ج) خوش خلقی در حج
علاوه بر این،خوش رویی و خوش خویی در همه جاو با همه کس،نیکوست،اما در سفر حج وبا همسفران حج،به مراتب نیکوتر است؛زیرا سفر،سفر به سوی خداست و همگی میهمانان خداهستند.اکرام مهمان،اکرام میزبان است.
قال الصادق(ع):"انَّ الخُلقَ الحَسَنَ یُمیثُ الخَطیئَه کَما تُمیثُ الشَّمسُ الجَلیدَ؛خلق نیکو،گناه را آب می کند،آنچنانکه آفتاب،یخ را آب می کند.” و حسن خلق نه تنها آن است که آزارش به کسی نرسد؛بلکه وقتی در حدّ تمام است که،آزار دیگران را نیز تحمل کند،بلکه بالاتر،در مقابل ایذای آنان،فرتنی و تواضع کند و خدمتگذاری و احسان و احترام،از خود نشان بدهد.(ضیاءآبادی،۱۳۸۹،ص۹۵)
عالم ربّانی مرحوم ملّا احمد نراقی نیز گوید:«حج گذار باید بارفقا و اهل سفر خویش تواضع کند و از کج خلقی و درشت گویی غایت اجتناب نماید و فحش نگوید و سخن لغو از او سر نزند و سخنی که رضای خدا در آن نیست،نگوید و با کسی جدال و خصومت نکند.(کارگر،۱۳۸۰،ص۷۸)
د) همکاری و تعاون در حج
حج گذار در کارها وامورات کاروان،نباید اصل تعاون و همکاری را فراموش کند و انتظار داشته باشد که در همه جا و در هرحال مسوولان و کارگزاران کاروان در خدمت او باشند و کارهای او را انجام دهند،بلکه او نیز به یاری و کمکدیگران بشتابد و در کارها مشارکت داشته باشد.(همان،ص۷۹)
ه) حفظ زبان
شخص محرم در حال احرام،باید شدیدأ مراقب زبان خود باشد؛زیرا عمده ی معاصی از ناحیه ی زبان دامنگیر ادم میشود.لذا پیغمبراکرم(ص)می فرماید:«لا یَستَقیمُ ایمانُ عَبدٍ حَتَّی یَستَقیمُ قَلبُهُ و لا یَستَقیمُ قلبَهُ حتی یستَقیمُ لِسانُهُ؛ایمان بنده مستقیم نخواهد شد تا قلبش مستقیم گردد و قلبش مستقیم نخواهد گشت تا زبانش مستقیم شود.»
پس بر حجّاج محترم است که در همه حال و مخصوصأ در حال احرام شدیدأ مواظب گفتار خود باشند و عمل فوق العاده بزرگ و عزیز خود را فاسد و بی ارزش نسازند.از دروغ و غیبت ودشنام و ناسزا،قسم خوردن و خودستایی و عیب جویی واستهزا،شوخی های رکیک و نیشدار و دل آزار،بپرهیزند و این آیه ی کریمه ی قرآن را برای یکدیگر بخوانند:«فَلا رَفَثَ وَ لافُسوقَ و لا جِدالَ فِی الحَجِّ»(ضیاءآبادی،۱۳۸۹،ص۱۰۳)

۴-۶-۴- اثر تربیتی حج از حیث ارتباط انسان با جهان هستی
الف) شناخت طبیعت به عنوان مظهر حق
طبیعت کتابی مفتوح از صفات خداوند است که آگاهی از آن انسان را به سوی آن چنان محبتّی به خدا سوق میدهد که موجب اطاعت کامل از او میشود.طبیعت آزمایشگاهی است که در آن انسان از صحت وحی و صدق پیامبر(ص)آگاه میگردد.در طبیعت انسان افعال،صفات و اسمای الهی را که در ظرافت خلقت هستی تجسم کرده است می یابد و می تواند نمودهای قدرت الهی را در قوانین حاکم بر اشیاء و تغییر و تحوّل آنها بیابد.این امور از اخبار مربوط به وحی مطمئن میشود؛بنابراین وحی و طبیعت دو بخش از یک کتاب اند که یکی،آیات را در ضمن کتاب تقدیم میکند و دیگری،آن را در آفاق و انفس(هستی)عرضه می دارد.این نوع رابطه کمال بخشی بین آیات کتاب و نشانه های طبیعت امری است که اصول فکر تربیت اسلامی آن را آشکار و تقویت می کند،برای مثال،ابراهیم(ع)ازخدا تجربه ای عملی در آزمایشگاه طبیعت می خواهد تا از این رهگذر،اطمینان را در قلب و ایمان را در آن راسخ دارد.همینطور هنگامی که قریش از پیامبر(ص)معجزه ای مادی میخواهند،وی آنها را به سوی شهود معجزات در نظام هستی راهنمایی می کند:«انَّ فی خَلقِ السَّمواتِ وَ الارضِ وَ اختِلافِ الَّیلِ و النَّهارلَآیات لِآولی ألاباب»(مشایخی راد،۱۳۸۰،ص۹۷)
شناخت طبیعت به عنوان مظهرحق وآیت الهی وتسخیر وبهره مندی درست ازآن درجهت سیربه سوی کمال مطلق ازاهداف مهم تربیت است.
«إنَّ فی اختِلافِ الَّیلِ والنَّهارِوَماخَلَقَ اللهُ فی السَّمواتِ والارضِ لَآیاتٍ لِقَومٍ یتّقون»همانا درآمدو شدشب وروز وآن چه خدادر آسمان هاوزمین آفریده است برای مردمی که پروادارند دلایلی آشکاراست.
دقت وتفکردر آفرینش وهستی ولطایف صنع خدا واتقان آن وحقایق طبیعت، انسان را به حقیقت هستی راه می نماید.(همان)
« سَنُریهم آیاتُنا فِی الآفاقِ وفی أنفُسِهِم حَتّی یَتَبَیَّن لَهُم أَنّه الحَقّ؛به زودی نشانه های خودرا درافق های گوناگون ودروجودهایشان خواهیم نمود، تابرایشان روشن گردد که اوحق است.» (سوره فصلت،آیه۵۳)
امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند: «ولو فَکّروا فی عَظیمِ القُدرَهِ وجَسیمِ النِّعمهِ لَرَجَعوا إلی الطَّریقِ وخافُوا عذابَ الحریقِ ولکن القلوبُ عَلیلهٌ والبَصائرُ مدخولهٌ؛ اگرانسان با اصلاح دل وبینش خودبه طبیعت بنگرد ودرآن سیرکند وآن رابه سخره گیرد وبهره مندشود می تواند به حق راه یابد.»(دشتی،۱۳۸۸،خطبه۱۸۵،ص۲۹۰)
یکی از برنامه های اسلام برای تحقق این هدف،برنامه تربیتی حج می باشد تا ازاین رهگذر به شایستگی خداوند برای محبت و اطاعت کامل پی ببرند و رابطه عبودیت خود را با خداوند مستحکم نمایند.(مشایخی راد،۱۳۸۰،ص۹۷)
ب)استفاده ی بهینه از داشته های تکوینی
طبیعت وحتی حیواناتی که درآن زندگی می کنند، باید مورد مراقبت انسان قرار گیرند. انسان حق ندارد ازطبیعت به هرنحوی که مایل است استفاده کند. تخریب یا آلوده کردن طبیعت ومحیط زیست نکوهیده است وموجب به خطر افتادن زندگی بشر می شود. حضرت علی(ع) می فرمایند:” نسبت به بندگان خدا وبلاد او تقوا را رعایت کنید ،زیرا شما مسؤول هستید حتی درارتباط با قطعات زمین وحیوانات".
داده ها و داشته های هستی شناختی خداداد،امانت های خداوند در دست انسان است؛بنابراین انسان نباید چنین بپندارد که مالکیت و تصرّف او در این آفریده ها مطلق و بی رویه است و او می تواند بی هیچ محدودیت،هرگونه که دلخواه اواست،در این داشته ها تصرف کند.در روایتی از امام صادق(ع) آمده است:«المالُ مالُ اللهِ یَضَعَه عِندَ الرَّجُلِ وَدایع؛ثروت ها و دارایی ها همگی از خدااست که به امانت دراختیار انسان ها قرار می دهد.»انسان امین موظف است که در مورد امانت براساس خواست و دستور مالک حقیقی و موکّل خود عمل کند.
اگر تمامی نعمت ها و مواهب درونی و بیرونی و حتّی نعمت وجود انسان،امانت های خداوند در دست او است،باید در استفاده از این نعمت ها نیز جانب امانت را رعایت کرده و از قلمرو ای که مالک حقیقی تعیین نموده،فراتر نرود.جنبه ی کنترل کننده و اثرگذار این بینش نیزدر رفتارها و عملکردهای انسان و سیاست گذاری های تربیتی،نکته ای در خور توجّه است.این ویژگی،هم در مربیان و هم در فراگیران اثرگذار است.مربیان،فراگیران را امانت دار الهی می دانند و خود آنان نیز امانت خداوند نزد آنانند.فراگیران نیز باید در بهره گیری بهینه و به موقع از داشته های تکوینی تلاش بیشتری از خود نشان دهند ودر برابراین داشته ها نیز امانت دار خوبی باشند.(شاملی،۱۳۸۶،ص۸۹)
تمامی مناسک حج سعی در به ظهور رساندن این مساله مهم و حیاتی دارد.از طرفی در حریم امن الهی ودر حال احرام نباید درخت یا گیاهی را کند،زیرا این کار ازبین بردن"حرث"و"نسل"است.نابود کردن حرث و نسل فساد است و کار مفسدان و دوزخیان.اما بهشتیان که همواره در جهت اصلاح و احیای زمین و دل آدمی اند گیاه نمیکنند و علفی را نابود نمیکنند.اینها آثار خداست در سرزمین عشق،وکسی که عاشق اوست به آثار او تعرض و تجاوز نمیکند.
فلسفه تحریم شکار حیوان،کشتن حشرات و دفع جانوران مأنوس بدن،کندن علف و درخت در حرم مقدّس کعبه و در حال احرام ایجاد امنیّت است.هر موجود ذی روحی صاحب حس است و در صورتی که مورد تجاوز قرار گیرد،رنج می برد،هرچند که مراتب حس و درجه حسّاسیت در انسان،حیوان و گیاه متفاوت است.تغییر شرایط زندگی جانوران بر ایشان ناراحت کننده است،هرچند که در کشتن و قطع عضویا تغییر محیط حشرات و حیوانات یا در قطع و کندن گیاه،رنج آنها برای ما محسوس نباشد.حریم خانه خدا و شهر مکه برای همه باید امن باشد که در قرآن به شرافت ان تحت عنوان"بلدالامین"سوگند یاد شده _تا نه تنها انسانها که حتی حیوانات و نباتات نیز رنجی نبینند،به خصوص از حجاج که در حال مقدس احرام یعنی در مقام اسلام محض و اطاعت کامل فرمان خداوند متعال هستند.
در آیه ی۱۲۶سوره ی بقره می خوانیم: «وَ اِذ قالَ إبراهیمُ رُبّّ إجعَل هَذَا بَلَداً أمناً وَارزُق أهلِهِ مِنَ الثَّمَراتِ مَن امَنَ مِنهُم بِااللِه وَالیومِ الاخِرِ قالَ وَ مَن کَفَر فَاُمَتّعُهُ قَلیلا ثُمّ اضطرُّهُ الی عذابِ النّارِ و بئس المصیر»
این آیه بر ایمنی شهر و اهالی آن دلالت دارد امّا چون صفت"آمنأ” به شهر نسبت داده شده ،این امنیّت شامل حیوانات و درختان و گیاهان و به طور کلّی حفظت محیط زیست می شود. .(مشایخی راد،۱۳۸۰،۹۸)
۴-۷- بخش پنجم : بررسی سؤال پنجم تحقیق
از منظرقرآن و روایات ،علل عدم تحقق آثار تربیتی حج در شماری از حجاج چیست؟
امیر المؤمنین فرموده اند:«فإنَّ لِکُلِّ شیءٍ آفهٌ»،بر این اساس ،اکنون پرسش این است که حج گذار با ارتکاب چه اموری در حج خود آفت وارد می کند و از ارزش حج خویش می کاهد و بهره و ثمره ی اندک عایدش می شود.
برخی از زائران خانه ی خدا،گاهی در تحقق اعمال حج،رنج ها می برند و چنین می اندیشند که آنها را تمام و کامل به انجام رسانده اند،در حالی که چنین نبوده و ازآفات عمل خویش غافل اند. (اشراقی،۱۳۸۸،ص۲۴)
در این قسمت به برخی عوامل عدم تحقق آثار تربیتی حج در شماری از افراد اشاره خواهیم کرد،ابتدا این عوامل را به دو بخش علل فکری وعلل عملی تقسیم خواهیم کرد.در بخش علل فکری به مباحثی از قبیل: عدم آشنایی با اسرار عبادت ها و دستورات دینی،غفلت از تاریخ گذشته ی مسلمانان،عدم آگاهی از مناسک حج،عدم تسلیم در مناسک،توجّه به غیر صاحب البیت،پرداخته ایم.
ودر بخش علل عملی به مباحثی از قبیل:عدم رعایت تقوا قبل و بعد از سفر حج،تبدیل حج به سفر سیاحتی و تجارتی،روی آوری به فرنگی مآبی پرداخته ایم.
الف) علل فکری
۱.عدم آشنایی با اسرار عبادت ها و دستورهای دینی
سرور عارفان،پیشوای مسلمانان،حضرت صادق(ع)فرموده اند:
«وَاستَقِم عَلی شَرطِ حُجَّتِکَ هذِهِ و وَفاءِ عَهدِکَ الَّذی عاهَدتَ بِهِ مَعَ رَبِِّکَ و أجَبتَهُ لَهُ إلی یَومِ القیامهِ؛(وچون اعمالت به پایان رسید)،به شرطی که با خدا بسته ای تا قیامت پایدار بمان و به عهدی که با او بسته ای و آن را تا رستاخیز بر خویشتن واجب دانسته ای،استقامت کن.»(کارگر،۱۳۸۰،ص۱۶۰)
بخش مهم تزکیه ی نفوس در پرتو آشنایی با اسرارعبادتها و دستورهای دینی است.تعلیم کتاب و حکمت که در آیه ی شریفه ی"یُعَلّمُهُمُ الکِتابَ وَ الحِکمَهَ وَیُزَکّیهِم"آمده،هم عقاید و اخلاق واعمال عبادی و هم مسایل اقتصادی،سیاسی،نظامی و مانندآن رادر برمیگیرد.از این روتزکیه ی مذکورِ در آیه نیزبرای بیان باطن همه ی این امور است وهمانگونه که تزکیه ی هر عمل به سبب نیل به اسرار آن عمل است،هر عملی سرّی دارد که توجّه به آن مایه ی تزکیه ی روح است.
شایان ذکر اینکه،هر عملی از مصدر خاص صادر می شود و از خصوصیت ان حکایت دارد.از صدر مشروح،عمل خالص و مشروح صادر می شود که نه به نقص مبتلا و نه به عیب آلوده است.بر این اساس زائر بیت الله به هر میزان که به اسرار حج اگاه باشد،حج او خالصانه و خلوص او مشروح تر است؛زیرا خلوص که معیار بهره مندی ازثواب و شأنی از شئون عقل عملی است،مسبوق به معرفت است و معرفت از شئون عقل نظری است.شخص سالک ابتدا باید مراحل عبادی را بفهمد،تا برابر فهم و معرفت خود،اقدام خالصانه داشته باشد.پس بدون آشنایی به اسرار اعمال،پیمودن مراحل کامل اخلاص میسّر نیست.این نکته درباره ی معرفت به اسرار سایر عبادات نیز صادق است.بنابراین،چنانچه کسی پیش از معرفت به اسرار حج،راهی بیت الله شود،گرچه ممکن است برحسب ظاهرحج او صحیح باشد،لیکن حج کامل و مقبول انجام نداده و ضیافت الله نصیب او نشده است؛زیرا روح چنین حج گزاری به سبب عدم آگاهی به اسرار حج،تعالی پیدانکرده است.(جوادی آملی،۱۳۸۳،صص۱۶۶-۱۶۵)
۲٫غفلت از تاریخ گذشته ی مسلمانان
امروزه به تبع کندوکاو درامور مادی حیات وجستجوی فراگیر بشر درطبیعت بسیاری از سنت ها وقانون های حاکم برپدیده ها کشف شده اند وهمین امربشر رادر کسب قدرت وسلطه برطبیعت وساخت اسباب وابزار موردنیاز زندگی یاری داده است.
افسوس که این امر چنان چشمان ظاهر بین آدمی راپرکرده که نه تنها قانون های مادی وطبیعی راصل ومحور همه امور قرار داده واز درک سنت های لایتغیر وپیچیده نهفته درورای عالم مادی غفلت می جوید، بلکه ازاین هم پافراتر نهاده به مدد همین امور جزئی قصد شناسایی واظهار نظر درباره همه امور عالم وآدم ازبدو خلقت تا ابدالآباد رادر سر می پروراند. اما اگربخواهی، حج چنان چشمانت رامی گشاید که ازورای همه صورتها قادر به درک وجه عمیقتر تاریخ گذشته شوی. درک قانونمندیهای خاصی که لایتغیرند وچونان چراغی فراروی تو قرار می گیرند، مبادا که درگرداب هلاکت بیفتی .
از این روست که : حج بدون توجه به تاریخ، سیرو سفر درصورت های منجمد وبی روحی است که ماده المواد ماندن وتأثیرگزاردن را ازدست داده است. خروج از شهر ودیار از زائر طالبی مهیای تجدید عهد می سازد .او می رود تا همه حج رابه حال وروز کنونی اش پیوند دهد ،ورنه همه اعمال ومناسک مخصوص به آن تبدیل به اعمال کوروتکراری وبی معنا می شود. شایداز همین روست که امروز حاجی دروقت بازگشت از سفر قادربه نشر دروس حج وبسط اخلاق ویژه حاجیان نیست. ،(همان ،ص۴۶۰)
حج آنگاه معنی خویش راباز می یابد که زائر با میثاق آغاز کند ،یعنی رجعت به هویت فراموش شده از طریق تذکر تاریخی وحج آن زمان به آینده حاجی پیوند می خورد که عاملی برای استمرارحیات حقیقی او درعرصه هستی شود. زیرا حاجی تنها دروقت حج از زندان صورت ها خارج می شود ودر می یابد که با دریافت سنت هاو شناخت قانونمندیها پابه پای نمونه ها والگوها می تواند جایگاه خویش رادریابد.
مصادیق عینی کفرو حقیقت زمانش رابشناسد وپی ببرد که او ودیگر همدینانش درکجای این مسیر طولانی قرارگرفته اند.
درمی یابد که درکجا وچگونه آن عهد ومیثاق شکسته شده وبالاخره چگونه می توان آن عهد راتجدید کرد ومهیای عروج شد. زیرا به حقیقت ،حج موجب تقویت دین ونشانه اسلام است. که خداوند آن رادر میان مسلمین قرار داده وبه انجام آن امر فرموده است .علی ابن ابی طالب درنهج البلاغه می فرمایند: « فَرَضَ اللهُ… والحَجُّ تقویه لِلدّین » وحج راخداوند واجب کرد تا موجب قوت دین باشد. .(همان،ص۵۱-۲۶)

فهرست جداول
جدول۴-۱: تفاوت تحلیل به وسیله روش سناریو با روش های سنتی آماری…………………………………………………………..۳۸
جدول ۵-۱: حالت های رشد اقتصادی مبتنی بر سیکلهای اقتصادی…………………………………………………………………….۵۱
جدول۵-۲: سناریوهای رشد کانتینری میتنی بر سیکلهای اقتصادی……………………………………………………………………..۵۱
جدول۵-۳: مقایسه میانگین رشد اقتصادی و کانتینری جهان……………………………………………………………………………….۵۲
جدول۵-۴: حجم تجارت کانتینری جهان در سالهای ۱۹۹۱-۲۰۱۰٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۵۳
جدول۵-۵: ترافیک کانتینری جهان در ۲۰۲۵ …………………………………………………………………………………………………….۵۴
جدول۵-۶: مقایسه آیتم های اقتصادی و کانتینری ایران و جهان در سال های ۲۰۱۰-۱۹۹۲٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۵۴
جدول ۵-۷: برآورد حجم ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۵۸
جدول۵-۸: تعداد و نوع تسهیلات بندر شهید رجائی ……………………………………………………………………………………….۶۲
جدول ۵-۹: برآورد تعداد تجهیزات و تسهیلات ترمینال کانتینری شهید رجائی در سال ۱۴۰۴٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۶۷
جدول ۵-۱۰: پیش بینی شاخص های مهم اقتصادی بر مبنای سند استراتژی توسعه صنعتی……………………….۷۰
جدول ۵-۱۱: تخمین هزینه های احداث تجهیزات وتسهیلات بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴ ………………..۷۳
جدول ۶-۱: برآورد تعداد و هزینه تجهیزات و تسهیلات کانتینری بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۷۷
جدول پ ۱-۱ برآورد حجم ترافیک کانتینری جهان بر اساس مدل سناریو……………………………………………………۸۶
جدول پ ۱-۲ برآورد حجم ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی بر اساس مدل سناریو……………………………….۸۷
جدول پ ۱-۳ پیش بینی اسکله های کانتینری مورد نیاز بندر شهید رجایی بر اساس مدل سناریو…………..۸۸
جدول پ ۱-۴ پیش بینی تعداد گنتری کرین های مورد نیاز بندر شهید رجایی بر اساس مدل سناریو……..۸۹
جدول پ ۱-۵ برآورد تعداد ترانستینر مورد نیاز بندر شهید رجایی بر اساس مدل سناریو………………………….۹۰
فصل اول : کلیات
۱-۱مقدمه
حمل و نقل همواره از مهمترین بخشهای مرتبط باهرگونه فعالیتهای تولیدی و خدماتی به شمار رفته و یکی از عوامل مؤثر در رشد و توسعه اقتصادی هر کشور محسوب می گردد. از بین بخشهای متفاوت حمل و نقل (زمینی، هوایی و دریایی)، بخش حمل و نقل دریایی بنا به دلایل اقتصادی از جمله، هزینه پایین­ترحمل و نقل در مقایسه با سایر بخشها و همچنین، حجم بسیار بالا و ظرفیت فوق­العاده، مهمترین بخش محسوب می گردد. با توجه به سهم بسیار بالای بخش حمل و نقل دریایی در صرفه جویی هزینه ها، این بخش غالباً نقش فعالی در القای اصلاحات و خواسته­ های خود به سایر بخشها دارد. شبکه حمل و نقل به ویژه در بخش دریایی، به دلیل گستردگی ارتباطات جهانی و مبادلات بین ­المللی، همواره در معرض تغییرات محیطی قرار داشته و دارد. این تغییرات را می­توان بصورتهای تکنولوژیکی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در نظر گرفت که هر یک به نوعی می تواند بر نحوه عملکرد سایر بخشها و همچنین بر شبکه حمل و نقل تأثیر گذار باشد (غروی، ۱۳۸۱).
یکی از مهمترین تغییرات تکنولوژیکی، پیدایش کانتینر و گسترش کاربرد آن در سطح وسیع در شبکه حمل و نقل بین المللی است. کانتینر به دلیل امتیازات خاص خود، به سرعت در شبکه حمل و نقل رسوخ پیدا کرده و کلیه کشورهای جهان را ملزم به اصلاح سیستم حمل و نقل خود نموده است.کانتینری کردن به معنای جابجایی محموله ها در کانتینرها، سیستمی است که در دریا و خشکی پیشرفت کرده است، کانتینری شدن حمل و نقل بین المللی از اواخر دهه ۶۰ میلادی با ورود کانتینر آغاز شده و در دهه ۷۰ میلادی توسعه یافته است (غروی، ۱۳۸۱).
با توجه به گرایش روز افزون ناوگان حمل و نقل دریایی جهان در جهت کانتینری نمودن محمولات، جهت پاسخگویی به نیازهای واردات و صادرات هر کشور، بدون شک کانتینریزاسیون به عنوان اصلی ترین مشخصه توسعه اقتصادی کشورها محسوب شده و بخش قابل توجهی از اقتصاد هر کشور را تشکیل می دهد. اهمیت این موضوع وقتی قابل ذکر است که امروزه بیش از ۹۰ درصد کالاهای تجاری توسط حمل و نقل دریایی جابه جا می گردد و در این روش نیز سهم حمل و نقل کانتینری در حال افزایش می­باشد، اگر چه تعیین ارزش مالی محمولات در حمل و نقل کانتینری، تقریباً غیر ممکن است اما صندوق توسعه و تجارت سازمان ملل ارزش آن را تا حدود ۵ درصد مجموع تجارت جهانی برآورد کرده است( صفارزاده و همکاران، ۱۳۸۵).
در ابتدای این فصل توضیح مختصری در خصوص اهمیت مسئله آینده نگاری ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی ارائه شده و سپس اهداف تحقیق به طور خلاصه شرح داده می شود و در ادامه روش های دست یابی به این اهداف نیز مشخص خواهد شد .
۲-۱بیان مسئله
کشور ایران با حدود ۳۰۰۰ کیلومتر مرز دریایی، موقعیت ویژه ای در منطقه و نیز به لحاظ ارتباط با آبهای جهان از اهمیت فوق­العاده ای در بخش حمل و نقل دریایی برخوردار است و از سویی دیگر با قرار گرفتن در مسیر تجارت جهانی موقعیت بسیار ممتازی دارد که می تواند منشأ درآمدهای اقتصادی فراوانی باشد، همچنین ایران به دلایل مختلفی از جمله جغرافیای دریایی، داشتن موقعیت مناسب در بین کشورهای اروپایی و آسیای میانه، دسترسی به خلیج فارس و دریای عمان در جنوب و دریایی خزر درشمال و قرار گرفتن در مسیر کریدور شمال- جنوب و نیز شرق- غرب به عنوان چهار راه تجارت جهانی مطرح است (طرح جامع بنادر ایران، ۱۳۸۳).
از این رو کشور ایران به منظور دستیابی به سهم بیشتر در این صنعت (ازنظر تناژ و درآمد)، چاره­ای جز تقویت ظرفیت­های باالقوه و اجرای طرح­های توسعه­ای شبکه حمل و نقل، ایجاد زیرساختهای مرتبط، سرمایه گذاری، مدیریت و توسعه تجهیزات و منابع انسانی در بنادر را نخواهد داشت و از آنجایی که بر اساس نتایج مطالعات طرح جامع بنادر کشور ظرفیت عملیاتی بنادر کشور درسال ۱۳۹۴ به ۱۶۰ میلیون تن خواهد رسید که نیمی از آن (۷ میلیون تی ای یو) به صورت کانتینری می­باشد، بنابراین شناخت فاکتورها و عوامل مؤثر بر ترافیک کانتینری در بنادر کشور و در نظر گرفتن طیف وسیعی از حالت­های ممکن در عملیات کانتینری در سال­های آتی به منظور استفاده از ظرفیت و پتانسیل­های کشور در این صنعت و برنامه ریزی جهت ایجاد زیرساخت­های لازم برای تحقق اهداف خویش بسیار حائز اهمیت است. بی تردید در این چارچوب مطالعه و تحقیق در خصوص وضعیت­های ممکن در آینده ممکن ترافیک کانتینری بنادر کشور به عنوان یک برنامه استراتژیک در بخش حمل و نقل دریایی و به ویژه حمل و نقل کانتینری مطرح بوده و می ­تواند در بر گیرنده تمامی جوانب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و عمرانی ملی با نگرش به سند چشم انداز توسعه بیست ساله کشور^[۱]موجب گردد تا کلیه سرمایه گذاری­ها در توسعه این بخش با هماهنگی بیشتر دستگاه ها و در چارچوب اهداف مشخص و اولویت­ بندی شده به نتیجه مطلوب­تری دست یابد و منجر به ساخت، توسعه و تجهیز بنادر در ابعاد لازم، استفاده از تجهیزات پیشرفته و نهایتاً استفاده از تکنولوژی مدرن اطلاعاتی و نهادینه سازی جهت پذیرش مناسب محمولات، افزایش میزان ترانزیت، ترانشیپ، واردات و صادرات و به ویژه صادرات غیر نفتی به منظور دست یابی به امری حیاتی در افزایش رشد اقتصاد ملی و توسعه پایدار گردد. از آنجا که در معادلات سیاسی و اقتصادی و لجستیکی کشور در قرن بیست و یکم، نقش بنادر بسیار حساس و سرنوشت ساز است، بنابراین برای ایجاد و حفظ کریدورهای جابجایی کالای منطقه در کشورمی بایست بنادر خود را با ظرفیتی مناسب، تجهیزات مدرن و پیشرفته، ایمن و سریع مجهز نماییم و این اهداف بدون برنامه ریزی و داشتن اطلاعات کافی از حالت های ممکن درامر جابه جایی محمولات محقق نخواهد شد(طرح جامع بنادر ایران، ۱۳۸۳).

بنابراین در این تحقیق به دنبال آن هستیم تا حجم تقاضاهای بالقوه ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در حالت­های مختلف را تعیین نماییم. در این تحقیق هدف از آینده نگاری، پیش بینی بر مبنای مدل های اقتصادسنجی آینده و گذشته نیست، بلکه این تحقیق تلاش می­نماید تا با ایجاد تغییر در فاکتورهای موثر در صنعت حمل ­و ­نقل کانتینری، آینده های این صنعت در سال ۱۴۰۴ را پیش ­بینی نماید تا از این طریق حالت­های مختلف توسعه و یا ایجاد زیرساختهای جدید به منظور افزایش حجم عملکرد بنادر کشور در دستور کار برنامه­ ریزان بندری قرار گیرد. با توجه به اینکه پیش نیاز چنین هدفی داشتن برنامه ریزی صحیح و جامع بوده و هیچ برنامه­ ریزی نیز بدون مطالعه و پژوهش محقق نخواهد شد و نظر به اینکه سال ۱۴۰۴ سال پایان سند چشم انداز کشور می باشد، بنابراین آینده- نگاری ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی از سال ۱۳۹۰ لغایت ۱۴۰۴ با توجه به اصلی­ترین متغیرهای اثر گذار با رویکردی متفاوت می ­تواند پیش نیاز و مأخذی برای برنامه­ ریزی در پانزده سال آتی حمل و نقل دریایی در آن بندر باشد .
۱-۳ اهمیت،ضرورت و کاربرد نتایج
نظر به اینکه برنامه ریزی مبنای توسعه اقتصادی هر کشور محسوب شده و به منظور ایجاد هر برنامه­ای نیز تصویری هرچند خام و مختصر مورد نیاز است و از آنجا که آینده نگاری موضوعی است که به طور خاص با جهان در حال تغییر کنونی عجین شده و بنابراین محققین را وادار می­سازد کند تا به منظور مواجه منطقی با فرصتها و تهدیدهای احتمالی ، آینده­ای هرچند مبهم، اما منسجم را بر اساس روندها و رویدادهای گذشته و موجود پیش ­بینی نمایند. در بخش حمل و نقل دریایی داشتن تصویری از وضعیت آتی به منظور ارائه برنامه ­های جامع ضرورتی اجتناب- ناپذیر است. حمل و نقل کانتینری روند رو به رشدی را در سال های اخیر تجربه نموده و این تحقیق تلاش می­نماید تا با نگاهی علمی اهمیت و لزوم توجه به این موضوع را در بندر شهید رجایی بیان نماید.
یکی از مهمترین دلایل انتخاب موضوع این تحقیق را می­توان احتمال از بین رفتن موقعیت بندر شهید رجایی در زنجیره حمل و نقل بین المللی دریایی در سال های آتی بر شمرد. این تحقیق با شناسایی متغیرهای اثرگذار بر حمل و نقل کانتینری می تواند حساسیت این بخش بر هر یک از متغیرها را نشان دهد. در نتیجه بیشترین کاربرد این تحقیق در جامعه برنامه­ ریزی حمل و نقل کشور و خصوصا” در بخش حمل و نقل دریایی متصور می­باشد. هر نوع تغییری که در متغیرها ایجاد شود می تواند سرمنشا تغییرات بعدی در حجم ترافیک کانتینری و متعاقبا تعداد تجهیزات اصلی مورد نیاز گردد. برخی دیگر از کاربردهای این تحقیق عبارتند از:
استفاده از آن در تدوین برنامه جامع بندر شهید رجایی در سال های آتی
استفاده از آن به عنوان پیش نیازی در تهیه برنامه های استراتژیک درایجاد بازارهای جدید در بندر شهید رجایی.
استفاده از آن به منظور مقایسه برخی از شاخص های عملیاتی بندر شهید رجایی با بنادر مهم منطقه و جهان.
فراهم آوردن پیش نیازی برای اصلاح ساختار نظام عملیات کانتینری موجود در بندر شهید رجایی و برنامه ریزی در جهت افزایش کارایی در آن بندر.
استفاده از آن به منظور ارزیابی اقتصادی سرمایه گذاری های در نظر گرفته شده آتی در بندر شهید رجایی و پیشگیری از هدر رفتن منابع مالی موجود و اولویت بندی در سرمایه گذاری ها.
برنامه ریزی در جهت جلب خطوط اصلی کشتیرانی پس از رفع موانع ظرفیتی و تجهیزاتی در بندر شهید رجایی در جهت افزایش ظرفیت عملیاتی در آن بندر.
۱-۴ اهداف تحقیق
هدف اصلی این پژوهش بررسی و تعیین حجم تقاضای های بالقوه ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴ و ارزیابی آن با میزان عرضه خدمات کانتینری قابل ارائه در آن بندر می باشد.
اهداف فرعی این تحقیق عبارتند از :
تعیین تعداد تجهیزات عملیات کانتینری شامل گنتری کرین ها، ترانستینر ها وکشنده های مورد نیاز جهت پاسخگویی به تقاضای ترافیک کانتینری در سال ۱۴۰۴ .
تعیین میزان اراضی پشتیبانی مورد نیاز جهت پاسخگویی به تقاضای ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴
تعیین تعداد اسکله های کانتینری مورد نیاز جهت پاسخگویی به تقاضای ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴
۱-۵ فرضیات تحقیق
این مطالعه برای پاسخ­گوئی به فرضیاتی طراحی شده که در اینجا بعنوان فرضیات اصلی تحقیق شناسایی شده و هسته اصلی تحقیق نیز به منظور پاسخ­گوئی به این فرضیه ها طراحی طراحی شده اند. فرضیه اصلی این تحقیق مستقیما به تعیین کمی حالت­های مختلف تقاضای ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴ خواهد پرداخت. مهمترین فرضیاتی که در این تحقیق پرداخته خواهد شد عبارتند از:
فرضیه اصلی:
خدمات کانتینری قابل ارائه موجود در بندر شهید رجایی پاسخگوی حجم تقاضای ترافیک کانتینری آن بندر در سال ۱۴۰۴ نمی باشد.
فرضیات فرعی:

د- سایر غذاها

 

 

 

 

 

 

 

۱٫سوپ و سس

 

پروتئین سویای بافت دار، کنسانتره و ایزوله پروتئینی سویا

 

امولسیفیکاسیون چربی، بهبود ویسکوزیته

 

 

 

۲٫پنیرهای نرم

 

ایزوله پروتئین سویا

 

امولسیفیکاسیون چربی، بهبود ویسکوزیته

 

 

 

۳٫آنالوگ پنیری

 

ایزوله پروتئین سویا

 

غنی کردن پروتئین

 

 

 

۴٫سریال های صبحانه و غذای آماده

 

ایزوله پروتئین سویا

 

اتصال آب، بهبود بافت

 

 

 

۲-۲-۱-۶- موارد مصرف پروتئین سویا در فراورده های گوشتی کم چرب
کنسانتره یا ایزوله سویا در برگرها با هدف شرکت در پایدار کردن چربی به علاوه افزایش سفتی فراورده مورد استفاده قرار می گیرد، علاوه بر این سبب تثبیت آب نیز می شود. میزان سویا در فرمول به مقدار بالای چربی و آب، ۶-۴ درصد کنسانتره یا ایزواه اضافه نمود. پروتئین سویا به عنوان جایگزین گوشت نیز کاربرد دارد. با این ترتیب که ۱۵-۵ درصد گوشت از فرمولاسیون برگر با مخلوط آب-سویا قابل جایگزینی است. از طرفی پروتئین ایزوله سویا به علت وجود موادی مانند اسیدهای پلی فنولیک (مهار کننده رادیکال های اسید چرب آزاد) اثر آنتی اکسیدانی دارد.
محصولات پروتئین سویا رایج ترین مواد پرکننده در محصولات گوشتی هستند. این مواد پرکننده معمول ،مورد استفاده در بسیاری از کشورها هستند. محصولات سویا در انواع و اشکال مختلف وجود دارند و ویژگی های عملکردی متفاوتی دارند. آرد سویا از پرس کردن دانه سویای جوانه گیری شده و با بهره گرفتن از یک حلال که روغن سویا را جدا می کند بدست می آید. بلغور سویای تولید شده می تواند مستقیما استفاده شود و یا آسیاب شود و به آرد سویا تبدیل شود. بلغور سویا و یا آرد سویا حاوی ۴۵ تا %۵۰ پروتئین است اما کربوهیدرات هم دارد که باعث ایجاد طعم لوبیایی مشخصی در محصول می شود. می توان آرد سویا را حرارت داد و اکسترود نمود تا آرد سویای بافت دار تولید نمود که بافت آن نسبت به آرد سویای معمولی تشابه بیشتری به گوشت دارد. آرد سویا می تواند با حذف قسمت عمده کربوهیدرات ها تا حدودی خالص سازی شود. کنسانتره پروتئین سویای حاصل حدود %۷۰ پروتئین دارد و طعم لوبیایی آن بسیار کمتر است و توانایی بیشتری در واکنش با پروتئین گوشت دارد و می تواند در ایجاد سفتی بافت نقش داشته باشد. کنسانتره پروتئین سویا نیز می تواند با بهره گرفتن از حرارت و اکستروژن بافت دار شود و بافتی مشابه گوشت ایجاد کند( جنسون و همکاران، ۲۰۰۴).
برای تولید ایزوله پروتئین سویا فرایند استخراج به کار می رود تا اجزای پروتئینی خاص را از آرد سویا حل نموده و رسوب دهد. این ماده حاوی %۹۵-۹۰ پروتئین است و طعم لوبیایی ندارد. مثل آرد و کنسانتره سویا، ایزوله هم می تواند با بهره گرفتن از اکستروژن و حرارت بافتدار شود. همچنین در تولید فیبر رشته ای که بافتی مشابه گوشت دارند به کار می رود و در تولید گوشت های تقلیدی عملکرد خوبی دارد. در هر مرحله متوالی از آرد سویا تا ایزوله پروتئین سویا، هزینه ها افزایش می یابد. در محصولات گوشتی خاص و یا در موقعیت های خاص ویژگی های عملکردی بهتر و طعم لوبیایی کمتر ایزوله سویا نسبت به کنسانتره می تواند افزایش هزینه ها را توجیه کند. اما آرد و بلغور سویا پرمصرف ترین پرکننده ها در محصولات گوشتی هستند. طعم لوبیایی می تواند بخشی از پروفیل مزه محصول شود و یا اینکه ادویه جات می توانند به منظور پوشاند طعم لوبیایی استفاده شوند. آرد سویای خشک ۵/۳-۵/۲ برابر وزن خود آب مخلوط می شود و خمیر حاصل به گوشتی که درون مخلوط کن و یا خرد کن است اضافه می شود. خمیر سویای افزوده شده می تواند تا %۵۰ از محصول گوشتی نهایی را تشکیل دهد. البته میزان مورد استفاده باید باید مطابق با میزان مجاز مصرف و قوانین برچسب زنی تطابق داشته باشد. محدودیت های مصرف برای آرد، کنسانتره و ایزوله پروتئین سویا می تواند متفاوت باشد. . مقدار مجاز مصرف آن در کشورهای اروپایی حداکثر ۲ تا ۳ درصد و در ایران تا ۵ درصد اعلام شده است ( جنسون و همکاران، ۲۰۰۴)

اکرم زاده و همکاران (۱۳۹۲) به بررس امکان سنجی تولید سوسیس غیرگوشتی بدون نگهدارنده پرداختند. اجزای ثابت فراورده شامل ایزوله پروتئین سویا، گلوتن، روغن سویا، آب، یخ، ادویه و نمک و اجزای متغییر شامل نشاسته اصلاح شده ذرت، کاراگینان و پودر سفیده تخم مرغ بود. نتایج نشان داد که سطوح واقعی ۵/۰، ۳ و ۳ به ترتیب برای کاراگینان، نشاسته ی اصلاح شده ذرت و سفیده ی تخم مرغ بالاترین امتیاز را دارا بود.
پورسلا و همکاران (۲۰۰۱) تاثیر اضافه کردن ایزوله ی پروتئین سویا ۵/۲% بر سوسیس خام بسته بندی شده در خلا را بررسی کردند. آن ها به این نتیجه دست یافتند که این کار باعث جلوگیری از آب انداختن سوسیس ها می شود و ضمن تاثیر بارزی بر خواص ارگانولپتیک نمونه ها در طول اندگاری در مدت ۱۴ روز دمای یخچالی ندارد.
هومکو و همکاران (۲۰۰۴) تاثیر گلوتن و نشاسته ی ذرت تغییریافته و ایزوله ی سویا را بر کیفیت محصول گوشتی امولسیون بررسی کردند. نتیجه آن ها نشان داد که عطر تمام نمونه های حاوی نشاسته ذرت و ایزوله سویا نامناسب بود. هم چنین ارزیابی دستگاهی رنگ نمونه ها نشان داد که محصولات شامل نشاسته ی ذرت نسیت به نمونه شاهد و نمونه ی حاوی سویا زردتر هستند. اگر چه حالت ارتجاعی و چسبندگی محصول تحت تاثیر قرار نگرفت.
یکی از جالب ترین کاربردهای آرد و ایزوله های پروتئینی سویا در فرمولاسیون غذاهای بافت داده شده یا گوشت مانندها گوشت های تقلیدی (شبه گوشت^[۲۶]) است.
اکیسوان (۲۰۰۸) جایگزینی ایزوله پروتئین سویا (۱ تا ۳ درصد) به جای گوشت، را بروی خصوصیات فیزیکوشیمیایی و حسی سوسیس کم چرب بررسی کرد. نتایج نشان دادند که ۲ درصد ایزوله پروتئین سویا، میزان رطوبت، بازده پخت و زردی نمونه ها را به طور معنی داری افزایش می دهد در حالی که قرمزی نمونه ها کاسته شد. از بین ویژگی های حسی، ایزوله پروتئین سویا پارامتر تردی و آبداری را بهبود داد.
داس و همکاران (۲۰۰۷) اثر پروتئین سویا (به صورت خمیر و گرانول) بروی خصوصیات کیفی و ماندگاری ناگت گوشت بز در شرایط انجماد بررسی کردند. افزودن پروتئین سویا بر بازده پخت، ph، محتوای رطوبت و چربی تاثر معنی داری نداشت اما در طی مدت زمان ماندگاری باعث پایداری حسی و کیفی بهتر نمونه ها شد.
لین و می (۲۰۰۰) اثر یوتاکاراگینان، سدیم آلژینات و ایزوله پروتئین سویا را بر خصوصیات فیزیکوشیمیایی و بافت برگر کم چرب بررسی کردند. کاهش از دست دادن رطوبت ، بهبود پایداری امولسیون و کاهش محتوای چربی در همه ی نمونه ها نسبت به نمونه شاهد مشاهده شد. آلژینات و سویا نسبت به سایر تیمارها به ترتیب بیشترین ظرفیت نگهداری آب بازده پخت را داشتند.
آکسون (۲۰۱۰) خصوصات کیفی برگر کم چرب با جایگزینی ایزوله پروتئین سویا به جای گوشت خوک بررسی کرد. افزایش بازده پخت، پیوستگی و جویدگی و کاهش میزان چروکیدگی و رنگ تیره تر با افزایش درصد ایزوله پروتئین سویا مشاهده شد. میزان کالری نمونه ها با جایگزین ۳ درصد ایزوله پروتئین سویا در نمونه ها از ۳/۶۲ درصد به ۱/۴۳ درصد کاهش یافت.
پنا-راموز و زیونگ (۲۰۰۳) به ارزیابی اثر ایزوله پروتئین سویا و وی پروتئین در جلوگیری از اکسیداسیون لیپید در پاتی های گوشت خوک پرداختند. بدین منظور نمونه ها را در دمای ۷۰ درجه سانتی گراد گریل کرده و دمای ۴ درجه سانتی گراد به مدت ۷ روز نگهداری کردند. نتایج نشان داد که میزان اکسیداسیون چربی و اندیس تیوباربیوتیک اسید در نمونه های حاوی ایزوله پروتئین سویا به طور معنی داری نسبت به سایر نمونه ها کمتر می باشد.
۲-۲-۲- نمک طعام
معمول ترین افزودنی فراورده گوشتی است، میزان نمک در انواع برگرها ۵/۱-۲/۰ درصد یا ۱۵-۲ گرم در هر کیلوگرم متغیر است. معمولا سطح نمک در حد ۹/۰-۷/۰ درصد حفظ می شود. نمک سرعت تند شدن را در طی زمان افزاش می دهند. مقادیر تا حد ۹/۰ درصد اثر کمی بر سرعت تند شدن دارد اما یک طعم دهنده محسوب می شود.
۲-۲-۳-آب
آب نیز اغلب به برگر اضافه می گردد و جزء ارزان ترین مواد اولیه می باشد. آب برای افزایش آبداری برگر مورد نیاز و به عنوان حلال فسفات ها و نمک نیز عمل می کند. سطح آب اضافه شده به برگر صفر تا ۲۵ درصد است و باید به این نکته توجه کرد که آب نباید حاوی نیترات و نیتریت باشد زیرا مقدار بیش از ۲-۵ پی پی ام نیتریت در هر کیلوگرم فراورده می تواند سبب ایجاد رنگ صورتی در فراورده شود. در صورت افزودن آب و به ویژه اگر میزان آب اضافه شده بیش از ۵ درصد باشد، فسفات ها معمولا به میزان ۳-۱ گرم در کیلوگرم فراورده مورد استفاده قرار می گیرند. در مواقعی که هیچ آبی اضافه نشود یا آب اضافه شده حداکثر ۵ درصد کل باشد نیازی به افزودن فسفات ها نیست (احمد و همکاران، ۱۹۹۰).
۲-۲-۴- سایر نمک ها و ادویه ها
فسفات ها باعث تاخیر در تند شدن فراورده طی زمان نگهداری نیز می شوند زیرا عامل مهار کردن یون فلزات سنگین مثل آهن و مس هستند. افزودن ادویه ها اختیاری است و برخی از برگرها هیچ ادویه ای ندارند، اما به منظور افزایش تنوع در فراورده، ادویه های مثل فلفل سیاه، فلفل قرمز و دیگر ادویه استفاده می شوند. پیاز مقادیر بالایی اسید پیرویک دارد که سبب بی رنگی برگر می شود و لذا توصیه می گردد پیاز خشک یا پیازی با طعم ملایم تر مورد استفاده قرار گیرد. لازم به ذکر است که ممکن است ادویه های طبیعی حاوی نیترات و نیتریت باشند و سبب ایجاد رنگ صورتی در فراورده شوند. در برخی مواقع آنتی اکسیدان ها مثل توکوفرول یا عصاره رزماری به منظور تاخیر یا ممانعت از تند شدن فراورده (نگهداری شده به مدت طولان تحت شرایط انجماد) به کار می رود (السون-کربونیل و همکاران، ۲۰۰۵).
۲-۲-۵- پرکننده ها
معمولا مواد فیلر (پرکننده) برای کاهش هزینه ها به محصولات گوشتی اضافه می شوند. اما تولیدکنندگان مواد پرکننده را بر اساس عملکردی که در محصول خواهد داشت انتخاب می کند و تاثیر هزینه در فرمولاسیون حداقل خواهد بود. ترکیبات غیر گوشتی می توانند به دلایل مختلف به گوشت چرخ شده یا درسته اضافه شوند. از جمله افزایش عمر انباری، کاهش خروج مایعات، بهبود طعم و آبداری محصول، بهبود رنگ و کاهش هزینه ها. مواد پرکننده عمدتا برای کاهش هزینه ها به کار می روند اما نقش های عملکردی مهم دیگری نیز دارند. یکی از خواص عملکردی معمول در اکثر مواد پرکننده جذب آب است. قابلیت جذب آب یک ویژگی بسیار مهم است زیرا بیشتر کاهش در هزینه ها ناشی از افزودن آب به دلیل وجود مواد پرکننده است. گاهی اوقات مواد اولیه­ای که برای افزایش قابلیت جذب آب اضافه می شوند و یا باعث بهبود اتصال با چربی و پایداری امولسیون می شوند اتصال دهنده نامیده می شوند. بنابراین واژه پرکننده و اتصال دهنده^[۲۷] می توانند به جای یکدیگر به کار برده شوند. پرکننده ای که در یک محصول گوشتی خاص به کار برده می شود براساس ویژگی های عملکردی خاص، سازگاری با آن محصول و هزینه ها انتخاب می شوند(جنسن و همکاران، ۲۰۰۴).
نشاسته به ویژه نشاسته اصلاح شده و نشاسته پایدار شده در حد ۵-۱ درصد به برگرهایی حاوی آب به میزان متوسط یا بالا اضافه می شود. در برخی مواقع آنتی اکسیدان ها مثل توکوفرول یا عصاره رزماری به منظور تاخیر یا ممانعت از تند شدن فراورده (نگهداری شده به مدت طولان تحت شرایط انجماد) به کار می رود. فیبرها مثل فیبر گندم جزو موادی هستند که به فراورده اضافه می شوند و طی سرخ یا گریل کردن رطوبت را حفظ کرده و بنابراین آبداری فراورده پخته را افزایش می دهند (السون-کربونیل و همکاران، ۲۰۰۵).
۲-۲-۶-شیرین کننده ها
شکر به عنوان عامل شرکت کننده در ایجاد طعم و هم تراز با نمک به میزان ۵-۲ گرم در کیلوگرم فراورده مورد استفاده قرار می گیرد. به علاوه شکر مسئول واکنش میلارد طی پخت است. در برخی از کشورها افزودن نگهدارنده به برگرها مجاز است (السون-کربونیل و همکاران، ۲۰۰۵).

۵-۲-۶)بررسی میزان ایمنی وکارایی حمل ونقل عمومی ۸۹
۵-۳) پیشنهادات ۹۱
منابع ومآخذ ۹۴
فهرست جداول
جدول ۲-۱ نظریه ها ودیدگاههای مختلف برخی اندیشمندان به رابطه فضای شهری و پدیده های اجتماعی ۳۱
جدول ۳-۲ : امتیاز گزینه‌های مختلف در روش پنج گزینه‌ای ۶۶
جدول ۳-۳ : امتیاز گزینه‌های مختلف در روش پنج‌ گزینه‌ای ۶۶
جدول۳-۴ : پیش آزمون آلفای کرونباخ ۶۷
جدول ۴-۱. ویژگی های جمعیت شناختی براساس سن ۷۴
جدول۴-۲. ویژگی های جمعیت شناختی براساس تعداد فرزند ۷۴
جدول ۴-۳. ویژگی های جمعیت شناختی براساس وضعیت تاهل ۷۵
جدول۴-۴. ویژگی های جمعیت شناختی براساس شغل ۷۵
جدول۴-۵. ویژگی های جمعیت شناختی براساس تحصیلات ۷۵
جدول۴-۶. ویژگی های جمعیت شناختی براساس وضعیت درآمد ۷۶
جدول۴-۷. همبستگی بین عملکرد میزان تردد و احساس امنیت ۷۶
جدول ۴-۸: نتایج تحلیل رگرسیون همزمان برای پیش بینی فضاهای شهری ۷۷

۴-۹.همبستگی بین میزان مشارکت وامنیت درک شده ۷۷
جدول ۴-۱۰ . نتایج تحلیل رگرسیون همزمان برای پیش بینی فضاهای شهری ۷۸
جدول۴-۱۱.همبستگی بین میزان رفت و آمد با میزان تردد ۷۸
جدول ۴-۱۲.همبستگی بین امنیت شهری و مشارکت در فضای عمومی ۷۸
جدول۴-۱۳.همبستگی بین امنیت شهری و میزان تردد با اعتماد مجلس ۷۹
جدول۴-۱۴.همبستگی بین امنیت شهری و میزان تردد با اعتماد به نیروی انتظامی ۷۹
جدول ۴-۱۵.همبستگی بین امنیت شهری و میزان تردد با اعتماد به صداو سیما ۷۹
جدول۴-۱۶.همبستگی بین امنیت شهری و میزان تردد با اعتماد به قوه قضایه ۷۹
جدول ۴-۱۷.همبستگی بین امنیت شهری و میزان تردد با اعتماد به شهرداری ۸۰
جدول۴-۱۸. همبستگی بین امنیت شهری و میزان تردد با اعتماد به بیمارستان ها ۸۰
۴-۱۹.تفاوت میانگین بین میزان تردد و احساس امنیت ۸۰
جدول ۴-۲۰.تفاوت میانگین بین امنیت شهری و میزان مشارکت ۸۱
جدول ۴-۲۱.تفاوت میانگین بین امنیت شهری و مشارکت با شرکت در فضای عمومی ۸۱
جدول ۵-۱شاخص های در نظر گرفته شده برای سنجش بعد کالبدی ارتقای امنیت زنان در فضاهای شهری ۸۷
فهرست نقشه ها
نقشه ۱-۲- موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه : ۱۱
نقشه ۳-۱ موقعیت استان کرمانشاه در کشور ایران ۶۰
نقشه ۳-۲ موقعیت جغرافیایی محدوده(تفکیک شده) مورد مطالعه ۶۵
نقشه ۳-۳ : کاربری های موجود درمحدوده جغرافیای مورد مطالعه ۷۱
نقشه ۴-۱ پهنه بندی فیزیکی کاربری های فضاهای شهر ی مورد مطالعه . ۸۲
نقشه ۵-۱.مساحتها بر روی نقشه ۹۰
چکیده :
با توجه به اهمیت موضوع امنیت در سعادت انسان ها وآسیب پذیری ویژه زنان ، موضوع امنیت شهری ، با رویکرد جنسیتی در این پژوهش بررسی شده است . روندکار شامل بررسی مبانی و تجارب مرتبط ،مفهوم سازی ، استخراج ابعاد و شاخص ها ، اعمال آنها در قالب پرسشنامه ( طیف لیکرت) ، تعیین حجم نمونه وسنجش های آماری در محدوده ای به عنوان نمونه میدانی ( بخش مرکزی کرمانشاه ) در نهایت ارائه راهکارهای پیشنهادی در طرح های شهری می باشد .فرضیات این پژوهش عبارت از این است که «به نظر می رسد بین میزان تردد واحساس امنیت درک شده زنان در هریک از فضاهای شهری رابطه مستقیمی وجود دارد و همچنین بین عدم امنیت زنان در فضای شهری و محدود شدن مشارکت زنان در اجتماع رابطه مثبت و معناداری وجود دارد میزان امنیت وتردد زنان در هریک از پهنه های محدوده مطالعاتی باحجم نمونه ۳۸۱نفر tبا استفاده از آزمون سنجیده شده است ونتایج پژوهش نشان می دهد که هرچه میزان تردد زنان در پهنه های مورد مطالعه بیشتر بوده است میزان احساس امنیت بیشتری داشته اند. همچنین بررسی شاخصهای مدل مفهوم تجربی حاکی است با افزایش میزان خوانایی وآشنایی فضا ، ارتقای شهرت ( خوشنامی ویا بدنامی ) فضاها ، نظارت بر فضا و دسترسی به امداد ، ارتقای حیات شبانه فضا و کارایی حمل ونقل عمومی میزان احساس امنیت درک شده از فضا افزایش می یابد.
واژگان کلیدی : امنیت شهری،فضای عمومی ،امنیت زنان ،مشارکت
مقدمه
نیاز به امنیت همواره از بنیادی ترین نیازهای انسانی در جامعه بشری به شمار می رود .مبحث امنیت از نظر روان شناسی به خصوص در بهداشت روانی و در آسیب شناسی روانی اهمیت بسیار دارد ،آرامش ،رشد ، شکوفایی انسان ، بروز همه استعدادهاو خلاقیت ها و نیل به همۀکمالات انسانی در سایه امنیت به دست می آید.باگسترش فضاهای شهری مدرن ابهام در فضاهای شهری افزایش می یابد .زنان به دلیل ابهام ایجاد شده از حضور در فضاهای شهری ترس دارند فضاهای نامناسب شهری ،فضاهای بی دفاع ، محلات ناامن ، شهرهایی با معماری صرفاً مردانه همه از عوامل تهدید کننده امنیت شهری واجتماعی هستند(تمدن ،۱۳۸۷:۲۲-۲۱)
امنیت ابعاد مختلفی دارد : امنیت انسانی به معنی حفظ حقوق وامنیت فردی ، فرهنگی، اجتماعی وسیاسی است . امنیت انسانی دو بعد دارد ،بعد حداقلی ( کفاف) که در آن آحاد جامعه قادر به تأمین وتضمین معیشت و بقا وامنیت خود هستند وبعد ارتقایی ( رفاه ) که در آن مردم قادرند از احساس مثبت و آسایش در زندگی وامنیت روانی –اجتماعیبرخوردارباشند .امادراین میان امنیت فردی برای مردم بیشتر از سایر امنیت های انسانی دارای اهمیت است در واقع احساس عدم امنیت افراد در یک جامعه،تبعات فراوانی می تواند در پی داشته باشد .فقدان اعتماد یا احساس نگرانی نسبت به مسایل مختلف ،سبب رفتارهای خاص کناره گیری نیز می شود .مردم اگر بتوانند مناطق ناامن را ترک کنند .اختلال وبی نظمی مهار نشده به شهروندان نشان می دهد که آن منطقه ناامن است ( گیدنز ۱۳۷۷).
مبانی نظری نظم وامنیت ، معطوف به فلسفۀ وجود این دومفهوم ورابطه وکنش متقابل آنها در جامعه می باشد ، واز بنیادی ترین مؤلفه های هر جامعه محسوب می شود بنابراین درهرجامعه ای نتیجه امحای نظم وامنیت ازهم پاشیدگی آن جامعه خواهد بود ،در مقابل ، زیر بنای هر سازمان پایداراجتماعی متشکل ازمؤلفه های بنیادی ومتناظر آن از نظم وامنیت اجتماعی است ( صالحی ۱۳۸۷:۱۷ )مهترین نیاز از نظر روحی امنیت است که به عنوان مهمترین هدف زندگی وجوهر سلامت روانی فرد تلقی می شود .(فروم۱۱:۱۳۶۰)در طبقه بندی نیازها که توسط مازلو به انجام رسیده است .امنیت پس از نیازهای فیزیولوژیک ( آب و غذاو …)به عنوان دومین طبقه از مهمترین وبنیادی ترین نیازها معرفی شده است به عقیده مازلو (۱۹۶۸)هنگامی که نیازهای فیزیولوژیک برآورده شدند بلافاصله مردم توجه شان به برآورده ساختن وارضای نیازهای سطح بالاتر نظیر امنیت خواهد شد این نیاز ها شدیداًو به گونه ای تنگاتنگ با توانایی های اجتماعی وکالبدی محیط در رابطه اند. (صالحی ۲۲:۱۳۸۷)
مفهوم فضای شهری امن در مقابل فضای شهری ناامن قرار دارد .پد یده ناامنی دارای دو جنبه عینی و ذهنی است وکلیه عرصه های زندگی را در بر می گیرد .مقوله ناامنی از جنبه های عینی ، کلیه مظاهر ناامنی از جمله سرقت ،قتل ، خشونت و …را شامل می شود ومقوله ناامنی ذهنی ، شامل داوری در خصوص امنیت منطقه و فضا است ناامنی ، پدیده ای همانند فقر است ومی توان گفت که فقر مقدمه از جنبه دیگر پدیده های آسیب شناختی از جمله ناامنی ، خشونت شهری و غیره است ( صالحی ،۱۰۷:۱۳۸۷)
فصــل اول
کلیات تحقیق
۱-۱)بیان مسأله
امروزه امنیت از شاخصه های کیفی زندگی در شهرها است .آسیب های اجتماعی ازمهم ترین پیامدهای مختلف امنیت در شهر کرمانشاه به شمار می روند .از آنجاکه فضاهای شهری امروزی (کرمانشاه) ،مؤلفه ای برای وقوع نابهنجاری های شهری ودر نتیجه عدم وقوع امنیت در شهر می باشد .بررسی جنبه های کیفی و کمی امنیت وایمنی در هر یک از فضاها وعناصر کالیدی شهرکرمانشاه،بخصوص در فضاهایی با طراحی وکاربرد نامناسب ،بایستی بررسی شود .این موضوع در فرهنگ بومی و قومی منطقه کرمانشاه ریشه یابی می شودپس از بررسی تجارب جهانی ومطالعات میدانی ، راهکارهایی درجهت ارتقاء امنیت زنان از طریق برنامه ریزی کالبدی(کرمانشاه) پیشنهاد می گردد.
۱-۲) اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
۱-۲-۱)چالشهای بررسی شاخصهای مؤثر در ارتقای امنیت زنان در فضاهای عمومی با رویکرد مشارکتی
(عده ای از صاحب نظران شهرسازی اعتقاد دارند رویکردهای مسلط و قوانین شهری باعث ایجاد تبعیض های گوناگون اجتماعی ، اقتصادی ، سنی و جنسی میان شهروندان می شوند برای مثال قوانین ومقررات منطقه بندی وکاربری زمین شهر را به مناطق مختلف تجاری ،مسکونی و غیره تقسیم می کند وبراساس چنین تقسیم بندی هایی مردان بخش غالب فضاهای عمومی و فعال شهر را در اختیار می گیرند ونواحی خصوصی تر ازآن زنان می شود ( پاپلی یزدی ،۱۵۲،۱۳۸۲)از سویی تحرک می تواند شاخص تبعیض اجتماعی درشهر باشد وکسانی که محدودیت جابجایی دارند از مشارکت فعال باز می مانند ونبود امنیت برای زنان درشهر ، چه واقعی و چه بالقوه سبب می شود که زنان نتوانند شهروند تمام عیار به شمار بیایند وبه راحتی در زندگی عمومی مشارکت داشته باشند.
امروزه ، اعتقاد برآن است که موفقیت ویا شکست برنامه ریزی شهری در ایجاد ویا تغییر وضع فضای عمومی ،با اندازه گیری تعداد زنان و مردان استفاده کننده و تنوع ویژگی های افرادی که از این فضاها استفاده می کنند ، ارزیابی و بررسی شود.نگرش عمده ما معطوف به چگونگی کارکردوارتقاءامنیت فضاهای عمومی شهرکرمانشاه برای گروه های خاص جنسی است که دراین راستا زنان به عنوان گروه هدف مورد مطالعه وبررسی قرار خواهند گرفت .توجه به تفاوت نگرش و نیازهای زنان ومردان در فضاهای شهرکرمانشاه ، بی توجهی به نیازهای امنیتی زنان در طراحی فضاها و اینکه چگونه برنامه ریزی و طراحی شهری کرمانشاه می تواند پاسخگوی این نیازها باشند ، موضوعات مورد توجه دراین پایان نامه می باشد و هدف این است که زمینه ای جهت ایجاد عدالت دسترسی و بهره گیری حضور کلیه ساکنان شهر کرمانشاه ( اعم از زنان ) ، در فضاهای عمومی شهری ارائه نماییم .

برای انجام این پژوهش پس از تصویب موضوع تحقیق به مطالعه کتب تخصصی، مجلات علمی- پژوهشی و منابع علمی کتابخانه‌ای اقدام و فیش‌برداری گردید. برای اجرای پرسشنامه‌ها بر اساس معرفی‌نامه معاونت آموزشی دانشگاه ، مجوز لازم برای اجرای پرسشنامه‌های پژوهش در سازمان صنعت، معدن و تجارت کرمانشاه فراهم گردید. پس از هماهنگی با معاونت آموزشی و اداره کل حراست سازمان فوق‌الذکر و دریافت معرفی‌نامه از سوی مسئولان امکان توزیع پرسشنامه فراهم شد. شیوه توزیع پرسشنامه‌ها نیز به این شکل بود نمونه آماری در جامعه آماری تعیین گردید و سپس اقدام به توزیع پرسشنامه‌ها شده و با حضور مستمر محقق و با مساعدت همکاران در عرض ۱۵ روز پرسشنامه‌ها جمع‌ آوری گردیدند.

۳-۸ روش های تجزیه و تحلیل آماری
تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از این پژوهش با بهره گرفتن از نرم‌افزار آماری SPSS16 در دو سطح توصیفی و استنباطی انجام شد. در سطح آمارتوصیفی از آماره‌هایی نظیر فراوانی، درصد، میانگین و انحراف استاندارد استفاده گردید. برای تعیین میزان همبستگی بین هر یک از ابعاد جامعه پذیری سازمانی با کل مولفه های تعهد سازمانی از ضریب همبستگی پیرسون استفاده خواهد گردید. همچنین برای تعیین میزان همبستگی و قدرت توان پیش بینی مولفه های جامعه پذیری سازمانی با تک‌ تک مولفه های تعهد سازمانی از تحلیل رگرسیون چندگانه استفاده گردید. از این روش زمانی استفاده می‌شود که محقق بخواهد متغیر وابسته را با بهره گرفتن از یک یا چند متغیر مستقل پیش‌بینی کند.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش
مقدمه
پس از گردآوری داده‌ها مرحله‌ی جدیدی از فرایند تحقیق که به مرحله‌ی تجزیه و تحلیل داده‌ها معروف است، آغاز می‌شود. در این مرحله پژوهشگر با بهره گرفتن از روش های آماری مختلف و با تکیه بر معیار عقل سعی می‌کند داده‌ها را در جهت آزمون اهداف تحقیق و ارزیابی آنها مورد بررسی قرار دهد. برای اینکه این امر به نحو صحیح انجام گیرد، داده‌های جمع‌ آوری شده، بایستی به طور علمی و با روش های آماری مناسب مورد پردازش قرار گیرد و به صورت اطلاعات قابل استفاده درآید. در این فصل به تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از پرسشنامه با بهره گرفتن از آمار توصیفی و استنباطی پرداخته شده است. ابتدا ویژگی‌های جمعیت‌شناختی نمونه آماری توصیف شده است. سپس نرمال بودن توزیع مولفه های جامعه پذیری سازمانی و تعهد سازمانی بررسی شده است. در پایان با بهره گرفتن از آزمونهای آمار استنباطی به بررسی فرضیه‌های دقیق مبادرت شده است.
۴-۱ توصیف ویژگی‌های دموگرافیک نمونه آماری
توزیع فراونی و درصد نمونه آماری بر اساس جنسیت در جدول ۴-۱ ارائه شده است.
جدول ۴-۱: توزیع فراوانی و درصد نمونه آماری بر حسب جنسیت

 

آماره جنسیت	فراوانی	درصد
زن	۵۹	۱/۳۸
مرد	۹۶	۹/۶۱
جمع	۱۵۵	۱۰۰

جدول ۴-۱ نشان می‌دهد که ۱/۳۸ درصد گروه نمونه را زنان و ۹/۶۱ درصد آنان را مردان تشکیل داده‌اند.
نمودار ۴-۱: توزیع فراوانی و درصد نمونه آماری بر حسب جنسیت
توزیع فراونی و درصد نمونه آماری بر اساس سن در جدول ۴-۲ ارائه شده است.
جدول ۴-۲: توزیع فراوانی نمونه آماری بر حسب سن

 

آماره سن	فراوانی	درصد
۲۰ تا ۳۰	۲۲

-۳-۱-۲-۱ بند سوم : واژه و ترکیبات آن
لغت «چک» لغتی پارسی است و از این زبان به زبان‌های دیگر وارد شده‌است.
نویسندهٔ چک باید همیشه مبلغ را در آن بنویسد، اما در صورتیکه نوشتن این مبلغ فراموش شود و چک بدون مبلغ، امضا گردد به آن “چک سفید امضاً می‌گویند. چنین چیزی می‌تواند بسیار خطرناک باشد زیرا محدودیتی برای مقداری که ممکن است بعداً در چک نوشته شود، وجود ندارد.

در فرهنگ سیاسی غرب، از این عبارت برای اختیارات نامحدود که در ازای یک اتفاق یا رویداد به دست فردی کسب می‌شود،استفاده می‌گردد.
-۴-۱-۲-۱ بند چهارم:انواع چک
در قانون چک سال ۷۲ چهار نوع چک نام برده شده است :
۱ - چک عادی ۲ - چک تأیید شده ۳ - چک تضمین شده ۴ - چک مسافرتی
۱- چک عادی :
چکی است که دارنده حساب جاری چک را بر عهده حساب خود صادر می کند،گیرنده وجه چک ممکن است که خود صادر کننده یا حامل چک بوده و یا اینکه چک در وجه شخص معین و یا به حواله کرد آن شخص صادر شده باشد.دارنده چک عادی،تضمین و پشتوانه ای جز اعتبار شخص صادر کننده ندارد.
۲- چک تأیید شده :
چکی است که از طرف صاحب حساب جاری در بانک بعهده بانک صادر میگردد و بانک تأیید می کند که در حساب جاری صادر کننده به میزان مندرج در چک محل(به صورت وجه نقد یا اعتبار قابل استفاده یا رکس)وجود دارد. بانک پس از تأیید مطلب مذکور،وجه را در حساب صادر کننده مسدود میکند و سپس آن را فقط به آورنده چک تأیید شده می پردازد این چک اعتبار بیشتری نسبت به عادی دارد.
این نوع چک در فرانسه و آمریکا رواج دارد. در این کشورها چک بصورت کارت چک یا کارت تضمین چک وجود دارد.
۳- چک تضمین شده :
چکی است که بنا به تقاضای مشتری توسط بانک صادر میشود و پرداخت آن از طرف بانک تعهد و تضمین میشود . بانکها بنا به تقاضای مشتریانی که حتی دارای حساب جاری هم نباشند مبادرت به صدور چک تضمینی می نمایند.این چک بنام چک رمزدار معروف است.
۴- چک مسافرتی :
چکی است که از طرف بانک صادر می شود و وجه آنرا در هر یک از شعب بانک یا توسط نمایندگان و کارگزاران آن قابل پرداخت است.تمامی بانکها امکان صدور چک تضمینی و مسافرتی را دارند.
۵- چک بسته :
چک بسته همان چک عادی است که دارنده یا صادر کننده دو خط مورب روی آن می کشد که به معنی آن است که فقط توسط بانک طرف حساب به بانک دیگری که دارنده در آن حساب دارد پرداخت میگردد.این چک در کنواسیون ژنو در مواد ۳۷ و ۳۸ تعریف شده است که دو نوع عام و خاص دارد.
۶- چک بسته عام :
در صورتی است که هیچگونه مطلبی میان دوخط وجود نداشته باشد.
۷- چک بسته خاص :
در صورتی است که نام بانکدار مشخص بین دو خط موصوف قید شده باشد . این قبیل چک از لحاظ جلوگیری از سرقت،جعل،سوء استفاده مفید است.
۸- چک بانکی :
چکی است که از طرف بانک بر روی خود بانک صادر شده و پرداخت آن توسط بانک مزبور تضمین شده باشد چنین چکی مانند اسکناس است و جعل آن نیز مستوجب قواعد جرم جعل اسناد رسمی تلقی میگردد و در اکثر قوانین جزایی و حقوق کیفری ایران این چک در حکم اسکناس آورده شده است.
۹- چک پستی :
در اغلب کشورها به توسط ادارات پست چکی صادر میشود و در اختیار مشتریان قرار داده می شود که شخصاً بتوانند در کلیه شعب پست خانه داخلی برای دریافت و پرداخت از آن استفاده نمایند چک مزبور ممکن است در وجه حامل یا به حواله کرد باشد.
۱۰- چک صندوقی:این نوع چک که معمولاً بانکها در پرداختهای نقدی خود از آن استفاده می کنند چکی است که بانک بر روی خود کشیده و به رسید صندوقدار یا یکی از مقامات بانک امضاء میشود و در همان بانک کارسازی میشود.
۱۱- حواله های بانکی:معمولاً بانکها مقادیری از پول خود را به صورت اعتبار نزد بانک دیگری نگاهداری می کنند،حال بانک در موارد نیاز چکی تنظیم و بر روی بانک دیگر که نزد او اعتبار دارد صادر می نماید.
۱۲- چک وعده دار:چکی است که مثلاً در اول فروردین۱۳۸۴صادر لکن تاریخ پرداخت آن اول اردیبهشت ۸۴ مـی باشد چنین چکی در واقع یک حواله یکماهه است بدیهی است که دارنده می تواند از قبول آن خودداری نماید چون به مبلغ چک در روز صدور نیاز دارد.
۱۳- چک نقل به حساب یا چک تهاتر یا چک رسیده:معمولاً صادر کننده چک ، بر روی آن کلمه پرداخت در حساب را می نویسد تا چک فقط از طریق نقل به حساب پرداخت گردد.آنچه مسلم است رواج چنین چکی باعث صرفه جویی در استفاده از اسکناس میشود و در این امر در حساب صادر کننده پول بلوکه میشود،این نوع چک از نظر امنیت بسیار عالی است.
۱۴- چک مشروط:چکی است که در آن هر قید و شرطی ذکر شده باشد و بانکها مکلفند بدون توجه به شرط آن را پرداخت نمایند.
۱۵ - چک تضمینی:عبارت است از چکی است که صادر کننده در متن آن قید نماید بابت تضمین معامله،پرداخت یا ضمانت شخص بخصوص صادر شده است.
۱۶ – چک سفید امضاء:چکی است که صادر کننده آن فقط امضاء مجاز خود را که نزد بانک شناخته شده است ، در ذیل چک منقوش و از قید هر امر دیگری خودداری و دارنده اختیار دارد هر مبلغ یا تاریخی را و هر نوع دریافت کننده ای(به نام حامل)را در آن شخصاً مرقوم نماید،با توجه به مراتب فوق به مدت۱۰سال طبق تصمیم قانونگذار از سال۷۲ تا ۸۲ برخی از چکها از دید قانونگذار ممنوع و صادر کننده آن بدلیل عدم رعایت ممنوعیت قانونی به مجازات مربوطه محکوم می گردیدند و اما در حال حاضر پاره ای از انواع چک از جهت سهولت در پرداخت یا امنیت اجتماعی و بانکی توسط دولتها رواج بیشتری دارند.
با عنایت به عرف بانکداری علاوه بر چهار مورد اول که در مقررات اصلاحی قانون صدور چک در سال ۱۳۷۲ قید شده صدور چک به روش های فوق نیز منع قانونی نداشته و در حال حاضر نیز مورد استفاده قرار می گیرد. علی الاصول بانکها وظیفه دارند به بهترین وجه ممکن و با بیشترین ضریب ایمنی وجوه چکها را جابجا و کارسازی نمایند و برخی از این روش های فوق مورد عمل بانکهای ایران نیز می باشند.(منصور،۱۳۸۶ ،ص۱۱ )
-۵-۱-۲-۱ بند پنچم: اصطلاحات
چک پرداختی Cancelled cheque چکی است که بانک وجه آن را به ذی‌نفع پرداخته باشد.چک تضمین شده چکی است که یک بانک آن را ظهرنویسی کند. به این ترتیب اداء وجه چک را تضمین کرده‌است. چک در وجه حامل چکی است که در آن نوشته می‌شود در وجه حامل(به حامل چک)بپردازید نام کس معین در آن نوشته نمی‌شود و هرکس آن را به بانک ارائه و امضاء کند مستحق وصول وجه چک است.چک سفید چکی است که صادرکننده آن را امضاء می‌کند بدون ذکر وجه چک؛در واقع مصداق مفهوم کلی سفید مهر است.چک نقد شده به معنی چک پرداختی است چک نویس یعنی سند نویس،محرّر سند،سردفتر کنونی هم چک نویس است.خاقانی گوید:مشتری چک نویس قدر تو بس که سعادت،سجل آن چک تست چک وعده دار چکی است که صادرکننده به محال علیه چک،دستور ادا وجه را در رأس موعدی معین بدهد.مفهوم چک بر آن صادق است. صدور چک پر کردن فرم خام چک و جداسازی آن از دفترچه،مهر و امضا کردن آن و اعطای آن به متعامل،فرایند صدور چک را شکل می‌دهند.امروزه برای صدور چک نرم‌افزارهایی ارائه شده است که نرم‌افزارهای خزانه‌داری از آن جمله‌اند.(عبادی،۱۳۷۲،ص ۲۵۶).
-۶-۱-۲-۱ بند ششم: نکات مهم و قانونی چک
۱- چک بر ۴ قسم است:چک عادی، تایید شده، تضمین شده و مسافرتی۲- چک چه به عهده بانک‌های داخل کشور باشد یا شعب بانک ایرانی در خارج از کشور در حکم سند لازم‌الاجرا است.۳- دارنده چک می‌تواند در صورت برگشت چک و عدم پرداخت طبق قوانین و آئین نامه‌های مربوط به اجرای ثبت اسناد رسمی وجه چک یا باقی‌مانده آن را وصول کند.۴- دارنده چک می‌تواند محکومیت صادرکننده را نسبت به پرداخت کلیه خسارات و هزینه‌ها اعم از اینکه قبل از صدور حکم یا بعد از آن باشد از دادگاه تقاضا کند این دادخواست باید به دادگاه صادرکننده حکم تقدیم شود.۵- کلیه خسارات و هزینه‌های وارده شامل خسارت تاخیر تادیه‌است بر اساس نرخ تورم که توسط بانک مرکزی اعلام می‌شود، قابل مطالبه‌است و این خسارت هزینه‌های دادرسی و حق‌الوکاله را هم در بر می‌گیرد. ۶- چک فقط در تاریخ مندرج یا پس از آن قابل وصول خواهد بود. ۷- صادرکننده چک باید در تاریخ مندرج در آن، معادل مبلغ مذکور در بانک محال علیه وجه نقد داشته و نباید تمام یا قسمتی از وجهی را که به اعتبار آن چک صادر کرده به صورتی از بانک خارج یا دستور عدم پرداخت دهد.۸- چک نباید به صورتی تنظیم شود که به عللی مثل عدم مطابقت امضا یا قلم خوردگی در متن چک یا اختلاف در مندرجات آن و امثال آن بانک از پرداخت وجه خودداری کند.۹- هرگاه وجه چک به علل بالا پرداخت نشود بانک مکلف است در برگ مخصوصی مشخصات چک هویت و نشانی کامل صادرکننده را در آن ذکر کند و علل عدم پرداخت را صراحتاً ذکر کند(فقدان موجودی) و آن را به دارنده چک تسلیم کند و بانک مکلف است نسخه دوم این برگ را به آخرین نشانی صاحب حساب ارسال کند.۱۰-اگر که مبلغ موجود در نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد بانک به تقاضای دارنده مکلف است مبلغ موجود را تسلیم کند و در این صورت چک نسبت به مبلغ پرداخت نشده بی محل محسوب می‌شود و بانک گواهی تقدیم می‌کند. مجازات صدور چک بی محل ۱- اگر مبلغ کمتر از یک میلیون تومان (۱۰ میلیون ریال) باشد مجازات حبس حداکثر شش ماه خواهد بود. ۲- اگر مبلغ از یک تا ۵ میلیون تومان باشد حبس شش ماه تا یکسال خواهد بود. ۳- اگر مبلغ بیش از ۵ میلیون تومان باشد مجازات یک سال تا دو سال حبس و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال خواهد بود.۴- در صورتی که صادرکننده اقدام به صدور چک‌های بلامحل نموده باشد مجموع مبالغ مندرج در چک‌ها ملاک خواهد بود. ۵- دارنده،کسی است که چک در وجه او صادر گردیده یا پشت‌نویسی شده یا حامل چک در مورد چک‌های حامل یا قائم مقام قانونی آنهاست. منظور از دارنده چک کسی است که برای اولین بار چک را به حساب برده (و به نامش برگشت می‌خورد).۶- کسی که چک پس از برگشت به او منتقل می‌شود حق شکایت کیفری ندارد مگر انتقال قهری باشد(ارث رسیده). ۷- اگر دارنده چک بخواهد چک را بوسیله شخصی دیگر به نمایندگی از طرف خود وصل کند و و حق شکایت کیفری او در صورت بی محل بودن چک محفوظ باشد باید هویت و نشانی خود را با تصریح نمایندگید در ظهر چک قید کند در این صورت گواهی عدم پرداخت به نام او صادر می‌شود و حق شکایت کیفری دارد. ۸- هرگاه بعد از شکایت کیفری، شاکی چک را به دیگری انتقال دهد یا حقوق خود را نسبت به چک به هر نحو دیگری واگذار نماید، تعقیب کیفری موقوف می‌شود. ۹- هرگاه قبل از صدور حکم قطعی، شاکی گذشت کند یا متهم وجه چک و خسارت تاخیر تادیه را نقداً به دارنده آن پرداخت کند یا موجبات پرداخت چک و خسارت مذکور را فراهم کند یا در صندوق دادگستری یا اجرای ثبت تودیع نماید، مرجع رسیدگی قرار موقوفی تعقیب صادر می‌کند. ۱۰-این مجازات‌ها شامل مواردی که ثابت شود چک یا چک‌ها بابت معاملات نامشروع یا ربوی صادر شده نمی‌باشد.۱۱- چک‌های صادره در ایران عهده بانک‌های واقع در خارج از کشور مشمول این ماده‌است. ۱۲- در صورتی که صادرکننده چک قبل از تاریخ شکایت کیفری وجه چک را نقداً به دارنده آن پرداخت کند یا با موافقت شاکی خصوصی ترتیبی برای پرداخت آن بدهد یا موجبات پرداخت آن را فراهم کند قابل تعقیب نیست.
-۷-۱-۲-۱ بند هفتم:آمار و ارقام چک در ایران
بر اساس آماری که بانک مرکزی منتشر کرده است تعداد چک های برگشتی در خرداد سال جاری فراتر از ۵۰۰ هزار عدد رفت.موضوعی که فعالان اقتصادی آن را یکی از علائم رکود عنوان می کنند و از این زاویه بسته مقابله با رکود دولت را قابل ستایش می دانند تا بلکه اجرایی شدن آن پایانی باشد برای وضعیتی که اقتصاد ایران تجربه کرد. این موضوع در حالی اهمیت پیدا می کند که در آذر ۱۳۹۱میزان چک های برگشتی فرای۵۰۰ هزار عدد رفت اما بار دیگر این مقدار پس از حدود۲سال ثبت شد تا تیم اقتصادی دولت یازدهم برای آن چاره اندیشی کند.
آمار بانک مرکزی از «تعداد و مبلغ اسناد مبادله شده و برگشت داده شده در اتاق پایاپای اسناد بانکی تهران» حکایت دارد در خرداد سال جاری۴ میلیون و ۸۸ برگ چک به ارزش۱۰۱۳٫۸ هزار میلیارد ریال مبادله شده که ۵۰۷ هزار برگ چک به ارزش بیش از ۵۰٫۶ هزار میلیارد ریال برگشت خورد.گفتنی است میزان چک های صادر شده در خرداد سال جاری در مقایسه با ماه قبل از نظر تعداد۱٫۱درصد و از نظر ارزش۱۳٫۱درصد کاهش داشته اما نسبت به ماه مشابه سال ۹۲ به ترتیب ۶٫۱ و ۹٫۶ درصد رشد نشان می دهد.(پایگاه خبری نامه۹ مرداد ۱۳۹۳)
-۸-۱-۲- ۱ بند هشتم :قانون صدور چک (ماده ۱۰)
۱- هرکس با علم به بسته بودن حساب بانکی خود مبادرت به صدور چک نماید عمل وی در حکم صدور چک بلامحل خواهد بود و به حداکثر مجازات ماده ۷ (دو سال) محکوم می‌شود. این مجازات غیرقابل تعلیق است.
۲- جرایم مذکور در این قانون بدون شکایت دارنده چک قابل تعقیب نیست.
۳- در صورتی که دارنده چک تا شش ماه از تاریخ صدور برای وصول وجه آن به بانک مراجعه نکرد یا ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت شکایت نکرد دیگر حق شکایت کیفری نخواهد داشت .
۴- اگر بعد از صدور حکم قطعی، شاکی گذشت کند یا محکوم علیه به ترتیب بالا موجبات پرداخت وجه چک را فراهم کند اجرای حکم موقوف می‌شود
۵- محکوم علیه ملزم به پرداخت مبلغی معادل یک سوم جزای نقدی مقرر در حکم به نفع دولت خواهد بود. نکته)در موارد زیر صادرکننده چک قابل تعقیب کیفری نیست: الف. سفید امضا(چنانچه چک بدون تاریخ داده شود هرگونه اضافه کردن تاریخ بدان ازطرف غیر از صاحب حساب جدا از جنبه حقوقی قابل شکایت کیفری از طرف صاحب حساب علیه ملصق تاریخ به عنوان سوء استفاده از سفید مهر و امضاء قابل شکایت کیفری است. ب.هرگاه در متن چک وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده باشد. ج. چک تضمینی د. هرگاه خلاف موارد قبل بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه آن منوط به تحقق شرط یا بابت تضین انجام معامله یا تعهدی بوده‌است. هرگاه ثابت شود چک بدون تاریخ بوده یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد.
۶- صادرکننده چک یا ذی‌نفع یا قائم مقام قانونی آنها می‌تواند با تصریح به اینکه چک بر اثر کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا جرایم دیگر تحصیل شده به بانک به طور کتبی دستور عدم پرداخت بدهد و اگر دارنده چک آن را به بانک ارائه کرد گواهی عدم پرداخت را به دارنده با ذکر علت تسلیم می‌کنند.
۷- دستور دهنده مکلف است پس از اعلام به بانک،شکایت خود را به مرجع قضایی تسلیم و حداکثر ظرف مدت یک هفته گواهی تقدیم شکایت خود را به بانک تسلیم کند.پس از انقضای یک هفته بانک از محل موجودی به تقاضای دارنده وجه چک را پرداخت می‌کند.
۸- دارنده چک نیز می‌تواند علیه کسی که دستور عدم پرداخت داده شکایت کند و هرگاه خلاف ادعایی که موجب عدم پرداخت شده ثابت گردد دستور دهنده علاوه بر مجازات ماده ۷ کلیه خسارات را باید بپردازد.

نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل نشان داد که سازه های مرتبط با تبلیغات دهان به دهان در مبادله ی سهام می توانند به صورت سازه ی ۳ بعدی سنجیده شوند که شامل اطلاعات آزمایشی، مهارت های ارتباطی و مهارت فنی است. این آنالیز نشان داد که اکثریت این سازه ها، امتیازات قابل قبولی از نظر اعتبار و قابلیت اعتماد دارند.

 

 

 

هاکسین چان و همکارانش

 

(۲۰۱۱)

 

نشان دادند که شاخه های تبلیغات دهان به دهان منفی پیچیده تر از آن چیزی است که در ادبیات به تصویر کشیده شده است. آنها نشان دادند که تبلیغات دهان به دهان منفی مبتنی بر ویژگیها، آثار منفی بر مصرف کنندگان ناراضی داشته ، درحالیکه تبلیغات دهان به دهان منفی مبتنی بر تجربه، آثار مثبتی را در پی خواهد داشت.

 

 

 

۲-۱۸) خلاصه فصل
در جمع بندی مطالب ذکر شده در این فصل می توان گفت که ارزش تبلیغات شفاهی زمانی معلوم می شود که پیامدها و اثرات آن بر روی خریداران بالقوه و واقعی را مشاهده کنیم. توضیحات و تفسیرهای مثبت از سوی مشتریان خشنود می تواند موجب افزایش خرید ها گردد و این در حالی است که توضیحات و تفاسیر منفی از سوی مشتریان ناخشنود می تواند به کاهش خریدها منجر گردد است. مشورت گرفتن از خانواده، دوستان و همسالان به عنوان یکی از موثرترین و قدرتمندترین روشها در انتخاب کالاها و خدمات شناخته می شود نشات گرفته از ارزشهای فرهنگی است که فرد از آنها تبعیت می کند و مصرف کننده نیز فرهنگ خود را از جامعه خود و یا گروهی که به آنها وابسته است به دست میآورد.

۳-۱) مقدمه
در انجام هر پژوهش به منظور کسب شناخت ، باید مجموعه ای از گزاره ها ( فرضیات یا سوالات تحقیق را تدوین نمودو سپس آنها را مورد آزمون قرار داد یا پاسخ آنها را فراهم کرد. این امر فرایند پژوهش را هدایت کرده و پژوهشگر را در به دست آوردن شناخت یاری می دهد . بر این اساس ، روش تحقیق وسیله یا طریقه تعیین این امر است که چگونه یک گزاره تحقیق مورد تأیید قرار می گیرد یا رد می شود . به عبارت دیگر ، روش تحقیق چهارچوب عملیات یا اقدامات جستجو گرایانه برای تحقق هدف پژوهش ، جهت آزمودن فرضیه یا پاسخ دادن به سوالات تحقیق را فراهم می آورد . در این تحقیق تلاش بر آن است تا رابطه بین ارزشهای فرهنگی و بازاریابی دهان به دهان در بین مصرف کنندگان محصولات لبنی شرکت پکاه اصفهان مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد تا از این طریق بتوان به سؤالات اصلی آن پاسخ داد. از این‌رو روشها و ابزارهای تحقیق باید با توجه به سؤالات تحقیق طراحی و یا انتخاب شوند. انتخاب روش مناسب یکی از مراحل و فعالیتهای اساسی و ضروری در راستای اعتبار بخشیدن به نتایج تحقیق محسوب میشود.

بر این اساس در این فصل به معرفی روش تحقیق به کار رفته در این پژوهش پرداخته میشود که شامل روش تحقیق، ابزار اندازه گیری، جامعه آماری، روش نمونهگیری و تعیین حجم نمونه، سنجش روایی و پایایی تحقیق و نیز آزمونها و نرمافزارهای آماری مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده ها میباشد.
۳-۲) روش تحقیق
هدف از انتخاب روش تحقیق این است که مشخص نمائیم برای موضوعی خاص چه روش تحقیقی لازم است و محقق چه روش یا شیوهای را اتخاذ کند تا هر چه سریعتر و صحیح‌تر به پاسخ سؤالات تحقیق دست یابد. روش های تحقیق در علوم رفتاری را می توان با توجه به ۲ بعد مهم تقسیم نمود : هدف تحقیق و نحوه گردآوری داده ها.
بر این اساس پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه گردآوری اطلاعات ، تحقیقی توصیفی و از نوع همبستگی است. هدف تحقیقات کاربردی، توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. به عبارت دیگر، تحقیق کاربردی در جهت اجرایی کردن نظریات و نگرشهای علمی است. تحقیق توصیفی شامل مجموعه روشهایی است که هدف آنها توصیف و تبیین شرایط و پدیده های مورد بررسی است. تحقیقات توصیفی را میتوان به دسته های زیر تقسیمبندی کرد: تحقیق پیمایشی^[۵۰]، تحقیق همبستگی^[۵۱]، اقدامپژوهی^[۵۲]، تحقیق موردکاوی^[۵۳] و تحقیق علی-مقایسهای (پسرویدادی)^[۵۴]_. تحقیقات همبستگی شامل کلیه تحقیقاتی است که در آنها سعی میشود رابطه بین متغیرهای مختلف بررسی و تبیین گردد. هدف روش تحقیق همبستگی عبارتست از درک الگوهای پیچیده رفتاری از طریق مطالعه همبستگی بین این الگوها و متغیرهایی که فرض میشود بین آنها رابطه وجود دارد. این روش به ویژه در شرایطی مفید است که هدف آن کشف روابط بین متغیرهایی باشد که در مورد آنها تحقیقاتی انجام نشده است. تحقیقات همبستگی بر حسب هدف به سه دسته تقسیم میشوند: همبستگی دومتغیری، تحلیل رگرسیون و تحلیل ماتریس همبستگی یا کوواریانس. در مطالعه همبستگی دو متغیری، هدف بررسی رابطه دو به دو متغیرهای موجود در تحقیق است. در تحلیل رگرسیون، هدف پیشبینی تغییرات یک یا چند متغیر وابسته (ملاک) با توجه به تغییرات متغیرهای مستقل (پیشبین) است. در برخی بررسیها از مجموعه همبستگیهای دو متغیری جدولی به نام ماتریس همبستگی یا کوواریانس ایجاد میشود. از جمله تحقیقاتی که در آنها ماتریس همبستگی یا کوواریانس تحلیل میشود، تحلیل عاملی^[۵۵] و مدل معادلات ساختاری^[۵۶] و تحلیل همبستگی متعارف است (سرمد و همکاران، ۱۳۸۷).
بر این اساس، این تحقیق از نظر نحوه جمع‌ آوری داده ها، توصیفی از نوع همبستگی و مبتنی بر همبستگی دومتغیری است.
۳-۳) جامعه^[۵۷] و نمونه^[۵۸] آماری
جامعه آماری عبارت است از: «تعدادی از عناصر مطلوب مورد نظر که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند». گروه نمونه، مجموعه کوچکی از جامعه آماری است مشتمل بر برخی اعضا که از جامعه آماری انتخاب شدهاند. بدین ترتیب گروه نمونه یک مجموعه فرعی از جامعه آماری است که با مطالعه آن محقق قادر است نتیجه را به کل جامعه تعمیم دهد. (سکاران،۱۳۸۲: ۲۹۵). و نمونه عبارت است از مجموعه ای از نشانه ها که از یک قسمت، یک گروه یا جامعه بزرگتر انتخاب می شود، بطوریکه این مجموعه معرف کیفیات و ویژگیهای آن قسمت، گروه یا جامعه بزرگتر باشد (نادری و نراقی،۱۳۷۸).
جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه مصرف کنندگان محصولات لبنی پگاه در شهرستان اصفهان تشکیل می دهند. جهت تعیین حجم نمونه در جامعه، به جهت نامحدود بودن حجم جامعه، از فرمول زییر بهره گرفته شد:

۳-۴) روشها و ابزار جمعآوری داده ها
۳-۴-۱) روش جمعآوری داده ها
جمعآوری اطلاعات مورد نیاز برای این پژوهش به صورت کتابخانهای و میدانی بوده است. روش کتابخانهای شامل مطالعه انواع متون فارسی و انگلیسی در رابطه با ادبیات مربوط به ارزشهای فرهنگی و بازاریابی و تبلیغات شفاهی میباشد. و در روش میدانی با بهره گرفتن از پرسشنامه و توزیع آن در بین نمونه آماری داده های مورد نیاز برای انجام تحقیق، جمعآوری میشود. در این تحقیق از پرسشنامه ارزشهای فرهنگی هافستد (۱۹۸۰) و تبلیغات دهان به دهان (درون گروهی و برون گروهی) دزموند لام (۲۰۰۹) استفاده شده است. پرسشنامه مورد نظر حاوی ۲۴ گویه یا سوال است که سئوالات آن در بخشهای زیر ارائه شده است:

 

 

تبلیغات

 

۸ سوال

 

سوال ۱ تا ۱۴

 

 

 

تبلیغات درون گروهی

 

۴ سوال

 

سوال ۱ تا ۱۴

 

 

 

تبلیغات برون گروهی

 

۴ سوال

 

سوال ۱ تا ۵

 

 

 

ارزشهای فرهنگی

 

۱۶ سوال

 

سوال ۱۵ تا ۲۹

 

عملکرد شغلی

۴۳۸/۰
۰۱/۰

۱

 

 

بر اساس اطلاعات جدول بالا بین دو متغیر در سطح ۰۱/۰ رابطه مثبتی وجود دارد (۰۱/۰  ،۴۳۸/۰  ) . بنابراین میتوان فرض صفر را در سطح۰۱/۰ به نفع فرضیه تحقیق رد کرده و با ۹۹ درصد اطمینان نتیجه گرفت که بین شرایط احراز شغل و عملکرد شغلی کارکنان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. یعنی هرچه شرایط احراز شغل در دانشگاه افزایش یابد، بر عملکرد شغلی کارکنان نیز، افزوده میشود. نمودار خطی زیر نیز این نتایج را نشان میدهد.

نمودار ۴-۸- رابطه خطی بین شرایط احراز شغل و عملکرد شغلی
چنانکه نمودار خطی نیز نشان میدهد افزایش شرایط احراز شغل در دانشگاه، موجب افزایش عملکرد شغلی کارکنان می شود و بالعکس.
فرضیه اصلی پژوهش: بین طراحی شغل(شرح شغل و شرایط احراز شغل) با عملکرد شغلی کارکنان رابطه وجود دارد..
فرضیه اصلی پژوهش با بهره گرفتن از رگرسیون چند متغیره مورد آزمون قرار گرفت. اما قبل انجام محاسبات، مفروضه های این آزمون مورد بررسی قرار می گیرد.

 

 

• بررسی مفروضه ها:

 

 

 

• استقلال عبارت خطا

 

 

استقلال خطاها با بهره گرفتن از آماره دوربین ـ واتسون (Durbin-Watson) بررسی شد که این مقدار برابر با ۵۶/۱ محاسبه گردید.
به عنوان یک قاعده کلی ، اگر مقدار مشاهده شده دوربین ـ واتسون بین ۵/۱ تا ۵/۲ باشد ، مستقل بودن مشاهدات را نشان می دهد.

 

 

• دیاگرام پراکنش

 

 

شکل۴-۹٫دیاگرام پراکنش مربوط طراحی شغل و عملکرد شغلی
چنانکه در نمودار بالا مشاهده می شود، رابطه بین متغیرهای پیش بین(شرح شغل و شرایط احراز شغل) و متغیر ملاک(عملکرد شغلی) کم و بیش خطی به نظر می رسد.

 

 

• نرمال بودن عبارت خطا

 

 

بررسی این مفروضه با بهره گرفتن از ترسیم نمودار هیستوگرام باقی مانده ها (Residual)، انجام پذیرفت.

شکل ۴-۱۰٫ نمودار هیسوگرام مربوط به بررسی مفروضه نرمال بودن عبارت خطا
چنانکه در نمودار بالا مشاهده می شود، شکل توزیع تقریبا نرمال است. همچنین مقدار میانگین ارئه شده در سمت راست نمودار بسیار کوچک (نزدیک به صفر) و انحراف استاندار نزدیک به ۱ است. بنابراین دلیلی وجود ندارد که این نمونه ها از یک توزیع غیر نرمال بدست آمده باشد.
جدول ۴-۱۰٫ خلاصه آزمون رگرسیون جهت بررسی رابطه بین مولفه های طراحی شغل و عملکرد شغلی

 

مدل

متغیر های پیش بین وارد شده در مدل

ضریب همبستگی

مجذور ضریب همبستگی

همبستگی
تعدیل شده

 

سطح
معنی داری

 

۱

شرایط احراز شغل

۴۳۸/۰

۱۹۲/۰

از نظر او وسعت سرزمین وموقعیت آن دارای یک اهمیت خاص خود بود. وچند قانون را موجب رشد فضأی دولتها میدانست که مهمترین آن عبارت بود (نژاد) اینکه رشد دولت باشد فرهنگی همگام است وهدف رشد ارضی رشد سیاسی است.
۲-۶-۲-۲)بسمارک
بسمارک نظریه پرداز جغرافیای سیاسی نبود اما در دوران حکومتش بادرک موقعیت جغرافیای انگلستان سیادت وبرتری آن کشور را در داشتن قدرت جغرافیای قبول کرد. چون انگلستان محصور در دریا بود که نیازمند تقویت نیروی دریای بود. به همین خاطر کشتی های آلمان در دوره او نه افزایش پیداکرد ونه به توپ های دوربرد مجهزشد صرفاً جنبه های دفاعی داشت.
۲-۶-۲-۳)هوس هوفر
بعد از دوره کیلن دانشمند علوم سیاسی سوئدی که مبتکر اصلی ژئوپلتیک بود. هوس هوفر به عنوان نظریه پرداز اصلی مکتب آلمان بود مطرح شد. او به عنوان ناظر نظامی دولت آلمان در ژاپن بود که توجه همگانی را بخود جلب کرد . ودکترای خود را از دانشگاه مونیخ آلمان گرفت و بعد وارد ارتش شد وتا درجه ژنرالی ارتقأ یافت. بعد از مدتی لباس نظامی را کنار گذاشته ودر دانشگاه مونیخ به عنوان استاد در رشته ژئوپلتیک ایفای وظیفه نمود. ونهایتاً اینکه انستیتوت آلمان را در زمینه ژئوپلتیک بوجود آورد ودر آنجا مشغول فعالیت را به این مؤسسه آغازکرد که بعداً مورد توجه نظامیان آلمان قرارگرفت. از آنجایکه جنگ جهانی اول از سوی آلمان شروع شده بود کشورهای فاتح آلمان را مقصر اصلی جنگ اعلام کرد. این موضوع شخصیت آلمان ها را به شدت لکه دار ساخته بود. به همین خاطر بود که افکار فردریک راتزل که دولت را یک موجود ارگانیگ یا ارگانیزم وحیاتی میدانست مورد توجه نظامیان قرارگرفت. آنان برای حیات سیاسی آلمان نیاز به مستعمرات داشت واین خود بادیگری علم جغرافیا را که پس از کیلن بنام ژئوپلتیک خوانده میشد ضرورت میبخشید وهوس هوفر نظریه پردازاصلی ژپلتیک بود.

اندیشه هوس هوفر
الف» اهمیت قدرت دریای: هوس هوفر به اهمیت قدرت دریای واقف شد بعد گفت که منازعه های تاریخی همیشه میان قدرتهای دریای وزمین بوده است. کشور ها برای پیشرفت خود از طریق دریا اقدام می‎کند اوگفت که تسلط بردنیا باید از طریق دونیروی دریای وزمینی که پشتبانه هوائی داشته باشد امکان پذیراست.
ب» دیدارآدولف هتلر وهوس هوفر: این دونفر در سال (۱۹۲۳م) در زندان لیسزنبرگ باهم توسعه ارضی آلمان گفتگوهای داشته بودند آدولف هتلر گفت که آلمان باید قدرت جهانی باشد یا اصلاً هیچ نباشد بنابراین توسعه آلمان صرفاً از طریق داشتن مستعمرات جدید امکان پذیراست. مقدس ترین خون خونی است که در راه توسعه سرزمین ریخته شود.
هوس هوفر هم برای توسعه آلمان پیشنهاد اتحاد با ژاپن ، روسیه ، وآلمان را گوش زد نمود. اما آدولف هتلر در سال (۱۹۱۳م) حمله برق آسای را بر روسیه آغاز کرد واین باعث شد که آلمان پس از هفت سال پیشروی وضعیت دفاعی به خود بگیرد . ودر نتیجه هوس هوفر دست از همکاری با دولت کشید ونظامیان را جاهل به اندیشه خویش کرد گفت واعلام کرد که گناه اصلی به گردن مجریان نقشه بود نه رشته ژئوپلتیک.
۲-۶-۲-۴)مکتب فرانسوی
مکتب فرانسوی جبرگرای کنارگذاشت اینکه فلان اقلیم فلان جغرافیا وغیره نوعی نظام سیاسی خاص را درپی داشته باشد نمی تواند مورد قبول باشد. اگر به جغرافیا کار یک کشور روی یک دولت را آسان ویا مشکل بسازد اما نقش تعین کننده ندارد. دولابلاس میگوید که درهمه موارد طبیعت امکانات را عرضه میکند وانسان است که از میان هرکدام گزنیش انجام میدهد. به عبارت دیگر طبیعت پارچه را مهیا میکند وانسان نقش آن را بوجود می آورد.
۲-۶-۲-۵)مکتب انگلیسی
مکیندر: او جغرافی دان سیاسی زاده اسکاتلند درس خوانده دانشگاه اکسفورد وریس مدرسه اقتصاد لندن وعضو پارلمان انگلیس بود. نظریه هارتلند او ابتدا در اروپا و بعد در آمریکا مورد توجه قرار گرفت اما بیشتر در آلمان توسعه یافت. کتاب محور جغرافیای تاریخ درسال (۱۹۰۴م) به انجمن سلطنتی انگلستان تقدیم می‎شود. درپی تحولات اروپا مکیندر گفت که جغرافیای سیاسی به لحاظ موازنه قوا به ضرر انگلستان متمایل شده است.
جزیره جهانی: مکیندر گفت که بزرگترین جزیره جهانی در آمریکا وآسیا واروپا قرار دارد اوگفت که از یک چهارم دنیا را خشکی تشکیل میدهد که دو سوم آنرا جزیره جهانی در برمیگیرد. از مجموعه جمعیت‎های جهان یک هشتم آن در آمریکا وآسترالیا قرار دارد در حالیکه هفت هشتم آن در جزیره جهانی است.
محورهای زندگی
الف» محور اصلی قلب زمین: به ناحیه محور قلب زمین هم میگوید که از رود والگاه در روسیه تا شرقی ترین نقطه سیبری واز کوههای هیمالیا تا قطب شمال را در بر میگیرد. مهمترین ویژگی ناحیه محور این است که از طرف به موانع طبیعی محدود می شود. و از طرف چهارم به قطب شمال این رود باعث می‎شود که ناحیه محور همیشه شکست ناپذیر باشد.
ب» محورهای داخلی: این بخش به مواردی اطلاق می شود که از یک طرف به خشکی های هارتلند تنگ است واز طرف دیگر به دره های آزاد راه دارد.
ج» محورهای خارجی: جغرافیای است که در بیرون از این محدوده و در دریا قرار دارند. از نظرمکیندر اگر چه امروزه هارتلند با توجه به توسعه اقتصادی اهمیت خود را از دست داده است اما در آینده نه چندان دور راه آهن در این منطقه توسعه میابد وهارتلند دوباره اهمیت خود را بدست خواهد آورد.
نظریه جدید مکیندر
نظریه جدید مکیندر:
درسال(۱۹۱۹م) بدنبال سه اتفاق مهم مکندر در نظریه هارتلند خود تجدید نظرکرد.
۱- بیرون شدن روسیه از صف جنگ جهانی اول در سال) ۱۹۱۷م(
۲- تبخیر بخش های از هارتلند بوسیله قوای آلمان .
۳- شکست نیروی دریای انگلستان در مسیر دریا سیاه بوسیله مین های آلمان بعد از این هارتلند مکیندر موارد مثل شمال وغرب رود دانوب دریای سیاه آسیاسی (صفی) ارمنستان در جزیره ترکیه، فارس ایران، تبت ومغولستان را هم در بر میگرفت.
تجدید نظر درسال(۱۹۴۳م) :درسال (۱۹۴۳م) مکیندر به آن باور رسید که فرضیه هارتلند او اکنون اهمیت فراوان یافته است. چون اگر اتحاد جماهیر شوروی آلمان را شکست بدهد دیگر هیج قدرت در برابر آن نمی‎تواند عرض اندام کند به همین خاطر اتحاد از آمریکا ، فرانسه وانگلستان را پیشنهاد کرد.
هارتلند واقیانوس
میکندر گفت که بسیاری از منابع آمریکا در شرق شمال آمریکا قرار دارد. در اروپا هم این منابع بیشتر درغرب اروپا به طرف آمریکا قرار دارد است که هارتلند واقیانوس می‎تواند مکمل همدیگر باشد.
۲-۶-۲-۶)نظریه الفردتأیرماهان
مقدمه: نظریه راتزل توسط خانم سمپل به آمریکا برده شد که قبلاً توسط کیلن سوئدی نظریه ژئوپلتیک اختراع گردیده بود. و او نسبت دهنده نظریه ارگانیک بودن ممکن بود. این نظریه در اختیار آلفردتأیرماهان قرار گرفت.
آشنایی باماهان
او فارغ التحصیل نیروی دریای آمریکا بود چهل سال از عمر خود را در نیروی دریای صرف کرد. و از سال (۱۸۸۶م الی ۱۹۰۶م) مسؤلیت دانشگاه جنگ نیروی دریای را به عهده داشت. او بیش از هم به قدرت دریای اهمیت می داد.
آثار آلفردتأیر ماهان
۱-تأثیر قدرت دریای برتاریخ.
۲- تأثیر قدرت برانقلاب وامپراطوری فرانسه.
۳- زندگی شیلون همه این آثار تأثیر دارند که شرط ایجاد یک قدرت جهانی کنترل بر دریا هاست به عبارت دیگر حمکروایی بر دریا حمکروایی برکل جهان است.
موقعیت دریایی
از نظر او موقعیت دریای فوائد زیادی دارد که خشکه ویا زمین آنرا ندارد. مثال موردی آن بتواند روسیه وانگلستان باشد این امتیاز عبارتند از.
۱-تولید برای مبادله
۲-توسعه کشتی رانی بوسیله مبادله کالا.
۳-وجود مستعمرات که امر کشتی رانی را آسان بسازد ونقاط حمل ونقل را برای مصرف کالا وجابجای بوجود بیاورد.
مشابهت آمریکا وانگلستان
آمریکا در موارد زیادی شباهت به انگلستان دارد همان گونه که انگلستان حالت جزیره ای دارد. آمریکا هم جزیره بزرگتر است که در درون خود دشمن تهدید کننده ندارد. پس بهتر است که آمریکا تمام توان خود را صرف نیروی دریایی نماید. این بود که ماهان برای آمریکا طرحهای استعماری می زیست. ومیخواست که آمریکا مثل انگلستان مستعمرات داشته باشد. حفرکانال پانامه به پیشنهاد اوصورت گرفت وجزایر هند درکارایت وغیره به پیشنهاد او اشغال شد.
عوامل مؤثر برقدرت دریایی
براساس تجزیه وتحلیل که ماهان از موقعیت انگلستان انجام داد شش ویژگی عمده را استنباط کرد که میتواند بر افزایش قدرت دریای مؤثر باشد.
۱- موقعیت جغرافیای : داشتن یک موقعیت جغرافیای میتواند برای یک کشورمهم ارزیابی شود موفقیت که به موجب آن بتواند یک کشور آب را ه ها را کنترل کند.
۲- ویژگیهای طبیعی: کشوری‎که بر دریا اشراف دارد زمانی بتواند تبدیل به قدرت دریای شود که مرزهای دریای آن قابلیت بند سازی را داشته باشد.
۳-طول ساحلی: کشوری که طول ساحلی بیشتری دارد ابزار مهم برای قدرتمند شدن در اختیار دارد.
۴-جمعیت: کشوری می‎تواند به یک قدرت دریایی تبدیل شود که جمعیت آن به اندازه کافی باشد وگرنه در کمبود جمعیت ا بر قدرت  شدن کار آسانی نیست.
۵-خصوصیات ملی : نیرویی می‎تواند تبدیل به یک قدرت دریایی شود که بودن در دریا را برای خود یک ارزش بداند؛ روحیه دریایی ودریا نوردی داشته باشد.
۶- خط مشی حکومت ورهبران: تنها یک حکومت آینده نگر ودور اندیش است که بتواند این ویژگی های پیش گفته شده استفاده کند. اگر طرحهای سیاسی به سمت توسعه وانکشاف ایجاد نشوند هیچکدام از ویژگیهای فوق یک کشور را تبدیل به قدرت دریایی نمی سازد.
۲-۶-۲-۷) نظریه نیکولاس اسپایکمن
مقدمه مبحث: ژئوپلتیک انسانی:رشد سریع آمریکا مستلزم رفتن به سمت جغرافیای سیاسی بود اما بارمنفی که از ناحیه ژئوپلتیک آلمان بوجود آمده بود سبب شد که آمریکای ها رویکرد انسانی و ژئوپلتیک داشته باشد.
تغیر نقشه راهنما
آمریکایی ها برای خروج از انزوا نقشه میل کارتورا که آمریکا را دریک گوشه جهان نشان می داد صرف نظرکرده وبه نقشه آزتومال که از قطب گرفته شده بود روی آوردند. براساس این نقشه فاصله قاره آمریکا وسیری روسیه بسیار اندک بود که امکان تهدید هوای را بوجود می آورد.

۲

 

تنوع خدمات

 

۷۳۲/۰

 

 

 

۳

 

ارتباط با مشتری

 

۷۹۲/۰

 

 

 

۴

 

ویژگی‌های کارکردی

 

۷۸۱/۰

 

 

 

۵

 

تصویر برند

 

۹۰۷/۰

 

 

 

 

 

کل

 

۸۱۵/۰

 

 

 

باتوجه به جدول فوق مشاهده می‌شود که برای تمام عوامل پرسشنامه مقدار آلفای کرونباخ بالاتر از۷/۰ است که بیانگر ثبات درونی داده‌های پرسشنامه است. مقدار آلفای کرونباخ برای کل مقیاس نیز عدد ۸۱۵/۰ را نشان می‌دهد که مقدار مطلوبی است و می‌توان تجزیه و تحلیل‌های آماری برای آزمون فرضیات تحقیق را با بهره گرفتن از همین داده‌ها انجام داد.

۳-۷ روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها
در این پژوهش برای تحلیل داده‌های جمع آوری شده از آمار تحلیلی به دو صورت آمار توصیفی و استنباطی استفاده می‌شود. در ابتدا با بهره گرفتن از آمار توصیفی شناختی از وضعیت و ویژگی‌های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان حاصل می شود. سپس تحلیل عاملی انجام می‌گیرد و برای آزمون فرضیه‌ها و بررسی روابط علی بین متغیرهای موجود در مدل تحلیلی تحقیق(به صورت تحلیل مسیر) پرداخته می شود که برای این کار از مدل معادلات ساختاری با بهره گرفتن از نرم‌افزار AMOS Graphic ویرایش ۲۲ استفاده می‌کنیم.
۳-۷-۱ توصیف متغیرهای اصلی پژوهش
در بخش توصیفی پژوهش از روش های آماری توصیفی شامل جداول توزیع فروانی و نمودارهای مربوطه، شاخص های مرکزی میانگین، شاخص پراکندگی انحراف معیار و واریانس مربوط به پاسخ های ارائه شده توسط شرکت کنندگان در پژوهش بهره گرفته شد.
۳-۷-۲ آزمون K-S
از این آزمون برای بررسی نرمال بودن مشاهدات استفاده می کنیم. فرض کنید مشاهده iام را با  نمایش دهیم و فراوانی تجمعی مشاهده شده و فراوانی تجمعی مورد انتظار  را به ترتیب با  و  نمایش می دهیم. در این آزمون،در صورتیکه n مشاهده داشته باشیم،ابتدا برای هریک از مشاهدات  و  ،  ،را محاسبه می کنیم. سپس کمیت های زیر را محاسبه می کنیم:

حال فرض صفر و مقابل را به صورت زیر تعریف می‌کنیم:
فرض صفر:  (نرمال بودن مشاهدات)
فرض مقابل: داده‌ها نرمال نیستند.
حال اگر مقدار  بزرگ باشد، فرض  را رد می کنیم. (آمار کاربردی جان نتر و همکاران،ترجمه علی عمیدی).
در تحقیق حاضر و بررسی آزمون نرمال بودن داده‌ها که در فصل چهارم بیان شد و همچنین بررسی چولگی و کشیدگی متغیر‌ها نشان از عدم نرمال بودن تک متغیره و در نتیجه نرمال بودن چند متغیره است. هرچند که توزیع متغیرها توسط قضیه حد مرکزی نرمال تشخیص داده شد؛ اما به دلیل اهمیت مبحث نرمال بودن چند متغیره از روش خودگردان سازی (Bootstrap) در نرم‌افزار AMOS استفاده می‌کنیم.
◼ خودگردان‌سازی
از آنجا که در پژوهش حاضر مفروضه نرمال بودن چند متغیره برقرار نیست به منظور مقایسه مدل­های مختلف با داده ­های یکسان و نیز به منظور گزینش مناسب‌ترین آنها می­توان از خودگردان سازی استفاده نمود. خودگردان‌سازی به عنوان روشی که مبتنی بر بازنمونه گیری با جایگذاری ^[۶۴] از یک نمونه مورد مطالعه است(نمونه ای که فرض می‌شود معرف جامعه است)، در شرایطی که در آن مفروضه­ی نرمال بودن چند متغیره نقض شده است می ­تواند به برآورد دقیق‌تر پارامترها و خطای معیار مرتبط به آنها یاری رساند (قاسمی، ۱۳۹۲) .
روش مورد استفاده برای برآورد پارامترها و خودگردان‌سازی به منظور ارضای پیش‌فرض نرمال بودن چندمتغیره، استفاده از روش برآرود مجانبی ADF است (فربد، ۱۳۹۳).
روش ADF زمانی نتایج قابل قبولی ارائه می‌کند که حجم نمونه از ۱۰ برابر تعداد متغیرهای مشاهده شده (سوالات پرسشنامه) کمتر نباشد (فربد، ۱۳۹۳).
باتوجه به اینکه در پرسشنامه تعداد ۲۴ سوال مطرح شده است لذا حجم نمونه براساس مطالب فوق تعداد ۲۴۰ پرسشنامه می‌باشد که باتوجه به مقدار نمونه ۳۸۴ برای تحقیق حاضر ، این پیش‌فرض نیز برآورده شده است. لذا در گام‌های بعدی به منظور انجام تحلیل عاملی تاییدی CFA در روش معادلات ساختاری SEM می‌توان از داده‌های خودگردان شده بهره برد.
۳-۷-۳ معادلات ساختاری (SEM)
مدل یابی معادلات ساختاری، یک رویکرد آماری جامع برای آزمون فرضیه‌هایی درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده و پنهان است که گاه تحلیل ساختاری کواریانس یا مدل یابی علی نیز نامیده می‌شود. متغیر پنهان متغیری است که به طور مستقیم اندازه‌گیری نمی‌شود بلکه با بهره گرفتن از دو یا چند متغیر مشاهده شده در نقش معرف سنجش می‌شود. در تحقیق حاضر نیز به منظور عملیاتی کردن متغیرهای تحقیق، مانند رهبری مشارکت مدیران ارشد و … از معرف‌ها (ابعاد) آن استفاده می‌کنیم که در مدل یابی معادلات ساختاری آنها را متغیرهای مشاهده شده می‌نامیم و این متغیرها در پرسشنامه مطرح می شوند.
۳-۸-۳-۱ تحلیل عاملی تاییدی و اکتشافی
تحلیل عاملی اکتشافی روشی است که می‌تواند به منظور ساده‌سازی متغیرها مورد مطالعه براساس هم‌وابستگی بین آنها مورد استفاده قرار گیرد. این روش به طور سنتی برای کشف ساختار عمومی مجموعه‌ای از متغیرهای مشاهده شده و بدون تحمیل ساختار از پیش تعیین شده در آثار پژوهشی به کار برده می‌شود. در تحلیل عاملی اکتشافی محقق از قبل مفروضات خاصی را دنبال نمی‌کند. بلکه، درصدد تلخیص داده‌های مورد نظر در مجموعه کوچک‌تری از عامل‌هاست. در واقع تحلیل عاملی اکتشافی عمدتاً فرضیه ساز و تئوری ساز است (حافظی، ۱۳۸۸).
در مقایسه با تحلیل عاملی اکتشافی، تحلیل عاملی تاییدی زمانی بخوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد که مقداری اطلاعات و آگاهی در مورد سازه اصلی وجود دارد. محقق بر اساس دانش نظری، تحقیق تجربی یا هردو، ارتباط بین اندازه‌های مشاهده شده و عوامل اصلی پیشین را مفروض می‌گیرد و سپس این ساختار فرض شده را به طور آماری می‌آزماید (هومن، ۱۳۸۵).
بنابراین با توجه به مطالب فوق چون در تحقیق حاضر عوامل موثر بر تصویر برند بانک مسکن از طریق مطالعات پیشین و با بهره گرفتن از مبانی نظری تحقیق استخراج شده‌اند، بر همین اساس تحلیل عاملی مورد استفاده در این تحقیق، تحلیل عاملی تاییدی خواهد بود که این تحلیل‌ها بر روی داده‌های جمع‌ آوری شده در فصل چهارم مورد بررسی قرار گرفته اند.
۳-۸-۳-۲ تحلیل مسیر
تحلیل مسیر^[۶۵] یک رویکرد مدل‌سازی برای تبیین روابط بین متغیرهای مشاهده شده است. در رویکرد مدل‌سازی تحلیل مسیر فرض بر این است که متغیرهای مستقل هیچ گونه خطای اندازه‌گیری ندارند. در مقابل ممکن است که متغیرهای وابسته دارای خطای اندازه‌گیری باشند به‌گونه‌ای که این مساله در قالب مولفه‌های خطا در معادلات مدل در نظر گرفته شوند. گسترش روش‌های رگرسیون و در حقیقت کاربرد رگرسیون چند متغیری، در ارتباط با تدوین بارز مدل‌های علّی است. هدف آن برآوردهای کمی روابط علّی بین مجموعه‌ای از متغیرها است. روابط بین متغیرها در یک جهت جریان می‌یابد و به عنوان مسیرهای متمایزی در نظر گرفته می‌شود. مقاهیم عمده تحلیل مسیر در بهترین صورت از طریق ویژگی عمده آن یعنی نمودار مسیر^[۶۶] که پیوند علّی احتمالی بین متغیرها را آشکار می‌سازد تبیین می‌شود.
فرق اساسی تحلیل مسیر با تحلیل رگرسیونی این است که وابستگی یک متغیر (وابسته) به متغیرهای دیگر (مستقل) تنها در یک معادله بررسی می‌شود که همان معادله خط رگرسیون استاندارد شده می‌باشد. در صورتی که در تحلیل مسیر بتاهای محاسبه شده، ضرایب مسیری هستند که مجموعه معینی از متغیرهای مستقل را به متغیرهای وابسته وصل می‌کنند و در چند معادله بررسی می‌شوند. رگرسیون و ضرایب رگرسیونی صرفاً تاثیر مستقیم یک متغیر مستقل را بر یک متغیر وابسته نشان می‌دهند، در حالیکه تحلیل مسیر علاوه بر مشخص نمودن تاثیرات مستقیم متغیر مستقل (علت) بر روی متغیر وابسته (معلول) تاثیرات غیر مستقیم یک متغیر را بر دیگر متغیرهای وابسته نشان می‌دهد (هومن، ۱۳۸۸).
۳-۸-۳-۳ شاخص‌های نیکویی برازش

پاداش و پیگیری^[۷۲]
انگیزش^[۷۳]
انتقال^[۷۴]
راهنمایی
کارکنانی که در دوره های آموزشی شرکت می نمایند از همان ابتدای شروع دوره نیاز به راهنمایی و توجیه دارند. این راهنمایی ها خود نیاز به یادگیری از راه آزمایش و خطا را تقلیل می دهد و کارآموزان را از سردرگمی نجات می دهد. برخی از صاحب نظران بر این عقیده اند که انسانها به منظور یادگیری از طریق تجارب مفید، سازنده و موفقیت آمیز نیاز به راهنمایی های دقیق و تشویق‌کننده دارند.
استانداردهای عملکرد و آگاهی از نتایج کار
به نظر روانشناسان تربیتی، انسانها زمانی بهتر یاد می گیرند که از نتایج یادگری خود و هدف آن مطلع باشند. آنان باید استانداردهای کاری خود را که در واقع انتظارات سازمان و مدیریت از آنها است به خوبی بدانند و هدف آنان کسب دانش، مهارت و رفتارهای لازم برای انجام موفقیت آمیز شغل و رسیدن به استانداردها باشد. از طرف دیگر، کارشناسان و مسئولین آموزش هم باید در ارزشیابی برنامه های آموزشی میزان کسب دانش، مهارت و رفتارهای لازم را اندازه گیری نموده و از نتایج آن، شرکت کنندگان را مطلع نمایند.

اساتید و مربیان آموزشی باید کاملاً مطمئن شوند که نتایج عملکرد شرکت کنندگان در دوره های آموزشی به صورت بازیافت^[۷۵] به آنان منعکس شده و اصلاحات لازم در نحوه عمل آنان انجام گیرد. به نظر بسیاری از کارشناسان امور آموزش، بازیافت موثرترین عامل در نیل به اهداف آموزشی است، مشروط بر اینکه سریع و صریح باشد.
پاداش و پیگیری
تجربه نشان داده است که اگر آموزش همراه یادگیری به وسیله مربیان آموزشی و در نظر گرفتن پاداش برای شرکت کننده در قبال مطالب آموخته شده باشد، موثرتر خواهد بود. پاداش می تواند به صورتهای اضافه حقوق و دستمزد، ترفیع و یا هر طریق ممکن که برای سازمان، مدیریت و کارکنان مورد پذیرش باشد، در نظر گرفته شود.
انگیزش
مهمترین اقدامی که باعث ایجاد انگیزه یادگیری در شرکت کنندگان در دوره های آموزشی می گردد، عبارت است از مشارکت دادن بیشتر آنان در برنامه ریزی، اجرا و حتی نحوه ارزشیابی دوره های آموزشی و دیگر مرتبط نمودن محتوای دوره های آموزشی با محتوای شغلی آنان به طریقی که شرکت در دوره های آموزشی بتواند مشکلی از مشکلات کاری آنان را در ارتباط با انجام وظایف و مسئولیتهای محوله حل نموده و یا آنان را برای انجام وظایف و مسئولیتهای پستهای بالاتر آماده نماید.
انتقال
منظور از انتقال عبارت است از انتقال دانش مهارت و رفتارهای ایجاد شده در شرکت‌کنندگان به محیط کاری، به عبارت دیگر مسئولان و مدیران رده بالای سازمانی باید امکان پیاده نمودن آموخته ها در دوره های آموزشی را هرچه سریعتر در محیط کاری فراهمآورند. در غیر این صورت هزینه های آموزشی بیهوده خواهد بود. (ابطحی، ۱۳۸۳، ۲۰۰-۲۰۱)
۲-۱-۲۲ فرایند آموزش
برنامه ریزی آموزشی در سازمان ها معمولا چهار مرحله زیر را طی می کند:

مرحله تعیین نیازهای آموزشی کارکنان سازمان
تدوین و تنظیم طرح ها و برنامه های آموزشی
اجرای برنامه های آموزشی(برنامه ریزی اجرایی آموزش) و
ارزشیابی دوره ها و برنامه های آموزشی (گلابی، ۱۳۶۹، ۷۵)
تعیین نیازهای آموزشی کارکنان
تدوین برنامه های آموزشی
اجرای برنامه های آموزشی
ارزشیابی برنامه های آموزشی کارکنان
آموزش نظام مدیریت در سازمان
درونداد
سیستم حفظ و نگهداری نیروی انسانی سازمان
سیستم تعیین و تامین
نیروی انسانی مورد نیاز سازمان
فرایند داخلی (میان داد)
نتایج
نیروی انسانی با:
-اطلاعات و دانش گسترده
-بینش و دید وسیع
-توان و مهارت رفتاری بیشتر
بازخورد (بازداد)
ویژگی های کلی سازمان
تاثیرات سایر سازمانها
نظام آموزش و پرورش ملی
عوامل سیستم جامع کشور
نمودار (۲-۴) ،فرایند آموزش- گلابی، ۱۳۶۹، ۷۵
تعیین نیازهای آموزشی
اولین قدم برای آماده نمودن برنامه های آموزش و توسعه منابع انسانی عبارت است از تعیین نیازهای آموزشی کارکنانی که باید در برنامه آموزشی شرکت نمایند. تعیین نیازهای آموزشی در واقع تشخیص مسائل و مشکلات فرد فرد کارکنان در ارتباط با دانش، مهارت و رفتار لازم برای انجام موفقیت آمیز مشاغل است. تعیین نیازهای آموزشی می تواند محتوای دوره های آموزشی را بر اساس حل مشکلات کاری تنظیم نمایند.
نیازهای آموزشی ممکن است به دلایلی مانند دلایل زیر در کارکنان ایجاد گردد:
تغییر در سیاستها، خط مشی ها، و استراتژی های سازمان
ارائه محصولات و یا خدمات جدید
تغییرات در محیط خارجی سازمان
افزایش سوانح و حوادث در محیط کار
کمبود انگیزش
محتوای دوه ها
نتایج
اهداف آموزش و توسعه منابع انسانی
تعیین نیازهای آموزشی
مهارت
دانش

«ملاهادی سبزواری در شرح موضوع قوس نزول و صعود از منظر مولانا با بیان آیهی(۲۹) سورهی شریفهی اعراف: (قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَأَقِیمُواْ وُجُوهَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ کَمَا بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ) میگوید: سیر وجود و نزول و عروج دوری است، وهرچه در قوس نزول بوده در قوس صعود باید مثلش پیدا شود».(سبزواری،۲/۱۹۵)، ودرجایی دیگرمی گوید: «چون قوس نزول اختتام پذیرفت، قوس صعود افتتاح نمود در صراط انسان کامل، و او را سیرمن الحق الی الحق و سیر بالحق فی الحق و من الحق الی الحق أعنی از مجلویت اسماء و صفات حضرت واحدیت ترقی نمود به مجلویت حضرت احدیت». (همان، ۱/۱۵۱)

 

کآنچه می گوید رسولِ مُستنیر		مر مرا هست آن حقیقت در ضمیر
پرتوِ اندیشه اش زد بر رسول		قهــرِ حـقّ آورد بــر جانش نزول
		(مثنوی۱/۳۲۴۵-۳۲۴۶)
حَمـد دُو مَــرتَبَـه هَاتْ ژَ آسِمَان		یَکْتَــایِی مُخْتَص ِذَاتِ حَق بِزُان

۱) ترجمه بیت: سورهی مبارک حمد دو بار بر پیامبر (ص) نازل شد، این را نشانهی یکتایی خداوند بدان.
۲) شرح مفاهیم عرفانی: حمد: سوره فاتحه الکتاب، ستایش شکر، این سوره کلام خدای سبحان است، اما به نیابت ازطرف بنده اش، و زبان حال بنده اش درمقام عبادت، و اظهار عبودیت است، که چگونه خدا را ثنا می گوید، و چگونه اظهار بندگی می کند. این سوره اصلاً برای عبادت درست شده است، و در قرآن هیچ سوره ای مانند آن دیده نشده است. منظور از آن چند نکته میباشد: نکته اوّل؛ ازاوّل تا آخرکلام خداست اما درمقام نیابت از بنده، دوم این که سوره مبارک دو قسمت است نصفی برای خدا، و نصفی دیگربرای بنده، سوم مشتمل برتمامی معارف قرآنی که شامل اصول و فروع و به چند اصل برمی گردد: ۱- توحید ۲- نبوت ۳- معاد و فروعات آن ۴- هدایت بندگان بسوی آنچه صلاح دنیا و آخرتشان است. (ر. ک، طباطبایی،۱۳۷۰: ۷۵و۷۶)، حقیقت حمد این است که: عارف پیرو خواجه ی کاینات باشد، و با پیروی از ایشان (ماعرفناک) مخاطب حق، حق تعالی جواب (لولاک) خود را در حمد و ستایش خداوند آشکارکند. و باید توجه داشته باشد هیچ گاه نباید از اظهار حمد و ثنای خدا کوتاهی کند و نه باید با اظهارات لفظی و حالی اکتفاکند. افتتاح کلام الهی را با الحمد الله آغازمی شود، تا ثنای حق را از زبان وی شنیده و در آن کوتاهی صورت نه گیرد. تا خود را از خمودی و کسالت نجات داده و به کمال برساند. و سیّدالفصحاء حضرت خاتم می فرماید: «لااُحْصی ثَناءً عَلَیْکَ، أنْتَ کَما أثْنَیْتَ عَلی نَفْسِکَ». (ر.ک.رضانژاد،۲/۷۱۴)

 

سَبُـــع مَثـــَانِــی وَ معنــاش دُوْاَنْ

سَبُـع لْمَثـانِی حَمــد چُــاردَه تَــن زَاَن

۱) ترجمه بیت: سوره فاتحه الکتاب در معنی دو تاست زیرا یک معنای آن رحمت است ومعنای دیگرآن عذاب، اما معنای رحمت آن ستایش چهارده معصوم است.
۲) نکات لغوی وبلاغی: دُوْاَن با زُاَن: کلمه قافیه است، سبع المثانی: تصدیر است، چارده تن: استعاره از چهارده معصوم است، سبع المثانی: نزول دوباره هفت آیه سوره حمد، امّا سبع المثانی درحمد: چهارده معصوم.
۳) شرح مفاهیم عرفانی: «سبع المثانی: سوره فاتحه الکتاب را از آن جهت دو مرتبه نازل شده است و مشتمل بر هفت آیه است سبع المثانی گویند، ذات حق را به اعتبار تنزل و ظهور در دو مرتبه علم و عین، هفت اعتبار کلی صفات سبعه ذاتیه اند: علم، حیات، قدرت، اراده، سمع، بصر، کلام سبع المثانی است». (سجادی جعفر، ۱۳۸۹: ۴۵۸)، سبع المثانی: سوره فاتحه که هفت آیه دارد، و در هر نماز دوبار خوانده
میشود. دررکعت اول و دوم و در دو نوبت بر پیامبر نازل شده است، یک نوبت در مکه هنگامی که نماز واجب شد، و نوبت دوم هنگامی که قبله از بیت المقدس به خانه کعبه تغییر داده شد. در بیان این که پیامبر معظم اسلام در نماز سوره فاتحه را قرائت می نمودند ومی فرمایند: «لاصلوهَ اِلّا بِفَاتِحَهِ الْکِتاب» لفظ سبع به این دلایل بوده است: هفت آیه دارد المثانی به دلیل نزول مجدد همین سوره در مدینه، ازطرفی مثانی از مثنی گرفته شده و آن دوبار خواندن آن در نمازهای واجب و مستحبی منهای نماز میت، و دوم دوبار در مکه و مدینه نازل شده است و این عظمت قرآن را می رساند. (ر.ک، رضانژاد، ۱۳۸۳: ۲۰۹-۲۱۰)، «برای فاتحه نام های گوناگونی بیان داشته اند ازجمله پیامبرمی فرماید: «فَاتِحَهُ الْکِتاب شِفَاءٌ مِن ْ کُلِّ الْدّاؤِ، لاصلوهَ اِلّا بِفَاتِحَهِ الْکِتاب، اُمّ الْقُرآن عِوَضٌ عَنْ غَیرَها وَ لَیسَ غَیرَها عِوَضاً عَنهَا، قِسمَتُ الصّلوهَ بَینی وَ بَینَ عَبدی نَصفَینْ، نِصْفُهَا لِی وَ نِصْفُهَا لِعَبْدِی الخ»». (همان، ۱۳۸۳: ۲۱۱-۲۱۴)، «اُبیّ بن کعب میگوید: سوره حمد را بر پیامبر خواندم فرمود: به خدایی که جانم در دست اوست، مثل فاتحه الکتاب را خداوند نه در تورات نه زبور و نه درانجیل و نه درقرآن خالی از سوره حمد نازل نکرده، و این سوره سبع المثانی است که خداوند آن را بین خود و بنده اش نصف نصف کرده است».(همان، ۱۳۸۳: ۲۱۴)

 

بِیســتُ و هَشـت حُـروف هَـردُوَان یَـکَ

چَـاردَه مَعصُـومِن بِـی رِیـبُ وبِـی شـَک

۱) ترجمه بیت: بیست وهشت حرف الفبا و چهارده معصوم را یکی درک کن بدون این که شک و تردیدی در معنی آنها داشته باشی.
۲) نکات بلاغی: یَک با شَک: کلمه قافیه است، بین واژه های بیست و هشت و دو و یک و چارده و حروف مراعات نظیر است.
۳) شرح مفاهیم عرفانی: بردانایان عشق به اسرارحق پوشیده نیست که هرلفظ و رقمی از حروف بیست و هشتگانه الفبا باطنی از معنی عرفانی و دینی دارند، هرچند شکل آنها ساده است و مفرد که آن هم به اندازه استعداد عارف درک می گردد، در صورتی که معنی آن در لوح نگاشته شده است. و یا این که از کیفیت تموّج در اجزای هوایی به واسطه نفس ظاهر و محل خروج همین حروف حلق که منشاء معنی باطن است، هرگاه که نفس انسان ممتد و منبسط گردد در معنی دگرگونی ایجاد میشود. الف نفس رحمانی است که این لفظ را به آن دلالت وضعی است اما دلالت به وضع الهی، الف بشارت دهنده به ذات احدیت میباشد از حیث اتصاف الف به صفات سبعه ی ذاتیه ی خداوند متعال، و الف در نظر واضعان ارقام خطی مرکب از هشت نقطه می باشد. این خود کنایه از: واحدات هفت گانه صفات ذاتیه پروردگار است که با وحدت جمعیه که وحدت هشتم میباشد، واحدانیت الف را بیان میدارد، که مبدا ازلی است ونشانه ای از ذات احدیت است، الف معبری از حقیقت محمّدیه میباشد. هرگاه الف را توسط شفتین به وجود بیاید از فردیت بیرون آمده به زوجیت می رسد. (الف) دال است و مدلول آن ذات احدیت است. ابتدا (الف) ظهور مییابد و سپس دیگر حروف به تبع وجود می یابند. عارفان ملکوت حروفند گفته اند سه هزار و یکصد و هشت ملک روحانی خادم الفند، از طرفی چون خواص الف بسیط محصور است شروع کلمات مفرد که منوّن به عنوان الف شده اند، به اصطلاح اهل رمز واشارت مدلولند. (ر. ک، سلیمانی، ۱۳۹۰: ۳۳-۳۵)

مُفْـــرَدَات وِیَـــردَ مِرَکَــبْ وَ جَا

تقلید به عنوان یک غریزه
چند تن از نخستین روانشناسان ( مثل بالدوین ، ۱۹۰۶؛ مورگان ، ۱۸۹۶؛ مک دوگال ، ۱۹۰۸) اعلام داشتند که انسان و حیوانات ، گرایشی فطری به رفتارهایی دارند که می بینند دیگران آنها را انجام می دهند .
ویلیام جیمز۱ ، هنگام بحث درباره گرایش کودک به تقلید گفتار و حرکتهای بزرگسالان ، و گرایش بزرگسالان به صحبت کردن ، راه رفتن و رفتار کردن همانند دیگران ، بیان داشت : ” این نوع تقلید گری که انسان و حیوانات گروه زی مشترکاً از آن برخوردارند ، به معنی کامل کلمه ، نوعی غریزه است ….”
( ص ۴۰۸) . این باور که تقلید گرایشی فطری است ، تا اندازه ای از شواهدی ناشی می شود مبنی بر این که کودکان می توانند از حرکتهای یک بزرگسال تقلید کنند . برای مثال ، مک دوگال ( ۱۹۰۸) گزارش داد که کودک چهار ماهه او هنگامی که یک بزرگسال زبانش را بیرون می آورد ، همین کار را می کند . البته ، احتمال اینکه کودک این پاسخ را به این دلیل که تقویت شده است .

( با لبخند و خنده بزرگسال ) یادگرفته باشد نمی توان به کلی نا دیده گرفت . پژوهشهای جدیدتر ، شواهد بسیار نیرومندتری را برای گرایش فطری به تقلید در اختیار می گذارند .
ملتزوف۱ و مور۲ ( ۱۹۷۷) ، در چند آزمایش به دقت کنترل شده ، می خواستند تعیین کنند که آیا کودکان ۱۲تا ۲۱روزه هر یک از چهار حالت زیر را که توسط یک آزمایشگربزرگسال انجام می شد ، تقلید خواهند کرد یا خیر : غنچه کردن لبها ، باز کردن دهان ، بیرون آوردن زبان و حرکت متوالی انگشتان . آزمایشگر هر یک از این حرکت ها را یکی در هر بار انجام می داد ، سپس منتظر می ماند که ببیند آیا کودک آن را کپی خواهد کرد یا خیر . از رفتار کودک فیلمبرداری ویدیویی می شد و بعدا توسط افرادی که نمی دانستند کودک کدام یک از این چهار حالت را در کوشش معینی مشاهده کرده بود ، نمره گذاری می شد . ملتزوف و مور گرایش قابل اطمینانی را در کودکان برای تقلید رفتار خاصی که تازه مشاهده کرده بودند ، یافتند . به خاطر نورس بودن این کودکان ، بسیار بعید به نظر می رسد که این گونه رفتارهای تقلیدی توسط والدین آنها تقویت شده باشد . در واقع ، تمام والدین اظهار داشتند که آنها هرگز رفتار تقلیدی را در کودکانشان ندیده بودند و اکثرا احساس می کردند که چنین رفتاری در این سن کم غیر ممکن است .
نتایج ملتزوف و مور ، هنوز هم مورد اختلاف و بحث انگیز است ، اما چندین بار تکرار شده است . این توانایی نوزادان در تقلید انواع حالتها از این نظر جالب است که پیشنهاد می کند انسانها با استعداد پیوند دادن درون داد دیداری ( دیدن بزرگسالی که حالت خاصی را به خود می گیرد ) با مجموعه ای از حرکتهای عضلانی متولد می شوند که به کودک امکان تقلید از آن درون داد دیداری را می دهد . توجه داشته باشید هنگامی که کودک دهان خود را باز می کند و یا زبانش را بیرون می آورد ، نمی تواند صورت خود را ببیند .
در واقع ، احتمالا اکثر کودکانی که توسط ملتزوف و مورمورد مطالعه قرار گرفتند ، هرگز صورت خود را در آیینه یا سطح منعکس کننده دیگر ، ندیده بودند . با اینکه معلوم نیست چرا کودکان با این استعداد متولد می شوند ، آزمایشهای ملتزوف و مور ، نمونه قانع کننده ای از وجود آن است .
به طوری که نقل قول ویلیام جیمز نشان داد ، وی معتقد بود که حیوانات نیز قادر به یادگیری به وسیله تقلید هستند ، ولی قدیمی ترین آزمایشهای کنترل شده درباره این موضوع ، از ادعای ویلیام جیمز حمایت نکردند . ثرندایک
( ۱۹۱۱) کوشید تا تعیین کند که آیا حیوانات می توانند در جعبه معما ، از طریق مشاهده ، پاسخ مناسب را یاد بگیرند یا خیر. برای مثال، وی گربه بی تجربه ای را در یک قفس قرار می دهد به طوری که بتواند گربه تربیت شده ای را که از جعبه معما می گریخت و مقداری غذا در خارج از آن دریافت می کرد ، ببیند . صرفنظر از تعداد کوششهای این گونه یادگیری مشاهده ای ، ثرندایک هیچ گونه شواهدی که نشان دهد گربه مشاهده کننده چیزی را یاد گرفته باشد ، پیدا نکرد . هنگامی که این گربه در جعبه معما قرار داده می شد ، بهتر از یک گربه بی تجربه عمل نمی کرد . ثرندایک با جوجه ها ، سگها و میمونها ، به نتایج منفی مشابهی دست یافت و نتیجه گرفت که حیوانات نمی توانند به وسیله مشاهده یاد بگیرند . این نتایج ، اعتقاد وی به قانون اثر را که می گوید حیوانات به وسیله پاسخدهی فعالانه و تجربه کردن پیامدهایی که بعد از آن می آیند ، یاد می گیرند ، تقویت کردند .
شاید به خاطر نتایج ثرندایک ، آزمایشهای نسبتاً کمی درباره یادگیری مشاهده ای با حیوانات انجام شده است ( حداقل در مقایسه با آزمایشهای بی شمار شرطی سازی کلاسیک و کنشگر ) . با وجود این ، برای نشان دادن اینکه نتیجه گیری ثرندایک نادرست بوده است ، بررسی های کافی انجام شده است . تکلیف های یادگیری در این مطالعات ، از نظر دشواری ، بسیار متنوع بوده اند و اگر سه طبقه یادگیری مشاهده ای را که ثرپ۱ ( ۱۹۶۳ ) آن را مطرح کرده است در نظر بگیریم ، سودمند خواهد بود . ساده ترین طبقه ، تسهیل اجتماعی نام دارد که طی آن ، رفتار یک شخص ، موجب رفتار مشابه شخص دیگر می شود ، ولی این رفتار ، رفتاری است که از قبل در خزانه رفتاری تقلید کننده وجود داشته است . برای مثال ، ترنر ( ۱۹۶۴) جوجه هایی را که به تازگی از تخم درآمده بودند با یک « مرغ » ماشینی که به دانه هایی نوک می زد که برای برخی از جوجه ها ، نارنجی و برای برخی دیگر سبز بودند ، مواجه ساخت . وی دریافت که جوجه ها به دانه های همرنگ ، دو برابر دانه های رنگ دیگر ، نوک زدند ( دانه ها به زمین چسبیده بودند ، به طوری که پاسخ نوک زدن جوجه ها با خوردن غذا تقویت نمی شد ).
علت اینکه به این نوع تقلید ، تسهیل اجتماعی می گویند این است که جوجه ها از پیش نوک زدن را می دانستند . به همین نحو ، ویرویکا۱ (۱۹۷۸) گربه های مادر را برای خوردن غذاهای غیرعادی تربیت کرد ( مثل موز و پوره سیب زمینی ) و بچه گربه ها نیز شروع به خوردن همین غذاها کردند .
دومین طبقه یادگیری مشاهده ای ثرپ ، تقویت موضعی است که طی آن ، رفتار یک الگو توجه یادگیرنده را به موضوع یا مکان خاصی در محیط ، هدایت می کند . در نتیجه ، پاسخی که ممکن است به صورت دیگر از طریق کوشش و خطا آموخته شود ، سریعتر فراگیری می شود . برای مثال ، واردن۲ ، فجلد۳ ، و کوچ۴ (۱۹۴۰) به چند میمون یاد دادند که با دادن پاسخ هایی مثل کشیدن یک زنجیر ، تقویت کننده های غذا را به دست آورند . سپس یک میمون آموزش ندیده را در محفظه آزمایش مشابهی در کنار محفظه میمون آموزش دیده قرار دادند . این پژوهشگران ، موارد متعددی را ثبت کردند که در آنها میمون آموزش ندیده ، میمون دیگر را که پاسخ لازم را می داد ، مشاهده
می کرد و فوراً از آن تقلید می نمود . از آنجایی که پاسخ های تقویت شده ، شبیه پاسخ هایی بودند که ثرندایک آنها را در جعبه معمای خود بررسی کرده بود ، میمون های آموزش ندیده ، احتمالاً سرانجام به وسیله کوشش و خطا پاسخ ها را یاد می گرفتند ، اما یادگیری آنها با دیدن رفتار میمون دیگری که با تجربه تر بود ، شتاب گرفته بود .
سومین طبقه تقلید ثرپ ، که وی آن را تقلید واقعی نامید ، آشکارا از تقویت موضوعی قابل تشخیص نیست ، ولی این مورد به تقلید الگوی رفتاری اشاره دارد که برای گونه ها بسیار غیرعادی و بعید است ، به طوری که به ندرت از طریق کوشش و خطا آموخته می شود . کاوای (۱۹۶۵) ، چند مورد از تقلید واقعی را در گله میمون هایی که در جزیره نزدیک سواحل ژاپن زندگی می کنند ، مشاهده کرده است . برای مثال ، هنگامی که دانه های گندم در طول ساحل ریخته می شد ، میمون ها آنها را دانه به دانه از لای ماسه درمی آوردند و می خوردند . ولی یکی از میمون ها یاد گرفت که با برداشتن مشتی از مخلوط گندم و ماسه و ریختن آن به داخل آب ، گندم را از ماسه به نحو مطلوب تری جدا کند . ماسه در آب فرو می رفت و گندم روی آب می ماند ، بنابراین ، میمون می توانست آن را به راحتی جمع کند . بسیاری از میمون ها گله فورا ًاز این رفتار تقلید کردند . کاوای گزارش داد که چند رفتار جدید دیگر سریعاً در بین گله ، در نتیجه یادگیری مشاهده ای شایع شد که از جمله آنها شستن ماسه های چسبیده به سیب زمینی و آبتنی در اقیانوس بودند.
( که میمون ها تا زمانی که یک میمون پیشگام این فعالیت ها را شروع نکرده بود ، آنها را انجام نمی دادند )
موارد تقلید واقعی مستند در حیوانات غیر از نخستی ها ، نادر است ، اما شواهد حکایتی گزارش شده توسط فیشرو هایند (۱۹۴۹) به نظر کاملا متقاعد کننده می رسد . در سال ۱۹۲۱، ساکنان دهکده ای در جنوب انگلستان گزارش دادند که برخی از پرندگان ، با سوراخ کردن درپوش بطریهای شیر که روی پله های درخانه ها قرار داشتند ، شیر می خوردند . طی مدت چند سال ، این رفتار در سراسر انگلستان ، ایرلند ، ویلز و اسکاتلند شیوع یافت و در چند گونه از پرندگان مختلف مشاهده شد . از آنجایی که به نظر بی معنی می رسد اگر بگوییم که همه این پرندگان ناگهان چنین رفتاری را توسط خودشان یاد گرفتند ، پس این رفتار باید از طریق یادگیری مشاهده ای فراگیری و منتقل شده باشد .
ما دیدیم که توانایی یادگیری از طریق مشاهده ، بی تردید منحصر به انسانهاست و گرایش به تقلید رفتار دیگران را می توان در سنین بسیار پایین ، و در بسیاری از گونه ها مشاهده کرد . بنابراین ، به نظر می رسد که در اظهارات روان شناسان اولیه ، مبنی بر اینکه گرایش به تقلید ، غریزی است ، واقعیتهای وجود داشته باشد . اما مشکل گزارش آنها این است که چیزی درباره اینکه ، چه موقع تقلید رخ می دهد و چه وقت رخ نمی دهد ، در اختیار ما نمی گذارد . نظریه های جدیدتر تقلید کوشیده اند تا به این سوال پاسخ دهند تقلید به عنوان یک پاسخ کنشگر
میلر و دلارد ( ۱۹۴۱) در کتاب مشهوری بیان داشتند که یادگیری مشاهده ای ، نوع دیگری از یادگیری ( غیر از شرطی سازی کلاسیک و کنشگر ) نیست ، بلکه صرفا نوع خاصی از شرطی سازی کنشگر است . می دانیم که محرکهای تمیزی نقش مهمی را در شرطی سازی کنشگر ، هم در داخل و هم در خارج آزمایشگاه ایفا می کنند . برای مثال ، یک حیوان آزمایشگاهی می تواند در حضور نور قرمز ، یک پاسخ ، در حضور نور سبز ، پاسخی دیگر ،و در حضور نور زرد باز هم پاسخ دیگری بدهد ( ما نیز به هنگام رانندگی ، پاسخهای متفاوتی را به این سه محرک یادگرفته ایم ) . طبق نظر میلر و دلارد ، یادگیری مشاهده ای مستلزم موقعیتهایی است که محرک تمیزی ، رفتار شخص دیگر باشد ، و پاسخ مناسبی که تازه رخ می دهد ، شبیه رفتاری باشد که مشاهده کننده آن را انجام می دهد .
یکی از آزمایشهای بسیار میلر و دلارد ، رویکرد آنها را نشان می دهد . در این آزمایش ، کودکان کلاس اول به صورت جفتی شرکت داشتند ، به طوری که یک کودک ” رهبر ” و دیگری ” یادگیرنده ” بود . در هر چند کوشش ، این دو کودک وارد اتاقی می شدند که دو صندلی با جعبه بزرگی روی هر یک از آنها وجود داشت . به کودک رهبر از پیش آموزش داده بودند که به طرف یکی از دو جعبه که ممکن بود در آن شکلاتی وجود داشته باشد ، برود . یادگیرنده می توانست ببیند که رهبر به کجا می رود ، ولی نمی توانست ببیند که آیا او شکلات به دست می آورد یا نه . سپس ، نوبت یادگیرنده می شد که به طرف یکی دو جعبه برود ، جایی که وی ممکن بود شکلاتی را به دست بیاورد و یا به دست نیاورد . نیمی از یادگیرنده ها در گروه تقلید بودند و اگر آنها همان انتخاب رهبر رامی کردند ، تقویت می شدند . یادگیرنده های دیگر ، در گروه بدون تقلید بودند ، که اگر انتخاب آنها مخالف با انتخاب رهبر بود ، تقویت را به دست می آوردند .
نتایج این آزمایش ساده ، تعجب آور نبود : بعد از چند کوشش ، کودکان گروه تقلید ، همواره پاسخ رهبر را کپی کردند ، و کودکان گروه بدون تقلید ، همواره پاسخ مخالف دادند . میلر و دلارد نتیجه گیری کردند که تقلید مانند هر پاسخ کنشگر دیگر ، زمانی رخ می دهد که فرد برای تقلید ، تقویت شده باشد . برعکس ، تقلید نکردن هنگامی واقع می شود که تقلید نکردن ، تقویت شده باشد . در هر دو مورد ، رفتار شخص دیگر ، محرکی تمیزی است که نشان می دهد چه پاسخی مناسب است . پس ، طبق دیدگاه میلر و دلارد ، یادگیری تقلید بخوبی با وابستگی سه اصطلاحی اسکینری متناسب است : محرک تمیزی ، پاسخ ، و تقویت . بنابراین ، لازم نیست گفته شود که یادگیری مشاهده ای ، طبقه جداگانه ای از یادگیری است که با شرطی سازی کنشگر فرق دارد.
تقلید به عنوان پاسخ کنشگر تعمیم یافته
به طوری که بندورا ( ۱۹۶۹) اشاره کرده است ، تحلیل میلر و دلارد از تقلید ، تنها در مواردی کاربرد دارد که در آنها یادگیرنده (۱) رفتار یک الگو را مشاهده می کند ، (۲) فورا پاسخ وی را کپی می کند ، و (۳) تقویت دریافت می دارد . بسیاری از موارد تقلید روزمره از این الگو پیروی نمی کنند . برای مثال ، دختر را در نظر بگیرید که مادرش را هنگام آماده کردن یک کاسه برگه ذرت برشته ، نگاه می کند : مادر کاسه را از کابینت آشپزخانه در می آورد ، برگه های ذرت را در آن می ریزد ، و سپس شیر و شکر به آن اضافه می کند . روز بعد ، هنگامی که مادر در آشپزخانه نیست ، ممکن است کودک تصمیم بگیرد یک کاسه برگه ذرت برای خودش درست کند و امکان دارد این کار را با موفقیت انجام دهد . در اینجا ما نمونه ای از تقلید را داریم ، نمونه ای از یادگیری توسط مشاهده ، اما توجه کنید که اگر دختر قبلا هرگز این زنجیره رفتاری را انجام نداده باشد ، معلوم است که نمی تواند برای آن تقویت شود . بنابراین ، این مثال موردی از یادگیری بدون تمرین قبلی پاسخ ، و بدون تقویت را نشان می دهد . درست همان گونه که اصل تقویت نمی تواند توضیح دهد که چرا یک موش اولین اهرم فشاری را انجام می دهد ( قبل از دریافت هر گونه تقویت کننده برای این کار )، همین طور نمی تواند اولین وقوع پاسخ آموخته شده توسط مشاهده را توضیح دهد . در واقع ، جمله آخر کاملا درست نیست ، بنابراین ، اجازه دهید آن را ارزیابی کنیم . با اینکه اصل تقویت به تنهایی نمی تواند اولین وقوع هر نوع پاسخی را توجیه کند ، اگر ما مفهوم تقویت را به حساب آوریم ، این اصل می تواند مواردی از رفتارهای جدید را توجیه کند ؛ یعنی ، ممکن است برخی از پاسخهای جدید ، چیزی بیش از انواع پاسخهای مشابهی که در گذشته تقویت شده اند ، نباشند . قبلا دیدیم که تقویت کردن یک پاسخ می تواند وظیفه نیرومند ساختن کل طبقه پاسخهای مشابه را داشته باشد . در آزمایش لشلی ( ۱۹۲۴) ، بهد از اینکه موشها برای گذشتن صحیح در یک ماز آبی تقویت شدند ، می توانستند در همان ماز با عمق بیشتر آب ، بدون آموزش اضافی ، شنا کنند . ما می توانیم بگوییم که پاسخهای شنا کردن صحیح ، در نتیجه تعمیم پاسخهای گذشتن از آب که قبلا یادگیری شده اند ، بوده است . به همین صورت می توانیم بگوییم که این دختر بچه قبلا برای تقلید از رفتار والدینش تقویت شده است و بنابراین ، تقلید از رفتار درست کردن یک کاسه برگه ذرت برشته ، چیزی بیش از مورد تعمیم نیست . با توجه به اینکه اغلب والدین کودکانشان را همواره برای تقلید تقویت می کنند ، این توجیه به نظر پذیرفتنی می رسد . تقلید از رفتار والدین ، هنگامی که یک کلمه یا جمله را بیان می کنند ، مسئله ای را حل می کنند ، قاشقی را درست نگه می دارند و موارد مشابه ، با لبخند یا بغل کردن و تحسین ، تقویت می شود . پس شگفت آور نخواهد بود این تاریخچه تقویت ، به تقلید از رفتارهای دیگران منجر شود.
شواهد آزمایشی از این مفهوم تقلید تعمیم یافته ، حمایت کرده اند . برای مثال ، بانر ، پیترسون ، و شرمن ( ۱۹۶۷) ، چندین کودک شدیدا عقب مانده را برای تقلید از انواع رفتارهایی که توسط یک معلم انجام می شد ، تقویت کردند ( مثل بلند شدن ، گفتن “بلی ” با تکان دادن سر و باز کردن در ) . بعد از ایجاد پاسخهای تقلیدی ( که به چند جلسه نیاز داشت ) ، معلم گاه گاهی رفتارهای جدید متفاوتی را انجام می داد ، و کودکان این رفتارها را با وجودی که قبلا برای انجام آنها تقویت نشده بودند ، تقلید کردند . بررسیهای دیگر نیز تعمیم رفتار تقلید مشابهی را نشان داده اند ( بائر و شرمن ، ۱۹۶۴؛ بریگام و شرمن ، ۱۹۶۸).
نظریه تقلید بندورا
بندورا معتقد است که نظریه تعمیم یافته ، همانند نظریه های دیگر تقلید ، نا مناسب است . دلایل او را می توان با توجه به آزمایش معروف مربوط به تقلید رفتارهای پرخاشگرانه توسط کودکان ۴ ساله ، بخوبی نشان داد . این کودکان به صورت فردی در آزمایش شرکت کردند . ابتدا هر یک از آنها فیلم کوتاهی را دیدند که یک بزرگسال در آن چهار رفتار پرخاشگرانه جداگانه رابر علیه عروسک بزرگی به نام بوبو انجام می داد . هر یک از رفتارها با اظهارات خاصی انجام می شدند .
برخی از کودکان بعدا می دیدند که فرد پرخاشگر توسط بزرگسال دیگری تقویت می شود :
به او سواد ، شکلات و خوراکیهای دیگر داده می شد و او را ” قهرمان قدرتمند ” خطاب می کرد . کودک دیگر می دید که الگو برای رفتار پرخاشگرانه اش تنبیه می شود : الگو به خاطر رفتار بدش سرزنش می شد و به او اخطار داده می شد که دیگر این رفتار بد را تکرار نکند . برای کودکان گروه سوم ، فیلم پیامدهایی را برای رفتار پرخاشگرانه الگو ، در بر نداشت .
بلافاصله بعد از دیدن فیلم ، کودکان را به اتاقی بردند که عروسک بوبو و اسباب بازیهای زیاد دیگری در آن بودند . کودکان را به بازی با اسباب بازیها تشویق کردند و آنها را در اتاق تنها گذاشتند ، ولی از طریق یک آیینه یک طرفه آنها مشاهده کردند . موارد زیادی از رفتارهای پرخاشگرانه علیه عروسک بوبو ثبت شدند که بسیاری از آنها شبیه رفتارهای الگوی زرگسال در فیلم بودند . در بسیاری از موارد ، اظهارات کودکان به اظهارات الگو شبیه بودند . پسرها از دخترها ، پرخاشگری بسیار بیشتری را نشان دادند .
تا اینجا ، این نتایج ، نظریه تقلید تعمیم یافته را رد نمی کند ، ولی بندورا معتقد است که این نظریه ، دو یافته دیگر را نمی تواند توجیه کند . اول ؛ پیامدهای الگو آثار مختلفی را برجای گذاشتند ؛ کودکانی که دیدند الگو تنبیه می شود ، از کودکان دو گروه دیگر ، تقلید کمتری را نشان دادند . طبق نظریه بندورا ، نظریه تقلید تعمیم یافته می گوید : کودکان ( بزرگسالان ) از دیگران تقلید می کنند ، چون تقلید در گذشته تقویت شده است ؛ اما در این باره که چگونه تقویت یا تنبیه الگو باید یادگیرنده را تحت تاثیر قرار دهد ، چیزی نمی گوید . دوم در مرحله آخر آزمایش بندورا ، آزمایشگر به کودک می گفت که اگر از رفتار الگو در فیلم تقلید کند ، به او پاداش خواهد داد . با وجود این مشوق ، کودکان هر سه گروه به طور مساوی مقدار زیادی رفتار پرخاشگرانه نشان دادند . بندورا نتیجه گرفت که تقویت برای یادگیری رفتارهای جدید از طریق مشاهده ، ضروری نیست ، ولی انتظار تقویت برای عملکرد این رفتارهای جدید ضروری است . به اعتقاد بندورا نظریه های تقلید تعمیم یافته ، درباره فرق گذاری بین یادگیری و عملکرد رفتارهای تقلیدی ، اطلاعاتی را در اختیار نمی گذارد .
قبل از تصمیم گیری درباره این که آیا انتقادهای بندورا از نظریه تقلید تعمیم یافته موجه است یا خیر ، اجازه دهید نظریه ای را که وی به جای آن مطرح کرد ، بررسی کنیم . نظریه بندورا ( ۱۹۶۹، ۱۹۷۷) را می توان با اطمینان یک نظریه شناختی دانست ، زیرا چندین فرایند را مطرح می سازد که نمی توان آنها را در رفتار فرد مشاهده کرد . این نظریه اعلام می دارد چهار عامل که تعیین می کنند آیا رفتار تقلیدی رخ خواهد داد یا نه ، وجود دارند :
فرایند های توجه۱ . اگر قرار باشد که تقلید رخ دهد ، یادگیرنده باید به ویژگی های مناسب رفتار الگو توجه کند ممکن است یک دختر بچه ، مادرش را هنگام آماده کردن یک کاسه برگه ذرت برشته نگاه کند اما اگر وی به این که مادرش شکر را از کجا آورد و چه مقدار از آن را در کاسه ریخت ، توجه نکند ، ممکن است در تلاش خود برای تقلید از این رفتار ، نا موفق باشد .
فرایند های یادداری۱ . اگر قرار باشد که بعداً تقلید رخ دهد ، بدیهی است که فرد باید اطلاعاتی را از طریق مشاهده کسب کرده است ، به خاطر بسپارد . بندورا می گوید : در اینجا مرور ذهنی می تواند با اهمیت باشد . بنابراین ،ممکن است دختر بچه به خودش بگوید : ” اول برگه ذرت ،بعد شیر و بعد شکر . ” توجه داشته باشید که این اطلاعات کاملاً به صورت انتزاعی گفته می شوند ، و بندورا فرض می کند که برخی از این نوع انتزاع ها ، در واقع همه آن چیزی است که بعداً یادآوری می شود . بنابراین ، ممکن است کودک دقیقاً به خاطر نیاورد که شیر درکجای یخچال بوده ، یا دقیقاً مادرش کاسه را در کجای میز قرار داده است ، ولی معمولاً این اطلاعات خاص ، برای تقلید موفقیت آمیز ضروری نیستند .
فرایندهای تولیدی حرکتی۲ . فرض بندورا درباره آنچه بعد از یک دوره یادگیری مشاهده ای در حافظه نگهداری می شود ، با مطالعاتی را که نشان می دهند در طول مدت شرطی سازی کنشگر ، نوع مشابهی از یادگیری ” انتزاعی ” صورت می گیرد ، مطابقت دارد . این مطالعات اعلام می دارند که تقویت کاری بیش از نیرومند سازی مجموعه خاصی از حرکتهای عضلانی انجام می دهد ؛ تقویت ، کل پاسخهایی را که اثر مشابهی دارند ، نیرومند می سازد (مثل فشردن اهرم که آزمودنی را به طرف جعبه هدف می برد ). در حالی که احتمال یادگیری پاسخ های مشابه از طریق مشاهده وجود دارد ، این نیز درست است که در طول جریان پاسخ های تقلید ، لازم است که پاسخ های عضلانی خاصی رخ دهند . به عبارت دیگر ، فرد باید بتواند برخی از دانش های عمومی ( مثل ” کاسه را روی میز بگذار” ، ” مقداری غله در آن بریز ” ) را به الگوی هماهنگ حرکت های عضلانی ، تبدیل کند . در مثال های کودکانی که برگه ذرت آماده می کند یا عروسک بوبو را کتک می زنند ، این انتقال دانش به عمل ، مشکلی را ایجاد نمی کند ، زیرا این کودکان از پیش مهارت های حرکتی لازم را دارا هستند ( مثل نگهداشتن اشیا ، لگد زدن ، مشت زدن و غیره) . ولی در موارد دیگری از یادگیری مشاهده ای ، این فرایندهای تولید حرکتی، می توانند مصداق نداشته باشد . برای مثال ، ممکن است یک الگو زنجیره حرکت های لازم برای یک بازی تردستی با سه توپ را به آرامی و به صورت گام به گام نشان دهد و یادگیرنده نیز این اطلاعات را به شکل انتزاعی به حافظه بسپارد( یعنی ، او ممکن است بتواند زنجیره لازم را نام ببرد) ، ولی هنوز نتواند بدون تمرین زیاد، حرکت های مناسب را تولید کند . به همین نحو ، تقلید رفتارهایی مثل معلق زدن ، فرود آوردن هواپیما ، یا خطاطی ، غیر ممکن است ، زیرا مشاهده کننده ، فاقد مهارت های لازم برای آنهاست .
فرایندهای تشویفی و انگیزشی . طبق نظر بندورا ، برای اینکه فرد توانایی انجام رفتارهای جدید را داشته باشد ، سه فرایند اول ، همگی ضروری هستند ، اما این توانایی بدون مشوق مناسب در رفتار یادگیرنده منعکس نخواهد شد . بندورا می گوید : فرد باید این انتظار را که انجام رفتاری جدید ، نوعی تقویت را تولید خواهد کرد ، داشته باشد. آزمایش بندورا ، نمونه واضحی از نقش مشوق است . کودکانی که دیدند الگو به خاطر برخورد پرخاشگرانه اش را با بوبو تنبیه می شود ، احتمالاً این انتظار را که چنین رفتاری به پیامدهای ناخوشایند خواهد انجامید ، پرورش دادند . بنابراین ، از گروه های دیگر تقلید کمتری را نشان دادند . هنگامی که آزمایشگر با پیشنهاد تقویت به کودکان در صورت تقلید از الگو ، انتظارهای آنان را تغییر داد، آنها به اندازه کودکان دو گروه دیگر تقلید را نشان دادند . این نتایج نباید شگفت آور باشند ، زیرا شبیه آزمایش دیگری نهفته تولمن و هونزیک هستند که در آن موشها فقط بعد از اینکه غذا در جعبه هدف موجود بود ، توانایی پیمودن بدون خطا در ماز را نشان دادند .
ارزیابی نظریه های تقلید
به طوری که دیدیم ، بندورا اعلام داشت که نظریه تقلید تعمیم یافته ، دو اشکال دارد که عبارتند از : (۱) این نظریه توضیح نمی دهد که چرا مشاهده کننده ها از یک الگوی تقویت شده ، راحت تر از الگوی تنبیه شده تقلید می کنند ؛ و (۲) این نظریه ، بین یادگیری و عملکرد یک رفتار تقلیدی فرق نمی گذارد . به نظر مازور ( ۱۹۸۹) ، این انتقادها هر دو ضعیف هستند . درست است که نظریه تقلید تعمیم یافته در ساده ترین شکل خود فقط می گوید که پاسخ های تقلیدی جدید به این دلیل رخ می دهند که پاسخ های تقلیدی مشابه در گذشته تقویت شده اند ، ولی این نظریه قبل از اینکه بتواند پیش بینی خاصی بکند ، مطمئناً به جزئیات بیشتری نیاز دارد . هر یک از کودکان ، بزرگسالان و حیوانات که همگی در گذشته ممکن است برای تقلید از دیگران تقویت شده باشند ، بعداً هر نوع رفتار ارگانیزمهایی را که می بینند ، تقلید نمی کنند . چه موقعی مشاهده کننده از الگو تقلید می کند و چه موقعی این کار را نمی کند ؟ براساس آنچه ما از تعمیم می دانیم ، به نظر منطقی می رسد اگرپیش بینی اختصاصی تر زیر را بکنیم : تقلید هنگامی از احتمال وقوع بیشتری برخوردار است که موقعیت جاری شبیه موقعیت هایی باشد که مشاهده کنند در گذشته برای تقلید تقویت شده است . برعکس ، تقلید زمانی از احتمال وقوع کمی برخوردار است که موقعیت جاری ، شبیه موقعیت هایی باشد که مشاهده کننده در آنها تنبیه شده است .
اکنون اجازه دهید این دو اصل را در مورد نتایج آزمایش بندورا به کار بریم . چرا کودکان غالباً نتوانسته اند از الگوی بزرگسالی که تنبیه شده بود ، تقلید کنند ؟ پاسخ موجه نظریه تقلید تعمیم یافته این است که کودکان در گذشته برای تقلید در موقعیت های مشابه تنبیه شده اند . برای مثال ، ممکن است پسری دیده باشد که خواهر بزرگترش بدون اجازه از یخچال بستنی برداشته است و برای این کار تنبیه شده است . بعداً ممکن است کودک همین رفتار را انجام داده باشد و به نتیجه یکسانی رسیده باشد . بعد از چندین تجربه یادگیری از این نوع ، اگر این پسر می بیند که الگو تنبیه می شود و یاد گرفته باشد که از تقلید اجتناب ورزد ، پس شگفت آور نخواهد بود . به همین نحو ، هنگامی که الگو تقویت می شود ، ممکن است پسر نیز یاد گرفته باشد که او غالباً برای تقلید تقویت شده است . برای مثال ، خواهر او اتاقش را تمیز می کند و توسط والدین تقویت می شود ؛ پسر نیز اتاقش را تمیز می کند و او نیز به همان صورت تقویت می شود .
به طور خلاصه ، نظریه تقلید تعمیم یافته به سادگی می تواند توضیح دهد که چرا کودکان از الگوهایی که تقویت شده اند و نه از الگوهایی که تنبیه شده ند ، تقلید می کنند . آنچه نظریه بندورا را متفاوت می سازد ( و آنچه به نظریه او مایه شناختی می دهد ) ، گمانه زنی آن درباره موضوع های انتزاعی است که فرد احتمالاً در نتیجه تجربه یادگیری تشکیل می دهد . بنابراین ، ممکن است بندورا بگوید که کودکان در آزمایش سال ۱۹۶۵ او قوانینی کلی را آموخته باشند ؛ مثلاً ، ” اگر از کسی تقلید کنی که تقویت شده است ، تو نیز احتمالاً تقویت خواهی شد ” و ” اگر از کسی تقلید کنی که تنبیه شده است ، تو نیز احتمالاً تنبیه خواهی شد ” . کودکان گروه های مختلف که این انتظارات را از پیش پرورش داده بودند ، به نحو شایسته ای عمل کردند . از طرف دیگر ، یک رفتارگرا ممکن است بگوید که کودکان مجموعه پیچیده ای از وابستگی ها را درباره تقلید آموخته اند و صرفاً آنها را به موقعیت جدید تعمیم می دهند . رفتارگرا ممکن است تا آنجا پیش رود که بگوید کودکان طوری عمل کردند که گویی از قوانینی که ذکر کردیم ، پیروی کرده اند ؛ اما از آنجایی که عملاً نمیتوانیم بفهمیم چگونه اطلاعات در حافظه آنها نگهداری شده است ، علامتی برای حدس زدن درباره آنها وجود ندارد .
این واقعیت که کودکان همه گروه ها ، زمانی که قول پاداش به آنها داده شد ، تقلید نشان دادند ، مشکل جدیدی برای تحلیل رفتاری ایجاد نمی کند . حداقل از زمان آزمایش تولمن و هونزیک ( ۱۹۳۰) ، رفتارگرایان فرق بین یادگیری و عملکرد را تشخیص داده اند ، و برخی از آنها نتیجه گیری کرده اند که تقویت برای یادگیری لازم نیست ، ولی برای عملکرد رفتارهای آموخته شده ضروری است . با وجود اینکه کودکان عملاً تا پس از نشان دادن پاسخ های تقلیدی ، تقویت نشدند ، این مورد دیگری است از اینکه تعمیم ناشی از تجربه های گذشته می تواند در کار باشد . ممکن است کودکان یاد گرفته باشند که وقتی یک بزرگسال متعهد ، برای رفتارهای به خصوصی قول پاداش را می دهد ، غالباً به قولش عمل می کند . بندورا خواهد گفت که کودکان ” انتظار تقویت ” داشته اند ؛ رفتارگرایان می گویند که کودکان تجربه های مشابه را تعمیم داده اند . بنابراین ، ادعای بندورا مبنی بر اینکه نظریه تقلید تعمیم یافته نمی تواند نتایج وی را توجیه کند ، درست نیست . هر دو نظریه می توانند نتایج را توجیه نمایند ، ولی هر یک به شیوه ای متفاوت این کار را انجام می دهند . مثل مجادله های دیگر بین رویکرد های شناختی و رفتاری ، مجادله بر سر تبیینهای رفتار تقلیدی ، بخشی به معنا شناسی مربوط می شود و بخشی به اینکه تا چه اندازه ای باید درباره فرایندهایی که نمی توانیم آنها را مستقیماً مشاهده کنیم ، گمانه زنی کنیم .
عواملی که بر احتمال وقوع تقلید اثر می گذارند
مقدار زیادی از مطالعات اولیه بندورا صرف بررسی عوامل متفاوتی شد که کم و بیش باعث می شوند تا مشاهده کننده از الگو تقلید کند . ما قبلاً دو عامل بدیهی و مهم آن را دیدیم : پیامدهای مربوط به الگو و پیامدهای مربوط به یادگیرنده . کودکان برای تقلید از الگویی که رفتارهایش تقویت می شوند ، مستعد ترند و زمانی که آنها برای تقلید تقویت شده باشند ، با احتمال بیشتری از یک الگو تقلید می کنند . عوامل بسیار دیگری نیز برای تقلید اثر دارند که بعداً مورد قرار می گیرند .
ویژگی های الگو
به طوری که میشل (۱۹۷۱) اشاره کرده است ، کودکان نورس ، عموماً بیشتر از هر کس دیگری با والدینشان تماس دارند ، ولی آنها با تعداد زیادی از الگوهای بالقوه دیگر نیز مواجه می شوند ، از جمله همشیرها ، همکلاسیها ، معلمان ، پدربزرگ و مادربزرگ ، شخصیت های تلویزیونی ، شخصیت های کارتون ، و قهرمانان ورزشی و واضح است که کودکان از هر کسی به یک اندازه تقلید نمی کنند . چه ویژگی هایی در این الگوهای بالقوه بر کودکان تاثیر می گذارند ؟
میشل ( ۱۹۷۱) برخی از عواملی را که وسیعاً مورد مطالعه قرار گرفته اند ، خلاصه کرده است . برخی از نظریه پردازان پیشنهاد کرده اند که پاداش دهندگی الگو ، نقش مهمی را در تقلید ایفا می کند ( ماورر ، ۱۹۶۰) . به صورت اختصاصی تر ، عقیده بر این بود که کودکان از والدین خود تقویت های بسیاری را دریافت می دارند و علت اینکه به تقلید از والدینشان گرایش دارند ، همین است . بندورا و هیوستون ( ۱۹۶۱) این عقیده را به صورت آزمایش بررسی کردند . کودکان کودکستانی با خانمی که به صورت یک ” مهرورز “
( برای برخی از کودکان ) یا به صورت یک ” نامهرورز ” ( برای کودکان دیگر ) عمل می کر ، ملاقات های فردی داشتند . در موقعیت مهرورز ، این خانم روی زمین کنارکودکی که اجازه بازی با اسباب بازی های مختلف را داشت ، می نشست ، و هر گاه کودک از وی تقاضای کمک یا توجه می کرد ، او با علاقه و محبت به کودک پاسخ می داد . در موقعیت نامهرورز، این خانم از کودک می خواست تا با اسباب بازی ها بازی کند ، اما بعد در گوشه اتاق پشت یک میز می نشست و نشان می داد که مشغول کار است . چند روز بعد از این جلسات اولیه ، از هر کودک خواسته شد تا در یک بازی با همان خانم شرکت کند و در طول مدت بازی ،ا ین خانم حالت های بدنی و بیان کلامی متفاوتی را انجام می داد . بندورا و هیوستون متوجه شدند که کودکان موقعیت مهرورز از رفتارهای این خانم بسیار بیشتر تقلید کردند . پژوهش بعدی ، نتایج بندورا و هیوستون را مبنی بر اینکه از الگوهایی که با محبت ترند یا به عبارت دیگر پاداش دهنده هستند ، بیشتر تقلید می شود ، تاکید کرد .
والدین علاوه بر اینکه تقویت های زیادی را به کودکانشان می دهند ، کنترل زیادی را نیز بر آنها اعمال می کنند : در بسیاری از موارد ، والدین تعیین میکنند که کودک چه بکند و چه نکند . پیشنهاد شده است که علت تقلید کودکان از والدین این است که آنها چهره های قدرتمندی در زندگی کودکان هستند و میشل و گروسک این نظر را مورد آزمایش قرار دادند . برخی از کودکان کودکستانی با خانمی ملاقات کردند که به عنوان ” معلم جدید ” به آنها معرفی شد و این خانم تاکید کرد که آنها در آینده وی را زیاد خواهند دید . در موقعیت دیگری ، کودکان مختلفی به همین خانم به عنوان ” معلمی که از خارج شهر برای دیدار آمده است ” معرفی شدند و به آنها گفته شد که بار دیگر او را نخواهند دید . در هر دو مورد ، این خانم با کودکان بازی کرد ، و بعداً در غیاب وی ، کودکان را هنگام بازی ، مورد مشاهده قرار دادند . آن کودکانی که شنیده بودند این خانم معلم جدید آنهاست ( و از این رو ، کنترل قابل ملاحظه ای بر آنها دارد ) ، از رفتارها و اطوار قالبی وی بسیار بیشتر تقلید کردند . مفهوم کنترل یا قدرت ، به طور نزدیکی با مفهوم تسلط در یک گروه اجتماعی در ارتباط است . در یک خانواده ، معمولاً والدین مسلط ترین افراد هستند ، به این معنی که آنها منابع را کنترل می کنند و تصمیم هایی می گیرند که گروه را به صورت یک کل تحت تاثیر قرار می دهد . در خانواده هایی که یکی ازوالدین تسلط بیشتری دارد ، طبق شواهد موجود ، کودکان بیشتر از والد دیگر ، گرایش به تقلید از این والد د ارند . آبراموویچ و گروسک ( ۱۹۷۸) دریافتند که تسلط در گروه های کودکان همسال ، نقش مشابهی را بر عهده دارد .
مشاهده گرانی کودکان نورس را در طول مدت ” بازی آزاد ” در جلسه کلاسی تحت نظر قرار دارند ، جایی که این کودکان می توانستند فعالیت ها و همبازی های خود را نتخاب کنند . همه مارد تقلید گفتاری یا رفتارهای غیرکلامی یادداشت می شدند . از معلمان آنها خواسته شد تا کودکان کلاس خود را از سلطه جوترین تا کم سلطه جوترین آنها ، رتبه بندی کنند . بین رتبه های سلطه جویی کودک و تعداد دفعاتی که کودکان دیگر از او تقلید کرده بودند ، همبستگی بالایی وجود داشت .

