غیر قابل دستیابی بودن داده‌های ایجاد امضای الکترونیکی از طریق استنتاج، مرکز میانی مکلف است از تجهیزات و روش‌هایی استفاده کند که داده‌های ایجاد امضای الکترونیکی مورد استفاده برای امضای الکترونیکی بیش از یکبار توسط اشخاص ثالث به نحو اطینان بخشی محافظت شود.

در نظام مرکز صدور گواهی الکترونیکی میانی، هدف از وجود مرکز میانی و دفتر ثبت نام، صدور گواهی الکترونیکی همانند کار تغییر نام در سند تلفن همراه می‌باشد که هر مؤسسه می‌تواند فقط با داشتن مجوز آن را انجام دهد و در قبال آن پول دریافت کند.^[۲۰۳]
وب‌سایت مرکز صدور گواهی الکترونیکی میانی (www.MOCCA.IR) محل انتشار گواهی الکترونیکی و اسناد و اخبار مرتبط می‌باشد. شما از طریق این سایت می‌توانید گواهی‌های مورد نیاز خود را دریافت و نصب کنید. همچنین می‌توانید لیست گواهی‌های باطل شده^[۲۰۴] (CRL)را دانلود نموده و نصب نمایید.

ج- دفاتر ثبت گواهی الکترونیکی

مرکز ثبت نام گواهی الکترونیکی موجودیتی است که برای جمع آوری و بررسی صحت اطلاعات مربوط به هویت صاحبان امضاء که در گواهی الکترونیکی وارد خواهد شد. دفتر ثبت نام گواهی الکترونیکی که با کسب مجوز از حداقل یک مرکز میانی نسبت به ثبت و انتقال درخواست متقاضیان در خصوص صدور و لغو گواهی‌ها و سایر امور مربوط به آن‌ ها مطابق با ضوابط و دستورالعمل صادره از سوی مراکز میانی که تعهد همکاری با آن‌ ها را امضاء نموده است، اقدام می کند. (بند پ ماده ۴ آیین‌نامه ۱۳۸۶)
دفاتر ثبت گواهی الکترونیکی که پایین‌ترین سطح مراکز گواهی وظایفی به شرح ذیل را دارا است:

1. 1. انجام عملیات مطابق با دستورالعمل گواهی مرکز میانی مربوط.

1. 1. تدوین دستورالعمل اجرایی گواهی خود مطابق با سیاست گواهی‌های الکترونیکی.

1. 1. اطمینان از تطابق عملکرد مرکز با سیاست‌های گواهی الکترونیکی.

1. 1. احراز هویت و تصدیق مدارک ارائه شده متقاضی برای دریافت خدمات گواهی.

1. 1. بیان روال‌های درخواست گواهی الکترونیکی برای درخواست کنندگان.

1. 1. اطمینان عقد از قرارداد با دفاتر ثبت نام آگاه و متعهد به سیاست‌های گواهی الکترونیکی.

1. 1. اطمینان از دریافت درخواست گواهی صرفا” از دفاتر ثبت نام تحت قرارداد.

1. 1. صدور و انتشار گواهی‌ها.

1. 1. ارسال گواهی‌ها و لیست گواهی‌های باطل شده

۱۰-تولید کلیدهای خصوصی مرکز به طور ایمن.
۱۱-ارسال درخواست متقاضی همراه با مدارک مربوطه به مرکز میانی مربوطه.
۱۲-دریافت گواهی صادر شده از مرکز مرکز میانی مربوطه و تحویل به متقاضی.
۱۳-اطمینان از نگهداری ایمن کلیدهای خصوصی مرکز.
دفتر خدمات گواهی مکانیسم لازم را برای ایمنی و اطمینان امضاء فراهم می‌سازد. با گواهی این مرجع، امضاکننده مجاز به استناد به مدارک گواهی شده می‌شود و کلید‌های اختصاص یافته به او به نام خودش ذخیره شده و به شخص دیگری تعلق نمی‌گیرد.
دفاتر ثبت بر خلاف دفتر خدمات گواهی که ایمنی و اطمینان امضاء را از جنبه فنی تأمین می‌کند، سر‌دفتر به عنوان شخص ثالث قابل اعتماد به تصدیق مدارک و تأیید هویت امضاکننده اقدام می‌کند. به طور کلی، اطلاعات تهیه شده توسط دفاتر خدمات گواهی از جمله عواملی است که زمینه اعتماد سردفتر را به امضای ایجاد شده، را فراهم می‌سازد، اگر چه او نیز موظف است تا بررسی‌های متعارف را به عمل آورد.^[۲۰۵]
با توجه به وجود لایحه‌ها و سطوح مختلف مراجع صدور گواهی الکترونیکی با نظارت شورای سیاست‌گذاری الکترونیکی و مرکز صدور گواهی الکترونیکی ریشه به عنوان یک مرکز دولتی و بالا‌ترین مرجع صدور گواهی الکترونیکی، در صورت فراهم آوردن بستر سخت افزار و نرم افزاری مناسب می‌توان امیدوار به فضای مطمئن و قابل اعتماد برای تجارت الکترونیک در کشور و توسعه آن در سطح بین‌المللی شد.