حد اقل کردن هزینه سفر برای مسافران و در این حال حد اکثر کردن پوشش شبکه

 

ایجاد مدل ریاضی و حل آن با بهره گرفتن از روش های فرا ابتکاری

 

 

 

A Modeling Framework for Bus Rapid Transit Operations Evaluation and Service Planning.

 

Khaled F, Abdelghany. Hani S, Mahmassani. Ahmed F,.

 

۲۰۰۸

 

متوسط زمان سفر برای اتوبوس ها و خودرو های شخصی، زمان انتظار، فاصله پیاده روی مسافران، تعداد مسافران استفاده کننده، زمان توقف اتوبوس ها.

 

مدل شبیه سازی داینامیک

 

 

 

Scheduling Combination and Headway Optimization of Bus Rapid Transit.

 

Sun, Chuanjiao. Zhou, Wei. Wang, Yuanqing

 

۲۰۰۸

 

زمان انتظار مسافران در ایستگاه ، زمان انتظار مسافران در درون اتوبوس می باشد هزینه های عملیاتی اتوبوس به ازای هر دقیقه می باشد

 

یک مدل ریاضی طراحی شده و سپس ان را به وسیله یک الگوریتم ژنتیک حل نموده اند.

 

 

 

Bus Rapid Transit Scheduling Optimal Model Based on Genetic Algorithm.

 

Shi, LIANG. Zhaocheng, HE. Zhiren, SHA

 

۲۰۱۱

 

زمان سفر برای مسافران شامل دو بخش زمان انتظار و زمان سفر، هزینه عملیاتی برای اتوبوس ها

 

برای پیدا کردن جواب از یک مدل ریاضی استفاده شده و برای حل آن نیز از الگوریتم ژنتیک استفاده شده است.

 

 

 

Parallel Bus Rapid Transit (BRT) Operation Management System Based on ACP Approach

 

Gang Xiong, Xisong Dong, Dong Fan, Fenghua Zhu

 

۲۰۱۲

 

زمان سفر و یه موقع بودن اتوبوس ها

 

مدل شبیه سازی میکروسکپی

 

 

 

Scheduling Optimization of Inter-city Bus Rapid Transit Based on MMCN∞ queuing model

 

– Xiao, Yong, Tian. Hui, Yuan, Jiang. Jin, Zha.

 

۲۰۱۲

 

این مقاله صرفاً به ارائه روش پرداخته است.

 

مدل ریاضی

 

 

 

۲-۴-۲-۱- جمع بندی شکاف تحقیقاتی در موضوع جدول زمان بندی و سرفاصله زمانی بین اتوبوس ها:اکثر مطالعات این بخش به ایجاد مدل هایی جهت ارائه یک راه حل ایستا پرداخته اند، در حالی که پارامتر های تاثیر گذار در این مساله مثل تابع توزیع آماری تقاضا، شرایط ترافیکی مسیر و … به شدت پویا بوده و باعث پویا شدن ماهیت مساله می­شوند. لذا توجه به ایجاد یک مدل جهت ارائه راه حل پویا ضروری به نظر می­رسد، امری که در برخی مطالعات با موضوع سیستم های اولویت دهی در تقاطع ها مورد بررسی قرار گرفته است.
در اغلب مطالعات انجام شده شاخص هایی مانند زمان انتظار، تعداد مسافران جا به جا شده، … مورد توجه قرار گرفته و به شاخص هایی که نشان دهنده قابلیت اطمینان مثل پراکندگی در توزیع آماری سرفاصله زمانی بین اتوبوس ها و فرکانس ورود اتوبوس ها به ایستگاه های مختلف توجه نشده است.
در بخش فرضیات اولیه مدل ها هیچ سقفی برای حد اکثر تعداد مسافرانی که می­توانند در یک اتوبوس سوار شوند در نظر گرفته نشده است، در حالی که ظرفیت خالی اتوبوس ها در ایستگاه های ابتدایی، میانی و پایانی متفاوت می­باشد، با وجود فرکانس بالای ورود اتوبوس به ایستگاه های شلوغ مسیر به دلیل عدم وجود ظرفیت خالی در اتوبوس ها صف های طولانی در این ایستگاه ها ایجاد می­ شود.
۲-۴-۳- استفاده از سرویس های سریع السیر:سه نوع ساختار برای مسیر های سامانه اتوبوسهای تندرو وجود داردکه هرکدام دارای ویژگی، مزیت ها و معایب خاص خود هستند.این سه نوع عبارتند از: [۴]
خطوط تک مسیر:این خطوط شامل یک مسیر می باشند که تمام اتوبوس ها در تمام ایستگاه ها توقف می­ کنند. این ساده ترین نوع سرویس دهی سامانه اتوبوس های تندرو می­باشد و از مزیت های آن می توان به اجرای ساده فهم راحت مسیر برای مسافران اشاره کرد. این نوع ساختار برای مسیر هایی که در تمام طول آن ها مرکزی برای جذب مسافر وجود دارند مناسب است.
مسیر های شامل سرویس توقف محدود یا سرویس سریع السیر:این نوع ساختار مسیر تنوع بیشتری از انواع حمل و نقل ازجمله حالت ساده سامانه اتوبوس های تندرو را شامل می­ شود. این نوع سرویس برای مسافرانی که بین ابتدا و انتهای خط یا ایستگاه های پر رفت آمد سفر می­ کنند یک مزیت به حساب می آید. از طرفی در این نوع سرویس به دلیل وجود تنوع بیشتر در انواع گزینه های موجود در هر ایستگاه ممکن است باعث گیج شدن مسافران شود.
خطوط یک پارچه شده یا شبکه ای:ساختار مسیر های شبکه ای پیچیده ترین و جامع ترین نوع سرویس دهی از جمله توقف در تمام ایستگاه ها را ارئه می­دهد. این نوع ساختار مسیر گزینه های بیشتری برای مسافران فراهم می­ کند، ولی همین امر می ­تواند سبب گیج شدن مسافران در ایستگاه شود.
با وجود اهمیت انواع مختلف این ساختار های مختلف و تاثیرهای آن بر پارامترهای مختلف سامانه اتوبوس های تندرو مثل زمان انتظار، زمان سفر، قابلیت اطمینان، ظرفیت کل سیستم و غیره در مقالات محدودی به آن اشاره شده و مدل های کمی مثل مدل ارائه شده در منبع شماره ۲۲ قابلیت تحلیل شبکه های شامل انواع ساختار های مسیرهای سامانه اتوبوس های تندرو می­باشند. در اکثر مطالعات اثرات اجرای سیستم های مختلف مثل سیستم اولویت دهی در تقاطع ها یا مدل های مختلف زمان بندی بر سامانه هایی که شامل ساختار تک مسیره بوده مد نظر قرار گرفته و ساختار های دیگر الارقم اهمیتشان مورد توجه قرار نگرفته اند.

هم از رابطه(۳-۱۴) به دست می آید.
عملگرهای فشرده همبستگی دو ذره‌ای و سه ذره‌ای و  ذره‌ای را به صورت زیر تعریف می‌کنیم:
(۳-۳۳)
(۳-۳۴)
(۳-۳۵)
که در آن  ،  و … عملگرهای همبستگی دو ذره‌ای، سه ذره‌ای و … هستند. مقدار چشم داشتی عملگرهای همبستگی به صورت زیر می‌باشند:
(۳-۳۶)
پتانسیل‌های موثر دو جسمی و سه جسمی به صورت زیر تعریف می شوند:
(۳-۳۷)
(۳-۳۸)
(۳-۳۹)
(۳-۴۰)
به این ترتیب کمیت‌های  و مشتق‌های آنها را می‌توان بر حسب عملگرهای فشرده همبستگی و پتانسیل‌های موثر را به صورت زیر نوشت:
(۳-۴۲)
(۳-۴۳)
بنابراین با توجه به جملات بالا، جمله‌های دوم و سوم بسط خوشه‌ای انرژی، رابطه(۳-۳۰) و (۳-۳۱) را می توانیم به صورت زیر بنویسیم:

(۳-۴۴)

با جایگذاری رابطه(۳-۳۸) در رابطه (۳-۴۳) انرژی خوشه‌های دو جسمی به صورت زیر نوشته می شود:
(۳-۴۵)
و همچنین با جایگذاری رابطه (۳-۳۹) در رابطه (۳-۴۴) انرژی خوشه‌های سه‌تایی به صورت زیر به دست می‌آید:
(۳-۴۶)
۳-۲-تابع همبستگی جسترو
در روش جسترو، همبستگی هر ذره با ذره دیگر مستقل از همبستگی آن با ذره‌های دیگر است[۳۴]. تابع همبستگی جسترو به فاصله‌ی نسبی دو ذره وابسته است و همچنین این تابع در هر کانال برهم‌کنشی، تابعی حقیقی است. می توان تابع همبستگی را به صورت حاصلضرب تابع‌های همبستگی غیرعملگری دو ذره‌ای در نظر گرفت.
(۳-۴۷)
توابع همبستگی تک ذره‌ای، دو ذره‌ای و سه ذره‌ای به صورت زیر نشان داده می‌شوند:
(۳-۴۸)
که  فاصله بین دو ذره است.
حال می‌خواهیم عملگرهای فشرده همبستگی را بر حسب تابع‌های همبستگی جسترو بنویسیم. برای این‌کار رابطه(۳-۴۵) را در روابط(۳-۳۳)و(۳-۳۴) جایگذاری می‌کنیم:

(۳-۴۹)
(۳-۵۰)
رابطه(۳-۴۹) را در رابطه‌ی(۳-۵۰) می‌گذاریم تا عملگرهای فشرده‌ی همبستگی سه جسمی به صورت زیردر‌آید:
(۳-۵۱)
پتانسیل موثر دو جسمی نیز با جایگذاری انرژی جنبشی و رابطه(۳-۴۸) در رابطه‌ی(۳-۳۷) به صورت زیر نوشته می‌شود:
(۳-۵۲)
(۳-۵۳)
به صورت زیر تعریف می‌شوند:
(۳-۵۴)
مقدار چشمداشتی  به صورت زیر است:
(۳-۵۵)
اگر مقدار چشمداشتی  را محاسبه کنیم و با مزدوجش جمع کنیم خواهیم داشت:
(۳-۵۶)
و نیز برای  اگر این محاسبات را تکرار کنیم خواهیم داشت:
(۳-۵۷)
با توجه به روابط بالا خواهیم داشت:
(۳-۵۸)
مقدار چشمداشتی پتانسیل موثر دو جسمی با جایگذاری رابطه(۳-۵۸) در رابطه(۳-۵۲) به صورت زیر به دست می‌آید[۳۵]:
(۳-۵۹)
پتانسیل موثر سه جسمی نیز با جایگذاری(۳-۴۰) در رابطه(۳-۳۹) به صورت زیر نوشته می‌شود:
(۳-۶۰)
را نیز به صورت زیر تعریف می‌کنیم:
(۳-۶۱)
عملگر همبستگی سه جسمی و  عملگر انرژی جنبشی ذره  ام می باشد. جمله اول رابطه بالا را  می نامیم و آن را محاسبه می‌کنیم:

۱-۹- جامعه آماری
با توجه به اینکه تحقیق در زمینه انتخاب مدل برنامه جامع فناوری اطلاعات برای اداره کل فناوری اطلاعات و ارتباطات کتابخانه ملی است، پس جامعه آماری شامل کلیه مدیران، کارشناسان، همکاران در این سازمان و حتی مراجعین و مشتریان سازمانی می باشد. در دو مرحله از نظر خبرگان، کارشناسان و صاحب نظران استفاده خواهد شد، ابتدا در انتخاب رویکرد مناسب برنامه جامع فناوری اطلاعات از صاحب نظران بیرون و درون سازمان نظرخواهی شده و مرحله بعد در انتخاب مدل مورد نظر از خبرگان، صاحب نظران و کارشناسان اداره کل فناوری اطلاعات و ارتباطات، که شامل ۲۵ نفر می باشد، بعنوان یک نمونه آماری استفاده خواهد شد. در ضمن از۱۰ نفر از مدیران ارشد و متخصصان و کارشناسان کتابخانه ملی نیز نظرسنجی شده است.

اداره کل فناوری اطلاعات و ارتباطات شامل ۴ گروه به نامهای ذیل می باشد:
اداره خدمات رایانه
اداره ارتباطات و امنیت شبکه
گروه معماری و طراحی
گروه نگهداری سیستم ها
۱-۱۰- تعریف کلیدواژه های تحقیق
مفاهیم و واژه های کلیدی بکار رفته در این تحقیق به شرح ذیل می باشد:
فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات دارای تعاریف متعددی می باشد که در ذیل به شرح بعضی از آنها پرداخته می شود:

فناوری اطلاعات تلفیقی از دستاورد های مخابراتی، روشها، و راهکارهای حل مساله و توانایی راهبری با بهره گرفتن از دانش کامپیوتری است.
فناوری اطلاعات شامل موضوعات مربوط به مباحث پیشرفته علوم و فناوری کامپیوتری، طراحی کامپیوتری، پیاده سازی سیستم های اطلاعاتی و کاربردهای آن است.
فناوری اطلاعات تلفیقی از دانش سنتی و فناوری اطلاعات به منظور ذخیره و تبادل هر گونه داده اعم از متن، صوت، تصویر ، و .. است.
فناوری اطلاعات واژه های کلی است که برای وسعت بخشیدن به محصولات و خدمات الکترونیکی حاصل از نو آوریهای مخابراتی و رایانه ای استفاده می شود.
فناوری اطلاعات مجموعه ای از سخت افزار، نرم افزار، و فکر افزار است که گردش و بهره برداری از اطلاعات را امکان پذیر می سازد.
فناوری اطلاعات عبارت است از همه شکل های فناوری که برای ایجاد، ذخیره سازی و استفاده از شکل های مختلف اطلاعات شامل: اطلاعات تجاری، مکالمات صوتی، تصاویر متحرک، داده های چند رسانه ای و .. به کار می رود.
و اما تعریف جامع فناوری اطلاعات عبارت است از: شاخه ای از فناوری است که با بهره گرفتن از سخت افزار، نرم افزار و شبکه افزار، مطالعه و کاربرد داده و پردازش آن را در زمینه های: ذخیره سازی، دستکاری، انتقال، مدیریت، کنترل و داده آمایی خودکار امکان پذیر می سازد]۱[.
برنامه ریزی استراتژیک
تعاریف بسیاری توسط نظریه پردازان علم مدیریت برای این مفهوم ارائه شده است. چند نمونه از تعاریف برنامه ریزی استراتژیک عبارتند از:
الف) برنامه ریزی استراتژیک عبارت است، ازفرایند دستیابی به اهداف بلند مدت وحیاتی سازمان در محیط رقابتی.
ب) برنامه ریزی استراتژیک عبارت است از فرایندی برای تدوین این استراتژی و در صورت لزوم به روز کردن آن. (جمزای.اف.استونرآر.ادواردفری من.دانیل آر.گیلبرت، مدیریت،ص۴۴۶)
ج) طبق نظر پیتر دراکر‌برنامه ریزی استراتژیک، فرایند پیوسته ای از تصمیمات سیستماتیک و ریسک پذیر و با حداکثر دانش و آگاهی از نتایج آینده است که به طور سیستماتیک تلاشها و کوشش هایی را که برای انجام این تصمیم ها مورد نیاز است سازماندهی می کند و نتایج این تصمیم گیری ها را در مقابل انتظارات، از طریق بازخورد سیستماتیک و سازمان دهی شده اندازه گیری می کند.
آنچه که در تمام تعاریف مشترک است: برنامه ریزی استراتژیک یک تلاش منظم برای ارائه الگو و چارچوبی جهت اتخاد تصمیم هایی است که با تمرکز بر آیند ه و با توجه به منابع و فعالیت های درون سازمان، عوامل، متغیرها و روندهای محیطی، خواسته ها و منافع گروه های ذینفع، مدیران را در سازماندهی هماهنگ منابع، تصمیم گیری ها و اداره هرچه موفق تر سازمان در محیط های پویا و نامطمئن در راستای دستیابی به اهداف سازمان یاری می نماید ]۶و۳۸[.
برنامه ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات
اکثر سازمانها در مواجه با فناوری اطلاعات غافلگیر شده و بنا به ضرورت و به صورت بخشی به استقرار سیستمهای اطلاعاتی و فناوری اطلاعات پرداخته اند. اما به تدریج بخشهای مختلف به جزیره های اطلاعاتی که مستقیماً به طراحی، تجهیز، بهره برداری و پشتیبانی سیستمهای اطلاعاتی خود اقدام می نمایند تبدیل شده اند که موجب تعامل نامناسب بین بخشهای سازمان، افزایش دوباره کاری، عدم هماهنگی توسعه فناوری اطلاعات با اهداف کلان و استراتژی سازمان و … شده است، این مضرات سازمانها را به فکر واداشته که این جزایر سرگردان و پراکنده را تحت یک نظام واحد سازماندهی نمایند و برای فناوری اطلاعات در سازمان خود برنامه ریزی نمایند.
برنامه‌ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات برای هر سازمان، سندی است که معماری اطلاعات سازمان را در پرتو ملاحظات استراتژیک مانند ماموریت، اهداف و اولویت های سازمان تعیین کرده و برنامه اجرایی لازم برای دستیابی به سیستم ها و پایگاه های اطلاعاتی را در سطح سازمان تعیین می کند. به عبارت دیگر، برنامه‌ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات منشور و برنامه کلان سازمان در زمینه سیستم‌های اطلاعاتی و به طور کلی، فناوری اطلاعات است]۱۹[.
طرح جامع فناوری اطلاعات
طرح جامع فناوری اطلاعات عبارت است از یک توصیف عینی از ارتباطات فعلی و مطلوب فرآیندهای مدیریتی و سازمانی با فناوری اطلاعات که شامل موارد زیر می باشد:
انطباق نیازمندیها برای سیستم اطلاعاتی با فرآیندهایی که ماموریت سازمانی را پشتیبانی می نمایند.
تعامل کافی، تکرارپذیری و امنیت سیستمهای اطلاعاتی
کاربرد و نگهداری مجموعه ای از استانداردها(شامل استانداردهای فنی) که توسط سازمان ارزیابی و اجرا می گردند]۲[.
معماری سازمانی
زکمن معماری سازمانی را اینگونه تعریف می کند:
مجموعه ای از ارائه های توصیفی (مدل ها) در ارتباط با تشریح یک سازمان چندان که بتواند منطبق بر نیازمندی های مدیریت (کیفیت) تولید شده باشد و در دوره حیات مفیدش قابل نگهداشت باشد(تغییرکند).
قانون دولت الکترونیک امریکا در سال ۲۰۰۲ معماری سازمانی را اینگونه تشریح می کند:
- یک پایگاه از اطلاعات راهبردی که ماموریت را تعیین می کند.
- اطلاعاتی که برای انجام ماموریت لازم است.
- فناوری هایی که برای انجام ماموریت مورد احتیاج است.
- فرآیندهای انتقالی برای پیاده سازی فناوری های جدید در پاسخگویی به تغییر نیازها که شامل سه قسمت کلیدی معماری موجود، معماری مطلوب و یک برنامه انتقالی می باشد.
راهنمای کاربردی معماری سازمانی فدرال، معماری سازمانی را اینگونه تعریف می کند:
ساختار مولفه ها، روابط بین آنها و قوانین و راهنمائی هائی که حاکم بر روند طراحی و تکامل آنها می باشد.
امروزه برداشت حداقلی بر روی کلیات معماری سازمانی وجود دارد به این گونه که معماری سازمانی شامل مدل های کسب و کار، فرآیندها، داده ها، سیستم های پشتیبانی کننده حرفه و همچنین زیرساختارهای فناوری برای هر دو معماری موجود و مطلوب تعریف می شود، همچنین در معماری سازمانی نیاز به استانداردها، ملاحظات امنیتی و یک طرح انتقال می باشد]۱[.
معماری سرویس گرا
سبکی از معماری است که از اتصال سست سرویس ها جهت انعطاف پذیری و تعامل پذیری حرفه و بصورت مستقل از فناوری پشتیبانی می کند و از ترکیب مجموعه ای از سرویس های مبتنی بر حرفه تشکیل شده که این سرویس ها انعطاف پذیری و پیکربندی پویا را برای فرآیندها محقق می کنند]۱۲[.
ادبیات موضوع
۲-۱- مقدمه
در عصری که فناوری اطلاعات در تمام عرصه های زندگی و سیستمهای اجتماعی، راه یافته و باعث پیدایش الگوهای نوینی از کسب و کار و تعاملات اجتماعی شده است، سازمانها با چالشهای جدی روبه رو هستند که برای همگامی و یا رهبری در عصر تحول و فناوری، به برنامه ریزی و بازنگری خود نیاز دارند. بررسی این تحولات فناوری نشان می دهد، در گذشته فناوری اطلاعات یک مزیت رقابتی بوده اما امروزه استفاده از آن یک ضرورت اجتناب ناپذیر می باشد. بکارگیری فناوری اطلاعات بدون توجه به همراستای استراتژی فناوری اطلاعات و سازمانی، زیان های زیادی متوجه سازمان می کند. پس وجود ‌یک‌برنامه‌سیستم‌اطلاعاتی‌جامع‌برای‌توسعه‌و استفاده‌موفقیت‌آمیز سیستم‌های‌اطلاعاتی‌در سازمانها ضروری‌و حیاتی‌است.
در این فصل ابتدا مروری بر فناوری اطلاعات و ضرورت پذیرش آن داشته، سپس برنامه های راهبردی و برنامه جامع فناوری اطلاعات مفصل بحث خواهد شد، در انتها مطالعه تطبیقی برنامه ریزی راهبردی فناوری اطلاعات در کتابخانه ها و پیشینه پژوهش بررسی خواهد شد.
۲-۱-۱- فناوری اطلاعات
به موازات تسری کاربرد کامپیوتر در دوره های اخیر، مدیران به فکر استفاده از آن در کسب و کار خود به عنوان یک نیاز افتادند. تا دهه ۱۹۷۰ مدیریت IT در راه اندازی واحدهای پردازش داده ها در سازمان ها خلاصه می شد. هدف اولیه این کار افزایش کارایی و اثربخشی اطلاعات در سازمان ها بود. از دهه ۷۰ تا اواسط ۸۰، با افزایش رقابت در سطح کشورها، سازمان ها بر آن شدند تا اصول و استراتژی های خود را به سمت استفاده از فناوری کامپیوتر، جهت دهی نمایند. بنابراین فناوری اطلاعات به عنوان گزینه مزیت رقابتی برای سازمان ها قرار گرفت. در ۱۹۸۵ مفاهیم ارزشمندی چون زنجیره ارزش و نیروهای رقابتی پنجگانه در مدیریت استراتژیک توسعه داده شد. در دهه ۹۰ بحث همراستاییIT با روندهای کسب و کار سازمانی و چگونگی انجام این کار علی رغم پیچیدگیهای موجود بوجود آمد. اکنون اقدامات مرتبط با فناوری اطلاعات در سازمان ها شامل اهداف زیر می باشد]۲[:
فناوری اطلاعات برای پشتیبانی عملیاتی: شامل نرم افزار، سخت افزار، شبکه های مخابراتی و تخصص فنی برای کنترل عملیات و کار برای اطمینان از این که کارکنان با مهارت پایینتر مسئولیت های خود را به طور مداوم با کیفیت بالا برای بهبود عملیات به انجام می رسانند.

راضی

 

خیلی راضی

 

به شدت راضی

 

کاملاً راضی

 

 

 

د: سؤال ۳۲ : جهت سنجش میزان رضایت دوتایی (رضایت زوجین)، سوال زیر، نیز از پاسخگویان پرسیده می‌شود: کدامیک از عبارات زیر به بهترین وجه احساسی را که شما در مورد آینده‌ی رابطه‌تان دارید، توصیف می‌کند؟

 

 

• —– من به شدت مایلم که رابطه‌ام موفقیت‌آمیز باشد و هر قدر لازم باشد ادامه می‌دهم که شاهد آن باشم.

 

 

 

• —– من بسیار مایلم که رابطه‌ام موفقیت‌آمیز باشد و به این منظور هرکاری که بتوانم انجام می‌دهم.

 

 

 

• —– من بسیار مایلم که رابطه‌ام موفقیت‌آمیز باشد و به این منظور سهم عادلانه‌ی خودم را انجام خواهم داد.

 

 

 

• —– خوب است که این رابطه موفقیت‌آمیز باشد، اما من نمی‌توانم کاری بیش از آنچه در حال حاضر انجام می‌دهم را انجام دهم.

 

 

 

• • —– خوب است که این رابطه موفقیت‌آمیز باشد، اما من انجام دادن کاری بیش از آنچه که در حال حاضر انجام می‌دهم را برای ادامه‌ی این رابطه نمی‌پذیرم.

 

 

 

• —–رابطه‌ی من می‌تواند هیچ وقت موفقت‌آمیز نباشد، و من نمی‌توانم کار زیادتری برای نگه‌داشتن آن انجام دهم.

 

 

۳) مؤلفه‌ی همبستگی دوتایی (همبستگی زوجین) با سؤالات ۲۸،۲۷،۲۶،۲۵،۲۴ پرسشنامه سنجیده می‌شود.
الف: سؤال ۲۴ : برای پاسخ به این پرسش پاسخ‌های ۵ گانه‌ی: « هر روز، تقریباً هر روز، بعضی اوقات، به ندرت و هرگز » در نظر گرفته شده است.

 

 

• آیا شما و همسرتان با هم در فعالیتهای تفریحی خارج از خانه شرکت می‌کنید؟

 

 

ب: سؤالات ۲۵ تا ۲۸ : از پاسخگویان خواسته شده تا مشخص نمایند هر یک از وقایع زیر به چه میزان بین آنان و همسرشان رخ می‌دهد. برای پاسخ به این وقایع پاسخ‌های ۶ گانه‌ی: « هرگز، کمتر از یکبار در ماه، یک یا دو بار در ماه، یک یا دو بار در هفته، یک بار در روز، بیش از یک بار در روز » در نظر گرفته شده است.

 

 

• تبادل افکار مهیج

 

 

 

• با هم خندیدن

 

 

 

• با آرامش درباره‌ی چیزی بحث کردن

 

 

 

• کار کردن با هم بر روی یک پروژه

 

 

۴) مؤلفه‌ی ابراز محبت با سؤالات ۳۰،۲۹،۶،۴ سنجیده می‌شود.
الف: سوال ۴ و ۶ : از پاسخگویان خواسته شده تا میزان سازگاری یا ناسازگاری خود با همسرشان را در امور زیر در قالب پاسخ‌های ۶ گانه‌ی: « همیشه موافق، تقریباً همیشه موافق، بعضی اوقات ناموافق، اغلب ناموافق، تقریباً همیشه ناموافق، همیشه ناموافق» مشخص نمایند.

 

 

• ابراز علاقه

 

 

 

• روابط جنسی

 

 

ب: سوال ۲۹ و ۳۰ : از پاسخگویان خواسته می‌شود تا «توافق داشتن» و یا «توافق نداشتن» خود با همسرشان را در ۲ موقعیت زیر به صورت پاسخ «بلی» و «خیر» بدهند.

 

 

• بیش از حد برای رابطه‌ی جنسی خسته بودن

 

 

 

• نشان ندادن عشق

 

 

نمره‌گذاری این مقیاس از صفر تا ۱۵۱ می باشد. کسب نمره‌ی ۱۰۱ و بیشتر، نشان دهنده‌ی سازگاری بیشتر و رابطه‌ی بهتر و نمره‌های پایین‌تر از آن، نشان دهنده‌ی سازگاری کمتر است.

۳-۱۰-۲- آموزش مهارت‌های ارتباطی

 

۳-۱۰-۲-۱- تعریف نظری

مجموعه آموزش‌هایی که توسط درمانگر برای بهبودی روابط میان فردی انجام می‌گردد. آموزش مهارت‌های ارتباطی یکی از بهترین ابزار پیش‌بینی‌کننده موفقیت در درمان خانواده‌ها و زوجین است. این گونه آموزش‌ها، شامل آموزش مهارت‌های توجه وگوش دادن به یکدیگر، صحبت کردن، حل تعارض و انتخاب سبک‌های ارتباطی مناسب است. به کمک این روش‌ها مراجعان قادر می‌شوند تا عواطف و رفتار خود را هماهنگ کنند(تبریزی و همکاران،۱۳۸۵).
مهارت‌های ارتباطی توانایی‌های اختصاصی‌اند که فرد به آنها نیاز دارد تا بتواند هنگامی که پیام‌هایی را به گونه‌ای نمادین به شخص دیگر می‌رساند با کفایت عمل کند(برنشتاین و برنشتاین، ۱۹۸۹؛ ترجمه‌ی سهرابی، ۱۳۷۵)

۳-۱۰-۲-۲- تعریف عملیاتی

در این پژوهش، منظور از عملیاتی‌کردن مهارت‌های ارتباطی، دوره‌های آموزشی‌ای می‌باشد که توسط بنیاد شهید و امور ایثارگر استان قم، برای فرزندان خانواده‌های تحت پوشش، برگزار شده است. این دوره‌ها در بین سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰، هر ساله به طور متوسط، به مدت ۳ جلسه و هر جلسه یک و نیم ساعته، برای فرزندان خانواده‌های تحت پوشش که در آستانه‌ی ازدواج قرار داشتند، ارائه گشته است. این دوره‌های مهارت‌های ارتباطی، از روی بسته آموزشی که توسط دکتر رادفر و همکاران تهیه شده بود، برای افراد آموزش داده شده است.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده‌ها

۴-۱- مقدمه

در این فصل، اطلاعات و داده‌های جمع‌ آوری شده به صورت آماده و تجزیه و تحلیل شده، ارائه شده است. این فصل بخش اصلی گزارش پژوهش می‌باشد، بنابراین یافته‌های پژوهش به گونه‌ای گزارش شده‌اند که به راحتی قابل برداشت باشند. بدین منظور، برای گزارش یافته‌های مهم خود از جداول استفاده شده است.
در این بخش، ابتدا آماره‌های توصیفی در قالب جداول توصیفی بیان شده است و پس از آن آماره‌های استنباطی تحت عنوان آزمون t دو نمونه مستقل، جهت تجزیه و تحلیل فرضیه‌ها استفاده شده است.

۴-۲- آماره‌‌های توصیفی

 

۴-۲-۱-توزیع پاسخگویان بر حسب متغیرهای زمینه‌ای

 

۴-۲-۱-۱- متغیر سن

- شناسایی عملکرد ضعیف
- تصمیم در مورد اخراج یا نگهداری
- اعتبارسنجی ملاکهای انتخاب
- ارزیابی برنامه‌های آموزشی
- تصمیم‌گیری در مورد پاداش و جبران خدمات
- برآوردن مقررات قانونی
- برنامه‌ریزی پرسنلی

 

- فراهم آوردن بازخورد عملکرد
- شناسایی نقاط قوت و ضعف فردی
- تشخیص عملکرد افراد
- کمک به شناسایی اهداف
- ارزیابی میزان دستیابی به اهداف
- شناسایی نیازهای آموزشی فردی
- شناسایی نیازهای آموزشی سازمانی
- تقویت ساختار قدرت
- بهبود ارتباطات
- فراهم آوردن زمینه‌ای برای کمک مدیران به کارکنان

 

 

 

سیستم های مدیریت عملکرد که بطور مستقیم با سیستم پاداش سازمان در ارتباط است، انگیزه قوی برای کارکنان فراهم می‌آورد تا در راستای دستیابی به اهداف سازمانی بطور سالیانه و خلاقانه‌ای تلاش نمایند. مادامی که سیستم مدیریت عملکرد بطور مناسب طراحی و اجرا شود، نه تنها به کارکنان اجازه می‌دهد که کیفیت عملکرد فعلی شان را بدانند، بلکه اقداماتی را که بایستی در جهت بهبود عملکردشان به انجام رسانند را روشن می‌سازد.
۲-۹٫ رویکردهای ارزشیابی عملکرد
برای انجام ارزشیابی صحیح بایستی رویکردها و روش های ارزشیابی عملکرد را شناسایی کرده و کاربرد هر کدام را در موقعیت‌های معین بدانیم. بطور کلی پنج رویکرد در خصوص ارزشیابی عملکرد معرفی شده است (نو و دیگران، ۲۰۰۸ ص ۳۵۵ :اسنل و بولندر ، ۲۰۰۷ ص ۳۴۸) این رویکردها عبارتند از:۱- رویکرد مقایسه‌ای^[۴۵]، ۲- رویکرد ویژگی‌ها^[۴۶]، ۳- رویکرد رفتاری^[۴۷]، ۴- رویکرد نتایج^[۴۸] و ۵- رویکرد کیفیت^[۴۹].
الف) رویکرد مقایسه‌ای: رویکرد مقایسه‌ای به مدیریت عملکرد ، نیازمند اینست که ارزیابی کننده، عملکرد افراد را با دیگران مقایسه کند. این رویکرد معمولاً از ارزیابی جامع یک عملکرد فردی یا ارزشی به منظور رتبه‌بندی افراد در یک گروه کاری استفاده می‌کند. حداقل سه تکنیک در این رویکرد مورد استفاده قرار می‌گیرد که شامل: رتبه‌بندی، توزیع اجباری، و مقایسه زوجی می‌شود.
ب) رویکرد ویژگیهای فردی: این رویکرد به مدیریت عملکرد ، بر گسترش ویژگیهای معینی که برای موفقیت سازمان مطلوب تلقی می‌گردد، تأکید می‌کند. تکنیک هایی که در این رویکرد مورد استفاده قرار می‌گیرند مجموعه‌ای از رفتارها و ویژگیها شامل: ابتکار، رهبری، خصلت رقابتی و ارزشیابی افراد را در بر می‌گیرد.
ج) رویکرد رفتاری: این رویکرد تلاش می‌کند رفتارهایی که یک کارمند بایستی انجام دهد تا در کارش مؤثر باشد را تعریف کند. تکنیک‌های متنوعی در این رویکرد تعریف شده است که مستلزم اینست که یک مدیر ارزیابی ‌کند کدام کارمند این رفتارها را از خود بروز می‌دهد. این تکنیک‌ها شامل ۵ تکنیک: وقایع حساس، مقیاس‌های درجه‌بندی رفتاری، مقیاس‌های مشاهده رفتاری، اصلاح رفتار سازمانی و مراکز سنجش می‌باشد.
د) رویکرد نتایج: این رویکرد بر مدیریت اهداف، نتایج قابل اندازه‌گیری یک شغل و گروه های کاری تمرکز دارد. این رویکرد فرض را بر این می‌گذارد که می‌توان فردیت خود را از فرایند اندازه‌گیری جدا کرد که در این صورت نتایج بدست آمده نزدیک‌ترین شاخص‌های ویژگیهای فردی به اثربخشی سازمانی است. دو سیستم مدیریت عملکردی که در این رویکرد جای می‌گیرد شامل: مدیریت بر مبنای اهداف و سیستم ارزیابی و اندازه‌گیری بهره‌وری می‌باشد.
هـ) رویکرد کیفیت: چهار رویکرد پیش، رویکردهای سنتی به اندازه‌گیری و ارزیابی عملکرد کارکنان تلقی می‌شوند. دو ویژگی اصلی رویکرد کیفیت، مشتری‌گرایی و رویکرد پیشگیری از خطا هستند. ارتقاء رضایت مشتریان داخلی و خارجی از اهداف اولیه و اساسی رویکرد کیفیت است.
۲-۱۰٫ فواید ارزیابی عملکرد
در صورت تحقق هدف های ارزیابی عملکرد، فواید و منافع ذیل را برای سازمان و کارکنان به دنبال خواهد داشت:

 

 

• ایجاد میل و رغبت به کار در کارکنان.

 

 

 

• اعمال کنترل صحیح و ایجاد معیارهای اصولی برای انجام کار که باعث هوشیاری مسئولانو تعیین میزان کیفیت کمیتی از یک فعالیت که برای یک سازمان قابل قبول است می گردد.

 

 

 

• ایجاد زمینه برای تعالی و پیشرفت کارکنان مستعد.

 

 

 

• کاهش نارضایتی و شکایت ناشی از تبعیض های غیر اصولی و یا غیر عمدی.

 

 

 

• تطبیق هرچه بیشتر شرایط فکری، روحی و جسمی کارکنان با شغلشان از طریق شناخت و اندازه گیری نقاط قوت وضعف آنان.

 

 

 

• برآورد کمی و کیفی نیروی انسانی در جهت تأمین نیاز های سازمان.

 

 

 

• استعداد یابی و علاقه مند کردن افراد ساعی به کار.

 

 

 

• جهت دار شدن برنامه های آموزشی.

 

 

 

• خودشناسی(آگاهی از نقاط قوت و ضعف عملکرد خویش ).

 

 

 

• تعیین اعتبار و اصلاح معیار های استخدامی.

 

 

 

• آگاهی سرپرست یا مدیر از عملکرد کارکنان زیر دست و همچنین آگاهی زیر دست ازنظریه مافوق نسبت به عملکرد خویش.

 

 

 

• دستیابی به نحوه پراکندگی کیفی و کمی بازدهی، کارایی و کارآمدی نیروی انسانی سازمان.

 

 

 

• بهبود ارتباط سازمانی و ایجاد جو روابط انسانی مطلوب.

 

 

 

• شناخت هنجار ها و ناهنجاری های رفتاری در سازمان.

 

 

 

• به حداقل رساندن تنش ها، تعارضات و اصطکاک های بین مدیران و کارکنان (بزاز جزایری،۱۳۷۸: ۶۸).

 

 

سیره عملی نویسندگان متون فقهی بر اهمیت و جایگاه عقل صحه می‌گذارد بارها دیده شده است که فقها و حتی آن عده که عقل را از درک مناطات احکام عاجز می‌دانند، در کتاب‌های فقهی آورده اند: «ویدل علیه، الادلّه الاربعه، قرآن، سنت، اجماع و عقل هر کدام به طور مستقل، بر این حکم دلالت دارند» این عبارت در صورتی صحیح است که اگر فرض کنیم قرآن، سنت و اجماع برای درک و بیان حکم، موجود نباشد اعتماد به عقل کافی باشد؛ پس اگر عقل از توان درک مناط حکم شرع بی بهره است، چگونه بر آن دلالت می‌کند؟!^[۱۶۶] البته این گفته صحیح است که استفاده از عقل در کشف حکم شرعی با به کارگیری آن در درک مصالح حکم شرعی مشکوف تفاوت دارد؛ به عبارت دیگر «استفاده از عقل در کشف حکم شرعی» و «به کارگیری عقل در درک مصالح حکم شرعی مکشوف» از دو مقوله اند و استفاده از عقل به عنوان منبع مستقل در استنباط حکم شرعی، صحیح است. البته در موقعیتی که توانسته است مصالح و مفاصد عملی را دریابد، در غیر این صورت درباره مقوله دوم و به کارگیری عقل در درک مصالح حکم شرعی مکشوف به طور قطع می‌توان تردید کرد؛ برای مثال اگر شارع مقدس به نجاست بول، حرمت شراب، بطلان ازدواج همزمان دو خواهر با یک مرد و امثال اینها حکم می‌کند، نمی‌توان به کمک عقل ، علت را یافت و مدعی شد فلسفه فلان حکم، قطعاً فلان علت است و براساس آن به توسعه و تضییق حکم پرداخت؛ حتی اگر شارع مقدس آشکارا علت حکمی- مانند «الخمر حرام لانه مسکر» را بیان کرد، باز هم نمی‌توان حکم حرمت را به مطلق مسکرات تعمیم داد؛ زیرا ممکن است «اسکار خمر» خصوصیت داشته باشد و یا علت موثر دیگری وجود داشته باشد که شارع آن را بیان نکرده باشد، مگر اینکه علت حکم چنان در لسان شارع بیان شود که بتوان انحصار و کبرای کلی را از آن دریافت که در این صورت می‌توان از توسعه حکم در غیر مورد منصوص، سخن به میان آورد.^[۱۶۷]

علاوه بر مطالب پیش گفته، توجه به اصل عدل در حقوق خانواده نیز می‌تواند فقهای ما را به سمت تأمین هرچه بیشتر حقوق زنان در حیطه خانواده و از جمله انحلال و فسخ نکاح هدایت کند. چنان که می‌دانیم، اصل عدل یکی از ارکان کلام و فقه اسلامی‌است؛ همان اصلی که قانون تطابق عقل و شرع را در اسلام به وجود آورده است؛ یعنی از نظر فقه اسلامی‌و یا فقه شیعه، اگر ثابت شود که عدل ایجاب می‌کند فلان قانون باید چنین باشد نه چنان و اگر چنان باشد ظلم است و خلاف عدالت است، به ناچار باید بگوییم حکم شرع هم همین است؛ زیرا شرع اسلام طبق اصلی که خود تعلیم داده است هرگز از محور عدالت و حقوق فطری و طبیعی خارج نمی‌شود. علمای اسلام با تبیین و توضیح اصل «عدل» پایه فلسفه حقوق را بنا نهاده اند.^[۱۶۸]

۳ ـ ۸ ـ ۳ ـ قواعد «لاضرر» و «لاحرج»:

شکی نیست که قواعد مذکور از قواعد حاکم اند مرحوم شیخ انصاری که برای نخستین بار بحث«حکومت» را در «اصول» مطرح کرده، در مقام تبیین آن فرموده اند:
«حکومت» یعنی دلیل حاکم در دلیل محکوم تصرف کرده و تنزیلاً و تعبداً موضوع دلیل محکوم را نابود سازد و به تعبیر بهتر آن موضوع قبلی را برهم زده و دایره آن را توسعه دهد یا تضییق کند درواقع «حکومت» دو شعبه دارد؛ گاهی دلیل حاکم موجب تضییق دامنه دلیل محکوم می‌گردد و گاهی نیز دایره دلیل محکوم را توسعه می‌دهد.^[۱۶۹]
درباره مفهوم حدیث «لاضرر» و اینکه منظور از آن چیست؟ فقها اختلاف کرده اند که به نظر می‌رسد آنچه مرحوم شیخ انصاری فرموده اند، طرفدار بیشتری دارد. ایشان می‌فرماید: «قاعده لاضرر، حکم ضرری را نفی می‌کند».
حال باید دید در بحث عیوب موجب فسخ نکاح آیا می‌توان از قاعده «لاضرر» و «لاحرج» به عنوان مبنای حق فسخ دفاع کرد.
از کلام برخی فقها در مقام تعمیم عیوب برص و جذام به مرد، اینگونه استفاده می‌شود که می‌توان از قاعده «لاضرر» به عنوان یکی از مبانی حق فسخ، دفاع کرد علامه حلّی از ابن براج نقل می‌کند که ایشان در اثبات اشتراط برص و جذام درباره زن و مرد، به مواردی استدلال کرده است که از آن جمله، مسئله ضرر و لزوم دفع آن است.^[۱۷۰]
ایشان سپس کلام ابن براج را نیکو شمرده است چنانچه محقق کرکی در شرح بر کلام علامه حلّی در قواعد می‌فرماید:
مخالفان مشهور، همچنین استدلال کرده اند که هر یک از عیوب برص و جذام، به ضرر منجر می‌شود؛ زیرا این عیوب به اتفاق پزشکان از امراض ظاهراً مسریه اند و از رسول اکرم (ص) روایت شده است که فرموده اند: از شخص مجذوم فرارکن، چنان که از شیر فرار می‌کنی، پس به ناچار راه گریزی باید جست و راه خلاصی نیست، جز اختیار فسخ داشتن….^[۱۷۱]
شهید ثانی ضمن بیان اشتراک زن و مرد در جنون، جذام، برص، و اعمی، به نقل از ابن براج و ابن جنید، دلیل ایشان را در برص و جذام پذیرفته است^[۱۷۲] و در مقام بیان استدلال به مسئله ضرر و لزوم دفع آن اشاره میکند.^[۱۷۳]
برخی از فقیهان در بیان علت تفاوت میان زن و مرد در جنون به اینکه بر خلاف زن، اگر جنون مرد بعد از عقد هم حاصل شود، برای زن امکان فسخ نکاح وجود دارد، گفته اند: «… و لان الضرر اللازم علی المراه بالجنون موجود علی التقدیرین؛ و برای اینکه ضرری که بر زن لازم می‌آید، از راه جنون مرد در هر دو فرض قبل و بعد از عقد، موجود است».^[۱۷۴]
مرحوم صاحب جواهر در مقام استدلال برای حق فسخ زن در صورت جنون مرد قبل از عقد می‌فرماید: «… لنفی الضرر و الضرار الغرور و التدلیس…»^[۱۷۵] چنان که درباره جنون مرد بعد از عقد و امکان حق فسخ از سوی زن نیز به قاعده لاضرر استناد می‌کند^[۱۷۶] و نخستین دلیل حق فسخ درباره خصاء را حدیث لاضرر بیان می‌کند.^[۱۷۷]
ایشان درباره بیماری «قرن» که مانع از نزدیکی نیست، از «شیخ» و «قاضی» نقل کرده است که مرد حق فسخ ندارد و حتی به نقل از مسالک، این گفته را به بیشتر فقیهان نسبت داده است و سپس به اصل (لزوم) احتیاط و انتفای ضرر استناد کرده است^[۱۷۸] برخی از نویسندگان اهل سنت، ضمن تقسیم عیوب موجب فسخ نکاح، به عیوب جنسی و عیوب منفور و مضر و اینکه فقها برای عیوب منصوصه، نصی ذکر نمی‌کنند و نیز ضمن بیان اینکه مناط حکم فقیهان برای ایجاد حق فسخ در عیوب منصوصه جنسی، تنفر و ضرر است، معتقدند از آنجا که خطر بیماری «ایدز» به مراتب بالاتر از جذام، برص و جنون است؛ پس مناط حکم درباره ایدز که همان مجموع ضرر و نفرت است، می‌آید.^[۱۷۹]
آیا قاعده لاضرر و نیز قاعده نفی حرج، فقط لسان نفسی و جنبه بازدارندگی دارند یا علاوه بر آن، لسان اثبات حکم و جنبه سازندگی نیز دارند؟
بی شک این قواعد، احکام موجود را شامل می‌شوند؛ یعنی با این قواعد می‌توان احکامی‌را که در شریعت وجود دارند و باعث ضرر یا عسر و حرج می‌شوند، رفع کرد و برداشت؛ ولی در اینکه آیا این قواعد، فرض نبود حکم (عدم الحکم) را هم در بر می‌گیرند یا خیر؟ میان فقها اختلاف است.
برخی معتقدند این قواعد، صورت نبود حکم را شامل نمی‌شود؛ یعنی اگر فقدان حکمی‌باعث ضرر یا عسر و حرج شود، نمی‌توان با استناد به این قواعد، احکام جدیدی وضع کرد.^[۱۸۰]
نگرانی این دسته به طور عمده ناشی از این است که ممکن است با این وضع، احکام الهی دچار تغییر و تبدیل شود و فقه جدیدی تأسیس شود.^[۱۸۱]
در مقابل عده دیگری بر این باروند که این قواعد صورت نبود حکم را نیز در بر می‌گیرد. مرحوم فاضل نراقی بعد از اینکه می‌فرماید «قاعده لاضرر صرفاً صلاحیت دارد تا حکم ضرری موجود را مرتفع نماید» می‌افزاید: «تنها در صورتی می‌توان براساس قاعده لاضرر، حکمی‌را جعل نمود که عدم حکمی‌موجب ضرر باشد و انتفاء ضرر نیز منحصراً با جعل آن حکم ممکن شود».^[۱۸۲]
برخی از فقیهان معاصر ضمن بیان عدم تفاوت میان امور وجودی و عدمی‌در شمول قاعده لاضرر به موارد ذیل استدلال کرده اند:
آنچه به آن حکم عدمی‌اطلاق می‌شود، درواقع حکمی‌وجودی است «عدم ضمان» در مثال فوات منافع از عمل انسان آزاد تعبیر دیگری از حکم به «برائت ذمه» است برائت ذمه در باب احکام وضعیه، مانند اباحه در باب احکام تکلیفیه است؛ همان گونه که اباحه و ترخیص در مواردش از جنس امور وجودی است حکم شارع به برائت ذمه حبس کننده انسان آزاد از خسارت نیز حکمی‌وضعی وجودی است روشن است احکام خمسه همه اموری وجودی اند. در پایان برخی از آنها محتاج به بیان اند و برخی نیز از راه عدم بیان، کشف می‌شوند؛^[۱۸۳] ضمن اینکه در موارد زیادی اباحه نیز تشریع شده است.^[۱۸۴]
ظاهر قاعده لاضرر این است که ضرر از ناحیه شارع به احدی از مکلفان یا از ناحیه برخی از مکلفان بر بعضی دیگر نیست؛ پس اگر از ناحیه عدم حکمی‌لازم آید تا ضرری به شارع منسوب شود؛ واجبّ است آن ضرر با قاعده لاضرر نفی شود؛ زیرا محیط تشریع با همه شئونش محیط حکومت شارع مقدس است شارع، متکفّل بیان یک نظام حکومتی کامل برای جامعه است؛ بنابراین لازم است مواردی را که عدم وضع حکمی‌باعث ضرر و حرج می‌شود، طرد کند. چنان که در حکومت‌های عرفی نز در صورت عدم وجود قانون یا سکوت آن در مواردی که باید قانونگذار اعلام موضع می‌کرد نقص تلقی می‌شود و به حکومت خرده می‌گیرند که نمی‌تواند تدبیر لازم در برخورد با مشکلات داشته باشد.^[۱۸۵]
حتی اگر بپذیریم که قاعده لاضرر با دلالت لفظیه شامل موارد عدمی‌نمی‌شود، دست کم با تنقیح مناط و الغای خصوصیت و مناسب حکم و موضوع می‌توان به شمول قاعده لاضرر بر موارد عدمی‌حکم کرد.^[۱۸۶]
به نظر نگارنده نظر پیشین مبنی بر اینکه قاعده لاضرر موارد عدم الحکم را نیز شامل می‌شود قابل تأیید است^[۱۸۷] و حتی می‌توان مواردی را سراغ گرفت که آن دسته از فقهایی که در نظر معتقدند قاعده لاضرر، فرض «عدم الحکم» را دربر نمی‌گیرد، در مقام عمل به آن حکم و فتوا داده اند؛ مثلاً می‌توان به حضرت امام اشاره کرد ایشان با اینکه در مقام بحث علمی‌بر این باورند که قاعده لاضرر مورد عدم الحکم را شامل نمی‌شود و در نتیجه حاکم نمی‌تواند براساس عناوین ثانویه، قوانین جدیدی وضع کند؛^[۱۸۸] ولی در مقطعی خاص به مجلس شورای اسلامی‌اجازه دادند که با بهره گرفتن از عناوین ثانوی، قوانین مورد نیاز را وضع کند.
درواقع پس از کسب تکلیف رئیس وقت مجلس شورای اسلامی‌از حضرت امام ایشان در جواب مرقوم داشتند: «آنچه در حفظ نظام جمهوری اسلامی‌دخالت دارد که فعل یا ترک آن باعث اختلال نظام می‌شود و آنچه ضرورت دارد که ترک آن مستلزم فساد است. آنچه فعل یا ترک آن مستلزم حرج است، پس از تشخیص موضوع به وسیله اکثریت وکلای مجلس شورای اسلامی‌با تصریح به موقت بودن… مجازند در تصویب و اجرای آن…»؛^[۱۸۹] از این رو، مجلس شورای اسلامی‌به استناد ضرورت، قوانین همچون قانون اراضی شهری و تجدید تصویب آن و قانون مربوط به کشت موقت را تصویب کرد.^[۱۹۰]
مرحوم سید محمد کاظم یزدی درباره طلاق حاکم در صورت تضرر زن از تداوم زندگی و عسر و حرج وی به قاعده لاضرر و نفی حرج استناد کرده است^[۱۹۱] درواقع عدم وجود طلاق برای زن در صورت عسر و حرج وی باعث ایجاد ضرر بر زن می‌شود و عدم طلاق، یک امر عدمی‌است با این حال، سید یزدی با قاعده لاضرر و نفی حرج، طلاق حاکم در فرض مذکور را اثبات کرده است. مرحوم سید علی در ریاض می‌فرماید: «در صورتی که کسی متاعی را حبس نماید تا قیمت آن متاع کاهش یابد، ضامن خواهد بود»^[۱۹۲]
چنان که گفته شد قاعده لاضرر، موارد عدم حکم را نیز دربر می‌گیرد؛ یعنی اگر در موردی عدم وجود حکمی‌باعث ضرر یا حرج شود، می‌توان براساس قاعده لاضرر به ثبوت آن حکم نظر داد و مطالبی که مرحوم نائینی در مقام شکال بر دیدگاه مذکور طرح کرده اند، قابل رد است.^[۱۹۳] درباره بحث حاضر آنچه با لاضرر اثبات می‌شود، نفی لزوم عقد ازدواج است و روشن است که هیچ کس در اینکه لسان لاضرر، نفی حکم است شکی ندارد؛ هرچند به این نتیجه رسیدیم که می‌توان با لاضرر به اثبات حکم نیز پرداخت.

۳ ـ ۸ ـ ۴ ـ شرط تبانی صحت:

یکی از مبانی‌ که گاهی در بحث حق فسخ به استناد وجود عیوب به آن پرداخته شده است، مبنای شرط تبانی صحت است.
یکی از اقسام شروط، شرط بنائی است یعنی طرفین برای انجام معامله‌ای قبل از انعقاد قرارداد، ضمن رد و بدل کردن مطالبی، به توصیف کالا و یا بیان شرط و قیدی می‌پردازند و سپس عقد را به وجود می‌آورند همه مطالب گفته شده پیش از عقد را ضمن آن درج نمی‌کنند. حتی اگر قرارداد را مکتوب کنند همه آنچه را که به طور شفاهی به توافق رسیده اند، به رشته تحریر در نمی‌آورند. آری! قرارداد را بر آن پایه بنا می‌کنند. شرط بنایی، اخصّ از شرط ضمنی است؛ بدین معنا که شرط ضمنی، تعهدی تبعی است که در متن عقد ذکر نمی‌شود، خواه پیش از عقد ذکر شود و عقد با لحاظ آن تشکیل شود که شرط بنایی هم نامیده می‌شود و خواه هرگز ذکر نشود و از اوضاع و احوال یا سیره عرفی و یا قوانین دیگر استنباط شود؛ مانند صفت سالم بودن که به دلیل تفاهم عرفی، شرط ضمنی عقد شناخته می‌شود؛ بنابراین رابطه شرط بنایی با شرط ضمنی، عموم و خصوص مطلق خواهد بود.
در برخی متون فقهی به هر نوع شرط ضمنی، شرط بنایی اطلاق می‌شود^[۱۹۴] شاید بدین علت که در همه انواع شرط ضمنی- حتی شرط عرفی- بنای متعاملین، به گونه‌ای بر لحاظ آن شرط در عقد است.
به هر حال در اینکه آیا شرط تبانی صحت، لازم الوفاست یا خیر؟ میان فقهای امامیه اختلاف است. مشهور فقهای امامیه بر این باورند که شرط تبانی، لازم الوفا نیست؛^[۱۹۵] ولی برخی از فقها به اعتبار آن نظر داده اند؛^[۱۹۶]امری که مورد پذیرش قانونگذار مدنی قرار گرفته است و با اصل حاکمیت اراده و اعتبار دادن به تراضی واقعی طرفین، سازگارتر است و با توجه به پذیرش ملاک اراده باطنی متعاقدین در جای جای این قانون پذیرش اعتبار و لازم الوفا بودن شروط بنایی، موافق ملاک مذکور به نظر می‌رسد.

۳ ـ ۸ ـ ۵ ـ مهمترین دلایل نفوذ شرط بنایی:

به نظر می‌رسد مهمترین دلایل نفوذ شرط بنایی بدین شرح است:
۱- تبانی پیش از عقد، باعث تقیّد تراضی است؛ تراضی‌ای که از شرایط اساسی صحت و نفوذ معامله است و به تعبیری عقد، بدون شرط تبانی، مصداق اکل مال به باطل است.^[۱۹۷]
۲- مفهوم شرط بر تبانی صادق است طبعاً موضوع «المومنون عند شروطهم» محقق است و در پی آن حکم می‌آید.^[۱۹۸]
۳- عمومات دال بر نفوذ شرط، شرط پیش از عقد که هنگام عقد مورد لحاظ متعاقدین است را شامل می‌شود و آنچه یقیناً خارج است، مواردی است که هنگام عقد اصلاً مورد توجه و اعتبار آنان نیست.^[۱۹۹]
به نظر می‌رسد با توجه به تفاوت مبانی شرط ضمنی عرفی با مبانی شرط بنایی، به گونه‌ای که اعتراف به یکی مستلزم اعتراف به دیگری نیست، چنان که میرزای نائینی شرط ضمنی عرفی را مشروع دانسته، ولی شرط بنایی را اگر به شرط ضمنی برنگردد، مردود دانسته است^[۲۰۰] باید گفت شرط ضمنی عرفی را باید مقوله‌ای جداگانه دانست و به بررسی آن پرداخت.
جایگاه «عرف» آن گونه که در فقه اهل سنت مطرح است، با فقه امامیه قابل قیاس نیست؛ یعنی قلمرو عرف در فقه عامه به مراتب وسیع تر از فقه امامیه است، به گونه‌ای که تا مرز قانونگذاری پیش می‌رود و قواعد فقهی متعددی از جمله قاعده مشهور «المعروف عرفاً کالمشروط شرعاً»^[۲۰۱] بر آن دلالت می‌کند قلمرو عرف در فقه امامیه را به طور عمده در سه حوزه می‌توان بیان کرد:

۳ ـ ۸ ـ ۶ ـ نقش آفرینی عرف در تشخیص موضوع:

۲- نقش آفرینی عرف در تعیین ظهور دلیل: در این وضع، رجوع به عرف برای تعیین مفاد جمله و تشخیص ظهور دلیل است و درواقع حجیت این دسته از عرف، از اعتبار ظهور سرچشمه می‌گیرد؛
۳- نقش آفرینی عرف به عنوان دلیلی بر حکم شرعی: ممکن است برای حکمی‌به عرف عام و بنای عقلا استناد شود؛^[۲۰۲] مثلاً برای مشروعیت خیار غبن به روش متعارف مبنی بر حق فسخ در صورت نابرابری عوض و معوض، به بنای عقلا تمسّک می‌گردد.
به هر حال، مشروعیت این قسم مورد اختلاف فقه امامیه و فقه عامه است و بر خلاف دو قسم اول، حجیت آن، علی القاعده نیست؛ بنابراین به نظر امامیه دلیل محسوب شدن عرف در این فرض نیازمند انضمام موافقت شارع با آن است که در این صورت روشن است که حجت حقیقی، امضا و موافقت شارع است، نه خود عرف به طور مستقل.^[۲۰۳]
شکی نیست که استناد به شرط ضمنی عرفی شرایطی دارد که مهمترین آنها: اولاً، وضوح و بداهت آن است، به گونه‌ای که تصریح به آن لغو باشد. ماده ۳۵۹ قانون مدنی می‌گوید: «هرگاه دخول شیء در مبیع، عرفاً مشکوک باشد آن شیء داخل در بیع نخواهد بود مگر آنکه تصریح شده باشد»؛ ثانیاً، شرط ضمنی عرفی نباید با توافق صریح مغایر باشد؛ زیرا از این شرط به عنوان اماره‌ای برای تفسیر خواست و اراده نهفته متعاملین استفاده می‌شود، پس وقتی آنان به خلاف آن تصریح کنند، دیگر جایی برای اماره نخواهد بود. این مسئله از ماده ۳۸۲ قانون مدنی قابل استنباط است.^[۲۰۴]
در هر حال، حتی با لحاظ این شرایط- چنان که گفته شد- عرف نمی‌تواند به طور مستقل قانون وضع کند، مگر اینکه شارع هرچند با عدم ردع، آن را امضا کرده باشد.
درواقع شرط ضمنی عرفی در قرارداد مستتر است؛ یعنی شرط صریح را قرینه لفظیه اثبات می‌کند، ولی شرط ضمنی را قرینه حالیه کشف می‌کند.^[۲۰۵]
برخی فقها در بحث ثبوت حق فسخ برای زن، در صورت ابتلای مرد به «ایدز» بعد از بیان راه‌های ممکن در خلاصی زن، در پایان می‌گویند: «سلامت از امثال این امراض هرچند در عقد تصریح نشود، لکن زن و مرد براساس و بنای آن اقدام به اجرای عقد می‌کنند».^[۲۰۶]
این عده شرط ضمنی عرفی را با عنوان شرط بنایی آورده اند و درواقع بر شرط ضمنی عرفی صحه گذاشته اند. به نظر می‌رسد در مجموع می‌توان از قواعد لاضرر و لاحرج به عنوان مبنای فقهی حق فسخ جانبداری کرد.

۳ ـ ۹ ـ چالش‌های نوبه دلیل تحولات پزشکی و پیدایش بیماری‌های جدید:

در این بخش، ضمن بررسی قابل درمان شدن برخی از عیوب مذکور در قانون مدنی و تأثیر آن بر حق فسخ، به پیدایش برخی از عیوب و بیماری‌های مسری خطرناک و امکان تسرّی حق فسخ نکاح به امراض نوظهور خواهیم پرداخت.

نظریه ایرونیگ گافمن
وی تأکید بسیاری بر نقشی که انسان‌ها در زندگی روزمره خود ایفا می‌کنند داشته است و فرایند کشف نقش را تدریجی دانسته و معتقد است که انسان‌ها نقش را مرحله به مرحله کشف می‌نمایند (نوفل، ۱۳۷۶ : ۲۸) گافمن^[۷۵] معتقد است که تنها از طریق تأثیر ایده‌ها و نظراتی که انسان‌های دیگر از ما دارند می‌توان به پیش‌بینی یا کنترل آن چه برای ما اتفاق می‌افتد کمک کرد. این جریان را گافمن مدیریت اثر می‌نامد.

ما اغلب به معرفی خود و آشکار ساختن خویش به شیوه‌های زیر متوسل می‌شویم :
دارا بودن ویژگی‌های اجتماعی مثل گرمی و صمیمیت
دارا بودن برخی توانایی‌های اجتماعی مثل کمال یا داشتن سلوک آداب و رفتار
برانگیخته شدن، سخت کار کردن و مشتاق و علاقمند بودن
باهوش بودن و یا داشتن برخی توانایی‌های دیگر (ورزشی یا موسیقی و هنری)
مشهور شدن یا منزلت بالایی داشتن
اخلاقی بودن (درستکار، وفاداری، بخشنده و …)
این روش‌هایی هستند که ما از آن طریق خود را به دیگران معرفی می‌نماییم. (Kimble, 1990 : 54)
منوچهر محسنی همچنین در مقدمات جامعه‌شناسی اجتماعی شدن را به دو بخش اجتماعی شدن اولیه و ثانویه تقسیم می‌کند. وی اجتماعی شدن اولیه را خاص دوران کودکی و اجتماعی شدن ثانویه را مربوط به دوران نوجوانی یا سایر مراحل تا سالخوردگی می‌داند. ضمناً در مواقعی که ضرورت تطابق فرد با شرایط تازه مطرح می‌شود اهمیت بیشتر آن احساس می‌گردد. (محسنی، ۱۳۷۶ : ۱۰۹)
۱۹- ۲ پیشینه پژوهش در ایران
بررسی به عمل آمده راجع به پیشینه تحقیق نشان داد که تحقیقات ذیل تاحدودی در ارتباط با موضوع بوده است، چرا که علی‌رغم جستجوهای انجام‌شده،‌ سابقه‌ای منطبق با موضوع این تحقیق یافت نشد.
۱-۱۹-۲ فریبا رحمانپور، کارشناسی تغذیه بهزیستی منطقه جنوب تهران، ۱۳۷۷، « بررسی وضعیت رشد فرزندان شبانه‌روزی در بهزیستی منطقه جنوب تهران»، انتشارات سازمان بهزیستی کشور.
نتایج : ۱) در مراکز تنوع غذایی وجود ندارد و رژیم غذایی آن‌ ها تمام نیازهای آن‌ ها را برآورده نمی‌کند.
۲) وجود مربیانی که هرکدام با توجه به سلیقه و رفتار خودشان هر طور که بخواهند با فرزندان شبانه‌روزی ها برخورد می‌کنند، محیط پراسترسی را فراهم می‌کند.
۳) با توجه به این که فرزندان شبانه‌روزی‌ها از محبت پدر و مادر محروم بوده و این خود عاملی مهم برای ایجاد مشکلات روحی و روانی آن‌هاست، باید سعی شود تا محیط آرام و خوشایندی برای آن‌ ها فراهم شود تا کمبود محبت آن ها جبران شود و …
۲-۱۹-۲ قدیسه طباطبایی، کارشناس ارشد پرستای، علوم پزشکی ایران (۱۳۸۱)، « بررسی مشخصات خانواده‌هایی که فرزندانشان را به مرکز شبانه‌روزی سپرده‌اند»
نتایج : ۱) مشخصات خانوادگی : اکثر والدین بین ۳۹- ۳۰ سال سن داشتند که مطلقه هم بودند و اغلب دارای فرزند.
۲) مشخصات اجتماعی- اقتصادی : اکثر پدر و مادرها بی‌سواد، پدران کارگر و مادران خانه‌دار و اغلب هم مستأجر و ساکن در جنوب شهر تهران بودند که پدران به دلیل اعتیاد و مادران به علت عمل منافی عفت زندانی شده بودند.
۳) اختلالات جسمی : ۸۸/۱۰ درصد پدران و ۱۶/۸ درصد مادران اختلال داشتند.
۴) اختلالات روانی :‌ ۹۷/۱۴ درصد پدران و ۵۷/۱۱ درصد مادران از اختلالات روانی رنج می‌بردند.
۳-۱۹-۲ پژوهشی در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی (۱۳۸۲) در دوره کارشناسی در مورد «رابطه موجود بین مدت اقامت در مراکز شبانه‌روزی و میزان افسردگی» انجام شده است.
نتایج : ۱) هر چه مدت اقامت بیشتر باشد، میزان افسردگی نیز بیشتر است.
۲) مهمترین عامل در رضایت فرزندان ساکن در شبانه‌روزی‌ها رفتار مربیان، مشاوران و مددکاران و برخورد و نحوه ارتباطات موجود بین فرزندان و پرسنل می‌باشد. در مرحله بعد امکانات آموزشی- رفاهی در رضایت آن‌ ها مؤثر است.
۴-۱۹-۲ دیبا مرسلویی، کارشناس ارشد مددکاری اجتاعی، دانشکده علوم اجتماعی علامه‌طباطبایی، ۱۳۸۴، «بررسی عوامل موثر بر نگرش دختران شبانه روزی نسبت به تشکیل خانواده».
نتایج : در این پژوهش چهار متغیر «کنترل و نظارت»، «اجتماعی شدن»، «میزان حمایت عاطفی دریافت شده» و «خودپنداره شخصی» به عنوان متغیرهای مستقل انتخاب شدند. و نتایج زیر حاصل شد :
دختران شبانه‌روزی خودپنداره شخصی منفی‌تری نسبت به دخترانی که همراه خانواده خود زندگی می‌کنند، دارند و خودپنداره با نحوه نگرش آنان نسبت به تشکیل خانواده رابطه دارد.
دختران شبانه‌روزی نسبت به سایر دختران، اجتماعی شدن پایین‌تری را تجربه می‌کنند. میزان اجتماعی شدن با نحوه نگرش به ازدواج رابطه دارد.
دختران ساکن شبانه‌روزی، حمایت عاطفی کمتری را از دختران ساکن خانه دریافت می‌کنند.
دختران ساکن شبانه‌روزی نسبت به دخترانی که همراه خانواده زندگی می‌کنند، کنترل و نظارت کمتری اعمال می‌شود و میزان کنترل و نظارت با نحوه نگرش به تشکیل خانواده ارتباط دارد.
۵-۱۹-۲ محبوبه مقری، کارشناسی ارشد مددکاری اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه‌طباطبایی، ۱۳۷۵، «بررسی چگونگی عملکرد سرپرستان با کودکان خود بر مبنای مفاد پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک.»
نتایج : هدف پژوهش مطالعه چگونگی رفتار، میزان آگاهی و نگرش والدین و سرپرستان در چارچوب مفاد پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک بوده است. نتایج پژوهش نشان داد که : ۲۳ درصد والدین و سرپرستان موردمطالعه، آگاهی زیادی از مفاد پیمان‌نامه دارند، در حالی که ۵/۷۷ درصد آنها آگاهی کم تا متوسط دارند. ۷۵ درصد از آنها نیز نگرش مثبتی نسبت به مفاد پیمان‌نامه دارند.
*** ***
آن چه ذکر شد گوشه‌ای از پژوهش‌های مختلفی بود که در ارتباط با مراکز شبانه‌روزی و تأثیرات آن بر روحیه و شخصیت و زندگی فرزندان صورت گرفته است. هدف از ذکر و بیان نتایج این تحقیقات، علاوه بر تأکید و تصریح هر چه بیشتر به این موضوع، اشاره به عناوین و مواردی است که تابحال در ارتباط با آن تحقیقی صورت نگرفته است. نام مرکز قرنطینه و دلایل و ضرورت وجودی آن حتی برای برخی از افراد شاغل در مراکز شبانه‌روزی بیگانه است. همچنین طی بررسی پژوهش‌های انجام شده این نتیجه حاصل شد که در رابطه با مرکز قرنطینه بهزیستی تا به حال تحقیقی انجام نپذیرفته است، در حالی که به دلیل این که کودکان در بدو ورود به این مرکز دچار بحران بسیار زیاد بوده و طی و سپری کردن این بحران در مرکز و کیفیت گذراندن زندگی در آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار می‌باشد، بنابراین توجه به آن و ارائه پیشنهادات و نتایج حاصل از آن برای سازمان به طور حتم ضروری و مهم خواهد بود.
۲۰-۲ پیشینه پژوهش در جهان
به طور خلاصه با بررسی تحقیقات انجام شده این نتیجه حاصل می‌شود که محورهای موضوعی زیر بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته است :
پاتولوژی مراکز نگهداری کودکان بی‌سرپرست
اثرات فقدان والدین و خانواده بر کودکان
مقایسه برخی مفاهیم بین کودکان عادی و بی‌سرپرست
بررسی نظریات جامعه‌شناختی و روانشناختی، پیرامون خانواده
اثرات سوء اجتماعی ناشی از نابسامانی و از هم گسیختگی خانواده بر کودکان
مطالعاتی در خصوص رشد روانی، اجتماعی کودک در محیط‌های مختلف اجتماعی
در تحقیقاتی که به مقایسه دو گروه از کودکانی که در موسسات شبانه‌روزی پرورش یافته‌اند، و کودکانی که در خانواده‌ها زندگی کرده‌اند، پرداخته‌آند (مثل کوهن، راز، ۱۹۶۷، پاراسکوپولوی و هانت، ۱۹۷۱، راجاراکشیما، ۱۹۶۸) در بسیاری از این تحقیقات نشان داده شده است که کودکانی که در خانواده زندگی می‌کنند در رشد و تحول ذهنی و به ویژه در قدرت کلامی برتری دارند، رفتارهای قالبی کمتری دارند و رفتارهای آن‌ ها بیشتر ناشی از انگیزه‌های درونی‌شان است. این تفاوت‌ها حتی بعد از این که کودکان خانواده‌ای به یک مؤسسه شبانه‌روزی انتقال یافته‌اند مشاهده شده است. (ماتجک و لانگ میر، ۱۹۶۵، شیب دشوتول، ۱۹۶۵ به نقل از علوی، ۱۳۷۵) اما چنانچه این کودکان در سنین پایین ‌از موسسات شبانه‌روزی خارج گردند و وارد محیط خانواده شوند در این صورت ممکن است بسیاری از ناهنجاری‌های رفتاری آنان در زمینه‌های مختلف به حد هنجار برسد.
پراونس و لیپتون^[۷۶] رفتار کودکانی را که در مؤسسات نگهداری زندگی می‌کردند با کودکانی که در خانه به سر می‌برند مورد مقایسه قرار دادند. نتایج این مقایسه نشان داد کودکانی که در مؤسسات زندگی می‌کردند، نسبت به کودکان هم سنشان در خانواده، در ارتباط خود با سایر افراد، نوعی نارسایی داشته‌اند بدین معنی که آنان به ندرت برای کمک، احساس راحتی و شادی نزد بزرگسالان می‌آمدند و نشانه‌ای از وابستگی جدی به هیچ فردی نشان نمی‌دادند و اغلب دچار نقایصی در تکلم و زبان نیز بوده‌اند. این تحقیقات همچنین حاکی از این است که هر قدر سن ورود به مؤسسات و مراکز شبانه‌روزی پایین‌تر باشد مخاطرات ناشی از آن در زمینه‌های مختلف نیز شدیدتر خواهد بود.
کودکانی که به صورت گروهی نگهداری می‌‌شوند به علت ارتباط با پرستاران و مربیان گوناگون و عدم برقراری روابط درست با افرادی ثابت به عنوان پدر یا مادر دچار آسیب‌های مختلف روانی فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی و … می‌شوند. در حالی که برای رشد صحیح کودکان در هر یک از این زمینه‌ها باید فرد یا افرادی به صورت ثابت از آن‌ ها مراقبت کنند و همچنین نگهداری از کودکان به صورت گروهی و توسط افراد مختلف باعث می‌شود که فرایند رشد آنان از ابعاد مختلف با مشکل روبه‌رو شود. تحقیقات اخیر نشان داده است که با قراردادن کودکان در شرایطی مشابه شرایط خانواده که در آن سلامت روانی، پایگاه عاطفی و کنش متقابل اجتماعی و امکاناتی برای کاوش و برانگیخته شدن داشته باشد و نیز نسبت مناسبی بین تعداد کودکان و مراقبت کنندگان موجود باشد می‌تواند شرایط رشد سالم کودکان را از ابعاد مختلف فراهم نماید. (محمدی، ۱۳۸۴)
۲۱-۲نقش مددکاراجتماعی مرکز قرنطینه
نقش مددکار در قرنطینه بدین شرح است :
جمع‌ آوری اطلاعات جامع از کودکان
ارتباط مستمر با مربیان و کسب اطلاعات از وضعیت کودکان
ارتباط با روانشناس و تبادل نظر در مورد کودکان
تنظیم پرونده جداگانه‌ای از تلفن‌ها و آدرس اقوام نزدیک و مدرسه دانش‌آموزان
پیگیری میدانی وضعیت دانش‌آموزان با مراجعه به مدرسه، منزل اقوام و اطرافیان دانش‌آموزان
ارتباط نزدیکتر با مشارکت‌ها جهت تأمین امکانات رفاهی و مسافرت‌های اردویی درون شهری کودکان
مکاتبات با مقامات بالاتر جهت اعمال محدودیت‌های قرنطینه به معنای ۲ روز آن یا برداشتن قید و بندهایی که زمینه‌ساز آزادی بیشتر، مرخصی بیشتر و سرگرمی بیشتر کودکان باشد.
مکاتبه جهت اصلاح فرمها
تمرکز تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی به صورت تیمی در مورد کودکان (مددکار مرکز قرنطینه، ۱۳۸۶)

اعتیاد، الگوی رفتای است که وجه مشخصه‌اش نیاز شدید به مصرف داروی موردنظر و احساس امنیت کردن پس از تأمین آن می‌باشد.اعتیاد یک بیماری زیست شناختی مادام‌العمر است که در آن شخص معتاد روی رفتارش کنترل ندارد و بهبود آن مستلزم درمان طبی یا روانی است. اعتیاد زمانی رخ می‌دهد که الگوی رفتاری اجبار در مصرف دارو ایجاد گردد و شخص اشتیاق مهارناپذیر به دارو پیدا کند.
چه چیزی سبب می‌شود که مصرف آزمایشی دارو یا مصرف محفلی یا تفریحی آن به اعتیاد بینجامد؟برخی داروها بسیار اعتیاد آورند.
۴-۳-داروهای روانگردان
واژه‌ی دارو drog در اشاره به هر نوع ماده بجز غذا که به طور شیمیایی کارکرد ارگانیسم را تغییر می‌دهد به کار می‌رود. داروهای روانگردان داروهایی هستند که بر رفتار، هشیاری و یا خُلق و خو تأثیر می‌گذارند یعنی حالات هشیاری را تغییر می‌دهند، ادراکات را جرح و تعدیل کرده و خُلق و خوی آدم‌ها را عوض می‌کنند. هم داروهای غیرمجاز «خیابانی» از قبیل هرویین و ماری‌جوآنا، هم داروهای مجاز مانند آرامبخش‌ها و داروهای محرک و هم داروهای آشنا از قبیل الکل، نیکوتین و کافئین در زمره‌ی این دسته از داروها به حساب می‌آیند.
مردم به این دلیل به داروهای روانگردان علاقه‌مندند که به آن‌ ها در سازگاری با محیط دائم در حال تغییرشان کمک می‌کند. زیرا مصرف داروها باعث کم شدن تنش، سرحال آمدن، رفع خستگی و در برخی موارد، فرار از واقعیات تلخ دنیا می‌شود. داروهای روانگردان رفتار و هشیاری را تحت تأثیر قرار می‌دهند. زیرا از راه‌های خاص زیست- شیمیایی بر مغز اثر می‌گذارند. با تکرار مصرف دارو ممکن است شخص به هر یک از این داروها وابستگی پیدا کند. وابستگی جسمی که یک نیاز فیزیولوژیک به داروست و وابستگی روانی که یک میل شدید به تکرار مصرف دارو بنا به دلایل هیجانی است مثلاً به دلیل احساس آسایش و کم شدن استرس.
۴-۴-عوامل مشترک اعتیادآوری داروها ی روانگردان
سه عامل اصلی مشترکاً سبب می‌شوند داروها اعتیادآورتر ازدیگر مشوق‌ها باشند:
الف. نخستین عامل:
این است که داروهای اعتیادآور تحریک بیش از حد دستگاه دوپامینی مزولیمبیک پاداش در مغز را بیش از حد تحریک می‌کنند.
با مصرف داروهای روانگردان نشئه‌ی دارویی ایجاد می‌شود که برای مصرف کننده «اَبَرپاداش» است. لذا داروهای نشئه‌آور هم بخش لذت (خوش داشتن) و هم بخش انگیزش (خواستن) را به طور همزمان در دستگاه عصبی افیونی و دستگاه دوپامینی پاداش به فعالیت وامی‌دارد. خاطره‌ی یکبار تجربه‌ی چنین لذت سرشاری به شدت شخص را وسوسه می‌کند که در جستجوی تکرار آن برآید.

ب. عامل دوم:
با مصرف مکرر داروهای اعتیادآور سندرم ناخوشایند ترک دارو ایجاد می‌شود. یعنی با مصرف مکرر دارو دستگاه‌های لذت مغز، بیش از پیش در برابر تحریک مقاوم‌تر شده تحمل دارویی ایجاد می‌شود. قطع دارو سبب می‌شود فعالیت دستگاه‌های لذت که اینک مقاوم شده‌اند کاهش یابد و فرآیندهای ناخوشایند ترک دارو فعال شوند و عوارض ترک دارو بروز کند. این حالت آزانده‌ی ترک دارو سبب می‌شود در معتادان انگیزشی، انگیزش، دوچندان در برای ادامه‌ی مصرف دارو ایجاد شود. به نظر می‌رسد که کارکرد دستگاه دوپامین مزولیمبیک نقش مهمی در جنبه‌ی انگیزش پاداش‌ها داشته باشد. این دستگاه مستقیماً ایجاد احساس لذت نمی‌کند، بلکه شخص را به تکرار رویدادی که سبب افزایش لذت شده است سوق می‌دهد.
ج. عامل سوم:
اینکه داروهای اعتیادآور ممکن است تغییرات دایمی درد ستگاه‌های پاداش مغز ایجاد کنند. و این تغییرات حتی پس از گذراندن دوره‌ی ترک دارو نیز موجب اشتیاق به دارو موجب می‌گردند. لذا با مصرف بعدی دارو نظیر کوکایین، هرویین و آمفتامین یا محرک‌های وابسته به دارو دستگاه دوپامینی مزولیمبیک به شدت فعال می‌شود و موجب می‌شود نورون‌های این ناحیه دچار پرکاری یا حساسیت شوند و چون در دستگاه دوپامینی مزولیمبیک کیفیات انگیزشی (خواستن) شدیدتر از کیفیات لذت‌بخشی پاداش (خوش داشتن) آن است به همین دلیل پرکاری آن در معتادان موجب اشتیاق مفرط به دارو می‌شود.
حساسیت نورونی مدت‌ها پس از ترک اعتیاد نیز باقی می‌ماند. شاید به همین دلیل است معتادان حتی پس از پایان دوره‌های ترک اعتیاد و مسمومیت‌زدایی باز هم در خطر سقوط به ورطه‌ی اعتیاد قرار دارند.
مجموعه‌ی این سه عامل، علت اعتیاد آورتر بودن داروها را نسبت به دیگر مشوق‌ها روشن می‌سازد. این داروها مستقیماً مکانیسم‌های مغزی لذت را فعال می‌سازد، نشانگان ترک دارو ایجاد می‌کنند که معتاد را به ادامه‌ی مصرف دارو سوق می‌دهد، و احتمالاً موجب پرکاری دائمی دستگاه‌هایی از مغز می‌باشند که با اشتیاق به پاداش‌های دارویی سروکار دارند. مقاومت در برابر اثر مشترک این سه عامل بسیار دشوار است.
۴-۵-ویژگی های عمده وابستگی دارویی دراعتیاد
وابستگی دارویی که اعتیاد نیز نامیده می‌شود سه ویژگی عمده دارد که عبارتنداز:
۱- تحمّل :
یعنی اینکه شخص با ادامه‌ی مصرف مجبور می‌شود مرتباً مقدار مصرف ماده را افزایش دهد تا به همان احساس قبلی دست یابد. برای مثال، اولین بار که شخص ۵ میلی‌گرم والیوم که دارویی آرامبخش است مصرف می‌کند، خیلی احساس آرامش می‌کند ولی بعد از آنکه شش ماه هر روز این قرص را خورد باید برای رسیدن به این آرامش، ۱۰ میلی‌گرم قرص بخورد.
۲- علائم ترک دارو :
با قطع مصرف دارو، شخص واکنش‌های جسمی و روانی ناخوشایندی تجربه می‌کند. این نشانه‌ها به فراخور نوع داروی مصرفی می‌توانند. شامل: لرزش، عرق کردن، چنگه‌های معده، استفراغ، سردرد، بیخوابی، تهوع، گرفتگی عضلات، افزایش ضربان قلب و فشار خون، تشنج، اضطراب و افسردگی باشند.
۳- احساس اجبار در مصرف دارو :
شخص بیشتر از آنچه قصد داشته دارو مصرف می‌کند، می‌کوشد میزان مصرف دارو را کنترل کند اما نمی‌تواند، و وقت زیادی را صرف به دست آوردن مواد می‌کند. یعنی یک الگوی رفتاری اجبار برای مصرف دارو به وجود می‌آید و شخص اشتیاق مهارناپذیر به مصرف دارو پیدا می‌کند.
میزان تحمل دارو و شدّت نشانه‌های ترک اعتیاد در مورد مواد مختلف فرق می‌کند مثلاً میزان تحمل مواد افیونی (مانند هرویین) بسیار بیشتر از بقیه‌ی داروها است. برعکس، میزان تحمل کسانی که ماری‌جوانا دود می‌کنند به ندرت زیاده از حد بالا می‌رود. نشانه‌های ترک دارو پدیده‌ی رایجی به دنبال مصرف طولانی و زیاده از حد الکل، مواد افیونی و مسکن‌هاست. این نشانه‌ها در مورد داروهای محرک رایجترند، اما کمتر آشکارند لیکن در موردتوهم‌زاها، حتی در پی مصرف مکرر، ایجاد نمی‌شوند. با اینکه تحمل و نشانه‌های تحرک دارو از ویژگی‌های اصلی وابستگی دارویی محسوب می‌شوند، اما د امر تشخیص اعتیاد، وجود آن‌ ها ضروری نیست. هر کس که همانند برخی مصرف‌کننده‌گان ماری‌جوانا الگویی از بی‌اختیاری مصرف دنبال کند، فردی وابسته به دارو محسوب می‌شود. هرچند هیچ نوع نشانه‌ی تحمل یا ترک دارو نداشته باشد.
بنابراین از دیدگاه زیست‌شناسی عصب‌نگر، داروهای روانگردان، میزان دوپامین گذرگاه‌های پاداش مغز را افزایش می‌دهند. این گذرگاه‌ها در منطقه کلاهک قدامی و nucleus accumbens قرار دارد. دوپامین که از منطقه کلاهک قدامی می‌آید، فقط نواحی پیش پیشانی مغز را به طور مستقیم فعال می‌کند. اگر چه داروها، مکانیسم‌های عمل متفاوتی دارند ولی تمام این داروها با افزایش انتقال دوپامین، فعالیت گذرگاه پاداش را افزایش می‌دهند.
۴-۶-افزایش زمینه های بزهکاری مصرف شیشه
برخى باورهاى غلط در مورد مصرف شیشه، زمینه را براى گسترش مصرف آن در کشورمان فراهم نموده است که عبارتند از:
الف. تصور اعتیادآورنبودن مصرف شیشه‏
عده‏اى از جوانان به‏علت عدم اطلاع از مضرات و پیامدهاى شیشه و نادیده‏انگاشتن عوارض آن، دچار باورهاى غلط گردیده، به‏طورى‏که تصور مى‏نمایند مصرف تفریحى و تجربه یک‏بار مصرف، سبب کسب لذت، تفریح و خوشگذرانى و رفع مشکلات روحى گردیده و سبب اعتیاد نخواهد شد. غافل از این‏که بسیارى از معتادان مصرف‏ کننده شیشه با همین انگیزه اقدام به مصرف نموده و یک‏بار مصرف سبب ایجاد تمایل و احساس مثبت براى ادامه مصرف در آنان شده و همین امر موجبات وابستگى روانى به این‏گونه مواد را در آنان فراهم نموده است. پژوهش‏ها نشان داده که افراد براى رسیدن به احساس لذت اولیه ناشى از مصرف شیشه مى‏بایست به مقدار مصرف خود بیفزایند و همین امر سبب وابستگى و اعتیاد آنان خواهد شد.
ب. تصور پایین‏بودن آسیب‏هاى ناشى از مصرف شیشه‏
تبلیغات سوء در جهان حکایت از این موضوع دارد که آسیب‏هاى ناشى از مصرف ماده مخدر شیشه به میزان قابل ملاحظه‏اى کمتر از انواع مواد مخدر سنتى (افیونى) است و مصرف شیشه خطرى براى سلامتى افراد ندارد، در حالى‏که پژوهش‏ها نشان مى‏دهد آثار سوء ناشى از مصرف شیشه به‏مراتب بالاتر از مواد مخدر سنتى بوده و بروز خسارت‏هاى شدید روانى در ابعاد مختلف، خط بطلان بر این تبلیغات دروغین کشیده است.
ج. تصور ایجاد انرژى مضاعف به‏واسطه مصرف ماده مخدر شیشه‏
عده‏اى به‏علت باورهاى غلط معتقدند که مصرف شیشه سبب احساس شعف، شادمانى و انرژى مضاعف خواهد گردید اما باید یادآور شد که مصرف شیشه سبب ایجاد توهم در ذهن و بروز لطمه به سیستم اعصاب مرکزى خواهد شد، بنابراین بیمار مغزى نمى‏تواند با احساس شعف و… روبه‏رو گردد.
د. تصور افزایش قواى جنسى ناشى از مصرف شیشه‏
تبلیغات مسموم در جامعه دلالت بر این موضوع دارد که مصرف شیشه سبب افزایش قواى جنسى خواهد شد در صورتى‏که نتیاج بررسى‏هاى صورت‏گرفته، حکایت از این واقعیت دارد که در درازمدت همزمان با وابستگى روانى به شیشه، کاهش میل جنسى در مصرف‏کننده را به‏دنبال داشته و سبب تضعیف قواى جنسى خواهد شد.
ه. تصور افزایش تمرکز، آرامش و خلاقیت ناشى از مصرف شیشه‏
دسته‏اى از مصرف‏ کنندگان شیشه اظهار مى‏دارند که مصرف شیشه سبب افزایش هوشیارى، خلاقیت و بهبود کارایى خواهد شد اما باید یادآور شد مصرف شیشه و بروز وابستگى روحى و روانى براى مصرف مجدد، سبب روان‏پریشى و آشفتگى‏هاى ذهنى در مصرف‏ کنندگان مى‏شود.
و. تصور لاغرى ناشى از مصرف شیشه‏
تبلیغات سوء از سوى سیستم هوشمند مت آمفتامین، با هدف جذب مشتریان جدید، با تقویت این باور غلط که مصرف شیشه سبب لاغرى مى‏گردد، با ارائه نگرش‏هاى غیرصحیح از جمله در آرایشگاه‏هاى زنانه، موجب گرایش دختران و زنان به مصرف ماده مخدر شیشه فراهم نموده که تبعات و خسارات زیان‏بارى بر نهاد خانواده وارد نموده است.
همچنین شیوع مصرف شیشه که جزو مخدرهای توهم‌زا به شمار می‌آید و پیامدهای جبران‌ناپذیر آن به عنوان یک ماده مخدر صنعتی به یک معضل اجتماعی جدی تبدیل شده است.
دو معضل بیکاری و بیعاری عامل اصلی گرایش جوانان به مواد مخدر صنعتی است. بیکاری و نداشتن اشتغال مولد برای قشر ضعیف جامعه نه تنها عامل افزایش فقر خواهد بود، بلکه قشر جوان را وا می‌دارد تا برای گذران اوقات فراغت خود که مدت زمان آن کم نیست، به این مواد رو آورند. اما این موضوع در قشر مرفه جامعه به شکل دیگری پدیدار می‌شود، به این معنا جوانی که در رفاه کامل به سر می‌برد دغدغه کسب و سود ناشی از اشتغال را ندارد. هر زمان که بخواهد پول در اختیارش قرار دارد. اما مشکل این گروه چگونگی مصرف پول است. هر چه بخواهد دارد و این موضوع به مرور زمان برایش راضی‌کننده نیست، بنابراین برای فرار از پوچی که به آن دچار شده است به این مواد گرایش پیدا می‌کند.
بنابراین جوان اگر به شغل متناسب با علایق خود اشتغال داشته باشد، زمانی پیدا نخواهد کرد تا به پای پوچی مصرف شیشه، فدا کند.
البته فقط موضوع مصرف شیشه نیست، در حال حاضر انواع مخدرها از سنتی گرفته تا مسکرات و مواد مخدر صنعتی به نوعی گریبان جوانان را گرفته است، اما مواد مخدر صنعتی به دلیل دسترسی آسان و ارزان شیوع بیشتری دارد.
به عنوان کسی که در زمینه آسیب‌های نوپدید پژوهش و تحقیق داشته اید، آیا آمار و ارقامی از جمعیت جوانان گرفتار به مواد مخدر صنعتی وجود دارد؟
مواد مخدر صنعتی از امور منکر به شمار می‌آیند و جوانان اغلب آن را انکار و مخفی می‌کنند، بنابراین اگر آمار و ارقامی در این زمینه موجود باشد مربوط به مراکز درمانی و مشاوره‌ای است. گرچه آماری که از سوی این مراکز اعلام می‌شود به هیچ عنوان قطعی نبوده و از واقعیت بسیار دور است.
با این حال ما به عنوان عضوی از فرهنگستان علوم پزشکی و شاخه‌ای از سلامت اجتماعی در غالب مشاوره‌هایی که انجام می‌دهیم به نتایج و واقعیت‌هایی می‌رسیم که گاهی از بازگو کردن برخی از این واقعیت‌ها منع می‌شویم. این در حالی است که بیان آمار و ارقام یک هدف را دنبال می‌کند و آن توقف شیوع و پیشگیری است.
به عنوان مثال ابتلای فرد به آنفلوانزای مرغی با این هدف به اعلام عموم می‌رسد که بیماری کنترل شده و ادامه نیابد.
با همه این حرف‌ها مسائل و معضلات اجتماعی در کشور کم نیست و شیشه یکی از آسیب‌هایی اجتماعی است که با درگیر کردن قشر جوان آثار ناگواری از خود برجای گذاشته است.
هدف از اعلام آمار و ارقام درباره شیوع آسیب‌های اجتماعی مانند شیشه، پیدا کردن راه حلی برای مقابله و پیشگیری است و این در حالی است که؛ نتایج بررسی‌های به عمل آمده در اختیار نهادهای ذیربط قرار داده‌ شده، اما به دلایل مختلف از اعلام و بیان آن خودداری می‌کنند. علاوه برآن گاهی آسیب‌هایی در کشور بروز کرده که در تمام دنیا بی‌سابقه است. بر همین اساس ما نمی‌خواهیم به واقعیت‌ها واقع بینانه بنگریم و به سمت حقیقت حرکت کنیم، فکر می‌کنیم اگر چشم‌ها را ببندیم شب می‌شود.

 

1. 1. 1. معیار خروجی: چنانچه از اسم آن بر می ­آید، این معیارها برای ارزیابی خروجی چیزی مورد استفاده قرار می­گیرند. بنابراین آنها نتیجه کار را بررسی می­ کنند.

   

 

1. 1. معیار عملی: برای ارزیابی فعالیت­هایی که خروجی را بوجود می­آورند، مورد استفاده قرار می­گیرند.

 

1. 1. معیار ورودی: همانطور که اسم آن بر می ­آید، ورودی یک فرایند را ارزیابی می­نمایند. این معیارها برای کنترل فرایند مفید هستند، اما مزیت اصلی آنها وقتی مشخص می­ شود که در ارتباط با خروجی و برای بهره­وری و کارایی مورد استفاده قرار می­گیرند.

 

1. 1. معیار تشخیص: این معیار نشان می‌دهد که چرا یک خروجی با یک عمل در سطح معناداری قرار دارد.

 

 

 

• • داده: برای اینکه بتوان وضعیت را به ازای هر معیار بدست آورد باید یک سری داده ­های مرتبط با آن معیار از محیط جمع­آوری شود. عدم دقت در جمع­آوری داده‌ها، تمام زحمات را به هدر می‌دهد، چرا که در نهایت در دل این داده‌ها اطلاعات لازم بدست می ­آید (دانشور، 1385).

 

• • نهادها: در رابطه با سیستم ارزیابی عملکرد سه نهاد بطور معمول وجود دارد:

 

 

 

1. 1. ارزیابی شونده: هر آن چیزی که قرار است در سیستم ارزیابی شود.

 

1. 1. مجری سیستم: کسی که نقش ارزیابی را بر عهده دارد. این شخص باید خبره و یا به اندازه کافی تحلیلگر باشد.

 

1. 1. مالک سیستم: بسیار مهم است که مالکان سیستم و مدیران ارشد سازمان با امر ارزیابی موافق باشند، چرا که بدون پشتیبانی آنها امر ارزیابی با مشکل مواجه خواهد شد.

 

 

 

• • استنتاجات: خروجی­های هر سیستم ارزیابی عملکرد احتیاج به استنتاج دارد. بطوریکه بعد از مرحله امتیازدهی، می­توان از روش‌های مختلف آماری، روش داخلی، تجزیه و تحلیل شکاف­ها و … برای استنتاج استفاده نمود.

 

• • محاسبات: معمولاً در هر سیستم ارزیابی، یکسری محاسبات ریاضی برای بدست آوردن نمره ارزیابی صورت می­گیرد.

 

• • فرایند: لازم است قبل از ارزیابی، فرایندهای اصلی مهم شناسایی شوند. این مسئله بخصوص در مهندسی فرایندهای سازمانی که پیش شرط آن ارزیابی فرایندهاست، بسیار مهم است (کریمخانی، 1392).

 

2-2- کارایی
1-2-2- مفهوم کارایی
در ادبیات مدیریت و مهندسی صنایع، کارایی^[91] را انجام درست کارها تعریف کرده ­اند. از نظر تئوری­های علم اقتصاد، کارایی نتیجه بهینه سازی هزینه­ های تولید و بیانگر تخصیص منابع است. به عبارت دیگر، در یک واحد تولیدی، مدیران و مجموعه نیروی کار تلاش می­ کنند تا با توجه به نقطه سر به سر تولید، اهداف مورد نظر در برنامه ­های بنگاه و توان تکنولوژیکی موجود، میزان تولید بنگاه را به گونه ­ای تعیین کنند تا حداکثر استفاده از امکانات و منابع حاصل شده و هزینه­ها بصورت مطلوب تخصیص یافته و عوامل تولید از قبیل نیروی کار و سرمایه بصورت مطلوب و بهینه بکار گرفته شوند. کارایی در سه سطح خرد، صنعت و کلان مطرح می­ شود:

 

1. 1. کارایی در سطح خرد: این سطح از کارایی، علاوه بر اهداف نگاه، بهینه سازی منابع و حداقل سازی هزینه­ها، عملکرد تکنولوژیکی تولید را نیز در بر می­گیرد.

 

1. 1. کارایی در سطح صنعت: کارایی در صنعت نیز به ارتباط بنگاه­ها با ساختار صنعت و جایگاه هر بنگاه در کل صنعت بستگی دارد. هر بنگاهی بتواند در رقابت با سایر بنگاه­ها، کیفیت محصول، کاهش هزینه­ها، تخصیص بهینه منابع و مدیریت شایسته ­تری را اعمال کند ، از کارایی بیشتری نسبت به بقیه بنگاه­های موجود در صنعت برخوردار خواهد بود.

 

1. 1. کارایی در سطح کلان: سیاست­ها، قوانین و برنامه­ ها، تعلیمات و استراتژی­ های کلان اقتصادی تأثیر بسیار مهمی بر کارایی بنگاه­ها و صنایع کشور دارد. اگر بسترهای کلان اقتصادی و فضای عمومی اقتصاد، در سطح مناسبی باشد و امنیت و آرامش برای فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری تولید ایجاد شود، سرمایه گذار یا تولید کننده احساس خطر پذیری و بی­ثباتی از ناحیه شرایط کلان اقتصادی نخواهد داشت. در چنین شرایطی، تولید کننده می ­تواند به حداقل سازی هزینه­ها تخصیص منابع و افزایش کارایی بپردازد. اگر واحدهای تولیدی نتوانند در یک شرایط مناسب کلان اقتصادی، کارایی تولید را افزایش دهند ، از سوی ناظران و کارشناسان به سو مدیریت و عدم کارایی مشهور می­شوند. اما اگر شرایط کلان اقتصادی نامناسب باشد، مدیریت واحد تولیدی نمی­تواند در حد مورد انتظار به افزایش کارایی بپردازد؛ بنابراین تشخیص این نکته که آیا یک واحد تولیدی کارایی دارد یا خیر، تا حدی مشکل است. چون ممکن است که آن واحد تولیدی تلاش خود را برای افزایش کارایی انجام داده باشد اما به دلیل شرایط نامطلوب کلان اقتصادی، انگیزه­ای برای افزایش کارایی وجود نداشته باشد و مدیران هیچ تلاشی در این زمینه ننمایند. در این صورت، ارزیابی عملکرد واحدهای مختلف تولیدی و مقایسه آنها با یکدیگر تا حدی مشکل خواهد بود (امامی میبدی، 1379).

 

کارایی بیانگر میزان بهره­وری یک سازمان از منابع خود در عرصه تولید نسبت به بهترین عملکرد در مقطعی از زمان است (پیرس^[92]، 1997).
امرسون کارایی را انجام امری به بهترین طریقه، بوسیله فرد واجد شرایط، در بهترین محل و در مناسب‌ترین وقت تعریف می­ کند (امرسون^[93]، 1912).
کارایی در اقتصاد به مفهوم تخصیص بهینه منابع می‌باشد. در مجموعه ­ای از فعالیت­ها، هنگامی یک فعالیت کاراست که مقدار تولید آن قابل افزایش نباشد مگر آنکه تولید سایر فعالیت­ها کاهش یابد (نیکلسون^[94]، 1972).
محاسبه کارایی با توجه به مقدار خروجی مورد انتظار یا استاندارد با بهره گرفتن از نسبت زیر (رابطه 2-1) تعریف می­ شود (مهرگان، 1391):
کارایی صرفاً مقایسه­ ای بین منابع مورد انتظاری که برای رسیدن به مقاصد و فعالیت خاص باید مصرف شود و منابع مصرف شده. بنابراین کارایی، معیار عملکرد یک سیستم سازمانی بر میزان منابع (ورودی­ ها) است. به عبارت دیگر، کارایی میزان مصرف منابع برای تولید مقدار معینی محصول است (هدایت طباطبایی، 1378):
رابطه 2-1
رابطه 2-2
اغلب مفهوم کارایی با دواژه اثربخشی و بهره­وری اشتباه گرفته می­ شود. اثربخشی میزان هم­جهت بودن فعالیت‌های یک سازمان با اهداف تعیین شده برای آن است، به عبارت دیگر، اثربخشی درجه دستیابی و تکمیل هدف می‌باشد. بهره­وری نیز ترکیبی از کارایی اثربخشی است، زیرا اثربخشی با عملکرد و کارایی منابع در ارتباط است. این مفاهیم در تعریف بهره­وری بصورت رابطه 2-3 بیان می­ شود (ملی^[95]، 1978):
رابطه 2-3
در تعیین تفاوت کارایی و بهره­وری باید به نکات زیر توجه داشت (مهرگان، 1391):

 

1. 1. کارایی به عنوان معیاری بین صفر و یک و یا برحسب درصد بین صفر و تا صد بیان شده است، در حالیکه بهره­وری می ­تواند بزرگ‌تر از یک باشد.

 

1. 1. بهره­وری در ارتباط با تک‌تک عوامل مانند بهره­وری نیروی انسانی یا سرمایه محاسبه می­ شود، در حالیکه کارایی به عنوان معیاری کلی باید از ترکیب ورودی­ ها به خروجی­ها حاصل شود.

 

در نهایت باید دانست که کارایی به عنوان یک نسبت عمومی از رابطه 2-4 محاسبه می­ شود:
رابطه 2-4
2-2-2- انواع کارایی
الف) کارایی فنی: کارایی فنی نشان دهنده میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثر سازی میزان تولید با توجه به منابع و عوامل مشخص شده تولید است. به عبارت دیگر، میزان توانایی تبدیل ورودی­هایی مانند نیروی انسانی و ماشین آلات به خروجی­هایی، در مقایسه با بهترین عملکرد، با کارایی فنی سنجیده می­ شود (پیرس^[96]، 1997). کارایی فنی تحت تأثیر عواملی مانند عملکرد مدیریت، مقیاس سازمان یا اندازه عملیات قرار می­گیرد. کارایی در تحلیل پوششی داده‌ها از نسبت مجموع موزون خروجی­ها بر مجموع موزون ورودی­ ها بدست می ­آید و در مباحث اقتصادی زمانی یک بنگاه را به لحاظ فنی کارا می­دانند که مقدار تولید آن بر روی منحنی تولید یکسان قرار گیرد. این امر توانایی بنگاه را در بدست آوردن حداکثر محصول از مجموعه عوامل تولید منعکس می­سازد. اگر مقدار مصرف عوامل تولید بنگاه بالای منحنی تولید یکسان قرار بگیرد، این بنگاه با ناکارایی مواجه است. ناکارایی تمامی مواردی را در بر می­گیرد که باعث می­ شود عملکرد واقعی بنگاه در سطحی کمتر از مقدار قابل حصول (با توجه به عوامل تولید) مشخص باشد. بر این اساس ناکارایی، مدیریتی نیز یکی از اجزای ناکارایی است. همچنین ناکارایی با آنچه که بعضی از اقتصاددانان اتلاف منابع نامیده­اند مطابقت دارد. اتلاف منابع بدین معناست که تولید مورد نظر می‌تواند با هزینه­هایی کمتر از میزان صرف شده صورت گیرد (امامی میبدی، 1379).
ب) کارایی تخصیص: این کارایی بر تولید بهترین ترکیب محصولات با بهره گرفتن از کم هزینه­ترین ترکیب ورودی­ ها دلالت دارد. پاسخگویی به این پرسش که “آیا قیمت ورودی­های مورد استفاده به گونه ­ای است که هزینه تولید را حداقل کند؟” با این کارایی است. به این ترتیب، کارایی تخصیصی مستلزم انتخاب مجموعه ­ای از عوامل تولید است که سطح مشخصی از محصول را با حداقل هزینه تولید کند. کارایی تخصیصی را کارایی قیمت نیز می­نامند (مهرگان، 1391).
پ) کارایی ساختاری: کارایی ساختاری یک صنعت از متوسط وزنی کارایی شرکت­های آن صنعت بدست می ­آید. با بهره گرفتن از معیار کارایی ساختاری می­­توان کارایی صنایع مختلف با محصولات متفاوت را مقایسه کرد (امامی میبدی، 1379).
ت) کارایی مقیاس: کارایی مقیاس یک واحد از نسبت کارایی مشاهده شده آن واحد به کارایی در مقیاس بهینه بدست می ­آید. هدف این کارایی تولید در مقیاس بهینه است (مهرگان، 1391).
ث) کارایی اقتصادی: این نوع کارایی از حاصلضرب کارایی فنی در کارایی تخصیصی حاصل می­ شود. طبق تعریف، کارایی اقتصادی را توان بنگاه در بدست آوردن حداکثر سود ممکن با توجه به قیمت و سطوح نهاده­ها می­دانند. در حقیقت کارایی اقتصادی، در صورتی تحقق می­یابد که علاوه بر عدم اتلاف منابع، بهترین استفاده از آنها صورت گیرد که این امر، معمولاً مستلزم انتخاب ترکیبی از نهاده است که کمترین هزینه را داشته باشد (دادگر، 1380).
3-2-2- تفاوت کارایی و بهره­وری

۱۵

 

۱۰۰

 

 

 

نمودار ۴-۳ : توزیع درصد فراوانی مدارس محل خدمت معلمان بر اساس جنسیت
ملاحـظه میشود که درصد فراوانی مدارس دخترانه و پسرانه، هر دو برابر ۴۰ درصد بوده و فقط ۲۰ درصد مدارس مختلط میباشند.
تعداد مراجعات معلمان راهنما به کلاس درس معلمان
جدول ۴-۴ : توزیع فراوانی معلمان بر اساس تعداد مراجعات معلمان راهنما به کلاس درس آنها

 

 

تعداد مراجعات معلمان راهنما

 

فراوانی

 

درصد

 

 

 

دو بار در طول یک سال تحصیلی

 

۵۰

 

۴۳

 

 

 

بیش از دو بار در طول یک سال تحصیلی

 

۶۵

 

۵۷

 

 

 

کل

 

۱۱۵

 

۱۰۰

 

 

 

نمودار ۴-۴ : توزیع درصد فراوانی معلمان بر اساس تعداد مراجعات معلمان راهنما به کلاس درس آنها
۴-۲ - سؤالات تحقیق
در این بخش به بررسی سؤالات تحقیق میپردازیم. بدین منظور، شاخصهای آماری (میانگین، میانه، مد و انحراف معیار) برای هر یک از سؤالاتِ مرتبط به سؤالات تحقیق، محاسبه شده است.

از آنجا که پس از جمعآوری و پردازش داده ها، مشخص گردید که میتوان معلمان را بر اساس تعداد مراجعات معلمان راهنما به کلاس درس آنها، در دو گروه طبقهبندی نمود (جدول ۴-۴)، لذا با بهره گرفتن از آزمون t برای دو نمونهی مستقل، به مقایسهی میزان تأثیر معلمان راهنما بر افزایش کارایی آموزشی، از دیدگاه معلمان مدارس ابتدایی در این دو گروه پرداخته شده است (گروه اول معلمان مدارسی که تعداد مراجعات سالانهی معلمین راهنما به آنجا برابر ۲ بار، و گروه دوم معلمان مدارسی که تعداد مراجعات معلمین راهنما به آنجا بیش از ۲ بار در طول یک سال تحصیلی میباشد).
همچنین با بهره گرفتن از ضریب همبستگی پیرسن، به بررسی رابطه بین تعداد مراجعات معلمان راهنما و هر یک از مؤلفه های در نظر گرفته شده برای معلمان راهنما پرداخته شده است. در ادامه نیز با بکارگیری آزمون فریدمن، مؤلفه ها از نظر درجه تأثیرگذاری و اهمیت، رتبهبندی شدهاند.
یادآور میشود که کلیهی آزمونها در سطح معناداریِ پنج درصد (  ) انجام شده است.
نرمال بودن توزیع متغیرها، از مهمترین پیشفرضها در آمار پارامتری میباشد، از این رو با بهره گرفتن از آزمون ناپارامتریِ کولموگروف - اسمیرنوف، فرض نرمال بودن توزیع داده های بدست آمدهی مربوط به هر یک از متغیرها را مورد بررسی قرار دادهایم. نتایج حاصل از انجام آزمون کولموگروف اسمیرنوف که بصورت زیر نوشته میشود، در جدول ۴-۵ خلاصه شده است:

 

 

توزیع داده ها، نرمال میباشد
توزیع داده ها، نرمال نمیباشد

تحقق نیافتن درآمدهای صحیح مالیاتی
ریشه های اجتماعی- اقتصادی
ساختار آموزش و پرورش
نادیدهگرفتن علایق، نیازها و تفاوتهای افراد
فقدان اهداف عملی

 

 

 

پیامدها
ادامه پیامدها

 

ناکارآمدی نظام آموزش و پرورش
مشکلات در بهره وری، مدیریت، سازماندهی و نظم و ساماندادن به جامعه
شکاف طبقاتی
بازتولید طبقات اجتماعی
دلسردی و ناامیدی
برجسته شدن یک گروه و به حاشیهرفتن گروه دیگر
غفلت از تفاوتها و توانمندیها
نادیدهگرفتن فرهنگ غیربومی
تفرقه
عدم توجه به عملکرد پراگماتیک افراد

 

 

 

۴-۱-۱۶-۱-تعریف نابرابری آموزشی
ت۱۶م۱۶: اگر بخواهیم نابرابری آموزشی را بررسی کنیم باید در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بررسی شود؛ ازاینرو نابرابری به معنای عدم تفاوت نیست. اگر تفاوتها را نادیده بگیریم و بخواهیم همه را یکدست کنیم نابرابری است.
۴-۱-۱۶-۲- عوامل ایجادکنندهی نابرابری آموزشی
ن۱م۱۶
حوزهی اقتصادی: اینکه مناطق برخوردار و غیربرخوردار هردو از بودجهی یکسانی برخوردار شوند، در راستای نابرابری آموزشی عمل شده است. ازاینرو به لحاظ اقتصادی برای دولتها مقرون به صرفه نیست که برای مناطق مختلف بودجههای یکسان اختصاص دهند. در نتیجه کارایی اقتصادی، عدالت آموزشی را زیر سوال میبرد.

ن۲م۱۶: عدم تعدیل در سهمیهبندیها
ن۳م۱۶: طبقات اجتماعی
ن۴م۱۶: عدم استعدادیابی در آموزش و پرورش
ن۵م۱۶: نادیدهگرفتن تفاوتها
ن۶م۱۶: مدارس متعدد در جامعه
ن۷م۱۶: سیاست
ن۷الف م ۱۶: سیاست در جذب گزینش صحیح نیست.
ن۷ب م ۱۶: سیاستهای تعدیل اقتصادی وجود ندارد.
ن۸م۱۶: تحقق نیافتن درآمدهای صحیح مالیاتی: توزیع درآمد و ثروت به درستی صورت نمیگیرد.
ن۹م۱۶: ریشه های اجتماعی- اقتصادی
ن۱۰م۱۶: ساختار آموزش و پرورش
ن۱۱م۱۶: نادیده گرفتن علایق، نیازها و تفاوتهای افراد
ن۱۲م۱۶: فقدان اهداف عملی
۴-۱-۱۶-۳- پیامدهای نابرابری آموزشی از مصاحبه شماره شانزده
پ۱م۱۶: ناکارآمدی نظام آموزش و پرورش
پ۲م۱۶: مشکلات در بهره وری، مدیریت، سازماندهی و نظم و ساماندادن به جامعه
پ۳م۱۶: شکاف طبقاتی
پ۴م۱۶: بازتولید طبقات اجتماعی
پ۵م۱۶: دلسردی و ناامیدی
پ۶م۱۶: برجسته شدن یک گروه و به حاشیهرفتن گروه دیگر
پ۷م۱۶: غفلت از تفاوتها و توانمندیها
پ۸م۱۶: نادیدهگرفتن فرهنگ غیربومی

۲-۱-۳- محلول تری n- اکتیل آلومینیم (TnOA) در هگزان نرمال
محلولی بی‌رنگ است که در سیستم پلیمریزاسیون بعنوان خشک کننده حلال و همچنین حذف کننده ناخالصی‌ها بکار برده شده است. این محلول از طرف مجتمع پتروشیمی تبریز در اختیار این طرح قرار گرفته است.
۲-۱-۴- کاتالیزور فیلیپس (Phillips Catalyst)
کاتالیزور فیلیپس مورد استفاده در این پروژه، جامدی پودری شکل با ذرات یکنواخت و به رنگ زرد کم‌رنگ می‌باشد که به دلیل سمیت بالا و همچنین غیرفعال شدن آن در اثر تماس با هوای آزاد، در یک ظرف مخصوص و تحت اتمسفر بی‌اثر نیتروژن نگهداری شده و مورد استفاده قرار گرفته است. این ماده از طرف شرکت پلیمر آریا ساسول در اختیار این پروژه قرار داده شده است.
۲-۱-۵- اتیلن (Ethylene)
گازی بی‌رنگ و آتشگیر می‌باشد که بعنوان مونومر در سیستم پلیمریزاسیون مورد استفاده قرار گرفته است. این ماده از طرف مجتمع پتروشیمی تبریز در اختیار این طرح قرار داده شده است.
۲-۱-۶- هیدروژن (H₂)
گازی بی‌رنگ و بشدت آتشگیر می‌باشد که در بخشی از کار بعنوان عامل کنترل کننده جرم مولکولی محصول بکار برده شده است. این ماده نیز از طرف مجتمع پتروشیمی تبریز در اختیار این پروژه قرار گرفته است.
۲-۲- دستگاه‌های مورد استفاده
۲-۲-۱- راکتور تحقیقاتی
کلیه واکنش‌های پلیمریزاسیون در این پروژه در راکتور تحقیقاتی بوچی ۵ لیتری واقع در آزمایشگاه واحد تولید پلی‌اتیلن مجتمع پتروشیمی تبریز انجام گرفته است.
۲-۲-۲- دستگاه تعیین سرعت جریان مذاب
داده‌های مربوط به سرعت جریان مذاب نمونه‌های حاصل از این پروژه با بهره گرفتن از دستگاه Melt Flow@on-3300 ساخت کمپانی KARG آلمان بدست آمده است.
۲-۲-۳- دستگاه تعیین دانسیته حالت مذاب
داده‌های مربوط به دانسیته حالت مذاب نمونه‌های سنتز شده در این پروژه با بهره گرفتن از دستگاه D-H100 ساخت کمپانی Toyoseiki ژاپن حاصل شده است.
۲-۲-۴- دستگاه آنالیز اندازه ذرات
آنالیز اندازه ذرات نمونه‌های حاصل از این طرح با بهره گرفتن از دستگاه Malvern Series 2600 ساخت کمپانی Malvern Instruments بریتانیا انجام گرفته است.
۲-۳- روش‌های تجربی
۲-۳-۱- شمای کلی راکتور
پیش از بررسی جزئیات هریک از واکنش‌ها، در ابتدا لازم است توضیحاتی در ارتباط با شمای کلی راکتور و همچنین روش‌های تزریق واکنشگرها به درون آن ارائه گردد.
راکتور تحقیقاتی مورد استفاده در این طرح شامل ۵ ورودی است،که ۴ ورودی آن مربوط به خطوط اتیلن، هیدروژن، نیتروژن و حلال بوده و ورودی پنجم آب مورد نیاز حمام جهت اعمال حرارت به راکتور و نیز کنترل دما را تأمین می‌کند. حلال ورودی به راکتور ابتدا وارد مخزن حلال می‌گردد که در قسمت فوقانی راکتور تعبیه شده است، و از آنجا به درون استوانه مدرجی که پیپت تانک نام دارد وارد می‌شود. ورود حلال به درون راکتور از طریق پیپت تانک انجام می‌گیرد.
نقش نیتروژن در این میان بعنوان عامل ایجاد اتمسفر بی‌اثر در کلیه قسمت‌های راکتور بسیار مهم است، زیرا ورود اکسیژن و رطوبت به درون راکتور حتی در مقادیر بسیار کم، واکنش پلیمریزاسیون را متوقف می‌سازد. بنابراین باید توجه داشت، موادی غیر از آنچه توسط خطوط ورودی به راکتور وارد می‌شوند نیز باید کاملاً عاری از اکسیژن بوده و تحت اتمسفر بی‌اثر به درون آن تزریق گردند. از جمله این مواد، محلول تری‌آلکیل آلومینیم است، که درون ظرف مخصوصی تحت محیط بی‌اثر نگهداری می‌شود. هنگام انتقال این ماده به درون راکتور، حتماً باید ظرف حاوی محلول و همچنین پیپت مورد استفاده تحت جریان نیتروژن باشند. بدین منظور، ۴ خروجی نیتروژن در قسمت جلویی راکتور تعبیه شده است. کاتالیزور نیز علاوه بر اینکه باید تحت اتمسفر نیتروژن از ظرف اصلی به درون ظرف کوچکتر انتقال یابد، هنگام تزریق به درون راکتور نیز باید در محیط بی‌اثر قرار داشته باشد. موادی نظیر ۱-هگزن در این طرح که در ظروف معمولی مواد شیمیایی نگهداری می‌شوند، باید پیش از تزریق توسط پیپتی که متصل به جریان نیتروژن است و با آن انتقال و تزریق صورت می‌گیرد، کاملاً گاز زدایی گردند.

در ادامه این فصل، بیشتر به جزئیات کمّی هریک از واکنش‌ها پرداخته می‌شود و بدلیل ارائه توضیحات مربوط به شمای کلی راکتور و همچنین نقل و انتقال مواد در این بخش، از تکرار مجدد آن در بخش‌های بعدی خودداری می‌گردد.
۲-۳-۲- بررسی اثر TnOA
جهت بررسی تأثیر مقادیر مختلف TnOA بر روی فعالیت کاتالیست و بدنبال آن میزان محصول تولید شده، لازم است مقدار کاتالیزور تزریقی به راکتور، مقدار حلال، فشار اتیلن و همچنین دمای اعمال شده به راکتور در هر بچ پلیمریزاسیون ثابت در نظر گرفته شوند، تا صرفاً تغییر مقدار TnOA اثر احتمالی خود را بر روی فعالیت کاتالیست نشان دهد. بدین منظور مقدار ثابت ۲ لیتر حلال، ۷۰۰ میلی‌گرم کاتالیزور و فشار bar 8 اتیلن در هر بچ در نظر گرفته شد، که پس از رسیدن دمای راکتور به °C70، تزریق اتیلن انجام می‌گرفت.
در ابتدا حلال به درون راکتور تزریق شده و پس از آن در هر بچ مقادیر مختلف TnOA با غلظت M 6/0 به آن افزوده شد. این مقادیر به ترتیب ۳۰، ۲۰، ۱۰، ۵، ۱ و ۵/۰ میلی‌لیتر بود و در نهایت یک بچ بدون افزودن TnOA مورد آزمایش قرار گرفت. پس از تزریق TnOA، همزن راکتور را فعال نموده و بمدت ۵ دقیقه فرصت داده شد تا محتویات درون راکتور کاملاً یکنواخت گردد. لازم به ذکر است که همزن راکتور سرعتی برابر با rpm 750 داشته و عمل همزدن تا اختتام واکنش و تخلیه راکتور ضروری می‌باشد.
پس از گذشت ۵ دقیقه، تزریق کاتالیزور به درون راکتور انجام گرفت و پس از تنظیم فشار اولیه راکتور در bar 3/0، اعمال دما صورت گرفت. بدیهی است که رفته رفته با افزایش دمای راکتور و بالا رفتن فشار بخار حلال درون آن، فشار راکتور بیشتر می‌شود. با رسیدن دمای راکتور به °C70، تزریق اتیلن به راکتور آغاز گردید. در هر لحظه از واکنش مقادیر دما، فشار و همچنین شدت جریان اتیلن ورودی به راکتور بر حسب گرم بر ساعت که معیاری از فعالیت کاتالیست می‌باشد، علاوه بر نمایشگرهای تعبیه شده بر روی راکتور، بر روی کاغذ ثبات نیز ثبت می‌گردد. زمان واکنش از لحظه اعمال جریان اتیلن به راکتور، ۳۰ دقیقه در نظر گرفته شد.
پس از گذشت زمان یاد شده، جریان اتیلن را قطع نموده و اندکی فرصت داده شد تا اتیلن باقیمانده در راکتور نیز مصرف شده و فشار راکتور کاهش یابد. متعاقب کاهش فشار، اعمال کاهش دمای راکتور نیز تا رسیدن دما به زیر °C30 انجام گرفت و سپس محتویات راکتور به درون ظرف مخصوص جمع کننده محصول تخلیه گردید. محصول بدست آمده پس از خشک شدن کامل، مورد آنالیز قرار گرفت.
۲-۳-۳- بررسی اثر کومونومر ۱- هگزن
در این بخش از کار، اثر کومونومر ۱-هگزن در کوپلیمریزاسیون اتیلن بررسی می‌گردد که موجب ایجاد گروه‌های آویزان چهار کربنی در طول زنجیر پلی اتیلن می‌شود. این گروه‌های آویزان اثر مستقیم بر روی مورفولوژی و خواص فیزیکی محصول دارد. پیش از پرداختن به جزئیات آزمایش، لازم است به این نکته اشاره شود که با توجه به توضیحاتی که در فصل بعد در مورد بررسی اثر TnOA ارائه شده است، بیشترین مقدار فعالیت کاتالیست با افزودن ۱ میلی‌لیتر از TnOA بدست آمده است، بنابراین انتظار می‌رود که در ادامه کار نیز از این مقدار TnOA استفاده شود. با توجه به اینکه ۱- هگزن مورد استفاده کاملاً خشک نبوده و حاوی مقدار جزیی رطوبت می‌باشد، در این بخش از ۲ میلی‌لیتر TnOA در هر بچ استفاده شده است تا نسبت به از بین رفتن رطوبت موجود در ۱- هگزن نیز اطمینان حاصل شود. در ادامه که به بررسی اثر هیدروژن خواهیم پرداخت، مقدار TnOA افزوده شده به راکتور همان ۱ میلی‌لیتر خواهد بود.
مشابه آزمایشات مربوط به اثر TnOA، ابتدا ۲ لیتر حلال به درون راکتور تزریق شده و پس از آن به ترتیب مقادیر مختلف ۱- هگزن به ازای هر بچ و همچنین ۲ میلی‌لیتر TnOA به راکتور افزوده شد. مقادیر ۱- هگزن به ترتیب برابر با ۱، ۵، ۱۰، ۱۵ و ۲۰ میلی‌لیتر بود. در ادامه، پس از گذشت ۵ دقیقه مقدار ۷۰۰ میلی‌گرم کاتالیست به درون راکتور تزریق گردیده و پس از افزایش دما و حصول دمای °C70، ورود اتیلن به راکتور انجام گرفت. در این مورد نیز زمان در نظر گرفته شده ۳۰ دقیقه بود. تخلیه راکتور و استحصال محصول همانند آزمایشات بخش قبل انجام گرفت.
۲-۳-۴- بررسی اثر هیدروژن
به منظور بررسی اثر هیدروژن بر روی خواص محصول، ابتدا ۲ لیتر حلال و سپس ۱ میلی‌لیتر TnOA وارد راکتور گردیده و بقیه مراحل مشابه بخش‌های پیشین انجام گرفت. پس از تنظیم فشار اولیه راکتور در bar 3/0 و پیش از اعمال دما، مقادیر متفاوتی از فشار هیدروژن به ازای هر بچ به راکتور تزریق شد و سپس اعمال دما و انجام سایر مراحل صورت گرفت. این فشارها به ترتیب عبارت بودند از: ۰۳/۰، ۰۵/۰، ۰۷/۰، ۰۹/۰ و bar 1/0.در انتها محصولات حاصل از هر بچ جهت بررسی خصوصیات فیزیکی مورد آنالیز قرار گرفتند.
۲-۳-۵- کوپلیمریزاسیون اتیلن با ۱- هگزن در حضور هیدروژن
با تلفیق آزمایشات انجام یافته در دو بخش قبل، به بررسی کوپلیمریزاسیون اتیلن با ۱- هگزن در حضور هیدروژن پرداخته شد. با توجه به توضیحات مربوط به بررسی اثر هیدروژن در فصل بعد، بیشترین مقدار فعالیت کاتالیست در فشار bar 03/0 حاصل شده است، بنابراین در آزمایشات این بخش فشار هیدروژن در مقدار یاد شده تنظیم و کومونومر ۱- هگزن در دو مقدار ۱۰ و ۲۰ میلی‌لیتر به درون راکتور تزریق گردید. در این قسمت نیز بدلیل حضور ۱- هگزن در محیط واکنش، از ۲ میلی‌لیتر TnOA استفاده شد. مقادیر حلال و کاتالیزور، فشار اتیلن، دمای اعمال شده به راکتور، زمان در نظر گرفته شده و نیز سایر مراحل واکنش مشابه آزمایشات قبلی می‌باشد.
۲-۳-۶- بررسی اثر جایگزینی حلال
تمامی واکنش‌هایی که تاکنون مورد بررسی قرار گرفته‌اند، همگی در حلال هگزان تولید داخل انجام شده‌اند، بنابراین انجام پذیری این واکنش‌ها در حلال تولید داخل به اثبات رسیده است. اما در ادامه به منظور مقایسه قابلیت تولید محصول و فعالیت کاتالیست در حلال تولید داخل با حلال خارجی، واکنش پلیمریزاسیون در حلال خارجی در شرایطی کاملا مشابه با پلیمریزاسیون در حلال ایرانی تولید داخل انجام گرفت. به منظور زدودن هر گونه ناخالصی و رطوبت جذب شده در جریان نمونه‌گیری و انتقال از شرکت پلیمر آریا ساسول به پتروشیمی تبریز، حلال مذکور آب زدایی شد و تحت اتمسفر بی اثر تقطیر گردید. حلال مذکور در درون راکتور به مدت یکساعت اکسیژن زدایی شد. پس از گاز زدایی کامل حلال، ۱ میلی لیتر TnOA به آن افزوده شد تا شرایط واکنش عیناً مشابه حلال تولید داخل باشد. سایر مراحل واکنش نظیر واکنش‌های قبلی می‌باشد.
۳-۱- روند کلی واکنش پلیمریزاسیون اتیلن
واکنش اصلی پلیمریزاسیون اتیلن به صورت پلیمریزاسیون دوغابی و در حلال هگزان انجام گرفت، و فشار گاز اتیلن به کار برده شده ۸ بار می باشد. در اثر تماس مونومر اتیلن با ذرات کاتالیزور سوسپانس شده در حلال هگزان، بر طبق مکانیسم احتمالی ذکر شده در بخش ۱-۲ پلیمریزاسیون اتیلن انجام می‌پذیرد. ذرات پلیمری همزمان با تشکیل، در هگزان غوطه‌ور شده و موجب کدر شدن آن می‌گردند. پس از اتمام واکنش، جهت جدا نمودن محصول پلیمری کافیست محتوای راکتور از درون کیسه‌ای که به آن کیسه جمع‌کننده گفته می‌شود، عبور داده شود. در اینحالت پلی‌اتیلن تولید شده درون کیسه باقی مانده و از حلال جداسازی می‌شود. نیروی محرک واقعی برای انجام فرایند،کاتالیست می‌باشد. کلید موفقیت در تولید پلی‏اولفین‏ها تصورکاتالیست به عنوان یک پایه و اساس برای توسعه فرایند و به دنبال آن محصول دهی بوده است.
از عوامل تأثیرگذار بر انجام واکنش پلیمریزاسیون اتیلن با کاتالیزورهای فلزات واسطه، حضور تری‌آلکیل آلومینیم به مقدار مناسب در محیط واکنش است. این ماده طبق واکنش صفحه بعد رطوبت و ناخالصی‌های احتمالی موجود در حلال را که حتی مقدار ناچیزی از آن موجب متوقف شدن واکنش پلیمریزاسیون می‌گردد، از بین می‌برد.
شکل (۳-۱) - واکنش حذف رطوبت توسط تری‌آلکیل آلومینیم
همانطور که در معادله بالا مشاهده می‌شود، حذف رطوبت با تشکیل هیدروکسید آلومینیم و آزاد شدن آلکان مربوطه انجام می‌گیرد. ترکیباتی نظیر تری‌آلکیل آلومینیم اصطلاحاً مواد جاروب کننده^[۱۴] نامیده می‌شوند.
نکته‌ای که ذکر آن در این قسمت ضروری به نظر می‌رسد، اینست که در مورد کاتالیزورهای زیگلر - ناتا، تری‌آلکیل آلومینیم علاوه براینکه از بین برنده رطوبت محیط است، کوکاتالیست واکنش نیز می‌باشد، بنابراین در مورد این دسته از کاتالیزورها مقدار بکار رفته از این ماده باید کاملاً محاسبه شده و رعایت گردد. اما در مورد کاتالیزورهای فیلیپس اساساً نیازی به کوکاتالیست نیست و این ماده صرفاً از بین برنده رطوبت و ناخالصی‌های احتمالی یا اصطلاحاً ماده جاروب کننده می‌باشد. بنابراین در اینحالت مقدار تری‌آلکیل آلومینیم باید در یک مقدار مینیمم مناسب تنظیم شود تا علاوه بر عملکرد قابل قبول در حذف رطوبت و ناخالصی‌ها، موجب ایجاد مزاحمت برای کاتالیزور و کاهش فعالیت آن نگردد. بررسی این اثر یکی از اهداف این پروژه می‌باشد که در ادامه به جزئیات نتایج آن پرداخته شده است.
۳-۲- بررسی اثر TnOA
داده‌های مربوط به قابلیت تولید محصول، سرعت جریان مذاب، دانسیته، دانسیته توده‌ای و همچنین اندازه متوسط ذرات در مقادیر متفاوت از TnOA برای محصولات بدست آمده در جدول ۳-۱ گردآوری شده است. همچنین درصد اندازه ذرات در بازه‌های مختلف در جدول ۳-۲ آورده شده است. با توجه به جدول ۳-۱، هنگامیکه مقدار TnOA کمتر از یک میلی‌لیتر به محیط واکنش افزوده شده است، واکنش پلیمریزاسیون ناموفق بوده است. علت این امر را می‌توان به وجود برخی از ناخالصی‌های موجود در محیط و ناکافی بودن مقدار TnOA نسبت داد، در نتیجه این ناخالصی‌ها موجب مسموم شدن سایت‌های فعال کاتالیزور گردیده و از فعالیت آن جلوگیری می‌کنند. همچنین با توجه به جدول زیر، در حالتی که مقدار TnOA در شرایط پلیمریزاسیون انجام شده یک میلی‌لیتر می‌باشد، کاتالیزور بیشترین فعالیت را از خود نشان داده است.
جدول (۳-۱) - داده‌های مربوط به بررسی اثر TnOA در پلیمریزاسیون اتیلن با کاتالسیت بر پایه کروم

 

رنجبران و براری(۱۳۸۸)، دوبیسی و همکار (۲۰۰۵)،

۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰، ۲۱

۷

رضایت کلی، شکایت مشتریان، اعتماد، تصویر ذهنی از شرکت، هزینه جابجایی، ادراک کلی فرد از نتیجه مبادله

رضایت
مشتری

 

پرهیزکار همکاران(۱۳۹۲)،
یوکسل و همکاران(۲۰۰۹)،
سرکان و همکاران (۲۰۰۵)،
دوبیسی (۲۰۰۷)،
رنجبران و براری (۱۳۸۷)،

۲۲، ۲۳، ۲۴، ۲۵، ۲۶، ۲۷، ۲۸، ۲۹، ۳۰

۹

شهرت بر ند، تصویر ذهنی برند، اعتماد برند، ارزش درک شده، تکرار خرید در آینده، توصیه و تشویق سایرین به خرید

وفاداری
مشتری

 

زراء نژاد و دیگران(۱۳۹۲)،
ادوارد و همکار(۲۰۱۱)،

۳۱، ۳۲، ۳۳،۳۴، ۳۵، ۳۶۳۷، ۳۸، ۳۹، ۴۰

۱۰

کیفیت خدمات، ارزش ادراک شده، هزینه تغییر، رضایت مشتری، احتمال خرید در آینده

حفظ
مشتری

 

 

۳-۶. سنجش روایی(اعتبار پرسشنامه)
رایجترین تعریف روایی در این پرسش خلاصه شده است، آیا چیزی را اندازه میگیریم که قصد اندازه‌گیری آن را داریم؟
اما باید توجه داشت که یک روایی وجود ندارد بلکه آزمون یا مقیاس براساس هدف علمی یا عملی که استفاده کننده آن دارد، روایی پیدا میکند. مطالعه پایایی بدون پرداختن به معنی متغیرها امکان پذیر است اما مطالعه روایی بدون بررسی ماهیت و معنی متغیرها ممکن نیست چون در این تحقیق بهترین ابزار جمع‌ آوری اطلاعات و اندازه‌گیری متغیرهای پرسشنامه است.
روایی پرسشنامه از اهمیت خاصی برخوردار است. روایی تحقیق میزان سازگاری پرسشنامه را با اهداف نشان می‌دهد در تحقیق حاضر اقداماتی برای افزایش میزان روایی پرسشنامه انجام شد که خلاصه آنها به شرح زیر است:

ابتدا مطالعات زیادی از طریق مطالعه کتابها، مقالات و پایان نامه‌ها انجام شد تا به طور کامل مفاهیم و متغیرهای مهم مورد استفاده در تحقیق تبیین گردند.بعد از طراحی سوالات، پرسشنامه ابتدایی در اختیار اساتید محترم راهنما و مشاور و از نظر انشائی مورد بررسی و اصلاح قرار گرفت.
سپس برای حصول اطمینان بیشتر مجددا تایید چند تن از خبرگان دانشگاهی و صنعت مورد نظر رسانده شد و سعی گردید تا حد ممکن سوالات مختصر و مفهوم آنها روشن بوده باشد. در نهایت پرسشنامه نهایی طراحی و بین مشتریان مواد شوینده گلرنگ توزیع گردید.
۳-۷. سنجش پایایی(اعتماد) پرسشنامه
آزمون پایایی آلفای کرونباخ^[۱۰۴] معروفترین و محبوبترین آزمون برای اندازه‌گیری هماهنگی درونی (پایایی) آیتم‌های یک معیار، مقیاس یا پرسشنامه می‌باشد. بعبارت دیگر این آزمون میزان همبستگی پاسخ‌های جمع‌ آوری شده از طریق پرسشنامه را اندازه‌گیری می‌کند. نتیجه این آزمون یک امتیاز آلفا(α) بدست می‌دهد که عددی بین صفر و یک است. هر قدر امتیاز آلفا بالاتر باشد طرح اندازه‌گیری قابل اطمینان‌تر است. علاوه بر این بنا بر گفته نانالی^[۱۰۵]، برنشتاین^[۱۰۶] (۱۹۹۳) امتیاز آلفای بالاتر از ۰.۷ نشان دهنده پایایی در روش نسبتا بالا و قابل قبولی است(عندلیب، ۱۳۹۰: ۶۱). چرچیل، ستاران و اسلاتر آلفای ۶/۰ را به عنوان مبنای پایایی در نظر گرفته‌اند (ضیاء الدین، ۱۳۷۹). پایایی یا قابلیت اعتماد یکی از ویژگی‌های فنّی ابزار اندازه‌گیری است. مفهوم یادشده با این امر سر وکار دارد که ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی بدست میدهد.
هدف از سنجش پایایی پرسشنامه این است که در زمان‌ها و مکان‌های مختلف قابلیت کاربرد داشته باشد. در واقع تحقیقی پایاست که ابزار اندازه‌گیری آن معتبر باشد و چنانچه تحقیق توسط فرد دیگر یا همان محقق دوباره در زمان‌ها و مکان‌های دیگر انجام شود به همان نتیجه مشابه دست یابد.(نوذری، ۱۳۹۲)
در این تحقیق برای بدست آوردن ضریب آلفای کرونباخ پایایی پرسشنامه، پیش آزمونی با انتخاب یک نمونه تصادفی ۴۰ تایی از پاسخ دهندگان انجام گرفت و پرسشنامه طراحی شده بین افراد نمونه توزیع گردید. پس از جمع‌ آوری پرسشنامه‌ها، با بهره گرفتن از نرم‌افزار spssمقدار آلفای کرونباخ محاسبه گردید. براین اساس مقدار آلفای بدست آمده برای سوالات مربوط به هر یک از متغیرها در جدول ذیل آمده است.
جدول (۳-۳) جدول پایایی سوالات پرسشنامه

 

 

تعداد گویه (سوالات)

 

آلفای کرونباخ

این عبارت های تشکیل دهنده دارای قرکانس  یکسان و توارن و تعادل برابر هستند به طوری که دامنه احتمال حالت  و مقدار انتظاری دامنه حرکت سینوسی هر یک از فرکانس های اعمالی صفر است. هنوز یک سؤال مهم و دقیق در اینجا وجود دارد : و آن اینکه چگونه همدوسی گذار های مجاز اتمی  هم فاز می شوند به گونه ای که این هم فاز شدن به همراه میدان اعمالی در فرکانس  باعث لغو و حذف شدن اساسی می شود؟ برای اینکه این حذف اتفاق بیفتد دو روش وجود دارد. اگر لیزر های اعمالی تک فرکانس ( مونو کروماتیک^۱ ) باشند ، در این صورت همدوسی ممکن است دارای یک فاز اختیاری باشد و با گذشت زمان مؤلفه صحیح فاز از بین رفته و کم اثر می شود. اما وقتی از لیزر های پالسی ( دو یا چند فرکانسی ) استفاده کنیم، در این حالت زمان کافی برای اینکه مؤلفه صحیح فاز حذف شود وجود ندارد و در عوض در این صورت ما می توانیم همدوسی گذار های اتمی  را با درنظر گرفتن فاز صحیح به دست آورده و آن را با گذشت زمان نیز حفظ کنیم.

۳-۲ مقدمه شفافیت القا شده ی الکترومغناطیسی
شفافیت القا شده الکترومغناطیسی روشی برای حذف اثر یک محیط اپتیکی روی انتشار پرتو الکترومغناطیسی تابشی است. به عبارتی هدف شفافیت القا شده الکترومغناطیسی، حذف جذب یکی از میدان های اعمال شده است. در این پدیده علاوه بر برهم نهی همدوس^۲ حالت های اتمی، تداخل کوانتومی^۳ نیز مطرح می شود.  اصطلاحی است که برای نخستین بار توسط هریس اختراع شد] ۳[. پدیده  می تواند در انواع مختلفی از ساختار های تراز الکترونیکی با تعداد تراز های مختلف یافت شود. تداخل بین مسیر های تناوبی در فرایند های مکانیکی کوانتومی یک اثر فیزیکی است. این تداخل مشابه تداخل سازنده یا ویرانگر ما بین امواج کلاسیکی است ولی در کنار تداخل موج کلاسیکی، در مورد کوانتومی دامنه های میدان های تابشی نیز با هم تداخل می کنند. به هر حال، باید با بیان کمیت های معین ( دامنه های احتمال ) پدیده تداخل کوانتومی را در اثر  توضیح دهیم. تداخل سنجی موج مادی به ویژه تداخل پرتو اتمی بین مسیر های نوری مجزای فضایی به طور آزمایشگاهی و نظری اخیراً توجه زیادی به خود اختصاص داده است. موضوع این بحث بررسی نوع دیگری از پدیده تداخل است که بین روش های گذار القا شده با حالت های کوانتومی درونی اتم ها و مولکول ها است که با یک یا چند میدان لیزری جفت می شوند. این پدیده اثرات تداخلی را در سیستم های مولکولی و اتمی سه ترازی متصل شده به دو میدان لیزری نشان می دهد که می تواند منجر به حذف جذب در یک فرکانس گذار تشدیدی شود.
.Quantum interference3 . Coherence Superposition ۲ Monocromatic.1
برای مدتی متداول بود که اگر حالت های یک اتم با فر آیند های متناوب چند گذار ممکن جفت شود، تداخل بین دامنه های این فرآیندها ممکن است منجر به افزایش احتمال گذار کل ( یعنی تداخل سازنده ) و یا حذف کامل احتمال گذار شود. که در این حالت تداخل ویرانگر مطرح است. این اثرات بایستی برای به دست آوردن احتمال کل گذار در یک فرایند جمع شوند چرا که در مکانیک کوانتومی دامنه های احتمال ( که ممکن است علامت های آن ها مثبت یا منفی باشد) سریعتر از احتمالات هستند.
حال مکانیسم مقدماتی حاکم بر پدیده  را بررسی می کنیم. شکل یک اتم در حالت برانگیخته دوگانه  با انرژی  را نشان می دهد که یک حالت پیوستار مقید است و انرژی آن با حالت پیوستار  تبهگن است به عبارتی هر دو دارای انرژی یکسان  هستند. این دو حالت با برهم کنش کلمب بین دو الکترون به هم کوپل شده اند. یک میدان الکترومغناطیسی متناوب، باعث برانگیختگی فوتون از حالت پایه  به حالت پیوستار  می شود. این فوتویونیزاسیون می تواند با دو کانال ممکن صورت گیرد. این کانال ها را بازو های گذار های سیستم نامند. اول فوتویونیزاسیون مستقیم  دوم فرایند غیرمستقیم شامل برانگیختگی  است و سپس گذار  ( از طریق اندرکنش کولنی بین الکترون ها ).

۲
۱

شکل ۳-۱ تداخل بین مسیر ها در یک اتم سه ترازی توسط تابش های تناوبی میدان ها .حالت پایه
با دو مسیر تناوبی به حالت پیوستار  متصل شده است. کانال ۱ فوتویونیزاسیون مستقیم
توسط جذب یک فوتون با فرکانس  و کانال ۲ یک فرایند غیر مستقیم در جذب فوتون
در واقع تداخل کوانتومی بین این دو کانال اتفاق می افتد و علامت سازنده یا ویرانگر بودن تداخل به فرکانس میدان الکترومغناطیسی ماورای بنفش وابسته است. این نوع تداخل توسط یک میدان لیزری اعمالی القا می شود که به کنترل لیزری خواص اپتیکی محیط اتمی بستگی دارد. شاید جذاب ترین مثال، حذف جذب میدان پروب باشد که در حالت تشدید گذار اتمی تنظیم شده است. در این فرایند معمولاً جذب قوی مورد انتظار است. این پدیده اصطلاحاً شفافیت القا شده الکترومغناطیسی  نامیده می شود. اثری که منجر به تداخل بین اتم های برانگیخته همدوس با میدان های الکترومغناطیسی شده و باعث می شود که یک محیط بسیار کدر به شفاف تبدیل شود. به همین ترتیب ویژگی های انکسار محیط ممکن است به شدت تغییر کند. این تغییر خواص در کنار شفافیت محیط خواسته مورد انتظار ماست، که در  نیز مشاهده می شود. همچنین همبستگی معمولی ضریب انکسار بالا با جذب بالا ممکن است شکسته شود و باعث ایجاد محیطی با خواص اپتیکی بسیار غیر معمول شود. اخیراً تداخل میدان کلاسیکی مشابهی پیشنهاد شده است که به عنوان ابزاری برای حذف جذب انتشار پرتو الکترومغناطیسی در پلاسمای ایده آل در یک فرکانس می باشد. یکی از نتایج همدوسی و اثرات تداخل مربوط به  که شناسایی شده است احتمال ساخت لیزر با طول موج کوتاه است که نیازی به انعکاس جمعیت در محیط اتمی ندارد.
۳-۳ اساس فیزیکی 
ارتباط نزدیکی بین  و دیگر پدیده های همدوسی اتمی همچون تله اندازی جمعیت همدوس و فرایند های گذار جمعیت همدوس با روش بی دررو وجود دارد. همه این فر آیند ها شامل سیستم های اتمی سه ترازی هستند. ( یا حداقل سیستم هایی که در حین برهم کنش با میدان های الکترومغناطیسی به طور مناسب بتوانند به سه تراز کاهش یابند.) در قواعد انتخاب دو قطبی اتمی معمولاً ضروری است که دو جفت تراز دو قطبی با هم جفت شوند. به طوری که گذار بین جفت سوم دو قطبی غیر مجاز است. ما تراز ها را با کت های  نشان می دهیم به طوری که گذار های اتمی  و  گذار های دو قطبی مجاز و گذار اتمی  گذار غیر مجاز است زیرا حالت  یک حالت شبه پایدار است. طبقه بندی این طرح ها وابسته به انرژی های نسبی این سه حالت است که به صورت زیر هستند:
الف. در یک طرح نردبانی^۱یا آبشاری^۲
ب. در یک الگوی جفت شدگی  گونه  ( هرچند در طرح  متقارن اغلب  و  تبهگن هستند.)
ج. در یک پیکربندی  شکل.  ( هر چند در طرح متقارن  ،  و  تبهگن اند )
.Cascad2 Ladder . ۱
در یک طرح  یا نردبانی معمولاً حالت پایه اتم را  در نظر می گیریم و درابتدا اکثر جمعیت دراین حالت پایه قرار دارد.  به طرح های نردبانی و  گونه مرتبط است به طوری که در این فرایند ها نیازی به گذار جمعیت نیست. ( در مقایسه با  که در آن دو پالس لیزری اعمال شده جهت برانگیختگی گذار های اتمی و تله اندازی جمعیت اتمی در دو تراز پایین تر تا اندازه ای با هم برابر هستند ) و حالت های  و  الزاماً در طول فرایند می توانند جمعیت دار نباشند. برای درک بهتر این که چگونه میدان های لیزری ممکن است با یک اتم سه ترازی اندرکنش کرده و برهم نهی همدوسی از حالت های پایه اتمی ایجاد کنند، بایستی ابتدا  را در یک طرح  گونه بررسی کنیم. یک سیستم سه ترازی  گونه شامل حالت های  و  با دو میدان لیزری نزدیک تشدید ( که بر حسب فرکانس های رابی تعریف شده اند ) با قدرت  ( در فرکانس  ) و  ( در فرکانس  ) متصل می شوند. با تعریف فرکانس گذار بین حالت ها به صورت  و  و  . در آینده می توانیم انحرافات فرکانس رامان یک و دو فوتونی را به صورت  و  و  تعریف کنیم. در این سیستم هامیلتونی اتم ساده باید مشخص شود و اندرکنش های منجر شده به دو اتصال را بایستی شامل شود این هامیلتونی به صورت  است، که در آن  می یاشد. ویژه حالت های این هامیلتونی جدید یک برهم کنش خطی از حالت های اتمی ساده  و  خواهند بود. در شرایط تشدید دو فوتونی که در آن  است .
دو ویژه حالت هامیلتونی کل  به اندرکنش همدوس متقارن و پادمتقارن دو حالت پایینی اتم ساده پایه به صورت زیر تبدیل می شوند:

(۳-۱)
(۳-۲)

که در آن  است. نکته جالب توجه این است که هیچ مؤلفه ای از حالت اتم ساده  در این اندرکنش ها ظاهر نمی شود. به این فرم ویژه کت های سیستم اتم – میدان ( که یکی کت  با حالت میانی با برهم کنش دو قطبی الکتریکی و دیگری حالت  است که جدا از هم هستند) حالت تاریک^۱ یا تله اندازی شده گویند. این حالت تاریک از حالت برانگیخته مجزا است چرا که دامنه احتمال گذار الکترونیکی  با دامنه احتمال گذار  تداخل ویرانگر دارد. وقتی یک الکترون در حالت تاریک به دام افتاده است و نمی تواند به حالت  بر انگیخته شود ، باعث می شود محیط برای میدان های اپتیکی شفاف شود.
.Dark state1
اگر اندازه میدان های اتصالی ( پالس های لیزری )  و  به طور تعادلی نسبت به هم تنظیم شوند، علامت منفی در برهم نهی همدوس حالت های  و  که حالت  را نتیجه می دهند، تضمین خواهد کرد که ممان دو قطبی متناظر از بین خواهد رفت و نا پدید خواهد شد.
بنابراین، دو جمله ای که باهم جمع می شوند تا دامنه گذار بین  و  را نتیجه دهند مشابه هم بوده ودارای اندازه معکوس هستند، بنابراین کل دامنه از بین خواهد رفت. حالت  اغلب به حالت غیر اتصالی  اشاره دارد به طوری که حالت  در اتصال با میدان های الکترومغناطیسی باقی می ماند. با فرض اینکه برهم نهی حالت  کل جمعیت سیستم از طریق پمپاژ اپتیکی اعمالی نتیجه خواهد داد. نکته جالب اینکه گسیل خودبه خودی از حالت  ،  را جمعیت دار خواهد کرد اما هیچ فرایند جذبی از  به  جهت جمعیت دار کردن آن وجود ندارد.
در طرح  معمولی که در آن  ، هر دو قدرت جفت کننده دارای بزرگی قابل مقایسه ای هستند، ضمن اینکه میدان ها نیز جهت رسیدن به وضعیت اشباع گذار دو فوتونی به اندازه کافی قوی می باشند. در واقع در این شرط ضرورتاً لازم نیست که میدان ها کافی باشند تا گذار های تک فوتونی  و  را اشباع کنند چرا که تحت شرایط تشدید دو فوتونی، حالت  می تواند به صورت بی دررو حذف شود و بنابراین به ملاحظات مرتبط با جفت شدگی بین اتم ها و میدان ها وارد نمی شود.
در سیستم  ، اثرات تداخلی از هر دو میدان جفت کننده نشأت می گیرد چرا که آن ها دارای قدرت و شدت قابل مقایسه ای هستند. چنانچه یکی از میدان ها ( مثلاً میدان  ) قوی باشد به طوری که داشته باشیم  ،در این صورت فقط اثرات تداخلی ناشی از فرایند های انجام گرفته از میدان  مهم و تأثیر گذار خواهد بود. این حالت یک وضعیتی است که در طرح های  مطرح است و این ارتباط نزدیک بین  و  مورد بررسی قرار گرفته است که در فصول بعدی این پایان نامه خواهیم دید]۶[. به طور معمول در طرح  ، حالت های  و  زیر تراز های فوق ریز یا همان زیمن حالت پایه هستند و بنابراین هر دو حالت به طور خود به خودی در ابتدا اشغال شده اند. به عبارتی از ابتدا جمعیت دار شده اند. در مقابل در بسیاری از طرح های  ، حالت  یک حالت برانگیخته است و هیچ جمعیتی ( تراز اشغال شده ای ) در هیچ زمانی در طی فرایند ندارد. برخلاف مورد  ، که مقیاس زمانی برای تله اندازی جمعیت در حالت  دارای چندین طول عمر تابشی است، در مورد  ،این اثر درون یک اتم تنها در مدت زمانی از مرتبه  برقرار می شود که به طور معمول خیلی سریع تر از  است. مقایسه با طرح های گذار جمعیت به طور بی دررو و همدوس ( استیرپ ) نیز نشان می دهد که وضعیت  معادل با مراحل اولیه در فرایند گذار جمعیت است، موقعی که به طور خودبه خودی شمارنده پالس های لیزری شرط اساسی  را ارضا کنند.
تداخل کوانتومی مرتبط با  از دو قسمت اساسی ناشی می شود: یکی از دامنه گذار بین حالت های  و  و دیگری یک جمله ناشی از میدان تشدیدی  و دامنه افزوده شده ناشی از حضور میدان  . این جمله اضافه شونده یک علامت منفی نسبت به اولی دارد و از این رو در یک وضعیت ایده آل جمله اول را به طور کامل حذف خواهد کرد. در مورد  ، از آن جایی که میدان لیزری  بزرگ است ( در آزمایش های میدان  معمولاً میدان اتصالی نامیده می شود و با  نشان داه می شود، همچنین  یک میدان لیزری ضعیف پروب است که با  نشان داده می شود. ) منطقی است که اساس حالت پوشیده ^۱ را برای آنالیز و تجزیه و تحلیل این سیستم انتخاب کنیم. بر اساس این حالت، حالت های بالاتر یک برهم نهی همدوس تشکیل می دهند که برای یک اتصال تشدیدی به فرم زیر خواهد بود :
(۳-۳)

(۳-۴)

دامنه گذار در فرکانس تشدیدی ( غیر پوشیده )  از حالت پایه  به حالت های پوشیده^۱، به صورت مجموع مشارکت ها به حالت های  و  خواهد بود. اگر حالت  ناپایدار باشد، در این صورت سهم های مربوط به گذار حذف می شود چرا که آن ها با علامت مخاف وارد جمع خواهند شد.
ارتباط بین معادلات (۲-۱) –(۲-۲) و حالت های اتصالی و غیر اتصالی معادلات (۲-۳) . (۲-۴) می تواند به آسانی دیده شود. حالت های  و  ( یعنی حالت های  و  در معادلات (۲-۱) و (۲-۲) ) در حالت تشدید دو فوتونی ( رامان ) به حالت های ساده اتمی توسط حالت های زیر مرتبط می شوند:

(۳-۵)
(۳-۶)

و یا به عبارت دیگر ما می توانیم حالت های اتمی ساده را بر حسب عبارت های  و  تعریف کنیم.
Dressed state .۱
بنابراین برای مثال حالت  ( حالت پایه اتم ) می تواند به صورت زیر نوشته شود:
(۳-۷)

برای حالت  از معادله (۲-۷) واضح است که حالت  تقریباً معادل و هم ارز حالت  خواهد بود و بنابراین ( برای رزونانس و تشدید دو فوتونی و یک حالت پایدار  ) جذب از بین خواهد رفت . متناوباً اگر فرایند  در پایه حالت ساده اتمی ( به جای حالت های پوشیده ) بررسی شود، حالت های به اصطلاح همدوس را می توان به عنوان کمیت های مربوط به تداخل در نظر گرفت.

دوم: نزد مقام صلاحیتدار تنظیم شده باشد (صلاحیت شخصی و محلی)
برابر قوانین و مقررات موجود، سردفتر اسناد رسمی و دفتر اسناد رسمی تنها شخص و تنها دفترصالح برای تنظیم و ثبت سند رسمی نقل و انتقال املاک ثبت شده است فلذا هیچ مقام دیگر و هیچ دفتر دیگری طبق قوانین موجود صالح برای تنظیم و ثبت سند رسمی نقل وانتقال املاک ثبت شده نمیباشد. سردفتر نیز مقام منصوب حاکمیت و در محدوده صلاحیت محلی خویش صالح به تنظیم سند است.