۱-صدور گواهی الکترونیکی

به منظور صدور گواهی الکترونیکی باید اقداماتی صورت گیرد. ابتدا باید فرم درخواست گواهی الکترونیکی توسط درخواست کننده تکمیل و تأیید شود که حاوی قرارداد صاحبان امضاء می‌باشد در این فرم درخواست کننده تبعیت خود را از آیین‌نامه ماده ۳۲ اعلام می‌کند.
بعد از تکمیل فرم درخواست گواهی دفاتر ثبت نام گواهی الکترونیکی هویت درخواست کننده و مدارک مورد نیاز را بررسی کرده و چنانچه مطالب دیگری نیاز باشد، آن‌ ها را درخواست می‌کند یا مرحله بعد را شروع می‌کند یا درخواست گواهی را به طور کلی رد می‌کند. دفاتر ثبت گواهی الکترونیکی، پس از احراز هویت درخواست کننده گواهی، این درخواست را برای صدور گواهی الکترونیکی ارسال می نماید. این مرکز پس از دریافت درخواست گواهی، یک گواهی الکترونیکی تولید کرده و امضاء می نماید. پس از صدور گواهی و انتشار آن در مخزن، دفتر ثبت نام الکترونیکی مربوطه باید از طریق تلفن یا آدرس پست الکترونیکی به صاحب امضاء اطلاع رسانی کند. همچنین باید آدرس دسترسی به گواهی مورد نظر را در اختیار وی قرار دهد.^[۲۰۶]
همان‌طور که قبلا گفته شد بیشتر نظام‌های حقوقی دنیا ازجمله اتحادیه اروپا و امریکا انعقاد قرارداد به صورت الکترونیکی را به طور کلی پذیرفته اند. با این وجود، در نظام‌های گوناگون حقوقی، انعقاد برخی از معاملات به صورت الکترونیکی استثناء شده است. مثلا” در امریکا، وصیت‌نامه الکترونیکی، اسناد مربوط به فرزند خواندگی، طلاق، ابلاغ‌ها و اخطارهای قضایی و ثبت املاک از شمول تحقق از طریق داده‌های الکترونیکی استثناء شده است. به موجب ماده ۶ قانون تجارت الکترونیکی ایران، تنها سه مورد استفاده از داده‌پیام استثناء شده است:اسناد مالکیت اموال غیرمنقول، فروش مواد دارویی به مصرف کنندگان نهایی و نهایتا” اعلام، اخطار و هشدارهایی که دستور خاصی برای استفاده از کالا صادر می‌کند.

۲- ابطال گواهی الکترونیکی

۲-۱ شرایط ابطال ^[۲۰۷]

برای حفظ تمامیتِ PKI در یک سازمان ممکن است لازم شود که CA گواهی‌ها را قبل از تاریخ انقضاءشان باطل کند. برای مثال، اگر شخصی که برای او گواهی صادر شده سازمان را ترک کند، باید گواهی او باطل گردد. یا اینکه کلید خصوصیِ یک گواهی کشف شود، و یا یک حادثه امنیتی بر اعتبار یک گواهی تاثیر بگذارد.
مرکز صدور گواهی الکترونیکی در صورت وقوع هر یک از شرایط زیر، گواهی صاحبان امضاء را باطل می‌کند:
الف)در خطر افشا قرار گرفتن کلید خصوصی مرکز صدور گواهی ریشه یا کلید خصوصی مرکز صدور گواهی الکترونیکی میانی؛
ب )نقص قوانین این آیین‌نامه‌ی قرارداد صاحبان امضاء، توسط صاحب امضاء؛
ج)هرگونه تغییر در اطلاعات گواهی صاحب امضاء؛
د)تشخیص اینکه گواهی بر اساس قوانین این آیین‌نامه یا قرارداد صاحبان امضاء صادر نشده است.
ر)هر دلیلی که تمامیت، امنیت و اعتماد به گواهی صاحبان امضاء یا گواهی مرکز صدور گواهی الکترونیکی را زیر سؤال ببرد؛
ز)درخواست ابطال گواهی توسط یک سازمان ناظر بر صاحب امضاء یا مراجع قضایی؛
ه)مرکز صدور گواهی الکترونیکی ریشه یا مرکز صدور گواهی الکترونیکی میانی به فعالیت خود پایان دهد.
در صورت توقف سرویس‌دهی مرکز صدور گواهی الکترونیکی، کلیه گواهی‌های صادر شده توسط این مرکز باطل می‌شود. برای به حداقل رساندن تأثیرات خاتمه فعالیت، مرکز صدور گواهی الکترونیکی باید:
الف) صاحبان امضاء را از این امر آگاه کند و این مطلب را حداقل یک ماه قبل از خاتمه فعالیت مرکز، در مخزن اعلام کند.
ب) کلیه گواهی‌های باطل شده و اطلاعات ثبت شده را مطابق با خاتمه کمیسیون گواهی الکترونیکی میانی بازرگانی با حفظ امانت تسلیم کند.
صاحب امضاء در صورت وقوع هر یک از موارد زیر، می‌بایست ابطال گواهی خود را درخواست کند:
۱-در خطر افشا قرار گرفتن کلید خصوصی صاحب امضاء؛
۲-تغییر اطلاعات موجود در گواهی ؛
در صورت ابطال گواهی صاحب امضاء، دفاتر ثبت نام گواهی الکترونیکی باید از طریق آدرس پست الکترونیکی یا تلفن صاحب امضاء را از این امر آگاه کند.
مراجع قانونی ذیصلاح و صاحبان امضاء الکترونیکی می‌توانند شخصا” در خواست ابطال گواهی را بکنند.
پس از اینکه یک گواهی باطل شد، به پوشه گواهی‌های باطل شده منتقل می‌شود. و گواهی‌های باطل شده در نوبت بعدی انتشار CRL در لیست قرار می‌گیرد.

۲-۲ روال ابطال گواهی الکترونیکی