سوم: در محدوده صلاحیت (صلاحیت ذاتی)
تنها مامور رسمی که صلاحیت ذاتی برای تنظیم و ثبت اسناد رسمی نقل و انتقال املاک ثبت شده، برابر قوانین موجود دارد؛ سردفتر اسناد رسمی است و سایر مقامات رسمی هیچ یک صلاحیت قانونی برای تنظیم و ثبت اسناد نقل املاک ثبت شده ندارند. لذا صلاحیت ذاتی سردفتر و دفتر اسناد رسمی صلاحیتی انحصاری است بنابراین حتی اسناد رسمی اداره ثبت اسناد واملاک، با وجود تصریح قانون به صلاحیت شخصی وی و تذکر به رسمی بودن اسناد وی، صلاحیت ذاتی برای تنظیم و ثبت اسناد نقل و انتقال املاک ثبت شده خویش را ندارد البته یادآوری میگردد که تا قبل از انفکاک و استقلال دفاتر اسناد رسمی از ادارات ثبت، دفتر اسناد رسمی، دفتری شبیه دفتر املاک و مستقر در اداره ثبت و تحت تصدی کارمندی از کارمندان تابعه و مستخدم اداره ثبت بود و تا قبل از انفکاک و استقلال، ادارهی ثبت صلاحیت ذاتی برای تنظیم و ثبت اسناد انتقال را داشت ولیکن بعد از انفکاک و استقلال این مأموریت از اداره ثبت سلب و به سردفتر سپرده شد. بنابراین اسناد تنظیمی ادارات ثبت تا قبل از استقلال و انتزاع مشمول سند رسمی نقل در محدوده صلاحیت ذاتی هست و این مقطع مورد بحث نیست. و اما مراد از اسناد رسمی تنظیمی ادارات ثبت، اسناد در محدوده صلاحیت آن اداره و عموماً آنچه لازمه ثبت ملک و یا افراز و تفکیک و صورت جلسات متعدده مربوط به این وظایف ذاتی است ونه اسناد خارج از مأموریت ذاتی یا اسناد اداری. و ادارات ثبت در عمل نیز هیچگونه سندی که دال بر نقل و انتقال املاک باشد تنظیم نمیکنند و اینگونه اسناد از محدوده صلاحیت ذاتی و عملی خارج است. فلذا تصور اینکه سند نقل و انتقالی در اداره ثبتی تنظیم شده باشد و صحیح و رسمی و معتبر باشد، ( البته بعد از انتزاع دفاتر اسناد از ادارات ثبت) تصوری ناصحیح و غیرواقعی و فاقد مبنا و مجوز قانونی است.
۲- کاربرد هر دلیل برای مدلول مقتضی خود
تذکر این نکته را نیز لازم میدانم که دادگاه و مقام قضاء نیز صلاحیت ذاتی در تنظیم و ثبت اسناد رسمی نقل و انتقال املاک ثبت شده ندارند، و با وجودیکه اسناد و مدارک دادگستری در محدوده قضائی و صلاحیتدار خویش فینفسه سند رسمی است معذالک نمی تواند در اداره ثبت مستند نقل قرار گیرد و اعتبار این اسناد برای تغییر دفتر املاک و یا برای اشخاص ثالث نظیر اسناد رسمی نبوده و نیست. فلذا آنچه در مقام فصل خصومت برای قاضی احراز می شود و حکم به ثبوت و اعلام آن می شود، بایستی از مجرای دفاتر اسناد رسمی تجلی و ظهور و بروز نماید.
بنابراین صرف دادنامه محکومیت خوانده به مثلاً تخلیه ملک یا تنظیم سند رسمی یا هر آنچه لازمه مالکیت محکومله و مخالف مفاد دفتر املاک و مالک مندرج در آن باشد، هرچند فینفسه سند رسمی است و معتبر و واجد آثار خاص حقوقی و قضائی است و عموماً لازم الاجراست ولی از آنجا که مقام قضاء مقام تنظیم و تسجیل اسناد نقل نیست و شأن او اجلّ از این اقدام است آنچه او در مقام قضاء احراز کرده برای نقل ملک ثبت شده از مجرای دفاتر اسناد رسمی عملی میگردد. فلذا ملاحظه می شود که رسمیت و اعتبار و صلاحیت مقام قضائی و اعمال و اوراق و اسناد وی در چهار چوب مقرر قانونی و در محدوده مصرّح قانونی نافذ و معتبر و صالح است، درمقام مقایسه مثل اداره ثبت که هرچند مقام رسمی و صالح است ولی صلاحیت تنظیم و ثبت سند رسمی نقل و انتقال املاک را ندارد. بنابراین از آنجا که مقام قضاء ، مقام قضاء و مقام فصل خصومت است، اعمال و اسناد وی نیز در چهارچوب صلاحیت ذاتی وی معتبر است و او مقام تنظیم و ثبت اسناد نقل و انتقال نیست و اعمال و احکام و اسناد وی چنین اعتباری ندارد.
اشتباه نشود که مقام قضاء ولی ممتنع است و در تمام اسناد انتقال اجرائی و قضائی بجای محکوم علیه یا ممتنع اقدام به امضاء و انتقال مینماید بله این موضوع صحیح و نافذ و منطبق برقانون است ولکن همین اقدامات نیز از طریق دفاتر اسناد رسمی عملی و متجلی میگردد و این دو منافاتی با هم ندارند.
اسناد رسمی اختصاصی مقام قضاء، رسمی است برای حل منازعه وفصل خصومت وتمهید اجرای احکام و مقدمه تنظیم سند نقل وانتقال، فلذا سند رسمی نقل وانتقال به معنای مورد نظر مواد قانون ثبت و دفاتر اسناد رسمی نیست.
کما اینکه اسناد رسمی ازدواج چنین است، اسناد رسمی ثبت احوال چنین است و اسناد رسمی تمامی مقامات و ادارات دولتی در محدوده صلاحیت ذاتی خودشان این چنین است ولی هیچ یک سند رسمی نقل و انتقال مورد نظر قانون ثبت و دفاتراسناد رسمی، محسوب نمیشود. حتی اسناد ادارات ومقامهای دولتی مربوط به املاک، مثل ادارات منابع طبیعی یا وزارت مسکن و شهرسازی مثلاً قرارداد واگذاری زمین وزارت مسکن و شهرسازی یا منابع طبیعی یا مدیریت امور اراضی وزارت جهاد کشاورزی و… رسمیت و اعتبار این گونه اسناد در محدوده مصرحه قانونی ویژه آنهاست و برای محکمه و ادارات دولتی و افراد عادی و… سند رسمی نقل و انتقال املاک محسوب نخواهد شد و چنین دلالتی نخواهد داشت و چنین اثری بر آنها مترتب نخواهد بود و… .
علت این امر در دو نکته اولی است، لزوم مطابقت مفاد و محتوای اسناد با قوانین و مقررات و لزوم کاربرد هر دلیل برای اثبات مدلول قانونی آن است و این شامل تمامی اسناد و ادله است هر دلیلی برای اثبات مدلولی خاص تعبیه شده و استفاده از هر دلیل برای اثبات هر مدلول مبتنی بر جعل و اعتبار قانونگذار است. همچنانکه از سند رسمی دفاتر اسناد رسمی در نقل ملک ثبت شده نمیتوان در مقام قضاء و برای فصل خصومت و به عنوان دلیل فصل خصومت استفاده کرد از اسناد رسمی مخصوصه امر قضاء و فصل خصومت نیز نمیتوان برای نقل ملک ثبت شده و بجای اسناد دفاتر اسناد رسمی استفاده کرد. هر دلیل در جای خود و هر مدلول برای مقتضای خود. و برای تجمیع این دو؛ جمع دو اقتضاء در اقتضای خود، لازم و ضروری است. مثلاً برای اثبات وقوع رهن نمیتوان از معاوضه استفاده کرد و مدلول دلیل را عقد معاوضه، و همچنین برای اثبات مثلاً نقل نمیتوان از اقرار استفاده کرد پس برای اثبات هر اثر(مدلول) باید موثر خاص خود و برای هر مدلول، دلیل خاص خود را ارائه کرد.
گفتار دوم: ثبوت و اثبات سند رسمی
۱- اثبات و دلیل اثبات
در بحث ماهوی از ادله اثبات مسلم و مسجّل است که هر دلیلی برای اثبات مدلولی خاص وضع شده است، به عنوان مثال ادله اثبات واقعه حقوقی غیر از ادله اثبات اعمال حقوقی است یا ادله اثبات جرم غیر از ادله اثبات واقعه یا عمل حقوقی است.^[۹] البته؛ ممکن است، مشترکاتی داشته باشند، ولکن از مشابهات نباید احکام مشترک؛ گرفت بنحوی که از هر دلیل، برای اثبات هر مدلولی؛ استفاده کرد. بنابراین باید برطبق قوانین و مقررات، ادله اثبات را بکار بست و ارائه کرد، ارائه دلیل با مدعی است ولی ادارهی دلیل مثلاً در دادرسی با قاضی است، فیالمثل، اثبات ماهیت حقوقی(و قوع و تحقق عقد) با دلیل کارشناسی یا معاینه محل ممکن نیست. شاکله اقرار در اخبار بنفع غیر و به ضرر خود است، بنابراین نمیتوان آنرا در جائی که بضرر مقرّ نیست بکار برد. یا برطبق قانون مدنی قبل از اصلاح سال ۶۱ و۷۰ ، اقرار بر خلاف مفاد و مندرجات سند رسمی ،و یا شهادت در امور مالی بالای پانصد ریال تجویز نشده بود.
تنگنای دوم؛ در ادله تمهیدی و ادله در مقام تنازع و خصومت یا به عبارت دیگر، ادله اثبات حق و ادله اثبات ادعا و دعواست. بسیاری ادله، وضع اولیه و جعل قانونی آن مختص مقام تنازع و مخاصمه و نزد دادگاه است. ادلهای که اینگونه وضع شدهاند برای اثبات حق (ادله تمهیدی)یا در مرحله ایجاد حق (قبل از منازعه ومخاصمه)کارایی ندارند. فیالمثل درنقل وانتقال املاک ثبت شده، اقرار، سوگند، شهادت، کارشناسی، تحقیق ومعاینه محل وعلم قاضی، وبسیاری امارات قانونی و قضائی کارائی و کاربردی ندارند.^[۱۰]
آنچه درنقل و انتقال املاک ثبت شده مراد است ادله تمهیدی در اثبات حق (در مرحله ایجاد و ثبوت) مراد و منظور است و در این مرحله باید دید مقنن کدام دلیل را جعل کرده و آن را کافی و وافی به مقصود میداند و کدام ادله را برای این مرحله و این مقصود صالح و شایسته ندانسته و جعل اعتبار برای آن نکرده است. شاید تفکیک دقیق و فهم عمیق همین امر کلید حل بسیاری ابهامات و معضلات باشد. اندکی بعد تفصیل مطلب خواهد آمد.
آنچه در اینجا لازم به ذکر است اینکه دلالت سند رسمی بر اثبات (اثباتی بودن) قطعی و یقینی است. یعنی این دلیل برای اثبات مدلول خود در مرحله اثباتی مورد تأئید مقنن است و هیچ احدی در این قسمت تردیدی نکرده است، اختلاف نظرها در دلالت این دلیل بر مدلول ثبوتی آن است که خواهد آمد.
۲- ثبوت و دلیل ثبوت
قانون مدنی در ماده۱۹۱ اعلام مینماید: «عقد محقق می شود به قصد انشاء به شرط مقرون بودن به چیزی که دلالت بر قصد کند.»
ثبوت مرحله ایجاد حق وتحقق حق است مرحله انشاء عقد است میدانیم که در مرحله ثبوت ، اراده باطنی و قصد انشائی کارگزار است.
«انمّا الاعمالُ بالنیّات»^[۱۱] خلق ماهیت حقوقی وابسته به اراده انشائی است اراده واقعی و جازم که نتیجه آن انشاء و ایجاد و تحقق ارکان هر ماهیت حقوقی است که اگر ماهیت حقوقی دو جانبه باشد به دو اراده انشائی نیازمند است و اگر یک طرفه یا یک جانبه باشد به یک اراده وابسته و محتاج است.
درعالم حقیقت کارکرد اراده باطنی نیازمند قیم و پایه یا مُظهر خارجی نیست، لیکن برای ورود به عالم واقع اصولاً و عموماً محتاج پایه و قیم و مُظهر خارجی است.^[۱۲]
معمولاً تمامی مقننین ادله کاین یا دلیل نوع اول را جزء شروط ماهیت حقوقی تلقی می کنند و ادله خاص میطلبند، کما اینکه ماده۱۹۱ فوقالذکر این چنین است. مقنن، ادله ای را میپذیرد که مقرون و دال براراده انشائی باطنی باشد. و در ماده۱۹۲ به بعد تصریح میکند که مظهر خارجی (دلیل نوع اول) باید لفظ یا عمل یا اشاره و از این قبیل باشد. به نحوی که مبین قصد و رضا باشد و در ادامه آنچه منافی قصد و رضا و مضادّ آن باشد را توضیح می دهد.
بنابراین برای وقوع و تحقق هر ماهیت حقوقی اراده باطنی بانضمام دلیل اثباتی نوع اول قطعی و یقینی است و بدون این دو اصولاً و عموماً امکان وقوع و تحقق ماهیت حقوقی وجود ندارد(مگر در شرایط استثنائی و به اعتبار وضع قانون مثل موردی که فرد واحدی متولی انشای عقد از جانب دو طرف عقد باشد.)
شرایط قانونی برای «ثبوت» و «دلیل کائن ثبوت» در قوانین ماهوی عموماً به تفصیل و به دقت بیان میشود. در قانون مدنی ایران نیز ماده۱۹۰ق.م. عمومات لازمه را تصریح می کند و آنچه به شرایط عمومی تعهدات و قراردادها مشهور شده، و اختصاصات هر یک از عقود و قراردادهاست، معمولاً شرایط وقوع وتحقق(ثبوت) در عقود و معاملات مختلف است. که در مطالعه حقوق مدنی به تفصیل مورد بحث قرار میگیرد و ذکر آن در این مقال و مجال نه ممکن و نه لازم است فلذا بجای خود محول است.
و اما اثبات ثبوت، از نوع دوم (که همان اثبات و دلیل اثبات صدر مقال است)برای چیست؟ چرا هر ثبوتی باید اثباتی داشته باشد؟آیا میتواند ثبوتی بدون اثبات باشد؟
باز برای پیشگیری از هرگونه اشتباه و اختلاط توضیح می دهیم که ادله کینونت (ادله نوع اول در ثبوت) برای وقوع وتحقق است وعدم آن یا اخلال درآن موجب عدم وقوع و عدم تحقق یا شک درایجاد ووقوع است و قوانین ماهوی ضمانت اجرای آنرا به تفضیل بیان می کنند.
اما علت نیاز به دلیل اثباتی؛
اولاً آیا ثبوتی بدون دلیل اثباتی ممکن است؟ در عالم حقیقت بله، اراده انشائی و باطنی است و تحقق این اراده در ضمیر انسان ممکن ومحتمل و معقول است و اکنون و ثانیاً در عالم واقع چگونه خواهد بود؟ ثبوت بی اثبات چیست؟ برای پی بردن به ثبوت بدون دلیل اثباتی باید علت و فلسفه و هدف دلیل اثباتی معلوم گردد؛ دلیل معقول و مرسوم وعرفی و حقوقی و شأن نزول «ادله اثبات» در نزد عقلا و اهل عرف و عموماً در قوانین معلوم ومشخص و مذکور است. دلیل برای نمایاندن و ورود ثبوت از عالم حقیقت به عالم واقع و برای تمکن از ارائه و استناد به ثبوت و استفاده از آن درعالم واقع وبرای حفظ ونگهداری آن(مستندسازی در مرحله ایجاد) و حفظ و نگهداری آن از تضیع وانکار (در مرحله و مقام تنازع وتخاصم) لازم است و باید مستند و مدلّل به دلیل اثباتی باشد. بنابراین ثبوت بدون اثبات در عالم واقع «هیچ» است و در عالم حقیقت نیز «ادعا» است^[۱۳]. چون راهی به اثبات ندارد و اگر داشته باشد؛ در عالم حقوق ممکن است کافی و کارساز نباشد و حقوق عالم واقع است نه عالم حقیقت و ای بسا حقایق بسیار که حقوق راهی بدان ندارد و ای بسا واقعیات بسیار که در مقایسه با حقایق، وارونه یا فاقد حقیقت ادعائی و بلکه واجد حقیقت ضدّ آن باشد.
۳- انطباق بحث با سند رسمی
دلیلیت سند رسمی بر مدلول شکلی خاص خود جعل قانونی (سند برای اثبات شکلی صوری خاص خود) مستند به قوانین ماهوی و شکلی است و احدی در آن تردیدی ندارد و در دلالت سند رسمی بر جنبه اثباتی مدلول ثبوتی سند نیز هیچ احدی تردید نکرده است وذکر مستندات قانونی این دو موضوع یقینی و متفق علیه، ضرورت ندارد.
آنچه محل تردید واقع شده است دلالت سند رسمی برمدلول ثبوتی آن است. مباحث آتی این فصل و فصل بعدی درپی کشف این مطلب است.
لذا از ادعاهای سهگانه مربوط به دلیلیت دلیل (که گاه، ادعا بر دلیلیت نیست بلکه بر عدم اعتبار برای این موضوع یا مدلول است و گاه بر ارکان ماهوی آن است که دلیل ابرازی اساساً دلیل نیست و گاه دلیل را دلیل قانونی میداند و در اثباتی بودن و اعتبار آن هم تردیدی ندارد لیکن دلالت آن بر ثبوت را منکر میشوند.) فقط دعوای سوم در اینجا موضوع بحث است در دلیل رسمی؛ ولیکن در سند عادی؛ اعتبار آن برای اثبات نقل نیز مورد نزاع است یعنی هر دو ادعای اول و سوم مطرح است منتها وقتی ادعای اول اثبات شود، دوم وسوم مورد بحث قرار نمیگیرد واگر دومی ثابت شود ادعای اول و سوم مطرح نخواهد شد و به هرحال در این مقال درخصوص سند رسمی ادعای سوم مورد بررسی قرار می گیرد و درسند عادی ادعای اول و سوم مورد نقد است.
گفتار سوم: اسباب تملک و اسباب نقل
در قانون مدنی ماده۱۴۰ اسباب تملک به صراحت بیان شده است. در قانون ثبت تمامی آنها به رسمیت شناخته شده و بدان ترتیب اثر داده شده است لیکن؛
برای«تصرف» و«حیازت» که دومی در املاک تعبیر به احیاء اراضی موات می شود و نهایتاً به تصرف میانجامد در بخش ثبت ملک وارد شده است و عموماً مبنای اثبات مالکیت در مرحله ثبت ملک است.
برای ارث(انتقال قهری) و برای نقل و انتقالات غیر ارادی غیر از ارث نظیر نقل و انتقالات ثبتی و قضائی و قانونی نیز پیش بینی شده است و البته در نقل و انتقالات قهری ارثی دو موضوع به حق و دقیق تفکیک شده است، انتقال قهری ملک به نام وارث هم در املاک در جریان ثبت و برای ثبت ملک به نام ورثه و هم برای نقل وانتقالات فیمابین وراث و یا وراث با ثالث هم برای مرحله در جریان ثبت و هم بعد از ثبت ملک در دفتر املاک، پیش بینی های لازمه شده است. بنابراین در مرحله قبل از ورود ملک در دفتر املاک؛ هم امکان ادامه عملیات مقدماتی ثبتی به نام ورثه و نهایتاً ثبت ملک در دفتر املاک به نام وراث و بقدرالسهم آنها و هم برای نقل و انتقالات ارادی ارثی تمهید لازم اندیشیده شده و مقررات ثبتی هر دومرحله و هر دو موضوع پذیرفته وتبیینکرده و لوازم آن را تصریح کرده است.
برای نقل و انتقالات قهری قضائی- ثبتی و قانونی نیز تمهید لازم به عمل آمده و قانون ثبت و قوانین متعدد و متفرق نیز احکام مختلفی بیان کرده اند که علی رغم ظاهر قهری بودنشان از مجرای اسباب نقل عقود و معاملات متجلی می شوند.
و معنای قهری و اجباری آن، قهر و غلبه قضائی و ثبتی و یا قانونی در مرحله انشاء است نه مانند ارث که اصل انتقال قهری است و نتیجه آن باید مستقیماً در اداره ثبت شناسائی و مورد ترتیب اثر واقع گردد. کمااینکه در انتقالات ارثی نیز تلفیق دوموضوع انتقال قهری و اعمال قراردادیوارثپذیرفته شده است.
برای وصیت نیز علی رغم اینکه جزء عقود و معاملات است لیکن بدلیل ماهیت خاص آن و اقسام مختلف ماهوی و شکلی آن تمهیدات لازمه خاص پیش بینی شده است و این تمهیدات مانند انتقال قهری ارثی شامل ثبت ملک و انتقال ملک به نام موصیله یا موصیبه هر دو می شود.
همین احکام در وقف نیزجاری است و شامل هر دو بخش است ولکن باقی اسباب تملک در حقوق مدنی که عقود و معاملات است در حقوق ثبت جلوه ای عظیم دارد و در ثبت اسناد و در عنوان نقل وانتقالات یا عقود و معاملات بخش عظیمی به خود اختصاص داده است.
عقود و معاملات ناقل عین و منفعت تماماً درحقوق ثبت موضوع احکام قانون ثبت است و امکان تجلی و ظهور و بروز دارند و قواعد شکلی آن بطور عام بیان شده است و تنها نکتهای که در این بخش حائز اهمیت است خلق و ابداع قانون ثبت در معاملات با حق استرداد است و یا عناوینی مشابه آن و تنها نکتهای که از اسباب تملک در حقوق ثبت مبهم و مجهول مانده است، اخذ به شفعه است همچنانکه ماهیت این سبب تملک در قوانین حقوقی مورد اختلاف است در حقوق ثبت نیز نام آن و چگونگی عمل بدان مغفول است هرچند از دایره عقود و معاملات بیرون نیست و قانوناً ممکن و میسر است و بطور حتم اصل مطلب، خارج از حقوق ثبت و ممنوع نیست. و تقسیم و افراز نیز از عنوان کلی معاملات خارج نیست.
و اما مراد از ذکر اسباب تملک چیست؟
آنچه از عقود و معاملات که به این سبب مربوط است درحقوق ثبت اسناد ملحوظ است. بنابراین جمیع عقود و معاملات ناقله یا معاملات عینی و هرآنچه که نسبت به عین و منافع املاک نقل وانتقال یا ایجاد حق عینی و یا سبب خروج از مالکیت شخصی است بعنوان «ظرف نقل وانتقال» و در تحت نام کلی «عقود و معاملات» آمده است و احکام آن نیز به قدر کفایت ذکر گردیده است.
گفتار چهارم: ادله اثبات نقل
پیشتر ثبوت و اثبات آمد و اندکی قبل اسباب نقل بیان شد و اینک وضع ادله اثبات درحقوق ثبت بیان میگردد.
مقدمهً یادآور میشویم در بخش ثبت ملک چه ادلهای مورد شناسایی مقنن است و چگونگی ابراز آنها و چند و چون ترتیب اثردادن به آنها در قانون کما بیش آمده تقریباً جایی برای سوگند و علم قاضی(اگر بتوانیم آن را ادله اثبات حق یا دعوا بنامیم) وجود ندارد فلذا برای بحث اثبات ودلیل اثبات نیزاین موضوع مثال خوبی است تقریباً این دو دلیل جائی درثبت ملک ندارد و الباقی؛ تصرف، سندعادی و رسمی، اقرار، شهادت، کارشناسی، تحقیق و معاینه محل شناسایی شده و بکار گرفته شده و از هریک عندالاقتضاء استفاده می شود.
۱-ادله اثبات عقود و معاملات املاک
تقریباً قطعی و یقینی است که مواد قانون ثبت برای اثبات عقود و معاملات هیچ دلیلی بجز اسناد را نپذیرفته است و در اسناد نیز قائل به تفکیک شده است، دراملاک ثبت نشده (فاقد سابقه ثبتی)سند عادی و رسمی مثل سایر ادله اثباتی(حسب اقتضاء) به رسمیت شناخته شده است و در املاک در جریان ثبت (املاک از لحظه توزیع اظهارنامه و اختصاص پلاک ثبتی تا قبل از خاتمه آخرین اقدامات مرحله مقدماتی وتا انقضای مواعد اعتراض) نیز سندعادی و رسمی و ادله دیگر اثباتی به حسب اقتضاء پذیرفته شده است. ذکر سایر ادله به حسب اقتضاء دراین دوگونه املاک بدین معناست که بعضی ازادله برای بعضی امور و در اثبات بخشی از لوازم کار و یا بعضی نه بطور مستقیم بلکه بعضاً به نحو غیرمستقیم پذیرفته است، مثلاً، اقرار، بانضمام سند عادی برای نقل ملک در جریان و به شرط رعایت تکالیف دیگر مقبول و مورد استفاده است، یا شهادت گاه به نحو مستقیم ولی با ابراز غیرمستقیم (استشهاد مکتوب) برای احراز تصرف یا بقاء مالکیت مورد استفاده است.

۸۲۳/۰

 

۶۷۸/۰

 

۶۷۱/۰

 

۰۳۸/۶

 

 

 

همانطور که در جدول مشاهده می­ شود مقدار ضریب تعیین در مدل شهر جدید پرند بیشتر از ضریب تعیین در مدل نسیم­شهر است، لذا قدرت تبیین مدل شهر جدید پرند اندکی بالاتر است.
۴-۳-۳-۴ نمودار تحلیل مسیر شهرجدید­پرند و نسیم­شهر
در نمودار زیر میزان تأثیرگذاری هر یک از متغیرهای مستقل بر حس تعلق مکانی در دو شهر مورد مطالعه نشان داده شده است. متغیرهایی که سطح معناداری قابل قبولی ندارند(سن) از نمودار تحلیل مسیر خارج شده ­اند.
شکل۱۰- ۴ مقایسه تحلیل رگرسیون و تحلیل مسیر متغیرهای تبیین­­کننده حس­تعلق­مکانی برحسب محل سکونت
۴-۴ نتایج بحث گروهی متمرکز^[۸۷]
۱-۴-۴ شهرجدیدپرند
سئوال مقدماتی: مدت ­زمان ­سکونت
- چه مدت است که در این شهر سکونت دارید؟
بیش­تر شرکت­ کنندگان حاضر در دو جلسه تشکیل شده در شهر جدید پرند به صورت میانگین بین ۱ تا ۵ سال در این شهر سکونت داشتند.
۱) حس­تعلق­مکانی
- اگر از این شهر مدتی دور باشید، آیا دل­تان برای چیزی تنگ می­ شود؟(واکاوی: برای چه چیزی؟ آشنایان/ همسایه­ها/ شهر و…)

مضمون عاطفی: حدوداً بیش­تر شرکت­ کنندگان در جلسه بحث گروهی متمرکز، تعلق عاطفی چندانی نسبت به شهرجدیدپرند نداشتند. آنها بیان کردند که در صورت دور شدن از پرند (مثلاً برای مدتی سفر رفتن) چندان دل­شان برای شهر یا همسایه­ها تنگ نمی­ شود، زیرا با آنها ارتباط و آشنایی خاصی ندارند. تعدادی از شرکت­ کنندگان بیان کردند که بیش­تر دل­شان برای جاییکه قبلاً در آن زندگی می­کرده ­اند و خانواده، اقوام و آشنایان نزدیکشان که اغلب در خارج از پرند(بیش­تر در تهران) سکونت دارند، تنگ می­ شود. یکی از شرکت­ کنندگان ابراز داشت که اینجا با تعداد کمی از همسایه­ها(یکی دو همسایه) ارتباط دارد و بیشتر دلش برای محل تولد و سکونت قبلیش(تهران) تنگ می­ شود. اغلب شرکت­ کنندگان نیز وی را تایید کرده و با او هم نظر بودند.
- زندگی در اینجا چه قدر برایتان اهمیت دارد؟(واکاوی: خود را اهل اینجا می­دانید؟/ جاهای مختلف شهر را به خوبی می­شناسید؟/ خاطرات خوبی در این شهر دارید؟)
مضمون شناختی: حدوداً بیش­تر شرکت­ کنندگان خود را اهل پرند نمی­دانستند و بیش­تر تاکید داشتند که فقط در شهر پرند زندگی می­ کنند و خود را با محل تولد یا محل سکونت قبلی­شان می­شناختند. تعدادی از شرکت­ کنندگان بیان کردند که چون مدتی است در پرند زندگی می­ کنند، نسبتاً محلات مختلف شهر را می­شناسند و مهم­ترین خاطره­یشان در شهر پرند، خانه­دار شدنشان می­باشد، اما خاطرات چندان دیگری از این شهر ندارند. یکی از شرکت­ کنندگان بیان داشت که مدت زمان طولانی نیست که در پرند ساکن است و شاید به همین دلیل خاطرات زیاد و مهمی از اینجا ندارد، احتمالاً با گذر زمان، خاطرات بیش­تری در ذهنش نقش خواهد بست و وقتی به گذشته نگاه کند، بیشتر خودش و خاطراتش را در این شهر می­ببیند.
- می­خواهید به زندگی در اینجا ادامه دهید؟(واکاوی: اگر مشکل مالی، خانوادگی و … نداشته باشید، باز هم در پرند می­مانید؟/ زندگی در اینجا را به فرزندتان توصیه می­کنید؟ خودتان را به دیگران اهل پرند معرفی می­کنید؟)
مضمون رفتاری: حدوداً بیش­تر شرکت­ کنندگان بیان کردند که خودشان را به عنوان کسی که در پرند ساکن است و زندگی می­ کند - نه اهل پرند- ­معرفی می­ کنند و بیش­تر ترجیح می­ دهند با اصالت تهرانی، کرمانشاهی، تبریزی و … یا محل سکونت قبلی­شان شناخته شوند. آنان بیان داشتند با توجه به مسائل مالی و … به هر حال در اینجا صاحب خانه شده ­اند و فکر می­ کنند بالاخره پرند پیشرفت کرده و وضعیت بهتری خواهد داشت، به همین خاطر به ادامه زندگی در پرند خوشبین هستند؛ هر چند اگر هیچ مشکل مالی و… بر سر راهشان نبود، به احتمال زیاد به تهران آمده و در آنجا زندگی می­کردند. بیش­تر آنها مطرح کردند که زندگی در پرند را به دلیل کمبود امکانات و عدم توجه به حل و فصل مشکلات موجود چندان به فرزندان، اقوام، آشنایان و … توصیه نمی­­کنند، گرچه با توجه به مشکلات(مخصوصاً مالی)، مسئله مسکن می ­تواند تاحدی چه از لحاظ اجاره، رهن یا خرید در پرند به دلیل قیمت مناسب­تر زمین و مسکن نسبت به تهران مرتفع شود.
۲) سرمایه اجتماعی
- آیا روابط شما با همسایگان و یا حضور خانواده، اقوام و آشنایانتان در ادامه زندگی­تان در اینجا و دوست داشتن این شهر مؤثر است؟(واکاوی: آیا خانواده، اقوام و آشنایانتان در این شهر سکونت دارند؟/ آیا با آشنایان و همسایگانتان در شهر صحبت و دیدار دارید؟ و…)
مضمون شبکه ­های اجتماعی(روابط اجتماعی): بیش­تر شرکت­ کنندگان اظهار کردند که یا خانواده، اقوام و آشنایانشان در این شهر سکونت ندارند یا تعداد اندکی از آنها در شهر پرند و در نزدیکی­شان زندگی می­ کنند. یکی از شرکت­ کنندگان بیان داشت که با وجود اینکه در یک ساختمان ۶۰ واحدی زندگی می­ کند، کسی را نمی­شناسد و فقط با همسایه روبرویی خود که در یک طبقه هستند، روابط اندکی دارد. یکی دیگر از شرکت­ کنندگان اظهار داشت که عمده روابط با افراد ساکن بلوک به منظور شرکت در جلسات مربوط به بلوک و پرداخت شارژهای ماهانه و عواملی از این قبیل می­باشد. یکی دیگر از شرکت­ کنندگان نیز بیان کرد که اماکن و فضاهای عمومی(مانند فرهنگسرا، سرای محله و…) در پرند شکل نگرفته است که بتواند سبب گذران وقت و آشنایی آنها با افراد دیگر را فراهم آورد. سایر شرکت­ کنندگان در بحث نیز متفق القول ابراز داشتند که که اگر مشکل یا مسئله­ای برایشان پیش بیاید، سعی می­ کنند مشکل خود را با کمک اقوام، آشنایان و دوستان خود که بیش­تر آنها در خارج از پرند(اغلب در تهران) ساکن هستند حل کنند؛ زیرا در پرند با افراد چندانی رابطه صمیمانه و نزدیک ندارند، فضاهایی برای شکل­ گیری ارتباطات بیشتر وجود نداشته و روابط­شان نهایتاً به یکی دو همسایه­ای که در طبقه آنها ساکن هستند، ختم می­ شود.
- به نظر شما جو حاکم بر روابط مردم در شهر چگونه است؟(واکاوی: اعتماد/ صمیمیت و….)
مضمون اعتماد: به نظر بیش­تر شرکت­ کنندگان، روابط­شان با آشنایان و همسایه­ها در حدی نبوده که بتوانند به آنها کاملاً اعتماد کنند. آنها بر این موضوع تاکید کردند که چندان با یکدیگر رفت و آمد ندارند، رابطه عمیق و گسترده­ای بین آنها شکل نگرفته است و یکدیگر را نمی­شناسند که بخواهند به یکدیگر به اندازه­ کافی اعتماد کنند. یکی از شرکت­ کنندگان زن بیان داشت که اگر کاری برایش پیش بیاید و مجبور شود به بیرون برود، چندان راغب نیست فرزندش را به همسایه­ها بسپارد و ترجیح می­دهد او را با خود ببرد. تعدادی از شرکت­ کنندگان نیز بیان کردند که مدت زمان کمی(یکی دو سال) است در پرند زندگی می­ کنند و هنوز چندان کسی را نمی­شناسند، اما امیدوارند که با گذشت زمان، اعتمادی را نسبت به سایرین بدست آورده و بتوانند با آنها ارتباطات بیش­تری برقرار کنند.
- به نظر شما مردم در شهر تا چه حد در فعالیت­های جمعی با هم مشارکت دارند؟(واکاوی: امور مذهبی/ امور خیریه و….)
مضمون مشارکت: بیش­تر شرکت­ کنندگان بیان کردند که در امور مذهبی(هیئت­های مذهبی و مساجد) شکل گرفته در پرند، تنها به دلیل اعتقادات مذهبی خود مشارکت دارند و اگر امکانش باشد بیش­تر سعی می­ کنند به هیئت­ها و مساجدی که پیش از آمدن به پرند(بیش­تر در تهران) در آنها مشارکت داشتند و آشنایان و نزدیکانشان نیز در آنها حضور دارند، بروند و آنجا در مراسم­های مذهبی شرکت کنند. یکی از شرکت­ کنندگان بیان کرد که در ایام محرم در هیئت عمویش که در تهران ساکن است، حضور یافته و در آن مشارکت می­ کند. یکی دیگر از شرکت­ کنندگان زن نیز بیان داشت که به خانه مادریش در تهران می ­آید و در مراسم مذهبی با کمک یکدیگر نذری درست می­ کنند. سپس آنها بیان کردند که در زمینه کمک­های خیریه نیز تا حدی همکاری می­ کنند و تعدادی از شرکت­ کنندگان اظهار داشتند که در خانه­یشان قلک­های کمک به مؤسسه محک و کمیته امداد را دارند و اگر بخواهند کمکی کنند، مقداری پول در آن می­اندازند و کمک­هایشان بیشتر جنبه شخصی دارد.
۳) نگرش به ویژگی­های فضایی- کالبدی
- آیا شکل و شمایل ظاهری شهر(نمای ساختمان­ها/ شکل کوچه­ها و خیابان­ها/ پارک­ها/ پاکیزگی معابر) و امکانات و خدمات شهری(خدمات آموزشی/ درمانی/ ورزشی/ فرهنگی/ تفریحی/ حمل و نقل) در ادامه زندگیتان در اینجا تاثیری دارد؟
بیش­تر شرکت­ کنندگان بیان داشتند که نمای ساختمان­ها و شکل کوچه و خیابان­ها در پرند مناسب و هماهنگ است و از نظافت و پاکیزگی لازم و آب و هوای نسبتاً خوب برخوردار می­باشد، ولی میزان فضای سبز و پارک­های محلی کافی نبوده و می­توان فضای سبز بیشتری در اطراف بلوک­ها، بولوارها و… ایجاد کرد. آنها از امکانات و خدمات شهر جدید پرند انتقاد داشته و آن را با تهران(محل سکونت قبلی) مقایسه می­کردند و ابراز داشتند که اغلب نیازهایشان را در رفت و آمد به تهران مرتفع می­سازند. بیش­تر افراد مطرح کردند خدمات تجاری در پرند تاحدی پاسخگوی نیازهای ساکنین است، ولی خدمات(درمانی، آموزشی، فرهنگی، تفریحی و حمل و نقل) با کمبود مواجه بوده و متناسب با نیاز ساکنین نمی ­باشد. یکی از شرکت­ کنندگان بیان داشت اگرچه یک بیمارستان خصوصی در پرند در حال ساخت است، اما او و خانواده­اش هر وقت نیاز به بیمارستان دارند مجبور هستند به تهران بیایند. یکی دیگر از شرکت­ کنندگان نیز بیان کرد که خدمات حمل و نقلی(به خصوص برای رفت و آمد به شهرهای مجاور مانند تهران) اصلاً مناسب و کافی نبوده و رفت و آمد با هزینه­ های مالی زیادی همراه است. سایر شرکت­ کنندگان نیز وی را تایید کرده و اظهار داشتند که به آنها هنگام خرید مسکن در پرند، وعده احداث مترو داده بودند که هنوز هم ایجاد نشده است و مرتب به تعویق می­افتد. در نهایت بیش­تر شرکت­ کنندگان بیان کردند که در پرند، تا حد زیادی مشکل مسکن آنها حل شده است، اما دولت باید سایر نیازهایی که آنها برای زندگی در این شهر احتیاج دارند را مدّ نظر قرار دهد و به آنها رسیدگی کند.
- با توجه به مضامین استخراج شده از بحث­های گروهی متمرکز انجام گرفته در شهر جدید پرند، می­توان بیان کرد که فقدان سرمایه اجتماعی و نگرش نامطلوب به ویژگی­های فضایی- کالبدی از مهم­ترین عوامل عدم ایجاد حس تعلق به مکان در شهر جدید پرند هستند. شکل­­گیری شهر جدید پرند به عنوان یک اسکان رسمی که از سابقه چندانی برخوردار نیست؛ محدود بودن روابط اجتماعی؛ حضور کمرنگ خانواده، اقوام و آشنایان ساکنین در محل سکونت(پرند)؛ وابستگی عاطفی و مادی به مکان سکونت قبلی(بیشتر شهر تهران) و… به عنوان فقدان عناصر شکل­دهنده سرمایه اجتماعی و همچنین نگرش نامطلوب و منفی ساکنین به ویژگی­های فضایی- کالبدی و خدمات شهری، سبب پایین بودن حس تعلق مکانی در میان ساکنین این شهر شده است. با توجه به نتایج حاصل از پیمایش نیز می­توان گفت که در کنار کوتاه بودن مدت زمان سکونت، عامل تعیین­کننده و اصلی در عدم شکل­ گیری حس تعلق مکانی ساکنین شهر جدید پرند، در مرتبه اول فقدان سرمایه اجتماعی و در مرتبه بعد نامطلوب بودن ویژگی­های فضایی- کالبدی از نظر ساکنین است.
۲-۴-۴ نسیم­شهر
سئوال مقدماتی: مدت زمان سکونت
- چه مدت است که در این شهر سکونت دارید؟
بیش­تر شرکت­ کنندگان حاضر در دو جلسه تشکیل شده در نسیم­شهر به صورت میانگین بیش از ۱۵ تا ۲۰ سال در این شهر سکونت داشتند.
۱) حس­تعلق­مکانی
- اگر از این شهر مدتی دور باشید، آیا دل­تان برای چیزی تنگ می­ شود؟(واکاوی: برای چه چیزی؟ آشنایان/ همسایه­ها/ شهر و…)
مضمون عاطفی: بیش­تر شرکت­ کنندگان در جلسه بحث گروهی متمرکز، تعلق عاطفی بالایی نسبت به نسیم­شهر داشتند. آنان نسیم­شهر را متعلق به خود می­دانستند و بیان می­کردند که در صورت دور شدن از نسیم­شهر(مثلاً برای مدتی سفر رفتن) دل­شان برای شهرشان و به خصوص آشنایان، وابستگان و همسایه­ها تنگ خواهد شد و میل دارند زودتر به خانه و شهرشان بازگردند. یکی از شرکت­ کنندگان در بین صحبت­هایش، نسیم­شهر را وطن خود نامید و سایر شرکت­ کنندگان نیز با علامت سر تکان دادن، گفته­ی وی را تایید کردند. بیش­تر افراد شرکت­کننده بر این موضوع تاکید داشتند که نسیم­شهر را دوست دارند و خودشان را در ساختن تدریجی و شکل دادن به آن سهیم می­دانند.
- زندگی در اینجا چه قدر برایتان اهمیت دارد؟(واکاوی: خود را اهل اینجا می­دانید؟/ جاهای مختلف شهر را به خوبی می­شناسید؟/ خاطرات خوبی در این شهر دارید؟)
مضمون شناختی: بیش­تر شرکت­ کنندگان خود را اهل نسیم­شهر می­دانستند و نسیم­شهر به نوعی بخشی از فرایند شکل­ گیری هویت آنان بود. تعدادی از شرکت­ کنندگان بیان کردند که آنها در نسیم­شهر زندگی کرده ­اند، درس خوانده­اند، به مدرسه رفته­اند، ازدواج کرده و بچه­هایشان در اینجا بزرگ شده ­اند، هم اکنون نیز در اینجا کار و زندگی می­ کنند و خودشان را جزئی از این شهر می­دانند. شرکت­ کنندگان بیان داشتند که محلات مختلف شهر را به خوبی می شناسند و خاطرات زیادی از شهرشان دارند و همین خاطره­ها تا حد زیادی آنان را به نسیم­شهر پایبند کرده است. کوچه پس کوچه­ها، خیابان­ها، مغازه­ها، بازارهای هفتگی و… برایشان یادآورد خاطراتی است که در کنار اقوام، آشنایان، همسایه­هایشان و به قول آنها اهل محل تجربه کرده ­اند و هنوز هم با گذشت چندین سال آنها را فراموش نکرده و با یادآوری آنها احساس خوبی دارند.
- می­خواهید به زندگی در اینجا ادامه دهید؟(واکاوی: اگر مشکل مالی، خانوادگی و … نداشته باشید، باز هم در نسیم­شهر می­مانید؟/ زندگی در اینجا را به فرزندتان توصیه می­کنید؟ خودتان را به دیگران اهل نسیم­شهر معرفی می­کنید؟)
مضمون رفتاری: بیش­تر شرکت­ کنندگان بیان کردند که خودشان را به دیگران اهل نسیم­شهر معرفی می­ کنند و حتی از شناخته شدن با عنوان یک اسلامشهری و یا شهرهای اطرافِ دیگر خودداری می­ کنند. آنها در میان حرف­هایشان سعی در تمایز قایل شدن بین نسیم­شهری که خودشان ساخته­اند و دیگر شهرهای اطراف داشتند و هویتی مستقل برای نسیم­شهر متصور بودند. بیش­تر آنان بیان کردند که درصورت نداشتن مشکل مالی، خانوادگی و… باز هم دوست دارند به زندگی در نسیم­شهر ادامه دهند و تغییر مکان زندگی برایشان چندان قابل تصور نیست. یکی از شرکت­ کنندگان بیان داشت که چون در این شهر بزرگ شده است و اکثر خانواده، آشنایان و هم­محله­ای­هایش در این شهر ساکن هستند، دوست دارد در همین شهر کار و زندگی کند و در کنار آنها باشد. سایر شرکت­ کنندگان نیز به این موضوع پرداخته و صحبت­هایشان را در این راستا بیان و تاکید کردند که زندگی آنها در نسیم­شهر شکل گرفته، خانه و زندگی­شان در اینجا است و به راحتی نمی ­توانند خودشان را با مکان جدیدی وفق دهند و از نسیم­شهر بروند؛ اما شرکت­ کنندگان با شدت کمتری بیان داشتند که زندگی در نسیم­شهر را به فرزندان، اقوام، آشنایان و… توصیه می­ کنند. بیش­تر شرکت­ کنندگان گفتند که اگرچه دوست دارند، فرزندان و نزدیکانش در نسیم­شهر و در نزدیکی آنها زندگی کنند، اما با توجه به مشکلات موجود، زندگی در اینجا را کمتر به آنان توصیه می­ کنند، ولی خودشان به دلیل عواملی چون: وجود کارشان، خانه و زندگی­شان، مجموعه روابط­شان با اقوام و آشنایان و هم­محله­ای­ها، خاطره­هایشان و خو گرفتن به محیط در طی چندین سال، به زندگی در نسیم­شهر پایبند بوده و دوست دارند به زندگی در اینجا ادامه دهند.
۲) سرمایه اجتماعی
- آیا روابط شما با همسایگان و یا حضور خانواده، اقوام و آشنایانتان در ادامه زندگیتان در اینجا و دوست داشتن این شهر مؤثر است؟(واکاوی: آیا خانواده، اقوام و آشنایانتان در این شهر سکونت دارند؟/ آیا با آشنایان و همسایگانتان در شهر صحبت و دیدار دارید؟ و…)
مضمون شبکه ­های اجتماعی(روابط اجتماعی): بیش­تر شرکت­ کنندگان اظهار کردند که اغلب خانواده، اقوام و آشنایانشان در این شهر و در کنار آنها زندگی می­ کنند. اکثر همسایه­ها و هم­محله­ای­ها نیز از همشهری­های مبدا مهاجرتشان(غالباً آذری) هستند و به دلیل هم­زبانی، احساس نزدیکی زیادی به یکدیگر داشته که عامل مهمی در ادامه زندگی آنان در نسیم­شهر است. بیش­تر آنها متفق القول ابراز داشتند که با هم­محله­ای­های خود(اعم از اقوام، آشنایان و همسایگان) روابط گرم، صمیمی و نزدیک دارند، در مشکلات(بیماری، اسباب­کشی، مسائل مالی، خانوادگی و…) یکدیگر را پشتیبانی می­ کنند، در مراسم شادی و ترحیم یکدیگر شرکت کرده و بهم یاری می­رسانند. یکی از شرکت­ کنندگان بیان داشت که نسیم­شهر را بیش­تر به خاطر همین روابطی که در آن وجود دارد، دوست می­دارد و حضور اقوام، آشنایان و روابط میان آنهاست که او را به زندگی در نسیم­شهر امیدوار می­ کند. سایر شرکت­ کنندگان نیز حرف وی را تایید کرده و یکی از عوامل مهم ماندن­شان در نسیم­شهر را همین موضوع دانستند.
- به نظر شما جو حاکم بر روابط مردم در شهر چگونه است؟(واکاوی: اعتماد/ صمیمیت و….)
مضمون اعتماد: بیش­تر شرکت­ کنندگان بیان کردند که اهالی محل و همسایه­ها در نسیم­شهر یکدیگر را می شناسند(از طریق روابط فامیلی، آشنایی، دوستی، همسایگی و…) و به یکدیگر اعتماد دارند تا جایی که حاضرند برای ساعاتی فرزند خود را به یکدیگر سپرده یا به یکدیگر در صورت لزوم پول قرض دهند. یکی از شرکت­ کنندگان بیان داشت که چندین بار به همسایه­ها ماشینش را قرض داده و آنها ماشین وی را سالم و سرموقع برگردانده­اند. یکی دیگر از شرکت­ کنندگان بیان داشت که هر گاه به مسافرت می­رود، کلید خانه­اش را به یکی از همسایه­ها می­سپارد که مراقب خانه­اش باشد و به باغچه و گلدان­هایش آب دهد. یکی از شرکت­ کنندگان زن نیز بیان کرد که حتی طلاهایش را به همسایه­ها زمانی که می­خواهند به مهمانی یا عروسی بروند، قرض می­دهد و به آنها واقعاً اعتماد دارد. بیش­تر شرکت­ کنندگان با مثال­هایی که مطرح کردند، به نوعی حرف­های یکدیگر را حاکی از وجود اعتماد بین آشنایان، همسایه­ها و اهالی محل نسبت بهم تایید کردند(تاکید بر اعتمادِ درون­گروهی).
- به نظر شما مردم در شهر تا چه حد در فعالیت­های جمعی با هم مشارکت دارند؟(واکاوی: امور مذهبی/ امور خیریه و….)
مضمون مشارکت: بیش­تر شرکت­ کنندگان بیان کردند که در امور مذهبی هیئت محله­ی خود مشارکت دارند و دسته­های عزاداری محلی شکل می­ دهند، به گونه ­ای که هشترودی­ها، سرابی­ها، یزدی­ها و… هر کدام برای خود دسته­های جداگانه تشکیل داده و در مراسم عزاداری شرکت می­ کنند. اکثر شرکت­ کنندگان تاکید داشتند که در امور مذهبی، حضور و مشارکت در هیئت­های مذهبی محلی هنگام مراسم خاص، بیش­تر از مشارکت در مساجد است. یکی از شرکت­ کنندگان بیان داشت که در مراسم عزاداری(ایام محرم) یا شادی (نیمه شعبان) با کمک همسایه­ها، کوچه­های محل را تزئین می­ کنند. آنها بیان کردند که از نظر مالی توان چندانی برای کمک­های خیریه ندارند، اما به صورت جزئی سعی می­ کنند به افراد بی­بضائت محله خود کمک کنند. یکی از شرکت­ کنندگان بیان داشت که در مراسم عروسی دختر یکی از هم­محله­ای­ها که مشکل مالی داشته، با سایر اهالی محل قرار گذاشته­اند که به عنوان هدیه عروسی هر کدام بخشی از لوازم آشپزخانه را به عنوان جهیزیه به وی هدیه دهند، تا به نحوی به او کمک کرده باشند.
۳) نگرش به ویژگی­های فضایی- کالبدی

در این‌جا مراد از فتنه، آن مهر و محبت افراطی به فرزند است که والدین را از مسیر حق و خیر و انجام دستورات الهی بازمی‌دارد.^[۶۶۹]
اگر انسان از این امتحان با موفقیت بیرون آید، دارای اجری عظیم خواهد بود؛ هم اجر دنیوی و هم اجر اخروی؛ زیرا با تربیت صحیح فرزند است که او می‌تواند، کمک کار و یاور پدر و مادر باشد، چنان‌که امام سجاد۷می‌فرماید: «مِنْ‏ سَعَادَهِ الرَّجُلِ‏ أَنْ‏ یَکُونَ‏ لَهُ‏ وُلْدٌ یَسْتَعِینُ‏ بِهِمْ‏؛ از نشانه‌های سعادت مرد، داشتن فرزندی است که کمک کار او باشد».^[۶۷۰]
خداوند متعال در سوره فرقان، یکی از ویژگی‌های بندگان راستین را توجه خاص به تربیت فرزند و خانواده خویش و احساس مسئولیت در برابر آن‌ ها می‌داند. چنان‌که می‌فرماید:*( وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَ ذُرِّیَّاتِنَا قُرَّهَ أَعْیُنٍ‏ٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا؛ و کسانى که مى‏گویند: پروردگارا! از همسران و فرزندانمان مایه روشنى چشم ما قرار ده، و ما را براى پرهیزگاران پیشوا گردان!)*فرقان /۷۴
اما باید توجه داشت که ثروت و فرزند، زینت زندگى دنیوى است که با زایل شدن آن، از بین مى‏روند^[۶۷۱]: *(الْمَالُ وَ الْبَنُونَ زِینَهُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا…؛ دارایى و فرزند پیرایه‏هاى این زندگانى دنیاست….)* کهف /۴۶
از محمدبن‌کعب روایت شده است که: «لیس شیئى اقر لعین المؤمن من ان یرى زوجه و اولاده مطیعین اللَّه عز و جل؛ هیچ چیز چشم مؤمن را چنان روشن نمی‌کند که ببیند همسر و اولادش مطیع و فرمانبردار خداوند هستند».^[۶۷۲]
هم‌چنین پیامبر اکرم۶می‌فرماید: «الْوَلَدُ الصَّالِحُ رَیْحَانَهٌ مِنَ اللَّهِ؛ فرزند نیکوکار گلی از گل‌های بهشت است».^[۶۷۳]
امام صادق۷نیز می‌فرماید: «مِیرَاثُ‏ اللَّهِ‏ مِنْ‏ عَبْدِهِ‏ الْمُؤْمِن‏ ولدٌ یَعْبُدُهُ مِنْ بَعْدِهِ؛ میراثی که خدا از بنده مؤمنش می‌برد، فرزندی است که پس از مرگ مؤمن، خدا را عبادت کند».^[۶۷۴]
یعنی در واقع عبادت فرزند، چونان ارث خدا از بنده تلقی شده است.
از سوی دیگر اگر والدین به وظایف خود درباره فرزندان عمل نکنند وآن را درست تربیت نکنند؛ هم به سقوط و انحراف آن‌ ها از مسیر حق کمک کرده‌اند و هم خود، از شرّ آن‌ ها در دنیا و آخرت در امان نخواهند بود؛ زیرا نخستین کسانی‌که از فرزند تربیت نشده، زیان می‌بینند، والدین هستند و گاه ممکن است فرزند تربیت نایافته، پدر و مادر را وادار کند تا برای تأمین خواسته‌های او، به هر کار غیر شرعی دست بزنند.^[۶۷۵]

قرآن کریم در این باره می‌فرماید: *(یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ وَ أَوْلَادِکُمْ عَدُوًّا لَّکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ…؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید! بعضى از همسران و فرزندانتان دشمنان شما هستند، از آن‌ ها بر حذر باشید)* تغابن /۱۴
یعنی برخی همسران و اولاد شما، دشمن شما هستند. البته دشمنى آن‌ ها، مجرد عداوت ظاهری نیست که نسبت به شما اذیت و ظلم کنند؛ بلکه بسا از شما توقعاتى دارند که شما را از به جا آوردن واجبات الهى مانند نماز، زکاه، خمس، حج، هجرت براى تحصیل علم دین و سایر واجبات و اعمال صالحه منع می‌کنند.^[۶۷۶]
مراجعه اجمالی به سیره معصومان نشان می‌دهد که خود آنان به تربیت دینی فرزندان خود اهمیت می‌دادند و یاران و پیروان خود را نیز به این امر سفارش می‌کردند. یکی از اصحاب پیامبر۶نقل می‌کند: من با گروهی از طایفه خود که همگی در سن جوانی بودیم، نزد پیامبر۶رفتیم و بیست روز نزد ایشان ماندیم. پیامبر۶مهربان و دلسوز بود. زمانی‌که اشتیاق ما به خانواده‌هایمان را دید، فرمود: «به سوی خانواده‌هایتان برگردید، در میان آنان بمانید. آنان را امر به نماز و سایر دستورهای دینی کنید، به آنان آموزش دهید و به همان‌گونه که دیدید من نماز می‌خوانم، نماز بخوانید».^[۶۷۷]
۳-۱-۱- ضرورت مسئولیت تربیت دینی والدین
برای اثبات لزوم ضرورت مسئولیت تربیت دینی والدین می‌توان به سه دلیل اشاره کرد:
نخست: والدین برای عهده‌دار شدن این مسئولیت و نیز پرداختن به این کار و تحمل مشقّات آن، از دیگران انگیزه قوی‌تری دارند. انگیزه والدین هر چند شخصی است، اما مادی نیست و در اکثر موارد، انگیزه آنان، موضوعاتی مانند خوشنامی، برجای ماندن نام نیک و خلف صالح است. به علاوه، در اکثر موارد، والدین، سعادت، خوشبختی و رفاه خود را سعادت و خوشبختی و رفاه فرزندان خود می‌دانند و حتی فرزند خویش را نه فردی دیگر بلکه نسخه‌ای دیگر از وجود خویش می‌دانند.
دوم: یکی از عوامل مؤثر در تأثیربخشی فعالیت‌های تربیتی، مدت زمانی است که مربی همراه مترّبی است. فرزندان در سنین اولیه زندگی خود –که حساس‌ترین و مهم‌ترین دوره به لحاظ تربیتی است ـ بیشتر اوقات خود را در کنار والدین می‌گذرانند. به نظر می‌رسد اجتماع این دو ویژگی –یعنی طول زمان تربیت و قرار داشتن فرزندان در دوره حساس تربیتی ـ دلیل خوبی برای واگذاری مسئولیت تربیت دینی فرزندان به والدین است؛ چرا که در این صورت کارایی و اثربخشی فعالیت‌های تربیتی بسیار بیشتر از سایر گزینه‌ها خواهد بود.
سوم: والدین از مزیّت دیگری نیز برخوردارند و آن این‌که، آنان اهرم‌های زیادی برای تأثیرگذاری بر رفتار فرزندان خود دارند؛ به خصوص تا زمانی‌که آنان، زندگی مستقلی را شروع نکرده‌اند.^[۶۷۸]
۳-۱-۲- وظایف والدین برای تربیت دینی کودکان بر اساس آیات قرآن و روایات
در مبانی تعلیم و تربیت الهی، برای رشد و شکوفایی شخصیت کودکان، مراقبت‌ها و وظایف خاصی لحاظ گردیده است که برخی از آن‌ ها را که در لابه‌لای آیات قرآن و روایات، جلوه‌گر شده، از نظر می‌گذرانیم:
۳-۱-۲-۱- دعا نمودن برای طلب فرزند و ذریّه‌ای پاک
برای تربیت و اصلاح فرزندان، حتی پیش از انعقاد نطفه، باید به فکر بود و با دعا و مناجات به در گاه خدا، فرزندان و ذریّه‌ای پاک، طلب کرد.^[۶۷۹] هم‌چنان‌که حضرت ذکریا۷با دلی خاشع از درگاه الهی چنین درخواست می‌کند که: *(وَ إِنىّ‏ِ خِفْتُ الْمَوَالِىَ ‏َمِن وَرَاءِى وَ کَانَتِ امْرَأَتِى عَاقِرًا فَهَبْ لِى مِن لَّدُنکَ وَلِیًّا(۵)یَرِثُنِى وَ یَرِثُ مِنْ ءَالِ یَعْقُوبَ وَ اجْعَلْهُ رَبّ‏ِ رَضِیًّا؛ و من از بستگانم بعد از خودم بیمناکم (که حق پاسدارى از آیین تو را نگاه ندارند)! و (از طرفى) همسرم نازا و عقیم است تو از نزد خود جانشینى به من ببخش … (۵) که وارث من و دودمان یعقوب باشد و او را مورد رضایتت قرار ده!)* مریم/۵-۶
۳-۱-۲-۲- توجه به آینده فرزندان و منشأ خیر بودن آن‌ ها
والدین دوراندیش، حتی پیش از تولد فرزند خود، به فکر منشأ خدمت بودن او و مفید بودنش برای دیگران هستند.^[۶۸۰] همان‌گونه که همسر عمران (حنّه)، به هنگام بارداری نذر می‌کند تا فرزند خود را خدمت‌گزار بیت‌المقدس کند و او که آتش عشق فرزند در دلش شعله‌ور بود و از صمیم دل از درگاه خدا تقاضای فرزندی داشت با وجود این، نذر می‌کند تا فرزندش که میوه^ء دل اوست، دامان پر مهر او را رها سازد و به خدمت در معبد بپردازد: *(إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبّ‏ِ إِنىّ‏ِ نَذَرْتُ لَکَ مَا فِى بَطْنِى مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّى‏ِ إِنَّکَ أَنتَ السَّمِیعُ الْعَلِیم؛ (به یاد آورید) هنگامى را که همسرِ «عمران» گفت: «خداوندا! آنچه را در رحم دارم، براى تو نذر کردم، که «محرَّر» (و آزاد، براى خدمت خانه تو) باشد. از من بپذیر، که تو شنوا و دانایى!)* آل عمران /۳۵
۳-۱-۲-۳- تأثیر نام‌گذاری نیکو
بر مبنای روایات اسلامی، تعیین نام خوب برای فرزند، از حقوق وی بر پدر محسوب می‌شود. چنان‌چه حضرت علی۷می‌فرماید: « أَوَّلُ‏ مَا یَبَرُّ الرَّجُلُ وَلَدَهُ أَنْ یُسَمِّیَهُ بِاسْمٍ حَسَنٍ فَلْیُحْسِنْ أَحَدُکُمُ اسْمَ وَلَدِهِ؛ نخستین نیکی انسان به فرزندش، نام زیبایی است که برای او انتخاب می‌کند».^[۶۸۱]
هم‌چنین توصیه شده که نامی برای فرزند انتخاب شود که نشان‌دهنده عبودیت و بندگی خدا باشد.^[۶۸۲]انتخاب نام بزرگان دینی مخصوصاً ائمه معصومین:، علاوه بر احترام به آن بزرگان و آموزش آن به فرزندان، دست کم سه اثر تربیتی دیگر را نیز در بر دارد:
الف) همانندسازی کودکان با آن بزرگان.
ب) آثار معنوی حاصل از برگزیدن نام بزرگان دین برای فرزندان، هر چند که این آثار، برای ما چندان محسوس نیست؛ در این زمینه جابر می‌گوید: «أَرَادَ أَبُو جَعْفَرٍ ع الرُّکُوبَ إِلَى بَعْضِ شِیعَتِهِ لِیَعُودَهُ فَقَالَ یَا جَابِرُ الْحَقْنِی فَتَبِعْتُهُ فَلَمَّا انْتَهَى إِلَى بَابِ الدَّارِ خَرَجَ عَلَیْنَا ابْنٌ لَهُ صَغِیرٌ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ ع مَا اسْمُکَ قَالَ مُحَمَّدٌ قَالَ فَبِمَا تُکَنَّى قَالَ بِعَلِیٍّ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ ع لَقَدِ احْتَظَرْتَ‏ مِنَ الشَّیْطَانِ احْتِظَاراً شَدِیداً. إِنَّ الشَّیْطَانَ إِذَا سَمِعَ مُنَادِیاً یُنَادِی یَا مُحَمَّدُ یَا عَلِیُّ ذَابَ کَمَا یَذُوبُ الرَّصَاصُ حَتَّى إِذَا سَمِعَ مُنَادِیاً یُنَادِی بِاسْمِ عَدُوٍّ مِنْ أَعْدَائِنَا اهْتَزَّ وَ اخْتَالَ؛ روزی امام باقر۷ قصد داشت با یکی از شیعیانش دیدار کند. به من فرمود: جابر! با من بیا. وقتی به در منزل وی رسیدیم، فرزند کوچکی از اهل خانه، در را باز کرد. امام نامش را پرسید. گفت: محمد. امام از کنیه‌اش پرسید. عرض کرد: علی. سپس امام فرمود: به راستی خود را در حصار ضخیمی قرار دادی که از شیطان، پوشیده شده است. شیطان هر گاه بشنود که کسی صدا می‌زند: یا محمد و یا علی! ذوب می‌شود چنان‌که سرب ذوب می‌شود و هر گاه بشنود کسی نام یکی از دشمنان ما را می‌برد، شاد می‌شود و بر خود می‌بالد».^[۶۸۳]
ج) نام‌گذاری فرزندان به نام‌های ائمه:، موجب می‌شود فرهنگ خانواده و جامعه، روح دینی به خود بگیرد و این فرهنگ، در تربیت و هدایت فرزندان مؤثر است.^[۶۸۴]
۳-۱-۲-۴- تأثیر گفتن اذان و اقامه در گوش نوزادان
نخستین کاری که پیامبر۶و ائمه:پس از تولد فرزند انجام می‌دادند، گفتن اذان در گوش راست و اقامه در گوش چپ نوزاد بوده است. امام سجاد۷می‌فرماید: «إِنَّ النَّبِیَّ ص أَذَّنَ فِی أُذُنِ الْحُسَیْنِ بِالصَّلَاهِ یَوْمَ وُلِدَ؛ هنگامی که امام حسین متولد شد، پیامبر در گوش او اذان گفت»^[۶۸۵]. هم چنین در روایتی دیگر آمده است: «أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص أَذَّنَ‏ فِی‏ أُذُنِ‏ الْحَسَنِ‏ بْنِ‏ عَلِیٍ‏ حِینَ‏ وَلَدَتْهُ‏ فَاطِمَهُ؛ هنگامی که امام حسن متولد شد، پیامبر۶، در گوش او اذان گفت».^[۶۸۶]
پیامبر اکرم۶نیز در سفارش به علی۷فرمود: «یَا عَلِیُ‏ إِذَا وُلِدَ لَکَ‏ غُلَامٌ أَوْ جَارِیَهٌ فَأَذِّنْ فِی أُذُنِهِ الْیُمْنَى وَ أَقِمْ فِی الْیُسْرَى فَإِنَّهُ لَا یَضُرُّهُ الشَّیْطَانُ أَبَدا؛ یا علی! هر گاه صاحب پسر یا دختری شدی، درگوش راست او اذان و در گوش چپ او، اقامه بگو که اگر چنین کردی هرگز شیطان به او ضرری نخواهد رساند».^[۶۸۷]
آثار جسمی و روحی دیگری نیز در روایات برای این عمل بیان شده است؛ از جمله محفوظ ماندن از جنون، پیسی و غش.^[۶۸۸]
بنابراین گفتن اذان و اقامه در گوش کودک در آغاز تولد، موجب آرامش روحی و ایمنی کودک از شیطان، جنون و پیسی می‌شود. البته هر جا اذان گفته شود، شیطان از آن‌جا دور می‌شود. از این‌رو اذان گفتن برای کودکان، نیز سفارش شده است. چنان‌چه سلیمان جعفری می‌گوید: سمعته {الامام الرضا۷}یقول: «أَذِّنْ‏ فِی‏ بَیْتِکَ‏ فَإِنَّهُ‏ یَطْرُدُ الشَّیْطَانَ‏ وَ یُسْتَحَبُّ مِنْ أَجْلِ الصِّبْیَانِ؛ از امام رضا۷شنیدم که فرمود: در خانه‌ات اذان بگو که موجب دوری شیطان می‌شود و برای کودکان، پسندیده است».^[۶۸۹]
این عمل، از نظر علمی نیز توجیه‌پذیر است. پژوهش‌گران اثبات کرده‌اند که یکی از علل آرامش فرزند هنگامی که در آغوش مادر است، انس او با صدای قلب مادر است که پیش‌تر در رحم، آن را می‌شنیده است. (ویلیام سیرز) در این باره می‌گوید: «با کودک {پیش از تولد }صحبت کنید و برایش آواز بخوانید. برای کودکی که در در رحم دارید، خاطره‌های خوش ایجاد کنید. بررسی‌ها نشان داده است که کودکان، بعدها به صداهای آشنایی که در دوران زندگی در رحم مادر شنیده‌اند و به صدای کسانی که با آن‌ ها صحبت کرده‌اند و برایشان آواز خوانده‌اند، عکس‌العمل نشان داده‌اند».^[۶۹۰]
هم‌چنین (هترینگتون) می‌نویسد: «در یک آزمایش،۵/۶ هفته آخر بارداری، برای تعدادی از کودکان، نوار سرودی که مادرشان خوانده بود، روزی دو بار پخش شد. پس از تولد، کودکان ترجیح می‌دادند که این سرود را از مادرشان بشنوند تا سرودی دیگر، هرچند آن سرود را هم مادرشان می‌خواند. در آزمایشی دیگر، کودکان ترجیح می‌دادند به سرودی که مادرشان خوانده است، گوش دهند تا سرودی که شخص دیگری خوانده است. این هم به این دلیل است که پیش‌تر با صدای مادر آشنا بودند».^[۶۹۱]
بنابراین، گفتن اذان و اقامه در گوش کودک از سه جهت می‌تواند تأثیر تربیتی داشته باشد: نخست، تأثیرات جسمی و ایمنی از بیماری‌هایی که ممکن است کودک به آنها دچار شود؛ دوم، تأثیرات معنوی و آرامش روحی که با دوری شیطان برای کودک حاصل می‌شود؛ سوم، تأثیرات آموزشی، چنان‌که کودک با مفاهیم اعتقادی و مذهبی آشنا می‌شود.^[۶۹۲]
۳-۱-۲-۵- تحنیک یا کام برداشتن
از دیگر آدابی که معصومان:در آغاز تولد فرزند رعایت کرده‌اند، برداشتن کام نوزاد است. کام برداشتن، بدین معناست که مقداری خرما، شیرینی یا چیز دیگری را نرم و ملایم کرده، به صورت مایع درآورند و آن را به حلق کودک بریزند.^[۶۹۳]
علی بن میثم می‌گوید: «لَمَّا وَضَعْتُ ابْنِی عَلِیّاً دَخَلَ إِلَیَّ أَبُوهُ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع- فَنَاوَلْتُهُ إِیَّاهُ فِی خِرْقَهٍ بَیْضَاءَ فَأَذَّنَ فِی أُذُنِهِ الْیُمْنَى وَ أَقَامَ فِی الْیُسْرَى وَ دَعَا بِمَاءِ الْفُرَاتِ فَحَنَّکَهُ بِهِ ثُمَّ رَدَّهُ إِلَیَّ …؛ پدرم از مادرش نقل کرد که از نجمه، مادر امام رضا۷شنیدم که می‌گفت: وقتی علی بن موسی الرضا۷متولد شد، او را در پارچه سفیدی پیچیده، به امام موسی کاظم۷دادم. امام۷در گوش راست او اذان و در گوش چپش، اقامه گفت و آب فرات طلبید و با آن، کام نوزاد را برداشت و او را به من برگرداند…».^[۶۹۴]
بنابراین کام برداشتن، سیره معصومان:است. چنان‌که آن بزرگواران، با چیزهای مختلفی از قبیل خرما، آب ـ درصورت امکان آب فرات و پس از آن آب باران ـ^[۶۹۵] تربت امام حسین۷، عسل یا هر نوع شیرینی دیگری این کار را انجام می‌داده‌اند. در روایات، برای کام برداشتن با برخی از این چیزها، فوایدی ذکر شده است. برای مثال امام صادق۷، کام برداشتن با تربت امام حسین۷را موجب ایمنی فرزند می‌داند: «حَنِّکُوا أَوْلَادَکُمْ‏ بِتُرْبَهِ الْحُسَیْنِ ع فَإِنَّهُ أَمَان‏؛ کام فرزندانتان را با تربت حسین۷بردارید که ایمنی‌بخش است».^[۶۹۶]
مراد از امان، ممکن است ایمنی از شیطان یا بلا و امراض یا هر دو باشد.
هم‌چنین آن حضرت، کام برداشتن با آب فرات را موجب دوستی اهل بیت می‌داند: «مَا أَظُنُ‏ أَحَداً یُحَنَّکُ‏ بِمَاءِ الْفُرَاتِ إِلَّا أَحَبَّنَا أَهْلَ الْبَیْت‏^[۶۹۷] یا إِلَّا کَانَ لَنَا شِیعَه^[۶۹۸]؛ گمان نمی کنم که کام کسی که با آب فرات برداشته شود مگرآنکه دوستدار اهل بیت باشد، یا از شیعیان باشد».
کام برداشتن با تربت امام حسین۷به دلیل قرب و منزلتی که امام، نزد خدا دارد، آثار روحی و معنوی بسیاری برای آن یاد شده و حتی در شفای بیماران، مؤثر دانسته شده است. افراد بسیاری نیز آن را تجربه کرده‌اند. هم‌چنین در برخی روایات، آب فرات، از حیث معنوی دارای اهمیت خاصی است.^[۶۹۹] این اهمیّت شاید از آن جهت باشد که این آب طعم گوارایی دارد.
باید یادآور شویم که مستحب است کام برداشتن به دست بزرگان دین و افراد صالح و باتقوا انجام پذیرد. این امر، علاوه بر آثاری که در روایات آمده، نوعی تیمّن و تبرک است و چون مستحب است هنگام کام برداشتن برای کودک دعا کنند، دعای بزرگان برای کودک، تأثیرات معنوی فراوانی خواهد داشت. در صدر اسلام به طور معمول، کام کودکان مسلمان را پیامبر۶و ائمه:برمی‌داشتند و برای آن‌ ها دعا می‌کردند.
۳-۱-۲-۶- تبریک و دعا به مناسبت تولّد فرزند
از دیگر آدابی که در سیره معصومان:در آغاز تولد کودک رعایت می‌شده است، تبریک ولادت کودک به پدر و مادر اوست. روزی عبدالله بن عباس در نماز ظهر حاضر نشد. حضرت علی۷فرمود: چرا ابن‌عباس به نماز نیامده؟ اصحاب گفتند: صاحب پسری شده است. فرمود: بیایید با هم نزد او برویم. پس از این‌که نزد او رفتند، امام به ابن‌عباس فرمود: «رَزَقَکَ‏ اللَّهُ‏ شُکْرَ الْوَاهِبِ‏ وَ بَارَکَ لَکَ فِی الْمَوْهُوبِ وَ بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ رَزَقَکَ اللَّهُ بِرَّهُ؛ شکر خدای هدیه بخش را به جای آر و هدیه ات (فرزندت)، بر تو مبارک باد».^[۷۰۰]
دعا برای کودک، صرف نظر از تأثیرات روحی، معنوی و جسمی، تأثیرات روانی و تلقینی نیز دارد؛ زیرا وقتی کودک با والدینی روبه‌روست که باور به خدا و استمداد از او را، هر دم زمزمه می‌کنند، او نیز بدان سو کشیده خواهد شد.
۳-۱-۲-۷- حفظ و صیانت فرزندان از آسیب‌های معنوی
نقش خانواده در تربیت دینی و افزایش معرفت و انس آنان با قرآن و هدایت بر کسی پوشیده نیست، چنان‌چه پیامبراکرم۶وقتی از جانب حق تعالی، مأمور تبلیغ دین می‌شود، به امر خداوند، قبل از پرداختن به جامعه، مأمور تبلیغ دین در خانه می‌شود: *(وَ أَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِین؛و خویشاوندان نزدیکت را انذار کن!)* شعراء/ ۲۱۴
لذا ضروری است والدین بیش از هر چیز، به فکر سلامت روحی و اعتقادی فرزندان خود باشند. همان‌گونه ‌که مادر مریم پس از تولد فرزندش، اولین چیزی که از خدا خواست، آن بود که نوزادش و تمامی فرزندانی که در آینده از او به وجود می‌آیند از وسوسه‌های شیطان بر کنار داشته باشد و در پناه لطف خود قرار دهد: *(…وَ إِنىّ‏ِ أُعِیذُهَا بِکَ وَ ذُرِّیَّتَهَا مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیم؛… او و فرزندانش را از (وسوسه‏هاى) شیطان رانده شده، در پناه تو قرار مى‏دهم. )* آل عمران /۳۶
در آیه‌ای دیگر، خداوند به صراحت، والدین را مسئول خیرخواهی برای اعضای خانواده و تربیت دینی فرزندان می‌داند: *(یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَکَمُ‏ْ وَ أَهْلِیکمُ‏ْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الحِْجَارَهُ…؛اى کسانى که ایمان آورده‏اید خود و خانواده خویش را از آتشى که هیزم آن، انسان‌ها و سنگ‌هاست، نگه دارید)* تحریم/ ۶

۳-۸-۲- روشموسسهرند ۱۱۷
۳-۸-۳- کاربستروایتداستانگونهبرایبیانآینده‏هایبدیل ۱۱۹

۳-۸-۴- مفروضآینده‏هایبدیل ۱۲۴
فصلچهارم: یافته‏هایتحقیق ۱۲۵
۴-۱- مقدمه ۱۲۶
۴-۲- بازنشستگیدرگفتمانجبراننیازهایمسکوتماندهتاریخی ۱۲۶
۴-۲-۱- ریشه‏یابیشکل‏گیریوترسیمفضایگفتمانی ۱۲۶
۴-۳- بازنشستگیدرگفتمانسازندگی ۱۶۰
۴-۳-۱- ریشه‏یابیشکل‏گیریوترسیمفضایگفتمانی ۱۶۰
۴-۳-۱- تحلیلسخنرانی‏هایهاشمیرفسنجانی(رئیسجمهوردورهگفتمانسازندگی) ۱۶۳
۴-۳-۲- تحلیلمتونبررسیشدهبرمبنایگفتمانزمینه(گفتمانسازندگی) ۱۷۰
۴-۳-۳- جمع‏بندیوترسیمبازنشستگیدرگفتمانسازندگی ۲۰۹
۴-۴- بازنشستگیدرگفتماناصلاحطلبی ۲۱۴
۴-۴-۱- ریشه‏یابیشکل‏گیریوترسیمفضایگفتمانی ۲۱۴
۴-۴-۲- تحلیلسخنرانی‏هایخاتمی(رئیسجمهوردورهگفتماناصلاحات) ۲۱۶
۴-۴-۳- تحلیلمتونبررسیشدهبرمبنایگفتمانزمینه (گفتماناصلاحات) ۲۲۴
۴-۴-۴- جمعبندیوترسیمبازنشستگیدرگفتماناصلاحات ۲۶۴
۴-۵- بازنشستگیدرگفتماناصول‏گراییعدالت‏خواه ۲۶۹
۴-۵-۱- ریشه‏یابیشکل‏گیریوترسیمفضایگفتمانی ۲۶۹
۴-۵-۲- تحلیلسخنرانی‏هایاحمدینژاد(رئیسجمهوردورهگفتماناصول‏گراییعدالت‏خواه) ۲۷۰
۴-۵-۳- تحلیلمتونبررسیشدهبرمبنایگفتمانزمینه (گفتماناصول‏گراییعدالت‏خواه) ۲۷۶
۴-۵-۴- جمعبندیوترسیمبازنشستگیدرگفتمانعدالتوپیشرفت ۳۱۱
۴-۵-۵- حاشیهرانیمعناهایبلندمدتواستمراربارتکفلعمومی ۳۱۶
۴-۶- نقاطمرجعمعناییدرگفتمانبلندمدتانقلاباسلامی ۳۲۰
۴-۶-۱- نقاطمرجعیدرآیاتقرآنکریم ۳۲۰
۴-۶-۲- نقاطمرجعیدرگفتمانالگویاسلامیوایرانیپیشرفت ۳۲۳
۴-۶-۳- نقاطمرجعیدرگفتماناقتصادمقاومتی ۳۳۳
۴-۶-۴- جمعبندیترسیمگفتمانبلندمدت ۳۴۰
۴-۷- ترسیمآینده‏هایبدیلدرقالبروایتبراساسنظام‏هایمعنایی ۳۴۳
۴-۷-۱- روش‏شناسیآینده‏هایبدیلدرقالبروایت ۳۴۳
۴-۷-۲- دستهبندیگفتمان‏ها ۳۴۷
۴-۷-۳- روندهایآیندهبراساسگفتمان‏هایبررسیشده ۳۴۹
۴-۷-۴- عدمقطعیت‏هایکلیدی ۳۵۲
۴-۷-۵- فضایآینده‏هایبدیل ۳۵۳
۴-۷-۶- شرحآینده‏هایبدیلقطبیدرقالبروایت‏هاییازآینده ۳۵۴
۴-۷-۷–فضایآینده‏‏هایبدیلترکیبی ۳۵۸
۴-۷-۸- شرحآینده‏هایبدیلترکیبیدرقالبروایت‏هاییازآینده ۳۵۹
فصلپنجم: جمعبندی،پاسخبهسئوالاتتحقیق،بحثونتیجه‏گیری ۳۶۵
۵-۱- مقدمه ۳۶۶
۵-۲- جمع‏بندیبازنشستگیدرگفتمان‏هایپسازانقلاباسلامی ۳۶۶
۵-۲-۱- ترسیمبازنشستگیدربسترگفتمانجبراننیازهایمسکوتمانده ( مصادفبادورهانقلابودفاعمقدس) ۳۶۶
۵-۲-۲- ترسیمبازنشستگیدربسترگفتمانسازندگی ۳۷۰
۵-۲-۳- ترسیمبازنشستگیدربسترگفتماناصلاحطلبی ۳۷۷
۵-۲-۴-ترسیمبازنشستگیدربسترگفتماناصول‏گراییعدالت‏خواه/گفتمانپیشرفتوعدالت ۳۸۲
۵-۲-۵- جمع‏بندیترسیمگفتمانبلندمدت ۳۸۷
۵-۳- پاسخبهسئوالاتپژوهش ۳۸۹

• نرم افزار تحلیل آماری SPSS

 

 

 

اس‌پی‌اس‌اس SPSS مخفف کلمات Statistical Plachage for the Social Science که به معنای نرم افزار آماری برای علوم اجتماعی است. بنابراین این نرم افزار ابتدا برای محاسبات آماری محققان علوم اجتماعی نوشته شده بود. ولی با پیشرفت علم آمار وکامپیوتر این نرم افزار نیز قابلیت های خود را افزایش داد و اکنون به نرم افزاری تبدیل شده است که تقریبا تمام نیازیها محاسبات آماری هر نوع طرح تحقیقاتی و آماری را برآورده می نماید. (حبیب پور و صفری، ۱۳۸۸)

«اس پی اس اس» از جمله نرم‌افزارهایی است که برای تحلیل‌های آماری در علوم اجتماعی، به صورت بسیار گسترده‌ای استفاده می‌شود.این­نرم‌افزارتوسط پژوهشگران بازار و دادوستد،پژوهشگران سلامتی،شرکت‌های نقشه‌برداری،دولتی،پژوهشگران آموزشی، سازمان‌های بازاریابی و غیره به کار می‌رود. افزون بر تحلیل‌های آماری، مدیریت داده‌ها و مستندسازی داده‌ها نیز از ویژگی‌های نرم‌افزار هستند. (مومنی و قومی، ۱۳۷۸)

 

 

•  

 

 

• تحلیل خروجی نرم­افزار SPSS

 

 

 

 

نرم­افزار SPSS چند جدول را جهت تحلیل ارائه می دهد. در اینجا به شرح اندکی از مهمترین جداول که در ادامه از آنها بهره میگیریم، می پردازیم؛
Model Summary به معنای خلاصه مدل است. این جدول مقادیر R و را نشان می دهد. مقدار R (همبستگی پیرسون بین دو متغیر) اشاره دارد به همبستگی ساده بین دو متغیر و به عبارتی شدت همبستگی بن دو متغیر را نشان می دهد.
مقدار نشان میدهد که چه مقدار از متغیر وابسته، میتواند توسط متغیر مستقل تبیین شود.

به عنوان مثال جدول فوق را در نظر بگیرید؛ می توان مشاهده کرد که با توجه به مقدار نسبتاً قابل توجه R (0.965) همبستگی ساده از نوع خیلی قوی بین دو متغیر وجود دارد.
همچنین مقدار نشان می دهد که ۹۳٫۲% از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیر مستقل تبیین می گردد.
جدول بعدی ANOVA نام دارد. این جدول نشان می دهد که آیا مدل رگرسیو ن می تواند به طور معنادار و مناسبی تغییرات متغیر وابسته را پیش ­بینی کند. برای بررسی معنا­داری به ستون آخر (sig) نگاه می کنیم. این ستون معنا­داری آماری مدل رگرسیون را نشان می دهد.چنانچه میزان بدست آمده کمتر از ۰٫۰۵ باشد نتیجه میگیریم که مدل بکار رفته، پیش ­بینی کننده خوبی برای متغیر وابسته است.

جدول فوق نشان می دهد که مدل رگرسیونی معنادار است.
جدول بعدی Coefficients ، به معنی ضرایب، اطلاعاتی را در مورد متغیرهای پیش­بین به ما می دهد.

مشاهده می کنیم که مقدار ثابت (constant) و متغیر وابسته هر دو در مدل معنادار شده اند (به ستون sig نگاه می کنیم). ستون Coefficients Standardized (Beta) بیانگر ضریب رگرسیونی استاندارد شده یا مقدار بتا است. ضریب رگرسیونی استاندارد شده یا مقدار Beta در جدول فوق ۰٫۹۶۵ شده است که نشانگر میزان تاثیر متغیر مستقل بر وابسته است.
نکته: میزان Beta زمانی که تنها یک متغیر مستقل در مدل داریم، با میزان همبستگی پیرسون بین دو متغیر ® دقیقاً برابر است. اما زمانی که بیش از یک متغیر مستقل داشته باشیم، Beta با ضریب همبستگی بین متغیرهای مستقل و وابسته تفاوت خواهد داشت. در واقع زمانی که بیش از یک متغیر مستقل در مدل داشته باشیم، ضریب Beta به ما کمک می کند تا سهم نسبی هر متغیر مستقل را در پیش ­بینی متغیر وابسته مقایسه کنیم و به عبارتی بتوانیم تعیین کنیم که کدام متغیرها بیشترین تاثیر را بر متغیر وابسته دارند.
جهت ایجاد معادله رگرسیونی از میزان ضریب رگرسیونی استاندارد نشده (B) استفاده می کنیم. معادله رگرسیونی جهت پیش ­بینی دقیق مقادیر متغیر وابسته مورد استفاده قرار می گیرد و معادله آن به صورت زیر است:
Y= مقدار پیش ­بینی شده متغیر وابسته
a= عرض از مبدأ نقطه تقاطع خط رگرسیون با محور Y (در جدول: مقدار ثابت یا constant)
b= شیب خط (ضریب رگرسیونی استاندارد نشده یا B)
X= مقادیر مختلف متغیر مستقل
بنابراین معادله رگرسیونی جدول فوق به این صورت نوشته می شود؛
بنابراین با کمک معادله فوق می توان با ثابت نگه داشتن مقادیر a و b و جایگذاری مقادی مختلف متغیر مستقل X، مقادیر متغیر وابسته Y را پیش ­بینی نمود. (حبیب پور و صفری، ۱۳۸۸ ؛ مومنی، ۱۳۷۸)
در آزمون های انجام شده در این تحقیق، از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. چرا که؛

 

 

• متغیرها فاصله ای یا نسبی هستند.

 

 

 

• رابطه مورد مطالعه خطی می باشد.

 

 

 

• کارایی بالای این ضریب همبستگی.

 

 

 

• دقت بالای این ضریب نسبت به سایر ضریب های موجود.

 

 

 

 تفسیر نتایج ضریب همبستگی برونداد SPSS

براساس یک قاعده کلی براساس مقادیر زیر می‌توان درباره میزان همبستگی متغیرها قضاوت کرد. در این تحقیق نیز ملاک سنجش ضرایب همبستگی همین جدول می باشد. بخاطر داشته باشید همین تفسیر برای مقادیر منفی نیز قابل استفاده است؛

 

 

ضریب همبستگی

 

تفسیر

 

 

 

۰٫۰۰ - ۰٫۱۹

 

خیلی اندک و قابل چشم پوشی

 

بسم الله الرحمن الرحیم
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد ارسنجان
دانشکده علوم انسانی، گروه روانشناسی
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A.)

گرایش: عمومی
عنوان:
بررسی اثر بخشی ورزش بر میزان عزت نفس ، شادکامی و کیفیت زندگی جوانان
استادراهنما:
دکتر میترا محمودی
استاد مشاور:
دکتر لادن هاشمی
نگارش:
طیب طاهرزاده
بهار۱۳۹۳
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد ارسنجان
دانشکده علوم انسانی، گروه روانشناسی
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A.)
گرایش: عمومی
عنوان:
بررسی اثر بخشی ورزش بر میزان عزت نفس ، شادکامی و کیفیت زندگی جوانان
نگارش:
طیب طاهرزاده
ارزیابی وتصویب شده توسط کمیته داوران پایان نامه با درجه عالی
امضاء اعضا کمیته پایان نامه
دکتر میترا محمودی (استاد راهنما)
دکتر لادن هاشمی (استاد مشاور)
دکتر محبوبه چین‌آوه (استاد داور)
مدیر گروه تحصیلات تکمیلی معاون پژوهش و فن آوری دانشگاه
دکتر محبوبه چین‌آوه دکتر حیدر آقابابا
بهار۱۳۹۳
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد ارسنجان
شماره: . . . . . . . . . . . . . . . . ..
تاریخ: . . . . . . . . . . . . . . . . .
تعهدنامه اصالت رساله یا پایان نامه
اینجانب طیب طاهرزاده دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته در رشته روانشناسی گرایش عمومی که در تاریخ ۸/۳/۱۳۹۳ از پایان‌نامه خود تحت عنوان «بررسی اثر بخشی ورزش بر میزان عزت نفس، شادکامی و کیفیت زندگی جوانان» با کسب نمره و درجه عالی دفاع نموده‌ام، بدینوسیله متعهد می‌شوم:
۱) این پایان نامه حاصل تحقیق و پژوهش انجام شده توسط اینجانب بوده و در مواردی که از دستاوردهای علمی و پژوهشی دیگران (اعم از پایان نامه، کتاب، مقاله و. . . ) استفاده نموده ام، مطابق ضوابط و رویه موجود، نام منبع مورد استفاده و سایر مشخصات آن را در فهرست مربوطه ذکر و درج کرده‌ام.
۲) این پایان نامه قبلاً برای دریافت هیچ مدرک تحصیلی (هم سطح، پایین تر یا بالاتر) در سایر دانشگاهها و مؤسسات آموزشی عالی ارائه نشده است.
۳) چنانچه بعد از فراغت از تحصیل، قصد استفاده و هر گونه بهره برداری اعم از چاپ کتاب، ثبت اختراع و . . . از این پایان نامه داشته باشیم، از حوزه معاونت پژوهشی واحد مجوزهای مربوطه را اخذ نمایم.
۴) چنانچه در هر مقطع زمانی خلاف موارد فوق ثابت شود، عواقب ناشی از آن را می پذیرم و واحد دانشگاهی مجاز است با اینجانب مطابق ضوابط و مقررات رفتار نموده و در صورت ابطال مدرک تحصیلی‌ام هیچگونه ادعایی نخواهم داشت.
نام و نام خانوادگی: طیب طاهرزاده تاریــخ و امضــاء: اثر انگشت:
این تعهد می بایست در حضور نماینده پژوهش امضاء و اثر انگشت شود.
معاونت پژوهش و فناوری
به نام خدا
منشور اخلاق پژوهش
با یاری از خداوند سبحان و اعتقاد به این که عالم محضر خداست و همواره ناظر بر اعمال انسان و به منظور پاس داشت مقام بلند دانش و پژوهش و نظر به اهمیت جایگاه دانشگاه در اعتلای فرهنگ و تمدن بشری، ما دانشجویان و اعضاء هیئت علمی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی متعهد می گردیم اصول زیر را در انجام فعالیت های پژوهشی مد نظر قرار داده و از آن تخطی نکنیم:

مهمترین بخش اقتصادی کشور که میتواند تا میزان قابل ملاحظهای به افزایش حجم صادرات غیر نفتی کمک نماید بخش کشاورزی است که به علت امکانات و ظرفیت تولید و برتری نسبی محصولات کشاورزی همواره بیش از ۳/۱ سهم صادرات غیر نفتی کشور را داشته است و به عنوان یکی از بخشهای عمده در برنامهریزیهای مربوط به توسعه صادرات کشور تلقی میگردد( میرزایی، ۱۳۸۰)
توسعه بخش کشاورزی و افزایش بهره‏وری منابع این بخش نیازمند افزایش دائمی سطح دانش و مهارت مدیران واحدهای بهرهبرداری و تولیدکنندگان کشاورزی است. کشاورز، بدون آشنایی و پذیرش شیوه‏های نوین و بدون برخورداری از یک مدیریت منطقی نمی‏تواند با موفقیت به فعالیت اقتصادی بپردازد (یعقوبی، ۱۳۸۸). مدیریت جزء پنهان تولید است و به مرور تأثیر فزاینده‏ای بر آن خواهد گذاشت و علاوه بر سه عامل نیروی کار، سرمایه و زمین، مدیریت به عنوان عامل چهارم تولید بر سه عامل اولیه اثر گذاشته و در موفقیت هر کار اقتصادی از جمله فعالیت‏های کشاورزی نقش دارد که اثر آن به صورت اختلاف عملکرد اقتصادی و کارایی بین کشاورزان بروز می‏کند (حمیدی،۲۰۰۵).
امروزه یکی از مشکلات کشاورزی کشور، ضعف شیوه‌های مدیریت و استفادهی نامطلوب از نهادههای تولیدی است. توجه به عنصر مدیریت در جهت بهبود کارایی و افزایش تولید از اهمیت ویژه‌ای در بخش کشاورزی برخوردار می‌باشد. خود‌کفایی در زمینهی محصولات کشاورزی همواره مورد توجه مدیران و برنامه‌ریزان بوده و یکی از اساسی‌ترین پایه‌های استقلال هر کشور به شمار می‌رود و نقش عمده‌ای در توسعه اقتصادی کشور دارد. این اهمیت از نظر تأمین مواد غذایی، ایجاد اشتغال، تأمین ارز، روابط آن با سایر بخشها و سهمی که در تولید ناخالص ملی دارد قابل ملاحظه است (سیدان، ۱۳۸۴).
ایران بزرگترین تولید کننده میوه در خاورمیانه و شمال آفریقا می‏باشد. از مجموع ۴۰ میلیون تن میوه در ۲۰ کشور خاورمیانه و شمال آفریقا، ایران ۱۳ میلیون تن از این تولید را به خود اختصاص داده است. پس از ایران کشورهای پاکستان و مصر قرار دارد (محمودی، ۱۳۸۸). انگور یکی از محصولات ارزآور در کشور است و امکان اشتغال‏زایی برای مردم چه مستقیماً در تاکستان‏ها و چه در کارخانه‏های فرآوری و صادرات را به وجود میآورد و در توسعه صادرات غیرنفتی از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است. در بین درختان میوه، پس از نارگیل و زیتون بالاترین سطح باغات بارور میوه‏جات درختی در دنیا متعلق به انگور می‏باشد. سطح زیر کشت انگور در جهان معادل ۷ میلیون و ۴۰۸ هزار هکتار و در بین ده کشور برتر تولید کننده انگور اسپانیا با یک میلیون و۲۰۰ هزار هکتار، فرانسه با ۸۱۳ هزار هکتار، ایتالیا با ۷۷۰ هزار هکتار رتبه‏های اول تا سوم و کشور ایران با ۳۱۵ هزار هکتار رتبه هفتم جهان را در اختیار دارد (فائو، ۲۰۰۷). در ایران استان‌ فارس با سهم ۶۸/۲۰ درصد سطح بارور تاکستان‏ها از نظر سطح در جایگاه نخست قرار دارد. استانهای خراسان، قزوین، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، همدان و زنجان به ترتیب با ۳۲/۱۶، ۹۹/۱۱، ۸۳/۷، ۴۵/۷، ۶۴/۶ و ۲۲/۵ درصد سهم در سطح بارور انگور کشور در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند (سایت وزارت کشاورزی، ۱۳۸۹).

استان آذربایجان شرقی از مناطق باغی و زراعی حاصلخیز کشور است و یکی از استان‏های مهم تولید کننده انگور در ایران می‏باشد. این استان از نظر سطح زیر کشت در رده چهارم کشور و از نظر تولید در رتبه سوم کشور قرار دارد. سطح زیر کشت انگور در استان آذربایجان شرقی ۲۳۷۵۹ هکتار بوده که ۱۳۱۹ هکتار نهال و ۲۲۴۴۰ هکتار بارور می‏باشد. متوسط تولید محصول ۱۶.۱ تن در هکتار می‏باشد و کل تولید استان ۳۹۹۶۰۳ تن برآورد گردیده است. شهرستان‏های عمده تولید کننده انگور در استان به ترتیب شهرستان‏های ملکان، بناب و مراغه می‏باشد (صمدی، ۱۳۸۹).
ملکان با داشتن ۴۹ هزار هکتار اراضی باغی و زراعی یکی از مراکز مهم کشاورزی در استان آذربایجان شرقی است که شامل ۱۱۲۰۰ هکتار اراضی باغی و ۳۷۸۰۰ هکتار اراضی زراعی می‏باشد و مقام اول تولید انگور را در استان دارد. انگور عمده محصول باغی در ملکان است به طوری که این شهرستان ۶۵ درصد تولید استان و ۷.۲ درصد تولید کشوری انگور را به خود اختصاص داده است. همه ساله از ۱۱۰۰۰ هکتار تاکستان این شهرستان ۲۱۵ هزار تن انگور تولید می‏شود که رقم عمده آن سلطانی یا کشمش بی‏دانه سفید از ارقام غالب تولیدی در این شهرستان می‏باشد که به صورت کشمش کالیفرنیایی، تیزآبی، آفتابی، پلوئی، آجیلی سبز، آب قوره، سرکه و شیره انگور فراوری می‏شود و به دلیل مرغوبیت و کیفیت بالای کشمش کالیفرنی و تیزآبی، ازاقلام صادراتی منطقه به کشورهای خاورمیانه اروپا و کشورهای آفریقای شمالی می‏باشند (رحمانی، ۱۳۸۹).
توسعه بخش کشاورزی و افزایش بهره‏وری منابع این بخش نیازمند افزایش دائمی سطح دانش و مهارت مدیران واحدهای بهرهبرداری و تولیدکنندگان کشاورزی است. کشاورز، بدون آشنایی و پذیرش شیوه‏های نوین و بدون برخورداری از یک مدیریت منطقی نمی‏تواند با موفقیت به فعالیت اقتصادی بپردازد (یعقوبی، ۱۳۸۸). مدیریت جزء پنهان تولید است و به مرور تأثیر فزاینده‏ای بر آن خواهد گذاشت و علاوه بر سه عامل نیروی کار، سرمایه و زمین، مدیریت به عنوان عامل چهارم تولید بر سه عامل اولیه اثر گذاشته و در موفقیت هر کار اقتصادی از جمله فعالیت‏های کشاورزی نقش دارد که اثر آن به صورت اختلاف عملکرد اقتصادی و کارایی بین کشاورزان بروز می‏کند (حمیدی،۲۰۰۵). اختلاف عملکرد اقتصادی موجود بین تولیدکنندگان درشرایطی که واحدهای تولیدی از منابع یکسانی استفاده می‏ نمایند را می‏توان به عواملی چون مهارتهای مدیریتی کشاورزان دانست.
روش‏های مختلف مدیریتی بنا به شرایط متفاوت از لحاط ساختاری و همچنین عملیاتهای مختلف به مهارت‏های خاص خود نیاز دارد و بنابراین عوامل متفاوتی بر میزان عملکرد اقتصادی در روش‏های مختلف مدیریتی تولید تأثیرگذار خواهند بود. عواملی چون عوامل اقتصادی، اجتماعی، فنی ،محیطی و و همچنین مهارتهای مدیریتی چون مهارت فنی،ادراکی، انسانی کشاورزان بر انتخاب و یا عدم انتخاب روش‏های مدیریتی توسط کشاورزان در منطقه تأثیر می‏گذارد. در صورت ضعف چنین عواملی کشاورز با افزایش هزینه‏ های تولید، کاهش تولید در واحد سطح و کاهش کیفیت محصول تولیدی، کاهش سودآوری در واحدهای تولیدی مواجه خواهد بود و در نتیجه این عوامل، کشاورز را از داشتن عملکرد اقتصادی بالا باز می‏دارد و این امر، موجب عدم‏ پذیرش این روش مدیریتی توسط کشاورزان می‏گردد. بنابراین در این تحقیق به بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد اقتصادی در دو روش مدیریتی، روسیمی و سنتی پرداخته خواهد شد که این مهم می‏تواند منجر به کاهش اختلاف عملکردی در بین واحد‏های کشاورزی گردد.
۱-۳- ضرورت واهمیت تحقیق:
اهمیت توسعه کشاورزی و لزوم توجه بیشتر به آن، برخلاف گذشته بیشتر ناشی از این است که برنامه‏های توسعه اقتصادی علاوه بر هدف افزایش درآمد مالی به هدف‏های رفاهی نیز توجهی روزافزون می‏شود. گرسنگی و فقر به ویژه در مناطق روستایی بسیاری از کشورهای توسعه نیافته انگیزه‏ای نیرومند برای توسعه اقتصادی به شمار می‏رود (بی نام، ۱۳۸۹).
در کشورهای در حال توسعه، کشاورزی به عنوان یکی از محورهای اساسی توسعه، نقشی مهم در توسعه اقتصادی کشورها دارد. برای رسیدن به توسعه‏ی کشاورزی نیز به سیاست‏ها و برنامه‏هایی مناسب و پذیرفتنی از سوی کشاورزان نیاز است (محمدی محمدی و ترکمانی، ۱۳۸۰).
نگرشی در کارکرد بخشهای اقتصادی کشور، حاکی از موقعیت مناسب بخش کشاورزی در اقتصاد ایران است. زیرا بخش کشاورزی توانسته است از نظر اشتغالزایی، تامین درآمد و سهم آن در تولید ناخالص ملی، تأمین نیازهای مصرفی جمعیت و همچنین تأمین ارز، موقعیت مطلوبتری را نسبت به سایر بخشهای اقتصادی کسب نماید (مطیعی لنگرودی، ۱۳۸۱).
از آن جایی که کشور با تولید سالانه بیش از ۱۶ میلیون تن محصولات باغی، مقام هشتم تولیدات باغی را در بین کشورهای مختلف جهان را به خود اختصاص داده است و در زمینه تولید ۱۲ محصول باغی، رتبه های اول تا هفتم دنیا در اختیار دارد. بخش باغبانی کشور، ۱۷درصد سطوح زیر کشت، ۱۸ درصد تولید و۲۵ درصد ارزش افزوده، هم چنین ۲۰ درصد اشتغال و به تنهایی ۸۰ درصد صادرات بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده است (اسکندری، ۱۳۸۹).
انگور و شکل فرآوری شده آن در بین محصولات باغی در کشور از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است و استان آذربایجان شرقی در زمینه کشت و تولید انگور با داشتن ۲۳ هزار و ۵۰۰ هکتار سطح زیر کشت، مقام سوم کشور را در تولید انگور دارا است. انگور بیش از یک پنجم سطح زیر کشت کل باغات و یک سوم تولید محصولات باغی استان را به خود اختصاص داده است. انگور از نظر میزان تولید بعد از سیب، دومین محصول عمده استان محسوب می‏شود و۵۳ درصد صادرات محصولات کشاورزی استان مربوط به محصول کشمش است و شهرستان ملکان با اقتصاد مبتنی بر کشاورزی، مهمترین مرکز تولید انگور با تولید بیش از ۲۴۰ هزار تن در استان به شمار می‏آید. بیش از ۴۰ هزار تن کشمش تیزآبی و کالیفرنیایی در این شهرستان بسته بندی شده و علاوه بر عرضه به بازارهای داخلی به خارج از کشور نیز صادر می‏گردد (محمدیان ،۱۳۸۹).
امروزه یکی از مشکلات کشور در جهت توسعه و بهره‏وری در بخش کشاورزی ضعف بسیاری ازمدیریت‏ها و ناکارایی اقتصادی واحدهای تولیدی در به کارگیری از نهاده‏‏‏ها در روش‏های مدیریتی مختلف می‏باشد. باتوجه به اینکه روش‏های مدیریتی تولید انگور در شهرستان ملکان به دو صورت روسیمی و سنتی می‏باشد لذا توسعه و بهره‏وری منابع موجود این بخش نیازمند توجه به عواملی که بر عملکرد اقتصادی دو روش مذکور تأثیر می‏گذارد، می‏باشد با توجه به میزان بالای سطح زیر کشت انگور در ملکان و هزینه‏ های بالای تولید و عدم امکان استفاده از ماشین‏الات کشاورزی، راندمان پایین عملکرد به علت تراکم کاشت کم و پایین بودن کیفیت محصول در روش مدیریتی سنتی رایج، و نیز آشنا نبودن باغداران به مسائل اگروتکنیکی بخصوص هرس و عدم به کارگیری نیروی انسانی ماهر و متکی‏ بودن بر دانش بومی خصوصاً در روش مدیریتی روسیمی، در نتیجه کاهش عملکرد اقتصادی در پی خواهد داشت.
نظر به اینکه مطالعات زیادی در زمینه روش‏های مدیریتی انگور صورت گرفته، از جمله محمودزاده ودولتی (۱۳۷۹) و ‏جوان (۱۳۹۱) که یافته‏های حاصل از این مطالعات نشان داد‏ که، درآمد روش روسیمی بیشتر از سنتی می‏باشد و همچنین غفاری‏ قره‏باغ و‏ همکاران (۱۳۹۱) دریافتند، نسبت سود به هزینه در باغات روسیمی نسبت به باغات سنتی به طور معنی‏داری بیشتر می‏باشد که این نه تنها به دلیل اختلاف عملکرد بلکه به دلیل کیفیت بالای محصول تولیدی در روش مدیریتی روسیمی نسبت به روش مدیریتی سنتی می‏باشد. در نتیجه اختلاف میانگین درآمد خالص در روش روسیمی نسبت به سنتی معنی‏دار می‏باشد.
علی رغم مزایای روش روسیمی در نتایج تحقیقات مذکور روند روسیمی شدن در باغات منطقه ملکان بسیار کند بوده و فقط ۳۷۰ هکتار از ۱۱۰۰۰ هکتار به صورت روسیمی می‏باشد و حتی در برخی موارد این روند حالت برگشت به شیوه روش قبلی (جوی و پشتهای) دارد که با هزینه‏ های سنگین توأم می‏باشد.
بنا به سیاست توسعه کشاورزی در این منطقه، که با تخصیص اعتبارات لازم در راستای روسیمی نمودن این باغات، می‏باشد. به این علت بررسی عملکرد اقتصادی در دو روش مدبریتی مذکور و شناخت عوامل تآثیر گذار بر انتخاب و یا عدم انتخاب روش مدیریتی روسیمی کشاورزان که از این جهت بر عملکرد اقتصادی تأثیر گذار می‏باشد ضرورت دارد.
بدین صورت در این تحقیق درصدد هستیم به بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد اقتصادی در دو روش مدیریتی روسیمی وسنتی در این شهرستان تأثیر دارند را بررسی نموده تا بتوان از این طریق راهکارهایی در راستای تحقق توسعه واحدهای تولیدی انگور در این منطقه ارائه نماییم.
۱-۴- سؤالات اصلی پژوهش :
آیا درآمد حاصل از تولید انگور در رویکرد سنتی و روسیمی دارای تفاوت معنی‏داری می‏باشد؟
چه عواملی بر تغییر یا انتخاب رویکرد‏های مختلف مدیریتی در تولید انگور شهرستان ملکان مؤثر می‏باشد؟
مهارتهای مدیریتی در کدام از دو رویکرد دارای رتبه بیشتری میباشد؟
۱-۵- هدف (اهداف) پژوهش:
هدف اصلی در این تحقیق بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد اقتصادی روش‏های مدیریتی روسیمی وسنتی در تولید انگور شهرستان ملکان می‏باشد و از طرف دیگر اهداف فرعی در این تحقیق به شرح زیر عنوان می‌گردد :
بررسی ساختار اجتماعی – اقتصادی واحد‏های تولید کننده انگور
.بررسی عملکرد اقتصادی واحدهای تولید کننده انگور در دو رویکرد سنتی و روسیمی
مقایسه مهارتهای مدیریتی در دو رویکرد سنتی و روسیمی
بررسی عوامل مؤثر بر توسعه واحد‏های تولیدکننده انگور در دو رویکرد سنتی و روسیمی
بررسی مشکلات و تنگناهای موجود در مناطق تحقیق به جهت رشد و یا عدم روند روسیمی شدن در تولید انگور مقایسه مهارتهای مدیریتی در دو رویکرد سنتی و روسیمی
۱-۶- بررسی مطالعات انجام شده:
علی رغم اهمیت بالای منطقه مورد نظر در تولید انگور، تاکنون هیج تحقیقی به بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد اقتصادی روش‏های مدیریتی مختلف تولید انگور صورت نگرفته است. در این تحقیق درصدد هستیم که به بررسی این عوامل در این منطقه پرداخته و راهکارهایی را ارائه نماییم.
جوان و همکاران( ۱۳۹۱) به تعیین عوامل مؤثر بر عملکرد اقتصادی و کارایی تولید انگور در شهرستان مشگین شهر پرداختند در این تحقیق مقدار تولید انگور در روش روسیمی به مقدار ۲/۱۵۷۶۳ کیلوگرم در هکتار بیشتر از روش سنتی میباشد و همچنین سودناخالص انگور در واحد سطح روش روسیمی به مقدار ۳۸۷۵۴۶۶۴ ریال بیشتر از روش سنتی میباشد.
غفاری قرهباغ و همکاران(۱۳۹۱) به ارزیابی انرژی و اقتصادی تولید انگور در باغات انگور روسیمی و سنتی در شهرستان ارومیه پرداختند. در این تحقیق دریافتند که تآثیر نوع روش کشت باغات کل انرژی ورودی در در روش کشت روسیمی به طور معنیداری بیشتر از سنتی میباشد و همچنین عملکرد محصول در دو روش داربستی( روسیمی) و سنتی تفاوت معنیداری نداشت و نسبت سود به هزینه در این باغات به طرز معنیداری بالاتراز باغات سنتی است و میانگین درآمد خالص روش روسیمی به طور معنیدار بیشتر از روش کشت سنتی بود.
راسخ جهرمی و ناصری جهرمی (۱۳۹۰) به تخمین و تحلبل اقتصادی تابع تولید مرکبات در استان فارس پرداختند. در این بررسی جهت شناسایی و بررسی موضوع تحقبق و ارائه الگوی نظری، جمع‏آوری آمار و اطلاعات از روش اسنادی، مصاحبه و مشاهده بوده است. روش تجزیه و تحلیل نیز به روش تحلیل محتوا آماری و اقتصاد سنجی می‏باشد. با بهره گرفتن از آمار و اطلاعات استخراجی از پرسش‏نامه‏ها ثابع تولید درجه دوم به عنوان بهترین برازش از میان سایر توابع تولید مورد برآورد و تخمین قرار گرفت. نتایج نشان داد که میزان استفاده از غوامل تولید، کود شیمیایی، نیروی کار، سطح زیر کشت و میزان آب مصرفی از میزان بهینه کمتر می‏باشد.
عبدپور و همکاران (۱۳۹۰) به تعیین کارایی فنی تولید انگور و عوامل مؤثر بر آن در شهرستان مشگین‏شهر پرداختند. در این مطالعه اطلاعات از‏ طریق پرسش‏نامه از محل تحقیق جمع‏آوری گردید. کارایی فنی تولیدکنندگان انگور به روش تابع تولید مرزی تصادفی برای گروه های روسیمی و سنتی در مناطق تحقیق انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که میانگین کارایی فنی برای گروه سنتی ۷۵% و برای گروه روسیمی ۸۲/۴ درصد می‏باشد و میزان ناکارایی فنی در گروه سنتی ۲۵% و برای گروه روسیمی ۱۷/۹ درصد می‏باشد.
الهیاری(۱۳۹۰) در تحقیقی به تحلیل مهارتهای مدیریت مزرعه در بین گردانندگان واحدهای مرغداری صنعتی در استان گیلان پرداخت. نتایج حاصل از آزمون فریدمن نشان داد که سطح توانمندی اکثر پاسخگویان در دامنهای بین متوسط تا خوب قرار دارد و بهترین سطح توانمندی در حوزه مهارتهای کاری و تولیدی و پایینترین سطح توانمندی در مهارتهای بازاریابی مشاهده شد.
اسکندری و همکاران(۱۳۸۹) به ارزیابی و مقایسه سیستمهای تاکداری درر استان آذربایجان شرقی پرداختند نتایج حاصله نشان داد که میزان هزینه های احداث و نگهداری سالهای قبل از بازدهی تاکستانهای ایستاده با پایه فلزی و پایه چوبی در مقایسه با سیستم سنتی به ترتیب ۱۱۸ درصد و ۹۵ درصد هزینه دارند و متوسط عملکرد تولید انگور در واحد سطح ۸۱ درصد بیشتر از سیستم سنتی میباشد و قیمت تمام شده تولید هر کیلوگرم انگور در سیستم روسیمی ۴۴ درصد کمتر از روش سنتی میباشد. متوسط درآمد سالانه از هر هکتار در روش روسیمی ۲۸۶ درصد بیشتر از روش سنتی میباشد.
بختیاری و همکاران(۱۳۸۹) به بررسی نقش راهبردهای مدیریتی در توانمندسازی مدیران پرداختند و به این نتیجه رسیدند که در بین راهبردهای مدیریتی، عامل تدارک منابع بیشترین تأثیر و عامل ساختار کمترین میزان تأثیر را در توانمندسازی مدیران داشتهاند و همپنین رتبهبندی راهبردهای مدیریتی مؤثر بر توانمندسازی مدیران به ترتیب شامل تدارک منابع، شفافیت نقش، پاداش، حمایت، ارزیابی عملکرد، فناوری اطلاعات، سبک رهبری و ساختار بوده است.
ابراهیمی و همکاران (۱۳۸۸) به تحلیل مشکلات و سازوکارهای بهبود مدیریت آب کشاورزی در تولید انگور در شهرستان تاکستان پرداخت. در این تحقیق با بهره گرفتن از فرمول کوکران و روش نمونه‏گیری طبقه ای با انتساب متناسب، تعداد ۳۶۵ نفر به عنوان نمونه تعیین گردید. ابزار تحقیق، پرسش‏نامه بود. نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشان داد که در زمینه مشکلات مدیریت آب کشاورزی، هشت عامل مشکل حفاظت و بهره‏برداری از منابع آب، عدم رعایت قوانین و مقررات، پایین بودن احساس مسئولیت نسبت به نگهداری کانال‏های انتقال آب، مدیریت ناصحیح آبیاری در مزرعه، پایین بودن سطح تجربه و دانش کشاورزان در زمینه آبیاری باغات انگور، در مجموع ۶۱/۵۵% کل واریانس راتبیین نمودند.
احمد خیاط(۱۳۸۵) به بررسی عوامل اقتصادی و مدیریتی مؤثر بر تمایل کشاورزان بر سرمایهگذاری سیستمهای آبیاری بارانی پرداخت نتایج تحقیق نشان داد که عواملی همچون مساحت مزرعه، درآمد زارع، تعداد قطعات زراعی، نوع منبع آب، نوع محصول، سن زارع، سطح تحصیلات، شرکت در جلسه ترویج و تعداد اعضای خانوار زارع که مشغول به کار کشاورزی هستند، دارای اثر معنیداری روی تمایل کشاورزان به سرمایهگذاری در این سیستمها میباشد و از مجموع متغیرهای مورد مطالعه، نوع منبع آبیاری، تعداد شرکت کنندگان در جلسات ترویج و نوع محصول، به ترتیب بیشترین اثرات را روی سرمایهگذاری دارند.
قربانی( ۱۳۸۵) در تحقیقی تحت عنوان بررسی نقش مهارتهای مدیریتی در افزایش عملکرد پسته با روش پیمایشی و با بهره گرفتن از ابزار پرسشنامه به این نتیجه رسید که، عملکرد در واحد سطح مدیرانی که از مهارت مدیریتی بالایی برخورددار هستند، بیشتر است.
اشرفی و همکاران (۱۳۸۴)، به بررسی بهره وری عوامل تولید انگور در استان خراسان، با مقایسه گروه ها نشان داد که بهره‏بردارانی که از خدمات ترویجی و اعتبارات بهره‏مند می‏شوند دارای بهره‏وری بیشتری می باشند و انگورکارانی که سطح زیر کشت بیشتری داشته و باسواد می‏باشند، از نهاده‏های تولید به نحو مطلوبتری استفاده می‏کنند.
میرزائی (۱۳۸۴) به مطالعه تحلیل اقتصادی تولید و بازاریابی نارنگی در استان هرمزگان پرداخت. جهت انجام این مطالعه از تابع تولید، تابع مرزی تصادفی و مدل‏های بازاریابی استفاده شده است. از دو روش پیمایشی و اسنادی جهت جمع‏آوری داده‏ها استفاده شد. نتایج نشان داد که باغداران در مصرف نهاده‏های آب، کود ریزمغذی‏، کود حیوانی و آفت‏کش در ناحیه اول و در مصرف علف‏کش در ناحیه دوم و در مصرف بقیه نهاده‏ها در ناحیه سوم هستند. میانگین کارایی فنی تولید‏کنندگان نارنگی در استان هرمزگان ۸۷ درصد می‌باشد
ارسلان بد (۱۳۸۰) به تحلیل اقتصادی تولید سیب در ارومیه پرداخت. در این مطالعه نمونه‏گیری به روش تصادفی طبقه‏بندی شده و تکمیل پرسش‏نامه، از راه مصاحبه، گردآوری وتوابع تولید یرآورد شده است. با بهره گرفتن از توابع درجه اول و کاب داگلاس، روش رگرسیون حداقل مربعات معمولی انجام گرفت. متغیرهای مستقل توابع تولید، هزینه‏ های کود دامی، کودشیمیایی، نیروی انسانی، ماشین آلات، سم، دیگر هزینه‏ ها و زمین (برحسب متر مربع) و متغیر وابسته، ارزش تولیدات، شامل سیب، علوفه بوده است. نتایج نشان داد ضرایب تعیین، ۶۹%، ۶۱% و همه ضرایب برآورد شده، به جزء در مورد کود شیمیایی مثبت است. جمع ضرایب تابع کاب-داگلاس بزرگتر از یک و نشان دهنده بازده مقیاس فزاینده است.
زارع (۱۳۷۹) به بررسی اقتصاد تولید و کارایی انگورکاران استان خراسان مطالعه موردی شهرستان کاشمر پرداخت. در این تحقیق با استفاده ازتابع تولید کاب داگلاس ضرایب تابع تخمین زده شد. به منظور محاسبه کارایی فنی انگورکاران از تابع تولید مرزی تصادفی ۲۸ بهره گرفته شد. نتایج مطالعه نشان داد که سطح زیرکشت، سواد سابقه باغداری و تعداد افراد خانوار در کارایی فنی تأثیر دارند. و بیش از ۷۸ درصد اختلاف تولید واحدها نیز ناشی ازعوامل مدیریتی و بقیه مربوط به عوامل خارج از کنترل باغداران است.
عبد‏شاهی (۱۳۷۹) به بررسی اقتصادی تولید مرکبات استان فارس و وضعیت صادرات مرکبات ایران پرداخت و نمونه‏گیری به روش نمونه‏گیری خوشه‏ای دو مرحله‏ای صورت گرفته است. به منظور بررسی تولید از توابع تولید متعالی و لگاریتمی-خطی استفاده گردید و کارایی فنی با بهره گرفتن از تابع مرزی تصادفی محاسبه شده است. نتایج نشان داد که بهره‏برداران لیمو شیرین جهرم، نهاده‏های آب، نیروی کار، کود حیوانی، کود شیمیایی را در ناحیه اقتصادی تولید استفاده می‏نماید. مقایسه متوسط بهره وری نهاده‏ها در بین پرتقال‏کاران داراب و جهرم نشان داد که این بهره‏برداران از نظر بهره‏وری درخت، کود‏ آهن، تفاوت معنی داری دارند اما از نظر بهره‏وری سایر نهاده‏ها تفاوت معنی‏دار آماری بین آنها مشاهده نگردید.
زارع (‌۱۳۷۶‌) تولید و بازاریابی انگور را در استان فارس از نظر اقتصادی مورد بررسی قرار داده است. برای این منظور با بهره گرفتن از روش نمونه‏گیری خوشه‏ای دو مرحله‏ای در دو شهرستان شیراز و سپیدان به صورت جمع از ۱۸۱ پرسش‏نامه در سطح تولید کننده و ۳۱ پرسش‏نامه در سطح خرده فروشی و ۴ پرسش نامه در سطح عمده فروشی استفاده گردیده و اطلاعات استخراج شده با روش های آماری و اقتصاد سنجی مورد پردازش و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج مطالعه نشان داد که اکثر تولید کنندگان از نهاده آب و کارگر در ناحیه اول تولید ‏و از نهاده‌های کود‏حیوانی و شیمیایی در ناحیه سوم تولید استفاده کرده‌اند.
کیزیلاسلان و المالی^[۱] (۲۰۱۲) به مطالعه هزینه‏ های تولید انگور و حاشیه بازاریابی در استان توکات ترکیه پرداختند. آنها طی این تحقیق سودآوری تولید انگور به ازاء واحد سطح را محاسبه کردند و در نمونه گیری از روش نیم‏من^[۲] استفاده کردند. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که تولید انگور به ازاء واحد سطح ۶۶/۳۸۱ کیلوگرم و هزینه تولید آن ۷۷/۷۸ تی‏ال^[۳] می‏باشد و از طرف دیگر ارزش تولید ۸۱/۲۳۲ تی‏ال و سود ناخالص ۴/۱۷۴ تی‏ال و سود خالص ۴/۱۵۴ تی‏ال محاسبه شد.
مانوسکا-تاسکا^[۴] (۲۰۱۲) به تحلیل کارایی تولید تجاری انگور خانواده کشاورزان در جمهوری مقدونیه پرداخت. در این مطالعه داده‏ها در سطح مزرعه در طی دو مرحله در سال‏های ۲۰۰۶-۲۰۰۸ جمع‏آوری شد. و از روش تحلیل پوششی داده‏ها (DEA) و تجزیه تحلیل مرزی تصادفی ((SFA استفاده گردید. نتایج نشان داد اگر کشاورزان مدیریت بهتری بر نهاده‏ها داشته باشند بهبود کارایی قابل توجهی با‏ کاهش ۲۹% هزینه‏ ها ممکن می‏باشد و اگر کشاورزان به افزایش ارزش محصولات مدیریت شوند درآمد به میزان ۴۷% افزایش می‏یابد و بیشتر مزارع کارآمد از مساحت کوچکتر، نیروی کار استخدام شده کمتر، نهاده‏های مصرفی کمتر، اما محصول با کمیت و کیفیت بالاتر برخوردار بودند و کشاورزانی که بر تولید نظارت داشته و در سمینارها شرکت کرده و سوابق حسابداری را نگه می‏داشتند از کارایی فنی بالاتری برخوردار بودند.
حکمت(۲۰۱۲) به بررسی مهارتهای مدیریت مزرعه فارغ التحصیلان مراکز آموزش عالی مشغول به کار در بخش کشاورزی( مطالعه موردی: شهرستانهای شوشتر و شعیبیه) پرداخت. نتایج آزمون همبستگی نشان داد که بین مهارتهای مدیریت مزرعه فارغ التحصیلان کشاورزی و متغیرهای سن، تجربه کار کشاورزی، شرکت در کلاسهای ترویجی، استفاده از کانالهای ارتباطی، مشارکت اجتماعی، سطح مکانیزاسیون و نوع نظام بهرهبرداری در سطح ۹۵ درصد و متغیر دانش تکنیکی در سطح ۹۹ درصد رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد.
وایت ^[۵](۲۰۱۰) به محاسبه هزینه تأسیس و تولید انگور وینفرا در منطقه لیکز فینگر^[۶] نیویورک پرداخت. در این مطالعه برای تخمین هزینه‏ ها از دو طریق یکی مصاحبه با تولیدکنندگان انگور و دیگری استفاده از مهندسی اقتصاد صورت گرفت. داده‏ها بر ااساس آمار سال ۲۰۰۷ انجام گرفت. هزینه مربوط به تأسیس بالغ‏بر ۱۴۴/۱۵ دلار بود و بیشترین هزینه مربوط به سال اول و در این سال بیشترین هزینه برای ساخت و ساز داربست بود. هزینه کل در مرحله بلوغ تاکستان‏ها از ۲۵۰۰ تا ۵۳۳۰ دلار در هکتار متفاوت بود و پرهزینه‏ترین عملیات در این مرحله، مدیریت کانوپی، سم‏پاشی و هرس بود. درآمد کل در این مرحله از ۳۹۶۰ تا ۴۴۲۰ متفاوت بود. تفاوت هزینه‏ ها و سود برای هر تن انگور در بین باغات به خاطر عواملی چون اندازه باغات، توانایی‏های مدیریتی و بهر‏ه‏وری نیروی کار بود.
وزارت صنایع استرالیا ^[۷](۲۰۰۷) تحقیقی در ارتباط با مدیریت آب در کشت انگور انجام داد. این تحقیق نشان داد که بین راندمان استفاده از آب و کیفیت انگور تولیدی رابطه وجود دارد و بر اساس نتیجه این تحقیق، انگور‏کاران به منظور اعمال عملیات مدیریت بهینه آب نیاز به آموزش دارند.
اینگیندنیز و همکاران^[۸](۲۰۰۶) در مطالعه‌ای به تحلیل اقتصادی باغداران هلو جهت تعیین سودآوری باغات کوچک هلو در کمال پاشای ازمیر ترکیه پرداختند. در تجزیه و تحلیل اقتصادی، هزینه و سود خالص تولید هلو محاسبه شد. با توجه به نتایج این مطالعه، اندازه متوسط باغات هلو ۰۹/۱ هکتار، متوسط تولید هلو ۱۶۸۴۸ کیلوگرم در هکتار تعیین شد. هزینه کل تولید هلو۳۷۳/۳ دلار محاسبه شد. سود خالص به ازای هر هکتار و برای هر درخت هلو به ترتیب ۸۳۹ دلار و ۸۸/۱ دلار، تعیین شده است
گول ^[۹](۲۰۰۵) در تحقیقی مشخصات اجتماعی-اقتصادی و کارایی فنی باغات سیب را در استان آنتالیا ترکیه مورد بررسی قرار داد. اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق از ۶۰ تولید کننده سیب با بهره گرفتن از پرسش ‏نامه و مصاحبه در سال ۲۰۰۱ میلادی جمع‏آوری شد. نتایج تحقیق نشان داد که هزینه تولید هر کیلوگرم سیب برابر ۲۶/۱۶۱ لیر بوده، ولی از طرف دیگر قیمت فروش هر کیلوگرم سیب برابر ۵۸/۲۸۰ لیر می‏باشد. از این رو سود ناخالص حاصل از تولید سیب برابر ۳۱/۱۱۹ لیر می‏باشد همچنین کارایی فنی واحدها با بهره گرفتن از روش تحلیل فراگیر داده‏ها محاسبه شده و کارایی‏ها با فرض بازده ثابت و متغیر به مقیاس به ترتیب ۶۹/۰ و ۹۲/۰ می‏باشد.
بلک شو^[۱۰] (۲۰۰۴) در تحقیق خود دریافت که مدیریت کارآمد آب به عنوان یکی از مولفه‏های اساسی مدیریت باغات انگور می‏باشد در این تحقیق برای بهبود مدیریت آب راهکارهایی چون تبادل دانش، تجربه، ایده‏های جدید بین انگورکاران، افزایش طرفیت دانش و مهارتی انگورکاران، فراهم‏سازی اطلاعات مورد نیاز آنها و برنامه‏های آموزشی ترویجی را پیشنهاد نمود.
زارع(۲۰۰۴) با مطالعه تحلیل اقتصادی باغات انگور در کاشمر در استان خراسان پرداخت نتایج حاصل از رابطه بین عملکرد در هر هکتار و بهره‌وری نشان داد که عملکرد در هکتار، شاخص مناسب برای ارزیابی عملکرد کشاورز است. همچنین نرخ بازده داخلی سرمایه‌گذاری برای ایجاد باغات انگور، ۱۱ درصد بود. نتایج نشان داد متغیرهای زمین، نیروی کار و ماشینآلات، کیفیت کار، سن و آموزش کشاورز باعث افزایش کارایی شده و بالا بودن هزینه‌های برق و آبیاری شواهدی برای پایین بودن بازده فزاینده به مقیاس بوده و باید اندازه باغات را بهینه نمود.
فلکر و گوئوارا^[۱۱](۲۰۰۱) به تحلیل اقتصادی تولید کاکتوس در آرژانتین پرداختند. تحلیل اقتصادی تولید کاکتوس در منطقه سنتیگو آرژانتین انجام شد و واحدهای کشاورزی براساس تولید برای تولید آب میوه، بازارهای داخلی و بازارهای خارجی به سه گروه تقسیم شدند. در این تحقیق از روش هزینه‌- فایده استفاده شد اطلاعات در طول ۸ سال از سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۶ جمع‌ آوری شده است نتایج نشان می‌دهد که میزان سود بازارهای بین المللی ۲۰ درصد و بازارهای محلی ۱۰ درصد و برای تولید آب میوه تنها ۸ درصد سود می‌باشد.

تکنیک­ها و روش­های آماری هر تحقیق با توجه به روش و نوع تحقیق و ماهیت داده ­ها انتخاب و در جهت بررسی روابط میان متغیرهای تحقیق و رد یا اثبات فرضیات تحقیق به کار گرفته می­شوند. در این تحقیق، با توجه به نوع داده ­ها و روش­های تجزیه و تحلیل آماری موجود، از روش داده ­های ترکیبی برای برآورد پارامترهای الگو و بررسی آزمون فرضیه ­ها استفاده شده است. زیرا، ارزش کمی متغیرهای مستقل و وابسته از یک سو، مربوط به صنایع و شرکت­های مختلف بوده و از سوی دیگر، دوره­ زمانی ۱۳۹۲-۱۳۸۸ را در بر می­گیرد. در چنین حالتی برای حصول نتایج منطقی­­­، از روش داده ­های ترکیبی استفاده می­ شود. این روش­ها شامل مدل اثر ثابت، مدل اثر تصادفی یا مدل داده ­های یکپارچه شده است که با توجهبه نتایج آزمون چاو و آزمون هاسمن انتخاب می­شوند. قابل ذکر است که داده ­های مورد بررسی در این پژوهش مربوط به ۷۴شرکت (مقطع^[۱۰۸]) در یک بازه زمانی ۵ ساله (دوره^[۱۰۹]) است در نتیجه تعداد مشاهدات مورد بررسی در مدل­های ترکیبی برابر ۳۷۰ (۷۴× ۵) مشاهده خواهد بود.

۴-۵- آزمون فرضیات
در این قسمت هر یک از فرضیات به همراه مدل رگرسیون مربوطه بطور مجزا مطرح شده و آزمون­ها و مدل­های لازم برای بررسی تائید و رد آنها ارائه می­گردد.
فرضیه اول:
H₀ ارزش منابع انسانی با بازده سهام رابطه ندارد.
H₁ : ارزش منابع انسانی با بازده سهام رابطه دارد.
R_it = α_۰ + α_۱ HRV_it + ɛ_it
آزمون چاو
آزمون چاو^[۱۱۰] برای تعیین به­ کارگیری مدل اثرات ثابت در مقابل تلفیق کل داده ­ها (یکپارچه شده) انجام می­ شود. فرضیات این آزمون به صورت زیر است:
H₀: Pooled Model
H₁: Fixed Effect Model
جدول ۴-۸ آزمون چاو

 

آزمون	مقدار آماره	درجه آزادی	P-value	نتیجه آزمون
F دوره	۴۶٫۳۲	(۴٫۳۶۲)	۰٫۰۰۰	مدل اثرات ثابت
کای­اسکوئر دوره	۱۵۲٫۱۲	۴	۰٫۰۰۰

همانطور که جدول ۴-۸ نشان می­دهد مقدار P آزمون از ۰۵/۰ کمتر است در نتیجه فرضیه H₁تایید می­ شود. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که ناهمگنی فردی (اثرات فردی غیر قابل مشاهده) وجود دارد و باید از روش داده ­های تابلویی^[۱۱۱] برای برآورد مدل استفاده ­کرد. در نتیجه برای تعیین استفاده از مدل اثر ثابت در مقابل مدل اثر تصادفی در مرحله بعد آزمون هاسمن^[۱۱۲] انجام می­ شود.
آزمون هاسمن
آزمون هاسمن بر پایه­ وجود یا عدم وجود ارتباط بین خطای رگرسیون تخمین زده شده و متغیرهای مستقل مدل شکل گرفته است. فرضیات این آزمون عبارتنداز:
H₀: Random Effect
H₁: Fixed Effect
جدول۴-۹ آزمون هاسمن

 

خلاصه آزمون

آماره کای اسکوئر

درجه آزادی

P-value

 

شکل۲-۱ : مفهوم سازی سرمایه فکری از سوی بونتیس^[۱۰۷]
همچنین بونتیس به وجود یک سری روابط متقابل میان اجزای سرمایه فکری معتقد است، به این صورت که اگر یک سازمان، دارای سرمایه انسانی مناسبی باشد ولی دارای یک سرمایه ساختاری مناسبی نباشد، نمی تواند از دانش قرار گرفته شده در افراد خود استفاده کند و به تبع نمی تواند به سرمایه مشتری خود، پاسخ مناسبی دهد (همان منبع،صص ۱۰۰-۸۵).
استوارت (۱۹۹۷) طبقه بندی خود را بصورت سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه مشتری ارائه
کرد. در این طبقه بندی، سرمایه انسانی در واقع کارکنان یک سازمان است، که مهم ترین دارایی یک سازمان است. منظور از سرمایه ساختاری، دانش قرار گرفته شده در فناوری اطلاعات و همه حق الامتیازها، طرح ها و مارک های تجاری است. منظور از سرمایه مشتری، اطلاعات مربوط به بازار است که برای جذب و حفظ مشتریان، بکار گرفته می شود.این طبقه بندی تاحدودی با طبقه بندی اولیه بونتیس، مشابه است(استوارت،۱۹۹۷،ص ۱۵)^[۱۰۸].

روس همکارانش (۱۹۹۷) نیز سرمایه فکری را به سه سرمایه انسانی، شامل: شایستگی، طرز فکر و چابکی یا زیرکی فکری^[۱۰۹] و سرمایه ساختاری، شامل: همه ساختارها و فرآیندها و مالکیت معنوی سازمانی و دارایی های فرهنگی و سرمایه ارتباطی، شامل: روابط با ذینفعان داخلی و خارجی یک شرکت تقسیم می کند ولی بعداً، روس یک جزء سرمایه دیگری را بنام سرمایه بهبود و بازسازی^[۱۱۰] را به طبقه بندی خود افزود که این سرمایه شامل حق الاختراع های جدید و تلاش های آموزشی است (روس ،۱۹۹۷،صص ۴۲۶-۴۱۳)^[۱۱۱].
بروکینگ^[۱۱۲] در طبقه بندی خود به دارایی های انسان محور^[۱۱۳] و دارایی های زیر ساختاری و مالکیت معنوی و دارایی های بازار، اشاره کرده است. منظور از دارایی های انسان محور؛ مهارت ها، توانایی ها و تخصص و توانایی های حل مشکل و سبک های رهبری است. منظور از دارایی ها؛ زیر ساختاری نظیر همه تکنولوژی ها و فرآیندها و متدولوژی هایی است که یک سازمان را قادر به فعّالیت می سازد. منظور از مالکیت معنوی؛ حق الامتیازها، علائم یا مارک های تجاری و دانش فنی است. منظور از دارایی های بازار؛ برندها، مشتریان، وفاداری مشتریان و کانال های توزیع است (بونیتس ،۲۰۰۰،صص ۱۰۰-۸۵)^[۱۱۴] .
سویبی (۱۹۹۷) طبقه بندی خود را بصورت ساختار داخلی، ساختار خارجی و شایستگی کارکنان، ارائه کرده است. این طبقه بندی به نام طبقه بندی ناظر دارایی نامشهود^[۱۱۵] معروف است. منظور از شایستگی کارکنان؛ همان سرمایه انسانی مطرح شده در طبقه بندی های قبلی است و منظور از ساختار داخلی؛ سرمایه ساختاری یا سازمانی و منظور از ساختار خارجی؛ سرمایه مشتری یا ارتباطی است. البته باید توجه داشت که سویبی چهار حوزه کلیدی را در سه جزء خود قرار داد که عبارتند از رشد و کارایی، پایداری و بازسازی. و بر اساس این چارچوب شاخص هایی را استخراج نمود. شکل این طبقه بندی بصورت زیراست(سویبی،۱۹۹۷،صص ۱۷-۶)^[۱۱۶]
ارزش های بازار
ارزش دفتری خالص دارایی های مشهود
دارایی های نامشهود
رشد
بازسازی
شایستگی فردی
ساختار داخلی
ساختار خارجی
کارایی
پایداری/ ریسک
رشد رشد رشد
بازسازی بازسازی بازسازی
کارایی کارایی کارایی
پایداری/ ریسک پایداری/ ریسک پایداری/ ریسک
شکل۲-۲: طبقه بندی سویبی از طریق چارچوب ناظر دارایی نامشهود^[۱۱۷]
منظور از شایستگی فردی کارکنان؛ توانایی و ظرفیت آنها برای عمل کردن در موقعیت ها و شرایط مختلف است و منظور از ساختار داخلی هم، شامل: فرهنگ رسمی و غیررسمی داخل سازمان ونیز شامل: حق الامتیازها، مفاهیم، مدل ها و پایگاه داده ها و سیستم های داخلی است و ساختار خارجی، شامل: روابط سازمان با مشتریان، عرضه کنندگان، شهرت و مارک های تجاری است.
به عقیده سویبی، شایستگی فردی کارکنان (سرمایه انسانی) برای یک سازمان حیاتی است، بخاطر اینکه بدون وجود آن، سازمان قادر به فعّالیت نیست و این شایستگی، شامل: مهارت ها، آموزش، تجربیات و غیره است (همان منبع ،صص۴۲۳-۴۳۶).
یوستک و همکاران، سرمایه فکری را به دو قسمت، شامل کالاهای نامشهود و شایستگی‌های نامشهود تقسیم می کنند، که کالاهای نامشهود، دارایی هایی هستند که می توان آنها را خرید و فروش کرده و به نحو مناسب از آنها حفاظت و ذخیره نمود، مانند: کپی رایت ها، علائم تجاری^[۱۱۸] و طراحی ها، دانش فنی، رازهای تجاری و فرانشیزها^[۱۱۹].
همچنین یوستیک و همکاران^[۱۲۰] معتقد هستند که کالاهای نامشهود را می توان به شکل عینی تری^[۱۲۱] ارزش گذاری کرد، اما شایستگی های نامشهود به عوامل متمایز و مشخصی از مزیت رقابتی اطلاق می شود که یک شرکت را از سایر رقبا، متمایز می کند که شامل: شایستگی نوآوری، شایستگی ساختاری، شایستگی بازاری و منابع انسانی است. این شایستگی ها، قسمت نرم یک کسب و کار هستند و ارزش گذاری آن خیلی دشوار است(سیدرامن ،۲۰۰۲،صص ۱۴۸-۱۲۸)^[۱۲۲].
طبقه بندی ادوینسون و مالونه^[۱۲۳] (۱۹۹۷) این دو نفر در طرح ارزش اسکاندیای ^[۱۲۴] خود، سرمایه فکری را در دو جزء سرمایه انسانی^[۱۲۵] و سرمایه ساختاری^[۱۲۶] ارائه کرده اند، که شکل آن بصورت زیر است:
شکل۲-۳ : طرح ارزش اسکاندیا
سرمایه ساختاری دو سرمایه سازمانی و مشتری را در نظر گرفتند و برای سرمایه سازمانی نیز دو سرمایه فرآیندی و نوآوری را مطرح کردند.
در این طبقه بندی، سرمایه سازمانی، شامل: فلسفه سازمان، سیاست ها و سیستم هایی برای استفاده از قابلیت های سازمان است، سرمایه فرآیندی شامل: تکنیکها و رویه ها و برنامه هایی است که پیاده می‌شوند و تحویل کالا و خدمات را ارتقاء می دهند و سرمایه نوآوری شامل: مالکیت معنوی و سایر دارایی های نامشهود دیگر است (کننان ،۲۰۰۴،صص ۴۱۳-۳۸۹)^[۱۲۷] .
طبقه بندی چن و همکارانش (۲۰۰۴) آنها معتقد هستند که سرمایه فکری از چهار طبقه و عنصر زیر تشکیل شده است:
الف) سرمایه انسانی ب) سرمایه مشتری پ) سرمایه نوآوری ت) سرمایه ساختاری
ولی آنها معتقد هستند که این ساختار و اجزاء سرمایه فکری بسیار ضعیف و شکننده است مگر اینکه با یک سری روابط مستمری و به هم پیوسته ای حمایت شوند در واقع آنها بر روابط بین اجزاء سرمایه فکری تأکید بیشتری دارند تا بر اجزاء آن.
سرمایه
مشتری
سرمایه
نوآوری
سرمایـــه ساختاری
سرمایه
انسانـی
شکل۲-۴ : مدل چن و همکاران^[۱۲۸] از سرمایه فکری و روابط بین آنها
سرمایه انسانی؛ نمایانگر دانش ضمنی قرار گرفته در ذهن و افکار کارکنان است. سرمایه انسانی؛ یک منبع مهم از نوآوری و بازآفرینی یک شرکت است و سرمایه انسانی؛ بصورت ترکیبی از شایستگی­ها، طرز فکر و خلاقیت کارکنان تعریف می شود. شایستگی کارکنان، در واقع بخش سخت­افزاری سرمایه فکری است که شامل: دانش، مهارت ­ها و استعدادهای کارکنان است و منظور از دانش؛ دانش فنی و دانش دانشگاهی است و مهارت­ های کارکنان در واقع توانایی انجام وظایف و تکالیف عملی کارکنان است که از طریق تمرین حاصل می­ شود و برخی از آنها از طریق تحصیلات بدست می ­آید. طرز فکرها در واقع بخش نرم­افزاری سرمایه فکری است که شامل انگیزه برای کار و رضایت از کار است و در واقع به عنوان پیش شرطی برای نمایش شایستگی های کارکنان در نظر گرفته می شود. خلاقیت کارکنان آنها را قادر می‌سازد تا از دانش خود استفاده کنند وبطور مستمر نوآوری داشته باشند و بنابراین عامل مهمّی در گسترش وایجاد سرمایه فکری یک شرکت است.
سرمایه ساختاری با سیستم و ساختارهای یک موسسه سروکار دارد و در واقع روتین­های یک کسب و کار است. یک موسسه با سرمایه ساختار قوّی می ­تواند شرایط مساعد و مناسبی را برای استفاده و بهره- برداری از سرمایه انسانی ایجاد کند و به سرمایه انسانی اجازه دهد تا از توان بالقوه خود نهایت استفاده را ببرد و بنابراین؛ باعث افزایش سرمایه نوآوری و مشتری می­ شود. سرمایه ساختاری را می­توان بصورت فرهنگ، ساختار سازمانی، یادگیری سازمانی و فرآیندهای عملیاتی و سیستم­های اطلاعاتی تقسیم کرد. هر کدام از اجزاء سرمایه ساختاری می­توانند بر روی سه سرمایه دیگر و بخصوص سرمایه انسانی، تأثیر بگذارند و متقابلاً از آنها تأثیر بپذیرند. برای مثال، یک فرهنگ قوی می‌تواند عامل مهمّی در انگیزش کارکنان باشد. سرمایه نوآوری به ارائه ترکیب جدیدی از عوامل حیاتی و ضروری تولید در درون یک سیستم تولیدی اطلاق می­ شود. این سرمایه می ­تواند شامل: محصولات جدید، تکنولوژی های جدید، بازار جدید و مواد جدید و ترکیب جدید باشد.
با افزایش اهمّیت دانش، سرمایه نوآوری، به جزء مهمّی از سرمایه فکری تبدیل می­ شود و این سرمایه می تواند به سه جزء؛ موفقیت­های نوآوری، مکانیسم­های نوآوری و فرهنگ نوآوری، تقسیم شود.
سرمایه مشتری به ارزش دانش قرار گرفته شده در کانال­های بازاریابی یک سازمان، اطلاق می‌شود که یک موسسه از طریق انجام کسب و کارهای خود، آن را خلق و ایجاد می­ کند. در مقایسه با سه سرمایه دیگر این سرمایه دارای اثرات مستقیم بیشتری بر روی تحقق ارزش یک شرکت است و بطور فزاینده­ای به عامل مهمّی در کسب و کارها تبدیل شده است (چن ،۲۰۰۴،صص ۱۰۰-۸۵)^[۱۲۹]
طبقه بندی هاناس و لووندال^[۱۳۰] (۱۹۹۷) این دو نفر، دارایی­ ها یا منابع نامشهود را به منابع ارتباطی^[۱۳۱] و شایستگی^[۱۳۲] تقسیم کردند. منظور از شایستگی، توانایی انجام یک وظیفه یا کار معین است که این شایستگی در دو سطح فردی شامل: دانش، مهارت و استعداد و در سطح سازمانی شامل: رویه­ ها، تکنولوژی و پایگاه داده وجود دارد. منابع ارتباطی؛ به شهرت یک سازمان و وفاداری مشتریان آن اطلاق می­ شود. بعداً لوواندال این طبقه بندی را قدری جزئی­تر کرد(برنان ،۲۰۰۰ ،صص ۴۲۳-۴۳۶)^[۱۳۳].
منابع

۲-۵-۲-۴ اندازه گیری
به معنی مقایسه ی یک خاصیت یا کمیت با واحد آن کمیت است. اندازه گیری در یادگیری علوم نقش اساسی دارد. در بسیاری از مشاغل، داشتن مهارت اندازه گیری برای انجام دادن مطلوب وظایف ضرورت دارد؛ بنابراین، لازم است دانش آموزان این مهارت را کسب کنند.اندازه گیری باید دقیق باشدو دانش آموزان بایدچگونگی استفاده ازواحدمناسب برای اندازه گیری هرکمیت رابیاموزند.ساختن وسایل اندازه گیری، علاوه برجلب علاقه ی دانش آموزان، سبب پرورش مهارت کاربرد ابزاردرآنان می شود.

استفاده از جدول و نمودار برای ثبت اطلاعات حاصل از اندازه گیری و نشان دادن این اطلاعات ضروری است و همان طور که گفته شد، در اندازه گیری و ثبت نتایج، به کارگیری یکاها و واحدهای مناسب ضرورت دارد. واحدها گاهی خودساخته و گاهی استاندارد هستند.
۲-۵-۲-۵ کاربرد ابزار
به معنی مهارت یافتن در استفاده از ابزارها و وسایل است. مهارت در کاربرد ابزار یک توانایی پایه ای مورد نیاز برای زندگی عادی، زندگی شغلی و زندگی علمی هر شهروند است. کار با اشیای واقعی و ابزارها سبب رشد ذهنی و عقلی دانش آموزان و ایجاد هماهنگی بین اعضای بدن آنها می شود و به کارگیری دقیق حواس گوناگون را ممکن می سازد. استفاده از ابزار در کلاس علوم، به منظور مشاهده دقیق ترو بهتر، مقایسه دقیق تر، اندازه گیری دقیق تر و انجام آزمایش های گوناگون صورت می پذیرد. در فعالیت های مربوط به ساخت ابزار، باید سن دانش آموزان و سطح توانایی آنها را در نظر گرفت.ساختن ابزارهای مناسب در خانه تکلیفی مثبت و سازنده برای دانش آموزان است. فعالیت های کاربرد ابزار، زمینه را برای به وجود آمدن یک تعامل عاطفی عمیق بین معلم و دانش آموزان فراهم می آورد.باید توجه داشت که آموزش نکات ایمنی در حین انجام فعالیت ها ضروری است. از موانع کاربرد ابزاردر کلاس های کنونی، نامناسب بودن نیمکت ها شیب دار بودن یا ثابت بودن آنها)، نامناسب بودن محیط آزمایشگاه برای تدریس ست.درصورت وجود این موانع، می توان از سایر فضاها مانند حیاط مدرسه،نمازخانه وغیره استفاده کرد.ازجمله نکاتی که باید مورد توجه مدیران قرارگیرد، این است که درکنار وسایل ساده ای که خود دانش آموزان می سازند، مدرسه باید وسایلی را به عنوان وسایل مورد نیازدرس علوم تهیه کند و دراختیار دانش آموزان قرار دهد؛ مانند نیروسنج، دماسنج، میکروسکوپ و …
۲-۵-۲-۶ پیش بینی و فرضیه سازی
پیش بینی به معنای بیان یک واقعیت یا رویداد، قبل از رخ دادن آن است و فرضیه سازی به معنای کوشش در جهت ارائه ی یک یا چند راه حل برای یک مسئله است. معمولا˝پیش بینی بر اساس یک فرضیه ی ذهنی و رابطه علت و معلولی از پیش کشف شده انجام می پذیرد. هر پیش بینی خوب باید به طور منطقی، بر اصول و قواعد علمی از پیش آموخته استوار باشد و همواره با استدلال بیان شود. فرضیه ها و پیش بینی های دانش آموزان باید قابل آزمایش باشند تا آزمایش، درستی یا نادرستی آنها را روشن کند. فرضیه سازی و پیش بینی دو مهارت زمینه ساز تحقیق هستند. معلم باید دانش آموزانی را که فرضیه ها و راه حل های ابتکاری و خلاقانه ارائه می دهند، تشویق کند. گاهی فرضیه سازی به معنای ارائه ی توضیحی احتمالی در مورد یک پدیده است. معلم باید حتی فرضیه های غلط را هم به اندازه ی فرضیه های درست مورد توجه قرار دهد و مهم تلقی کند. هنگام ارائه ی فرضیه ها و پیش بینی ها، اتکا به نفس و قدرت دفاع از نظریات خود، در دانش آموزان و پرورش می یابد. نکته ی آخر این که گاهی پیش بینی ها بر پایه ی الگوهای غلط قبلی ارائه می شود.دراین هنگام، معلم باید با برخورد مثبت با این نظریات و انجام دادن فعالیت ها و آزمایش های مناسب، راه را برای دست یابی به نتایج صحیح و علمی هموار سازد.
۲-۵-۲-۷ مفهوم تفسیر یافته ها و نتیجه گیری در برنامه قصد شده
نتیجه گیری و تفسیر یافته ها به معنای ارائه ی یک توضیح کلی در مورد مجموعه ی اطلاعاتی است که دانش آموز از راه های گوناگون در مورد یک موضوع جمع آوری کرده است. تفسیر یافته ها یعنی کشف الگوها، روابط، قاعده ها، قانون ها و مفاهیم کلی، فرایند یادگیری گاهی با یک مشاهده، مقایسه، طبقه بندی، جمع آوری اطلاعات و حتی اندازه گیری یک موضوع آغاز می شود و با تفسیر یافته ها و نتیجه گیری از آنها پایان می پذیرد. پس تفسیر یافته ها در واقع نقطه ی نهایی فرایند یادگیری و تشکیل مفهوم در ذهن دانش آموزان است. در بسیاری از فعالیت ها، کشف رابطه موجود بین یک متغیر با متغیرهای دیگر سبب پرورش مهارت تفسیر یافته ها در دانش آموزان می شود. دانش آموزان باید بیاموزند که در نتیجه گیری ها و تصمیم گیری های خود از عجله کردن بپرهیزند و همواره نتیجه ی آزمایش خود را با آزمایش های جدید تأیید کنند. اصولا˝ در تفسیر یافته ها و نتیجه گیری، باید نتایج به دست آمده را با احتیاط تعمیم دهیم و این با احتیاط عمل کردن را به دانش آموزان نیز بیاموزیم.نقش معلم در دست یابی دانش آموزان به یک نتیجه گیری مناسب، بسیار مهم است. معلم نباید طرز تفکر خود را به دانش آموزان القا کند بلکه باید اجازه دهد تا ذهن دانش آموزان در تفسیر یافته ها فعال شود. در واقع، دانش آموزان نباید فقط آن طور که معلم می خواهد، فکر کنند.
معلم همچنین در مواجهه با تفسیر یافته های غلط، نباید فورا “نتایج غلط را رد کند و خود مستقیماٌ پاسخ صحیح را ارائه دهد بلکه باید با طرح پرسش های مناسب، دانش آموزان را به سمت نتایج صحیح هدایت کند و بالاخره، معلم باید در تفسیر یافته هایی که دانش آموزان ارائه می دهند، به اختلاف سطح آنها در کلاس و نیز اختلاف آنها در پایه های تحصیلی توجه کند.
۲-۵-۲-۸- طراحی تحقیق
به معنی درگیرشدن در مراحل یک مسئله به منظور یافتن پرسش است.مهارت طراحی تحقیق مستلزم به کارگیری همه ی مهارت های دیگر است. گاهی یافتن مسئله از حل آن مهم تر است. پس دانش آموزان باید نسبت به محیط اطراف خود و مسائل آن حساس باشند.مراحل پنج گانه ی طراحی تحقیق عبارت اند از:
۱- فهم دقیق مسئله؛
۲- جمع آوری اطلاعات درباره ی موضوع؛
۳- پیش بینی یک یا چند راه حل؛
۴- آزمودن راه حل یا راه حل ها؛
۵- نتیجه گیری و تفسیر نتایج.
توجه جدی به کنترل متغیرها یکی از ملاک های اعتبار یا عدم اعتبار نتایج یک تحقیق است. کنترل متغیرها یعنی توجه به این که در یک تحقیق، چه عواملی را باید ثابت نگه داریم و چه عواملی را باید تغییر دهیم. در هر بار انجام آزمایش، تنها باید یکی از عوامل مؤثر در مسئله را تغییر داد و به نتیجه ی آن توجه کرد.معلم در ترغیب دانش آموزان و ایجاد انگیزه در آنان برای مواجهه با مسائل اطراف و حل آنها نقش مهمی دارد. نکته ی آخر این که در ارائه ی مسائل به دانش آموزان، باید به سن و سطح توانایی های جسم و ذهنی آنها توجه داشت.
۲-۵-۲-۹ - مهارت های ذهنی برنامه قصد شده
۱- با دقت در محیط اطراف خود، بتواند مسئله های راکه حل آنها نیازمند به کارگیری علم است، تشخیص دهد و شناسایی کند.
۲- هنگام مواجه شدن با یک مسئله، فکر کند و راه حل ارائه دهد.
۳- موضوعی را از نظر علمی تجزیه و تحلیل کند.
۴- به کمک شواهد علمی، نتایج بعضی از پدیده ها را پیش بینی کند.
۵- مقصود خود را به خوبی بیان کند.
۶-با آمار و ارقام و نمودارها و چگونگی تفسیر آنها آشنا باشد.
۷- از طریق به کارگیری مهارت های یادگیری پاره ایی از مفاهیم علمی را کشف کند یا در فرایند تولید وشکل دهی این مفاهیم مشارکت فعال داشته باشد.
۸- ضمن بکارگیری مهارت های تفکرمنطقی، علمی ونقاد، به ویژه با چگونگی کنترل متغیرها،هنگام انجام دادن آزمایش های علمی و نتیجه گیری های مربوط به آن ها آشنا باشد.
۲-۵-۳ – هدفهای دانشی برنامه قصد شده
۱- قوانین اصلی و ضروری علوم در زمینه های چهارگانه ی علوم تجربی را بداند.
۲- با بعضی از کاربردهای مهم علم در زندگی آشنا شود.
۳- چشم اندازی از آینده و گذشته علم داشته باشد.
۴- از مفاهیم اصلی علوم هم چون ماده، انرژی، موجودات زنده، زمین و پدید های طبیعی و۰۰۰۰ درک صحیحی داشته باشد.
۲-۵-۴ نگرش های ضروری در برنامه قصد شده
ارزش ها در آموزش و پرورش اهمیت بسیار زیادی دارند. در واقع آموزش را باید وسیله ایی برای نیل به ارزشها دانست. اگر ما بتوانیم تمامی سواد علمی مورد نیاز هر فرد را در اختیار او بگذاریم اما شخصیت و نگرش هایش را در مسیر درست قرار ندهیم، هیچ مشکلی از مشکلات جهان امروز حل نخواهد شد. بنا براین باید در کنار دانش پایه و مهارتها، به هدف های نگرشی نیز توجه کامل داشته باشیم. البته بیشتر هدفهای نگرشی جنبه عمومی دارند و خاص درس علوم تجربی نیستند.
بسیاری ازهدفهای نگرشی در زمره هدفهای مشترک آموزش علوم تجربی در همه کشورها قرار می گیرند. شاید بتوان گفت (( شعار جهانی فکر کنید و منطقه ایی عمل کنید)) حتی در عرصه تدوین هدفهای آموزشی نیز معنا یافته است. به هر حال، هدف هایی هم چون توجه به قانونمندی و نظم موجود در پدیده های طبیعت و پی بردن به وجود خالق آن ها، قدردانی از مواهب طبیعی به عنوان نعمت های الهی، تمایل به همکاری گروهی، صبر و حوصله، مسئولیت پذیری، درستکاری و راستگویی، تصمیم گیری مسئولانه و احترام گذاشتن به عقاید دیگران، اعتماد به نفس، انعطاف پذیری در اندیشیدن، دوری از تعصب نابجا، تمایل به یادگیری، کنجکاوی، علاقه مندی به کار و تلاش، حساسیت به حفظ بهداشت جسم وحفظ محیط زیست،میل به صرفه جویی در مصرف ماده و انرژی و دارا بودن تفکر نقادانه و خلاق، هدف های مهم نگرشی هستند.
۲-۵-۴-۱ هدف های نگرشی در برنامه قصد شده
۱- در مورد پدیده هایی که در محیط اطراف او وجود دارد و علت بروز آنها، از خود کنجکاوی نشان دهد و با جستجو و تفکر، زمینه های کسب اطلاعات علمی را فراهم آورد.
۲- از مشاهده ی نظام مندی موجود در پدید های طبیعت به وجود ناظم آن پی ببرد.
۳- سعی کند برای آنچه خوانده است، کاربردهای علمی بیابد.
۴-به مطالعه نشریه علمی واستفاده از رسانه های گوناگون درزمینه های علمی علاقه نشان بدهد.
۵- به مسائلی از قبیل صرفه جویی، استفاده بهینه از ماده و انرژی و وقت توجه داشته باشد.
۶- به ضرورت تلاش برای کسب علم و فناوری به منظور فراهم آوری زمینه های زندگی بهتر برای خود و جامعه ایی که در آن زندگی می کند اعتقاد داشته باشد.
۷-به انجام دادن بعضی فعالیتهای ذوقی، هنری و مهارتی، مانند ساخت ابزار و وسایل مورد نیاز برای زندگی یاآزمایش های علمی وپرورش گل وسبزی (درباغچه یاگلدان) و… علاقه نشان دهد.
۸- به بهداشت فردی وعمومی ومسائل زیست محیطی توجه داشته باشدودرحفظ محیط زیست بکوشد.
۲-۶ - اهداف کلی و اهداف جزیی به تفکیک دروس
امانی و همکاران(۱۳۸۶) درکتاب راهنمای معلم، سال سوم راهنمایی اهداف هردرس را چنین تنظیم می کنند.
درون اتم
هدف کلی- آشنایی با ساختار اتم
جدول ۲-۱ اهداف جزئی فصل اول کتاب علوم تجربی سال سوم راهنمایی

و) فناوری:
در یک تعریف ساده فناوری عبارت است از ابزار، روش و عملیاتی که برای تبدیل اقلام مصرفی به محصول، داده به ستاده مورد استفاده قرار می گیرند. ( دفت، ۱۳۷۷) همه سازمانها نیز از فن آوری ارائه برتری رقابتی برای سازمان را هدف قرار داده است؛ فن آوری هایی که می توانند در اندازه گیری اثربخشی کسب و کار به سازمان کمک می کند. ( هارپست ، ۲۰۰۶) شرکتهای با عملکرد بالاتر، نسبت به سایر شرکتها، نگرش متفاوتی در زمینه فن آوری و تغییرات آن دارند. آنها از روش های زودگذر و هیاهو های تکنولوژیکی دوری می کنند و اما در زمینه بکارگیری فن آوری هایی که به دقت انتخاب کرده اند پیشرو هستند. این شرکتها فن آوری را به عنوان عامل سرعت دهنده حرکت خود تلقی می کنند نه عامل ایجاد کننده.

آنها از فن آوریهایی استفاده می کنند که با مفهوم خارپشتی آنها هماهنگی مستقیم دارد. آنها هرگز فناوری را ابراز اولیه ایجاد تحول تلقی نمیکنند. با این حال جای تعجب است که در زمینه استفاده از فن آوری های برگزیده حرف اول را می زنند، ولی نتایج پژوهشها نشان می دهد که فن آوری به خودی خود هرگز دلیل اولیه و اساسی صعود یا نزول یک سازمان نیست. ( کالینز، ۱۳۸۲)
ز) فرآیندها:
در یک سازمان با عملکرد برتر، بیان ماموریت، اتخاذ استراتژی همسو با ماموریت و تبیین ارزشهای محوری شرکت، کفایت نمی کند؛ چرا که فرآیندها نیز باید کارآمد باشند تا بتوان منابع محدود را برای ایجاد ارزش مورد استفاده قرار داد. شاید یکی از دلایل که به موفقیت بیشتر کسب و کار کمک می کند توجه به برخی جزییات و بهبود در هر آنچه که سازمان در حال انجام است می باشد. همین پرداخت جزییات و انجام بهبودها باعث ایجاد تفاوتهای چشمگیر در عملکرد می شود. فرایند، مجموعه گامهایی است که یک یا چند نهاده را بکارگرفته و ستاده ای را می آفریند که برای مشتری سودمند و خواستنی است . شرکتهای با عملکرد برتر، اهمیت ویژه ای را برای فرایند و مدیریت فرایند قائل هستند چرا که ایجاد ارزش برای مشتری از راه بکارگیری فرایندهای موثر و کارآمد حاصل می شود. در شرکتهای با عملکرد برتر، مسئله مهم این است که چه کنند تا کار فردای آنها بهتر از کار امروز آنها باشد.
سازمانهای برتر، بهبود مستمر را همواره در دستور کار خود دارند و به بیان دیگر آن را نهادینه کرده و به صورت حالت ذهنی و رفتاری در می آورند . در این شرکتها خوب کارکردن و عملکرد درخشان، هدف نهایی نیست بلکه حاصل و پیامد، چرخه پایان ناپذیر بهسازی خود خواسته و سرمایه گذاری برای آینده است. ( پیترز و واترمن، ۱۳۷۲)
جلوگیری از ایستایی، خشنودی و تن آسانی از راه تغییر و نوسازی مستمر سازمان، ساده سازی و نوآوری مستمر در تمامی فرآیندهای سازمان با هدف افزایش قابلیت پاسخگویی کارآ و موثر، کنار گذاشتن معیارهای به ارث رسیده از گذشته و استفاده از معیارهایی که بر روی مشتری تمرکز دارند و نیز نگاهی به آینده، آگاه کردن کارکنان از عملکردشان، ارائه اطلاعات مالی و غیر مالی و به اشتراک گذاری آن برای همه کسانی که به بهبود عملکرد نیاز دارند، توسعه سریع محصولات و خدمات برای پاسخگویی به تغییرات بازار، تقویت خلاقیت را از راه ایجاد محیطی یادگیرنده و پذیرای تغییر، به چالش گرفتن رویه های قدیمی و فراگیر کردن تفکر بهبود مستمر و ایجاد یک وسواس برای نوآوری، از جمله ساز و کارهایی هستند که این سازمانها برای بهبود مستمر در فرآیندهای خود از آنها بهره می گیرند. (وال،۲۰۰۵)
سازمانهای برتر همواره در جستجوی شیوه ها و ساز و کارهایی هستند که موجب نارضایتی و ناخشنودی شوند و پیش از اینکه الزامات محیط بیرونی برای ایجاد تغییر و بهبود به شرکت فشار وارد سازند خود انگیزه های لازم را برای این دگرگونی ایجاد کنند.
۳-۲ بخش سوم:رابطه فناوری اطلاعات وعملکرد
۱-۳-۲ فناوری اطلاعات و نیروی انسانی:
تحول فناوری با تحول انسان در هم تنیده شده است. فناوری متاثر از انسان بوده و بر او اثر می گذارد. در همین راستا، فناوری در همه آنچه که به انسان مربوط می شود، در شکلهای انسانی، نظامهای سازمانی و سیستم های اجتماعی وارد شده و وجود خود را اثبات و نقش خود را اعمال می کند و بنا به ضرورت، تغییر و تعدیلهایی را متناسب با نوع و ماهیت خویش ایجاد می کند.
فناوری اطلاعات می تواند تحولات اساسی در اشتغال ایجاد کند، برای بیکاران کار به وجود بیاورد و انسانها را از کار شاق بدنی آزاد کند و کارآیی کار را بالا ببرد و در نتیجه امکان دهد تا بخشی از نیروی کار به کارهای فکری، پژوهشی و یا خدماتی و اطلاعاتی بپردازند. این امر باعث می شود تا ظرفیتهای فکری و عملی افراد افزایش و تا حدودی رضایت کارکنان جلب گردد. همچنین فناوری اطلاعات از طریق توسعه شغل، دید افراد را نسبت به سازمان و کاری که انجام میدهند، گسترش داده و بدین ترتیب می تواند باعث جلب رضایت کارکنان گردد.
از سوی دیگر، فناوری اطلاعات بعنوان پدیده ای ناشناخته و ناآشنا می تواند ایجاد استرس در افراد نماید. از آنجاییکه فناوری باعث تغییر و تحول در سازمان شده و ثبات کارهای روزمره و معمول را بر هم می زند و آشکارا بسیاری از افراد در نتیجه خودکار شدن دستگاه ها، مشاغل خود را از دست می دهند، لذا برخی از کارکنان را دچار اضطراب و نگرانی و در نتیجه خستگی روحی-روانی می نماید. بنابراین فناوری را می توان ابزاری دانست که به همراه خود آثار مطلوب و غیر مطلوب برای منابع انسانی سازمان به ارمغان می آورد. ( زاهدی،۱۳۷۰)
۲-۳-۲ فناوری اطلاعات و ترکیب نیروی کار:
نوع کار و درجه فناوری اطلاعات مورد استفاده در یک سازمان، ویژگیهای نیروی انسانی مورد نیاز را از نظر کمی و کیفی برای انجام کار و وظیفه مورد نظر در سازمان، تعیین می کند. از نظر کمی، فناوری می تواند بر تعداد نیروی کار شاغل به کار در سازمان تاثیر گذارد و از بعد کیفی نیز درجه مهارت و تخصص افراد بایستی با فناوری حاکم در سازمان همخوانی داشته باشد.
سازمانهایی که به صورت تولید واحدی و بر اساس خواست مشتریان عمل می نمایند و از دستگاه های پیشرفته و مکانیزه زیاد استفاده نمی نمایند، به کارکنانی نیازمند می باشند که در زمینه یک کار خاص، متخصص بوده و مهارت لازم را در بکارگیری ابزار مورد نیاز آن است که برای انجام بخشها و اجزایی از یک کار، آموزش دیده و مهارت لازم را کسب کرده باشند. در سازمانهایی که اتوماسیون و خودکاری بر کل فرایند کار حاکم است فردی پاسخگوی نیاز است که توان نظارت بر عملیات و انجام سریع اصلاحات مورد نیاز در فرایند کار را داشته باشد.
۳-۳-۲ تاثیر فناوری اطلاعات در توسعه منابع انسانی:
محور توسعه منابع انسانی وجود اطلاعات کاربردی و جدید است که اطلاعات در یک فرایند منطقی به نام فناوری اطلاعات می تواند به ایجاد و توسعه توانمندیهای جدید در منابع انسانی کمک کند. (سلطانی،۱۳۸۲) مفهوم و فرایند توسعه منابع انسانی را می توان در الگوی شماره ۱ نشان داد.
بطور کلی بکارگیری فناوری اطلاعات در ابعاد زیر به توسعه منابع انسانی منجر می شود:
۱٫توسعه حرفه ای:
یکی از نشانه های عملیاتی انسان توسعه یافته که به اشتغال کمک می کند و یا فرایند اشتغال را تسهیل می سازد داشتن مهارتهایی است که زمینه های رشد و توسعه داشته باشد. زمانی که ظرفیتهای مهارتی آماده توسعه باشند ولی محتوای مناسب با آن فراهم نشود، مهارتها بعد از مدتی کهنه شده و نیاز سازمان و فرد را برآورده نمی کند. در این زمان اطلاعات ظرفیتهای خالی و کهنه شده را جانی دوباره می بخشد و به توسعه مهارتی کارکنان کمک می رساند و این به خاطر این است که اطلاعات جدید توقعات جدیدی را در افراد سازمان ایجاد و بعد از مدتی اطلاعات تبدیل به روش کار و مهارت می گردد و جنبه های جدید مهارتی و کاری ایجاد می شود. به طور کلی فناوری اطلاعات، در ابعاد زیر به توسعه مهارتی کارکنان کمک می کند و اشتغال و بهره وری تسهیل می یابد.
الف) مهارتهای کهنه را بازسازی می کند؛
ب) ظرفیتهای خالی قبلی را تکمیل می سازد؛
ج) مهارتهای جدید به وجود می آورد؛
د) بین مهارت کارکنان پیوند ایجاد می کند؛
ه) مهارت آموزی فرآیندی می شود.
ارزش مهارتها با رشد فناوری افزایش یافته است و فناوری اطلاعات پیشرفته به دنبال خود مهارت ایجاد می کند. فناوری اطلاعات دامنه مهارتی انسان را توسعه می دهد. فناوری اطلاعات زمینه هایی نظیر مهارت برقراری ارتباط کلامی، مهارت ارتباط کتبی، مهارت ارتباط نمایشی، مهارت قانع سازی و مهارت استفاده از اطلاعات را در کارکنان ایجاد و تقویت می کند. ( سلطانی،۱۳۸۲)
۲٫نهادینه شدن تغییر و نوآوری:
یکی از نشانه های توسعه یافتگی انسانی این است که دائما افکار جدید را تولید و به کار گیرد به تعبیری خلاق و نوآور باشد. زمینه و محور خلاقیت وجود اطلاعات کافی است تا بتوان اطلاعات را با همدیگر ترکیب و مجموعه های جدیدی را ساخت که دارای ویژگی و کاربردهای جدیدی هستند. نهادینه شدن تغییر و نوآوری بستگی به برخورد انسان با اطلاعات تولیدی دارد. در یک فرایند تعاملی، فناوری اطلاعات و انسان بر روی همدیگر اثر گذاشته و اگر خوب عمل شود تغییر و نوآوری نهادینه می گردد. در شکل زیر تاثیرگذاری فناوری اطلاعات بر نهادینه شدن تغییر و نوآوری نشان داده شده است.
جدول ۴-۲:نهادینه شدن تغییر و نوآوری

 

خلاقیت نهادی تغییر نهادی	هجوم اطلاعاتی مقاومت در برابر اطلاعات
تشنگی اطلاعاتی	غالب بودن افکار قدیمی حفظ وضع موجود

زیاد میزان پذیرش اطلاعات کم
همان طور که در شکل نشان داده شده است زمانی که نفوذ فناوری اطلاعات و میران پذیرش از سوی انسانها کم باشد، در این وضعیت تغییری ایجاد نخواهد شد و همه تلاش و انرژی صرف حفظ وضع موجود می شود. زمانی که نفوذ فناوری اطلاعات زیاد ولی افراد زمینه پذیرش نداشته باشند. اطلاعات بدون مشتری می ماند و نتیجه ای عاید نمی گردد و زمانی که نفوذ فناوری اطلاعات کم ولی پذیرش آن زیاد باشد. در فضای تشنگی اطلاعاتی خلاقیت حاصل می شود و شکل مطلوب این است که نفوذ فناوری زیاد و میزان پذیرش هم زیاد باشد که حاصل آن تلفیق خلاقیت و تغییر است.

در رابطه با این گویه پاسخ گویان در سال ۱۳۸۲، حدود ۳۲.۴ درصد موافق بوده اند، ۱۴.۴ درصد گزینه مردد را انتخاب کرده اند و ۵۳.۲ درصد ابراز مخالفت کرده اند(توسلی و همکاران، ۱۳۸۳ ، ۲۵). مشابه این گویه به شکل دیگری در قالب حقوق شهروندی در این پژوهش مورد واکاوی قرار گرفته است و طبیعتا افرادی که با حقوق شهروندی و مطالبه آن موافق هستند با گویه فوق موافق نیستند. در پژوهش ما موافقان و مطالبه کنندگان حقوق شهروندی ۷۳.۹ درصد هستند که نسبت به ۵۳.۲ درصد افرادی که در سال ۱۳۸۲ با گویه فوق مخالفند و در واقع معتقد به حقوق شهروندی و برابری همه در پیشگاه قانون هستند، افزایش چشمگیری نشان می دهد. افراد مردد در سال ۱۳۸۲ حدود ۱۴.۴ درصد هستند که در پژوهش ما به ۲۳ درصد رسیده اند که در اینجا هم شاهد افزایش تعداد افرادی هستیم که از حالت مخالف یا بی اعتنا به حقوق شهروندی خارج و به صورت متوسط یا مردد آگاهی و گرایش شان به حقوق شهروندی بیشتر شده است. به این ترتیب در این مورد هم شاهد تغییر ارزشی و افزایش آگاهی و گرایش به حقوق شهروندی از سال ۱۳۸۲ تا سال ۱۳۹۲ بوده ایم.
۳)مردم باید بتوانند بدون ترس از حکومت انتقاد کنند.
در پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان سال ۱۳۸۲ از پاسخگویان خواسته شده نظر خود را پیرامون گویه فوق در قالب سه گزینه موافق، مردد و مخالف بیان کنند. یافته های آماری این پژوهش نشان می دهد که ۵۸.۶ درصد موافق این گویه هستند، ۱۱.۴ درصد مردد و ۲۹.۹ درصد مخالفند(توسلی و همکاران، ۱۳۸۳ ، ۳۶). همین گویه در بخش مربوط به حقوق شهروندی در این پژوهش پرسیده شده است و به این ترتیب با قیاس آمارهای پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان سال ۱۳۸۲ با آمارهای این پژوهش می توان به تغییر ارزش ها در زمینه حقوق شهروندی پاسخگویان پی برد. در پژوهش حاضر میزان موافقت با حقوق شهروندی ۷۳.۹ درصد است که نسبت به موافقان با گویه فوق در پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان سال ۱۳۸۲ که ۵۸.۶ درصد بود افزایش نشان می دهد. آمار افراد مردد در سال ۱۳۸۲ حدود ۱۱.۴ درصد است که در این پژوهش که در سال ۱۳۹۲ انجام شده است حدود ۲۳ درصد است و بازهم افزایش آگاهی و مطالبه حقوق شهروندی را نشان می دهد. در سال ۱۳۸۲ حدود ۲۹.۹ درصد با گویه فوق مخالف بوده اند در حالی که در پژوهش حاضر افرادی که کمترین آگاهی و مطالبه حقوق شهروندی را داشته اند حدود ۳ درصد بوده اند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که در این مورد هم آگاهی و مطالبه نسبت به حقوق شهروندی در سال ۱۳۹۲ تغییر و افزایش داشته است.

۲)مشارکت سیاسی:
یافته های آماری این پژوهش درمورد مشارکت سیاسی نسبت به یافته های پیمایش ارزشها و نگرش های ملی ایرانیان سال ۱۳۸۲ گرچه تغییر ارزشی را نشان می دهد اما این تغییر نسبت به گویه های قبلی افزایش اندکی می باشد. میزان مشارکت سیاسی در این پژوهش در بین پاسخ گویانی که بیشترین مشارکت را اعلام کرده اند ۲۷ درصد است ، افرادی که گفته اند به صورت متوسط مشارکت سیاسی دارند حدود ۴۸.۷ درصد هستند و افرادی که پاسخ داده اند کمترین مشارکت را دارند حدود ۲۴.۳ درصد است. اگر این آمارها را با آمارهای مربوط به گویه مشارکت سیاسی در سال ۱۳۸۲ که از پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان استخراج شده است، مقایسه کنیم متوجه می شویم که تغییر در مشارکت اندک بوده است. در سال ۱۳۸۲ کسانی که گفته اند مشارکت بالایی دارند ۲۷.۳ درصد هستند، این آمار نسبت به آمار پژوهش حاضر که ۲۷ درصد است تغییری را نشان نمی دهد. درمورد افرادی که در سال ۱۳۸۲ گفته اند مشارکت ندارند یا مشارکت کمی دارند ۳۱.۲ درصد است که این آمار در سال ۱۳۹۲ در این پژوهش حدود ۲۴۰۳ درصد است. در اینجا مشاهده می شود افرادی که کمترین میزان مشارکت سیاسی را داشته اند نسبت به سال ۱۳۸۲ کاهش یافته اند. افرادی که اذعان کرده اند به صورت متوسط مشارکت سیاسی داشته اند در سال ۱۳۸۲ حدود ۴۱.۵ درصد هستند(توسلی و همکاران، ۱۳۸۶ ، ۲۳) که در پژوهش حاضر به ۴۸.۷ درصد رسیده است. درمورد مشارکت سیاسی ما شاهد افزایش مشارکت سیاسی در سال ۱۳۹۲ نسبت به سال ۱۳۸۲ البته در گروه افرادی که مشارکت متوسط دارند، بوده ایم.
۳)اعتماد سیاسی:
در زمینه اعتماد سیاسی یافته های آماری این پژوهش حاکی از تغییراتی در میزان اعتماد سیاسی است البته این افزایش خیلی زیاد نیست و در حدود ۳ درصد است. افرادی که در سال ۱۳۸۲ اذعان کرده بودند به نهادهای حکومتی بیشترین اعتماد را دارند ۳۶.۵ درصد هستند اما این میزان در این پژوهش ۳۹.۱ درصد است که افزایش اندک ۳ درصدی را نشان می دهد. افرادی که در سال ۱۳۸۲ گفته اند به صورت متوسط به حکومت اعتماد دارند ۳۵.۹ درصد بوده(توسلی و همکاران، ۱۳۸۶ ، ۲۵) که در پژوهش حاضر به ۳۶.۵ درصد رسیده اند. در اینجا هم شاهد تغییر ارزش های سیاسی و افزایش هستیم اما این افزایش بسیار اندک است.
همانگونه که مشاهده شد و با بهره گرفتن از گویه هایی که هم در پژوهش حاضر و هم در پژوهش پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان مشترک بود به این نتیجه می رسیم که در ارزش های سیاسی تغییر ارزشی رخ داده است البته در گویه های مختلف تغییرات متفاوت و دارای نوسان است.
۲_۲)سبک زندگی:
درمورد سبک زندگی گویه هایی برای ارزیابی و مقایسه انتخاب شده اند که در پژوهش حاضر و همچنین در پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان سال ۱۳۸۲ مشترک هستند که در ادامه می آید.
۱)فردگرایی:
این متغیر که آمارهای آن به تفصیل آمد یکی از متغیرهای مربوط به سبک زندگی است. یافته های این پژوهش نشان می دهد ۳۳.۴ درصد بیشترین فردگرایی را دارند، افرادی که در انتخاب گویه های مربوط به فردگرایی نمره متوسطی گرفته اند حدود ۴۸.۷ درصد هستند و افرادی که کمترین نمره را در زمینه فردگرایی دریافت کرده اند ۱۷.۸ درصد هستند. این آمارها را می توان با آمارهای چند گویه از پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان مقایسه کرد که در زیر می آید:
۱)میزان اعتماد به خویشاوندان و دوستان:
هرچه گرایش به فردگرایی بیشتر باشد میزان اعتماد به دیگران کمتر می شود و بر دامنه بی اعتمادی افزوده می شود. به این ترتیب هرچه میزان اعتماد به دوستان و خویشاوندان بیشتر باشد میزان فردگرایی کمتر است و برعکس هرچه میزان اعتماد به دوستان و خویشاوندان کمتر باشد میزان فردگرایی بیشتر است.
در مورد اعتماد به دوستان در سال ۱۳۸۲ افرادی که کمترین میزان اعتماد به دوستان را داشته اند حدود ۲۱.۱ درصد بودند بدین معنی که میزان فردگرایی در سال ۱۳۸۲ همین میزان می باشد در حالی که در سال ۱۳۹۲ در این پژوهش افرادی که دارای بیشترین شاخص های فردگرایی شده اند ۳۳.۴ درصد هستند(توسلی و همکاران، ۱۳۸۳ ، ۲۸). همین آمار به سادگی نشان می دهد که چه میزان ارزش فردگرایی تغییر کرده و این تغییر به سمت افزایش فردگرایی بوده است.
در مورد اعتماد به خویشاوندان در سال ۱۳۸۲ آمارها نشان می دهد که افرادی که کمترین اعتماد به خویشاوندان و بالطبع بیشترین میزان فردگرایی را داشته اند ۱۷.۵ درصد بوده اند در حالی که یافته های این پژوهش نشان می دهد که در سال ۱۳۹۲ میزان فردگرایی همانگونه که گفته شد ۳۳.۴ درصد است. این مسئله بدین معنی است که فردگرایی رشد چشمگیری داشته است.
۲)ایثار برای کشور و مملکت:
ایثار برای اجتماع کلان تر ملی نشان دهنده وجود درصد بالایی از احساس تعاون و اجتماع گرایی است و همانگونه که می دانیم جمع گرایی نقطه مقابل فردگرایی می باشد. به این ترتیب هرچه میزان جمع گرایی بیشتر باشد به همان نسبت میزان فردگرایی کمتر است. در همین راستا در اینجا دو گویه از پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان را که به جمع گرایی مربوط می شود آورده ایم.
الف)اگر یک بار دیگر کشور ایران دچار جنگ شود آیا حاضرید برای دفاع از کشور به جنگ بروید؟
دفاع از کشور نیازمند داشتن روحیه جمع گرایی و ایثار برای اجتماع قوی ای است. به این ترتیب افرادی که برای پاسخ به این سئوال با قاطعیت جواب آری داده اند از نظر فردگرایی پایین ترین نمره را به خود اختصاص می دهند و کسانی که در پاسخ به این سئوال ضعیف ترین نمره را اخذ کرده اند در شاخص های فردگرایی بالاترین نمرات را کسب می کنند. افرادی که در سال ۱۳۸۲ در پاسخ به این سئوال کمترین تمایل به دفاع از کشور را ابراز کرده اند ۲۵.۶ درصد بوده اند یعنی به نوعی شاخص فرگرایی در سال ۱۳۸۲ تقریبا به ۲۵ درصد نزدیک است (توسلی و همکاران، ۱۳۸۶، ۲۹)در حالی که همین شاخص فردگرایی در پژوهش ما به ۳۳.۴ درصد رسیده است. در اینجا نیز شاهد تغییر ارزش فردگرایی و افزایش آن بوده ایم.
ب)آیا حاضرید برای توسعه و آبادانی کشور یک ماه در سال در مناطق محروم خدمت کنید.
گویه دیگری که در پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان برای سنجش میزان فردگرایی حائز اهمیت است در قالب سئوال فوق آمده است. به این ترتیب که ۶۵.۱ درصدی که برای توسعه و آبادانی کشور بیشترین موافقت را با سئوال فوق ابراز کرده اند از بالاترین درجه جمع گرایی برخوردارند. این افراد کسانی هستند که در پژوهش ما در شاخص های فردگرایی کمترین نمره را کسب کرده اند که حدود ۱۷.۸ درصد هستند یعنی میزان جمع گرایی با یک کاهش شدید مواجه می باشد. در مقابل افرادی که در سال ۱۳۸۲ در پاسخ به سئوال فوق بیشترین مخالفت را داشته اند یعنی بالاترین میزان فردگرایی را داشتند ۱۵ درصد بودند(توسلی و همکاران، ۱۳۸۶ ، ۲۹) که بنا بر یافته های پژوهش ما به ۳۳.۴ درصد رسیده اند. به این ترتیب با توجه به موارد گفته شده مشاهده می شود که متغیر فردگرایی نسبت به سال ۱۳۸۲ افزایش زیادی داشته است.
۲)تغایر ارزش ها:
یکی دیگر از متغیر های مریوط به سبک زندگی تغایر ارزش ها می باشد. تغایر ارزش ها در قالب گویه هایی که در فصل سوم مفصلا آمده است ارزیابی شده است و آمارهای آن همان گونه که در ابتدای این فصل ارائه شد، بدین شرح است:
کمترین تغایر ارزشی ۲۰.۴ درصد، تغایر ارزشی متوسط ۴۳.۴ درصد و بالاترین میزان تغایر ارزشی در میان پاسخ گویان ۳۶ درصد است. برای مقایسه این متغیر با آمارهای پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان ، گویه های مشترک انتخاب شده اند که در ادامه می آید.
در پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان سال ۱۳۸۲ از پاسخ گویان خواسته شده بود نظر خود را پیرامون جملات زیر بیان کنند:
الف)عدم اجازه سخنرانی به افراد غیر مذهبی.
افرادی که سبک زندگی سنتی را ترجیح می دهند با جمله فوق موافق هستند که بنا بر آمارها ۴۵۰۱ درصد بودند اما کسانی که به سبک زندگی مدرن تر اعتقاد دارند معمولا با جمله فوق مخافت می کنند که این دسته بنا بر آمارها در سال ۱۳۸۲ حدود ۴۱۰۷ درصد بوده اند، افرادی هم که گزینه مردد را انتخاب کرده اند ۱۳۰۱ درصد هستند(توسلی و همکاران، ۱۳۸۳ ، ۳۱). اگر این آمارها را با آمارهای تغییر ارزشی در پژوهش خودمان مقایسه کنیم مشاهده می شود که از تعداد افرادی که به سبک سنتی تر زندگی پایبند بوده اند کاسته شده و تعدادشان به ۲۰.۴ درصد رسیده و در مقابل بر تعداد افرادی که در میانه سبک های سنتی و مدرن زندگی قرار دارند افزوده شده است به این ترتیب که تعداد آنها از ۱۳.۱ درصد به ۴۳.۴ درصد رسیده است.
ب)برای گزینش افراد نباید کاری به عقاید مذهبی آنها داشت.
درمورد این گویه نیز باید توجه داشت که افراد معتقد به سبک سنتی زندگی با این جمله مخالف هستند که در سال ۱۳۸۲ این افراد ۳۹.۳ درصد بوده اند، افرادی که از سبک سنتی زندگی دور شده اند اما هنوز کاملا سبک زندگی مدرن را نپذیرفته اند درمورد این گویه گزینه مردد را انتخاب کرده اند که ۱۲.۳ درصد هستند و افرادی که به سبک زندگی مدرن دلبسته اند با جمله فوق موافق هستند که در سال ۱۳۸۲ حدود ۴۸.۴ درصد بوده اند(توسلی و همکاران، ۱۳۸۳ ، ۲۶). در این مورد هم مانند مورد قبل مقایسه این آمار با یافته های آماری پژوهش حاضر، نشان می دهد که تغییر ارزشی رخ داده است. در اینجا ملاحظه می شود که از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۲ از تعداد افراد معتقد به سبک سنتی زندگی کم شده و از ۳۹۰۳ درصد به ۲۰.۴ درصد رسیده اند. در مقابل بر تعداد افرادی که در کسب شاخص های تغایر ارزشی نمره متوسطی گرفته اند افزوده شده است و از ۱۲.۳ به ۴۳.۴ درصد رسیده اند.
پ)باید جلو کتابها یا فیلم ها یی که باعث ناراحتی افراد مذهبی می شود را گرفت.
در مورد جمله فوق در سال ۱۳۸۲ حدود ۴۱.۳ درصد ابراز موافقت کرده اند، ۱۴.۲ درصد مردد بوده اند و ۴۴.۵ درصد هم گزینه مخالف را انتخاب کرده بودند(توسلی و همکاران، ۱۳۸۳ ، ۲۷). مقایسه این آمار با یافته های پژوهش ما نشان می دهد که از تعداد ۴۱.۳ درصد افراد پایبند به سبک سنتی زندگی که با سئوال فوق موافق بوده اند به شدت کاسته شده و به حدود ۲۰.۴ درصد رسیده اند و در عوض بر افرادی که نیمی سنتی و نیمی مدرن هستند افزوده شده است به نحوی که از ۱۴.۲ درصد به ۴۳.۴ درصد رسیده اند. به این ترتیب می توان مدعی شد که درمورد متغیر تغایر ارزش ها نسبت به سال ۱۳۸۲ شاهد تغییر بوده ایم.
۳)مصرف گرایی:
مصرف گرایی یکی از شاخص های سبک زندگی مدرن است و هرچه آمارهای مربوط به این شاخص بیشتر باشد نشان از مدرن تر شدن سبک زندگی دارد. در پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان در سال ۱۳۸۲ از پاسخگویان خواسته شده بود تا از بین چهار مورد امنیت، مشارکت، رفاه و آزادی میزان اهمیت هر کدام را بیان کنند که از بین چهار گزینه فوق رفاه که به نوعی نمادی از مصرف گرایی است در اولویت ۳۱.۴ درصد پاسخ گویان قرار گرفت(توسلی و همکاران، ۱۳۸۳ ، ۳۱). در پژوهش ما آمار مربوط به مصرف گرایی در بیشتریت حالت ۴۷.۴ درصد و در میان کسانی که به آن اولویت دوم داده اند ۴۰.۴ درصد بوده اند. به نظر می رسد در این مورد شاهد افزایش اهمیت و اولویت مصرف و اقتصاد و تغییر میزان مصرف گرایی هستیم.
۲_۳)ارزش دینداری:
دینداری یکی از مولفه ها و معرف های ارزش های فرهنگی در این پژوهش است. دینداری ابعاد مختلفی شامل دینداری مناسکی، اعتقادی و …. دارد. در پژوهش پیش رو گویه های مربوط به دینداری از بعد مناسکی مورد سنجش قرار گرفته است که شامل پایبندی به انجام فرائضی مثل نماز، روزه، ارتباط با قرآن و … می شود. یافته های آماری به دست آمده در این پژوهش را اگر با آخرین یافته های آماری پیمایش ارز ش ها و نگرش های ملی ایرانیان که در سال ۱۳۸۲ صورت گرفته است مقایسه کنیم و تطبیق دهیم مشاهده می شود که میزان دینداری در فاصله ۱۰ ساله ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۲ کاهش قابل ملاحظه ای داشته است. بیشترین میزان دینداری در سال ۱۳۸۲ معدل ۶۹.۶ درصد است در حالی که این آمار درمورد پژوهش ما که در سال ۱۳۹۲ انجام گرفته است معادل ۵۶.۲ درصد است. در سال ۱۳۸۲ کمترین میزان پایبندی به مناسک دینی حدود ۱۲.۷ درصد است در حالی که این آمار در سال ۱۳۹۲ که در این پژوهش به دست آمده ۳.۴ درصد است(توسلی و همکاران، ۱۳۸۳، ۳۰). به این ترتیب مشاهده می شود ارزش دینداری تغییر داشته و این تغییر به سمت کاهش و کمرنگ شدن دینداری است.
در مجموع با توجه به داده های فوق چنین استنباط می شود که هم ارزش های فرهنگی و هم ارزش های سیاسی دستخوش تغییر و تحولات اساسی شده اند. حرکت جامعه به سمت کاهش ارزش های دینداری، مدرن تر شدن سبک زندگی مثل افزایش فردگرایی، مصرف گرایی و تغایر ارزشها و همچنین تغییر ارزش های سیاسی می باشد. البته با توجه به سئوال و فرضیه پژوهش به تاثیر جنسیت و پایگاه طبقاتی مهاجران در میزان تغییرات ارزشی پرداخته می شود.
۴_۴)مقایسه نتایج این پژوهش با نتایج آماری مربوط به جوانان تحصیلکرده در مقطع آموزش عالی پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان(سال ۱۳۸۲):
۱)ارزش های سیاسی:
حقوق شهروندی:
متغیر ارزش های سیاسی شامل معرف های متعددی است که در فصل سوم به طور مفصل به آن پرداخته شد. در زمینه حقوق شهروندی، گویه های زیر بین پژوهش حاضر و جوانان تحصیلکرده پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان مشترک است:
الف)به کسانی که معتقد به جدایی دین از سیاست هستند، نباید پست و مقامی داد.
درمورد گویه فوق جوانان تحصیلکرده پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان با سه گزینه رو به رو بوده اند که ۲۹.۹ درصد گزینه موافق، ۲۰.۶ درصد گزینه مردد و ۴۹.۵ درصد نیز گزینه مخالف را انتخاب کرده اند(توسلی و همکاران، ۱۳۸۳ ، ۲۵ ). اگر این آمار ها را با آمار های مربوط به آگاهی و مطالبه حقوق شهروندی در پژوهش حاضر مقایسه کنیم متوجه می شویم که کمترین آگاهی و مطالبه حقوق شهروندی از ۲۹.۹ درصد سال های ۱۳۸۰ و ۱۳۸۲ به ۳ درصد در سال ۱۳۹۲ رسیده است. متوسط آگاهی و مطالبه حقوق شهروندی از ۲۰.۶ درصد در سال های ۱۳۸۰ و ۱۳۸۲ به ۲۳ درصد رسیده است. همچنین بیشترین آگاهی و مطالبه حقوق شهروندی از ۴۹.۵ درصد سال های ۱۳۸۰ و ۱۳۸۲ به ۷۹.۳ درصد رسیده است. به این ترتیب مشاهده می شود که در ارتباط با گویه فوق آگاهی و مطالبه حقوق شهروندی در میان جوانا تحصیلکرده در پژوهش حاضر ، تغییر و افزایش را نشان می دهد.
ب)باید جلوی کتاب ها و یا فیلم هایی که باعث ناراحتی افراد مذهبی می شود را گرفت.
درمورد گویه فوق جوانان تحصیلکرده پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان سال ۱۳۸۲ با سه گزینه رو به رو بوده اند که ۳۹.۱ درصد گزینه موافق، ۱۴ درصد گزینه مردد و ۴۶.۸ درصد گزینه مخالف را انتخاب کرده اند(توسلی و همکاران، ۱۳۸۳ ، ۳۱ ). اگر این آمار ها را با آمارهای مربوط به آگاهی و مطالبه حقوق شهروندی در پژوهش حاضر مقایسه کنیم متوجه می شویم که کمترین میزان آگاهی و مطالبه حقوق شهروندی از ۳۹.۱ درصد در این مورد به ۳ درصد رسیده است. متوسط آگاهی و مطالبه حقوق شهروندی از ۱۴ درصد به ۲۳ درصد و بیشترین میزان آگاهی و مطالبه حقوق شهروندی از ۴۶.۸ درصد سال ۱۳۸۲ به ۷۳.۹ درصد در سال ۱۳۹۲ رسیده است. به این ترتیب آگاهی و مطالبه حقوق شهروندی در مقایسه با آمارهای مربوط به حقوق شهروندی در میان جوانان تحصیلکرده پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان تغییر داشته است که این تغییر با افزایش همراه بوده است.
مشارکت سیاسی:
درمورد مشارکت سیاسی گویه زیر در پژوهش حاضر و پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرنیان مشترک است.
_میزان مهم بودن رای و نظر مردم برای حکومت:
نتایج پژوهش حاضر در ارتباط با گویه فوق نشان می دهد که کمترین میزان مشارکت ۲۴.۳ درصد، مشارکت متوسط ۴۸.۷ درصد و بیشترین میزان مشارکت ۲۷ درصد است. در حالی که جوانان تحصیلکرده پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان در سال ۱۳۸۲ در مورد گویه فوق ۵۵.۸ درصد کمترین میزان موافقت، ۳۶.۹ درصد موافقت متوسط و ۷.۳ درصد بیشترین میزان موافقت را ابراز کرده اند. کمترین میزان مشارکت از ۵۵.۸ درصد به ۲۴.۳ درصد رسیده است یا متوسط مشارکت از ۳۶.۹ درصد در سال ۱۳۸۲ به ۴۸.۷ درصد در سال ۱۳۹۲ رسیده است که هر دو آمار نشان دهنده افزایش مشارکت سیاسی در سال ۱۳۹۲ نسبت به سال ۱۳۸۲ در حوزه مشارکت پایین و متوسط است اما در میان آنهایی که بیشترین میزان مشارکت را داشته اند، مشارکت سیاسی از ۷.۳ درصد در سال ۱۳۸۲ به ۲۷ درصد در سال ۱۳۹۲ رسیده است. در این مورد هم شاهد تغییر و افزایش بوده ایم.
۲)سبک زندگی:
فردگرایی:
برای ارزیابی معرف فردگرایی گویه های زیر بین پژوهش ما و پیمایش ارزش های و نگرش های ملی ایرانیان مشترک است.
الف)اعتماد به خویشاوندان:
جوانان تحصیلکرده پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان در مورد گویه فوق ۱۷.۶ درصد کمترین اعتماد، ۳۷.۳ درصد اعتماد متوسط و ۴۵.۱ درصد بیشترین میزان اعتماد به خویشاوندان را ابراز داشته اند(توسلی و همکاران، ۱۳۸۳ ، ۲۸ ). مقایسه این آمارها با آمارهای مربوط به فردگرایی حاصل از این پژوهش نشان می دهد که کمترین میزان اعتماد به خویشاوندان از ۱۷.۶ درصد در سال ۱۳۸۲ به ۳۳.۴ درصد، اعتماد در حد متوسط از ۳۷.۳ درصد به ۴۷.۷ درصد و بیشترین میزان اعتماد به خویشاوندان از ۴۵.۱ درصد به ۱۷.۸ درصد در سال ۱۳۹۲ رسیده است. آمارها نشان دهنده کاهش اعتماد به خویشاوندان و افزایش فردگرایی در پژوهش ما نسبت به آمارهای مربوط به جوانان تحصیلکرده پیمایش ارزش ها و نگرش های ملی ایرانیان در سال ۱۳۸۲ است.

شرکت ها بایستی در پایان هر دوره فعالیت صورت های مالی اساسی تهیه نمایند. یکی از این صورت‏های مالی صورت سود و زیان است که آخرین رقم آن سود خالص واحد تجاری است. در واقع سود از جمله برترین شاخص های اندازه گیری فعالیت های واحد اقتصادی است (ثقفی و آقایی ، ۱۳۷۳: ۵). با توجه به اهمیت و کاربردهای مختلف سود اهداف گزارشگری سود شامل موارد زیر است:
سود به عنوان مبنایی برای محاسبه مالیات و توزیع مجدد ثروت بین افراد است.

سود به عنوان راهنمایی مورد تصور است که بر اساس آن سیاست های مربوط به سود تقسیمی و نگهداری سود تدوین می شود.
سود را به عنوان شاخصی از بیشترین مبلغی می دانند که می تواند به صورت سود تقسیمی توزیع یا در شرکت سرمایه گذاری مجدد شود.
سود به عنوان راهنمایی برای سرمایه گذاری و تصمیم گیری مورد توجه قرار می گیرد.
معمولاً چنین فرض می شود که سرمایه گذاران می کوشند بازده مبلغی را که سرمایه گذاری می‏کنند به حداکثر برسانند. در واقع سرمایه گذاران به دنبال سهام شرکت هایی هستند که از توان سودآوری بالایی برخوردارند و حاضرند سهام این شرکت‏ها را به قیمت بالاتری خریداری کنند (هشی و دیگران ، ۱۳۸۸: ۳۷). البته با توجه به درجه قابل قبولی از ریسک، سود به عنوان یک ابزار یا وسیله پیش بینی کننده به حساب می آید که افراد را در امر پیش بینی سودها و رویدادهای اقتصادی آینده یاری می دهد. سود معیاری است که از مباشرت مدیریت بر منابع شرکت و کارایی در به انجام رساندن امور شرکت است، به طوری که هیات استانداردهای حسابداری مالی این موضوع را بدین صورت ارائه کرده است:
“یکی از هدف های صورت‏های مالی این است که در مورد قضاوت درباره توانایی مدیریت از نظر استفاده بهینه یا اثر بخشی از منابع شرکت و جهت دادن به عملکرد در راستای دستیابی به هدف اولیه شرکت که با گذشت زمان بالاترین مقدار نقد به مالکان بازگرداند، اطلاعاتی مفید ارائه نماید". گزارشگری
سود می تواند به عنوان ابزاری باشد تا مدیریت بر اساس آن در مورد آینده برنامه ریزی نماید.
۲-۲-۱-۳- پیش بینی سود و استفاده کنندگان سود
پیش بینی عنصر کلیدی در تصمیمات اقتصادی است. سرمایه گذاران، اعتباردهندگان، مدیریت و سایر اشخاص در تصمیم گیری های اقتصادی خود متکی به پیش بینی ها و انتظارات هستند. برای مثال یک سرمایه گذار در تصمیماتی همچون خرید، فروش یا نگهداری سهام، مایل است از زمان و میزان سودهای تقسیمی و ریسک آنها مطلع باشد. برای آگاهی از این گونه خصوصیات سودهای تقسیمی آتی که از قبل و با دقت کامل میسر نیست، به ناچار باید به پیش بینی روی آورد. اعتباردهندگان نیز به سود آتی شرکت علاقه‏مند هستند. هر قدر میزان سود پیش بینی شده شرکت بیشتر باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که اعتباردهندگان اصل و بهره اعتبار اعطایی را در سررسیدهای مقرر دریافت دارند. مهمترین منبع اطلاعاتی سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و سایر استفاده کنندگان از اطلاعات شرکت ها پیش بینی های سود ارائه شده توسط شرکت ها در فواصل زمانی معین است. البته برای اعتباردهندگان این امکان وجود دارد که برای بررسی اعتبار شرکت ها و یا طبق قراردادهایی که با شرکت منعقد می کنند، اطلاعات خاصی را از شرکت بگیرند. ولی مهمترین منبع اطلاعاتی سرمایه گذاران، اعتبار دهندگان و سایر استفاده کنندگان از اطلاعات شرکت ها (در بورس اوراق بهادار) پیش بینی های سود ارائه شده توسط مدیریت شرکت ها در فواصل زمانی معین است. پیش بینی سود باید اطلاعاتی فراهم کند که منطقی و به موقع باشد تا بتواند نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان را به نحو مناسبی بر طرف نماید. انجمن های حرفه ای حسابداری در برخی از کشورها در جستجوی یافتن مبانی رضایت بخش برای تهیه و ارائه پیش بینی های مالی هستند. در سال ۱۹۷۲ در تحقیقی که توسط انجمن حسابداران خبره کانادا انجام شد، اسکینر^[۱۴] هدف حسابداری را انتقال اطلاعات مربوط با توجه به نیازهای استفاده کنندگان بیان کرد. در سال ۱۹۷۳ نیز یک گروه تحقیقاتی از انجمن حسابداران رسمی امریکا به سرپرستی رابرت ام تروبلاد^[۱۵] اظهار داشتند که هدف اصلی صورتهای مالی ارائه اطلاعات مفید برای اتخاذ تصمیمات اقتصادی است. در سال ۱۹۷۵ کمیته نظارت بر استانداردهای حسابداری انگلیس بیان داشت: به عنوان یک دیدگاه اساسی گزارش های ارائه شده از سوی شرکت ها باید تا حد امکان نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان را برآورد سازد. در همه این بیانیه ها اهداف گزارشگری مالی شامل ارکان معینی است. همگی آنها گزارش اطلاعات را مورد بحث قرار داده و بر ارائه اطلاعات سودمند و مربوط تاکید دارند تا در جهت تخصیص کارا و استفاده اثر بخش از منابع، اتخاذ تصمیمات و قضاوت در مورد عملکرد مدیریت مفید واقع شوند. این گروه از تحقیقات همچنین به طور غیر مستقیم به استفاده کنندگان اطلاعات اشاره می کنند. البته نظر هر یک از گروه های استفاده کننده با توجه به نیازهای اطلاعاتی آنها نسبت به مسئله پیش بینی سود می تواند متفاوت باشد. این استفاده کنندگان در یکی از سه گروه ذیل قرار می گیرند:
گروه استفاده کنندگان دارای امتیاز، از قبیل اداره مالیاتی، سازمان های نظارت و بازرسی، دولت، بانک ها
گروه سهامداران، اعم از سهامداران گذشته، حال، آینده و مشاوران آنها
گروه ذینفعان ویژه مثل رقبا، اعتباردهندگان و سایر ذی نفعان اقتصادی که تحت تاثیر افشای اطلاعات قرار دارند (قربانی ، ۱۳۸۹: ۱۲).
۲-۲-۱-۴- فواید سود برای سرمایه گذاران
ارزیابی برای سرمایه گذاران انگیزه اصلی برای پژوهش های حسابداری است. بهبودهای اخیر در نظریه سرمایه، دلایلی برای انتخاب رفتار قیمت اوراق بهادار به عنوان آزمونی تجربی از مفید بودن سود را فراهم نموده است. تاکید بر فواید سود از اواخر دهه ۱۹۶۰ محسوس است، زیرا مساله ارتباط و فواید اطلاعات مالی و انتخاب رویه های حسابداری مطلوب در راس دستور کار تحقیقات حسابداری بود. واضح است که توانایی استنباط ما در مورد مفید بودن اطلاعات مالی به شواهد بازار سرمایه محدود است. ارزیابی مفید بودن اجتماعی هر گونه عمل قانونی یا عمومی نتایج پیچیده ای دارد که ساده تر از مقررات افشای مالی نیست. هر چند که این مشکلات اقتصاددانان و سایر متخصصین علوم اجتماعی را از درگیر کردن خود در ارزیابی مؤثر بودن، مربوط بودن و مفید بودن رویه های اجتماعی باز می دارد، ولی ارزیابی مفید بودن سود که محصول اولیه مقررات افشای مالی است، به طور آشکار اهمیت قابل توجهی دارد. مفید بودن سود، اهمیت زیادی برای کاربران اطلاعات مالی نظیر محققان حسابداری، قانون گذاران و خط مشی گذاران دارد. سود گزارش شده در صورت های مالی اولین قلم اطلاعاتی فراهم شده در این صورت ها است. بیور^[۱۶] می‏گوید: “محتوای اطلاعاتی سود مربوط ترین مساله حرفه حسابداری است، زیرا نتایج آن مستقیماً مطلوبیت فعالیت حسابداری را منعکس می نماید". نظریه های اقتصادی نقش اصلی سود شرکت را کمک به تخصیص منابع در بازار سرمایه می­دانند.
از سویی دیگر، وجود برخی از شرایط در محیط گزارشگری مالی، امکان ارزیابی مستقیم کیفیت اطلاعات به وسیله استفاده کنندگان را دشوارتر می سازد که از آن جمله می توان به تضاد منافع، پیامدهای اقتصادی با اهمیت، پیچیدگی اطلاعات و عدم دسترسی مستقیم به اطلاعات اشاره کرد (نیکخواه آزاد و دیگران ، ۱۳۷۸: ۱۵). در این میان مدیران می توانند از دانش خود درباره فعالیت های تجاری برای بهبود اثر بخشی صورت های مالی به عنوان ابزاری برای انتقال اطلاعات به سرمایه گذاران و اعتباردهندگان استفاده کنند. با این حال چنانچه مدیران برای گمراه کردن استفاده کنندگان صورت های مالی (درون و برون سازمانی) از طریق اعمال اختیارات خود در زمینه گزینش های حسابداری اختیاراتی داشته باشند، ممکن است نتیجه عکس حاصل شود که در این صورت رویدادی تحت عنوان مدیریت سود رخ می دهد. امروزه مدیریت سود یکی از موضوعات بحث انگیز و جذاب در پژوهش های حسابداری به شمار می رود، که در ادامه به معرفی مدیریت سود می پردازیم.
۲-۲-۲- مفاهیم مدیریت سود
فلسفه مدیریت سود، بهره گیری از انعطاف روش استاندارد و اصول پذیرفته شده حسابداری می باشد. البته تفسیرهای گوناگونی که می توان از روش های اجرایی یک استاندارد حسابداری برداشت کرد، از دیگر دلایل وجود مدیریت سود می باشد. این انعطاف پذیری دلیل اصلی تنوع موجود در روش های حسابداری است. در زمانی که تفسیر یک استاندارد بسیار انعطاف پذیر است، یکپارچگی داده های ارائه شده در صورت‏های مالی کمتر می شود. اصول تطابق و محافظه کاری نیز می تواند باعث مدیریت سود شود. بنابر گفته گتشو^[۱۷] (۱۹۸۶)، شرکت کارباید^[۱۸]، سود سه ماهه نخست سال مالی خود را بدون اضافه نمودن به موجودی نقد و تنها با بهره گرفتن از روش تعهدی حسابداری استهلاک، معافیت های مالیاتی سرمایه گذاری ها و به حساب دارایی بودن بهره، افزایش داد. مدیران شرکت تأکید کرده اند که این کار برای ارائه صورت های مالی واقعی تر و قابل مقایسه کردن صورت های مالی شرکت، با سایر شرکت های در صنعت مشابه، صورت گرفته است. تحلیل گران مالی و حسابرسان از این پدیده به عنوان «ترفند حسابداری» نام می برند. این در حالی است که تمامی این اقدامات در چارچوب اصول پذیرفته شده حسابداری صورت گرفته است (نوروش و دیگران ، ۱۳۸۴: ۱۶۸).
مفهوم مدیریت سود از زوایای مختلفی مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است و تعاریف مختلفی از آن ارائه شده است. برای نمونه از نظر گاردون و همکارانش^[۱۹]، اگر زمانی مدیران روش خاصی از روش‏های حسابداری را برگزینند و نوسانات سودهای گزارش شده کاهش یابد، نتیجه مدیریت سود است. آنها همچنین متذکر می شوند که مدیران در حدود قدرتشان که ناشی از آزادی عمل در چارچوب اصول و روش‏های پذیرفته شده حسابداری است می توانند روی سود گزارش شده اثر بگذارند (سوگت رویچوهیری^[۲۰] ، ۲۰۰۶: ۳۳۷). به نظر هیلی و والن^[۲۱] (۱۹۹۹) مدیریت سود هنگامی رخ می دهد که مدیران از قضاوت های شخصی خود در گزارشگری مالی استفاده کنند و ساختار معاملات را جهت تغییر گزارشگری مالی دست کاری می نمایند. این هدف به قصد گمراه نمودن برخی از صاحبان سود در خصوص عملکرد اقتصادی شرکت با تأثیر بر نتایج قراردادهایی است که انعقاد آنها منوط به دستیابی به سود شخصی می باشد، صورت می گیرد.
جونز و مارشا^[۲۲] (۲۰۰۱) تعریف جامعی در خصوص مدیریت سود ارائه نموده اند. به نظر آنها مدیریت سود (دستکاری سود) زمانی اتفاق می افتد که مدیران با بهره گرفتن از قضاوت (تشخیص) در گزارشگری مالی و ساختار مبادلات جهت گمراه نمودن بعضی از ذینفعان (شامل سهامداران، اعتباردهنگان، کارکنان، دولت، سرمایه گذاران و غیره) درباره عملکرد اقتصادی شرکت با تحت تأثیر قرار دادن نتایج قراردادی که به ارقام حسابداری گزارش شده وابسته است، در گزارشگری مالی تغییر ایجاد می کنند.
دی^[۲۳] (۱۹۸۸) بیان می کند که مدیریت سود معمولاً از استفاده مدیران از مزایای عدم تقارن اطلاعاتی ناشی می شود. وی حداقل دو مسأله مهم را مطرح نموده است. اولاً، برای افزایش پاداش مدیران که توسط سرمایه گذاران تأمین می شود، سود دستکاری می شود و ثانیاً، سرمایه گذاران بالفعل تمایل دارند که بازار برداشت بهتری از ارزش شرکت داشته باشد. بنابراین، انتقال ثروت بالقوه از سرمایه گذاران جدید به سرمایه‏گذاران قدیمی که ایجاد کننده یک تقاضای داخلی برای مدیریت سود هستند، به وجود می آید.
شیپر^[۲۴] (۱۹۹۳) مدیریت سود را دخالت عمدی در فرایند گزارشگری مالی خارجی با قصد به دست آوردن سود، تعریف می کند. به طور کلی می توان گفت که مدیریت سود یعنی اقدامات آگاهانه به عمل آمده توسط مدیریت در خصوص چگونگی گزارش سود جهت رسیدن به اهداف خاص به گونه ای که منطبق با اصول و رویه های حسابداری می باشد. هر چند که این تعریف ها در سطح وسیع مورد پذیرش است، اما کاربرد عملیاتی این تعریف ها، کمی دشوار است، زیرا قصد و نیت مدیریت، شواهد عینی در اختیار نمی‏گذارد. در ادبیات حسابداری ارائه تعریف روشن از مدیریت سود مشکل است، زیرا مرز میان مدیریت سود و تقلب های مالی مشخص نمی باشد. تقلب مالی، حذف یا دستکاری عمدی واقعیات اصلی یا داده های حسابداری است که در کنار سایر داده های موجود، باعث تغییر قضاوت و یا تصمیم گیری استفاده کننده از داده ها خواهد شد. جهت تعیین خط مشی کمیسیون بورس اوراق بهادار در خصوص مدیریت سود، نظریه‏های اخیر کمیسیون بورس اوراق بهادار مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در حالی که بیشتر این منابع به واژه مدیریت سود اشاره داشتند، ولی هیچ کدام از این منابع تعریف روشنی از مدیریت سود ارائه نداده اند. هر چند که لویت^[۲۵] (۱۹۹۸) خاطر نشان می سازد که انعطاف پذیری در حسابداری به این حرفه اجازه می‏‏دهد که نوآوری هایی داشته باشد. انحرافاتی چون مدیریت سود، هنگامی رخ می دهد که افراد از این انعطاف‏پذیری سوء استفاده می نمایند و از این انحرافات جهت پوشش نوسان های مالی واقعی استفاده می‏شود. این مهم باعث می شود نتایج واقعی عملکرد مدیریت آشکار نشود (نوروش و دیگران ، ۱۳۸۴: ۱۶۹-۱۶۸).
به طور وضوح، مطالعات تئوری نمایندگی بارها تحت طبقه بندی مدیریت سود قرار گرفته، از این‏ رو مدیریت شرکت تلاش دارد تا سود را تحت تأثیر قرار دهد برای:
بیشینه سازی پاداش ها.
اجتناب از نقص شروط بدهی‏های اوراق قرضه که از پرداخت سود سهام جلوگیری می کند.
حداقل نمودن گزارش درآمد برای به حداقل رساندن دخالت دولت اگر مؤسسه قابلیت سیاسی بالائی داشته باشد.
نمونه های دیگری از مدیریت سود برای حداکثر نمودن قیمت سهام برای سهامداران موجود در ارتباط با سهامداران بالقوه جایی که درآمد گزارش شده که شاخص مهمی از قیمت سهام می باشد، مشاهده می‏گردد. کتمان سود واقعی اهرمی است که مدیریت از آن استفاده می کند که آنها با افزودن هزینه های بیشتر در تنظیم سود و زیان سود را به حداقل رسانده برای اینکه حمایت دولت را بر علیه رقبای خارجی درخواست نماید. بعضی شواهد مؤید آن است که شرکت ها به طور متوسط از میان تعرفه ها، سهمیه ها و قراردادهای بازاریابی با سود کم و اندک در پی وضعیت حمایتی هستند. اگر این اثرات آماده و ارائه شود مدیریت ایجاد سود را در داخل منابع اطلاعاتی خواهد گنجاند. زیرا بازار از انعکاس نادرست سود آگاه نخواهد شد. به هر حال پژوهش ها مؤید این می باشد که مدیریت سودها و درآمدها مشکل است و برای کشف و پیاده کردن آن بحث و عملیات طولانی انجام گرفته است. یک نمونه از مدیریت بر مبنای سود، «هموارسازی سود» می‏باشد (کرباسی یزدی ، ۱۳۸۷: ۲۰۶).
مدیریت سود، دخالت عمدی در فرایند گزارشگری مالی خارجی با قصد بدست آوردن سود است. انعطاف پذیری در حسابداری به این حرفه اجازه می دهد که فرآوری هایی داشته باشد. انحرافاتی چون مدیریت سود، هنگامی رخ می دهد که افراد از این انعطاف پذیری سوء استفاده می نمایند و از این انحرافات برای پوشش نوسان های مالی واقعی استفاده می شود. این مهم، باعث می شود نتایج واقعی عملکرد مدیریت آشکار نشود. این عبارت، بر این دلالت دارد که در چارچوب اصول پذیرفته شده حسابداری، اگر تصمیمات حسابداری برای دگرگون سازی یا پنهان نمودن عملکرد اقتصادی واقعی شرکت مورد استفاده قرار گیرد، می‏تواند مدیریت سود تلقی شود (نوروش و نیکبخت ، ۱۳۸۴: ۱۶۹).
۲-۲-۳- انگیزه های مدیریت سود
۲-۲-۳-۱- قرارداد بین مدیران و مالکان
یکی از حوزه های مورد مطالعه در حسابداری اثباتی، مربوط به قراردادهای بین مدیران و مالکان بوده است. این زمینه پژوهش با تئوری نمایندگی رابطه ای تنگاتنگ دارد. یکی از راه های ایجاد انگیزه در مدیران این است که سهام شرکت به آنان داده شود. راه دیگر، آن است که با توجه به قیمت سهام، بر اساس عملکرد مدیران به آنان پاداش هایی پرداخت شود و یا اینکه مشاهده می شود پاداش هایی که در ازای عملکرد مدیران داده می شود، به سود خالص و درآمد شرکت بستگی دارد. استفاده از سود خالص و درآمد باعث می‏شود که بتوان بین عملکرد و اجزای تشکیل دهنده سود خالص (مانند افزایش درآمد یا کاهش هزینه ها) رابطه دقیق تری برقرار کرد. مدیرانی که پاداش آنها بر اساس افزایش سود خالص تعیین می گردد دارای انگیزه مشخصی می شوند تا از طریق دستاویز قرار دادن قوانین و مقررات حسابداری، سود را بالا ببرند. این پدیده را “فرضیه مبتنی بر برنامه پرداخت پاداش” می نامند. در این فرایند مدیران تا آنجا که امکان دارد هزینه ها را کاهش می دهند تا احتمال افزایش سود در آینده بالا رود. منظور کردن استهلاک به روش خط مستقیم (و نه به روش تصاعدی) نمونه ای از تصمیمی است که مدیر می تواند در رابطه با بکارگیری قواعد و مقررات حسابداری اتخاذ نماید (خسرو نژاد ، ۱۳۸۸: ۲۱).
۲-۲-۳-۲- قرارداد بین مدیران و بستانکاران
قراردادهای متعارف وام (اوراق قرضه) یکی دیگر از موضوعاتی است که بسیار مورد پژوهش قرار می‏گیرد. می توان ثابت کرد که مدیر در صدد به حداکثر رساندن منافع خود است، به ویژه اگر دارای سهام شرکت باشد تصمیمی نخواهد گرفت که بیشترین منافع دارندگان اوراق قرضه تأمین شود. بنابراین اغلب بستانکاران از مدیریت می خواهند تا قراردادی را امضاء کنند که منافع آنان محفوظ بماند. برای مثال، مدیریت انگیزه ای برای انتشار اوراق قرضه ای ندارد که نسبت به اوراق قرضه عرضه شده اولویت داشته باشد، زیرا وی با این اقدام ریسک اوراق قرضه جدید را کاهش می دهد که در نتیجه قیمت آنها کاهش خواهد یافت.
در مورد فرضیه های مربوط به قرارداد وام، همانند فرضیه های مربوط به پاداش مدیران، مدیریت دارای انگیزه می شود که سود های دوره آینده را به دوره کنونی منتقل کند، زیرا این اقدام باعث می شود که نسبت بدهی ها به حقوق صاحبان سهام کاهش یابد. این پدیده را فرضیه “بدهی ها به حقوق صاحبان سهام” می‏نامند. بستانکاران در بسیاری از قراردادهای وام، نسبت های مالی را تعیین می کنند و مدیریت را ملزم می‏ نمایند تا به گونه‏ای عمل کند تا نسبت مزبور از حد معینی فراتر نرود. برای مثال، امکان دارد وام‏دهندگان، شرکت را ملزم نمایند تا نسبت جاری را در سطح معینی نگه دارد.
۲-۲-۳-۳- انگیزه های سیاسی
شرکت های بزرگ که از نظر سیاسی در معرض دید همگان قرار دارند، دارای انگیزه هایی هستند که سودها را به دوره های آینده انتقال دهند. این پدیده را “گستره فرض” می نامند. این فرض بر پایه دو مسیر مخالف قرار می گیرد که از فرض پاداش تا فرض نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام ادامه می یابد. این امر بیان می کند که شرکت های بزرگ تصمیمات مربوط به حسابداری خود را بر پایه استراتژی هایی قرار می‏دهند که سود کاهش یابد تا کمتر مورد توجه سیاستمداران قرار گیرند. چنین به نظر می آید که این فرضیه در مورد شرکت های بسیار بزرگ به ویژه نفت و گاز صدق می کند.
۲-۲-۳-۴- انگیزه های مالیاتی
شاید مالیات بر درآمد آشکارترین محرک برای مدیریت سود باشد. به هر حال مقامات مالیاتی مایلند قوانین حسابداری خودشان را برای محاسبه مالیات سود در جهت کاهش فضای مانور شرکت ها تحمیل کنند. اما به هر حال صرفه جویی مالیاتی می تواند انگیزه مناسبی برای مدیریت سود تلقی گردد.
۲-۲-۳-۵- تغییرات در مدیران ارشد اجرایی
فرضیه طرح پاداش پیش بینی می کند که به بازنشستگی رسیدن مدیران ارشد اجرایی، موجب اتخاذ استراتژی حداکثر کردن سود خواهد شد تا پاداش خود را افزایش دهند و یا این که آنها برای جلوگیری و یا به تأخیر انداختن التهابات و تشنجات ناشی از عملکرد نامطلوب شرکت ها، اقدام به مدیریت سود برای افزایش آن می نمایند. این محرک ها برای مدیران ارشد اجرایی جدید نیز عملی می باشند. به خصوص اگر در هر گونه کاهش ارزش، مدیران ارشد اجرایی سابق مقصر قلمداد شوند. از طرف دیگر، در مواردی که انتظار می رود سودهای آتی دارای رابطه ضعیفی با سودهای جاری باشند، مدیران سودهای جاری را ذخیره می‏کنند. دلیل این هموارسازی طبق بررسی دیفوند و پارک^[۲۶] امکان التهاب و تشنجات علیه مدیریت، هنگام ضعیف بودن سودهای جاری بدون توجه به عملکردهای سودآوری قبل می باشد. در نتیجه هموارسازی سود برای جلوگیری از گزارش سود کم، امنیت شغلی را زیاد می کند (خسرو نژاد ، ۱۳۸۸: ۲۳).
۲-۲-۳-۶- انگیزه های مربوط به نخستین عرضه عمومی^[۲۷]
ارزش بازار شرکت هایی که برای نخستین بار اوراق بهادار خود را به عموم عرضه می کنند، به درستی مشخص نمی باشد. هیوقز^[۲۸] تحلیلی را ارائه نمود با این محتوا که اطلاعاتی مانند سود خالص می تواند راهنمایی برای سرمایه گذاران در مورد ارزش شرکت باشد. از طرفی دونتو^[۲۹]، کلارکسون^[۳۰]، ریچاردسون و سفسیک^[۳۱] به شواهدی در این مورد پی بردند که بازار نسبت به سودهای پیش بینی شده به عنوان راهنمایی برای تعیین ارزش شرکت به طور شدید عکس العمل نشان می دهد. این موضوع، احتمالی را مطرح می‏کند که مدیران شرکت ها به امید این که ارزش بازار سهام شرکت خود را افزایش دهند، سود را مدیریت می‏کنند.
۲-۲-۳-۷- کاستن از هزینه های معاملاتی
بر مبنای تئوری هزینه معاملاتی شرکت هایی که سود بیشتری دارند، در تعامل با ذینفعان (سرمایه‏گذاران، اعتباردهندگان، تأمین کنندگان مواد، کارکنان و مشتریان) هزینه های معاملاتی کمتری می‏پردازند. از این‏رو منافع شرکت چنین اقتضا می‏نماید که حتی از راه دستکاری رقم سود بیشتری راگزارش
نمایند (مهرآذین ، ۱۳۸۷: ۵۰).
۲-۲-۳-۸- برآوردن انتظارات
برآوردن انتظارات انگیزه دیگری برای مدیریت سود است که از آن به عنوان تئوری انتظارات^[۳۲] یاد شده است. این تئوری بیان می دارد، تصمیم گیرندگان در ارزیابی خود از شرکت یک نقطه مبنا دارند و ارزیابی خود را با توجه به همان نقطه مبنا و تعدیل آن از راه توجه به اطلاعات مربوط به سود و زیان های غیر‏ منتظره شرکت انجام می دهند. همچنین تئوری انتظارات بیان می کند که تابع ارزش افراد برای مواقع سود شکل مقعر دارد و در موارد زیان شکل محدب پیدا می کند. از این رو چنین تابعی S شکلی در پیرامون نقطه مبنا (مرکز آن) شیب کمتری دارد. بنابراین شرکت ها می توانند برای اجتناب از عواقب ناخوشایند تغییرات در انتظارات، رقم سود و زیان خود را به نقطه مبنا (پیش بینی تحلیل گران) نزدیک نمایند. این امر برای هر دوسوی نقطه مبنا قابل طرح است. یعنی هنگامی که سود شرکت بیش از پیش بینی تحلیل گران است و شرکت بخشی از سود دوره جاری را به اندوخته های پنهانی منتقل می کند و همچنین وقتی که کمتر از پیش بینی تحلیل گران است و مدیریت از محل اندوخته های پنهانی به افزایش سود گزارش شده دست می زند.
۲-۲-۴- الگوهای مدیریت سود
الگوهای گوناگون مدیریت سود عبارتند از:
۲-۲-۴-۱- الگوی بدست آوردن آرامش
این الگو که مخرب ترین نوع مدیریت سود است، به مدیریت هرویین شهرت یافته است و زمانی اعمال می گردد که به دلیل نارضایتی سهامداران از مدیریت به خاطر عدم دستیابی به اهداف آنها، احتمال برکناری مدیریت وجود داشته باشد. در این حالت مدیریت سعی می کند به روش های مختلف مانند فروش دارایی‏های مستهلک شده، کاهش ذخیره مطالبات مشکوک الوصول و غیره، سود سال جاری را بالا برده و عملکرد شرکت را خوب جلوه دهد. این شیوه از مدیریت سود تا حد دستیابی به یک آرامش نسبی اعمال می گردد. دلیل نام‏گذاری مدیریت هرویین به این دلیل است که شیوه مورد بحث، همانند استفاده از هرویین برای بار اول خوشایند است اما بعدها آثار زیان بار خود را نشان می دهد (بهاری مقدم ، ۱۳۸۵: ۴۷).
۲-۲-۴-۲- الگوی حداکثرکردن سود^[۳۳]

۵-۱ تفسیر نتایج:
*در هر دو گروه تمرین جودو و تمرین دایره ای AGRPپلاسماافزایش معنی داری داشت( P<0/01) و این افزایش در گروه تمرین دایره ای نسبت به تمرین جودو بیشتر بود.
* در هر دو گروه تمرین جودو و تمرین دایره ای درصد چربی نمونه ها کاهش معنی داری داشت(P<0/05) و این کاهش در گروه تمرین دایره ای نسبت به تمرین جودو بیشتر بود
* در هر دو گروه تمرین جودو و تمرین دایره ایBMI کاهش غیر معناداری داشت ولی این تغییرات با وجود کاهش بیشتر در گروه تمرین دایره ای معنی دار نبود
* مقادیر توان هوازی،توان بی هوازی بیشینه و توان بی هوازی متوسط، پس از هشت هفته تمرین دایره ای نسبت به تمرین جودو افزایش معناداری را نشان می داد همچنین شاخص خستگی پس از هشت هفته تمرین دایره ای نسبت به تمرین جودو کاهش معناداری را نشان می داد که تمام این موارد نشان دهنده برتری پروتکل تمرین دایره ای در مقایسه با تمرینات معمولی جودو می باشد.
در این تحقیق سازگاری AGRP را نسبت به ۸هفته تمرین جودو و تمرین دایره ای مبتنی بر فنون جودو بررسی کرده ایم. بیشتر تحقیقات انجام شده در این زمینه، پاسخ پپتایید مذکور را نسبت به تمرینات تک وهله ای و کوتاه مدت مورد بررسی قرار داده اند و فقط چند تحقیق محدود در زمینه سازگاری پپتایید ذکر شده نسبت به دوره های تمرینی طولانی مدت وجود دارد.
۵-۲ : تفسیر نتایج بر اساس تغییرات AGRPپلاسما :
تحقیقات بسیار کمی در مورد اثر تمرینات ورزشی طولانی مدت بر AGRP انجام شده است. ریجک و همکاران (۲۰۰۵) ، بیان mRNA AGRP را بر اثر یک دوره تمرینی در موشها ،هم در گروه موش های بی تحرک دارای محدودیت غذایی و هم موش های تمرین کرده با محدودیت غذایی نشان دادند. همچنین لوین و همکاران در سال ۲۰۰۴ نشان دادند که ۶ هفته تمرین داخل چرخ هر چند باعث کاهش معنی داری در وزن بدن موش ها می شود ولی تمرین اثر معنی داری بر تظاهر ARC AGRP mRNA نداشت. در تنها تحقیق بر روی انسان در این زمینه قنبری و همکاران افزایش AGRP را پس از یک جلسه تمرین دایره ای نشان دادند. در تحقیق حاضر افزایش AGRP پلاسمایی در گروه تجربی۱ بر اثر ۸ هفته تمرین جودو و تمرین دایره ای مبتنی بر فنون جودو نشان داده شد .
۵-۳ : تفسیر نتایج بر اساس تغییرات BMI :
با توجه به عدم تغییر وزن در گروه تجربی۱ و گروه تجربی۲ و افزایش AGRP پلاسمایی در تجربی۱ می توان چنین بیان داشت که BMI به تنهایی نمی تواند عامل تعیین کننده ای برای افزایش AGRP پلاسمایی باشد و یا مکانیزمهای شناخته نشده دیگری می تواند در این موضوع موثر باشد.

۵-۴ تفسیر نتایج براساس درصد چربی :
در هر دو گروه تمرین جودو و تمرین دایره ای درصد چربی نمونه ها کاهش معنی داری داشت(P<0/05) و این کاهش در گروه تمرین دایره ای نسبت به تمرین جودو بیشتر بود
با توجه به کاهش معنی دار درصد چربی بدن آزمودنیهای گروه تجربی۱ و عدم کاهش در گروه تجربی۲ می توان چنین بیان داشت: همان طوری که می دانیم توده چربی از منابع اصلی و مهم تولید لپتین می باشد (۵۹) لذا با توجه به اینکه معمولاً لپتین و AGRP رفتار معکوسی دارند، افزایش AGRP پس از تمرین را می توان به کاهش درصد چربی بدن آزمودنیها (و در نتیجه کاهش لپتین) نسبت داد (۶۰).
۵-۵ نتیجه گیری:
با نگاهی دقیقتر به تحقیقات انجام شده مشخص می شود که در این تحقیقات آزمودنیهایی که برای انجام تحقیق از آنها استفاده شده از آزمودنی های غیر ورزشکار بوده است، همچنین در بیشتر پروتکلهای تمرینی، مدت تمرین کوتاه و اکثرا تک وهله ای بوده اند و پاسخ AGRP نسبت به تمرین مورد توجه بوده است و تحقیقات بسیار اندکی تاثیر دوره ای تمرینی طولانی مدت را برای بررسی سازگاری پپتایید مذکور نسبت به تمرینات ورزشی مورد بررسی قرار داده اند، همچنین در پروتکلهای طولانی مدت ، شدت تمرینات اتخاذ شده در حد متوسط بوده است در حالیکه در تحقیق حاضر علاوه بر انتخاب آزمودنی های تمرین کرده، شدت تمرین در حد بالایی انتخاب شد (۷۵-۹۵%HRmax در گروه تجربی۱).از دیگر تفاوتهای تحقیق حاضر با دیگر تحقیقات انجام شده می توان به این مطلب اشاره کرد که تحقیقات انجام شده هر یک به طور جداگانه ای به مسئله پرداخته است و در هیچ تحقیقی آزمایشات در یک دوره طولانی ، بر روی ورزشکاران تمرین کرده نپرداخته است.
با توجه به نتایج بدست آمده از تحقیق حاضر به عنوان یک نتیجه کاربردی می توان چنین پیشنهاد کرد که با بهره گرفتن از پروتکل تمرینی ارائه شده در این تحقیق برای گروه تمرینی که به تحریک تولید و ترشح AGRP می انجامد،ورزشکاران و مربیان رشته ورزشی جودو می توانند افزایش سطح آمادگی جسمانی و مهارتی در اجرای فنون و کنترل وزن (کاهش) بهتری را نسبت به روش های تمرینی سنتی تجربه کنند و همچنین از مزایای کاهش بیشتر در صد چربی بدن ورزشکاران (افزایش توان ورزشکار) بهره مند شوند.
همچنین به مربیان و ورزشکاران رشته های دیگر ورزشی که دارای زمان مسابقه ای نزدیک به جودو بوده و کنترل وزن برای آن رشته امری ضروری است نظیر کشتی، کاراته ،تکواندو … پیشنهاد می شود با بهره گرفتن از این پروتکل تمرینی با جایگزینی فنون مورد استفاده در تمرینات دایره ای و تطبیق زمان های تمرینی با زمان های مسابقه ای، از مزایای این پروتکل تمرینی بهره مند شوند.
۵-۶ پیشنهادات برای تحقیقات آینده:

 

1. 1. اثر تمرینات مختلف از جمله تمرینات جودو و دایره ای در نوبتهای صبح و بعد از ظهربه طور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.

 

1. 1. با توجه امکان آسیب حین تمرینات جودو، اثر پروتکلهای مجزای تمرین شدید جودو و تمرینات دایره ای مبتنی بر فنون جودو، هر یک به طور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.

 

1. 1. اثر پروتکل ارائه شده بر هورمونهای مرتبط با AGRP نظیر لپتین وگرلین و دیگر هورمونهای کاتابولیک ( مثل …,CART,POMC ) مورد بررسی قرار گیرد.

 

پیوست­ها
پیوست ۱
به نام خدا
رضایت­نامه شرکت و همکاری در طرح پژوهشی تاریخ: …………………….
کد: ……………………..
عنوان طرح پژوهشی: تاثیر هشت هفته تمرینات دایره ای بر مقادیرAGRP مردان جودوکار تمرین کرده
مجری طرح: حمیدرضا زاهدی استاد راهنما: دکتر مهرداد فتحی
آدرس: ………………………………………………………………………………………………………………………………………….
شماره تلفن: ………………………………………… همراه: ………………………………………………
بدین وسیله اعلام می­دارد آقای حمیدرضا زاهدی دانشجوی کارشناسی ارشد رشته فیزیولوژی ورزش اطلاعات لازم را 

۶-۲-۱- فرضیه­ اول …………………………………………………………………………………………………………………………………………….۹۶
۶-۲-۲- فرضیه دوم …………………………………………………………………………………………………………………………………………….۹۶
منابع ومآخذ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۹۷
فهرست جدول­ها
عنوان ………………………………………………………………………………………………………………….صفحه
جدول ۳ – ۱: مشخصات جغرافیایی ایستگاههای مورد مطالعه …………………………………………………………………………………..۲۵
جدول ۳ – ۲: میانگین بارش سالانه ایستگاههای مورد مطالعه ………………………………………………………………………………….۲۹
جدول ۳-۳: میانگین مجموع بارنگی ماهانه (میلیمتر) ایستگاههای مورد مطالعه ………………………………………………………….۳۰
جدول ۵-۱: نتایج آماره­ های توصیفی بارش ماهانه ایستگاه کرمانشاه …………………………………………………………………………۴۴
جدول۵-۲: نتایج آماره­ های توصیفی بارش ماهانه ایستگاه اسلام آباد …………………………………………………………………………۴۴
جدول ۵-۳: نتایج آماره­ های توصیفی بارش ماهانه ایستگاه روانسر …………………………………………………………………………….۴۵
جدول ۵-۴: نتایج آماره­ های توصیفی بارش ماهانه ایستگاه کنگاور …………………………………………………………………………….۴۵
جدول ۵-۵: نتایج آماره­ های توصیفی بارش ماهانه ایستگاه سرپل ذهاب ……………………………………………………………………۴۶
جدول ۵-۶: معادله خط رگرسیون وضریب همبستگی بین مقادیر واقعی وپیش بینی شده …………………………………………….۵۶
جدول۵-۷ :نتایج آزمون من کندال برای داد­های سالانه …………………………………………………………………………………………..۶۰

جدول ۵-۸: محاسبه آزمون کلوموگروف اسمیرنف ایستگاه کرمانشاه ………………………………………………………………………….۶۵
جدول ۵-۹: مقادیر محاسبه شده پیش بینی بارش ایستگاه کرمانشاه …………………………………………………………………………۶۶
جدول ۵-۱۰: محاسبه آزمون کلوموگروف اسمیرنف ایستگاه اسلام آباد غرب ……………………………………………………………..۷۰
جدول ۵-۱۱: مقادیر محاسبه شده پیش بینی بارش ایستگاه کنگاور …………………………………………………………………………..۷۰
جدول ۵-۱۲: محاسبه آزمون کلوموگروف اسمیرنف ایستگاه کنگاور …………………………………………………………………………..۷۴
جدول ۵-۱۳:مقادیر محاسبه شده پیش بینی بارش ایستگاه کنگاور ……………………………………………………………………………۷۴
جدول ۵-۱۴: محاسبه آزمون کلوموگروف اسمیرنف ایستگاه سرپل ذهاب ………………………………………………۷۸
جدول ۵-۱۵: مقادیر محاسبه شده پیش بینی بارش ایستگاه سرپل ذهاب …………………………………………………………………..۷۸
جدول۵ -۱۶- محاسبه آزمون کلوموگروف اسمیرنف ایستگاه روانسر ………………………………………………………………………….۸۲
جدول ۵-۱۷: مقادیر محاسبه شده پیش بینی بارش ایستگاه روانسر …………………………………………………………………………..۸۲
جدول ۵-۱۸: مقادیر D،d p، q ، p و Q مدل نهایی ۱۲(Q ، D ، P) ( q ، d ، p ) SARIMA برای ایستگاههای مورد مطالعه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۸۳
جدول ۵-۱۹: بررسی و انتخاب بهترین مدل ARIMA برای ایستگاههای مورد مطالعه …………………………………………….۸۳
جدول ۵-۲۰: مقایسه­ میانگین بارندگی سالیانه واقعی و پیش بینی شده در ایستگاههای مورد مطالعه ……………………………۸۴
جدول ۵-۲۱: مقایسه مقادیر پیش بینی بارندگی سالیانه ایستگاههای سینوپتیک استان کرمانشاه درسال­های متوالی با بهره گرفتن از دوره­ های آماری مختلف در ساختن مدل، ودرصد اختلاف آن­ها …………………………………………………………………..۸۵
جدول ۵-۲۲: نتایج آزمون t جهت نعیین معنی دار بودن اختلاف بین میانگین ماهیانه مقادیر واقعی وپیش بینی شده بارندگی درایستگاههای مورد مطالعه استان کرمانشاه در یک سال معین …………………………………………………………………………………۸۸
جدول۵- ۲۳: آنالیز واریانس یک طرفه …………………………………………………………………………………………………………………..۹۰
جدول ۵-۲۴: آنالیز واریانس یک طرفه …………………………………………………………………………………………………………………..۹۰
فهرست شکل­ها
عنوان………………………………………………………………………………………………………صفحه
شکل ۳ – ۱: نقشه موقعیت وپراکنش ایستگاههای سینوپتیک مورد مطالعه ……………………………………………………………………………….۲۳
شکل ۳-۲: نمودار میانگین ماهانه بارش (میلیمتر) ایستگاههای مورد مطالعه ……………………………………………………………………………..۳۰
شکل ۵-۱: هیستوگرام­های توزیع بارش ماهانه ایستگاه کرمانشاه …………………………………………………………………………………………….۴۷
شکل ۵-۲: هیستوگرام­های توزیع بارش ماهانه ایستگاه اسلام آباد ……………………………………………………………………………………………۴۸
شکل ۵-۳: هیستوگرام­های توزیع بارش ماهانه ایستگاه روانسر ……………………………………………………………………………………………….۴۹
شکل ۵-۴: هیستوگرام­های توزیع بارش ماهانه ایستگاه کنگاور ………………………………………………………………………………………………..۵۰
شکل ۵-۵: هیستوگرام­های توزیع بارش ماهانه ایستگاه سرپل ذهاب ………………………………………………………………………………………..۵۱
شکل ۵-۶: روند خطی وپلی نومیال درجه ۶ بارش ایستگاه کرمانشاه (۲۰۱۲- ۱۹۸۸) ………………………………………………………………..۵۳
شکل ۵-۷: روند خطی وپلی نومیال درجه ۶ بارش ایستگاه اسلام آباد غرب (۲۰۱۲- ۱۹۸۸) ………………………………………………………۵۳
شکل ۵-۸: روند خطی وپلی نومیال درجه ۶ بارش ایستگاه روانسر (۲۰۱۲- ۱۹۸۸) ……………………………………………………………………۵۳
شکل ۵-۹: روند خطی وپلی نومیال درجه ۶ بارش ایستگاه کنگاور (۲۰۱۲- ۱۹۸۸) ……………………………………………………………………۵۴

در دهه ی ۱۹۹۰ جدیدترین نسل طرح های کاربری زمین با نام طرح های ترکیبی (Hybrid Plan) مطرح شدند. در این طرح ها طراحی، سیاست گذاری و مدیریت با یکدیگر پیوند می خورند. (رضویان، ۱۳۸۱: ۵۸) نخستین مقررات مربوط به منطقه بندی نیز در سال ۱۹۲۲ به مرحله ی اجرا درآمد. (رضویان، ۱۳۸۱: ۴۷)
برای سکونتگاه های روستایی نیزمانند شهرها طرح های مختلفی تهیه و تدوین می شود که طرح هادی بارزترین نمونه آن است. طرح هادی روستایی عبارت است از تجدید حیات و هدایت روستا به لحاظ ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی. مجری این طرحها بنیاد مسکن انقلاب اسلامی می باشد. در قالب این طرح وضعیت فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی و فرهنگی کل روستا درارتباط با حوزه نفوذ و سطوح بالاتر خود بررسی، ساماندهی و برنامه ریزی می شود.

اهداف طرح هادی به شر ح زیر است.
الف- ایجاد زمینه توسعه و عمران روستاها با توجه به شرایط فرهنگی- اقتصادی- اجتماعی
ب- تامین عادلانه امکانات از طریق ایجاد تسهیلات اجتماعی، تولیدی، رفاهی
ج- هدایت وضعیت فیزیکی روستا
د- ایجاد تسهیلات لازم جهت بهبود مسکن روستائیان و خدمات محیط زیستی و عمومی (اکبری- عبدالهی ۱۳۸۴: ۴۷۴)
طرح هادی ضمن ساماندهی و اصلاح بافت موجود در روستا، میزان و مکان گسترش آتی و نحوه استفاده از زمین برای عملکرد های مختلف از قبیل مسکونی، تولیدی، تجاری و کشاورزی، و تأسیسات و تجهیزات و نیازمندیهای عمومی روستایی را بر حسب مورد در قالب مصوبات طرحهای ساماندهی فضا و سکونتگاه های روستایی یا طرحهای جامع ناحیه‌ای تعیین می کند.
با توجه به اینکه بیش از نیمی از مساحت کشور اراضی تحت تصرف و دست اندرکاری مردم روستاها و عشایر قرار دارد. این اراضی در کلیه مناطق کشور در محدوده های ثبتی و عرفی روستا قرار داشته، و در مقیاسهای مختلف در قالب انواع کشت و کار، مرتع، جنگل، بهره گیری از منابع معدنی سطحی به وسیله روستانشینان مورد بهره‌برداری قرار می گیرد که البته به دلیل کامل نبودن نقشه تفکیکی کاربری اراضی در سطح کشور، ارقام مربوط به کاربری اراضی تقریبی است. اما در مجموع کاربری اراضی پیرامونی روستایی در کشور می تواند به صورت تصرف مستقیم (کاشت) و یا مرتعی بین اهالی تقسیم شود. این اراضی به دلیل محدودیت در منابع باید مورد توجه قرار گیرد.
در ایران نیز بررسی کاربری های اراضی در نواحی شهری بیشتر مورد توجه محققان و پژوهشگران قرار گرفته است و در زمینه کاربری اراضی روستایی مطالعات و پژوهش محدود است.
اگر با کمی تامل و تعمق به گذشته سکونتگاهی ایران بنگریم، در می یابیم که سکونتگاه های اولیه از همان ابتدا دارای نظام و برنامه ریزی خاص بوده اند.سکونتگاه های ادوار مختلف بیانگر آن است که استفاده از زمین ها با اهداف خاصی صورت می پذیرفته است؛دلیل آن با شرایط طبقاتی و اجتماعی بوده یا تفکر خاصی که به نحو ی به دنبال توزیع کاربری های مختلف بوده است.متاسفانه ما امروزه کمتر با منابع مدون از زمان های گذشته در این زمینه مواجه ایم و شاید بهترین سند و مدرک همان بقایای شهرها و سکونتگاه های به تاریخ پیوسته است که خود حاکی از یک مدیریت اندیشمندانه بر آنها بوده است؛حال نکته اینجاست که این مدیریت اگر هم بوده با نام کاربری اراضی مطرح نبوده است. (زمانی،۹۰: ۶)
اینک اگر قرار باشد سابقه ی کاربری اراضی شهری با همین عنوان و بر مبنای اصول علمی بررسی کنیم،باید گفت که قدمت این مطالعات در ایران بسیار کم و عمدتا مربوط به زمان تهیه اولین طرح های جامع شهری می شود( هاشمی ۷۷:۱۳۷۶) به عبارت دیگر کاربری زمین در شهرهای ایران عمدتا در بطن طرح های جامع شهری بوده و کمتر به مجزا به آن پرداخته شده است.الگوی طرح های جامع و تفصیلی در ایران نیز در اصل خود اقتباسی است از الگوی طرح های شهری که پس از جنگ جهانی در اروپا و ایالات متحده آمریکا باب گردید.
طرح های شهرسازی که در ایران از اوایل دهه ی ۱۳۰۰ شروع گردید،تا حدود سال های دهه ۱۳۴۰ بیشتر به عنوان طرحهای گذر بندی و ساختمان سازی مطرح بود و اولین طرح های جامع پس از آن شروع شده است و محصول نهایی طرح ما نیز عبارت بوده است از طرح کاربری زمین در چارچوب منطقه بندی تنظیم و در قالب مرحله بندی نهایتا به عنوان سند قانونی توسعه ی شهری تصویب و برای اجرا به شهرداری ها ابلاغ می گردد.( رفیعیان ۵:۱۳۸۰)
این طرح ها که به پیروی از الگوهای غربی در ایران شکل گرفته،در معماری بومی و سنتی ایران به یکباره از هم گسیختگی بزرگی را پدید آورد، بدون بهره گیری از پشتوانه های فرهنگی ایران و تنها با اتکا به روش های بیگانه و اغلب توسط متخصصین و تحصیل کرده های کشورهای اروپایی و آمریکایی و گاه با استفاده ی مستقیم از کارشناسان خارجی تدوین گردیده است.این نحوه رویارویی با مسائل شهری در ابتدا موجب بروز عکس العمل های تندی در شهر ها شده و چه بسیار بافت های ارزشمند معماری بومی و تاریخی را نابود کرد.( مشهدی زاده دهاقانی،۴۹۱:۱۳۷۴).
از مجموعه مطالعات انجام شده در مورد ارزیابی نتایج عملکرد طرح های شهری در ایران چنین برمی آید که این طرح ها در مجموع نتوانسته اند در جهت اهداف مورد نظر خود حرکت کنند،نتایج طرح پژوهش و ارزیابی طرح های جامع شهری در ایران (سازمان برنامه و بودجه،۱۳۷۲) به نحو بارزی این ناکامی را که نشانی از عدم وجود زیر ساخت های مناسب اقتصادی، اجتماعی، رشد بالای جمعیت و هجوم روستایان به شهرها کمبود قوانین مناسب در بهره گیری از اراضی و کاربری آنها، ضعف نظارت بخش عمومی در حقوق مالکیت و نهادهای ملی و غیره می باشد،را نشان می دهد( مهندسین مشاوره امکو،۶:۱۳۷۸).
توسط مهدی تحصیلدار، رضا اصلانی و سید حامد کمالی نسب در سال ۱۳۹۲ مقاله ای با موضوع امکان سنجی بکارگیری روش پهنه بندی در تعیین کاربری اراضی پیشنهادی طرح هادی روستایی به بررسی کاربری اراضی از لحاظ کیفی و کمی در روستاها و پیرامون استانداردها و سرانه های کاربری در روستاها اشاره نموده است در این مقاله نظرات و دیدگاه های موجود در موردکاربری اراضی اشاره شده است.
درخصوص چگونگی کاربری شهری دیدگاه های متفاوتی مطرح است، لیکن در یک جمع بندی کلی می‌توان آنها را در قالب پنچ دیدگاه عمده مطرح کرد که عبارتند از:
الف- نظریه نقش اجتماعی زمین
ب- نظریه نقش اقتصادی زمین
ج- نظریه ی ساماندهی زمین
د- نظریه ی توسعه ی پایدار شهری و زمین
ه- نظریه ی مدرنیسم و زمین ( زیاری۶:۱۳۸۱- ۱۱)
- در نظریه ی نقش اجتماعی زمین ،محدود کردن مالکیت خصوصی و بهره برداری از اراضی در راستای منافع عمومی مردم در شهرها بیشتر مد نظر می باشد.” هنری جورج” و “اتوواگنر” به این دیدگاه اعتقاد دارند.واگنر معتقد است که اراضی شهر ها باید به مالکیت عمومی در آید،تا قیمت اراضی شهری قابل کنترل باشد و به سود جویی مالکان نیانجامد.
-معتقدان به نظریه ی نقش اقتصادی زمین ،آن را عامل اساسی تغییر فضاهای شهری دانسته و ابراز می دارند که چون زمین و مسکن از منابع کمیاب هستند،ضروری است در بهره برداری از آنها حداکثر کارایی در نظر گرفته شود و ضوابط و مقررات خاصی در نحوه ی استفاده مطلوب از زمین تدوین گردد.زیرا زمین از کارکردهای مختلف مصرفی و مبادلاتی و اقتصادی و فناپذیری برخوردار بوده و دارای مطلوبیت ویژه ای است.” دیویدهاروی” از طرفداران این نظریه است.
- در نظریه ساماندهی زمین،ضوابط و مقررات چگونگی تقسیم اراضی شهری و نحوه ی استفاده از آن به موضوعاتی مثل مالکیت زمین از نظر وظایف بخش عمومی در برابر خطرات و سوانح طبیعی و صنعتی برمی گردد."ابرکرومبی” و “لردریت” عمدتا به این دیدگاه معتقدند.
- در نظریه توسعه پایدار شهری و کاربری زمین،بر نگهداری منافع ارضی بر حال و آینده از طریق استفاده از بهینه از زمین تاکید می گردد و موضوعاتی چون جلوگیری از آلودگی محیط شهری و ناحیه ای،کاهش ظرفیت های تولید محیط طبیعی،عدم حمایت از توسعه های زیا ن آور و حمایت از بازیافت ها را مطرح می‌کند.
- بالاخره نظریه ی مدرنیسم و کاربری اراضی،به منطقه بندی شهری بر اساس عملکردهای خاص بدون توجه به موقعیت، مکان، فرهنگ و سنت در تراکمهای عمودی وافزایش فضای سبز براساس سلسه مراتب شهری اشاره می‌کند.(زیاری،۶۶:۱۳۷۸).
در خصوص چگونگی استفاده بهینه از اراضی نیز دیدگاه های متعددی مطرح اند که از آن جمله اند ارزیابی های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی،زیست محیطی و غیره که مهمترین آنها در ارتباط با برنامه ریزی و طراحی فضاهای شهری، ارزیابی های زیست محیطی و اقتصادی مطرح می باشند.
-ارزیابی زیست محیطی،به خاطر آثار گسترده ای که پروژه های طراحی شهری بر محیط زیست دارند و عمدتا جنبه ی قانونی و الزامی پیدا کرده است،بیشتر مورد توجه می باشد (بحرینی،۴۱۹:۱۳۷۷). این نوع ارزیابی برای ارتقای کیفیت برنامه های زیست محیطی و اتخاذ سیاستی مناسب درباره ی تخصیص معقولانه منابع ارضی برای مصارف مختلف به کار می رود.گرچه تاکنون درباره ی ارزیابی زیست محیطی در پروژه های شهری-ناحیه ای و ملی تقریبا کار اندکی صورت گرفته لیکن به لحاظ اصول علمی و زیست محیطی بسیار مفید است. در عین حال در این روش، ارزیابی باید قادر به پیش بینی نمایش آثار اکولوژیکی ناشی از استقرار کاربری ها بر محیط شهر و ناحیه باشد.( حسین زاده دلیر،۱۰۳:۱۳۸۰٫)
-ارزیابی اقتصادی , جهت سنجش احتمال سود و زیان اقتصادی طرح ها با توجه به اختصاص درآمد عمومی به آنها از نظر تحلیل هزینه-فایده مورد توجه برنامه ریزان می گیرد.در این ارزیابی،ابتدا بررسی سود- هزینه در نظر گرفته می شود و سپس یک ضابطه ی ارزیابی اجتماعی-اقتصادی که بر جرح و تعدیل هایی در بررسی سود و هزینه مبتنی است مورد توجه واقع می شود.در عین حال این تحلیل را می توان به منظور درجه بندی طرح ها بر حسب میزان مطلوبیت نیز مورد استفاده قرار دارد.( زمردیان،۲۶۵:۱۳۷۰) و (رضویان،۷۰:۱۳۷۱). پیرامون پهنه بندی کاربری اراضی در روستاها مقاله ای تدوین گردیده است که این مقاله توسط محسن تحصیلدار نگارش گردیده است در این مقاله با بررسی مهمترین اسناد طرح هادی روستایی، نقشه کاربری اراضی پیشنهادی و ارزیابی تجارب بدست آمده از بیش از سه دهه فعالیت‌های مرتبط با تهیه طرحهای توسعه و عمران روستایی در سطح کشور در کنار تحولات صورت گرفته نشان می دهد که در زمینه تهیه طرحهای توسعه و عمران در سطح جهانی اصلاح در شیوه تهیه طرحهای هادی روستایی و مهمترین سند آن، نقشه کاربری اراضی پیشنهادی را ضروری نشان داده است.
در روند فعلی تعیین کاربری اراضی، اراضی پیشنهادی با کاربری انتفاعی مانند مسکونی با ارزش افزوده بالا نشان می دهد که هزینه یا عوارضی بابت این ارزش افزوده باید پرداخت شود. از سوی دیگر اراضی با کاربری های غیرانتفاعی مانند فضای سبز کم ارزش تر می شوند.
هدف از پژوهش ارائه روشی برای تعیین کاربری اراضی پیشنهادی است تا کلیه اراضی واقع در محدوده طرح از ارزش افزوده برابری نسبت به تهیه طرح هادی روستایی و کاربری های پیشنهادی آن برخوردار شوند. در این روش برای محدوده موجود روستا با رویکرد حداقل مداخله، نسبت به ساماندهی شبکه معابر و کاربری ها است که در محدوده اراضی پیشنهادی - اراضی اضافه شده به بافت موجود روستا - ضمن مشخص کردن ساختار شبکه ارتباطی پیشنهادی، کاربری های پیشنهادی به صورت پهنه بندی و در قالب سه پهنه اصلی سکونت و خدمات، سکونت و فعالیت و خدمات و -فعالیت ارائه خواهد شد.
نتایج این پژوهش نشان می دهد در صورت استفاده از روش فوق الذکر عواید و یا هزینه های ناشی از تحقق کاربری-اراضی برای کلیه مالکین واقع در یک پهنه سرشکن و همچنین مالک تشویق خواهد شد جهت آزادسازی کاربری های مورد درخواست بخشی از زمین را برای کاربری های خدماتی ارائه نماید و از این طریق تحقق پذیری طرح افزایش خواهد یافت.
در بررسی کاربری های اراضی روستایی با توجه و اهمیت زمین و اراضی می توان گفت کاربری های روستایی با توجه به کارکرد خاصی و منحصر به فرد باید از لحاظ ظرفیت، مطلوبیت سازگاری و کارایی مورد ارزیابی قرار گیرد و در این راستا با بهره گرفتن از فرایند تحلیل سلسله مراتبی اولویت و اهمیت کاربری در روستا بررسی قرار خواهد شد
۵-۱ اهداف تحقیق
روستاها از فرایند توسعه بدور نبوده و روز به روز بر اهمیت زمین در روستا و شهر افزوده می شود، لذا به منظور رسیدن به توسعه پایدار در روستاها و بهره برداری صحیح از اراضی باید برنامه ریزی نمود زیرا منابع تجدید ناپذیرند و ضرورت ساماندهی اراضی و کاربریها اهداف این پژوهش را بیش از بیش آشکار می کند. ساماندهی اراضی موجود در روستا به میزان و مکان گسترش آتی و نحوه استفاده از زمین برای عملکرد های مختلف از قبیل مسکونی ، تولیدی ، تجاری و کشاورزی ، و تأسیسات و تجهیزات و نیازمندیهای عمومی روستایی ارتباط دارد. هدف از انجام این پژوهش شناسایی استانداردها و عوامل تبیین کننده پهنه بندی کاربری اراضی در روستای چاشم شهرستان مهدیشهر است:
مهمترین اهداف در برنامه ریزی کاربری اراضی و پهنه بندی کاربریها را می توان پیرامون ایجاد زمینه توسعه و عمران روستاها با توجه به شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، تأمین عادلانه امکانات از طریق ایجاد تسهیلات اجتماعی، تولیدی و رفاهی دانست همچنین با هدایت وضعیت فیزیکی روستا با توسعه هدفمند و ایجاد تسهیلات لازم جهت بهبود مسکن روستائیان و خدمات زیست محیطی و عمومی نیز می توان گامی به سوی توسعه پایدار برداشت.
اهداف اصلی تحقیق: مهمترین اهداف در راستای اجرای طرح امکان سنجی و پهنه بندی کاربری در پژوهش حاضر را در روستای چاشم می توان در ذیل خلاصه نمود
الف- بهبود کیفیت بافت روستا در چارچوب اقدامات پیش بینی شده در پهنه بندی و تلاش برای ایجاد فضای مناسب تر به منظور سکونت و فعالیت در آن
ب- ایجاد تناسب منطقی بین جمعیت و عملکردهای مختلف مسکونی، تولیدی و خدماتی مورد نیاز در محیط روستا
ج- کنترل و نظارت بر روند توسعه کالبدی روستا از طریق برنامه ریزی و تعیین نحوه استفاده از زمین در محدوده بافت مسکونی موجود و پیشنهادی
د- ایجاد زمینه کاهش خطر سوانح طبیعی در روستا از طریق شناخت زمینه های سانحه خیزی و تمهید اقدامات ایمن سازی و نظارت بر ساخت و ساز در آنها
ه- ارزیابی کیفی مولفه هایی چون سودمندی اجتماعی و محیطی، موازنه برنامه ریزی، وابستگی، سازگاری، مطلوبیت، ظرفیت،کارایی کاربری های موجود در روستا
و) شناسایی ارزیابی کمی و کیفی وضع موجود کاربری متناسب با سرانه ها و استانداردهای کاربری در روستاها
ز) تحلیل و بررسی کاربری های موجود و اراضی روستایی و ارائه راهکارهایی به منظور ساماندهی کاربری های روستایی

با فرض نرمالیزه بودن بردارهای حالت سوییچینگ (V_k) ضرب داخلی معادله ی بالا به صورت زیر نوشته می شود:

به توجه به این معادله، نزدیکترین بردار V_k به بردار _Vref بزرگترین n_k را نتیجه می دهد. بنابراین به عنوان مثال چنانچه بردار مرجع در داخل سکتوری که با دو بردار V_i و V_i+1 مشخص می شود قرار گرفته باشد، در بین n_k ها (k=1,2,…,۶)، n_i و n_i+1 دو بزرگترین مقدارند. بنابراین چنانچه یک لایه رقابتی دو بزرگترین n_k را انتخاب کند، دو بردار ولتاژ سوییچینگ V_i و V_i+1بایستی در بازسازی ولتاژ مرجع مورد استفاده قرار گیرند.با بهره گرفتن از تکنیک کلاسه بندی بردارها، دو نورن برنده رقابت، ni و ni+1 توسط معادله زیر محاسبه می شوند:

با توجه به این که

با جایگذاری دو رابطه و بازنویسی ۲-۲۷ خواهیم داشت:

بردار سمت راست معادله ی فوق، مدت زمان اعمال هر یک از بردارهای حالت سوییچینگ، Vi و Vi+1 (t_i+1,t_i) است که می تواند به طور معادل از معادله ی سمت چپ این معادله و به صورت زیر محاسبه شود:

با به کار گیری این تکنیک، محاسبات SVM به جای استفاده از توابع غیر خطی مثلثاتی به کمک جمع و ضرب های ساده انجام می گیرند.شکل ۳-۸ الف حالت های کلید زنی این روش را برای اینورتر سه فاز نشان می دهد. ]۱[

 

الف	ب

شکل ۳-۳:الف بردار حالت های کلید زنی SVM سه فاز. ب)نمودار جعبه ای SVM با کلاسه بندی بردارها برای اینورتر منبع ولتاژ را نشان می دهد.
به دلیل استفاده از بردارهای مجاور تلفات این روش در حد مینیمم خود نگه داشته می شود.

 

• • 1. 1. اینورتر سه سطحی

     

     

 

در این اینورتر سه سطحی نوع دیودی که در شکل ۲-۳ شمای آن که یک بار سه فاز را تغذیه می کند نمایش داده شده است. این اینورتر از دو خازن تشکیل شده است.

شکل۲-۴:الف:اینورتر سه فاز سه سطحی ب: بارو فیلتر
در جدول ۳-۱ وصل کلید با یک و قطع کلید با صفر نمایش داده شده است واز وقوع حالتهایی که سبب
وصل همزمان تمام کلید های یک ساق می شوند (به منظور جلوگیری از اتصال کوتاه شدن خازن)جلوگیری
شده است.با فرض متعادل و متقارن بودن ولتاژ خروجی اینورتر داریم:

با جایگذاری رابطه ۳-۳ در رابطه ۳-۴ داریم:

همچنین با جایگذاری روابط ۳-۳ و ۳-۵ داریم:

بنابراین ولتاژهای فازو خط خروجی اینورتر سه سطحی از  قابل استخراج می باشد
جدول۳-۱ حالتهای مختلف کلید زنی در اینورتر سه سطحی را نشان می دهد
جدول ۳-۱ : حالت های مختلف کلیدزنی در اینورتر سه سطحی

۱٫ در قسمت ورودی یانهاده ها،ضمن اینکه حکومت از حمایتهای سیاسی، سمبلیک یانمادین،مالی وتعهد جامعه مدنی به قانون، نظم ومصالح جمعی برخوردار میشود،درعین حال ملزم است به تقاضاها،نقدها وچالشهای طرح شده از سوی این حوزه پاسخ دهد.دراین حوزه انجمنها وشبکه های مدنی خواسته ها،نقدها وشکایات اعضا را جمع و به حکومت انتقال میدهند و از حکومت انتظار پاسخگویی دارند.
۲٫ در قسمت خروجی یا داده ها،تجلیات ونتایج حکمرانی خوب در قالب کارامدی، پاسخگویی،توزیع عادلانه و منصفانه کالاها وخدمات ومانند آن را می توان شاهد بود.
۳٫ در این مدل،عنصربازخورد مثبت ومنفی استمرار تعامل دولت با جامعه مدنی و سرمایه اجتماعی را تضمین می کند.بازخورد منفی منجر به آگاه سازی نظام به چالش ها و اشتباهاتش می شود؛با اصلاح اشتباهات، تصمیم های غلط ورفع تدریجی چالش هاست که نظام توانمند میشود.بازخوردهای مثبت نسبت به حکمرانی خوب وخروجی های آن به افزایش مشروعیت، رضایت واعتماد عمومی به نظام سیاسی می انجامد.(سردارنیا،۱۳۸۸ب،ص۱۳۹)
آلموند و وربا، علاوه بر نهادهای حکومتی به نقش نهادهای مدنی و فرهنگ اعتماد در پایداری حکمرانی موفق و دموکراتیک، توجه خاصی دارند. نهادهای ثانوی یا انجمن‌های داوطلبانه باعث تعامل و پیوند افراد و گروه‌ها با حکومت می‌شود و از این رهگذر است که می‌توانند بر پویش‌های تصمیم گیری و حکمرانی تاثیرگذار باشند. افراد از طریق نهادهای مدنی می‌توانند خودشان را به طور موثر با نظام سیاسی مرتبط سازند، زیرا اینها میانجی بین افراد ودولت هستند. (سردارنیا،۱۳۹۰ : ۱۰۱)
پس با توجه به تحلیل نظریه سیستمی و نقش نهادهای واسطه، در جامعه به این نتیجه می رسیم که رابطه دولت یا سیستم با نهادهای واسطه و مدنی در جامعه باید به صورت تعاملی و همکاری جویانه باشد تا زمینه پیشرفت و توسعه جامعه را فراهم آورد.

فصل سوم

 

دولت و نهادهای مدنی در شیخ نشین های خلیج فارس

 

 

 

مقدمه

خلیج فارس از منظری کلی، منطقه راهبردی جهانی و از نظر کشورهای ساحلی مانند ایران، کویت، عراق، عربستان، بحرین، امارات متحده عربی، و عمان، منطقهای با اولویت راهبردی به شمار میرود.(بختیارپور و علیپور، ۱۳۹۰).
بیشتر کشورهای خاورمیانه عربی دارای نظامهای سیاسی سلطنتی و پادشاهی با رنگ و لعاب به ظاهر دموکراتیک هستند. حکومت در این واحدهای سیاسی دارای ماهیت خانوادگی بوده و دست به دست از پدر به پسر منتقل میشود. راس حکومت از طرق غیرقانونی و مجاری غیررسمی روی کار میآید، حکومت و حاکمیت فاقد مبانی فکری نظامهای دموکراتیک است و از مولفه های دموکراسیهای امروزی مانند انتخابات قانونی، شایسته سالاری، نخبهگرایی، آزادیهای فردی و جمعی و غیره خبری نیست. موارد مذکور، از جمله مشترکات میان نظامهای درگیر و پر تنش در خاورمیانه و شمال آفریقاست. مسلم است در چنین شرایطی حوزه جامعه مدنی که اصلی ترین خصیصه آن استقلال از دولت است، چندان مجال بروز و ظهور نمی یابد. به تبع این شرایط، علل عمده عدم رشد سازمانهای جامعه مدنی را می توان در بی میلی و فقدان احساس نیاز حکومتها به وجود و مشارکت نهادهای جایگزین، غیر رسمی و غیر دولتی جهت سازماندهی مردمی دید. از اینرو دولتهای خاورمیانه سعی کرده اند همزمان با آغاز فعالیت رسمی نهادها یا مؤسسات، آنان را سریعاً تحت کنترل و نفوذ خود درآورند و یا حوزه عمل آنها را محدود یا جهت مند سازند. همچنین رژیمهای حاکم بر منطقه خاورمیانه در خصوص اتحادیهها و انجمنهای مستقل، اهل تساهل و مدارا نیستند. این عدم تحمل هم در مورد رژیم‌های پادشاهی و هم درباره رژیمهای جمهوری صادق است.

گفتار نخست: بررسی اجمالی نهادهای مدنی در شیخ نشینهای خلیج فارس

از آن جایی که یکی از شاخصهای بارز و مهم توسعه پایدار، وجود جامعه مدنی قوی است، باقی ماندن و ادامه کار رژیمهای استبدادی باعث اختلال در فرایند توسعه خواهد شد. کما اینکه این پدیده در سطح داخلی و خارجی، اعراب را از حرکت در مسیر پیشرفت و توسعه پایدار، خصوصا در ابعاد اجتماعی و سیاسی آن باز داشته است. در این شرایط، کشورهای عربی شاهد قیام و شورشهای مردمی هستند که خواسته های مشخصی در زمینه راه اندازی مؤسسات مدنی و سازمانهای اجتماعی واقعی دارند. همچنین آنان خواستار تغییر ساختاری، تحکیم اصول دموکراسی و جا افتادن آن، و حاکمیت قانون به جای اصل انحصار فردی در قدرت هستند. شاهد مثال وضعیت نابسامان حوزه جامعه مدنی در خاورمیانه عربی، شیوه عمل سران حکومت این کشورها در مدت بسیار طولانی حاکمیتشان است. حکام در کشورهای نزدیک به چندین دهه اجازه ندادند جامعهاى مبتنی بر رویکردهایی که بتواند مطالبات مردم را به رأس حاکمیت منتقل و عملى سازد، شکل بگیرد. این روشها موجب گسستى پر ناشدنى میان حاکمیت و مردم شده است. در هر صورت، تحمیل خفقان همه جانبه و سرکوب هر صداى مخالف و متفاوت، سیاست و روش متداول این حکومت‌ها بوده است.
اما با این وجود، وضعیت جامعه مدنی و نهادهای آن در بین خود این کشورهای عربی نیز یکسان نیست و از نوسان قابل توجهی برخوردار میباشد. به طوری که در برخی از کشورها کم و بیش نهادهای مدنی شکل گرفتهاند، اما تحت فشار و سرکوب قرار داشتهاند اما در برخی دیگر این نهادها به علت وجود جامعه سنتی عشیرهای و قبیلهای، ارتباط کمتر با جهان خارج و غیره، اصولا وجود خارجی نداشتهاند. مصر در مقایسه با تونس، اردن، یمن، لیبی و بحرین وضعیت نسبتاً بهترى از این نظر داشت و دارد. مصر به دلیل جایگاه سیاسی و فرهنگی خود، همواره طلایه دار و مرکز روشنفکری عربی در دهه‌ های اخیر و حتی اواخر قرن ۱۸ میلادی به بعد در منطقه بوده است. بسیاری از تحلیل‌گران، وقوع انتفاضه مصر را همانند فرو ریختن دیوار برلین در دهه ۹۰ میلادی می‌دانند و آن را آغاز حرکت گفتمان دموکراسی‌خواه بومی ‌در کشورهای عربی در خاورمیانه دانسته‌اند.به طورکلی ساخت حکومت اقتدارگرا والیگارشیک، مهمترین منبع یاریشه چالش های سیاسی در کشورهای خاورمیانه عربی است.به طوری که سایر چالش ها درذیل این چالش قرار می گیرند. (سردارنیا: ۱۳۹۲، ص۲۳۸)
در این قسمت روابط دولت ونهادهای مدنی درچهار کشور حوزه خلیج فارس یعنی عربستان سعودی، کویت، بحرین،قطراز لحاظ شرایط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی،به عنوان نماینده سایر کشورهای حوزه خلیج فارس بررسی میشود.

 

 

گفتار دوم: ساختار قدرت سیاسی یاحکومتهای پاتریمونیال ونهادهای مدنی درشیخ نشینهای خلیج فارس

نظریات ماکس وبر به عنوان یکی از متفکران بزرگ قرن در موارد متعددی محققان را جهت تبیین مسایل سیاسی به ویژه در کشورهای جهان سوم یاری می کند. بیشتر نظریات او در زمینه تقسیم‌بندی دولتهای سنتی و تبیین ویژگیهای آنان مورد توجه تحلیلگران داخلی و خارجی قرار گرفته است.. از آنجاکه ویژگیهای دولتهای سلطانی و پاتریمونیال به یکدیگر نزدیک هستند معمولا آنها را در یک بخش مورد بررسی قرار می‌دهند. از طرف دیگر باید توجه داشت که سلطانیسم مترادف با نئوپاتریمونیالیسم^[۳۱] می‌باشد که به همین دلیل برخی تحلیلگران از اصطلاح سلطانیسم و برخی دیگر از واژه نئوپاتریمونیالیسم جهت نامیدن دولتها استفاده می‌کنند.
برخی معتقدند که نظام پاتریمونیال که وبر آن را مترادف با مفهوم سلطانیسم به کار می‌برد نشان دهنده یک نظام سیاسی پیچیده‌تر است که در آن اقتدار پاتریمونیال (موروثی) به وسیله شبکه غیرقابل رویتی از اقتدار اداری اعمال میشود. باید بدین نکته توجه داشت که در هر دو نظام پاتریمونیال و سلطانیسم تاکید بر قدرت مطلقه و اطاعت محض رعیت از حاکم است. نظام پاتریمونیال در مقایسه با حکومت سلطانی کمتر شخصی و خرافاتی می‌باشد.( حاجی یوسفی، ۵۸)

الف) ویژگی های حکومتهای پاتریمونیال منطقه

 

پاتریمونیالیسم^[۳۲]

حکومت پاتریمونیال به معنای گسترش حوزه خانوادگی حاکم است که در آن رابطه میان حاکم(شاه) و مقامات دولتی براساس اقتدار پدری و وابستگی فرزندی است.(بیل،۱۹۸۴: ۲۰۳) در مرکز مدل پاتریمونیال این ایده وجود دارد که پدران و شوهران، کارفرمایان، معلمان و غیره همگی نماینده یا مدل کوچکی از قدرت دولتی هستند که تنها منافع نخبگان پاتریمونیال را نمایندگی می‌کند. به عبارت دیگر این مدل دولت را منبع یا نقطه تمرکز قدرت تصور می‌کند که در هر سطح یا حوزه‌ای نظیر خانواده دولت، آموزش، تولید و … یکسان است.(حاجی یوسفی،۱۳۸:ص۶۱)
پاتریمونیالیسم یک ساختار سیاسی است که به شدت غیررسمی بوده و خصلت شخصی دارد و در آن ساختار دولت ادامه حاکم و دربار محسوب می‌گردد. در پاتریمونیالیسم امتیازاتی از ناحیه دولت توزیع می‌شود که اگر دولت خصلت رانتی بودن را دارا باشد این امتیازات و مزایا تشدید خواهد شد. مولفه‌های نظامهای پاتریمونیال عبارتند از:
۱- وابستگی کامل نظام دیوانسالارانه به شخص پادشاه و فردی بودن روند تصمیم‌گیری که موجب شخصی شدن کامل اقتدار می‌گردد.
۲- پادشاه تحت تاثیر اطرافیان و نزدیکان قرار دارد لذا درباریان و مردم به منظور تقرب به شخص پادشاه و اثرگذاری بر تصمیمات وی همواره در التهاب نوعی مبارزه قدرت پنهان به سر می‌برند.۳- پادشاه به منظور تثبیت موقعیت و حفظ حاکمیتش به رقابتهای پنهان و آشکار در اطراف خود دامن می‌زند۴-  اتکا به نیروهای نظامی و مسلح و امنیتی. ۵- استفاده از مشروعیت دینی برای تثبیت پایه‌های اقتدار(علاوه بر استفاده از نیروهای نظامی و سرکوب). به گفته موسکاسیمان مذهب مقوم نظام پاتریمونیال است.

۶- تعارض‌(شجاعی زند،همان : ۳۵)برخی ویژگیهای دیگر پاتریمونیالیسم مانند حامی پروری، فقدان پایگاه اجتماعی و … هستند.
به طور کلی فرهنگ و نگرش سیاسی گروه‌های حاکم در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بنا به دلایل تاریخی، اجتماعی و روانشناختی، نگرش پاتریمونیالیستی بوده که در آن ساخت قدرت به عنوان رابطه عمودی و آمرانه از بالا به پایین میان حکام و مردم برقرار بوده است. از آنجا که قدرت او کاملا مطلق تصور نمی‌شده و او محدود به سنت و مذهب بوده بنابراین نمی‌توانسته خودکامه باشد.(بشریه،۱۳۸۱: ۳۱). در اصل آن چه که زمینه به خواب رفتن کشور های منطقه را در چند دهه اخیر فراهم کرده و به بیداری اسلامی و انقلاب های پی در پی منجر شده ساختار قدرت در این کشور هاست که صرف نظر از شکل ظاهری پادشاهی یا جمهوری بودنشان در همه آنها یکسان است. عاملی که علی رغم تفاوت های بسیار در شاخص های توسعه نظیر میزان سواد و درآمد ملی در این جوامع شده و در آخر برای این ملت ها راه‌چاره ای جز انقلاب باقی نگذاشته است.
ویژگی دیگر نظام های پاتریمونیال خاورمیانه تلاش حاکمان در بدست آوردن حمایت مذهب و مشروع و الهی جلوه دادن حاکمیت خود و به عبارت دیگر داشتن ارتباط با سرمنشا هستی است و القابی نظیر خادم حرمین شریفین در عربستان سعودی و پیشوند امیرالمومنین در مغرب شاهد همین امر است.
خلاصه آنکه ویژگیهای پاتریمونیالی رژیم های منطقه نظیر تمرکز یکجانبه قدرت در دست پادشاه و نبود نهادهای مشارکت قانونی کنترل کننده قدرت و سیاست.گسترش روز افزون بوروکراسی های اداری و ناکارآمد و فاسد بودن آنها . وجود فرایند تصمیم گیری غیر عقلانی  و فقدان پایگاه توده ای در میان مردم و اتکا به نزدیکان و خویشان و سازمان های غیر رسمی اطلاعاتی و امنیتی که نتیجه آن وابستگی به قدرتهای خارجی است این نوع نظامها را به شدت آسیب پذیر ساخته و بهمین دلیل طیف وسیعی از مخالفتها و مقاومت های پنهان بوجود می‌آید که هیچ عکس العملی برای حکومت در شرایط بحرانی جز استفاده از امکانات نظامی و قهر آمیز و بعضا توسل به نیروهای خارجی نظیر آنچه در بحرین رخ داد باقی نمی گذارد که خود مخالفین را در مخالفت خود ثابت قدم تر مینماید و عکس العملی از پیش شکست خورده است.
در نتیجه سیستم سلطانی و قبیلهایی بودن جوامع عربی همچنین استقلال کامل دولت از ملت حکومت از سیاست حمایت از بعضی قبایل و عدم حمایت از بعضی دیگر برای حفظ قدرت خود استفاده میکند. بعنوان مثال در یمن علی عبدالله صالح با تجهیز نظامی و حمایتهای اقتصادی و اجتماعی فراوان از قبیلهها شد در جنوب انها را به جنگ با حوثیها در شمال فرستاد. در نتیجه همین سیاست تقویت یکی و تضعیف دیگری نیروی رقیبی برای حاکمیت بوجود میآید و خود این نیرو درآینده درست مشابه همین قبیله حاشد در یمن موجب فروپاشی نظام قبلی را فراهم میکند. لیکن نظام جدید بخاطر همان ویژگیها به حکومتی مشابه نظام قدیم تبدیل میشود و تنها شکل آن به نسبت شیوه بدست آوردن قدرت مثلا به پادشاهی جدید یا ریاست جمهوری مادام العمر موروثی تغییر می کند.

ب) عدم امکان شکل گیری جامعه مدنی نیرومند واستقلال نهادهای مدنی درساخت قدرت سیاسی پاتریمونیال

با توجه به ویژگی های دولت درساخت پاتریمونیال نمیتوان انتظار شکل گیری جامعه مدنی ونهادهای مدنی رادراین جوامع داشته باشیم چراکه همانطورکه گفته شد در نتیجه نظام قبیلهای در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس طبقات اجتماعی مستقل از حکومت بوجود نمیایند فلذا بر خلاف نظامهای سلطنتی اروپای غربی که در آنها پادشاه نسبت به اشراف دیگر پاسخگو بود قدرت موازی شکل نمی گیرد که خود بقای مطلق بودن حاکمیت را تضمین میکند.
به گفتهی آیزنشتات (۱۹۷۸)، دولت‌های «نئوپاتریمونیال» آن دسته از دولت‌های کمابیش مدرن شده‌ای هستند که در آنها حکومت به ظاهر بوروکراتیک مدرن و حزبی وجود دارد؛ ولی در حقیقت، فردی قدرتمند، نه از راه پیروی از قوانین غیرشخصی، بلکه بر پایهی یک نظام گسترده ی پشتیبانی شخصی بر جامعه فرمان می‌راند. چنین دولت‌هایی ممکن است نمادهای دموکراتیک همچون پارلمان، احزاب سیاسی، قانون اساسی و انتخابات داشته باشند، ولی همگان به خوبی می‌دانند که تصمیمات رئیس دولت، قطعی و بی‌چون و چراست؛ زیرا نظام پشتیبانی و امکان کاربرد زور، مایه ی تضمین سرسپردگی قوهی قانونگذاری و احزاب سیاسی، تفسیر جانبدارانه از قانون اساسی و پیروزی‌های انتخاباتی می‌شود.(گلدستون،۱۳۸۵:ص۱۱۱)
در چنین دولت‌هایی مانند دولت‌های عربی، در بیشتر موارد، توده‌ها از سیاست کنار گذارده می‌شوند. آنها ممکن است در انتخابات ادواری زیر کنترل کارگزاران دولت شرکت کنند، ولی علاقه‌شان به اقتصاد و سیاست تا اتدازهی زیادی تدافعی است. نخبگان نیز در چنین دولت‌هایی سخت سیاسی هستند. بنابراین، ریاست اجرایی کشور در وضعی است که باید به عنوان میانجی میان بخش‌های فعال نخبگان همچون اعضای الیگارشی سنتی، بوروکرات‌ها، متخصصان جدید و بلندپایگان نظامی عمل کند. اعضای الیگارشی سنتی، بیشتر پشتیبان دولتند و شبکه‌های پشتیبانی و زورمدار ویژه ی خود را دارند. متخصصان جدید برآمده از نظام‌های مدرن آموزشی هستند. مهندسان، روزنامه‌نگاران، حقوق‌دانان، پزشکان و بازرگانان بیشتر از محیط‌های شهری ریشه می‌گیرند و پیوندهای نیرومندی نیز با بازرگانی و فرهنگ بین‌المللی دارند. اگر کارگران ماهر را به این مجموعه بیافزاییم، این گروه‌ها بزرگترین بخش طبقه ی متوسط شهری را تشکیل می‌دهند.که این گروه حکومت راتاحدی به چالش میکشد.

۱-ساختار قدرت سیاسی درعربستان

به رغم ساختار رسمی حاکم بر کشورها که بیانگر تعاملات فیمابین است، کشورها و از جمله کشورهای جهان سوم، تحت تاثیر یکسری از مولفه های غیررسمی اداره میشوند که بارزترین وجه این مولفه ها، رابطه قدرت میان افراد و گروه های مختلف است. این دو مولفه رسمی و غیررسمی تشکیل دهنده ی ساختاری است که توزیع قدرت در آن صورت میگیرد. عربستان سعودی یکی از کشورهایی است که عملکرد این مولفه ها در آن جالب توجه است. در عربستان سعودی چند گروه اصلی قدرت را در دست دارند که شامل خانواده سلطنت، رهبران مذهبی، قبایل، بازرگانان، تکنوگراتهای جدید هستند. این گروه ها گاه در امتداد هم و گاه در تعارض با یکدیگر حرکت میکنند. هر یک از این گروه ها، خود دارای زیر مجموعههایی است که پیوند و رابطه قدرت میان آنها را گستردهتر نموده است.
گمان بر این است که منبع اصلی قدرت در تمام سطوح حکومتی عربستان سعودی متکی بر سلطنت مطلقه آل سعود بوده و شاه و شاهزادگان تراز اول از قدرت و آزادی عمل گستردهای برخوردار هستند.
صحیح است که در این کشور قانون اساسی به معنای مدرن امروزی که اختیارات پادشاه مبتنی بر آن تعریف شود و نیز حزب سیاسی وجود ندارد، اما در واقع تفکیک قوا و محدودیتهایی بسیار بر قدرت پادشاه اعمال میشود. از جمله این که سنتهای سیاسی و حکومتی در عربستان به جای خودرایی، مبتنی بر اجماع و به جای ایدئولوژیگرایی صرف، مبتنی بر عملگرایی بهره مند از ایدئولوژی است.. قدرت پادشاه توسط قطبهای قدرت دیگر خارج از خاندان سلطنتی چون دین و مذهب و علمای دینی، عرف و آداب و رسوم، تکنوکراتها، فعالان تجاری و تا حدودی با حصول اجماع میان قبایل اصلی سرزمین عربستان، تنظیم میشود. مطابق با اصل ۴۴ نظامنامه حکومت عربستان، دولت عربستان بر سه قوه استوار است؛ قوه مقننه، مجریه و قضاییه، این سه قوه در انجام وظایف خود بر مبنای این قانون و قوانین دیگر به گونه ای هماهنگ عمل کرده و در عین حال پادشاه مرجع تمام این قوا به شمار میآید. پادشاه، رئیس حکومت، نخست وزیر و رئیس قوه مجریه بوده، و مرجع تمامی قوای سه گانه محسوب میشود و مرجع تمامی قوای سه گانه محسوب میشود و تمامی عزل و نصبها با دستور او صورت میگیرد. در پادشاهی سعودی، تمامی اقدامات مبتنی بر آموزه‌های سلفی است که نگرش مذهب حنبلی را شامل می‌شود. این نگرش در حوزه اقتصاد و تجارت خیلی باز است، اما در حوزه حقوق خانواده و رفتارهای اجتماعی از جمله محافظه ‌کارترین نگرش‌ها محسوب می‌شود.

۲-ساختارقدرت سیاسی کویت

می‌توان گفت که ساختار سیاسی کویت از بین کشورهای منطقه در یک چارچوب عربی و خلیجی به الگوی سیاسی دموکراسی غربی نزدیک تر است. در میان کشورهای عرب حوزه خلیج فارس مردم کویت از آگاهی و رشد سیاسی و سطح علمی خوبی نسبت به سایر کشورها برخوردارند. در این کشور احزاب سیاسی رسمی و یا غیررسمی وجود ندارد. جمعیت‌های سیاسی و مذهبی تحت پوشش مسائل مذهبی و اجتماعی می‌توانند فعالیتهای سیاسی داشته باشند. کویت به لحاظ موقعیت جغرافیایی خاص و داشتن منابع سرشار نفت، برقراری روابط با تمام کشورها رادر حفظ ثبات خلیج فارس مثبت می‌داند. قانون اساسی کویت پایه روابط خارجی را با تأکید بر احترام متقابل و عدم مداخله در امور دیگران ذکر نموده‌است.
کویت تنها کشور عرب عضو شورای همکاری خلیج فارس است که پارلمان انتخابی دارد. قانون انتخابات کویت، قانون مصوب ۱۲ نوامبرسال ۱۹۶۲ است که با امضای عبدالله السالم الصباح امیر وقت این کشور به اجرا درآمد و در سال های اخیر تغییرات اندکی به خود دیده است. مردم کویت حضور در عرصه های انتخاباتی را پیش از سایر کشورهای منطقه آغاز کردهاند. گروهی از شهروندان کویت از شرکت در انتخابات محروم هستند. نیروهای نظامی و انتظامی حق نامزد شدن در انتخابات را ندارند. هر مرد کویتی بالای ۲۱ سال سن حق رای دادن دارد و زنان نیز برای نامزد شدن یا شرکت در انتخابات باید به احکام و قوانین شریعت اسلامی التزام داشته باشند.
کویت تا کنون یازده مرحله انتخابات پارلمانی و یک مرحله انتخابات برای تشکیل مجلس ملی را تجربه کرده است. در تمام این دوران به استثنای دوره یازدهم، انتخابات تنها منحصر به مشارکت مردان بود، این مساله در کنار عواملی دیگراز جمله وجود جدولهای ویژه انتخاباتی و ضرورت ثبت نام شرکت کنندگان حایز شرایط رای در این جدولها و شرط سنی ۲۱ سال تمام برای شرکت کنندگان، سبب میشد حتی میزان مجموع شرکت کنندگان در انتخابات این کشور به مرز صد هزار نفر نرسد، اما اصلاح قانون انتخابات در دوره یازدهم و دادن حق رای و حق نامزدی به زنان سبب شد آمار شرکت کنندگان از مرز ۳۰۰هزار نفر بگذرد. جمعیت کویت حدود دو و نیم میلیون نفر است که ۴۵ درصد آنان را اهالی کویت و بقیه را مهاجران دیگر کشورها تشکیل میدهند. حق مشارکت در انتخابات این کشور تنها در انحصار شهروندان رسمی کویت است.( http://r.iribnews.ir/UserFiles/File/238.pdf)
همانطور که پیش از این گفته شد، نخست وزیر و وزرا جزء اعضای انتصابی پارلمان محسوب میشوند و به جز در مواردی معدود مانند رای اعتماد، از حق رای برخوردارند. وجود این تعداد اعضای انتصابی در یک نهاد انتخابی ناشی از ضعف دموکراسی در این کشور است.
قانون اساسی کویت در مورد احزاب و گروه های سیاسی از شفافیت و صراحت لازم برخوردار نیست. اگرچه دربرخی از اصول قانون اساسی کویت اشارهای ضمنی و گذرا به فعالیت گروه های سیاسی شده است اما در این قانون به طور صریح و شفاف، اصلی که موید قانونی بودن فعالیت احزاب سیاسی باشد وجود ندارد. در اصل ۴۳ قانون اساسی کویت آمده است که تشکیل انجمنها و اتحادیهها بر بنیادهای ملی و با ابزارهای مسالمت آمیز آزاد است». در اصل ۴۵ نیز اشاره شده است که « افراد و هیات ها حق اظهار نظر در مورد قوای سه گانه و مورد خطاب قرار دادن این قوا را دارند». طرفداران نظام چند حزبی با تفسیر این دو اصل قانونی فعالیت تشکلهای حزبی را مجاز میدانند، اما دولت کویت با این تفسیر مخالف است.

 

23. 23. ولیّ ؛ بحث درباره آن گذشت و حقّ مطلب روشن شد. و نیز معانی زیر :

 

23. 23. سیّد ‍]آقا و سرور ].

 

23. 23. متصرّف در امور.

 

23. 23. متولّی امور.

 

نتیجه :‌مولی تنها یک معنی دارد و آن «أولی به شیء » ‍[أولویّت داشتن و سزاوارتر از دیگران بودن ] است. و این اولویّت بسته به موارد کاربردش متغیّر است، واشتراک این معانی اشتراک معنوی است نه لفظی، و آن از اشتراک لفظی بهتر است ^[۲۰۳]؛ چون اشتراک لفظی نیاز به وضع متعدّد دارد، و در اینجا وضع متعدّد، با دلیل قطعی ثابت نشده است، و قانون در این گونه موارد، نفی آن است [اصل عدم تعدد وضع ].
و سخن برخی افراد پیرامون معنای روایت مسلم که با سند صحیح خود^[۲۰۴] از پیامبر خدا(ص) نقل می کند که فرمودند : «لا یقل العبد لسیّده : مولای » [ برده به مالکش نباید بگوید مولای من ] و در حدیث ابو معاویه این جمله افزوده شده است : «فأن مولاکم الله » [ زیرا مولای شما خداست]، دلالت می کند بر اینکه از این لفظ هنگامی که بدون قرینه است، معنای اولویّت به ذهن تبادر می کند. و این روایت را بسیاری از ائمه حدیث در کتابهایشان نقل کرده اند. ]^[۲۰۵]

قرینه های متصل و منفصل تعیین کننده معنای «مولی»

تابه اینجا روشن شد که واژه ی« مولی» مشترک معنوی و به معنی «اولی به شیء»است اما اگر کوتاه بیاییم و بپذیریم که واژه «مولی» مشترک لفظی است و این معنا یکی از معانی واژه «مولی » است، می گوییم‌: در حدیث قرینه های متصل و منفصل فراوانی وجود دارد که معانی دیگر را نفی می کند اینک با بهره گرفتن از تحقیق علامه امینی در الغدیر^[۲۰۶] قرینه ها را ذکر می کنیم :
قرینه اول : آغاز حدیث، که پیامبر خدا(ص) می فرماید :
«الست اولی بکم من انفسکم » ‍[آیا من نسبت به شما از خودتان سزاوارتر نیستم، یعنی آیا بر شما ولایت مطلقه ندارم؟ ] و یا الفاظی نزدیک به آن که دلالت بر این معنا دارد. آن گاه حضرت این سخن را متفرع بر سخن قبلی ساخته، می فرماید‌: «من کنت مولاه فعلی مولاه » [هر کس که من مولای اویم علی مولای اوست].این مقدمه را بسیاری از علمای شیعه و اهل سنت نقل کرده اند.
از جمله حفّاظ و امامان اهل سنّت که آن را نقل کرده اند، از این قرارند:
۱- احمد بن حنبل ۳- نسایی ۵- ترمذی
۲- ابن ماجه ۴- طبری ۶- سیوطی
این مقدمه از بخش های صحیح و ثابت این حدیث است که چاره ای جز اعتراف به آن نیست، و اگر پیامبر خدا(ص) از این کلام غیر از معنایی که در مقدمه بدان تصریح نموده، اراده می کرد‌، هر آینه کلامش – که ما معتقدیم از هر لغزشی دور است – بی سر وته و به هم ریخته شده، از بلاغت ساقط می شود در حالی که آن حضرت «أفصح البلغاء» و «أبلغ من نطق بالضاد » [ فصیح تر از همه انسانهای بلیغ، و بلیغ تر از همه تلفظ کنندگان ضاد] است‌؛ پس برای ما که باور داریم همه اجزای کلام پیامبر به خاطر این که از منبع وحی بر زبانش جاری می شود، با هم مرتبط است، راهی نیست جز این که بگوییم معنی مقدمه با ذی المقدمه متّحد و یکسان است [ و چون مولا در آغاز کلام پیامبر به معنای أولی به شی ء است، پس مولا در کلام بعدی نیز به همین معناست].

و سخن سبط بن جوزی حنفی ^[۲۰۷] در «تذکره » مطلب یاد شده را کاملاً روشن می سازد. وی ده معنا برای واژه «مولی » نام می برد و «أولی » را دهمین معنا قرارداده و می گوید :
منظور از حدیث، طاعت مخصوص است ؛ بنابراین معنای دهم که «أولی » باشد متعیّن است، و معنی حدیث این است : «من نسبت به هر کس که سزاوارتر از خود او بر او هستم، علی نیز از او بر خودش سزاوارتر است ».
قرینۀ دوم : پایان حدیث که می فرماید : «اللهم وال من والاه و عاد من عاداه »
‍[خداوندا! دوست بدار کسی که او را دوست می دارد، و دشمن بدار کسی را که با او دشمنی می کند]. و در برخی طرق حدیث این جمله یا قریب به آن نیز آمده است: «وانصر من نصره واخذل من خذله »؛ ‍]یاری کنندۀ او را یاری، و خوار کننده او را خوار گردان]. ما پیش از این، راویان آن را یادآور شدیم . و می توان برای تأیید قرینیّت آن مبنی بر اینکه «مولی » جز با معنی اولویّت ملازم با امامت، سازگاری ندارد، وجوهی را ذکر کرد :

 

1. 1. هنگامی که پیامبر خدا(ص) مقام شامخی را که خداوند به وصیّش واگذار کرده بود یعنی ریاست عامّه بر مردم و امامت مطلقۀ پس از پیامبر، آشکار ساخت، طبیعتاً می دانست که تحقیق این امر به ارتش و حامی و اطاعت والیان و استانداران و فرمانداران و کارگزاران نیازمند است. و نیز می دانست – آن گونه که در قرآن ^[۲۰۸]آمده است – در میان مردم افرادی هستند که به او حسادت می ورزند. و نیز حضرت می دانست کسانی هستند که کینه او را در دل خود پیدا می کنند، و افرادی میان منافقان وجود دارند که به خاطر خون خواهی های جاهلی، دشمنی او را در دل پنهان داشته اند، و نیز می دانست که پس از او از سوی آزمندان حکومت و مال، فتنه و فسادی بر گرفته از حرص و ولع، پدید خواهد آمد، و آنان از علی خواسته هایی خواهند داشت که شایستگی آن را ندارند و علی(ع) نیز طبق حقّ، عمل کرده خواسته های آنان را به خاطر عدم کار آزمودگی و عدم شایستگی شان بر آورده نخواهد ساخت، و در نتیجه آنان سپرهایشان را مقابل او خواهند گرفت [ دشمن او شده و به جنگ با او می پردازند^[۲۰۹]] برابرش صف آرایی می کنند. چنان که اجمالاً آن را با این سخن، بیان می فرماید : «‌إن تؤمروا علیّا – ولا أراکم فاعلین – تجدوه هادیاً مهدیاً»^[۲۱۰]

 

[ اگر از علی فرمانبرداری کنید – و من نمی بینم که انجام دهید – هر آینه او را رهنما و هدایت شده خواهید یافت ]؛ و در عبارتی : «إن تستخلفوا علیاً – و ما أراکم فاعلین – تجدوه هادیاً مهدیاً»^[۲۱۱] ‍‍[اگر خلافت علی(ع) را بپذیرید – و فکر نمی کنم بپذیرید – او را هدایت کننده و هدایت شده، خواهید یافت].
و چون حضرت وقایع آینده را می دانست، از این رو شروع کرد به دعا کردن برای دوستدار و یاری کننده او‌، و نفرین بر دشمن و خوار کنندۀ او، تا باشد که امر خلافت برای اوثابت گردد، و مردم بدانند که محبّت او سبب جلب محبّت خدای سبحان، و دشمنی با او و خوار ساختن او سبب خشم و غضب او خواهد شد، تا در نتیجه مردم به حقّ و اهل آن نزدیک گردند. و چنین دعایی که به صورت عامّ و بدون قید بیان می شود، مناسب نیست مگر دربارۀ کسی که از چنین مقامی برخوردار است و به همین علّت چنین دعا و کلامی دربارۀ سایر مؤمنان که خداوند محبّت ورزیدن به یکدیگر را بر ایشان واجب ساخته، وارد نشده است، و نفرت میان آنان، جزئی است و به این حدّ نمی رسد.
و چنین دعایی هنگامی صادر می شود که شخص مورد دعا، از ارکان دین و نشانه اسلام و امام امت باشد، و روگردانی از او سبب شکستن بازوی حق ّ و گسستن دستگیره اسلام باشد.
۲- این دعا- به جهت عمومیّتی که از حیث اشخاص به خاطر وجود موصول[من]، و از حیث زمان و حالات به خاطر حذف متعلّق، دارد – بر عصمت امام دلالت می کند؛ چون چکیده معنایش، این است که در هر حال و در هر زمان و بر هر کسی، دوستی و یاری او واجب ؛‌و دشمنی با او و خوار شمردن او حرام است، و این نشان می دهد که او در همه احوال، دارای صفتی است که مانع صدور معصیت از او می شود‌، سخن غیر حقّ نمی گوید، عمل غیر حقّ انجام نمی دهد، و با غیر حقّ همراه نمی باشد؛ زیرا اگر گناهی از او صادر شود بر هر کسی واجب است که به علّت ارتکاب گناه و برای دست برداشتن از آن، ناراحتی خود را از آن اعلام و دشمنیش را با او آشکار سازد. و چون پیامبر از عموم کلام خود هیچ حالت و زمانی را استثنا نکرده، در می یابییم که علی(ع) همواره و در همه احوال و در همه اوقات بر همان صفتی بوده است که ذکر کردیم. و دارندۀ این صفت قطعاً امام است ؛ زیرا بر اساس براهین یاد شده در جای خود، قبیح است که شخص پایین تر از او بر او مقدّم شود و عهده دار امامت شود . و حال که ثابت شد او امام است، پس نسبت به مردم، أولویّت داشته و سزاوارتر از خودشان به خودشان می باشد.
قرینه سوم : سخن پیامبر اکرم(ص) :‌«یا ایها الناس بم تشهدون ؟ قالوا : نشهد أن لا إله إلاّ الله . قال : ثمّ مه؟ قالوا :‌و أنّ محمداً عبده و رسوله . قال : فمن ولیّکم ؟ قالوا : الله و رسوله مولانا » [ ای مردم! به چه چیزی شهادت می دهید ؟ گفتند : شهادت به لا اله الا الله . فرمود : پس از آن به چه ؟ گفتند : به این که محمّد بنده و فرستاده اوست . بعد فرمود : ولیّ شما کیست؟ گفتند : خدا و رسولش مولای ما هستند]. در این لحظه پیامبر دست بر بازوی علی(ع) زد و آن را بلند کرده و فرمود : «من یکن الله و رسوله مولاه فإن هذا مولاه…»[هر کس که خدا و پیامبرش مولای اوست، همانا این علی مولای اوست ]. این عبارت، از جریر نقل شده است.^[۲۱۲]
قرار گرفتن ولایت در سیاق شهادت به توحید و رسالت، و آمدن آن در پی ولایت مطلقه خدای سبحان و پیامبرش، ممکن نیست مگر اینکه معنای امامت ملازم با اولوّیت بر جان مردم، اراده شده باشد ‍]همانگونه که پیامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است‌:( النبی أولی بالمؤمنین من انفسهم ) ^[۲۱۳]، علی(ع) نیز بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است].
قرینه چهارم : سخن پیامبر خدا(ص) پس از پایان حدیث : «الله أکبر علی إکمال الدین و إتمام النعمه و رضا الرّب برسالتی و الولایه لعلیّ بن أبی طالب »[ الله اکبر بر کامل شدن دین و تکمیل نعمت و خشنودی خدا از پیام رسانی و رسالت من و ولایت علی بن ابی طالب ].
به نظر شما کدام معنی، غیر از امامتی که متمّم برنامه ها و مکمّل نشر دین و تثبیت کننده پایه های رسالت است، دین را کامل و نعمت را تمام و خشنودی پروردگار را در ابلاغ رسالت، جلب می کند؟
شکی نیست که همان معنی ولایت وامامت است که چنین اقتضایی را دارد و لا غیر پس در این صورت کسی که عهداه دار این مسؤولیت مقدّس می شود‌، نسبت به مردم سزاوارتر از خودشان است.
قرینۀ پنجم : سخن حضرت پس از بیان ولایت‌: «کأنی دعیت فأجبت »[گویا فراخوانده شدم و اجابت کردم]، یا «أنه یوشک أن ادعی فاجیب » [نزدیک است که فرا خوانده شوم و اجابت نمایم ]، یا «ألا و إنی اوشک أن افارقکم »‌‍[ آگاه باشید که نزدیک است از شما جدا شوم ]، یا «یوشک أن یأتی رسول ربی فاجیب » [ نزدیک است که فرستاده پروردگارم بیاید و من پذیرای دعوت او باشم ] . و چنانکه پیش از این یادآور شدیم ^[۲۱۴]، این سخن را حفّاظ حدیث، فراوان تکرار کرده اند.
این سخن پیامبر خدا(ص) به ما می فهماند که امر مهمی از تبلیغ پیامبر(ص) باقی مانده بوده، که حضرت نگران آن بوده که مبادا پیش از ابلاغ آن، مرگش فرا رسد( و فرصت تبلیغ آن را پیدا نکند ) و رسالتش ناتمام بماند.
بر اساس نقل مسلم^[۲۱۵] بعد از این نگرانی و اهتمام، غیر از ولایت امیر مؤمنان و ولایت عترت پاکش، چیز دیگری را ابلاغ نکرد. و آیا این امر مهمّی که منطبق بر این ولایت است، غیر از معنی امامتی است که در بسیاری از صحاح بدان تصریح شده است؟! آیا صاحب این ولایت نسبت به مردم سزاوارتر از خودشان نیست؟!
قرینۀ ششم : کلام پیامبر(ص) پس از بیان ولایت علی(ع) : «هنئونی هنئونی أن الله تعالی خصنی بالنبوه و خصّ أهل بیتی بالامامه»^[۲۱۶][ به من تبریک بگویید، به من تبریک بگویید؛ زیرا خدای تعالی مرا به پیامبری و اهل بیتم را به امامت برگزید].
این عبارت به روشنی بیانگر این است که امامت مختصّ اهل بیت است، و در رأس آنان امیرمؤمنان(ع) قرار دارد که در آن لحظه، او مورد نظر بود. و نیز خود تهنیت و بیعت و برگزاری محفلی که تا سه روز ادامه داشت^[۲۱۷] با غیر خلافت و ولایت سازگاری ندارد؛‌و به همین دلیل است که شیخان- یعنی ابوبکر و عمر – وقتی که با امیرمؤمنان(ع) ملاقات کردند، به او تبریک گفتند. و این، بیانگر معنای واژه «‌مولی » در کلام پیامبر(ص) است ؛ پس آن که آراسته به صفت مولی است‌، کسی است که نسبت به مردم سزاوارتر از خودشان می باشد.
قرینۀ هفتم : کلام پیامبر(ص) پس از بیان ولایت‌: «فلیبلغ الشاهد الغائب » [ باید حاضران به غایبان برسانند].^[۲۱۸]
آیا برای شما باورکردنی است که پیامبر خدا(ص) امری را از قبیل موالات و محبّت و یاری که میان مسلمانان رواج دارد و برای همه آنان به وسیله کتاب و سنت روشن می باشد، این چنین برای ابلاغ آن به غایبان تأکید کند و این مقدار اهتمام ورزد، و به بیان آن حرص وعلاقه از خود نشان دهد؟ گمان نمی کنم سست رأیی، شما را به این راه بکشاند و چنین مطلبی را به شما تحمیل کند؛ زیرا شما بی شکّ خواهیدگفت : حتماً پیامبر خدا(ص) مسألۀ مهمّی را در نظر داشته داست که تا آن لحظه، زمینه را برای ابلاغ آن فراهم نمی دیده، وافرادی که در آن اجتماع حضور نداشتند از آن آگاه نبوده اند، و این مسألۀ مهمّ، جز امامت نخواهد بود که با آن، دین کامل، نعمت تمام، و خشنودی پروردگار فراهم می شود. و حاضران در آن اجتماع نیز از کلام پیامبر(ص) غیر از این برداشت نکردند. و از پیامبر(ص) در آن اجتماع، کلام دیگری نیز نرسیده است تا بگویم حضرت به تبلیغ آن فرمان داده است. و این امر مهمّ جز با معنی «أولی » از معانی واژه «مولی »، مطابقت و مناسبت ندارد.
قرینۀ هشتم‌: سخن پیامبر(ص) پس از بیان ولایت بر اساس روایت ابو سعید خدری و جابر ^[۲۱۹]: «الله أکبر علی إکمال الدین، و إتمام النعمه، و رضا الرّب برسالتی، و الولایه لعلی بعدی»[ الله اکبر بر کامل شدن دین، و تمام شدن نعمت، و خشنودی پروردگار به رسالت من و ولایت علی پس از من ]. و در لفظ وهب^[۲۲۰] آمده است :‌«إنه ولیکم بعدی »[ همانا او ولیّ شماست پس از من ]. و در لفظ علی(ع) [ به نقل از پیامبر(ص) ] که پیش از این گذشت ^[۲۲۱] آمده است :‌«‌ولی کل مؤمن بعدی »[ پس از من ولیّ همه مؤمنان است ].
و نیز ترمذی و احمد وحاکم و نسائی و ابن ابی شیبه و طبری و بسیاری دیگر از حفاظ با سند صحیح این سخن را از پیامبر(ص) نقل کرده اند ^[۲۲۲]: «إن علیا منی و أنا منه و هو ولی کل مؤمن بعدی» [همانا علی از من و من از اویم و او ولی هر مؤمنی پس از من است]. و در نقل دیگر آمده است : «هو ولیّکم بعدی » [او ولیّ شما پس از من است].
و ابو نعیم در «حلیه الأولیاء»^[۲۲۳] و دیگران^[۲۲۴]، با سند صحیح نقل کرده اند که پیامبر فرمودند : «من سره أن یحیی حیاتی، و یموت مماتی، و یسکن جنه عدن غرسها ربّی، فلیوال علیا من بعدی، و لیقتد بالأئمه من بعدی ؛ فانهم عترتی خلقوا من طینتی….»
[هر کس دوست دارد که همچون من زندگی کند و همچون من از دنیا برود، و در بهشت جاویدان که پروردگارم با دست خود کاشته است، ساکن شود، پس از من علی را دوست داشته به امامان بعد از او اقتدا کند ؛ زیرا آنان عترت من هستند و از طینت من آفریده شده اند ] .
به راستی که این تعبیرها به ما آگاهی می بخشند که ولایت ثابت برای امیرمؤمنان(ع) مترتب بر نبوت پیامبر اسلام(ص) است، و با مقام صاحب رسالت – با حفظ تفاوت مرتبه میان آن دو بزرگوار، از جهت اوّلیّت و اولوّیت – مساوی است، چه از واژه «بعدی » بعدیّت از جهت زمان اراده شده باشد و چه رتبه ؛ از این رو ممکن نیست که در این صورت از واژه «مولی» معنایی غیر از اولویّت داشتن بر همه شئون مردم اراده شود ؛ زیرا در صورت اراده معنای یاری و محبّت از واژه «مولی»، با این قید [ «بعدی» ] معنای حدیث تغییر کرده و به جای آن که از افتخارات علی(ع) شمرده شود، از عیوب شمرده خواهد شد. [ زیرا معنای حدیث این می شود که بعد از من به وی محبّت کرده و یاری اش کنید، نه در حال حیات من ] .
قرینۀ نهم : سخن پیامبر(ص) پس از ابلاغ ولایت : «أللهم أنت شهید علیهم أنی قد بلّغت و نصحت » [ خدایا! خود گواه بر آنان هستی که من دستورات را ابلاغ کرده سفارش خود را نمودم ] . و شاهد گرفتن خدا بر امّت برای تبلیغ و نصیحت اقتضا می کند که امری را که آن روز ابلاغ فرموده، مسأله تازه‌ای باشد که قبلاً ابلاغ نکرده است. علاوه بر آن، سایر معانی مولی از قبیل یاری و محبّت که در میان مسلمانان عمومیّت دارد، هیچ نیازی برای شاهد گرفتن بر آن در خصوص علی(ع) قابل تصوّر نیست، مگر شاهد گرفتن بر آن در خصوص علی(ع) به همان صورتی باشد که ما بیان کردیم.
قرینۀ دهم : سخن پیامبر(ص) اینست ^[۲۲۵] : «إن الله أرسلنی برساله ضاق بها صدری، و ظننت أنّ الناس مکذبی، فأوعدنی لابلغها أو لیعذبنی » [ به راستی که خداوند مرا به رسالتی مأمور ساخت که سینه ام از آن تنگ شده بود( و بر آن سنگینی می کرد ) ، و گمان می کردم( یا می دانستم ) که مردم مرا تکذیب خواهند کرد و خداوند مرا ترساند که یا آن را ابلاغ کنم، یا مرا عذاب خواهد کرد ] .
و با این لفظ نیز وارد شده است ^[۲۲۶]:«إن الله بعثنی برساله، فضقت بها ذرعاً^[۲۲۷]، و عرفت أن الناس مکذبی، فوعدنی لابلغن، أو لیعذبنی » [ خداوند مرا به پیغامی مبعوث ساخت، که به خاطر آن دستم بسته شد( سینه ام تنگ شد و راه های چاره را بسته دیدم ) وفهمیدم که مردم مرا تکذیب خواهند کرد، پس خداوند مرا ترساند که یا ابلاغ کنم، و یا عذاب خواهد کرد ] .
و با این لفظ نیز وارد شده ^[۲۲۸]: «إنی راجعت ربّی خشیه طعن أهل النفاق و مکذبیهم فأوعدنی لابلغها أو لیعذبنی » [ همانا من به پروردگارم مراجعه کردم از ترس آن که مورد طعن و تکذیب اهل نفاق واقع شوم ؛ پس خداوند مرا ترساند که یا آن را تبلیغ کرده به مردم برسانم و یا عذاب خواهد کرد ] .
این عبارات همگی نشان دهنده یک خبر بزرگ است که پیامبر خدا(ص) در اعلام آن، از خیانت و تکذیب منافقان می ترسیده و ترس این را داشته که بگویند‌: طرفدار عمو زاده اش است. و این دلالت می کند بر این که این مقام مختص امیرمؤمنان بوده و از قبیل محبّت و یاری نیست که همه مسلمانان با علی(ع) در آن شریک باشند، و این جز «أولی به امر بودن » و معانی هم دست آن نیست.
قرینۀ یازدهم : واژه «نصب‌» ؛ در بسیاری از روایات، از جایگاه روز غدیر به «نصب » تعبیر شده است ؛ به عنوان نمونه از عمر بن خطاب رسیده است^[۲۲۹] : «نصب رسول الله علیا علما » [ پیامبر خدا، علی را به عنوان نشانه و راهنما منصوب کرد ] .
و از علی(ع) نقل شده است : «امر الله نبیه أن ینصبی للناس …»^[۲۳۰] [ خداوند به پیامبرش فرمان داد که مرا برای رهبری مردم منصوب کند ] .
و نیز از امام حسین(ع) نقل شده است : «أتعلمون أن رسول الله نصبه یوم غدیر خم ؟!»^[۲۳۱][ ایا می دانید که پیامبر روز غدیر خم او را به امامت و رهبری منصوب کرد ؟! ] .

سطح معناداری

 

سطح خطا

 

نتیجه آزمون

 

 

 

۹۰۴/۵۶

 

۵

 

۰۰۱/۰

 

۰۵/۰

 

رد فرض H0

 

 

 

جدول ۴-۱۰ نتایج آزمون تحلیل واریانس فریدمن (عوامل فرعی)
براساس جدول ۴-۱۰ و با توجه به این نکته که سطح معناداری کوچکتر از سطح خطای ۰۵/۰ می باشد؛ بنابراین فرض H0 رد می شود. به عبارت دیگر، بااطمینان ۹۵ درصد می توان گفت، حداقل بین دو درجه از اولویت عوامل فرعی دارای رابطه مثبت با اعتماد مشتریان به تجارت الکترونیک تفاوت معنادار وجود دارد. درجه میزان اهمیت این عوامل در جدول ۴-۱۰ ارائه شده است.

 

 

معیار اصلی

 

اولویت

 

 

 

زیرساخت های اعتباری

 

۱

 

 

 

زیرساخت های مخابراتی

 

۲

 

 

 

زیرساخت های حمل و نقل

 

۳

 

 

 

متغیرهای مربوط به آمیخته بازاریابی

 

۴

 

 

 

زیرساخت های مالی

 

۵

 

 

 

متغیرهای مربوط به تارنما

 

۶

 

 

 

جدول ۴-۱۱اولویت میزان اهمیت هر یک از معیار های فرعی برای مشتریان
نتایج جدول ۴-۱۱، دلالت بر این امر دارد که زیرساخت های اعتباری دارای بیشترین اهمیت از نظر مشتریان بوده، متغیر های مربوط به تارنما، دارای کمترین اولویت اهمیت از سوی مشتریان است.

فصل پنجم

 

نتیجه گیری وپیشنهادها

 

مقدمه

امروزه مزایای استفاده از خرید آن لاین بر کسی پوشیده نیست. با بهره گرفتن از این فناوری توسعه مبادلات و تراکنشهای مالی و اقتصادی تحقق یافته و در زمان و هزینه صرفه جویی قابل ملاحظه ای می شود. اطلاعات و آمار بیانگر این حقیقت است که استفاده از خریدهای آن لاین در حال گسترش است و پیش بینی ها نیز حکایت از تداوم این روند را دارند. با وجود رشد فراینده استفاده از روش های پرداخت الکترونیکی و همچنین مزایای غیر قابل انکار آنها هنوز هم استفاده از روش های سنتی از سوی کاربران ترجیح داده می شود. البته بنا به پیش بینی های انجام شده در آینده نه چندان دور استفاده از روش های خرید الکترونیکی در عرصه رقابت، از روش های سنتی کنونی پیشی خواهد گرفت.

۵-۱ نتایج حاصل از آزمون فرضیه های تحقیق

اعتماد مشتری به تجارت الکترونیک از عوامل کلیدی و از عناصر اصلی موفقیت در تجارت الکترونیک است. در تحقیقات مختلف انجام شده در این حوزه، به عوامل و متغیر های گوناگونی به عنوان عوامل مؤثر در ایجاد اعتماد در تجارت الکترونیک اشاره شده است. در این تحقیق با توجه به منابع نظری موجود، به بررسی عوامل و متغیر های گوناگون در این زمینه پرداخته شد، و در نهایت با توجه به نظریات متخصصان و خبرگان تجارت الکترونیک، چارچوب مفهومی تحقیق طراحی گردید. فرضیات اول تا سوم تحقیق نیز با توجه به همین چارچوب مفهومی ارائه شدند.
فرضیه اول تحقیق: ” بین متغیرهای فردی مشتریان و اعتماد مشتری درتجارت الکترونیک، رابطه مثبت وجود دارد.”
در فرضیه اول تحقیق، رابطه میان متغیر های فردی مشتریان و اعتماد مشتری به تجارت الکترونیک مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها، رابطه خطی میان متغیر های فردی عوامل شخصیتی، عوامل مهارتی و عوامل نگرشی مورد تأیید قرار نگرفت؛ بنابراین شواهد کافی برای تأیید رابطه مثبت میان این متغیر ها واعتماد مشتری در جامعه آماری تحقیق وجود ندارد. همچنین زمانی که مجموع شاخص های مربوط به متغیر های فردی مشتریان به صورت کلی مورد آزمون قرار گرفت، آزمون رابطه خطی مورد تأیید واقع نشد؛ بنابراین نمی توان گفت که میان متغیر های فردی مشتریان واعتماد در تجارت الکترونیک رابطه مثبت وجود دارد.

• • تصمیمات استراتژیک: تصمیم ­گیری برای مسایل زیرساختی مرتبط با شبکه ­های حمل­و­نقل شهری که برای درازمدت طراحی می­شوند، مانند توسعه معابر موجود از طریق افزایش عرض آنها یا ایجاد معابر جدید.

 

• تصمیمات میان مدت: تصمیم ­گیری برای به کارگیری موثر منابع و زیرساخت­های سیستم حمل­و­نقل هستند، مانند تعیین یک طرفه یا دوطرفه بودن خیابان­ها در سیستم­های حمل­و­نقل شهری، یا تعیین نحوه تخصیص خط­ها در معابر برای جهت­های رفت و برگشت.

 

• تصمیمات عملیاتی: تصمیات مربوط به دوره­ های زمانی کوتاه مدت که بیشتر در رابطه با کنترل جریان­های ترافیکی در معابر هستند، مانند تنظیم چراغ­های راهنمایی، تعیین میزان عوارض تعیین شده برای استفاده از بعضی بزرگ­راه ­ها، تعیین فرکانس­های سرویس­دهی وسایل حمل­ونقل عمومی.

 

 

طراحی شبکه ­های معابر جاده­ای

به آن دسته از مسایل طراحی شبکه حمل­ونقل شهری که دربرگیرنده تصمیمات مرتبط با معابر شبکه هستند، می­توان عبارت Road Network Design Problem (RNDP) یا “طراحی شبکه ­های معابرجاده­ای” را اطلاق کرد. مسایل RNDP را می­توان بر اساس ماهیت متغیرهای مورد استفاده در سه گروه طبقه ­بندی کرد.

 

• مساله “طراحی شبکه حمل­ونقل گسسته^[۱۰]” (DNDP): این نوع مسایل با متغیرهای گسسته سروکار دارند. مانند ایجاد معابر جدید، توسعه ظرفیت معابر جدید با افزودن خط به آنها یا تعریض و بهبود طراحی آنها، تعیین یک طرفه یا دو طرفه بودن معابر.

 

• مساله"طراحی شبکه حمل­ونقل پیوسته^[۱۱]” (CNDP): این نوع مسایل با متغیرهای پیوسته سروکار دارند، مانند توسعه ظرفیت معابر از نوع متغیر پیوسته، تنظیم چراغ­های راهنمایی و یا تعیین عوارض عبور از برخی معابر خاص.

 

• مساله"طراحی شبکه حمل­ونقل ترکیبی^[۱۲]” (MNDP): این نوع مسایل با ترکیبی از متغیرهای پیوسته و گسسته یاد شده در موارد قبلی سروکار دارند.

 

مطالعات این پایان نامه MNDPرا در بر می­گیرد. بر اساس شکل ۱-۲، محدوده مسایل مورد مطالعه در این پایان نامه، شامل انواع تصمیمات بلندمدت و میان مدت خواهد بود.
تصمیمات مورد مطالعه در این پایان نامه
میان مدت
بلندمدت
جهت­دهی معابر
توسعه معابر موجود
تعیین تعداد خط­های رفت و برگشت معابر
کوتاه مدت
تنظیم سیگنال

 

شکل ‏۱‑۲ تصمیمات مورد مطالعه

جهت­دهی به معابر

جهت دادن به حرکت در معابر سیستم­های حمل ونقل، یکی از تصمیمات میان مدت مطرح شده در زمینه مسایل طراحی شبکه است که در دهه­های پس از جنگ جهانی دوم به منظور افزایش کارایی شبکه و کاهش ازدحام ترافیک مطرح شد. جهت­دهی به یال های شبکه با این دیدگاه عبارتست از تعیین جهت حرکت در یال­های شبکه حمل ونقل به طوری که امکان سفر بین هر دو نقطه از شبکه با توجه به محدودیت­های ایجاد شده برای حرکت در برخی مسیرها از بین نرود. به عبارت دیگر، شبکه حمل ونقل پس از تعیین جهت یال­ها همبند باقی بماند.

تنظیم چراغ راهنمایی

سیستم­های کنترلی یکی از ارکان سه گانه یک سیستم حمل ونقل هستند که خود به دو زیر مجموعه سیستم­های کنترل جریان و سیستم­های کنترل وسیله نقلیه تقسیم می­شوند. سیستم­های کنترل جریان در شبکه، باید برآورد کننده شاخص متضاد حرکت وایمنی در کنار هم باشند. استفاده از چراغ راهنمایی در تقاطع­ها یکی از مهمترین ابزارهای کنترل جریان در شبکه است. چراغ راهنما باعث تاخیر کاربران (توقف زمانی که چراغ قرمز است) در تقاطع­ها میشود. افزایش تاخیر سبب آلودگی هوا، آلودگی صوتی و افزایش مصرف سوخت میشود. تنظیم بهینه زمان بندی چراغ راهنما باعث کاهش اثرات منفی تاخیر در تقاطع­ها میشود.
در واقع، اهداف اصلی استفاده از چراغ راهنما عبارتست از:

 

• بیشینه­سازی ظرفیت ذخیزه کل شبکه.

 

• بیشینه­سازی ظرفیت معابر پرازدحام در تقاطع­ها.

 

• کمینه­سازی اثرات منفی ترافیک بر محیط زیست و مصرف سوخت.

 

• کمینه­سازی زمان سفر.

 

• افزایش امنیت .

 

مجموع زمانی توالی زمانی چراغ سبز را یک دور چراغ^[۱۳] می نامند. نسبت زمان سبز چراغ راهنما را به کل زمان دور نرخ سبز^[۱۴] چراغ گویند، که در اغلب مسایل مطرح شده در ادبیات موضوع، به عنوان عامل تصمیم گیری، برای بهبود سیستم کنترل بیشینه میشود. در هر تقاطع، به نسبت تعداد جریان مخالف ورودی، زمان دور به بخش های کوچکتری تقسیم میشود که هر بخش را یک فاز^[۱۵] گویند. در خلال یک فاز، دسته ای از جریان­های موافق در تقاطع­های کنترلی دارای چراغ سبز و دیگر جریان­های مخالف دارای چراغ قرمز خواهند بود.

ظرفیت ذخیره شبکه حمل ونقل

در زمینه ­های طرحریزی، طراحی و عملیاتی تسهیلات ثابت یک شبکه حمل ونقل از مفهوم ظرفیت بسیار استفاده شده است. ظرفیت یک شبکه حمل ونقل با تعداد زیادی جفت مبدا-مقصد مانند ظرفیت یک تقاطع متغیر است و بدون در نظر گرفتن الگوی تقاضا بین مبادی-مقاصد نمی توان در مورد آن بحث کرد. برای مثال مقدار ظرفیت یک شبکه با افزایش تقاضای جفت­های مختلفی از مبادی و مقاصد متفاوت خواهد بود. برای بسط مفهوم ظرفیت برای یک شبکه حمل ونقل با تقاضای متعدد، مفهوم ظرفیت ذخیره معرفی می گردد. به نحوی که ظرفیت ذخیره یک شبکه، به صورت یک تقاضای مازاد که به سیستم تزریق کرد، تعریف می­ شود بدون اینکه خصوصیات های فیزیکی شبکه تغییر کند یا ظرفیت همه یال­ها افزایش یابد. به علاوه، این تقاضای اضافی با توجه به تقاضای موجودبرای هر جفت مبدا-مقصد، بین آنها تقسیم می شود[۷].
معمولاً ظرفیت ذخیره بزرگتر از صفر است. مقدار کم تر از برای یک ظرفیت ذخیره بدین معنی است که تقاضا در شبکه بیش از توان شبکه است و در شبکه حالت ازدحام ایجاد شده است. ظرفیت ذخیره بزرگ تر از یک بدین معنی است که شبکه در برخی از معابر هنوز ظرفیت خالی برای افزایش جریان را داراست.
بنابراین، میتوان ظرفیت ذخیره یک سیستم را نماینده­ی از سطح خدمت شبکه دانست و از آن در جهت تعیین سیاست­های بهینه برای جلوگیری از ترافیک، کنترل رشد تقاضا، مدیریت و طرح ریزی شبکه حمل ونقل استفاده کرد.
در یک مساله حمل و نقل، چنان چه یک تقاضای برآوردی ثابت به صورت یک ماتریس OD برای کل شبکه حمل ونقل در نظر بگیریم، ظرفیت ذخیره سیستم، بیشترین افزایش قابل اعمال در تقاضای سفر در شبکه (به صورت ضریبی در کل ماتریس سفرها) با تغییر عامل های درگیر در شبکه خواهد بود، به طوریکه در این شرایط، جریان محاسبه شده معابر پس از افزایش تقاضا، از ظرفیت تعیین شده برای آنها تجاوز نکند.

مدل سازی مسایل طراحی شبکه‏های حمل‏ونقل جاده­ای

یکی از بزرگترین مسایلی که برنامه­ ریزان حمل­و­نقل با آن مواجه هستند، پیش ­بینی اثرات سناریوهای مختلف طراحی شبکه ­های حمل­ونقل شهری است. کاربران سیستم­های حمل­و­نقل را عموماً انسان­ها تشکیل می­ دهند و هر نوع برنامه­ ریزی یا تدوین سناریو برای توسعه و اصلاح شبکه حمل­و­نقل نیازمند پیش ­بینی عکس­العمل­های کابران در قالب تغییرات الگوی جریان ترافیک و مسیرهای مورد استفاده توسط آنها و چگونگی استفاده آنها از وسایل نقلیه است. حضور تصمیم ­گیری عامل انسانی در این مسایل، آنها را در زمره مسایل مطرح در نظریه بازی­ها قرار می­دهد که ماهیت مدل سازی آنها را از بسیاری از مسایل تصمیم ­گیری که مساله عکس­العمل عامل انسانی در آنها مطرح نیست متفاوت می­ کند.
ماهیت این مسایل ایجاب می­ کند که آنها به صورت یک بازی رهبر- پیرو^[۱۶] یا بازی استکلبرگ^[۱۷]، و در نتیجه در قالب یک مدل برنامه­ ریزی دو سطحی^[۱۸] مطرح شوند. در این بازی، برنامه­ ریزان شبکه و مسئولان شهری که طراحی شبکه را بر عهده دارند، نقش رهبر، و کاربران که آزادنه مسیرها را بر اساس طرح ایجاد شده در شبکه برای سفر انتخاب می­ کنند، نقش پیرو را دارند]۸[. این­ طور فرض می­ شود که برنامه­ ریزان حمل­و­نقل قادر به تاثیرگذاری روی رفتار کاربران در انتخاب مسیر هستند، اما نمی ­توانند آن را تحت کنترل خود درآورند. رفتار کاربران برای آنها قابل پیش ­بینی است، اما کاربران قادر به پیش ­بینی تصمیمات طراحی شبکه نیستند و به اقتضای طراحی انجام شده عکس­العمل نشان می­ دهند. این تعامل می ­تواند در قالب یک مدل کلی دو سطحی به صورت زیر نمایش داده شود:

(۱-۱)

اساسی ترین استراتژی, نقش اساسی در پایدار نمودن درآمدها و وابستگی کمتر به دولت ایفاء خواهد کرد. و بالعکس هر گونه کاستی درزمنیه عدم جلب مشارکت های مردمی اعم از صدقات و سایر کمک های نقدی و غیر نقدی اهداف این نهاد خدمت رسان به اقشار محروم را خدشه دار خواهد کرد لذا در این پژوهش برآنیم تا به مطالعه شهرستان بستک و بندرلنگه در خصوص عدم رغبت افراد این مناطق که عموما اهل سنت هستن به مشارکت درکمک های مردمی و صدقه دادن بپردازیم وبا توجه به انچه که آمار و اطلاعات جمع آوری شده از سوی کمیته امداد استان هرمزگان نشان می دهد درآمد حاصل از کمک های مردمی در این دو شهرستان طی سال های ۸۰ تا ۹۱ بسیار کمتر از سایر مناطق استان می باشد و با توجه به اینکه درامد هر منطقه در هر زمینه ای که باشد در همانجا و برای همان مددجویان هزینه می گردد این مساله می تواند مشکلاتی را در خصوص تامین نیازمندی های مددجویان و کاهش فقر و محرومیت انان فراهم آورد حالا باید دید علل و مسائلی که عدم رغبت افراد اهل سنت در شهرستان های بستک و بندرلنگه را در خصوص مشارکت در کمک های مردمی و صدقه دادن را سبب شده است چه می باشد؟

۳-۱ - اهمیت و ضرورت پژوهش :
انجام بررسی و مطالعه در خصوص علل عدم رغبت اهل سنت منطقه بستک وبندرلنگه به مشارکت در کمک های مردمی و صدقه دادن بدین لحاظ دارای اهمیت است که مشارکت به عنوان یکی از عوامل موثر در فرایند توسعه هر سازمان ، نقش تعیین کننده ای در پیشبرد اهداف سازمانی دارد. کمیته امداد امام خمینی(ره) از جمله این سازمانهاست که با تکیه بر ارزش های اصیل انسانی و با بکارگیری امکانات و تسهیلات موجود می کوشد با جلب مشارکت های مردمی ، در راستای فقرزدایی گامهای بلندی بردارد. یکی اززمینه های مهم فعالیت این نهاد در راسـتای جـلب مـشارکت های مردمی، جمع آوری هدایا و کمک های خیرین در قالب صدقات و سایر کمک های نقدی و غیر نقدی می باشد و از آنجا که مردم شهر بستک و بندرلنگه راغب به مشارکت در این زمینه نمی باشند این مسئله همواره مورد توجه مسئولین امداد بوده و غلارغم تلاش هایی در این خصوص هنوز نتایج مطلوبی از این روند بدست نیامده است و این موضوع جلب مشارکت های مردمی نزد کمیته امداد امام خمینی (ره) که از دستاوردهای انقلاب اسلامی به منظور خدمت رسانی و کاهش آلام قشر محروم جامعه است را با ؛ مشکل رو به رو ساخته و لذا باید با انجام بررسی و تحقیق کاربری به دنبال راهکارهای علمی و ازمون شده در این خصوص می باشد . و از آنجا که هر گونه کاستی در این زمینه فلسفه خدمت رسانی را خدشه دار می سازد و روند مبارزه با فقر و محرومیت که سرچشمه بسیاری از معضلات و مسائل اجتماعی است را کند می سازد بررسی این مساله در منطقه بستک و بندر لنگه که خود درگیر این موضوع می باشند از ضرورت اجتناب ناپذیر برخوردار می باشد.
۴-۱- اهداف پژوهش :‌
هدف اصلی : هدف اصلی از انجام این پژوهش بررسی علل عدم رغبت اهل سنت منطقه بستک وبندرلنگه به مشارکت در کمک های مردمی و صدقه دادن می باشد.
اهداف فرعی :
بررسی رابطه میان میزان تبلیغات ومیزان دریافت صدقات در جامعه مورد بررسی .
بررسی رابطه میان بالابردن فرهنگ مذهبی در جماعت اهل سنت و میزان صدقات.
بررسی رابطه میان عقاید اهل سنت ومیزان صدقات.
بررسی رابطه میان آشنایی جماعت اهل سنت با فعالیتهای کمیته امداد و میزان صدقه.
بررسی رابطه میان نوع شغل در جماعت اهل سنت و میزان صدقات.
بررسی رابطه میان میزان تحصیلات در جماعت اهل سنت و میزان صدقات.
بررسی رابطه میان میزان درامد در جماعت اهل سنت و میزان صدقات.
۸-بیان راه کارهایی برای افزایش میزان کمکهای مردمی و صدقه .
۵-۱- فرضیات:
۱: به نظر می رسد میان تبلیغات رسانه ای ودریافت صدقات بیشتر رابطه وجود دارد.
۲: به نظر می رسد میان بالابودن فرهنگ مذهبی درجامعه اهل سنت وپرداخت صدقه رابطه وجود دارد
۳: به نظر می رسد بین عقاید اهل سنت ومیزان صدقات پرداختی رابطه وجود دارد
۴: به نظر می رسد بین آشنایی افرادبافعالیت های خیریه ی کمیته امداد وپرداخت صدقه رابطه وجود دارد.
۵: به نظر می رسدمیان مشاغل افراد ومیزان صدقات پرداختی رابطه وجود دارد
۶: به نظر می رسدمیان سطح تحصیلات ومیزان صدقات پرداختی رابطه وجود دارد
۷: به نظر می رسدبین میزان درآمد افراد ومیزان صدقات پرداختی رابطه وجود دارد.
سوالات:
۱-عوامل رغبت افراد به پرداخت صدقه چیست؟
۲-آیا بالابودن فرهنگ مذهبی باعث پرداخت صدقه بیشتر ومشارکت بیشتر درامور خیریه می شود؟
۳-دیدگاه اسلام درموردصدقه وامور خیریه چیست؟
فصل دوم:
پیشینه پژوهش و مطالعات تئوریک
در این فصل که اختصاص به مرور مطالعاتی تحقیق دارد ضمن بیان پیشینه ی مربوط به موضوع مورد بحث و سپس به بیان تعاریف مختلف از صدقه و مشارکت و انواع آن، ماهیت و حدود موضوع، اهمیت صدقه و کمک به همنوع در جامعه ی اسلامی و جنبه های مختلف از آن، دیدگاه اهل سنت در خصوص صدقه ونظریات جامعه شناسان در مورد ارزش ،نفش پاداش در … پرداخته شده است.در قسمت دوم مربوط به این فصل به تشرح مشارکت و انواع آن ، پیشینه ی مشارکت ، نقش عوامل مختلف در مشارکت ، راهکارهای توسعه مشارکت و موانع مشارکت و …پرداخته شده است و سعی بر آن بوده است که پدیده مورد بررسی به صورت همه جانبه و در ارتباط با سایر پدیدهای اجتماعی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و سپس به بیان نظریه های مرتبط پرداخته شده که از آن برای تنظیم مدل تحلیلی و فرضیات تحقیق بهره گرفته شده است و همچنین برای تنظیم مدل تحلیلی و فرضیات پژوهش از پیشینه تحقیق نیز استفاده شده است .
۱-۲- بررسی پیشینه پژوهش :
در خصوص موضوع پژوهش تا کنون تحقیقات چشمگیری صورت نگرفته البته تحقیقات مشابه با موضوع پژوهش صورت گرفته در زیل به آنها می پردازیم.
تحقیقی تحت عنوان بررسی عوامل موثر بر جلب هدایا و مشارکت های مردمی توسط  دکتر ملک پور صورت پذیرفته است . این عوامل که بخشی درون سازمانی و بخشی برون سازمانی است ؛ به آن دلیل که می تواند بر تداوم جلب هدایا و ارتقاء کارایی و کیفیت آن تاثیرگذار باشد ؛ نیاز به شناخت و بررسی دارد. این پژوهش با درک این ضرورت و با هدف شناخت عوامل درون سازمانی ، شناخت عوامل و انگیزه های فردی، شناخت الگوهای مدیریت ومسایل اداری و شناخت عوامل برون سازمانی موثر بر جلب هدایای مردمی انجام یافته است؛ می کوشد تاثیر پاره ای متغیرهای درون سازمانی نظیر سابقه کار، ثبات مدیریت، سطح تحصیلات کارکنان و نیز تأثیر پاره ای متغیرهای برون سازمانی نظیر سن، میزان آشنایی مردم با فعالیتهای کمیته امداد را بر مشارکت های مردمی مورد آزمون قرار دهد. جامعه آماری در ابعاد سازمانی متشکل از ۸۰ نفر از کارکنان و مسئولان مشارکتهای مردمی و در ابعاد برون سازمانی در بردارنده ۴۳۲ نفر از گروه های مختلف شغلی و در بین مردم عادی است که از ۶ استان تهران، همدان، اصفهان، فارس، زنجان و کهگیلویه و بویراحمد از طریق روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب و مطالعه شدند. روش پژوهش پیمایشی است و داده های گردآوری شده از طریق پرسشنامه و مصاحبه، با بهره گرفتن از آماره های توصیفی ،درصد فراوانی و آزمون آماری کای اسکوئر تجزیه و تحلیل گردیدند. نتایج پژوهش نشان می دهد که در بخش عوامل درون سازمانی سابقه کار کارکنان فاقد تاثیر و ثبات مدیریت و برنامه دارای تاثیر مثبت در جلب هدایای مردمی است. در بخش عوامل برون سازمانی نیز سن پاسخگویان، اعتقاد به شیوه های گوناگون خیرات، تاثیرپذیری از پیامهای تشویقی و قضاوت درخصوص نحوه توزیع کمک های امداد در جلب مشارکت ها و هدایای مردمی، بدون تاثیر بوده است. با این حال با افزایش آشنایی پاسخگویان با اهداف و عملکرد امداد ، ارزیابی از نقش این نهاد در بهبود زندگی محرومان مثبت تر بوده است. بنابر این در بعد درون سازمانی توجه به آموزش ضمن خدمت کارکنان جلب هدایا، گسترش ارتباطات درون سازمانی و تاکید بر شرط « نفوذ اجتماعی» در انتخاب مسوولان و کارگزاران جلب هدایای مردمی استانها و در بعد برون سازمانی افتتاح حسابهای بانکی به منظور جلب هدایا و کمک های مردمی، بهره گیری از امکانات و پتانسیل های موجود هنری، تشکیل گروه های داوطلبانه همکاران اجتماعی و تاکید بر جنبه های اجتماعی امور خیریه در پیامهای ارتباطی توصیه و پیشنهاد می گردد.
پژوهشی دیگر به سنجش دانش و نگرش مردم استان قزوین نسبت به پرداخت زکات و نهادهای پذیرنده آن می پردازد  روش این پژوهش توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق سرپرستان خانوارهای استان قزوین در سال ۱۳۸۲ و بالغ بر ۲۰۱۳۳۹ نفر هستند. حجم نمونه مورد مطالعه ۷۱۱ نفر می باشد که با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده اند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته است که شامل دو بخش تشریحی و مقیاس درجه بندی است.
یافته های به دست آمده از این پژوهش بشرح زیر است که حدود ۲/۸ درصد از پاسخگویان مشمول پرداخت زکات شده و همه آنان نیز زکات خود را پرداخت کرده اند، ۹ درصد روستائیان و ۹/۲ درصد شهرنشینان اعلام کرده اند که مشمول پرداخت زکات می باشند. بالاترین آمار مربوط به نهادهای پذیرنده زکات متعلق است به دفاتر مراجع عظام تقلید و پائین ترین نسبت مربوط به کمیته امداد می باشد. لذا پیشنهادهایی جهت بهبود وضعیت به شرح زیرارائه می گردد:
اطلاع رسانی درخصوص نحوه جمع آوری و نحوه هزینه وجوه دریافتی توسط کمیته امداد با کمک متخصصین امر تبلیغات و اطلاع رسانی، اطلاع رسانی درخصوص فتاوی علما نسبت به مشروعیت پرداخت زکات و وجوه شرعی دیگر به کمیته امداد و دیگر اینکه پرداخت کنندگان زکات و وجوهات شرعیه به کمیته امداد از پرداخت مالیاتهای متعدد معاف شوند.
اداره کل روابط عمومی کمیـته امداد امـام خـمینی(ره) در پژوهشی به بررسی نظرات مردم تهران درباره جشن عاطفه ها و عملکرد تبلیغاتی رسانه ها پرداخته است در این تحقیق اینگونه بیان شده است یکی از معضلات مهم جامعه اسلامی در حال حاضر فقر و نداری است. کمیته امداد امام خمینی(ره) که یکی از اهدافش از بین بردن و دست کم کاهش این مساله اجتماعی است؛ می کوشد با بکارگیری تسهیلات و امکانات موجود و با اتکاء به مشارکت های مردمی, در این زمینه گام دارد. از جمله شیوه ها و ابتکارات این نهاد در جلب هر چه بیشتر کمک های مردمی، برگزاری مراسم جشن عاطفه هاست که پویایی و تداوم آن به شناخت نقاط ضعف و قوت و دیدگاه های مردمی در این زمینه وابسته است. ضرورت اجرای پژوهش حاضر به دلیل تاثیر آن در شناخت و ارزیابی بهتر کیفیت این مراسم و فرصت های پیش رو روشن و آشکار است. در این راستا طرح اخیر با هدف بررسی میزان آگاهی شهروندان درخصوص جشن عاطفه ها، شناخت روش های مناسب برای حمایت از دانش آموزان نیازمند و بررسی نقش رسانه های ارتباط جمعی در تشویق مردم به حضور در جشن عاطفه ها تدوین و در صدد برآمد تا با سنجش این اهداف پیشنهادهای مردم را در راستای برگزاری هر چه بهتر مراسم جشن عاطفه ها گردآوری نماید و نقش فعالتر رسانه های ارتباط جمعی را تعیین نماید.جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه شرکت کنندگان در مراسم جشن عاطفه ها در بودند که از این تعداد ۴۹۲ نفر با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب گردیدند. روش تحقیق میدانی است که داده ها از طریق پرسشنامه جمع آوری و با بهره مندی از آماره های توصیفی( فراوانی,درصد فراوانی) مورد تحلیل قرار گرفتند.
نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که اکثریت پاسخگویان با هدف برگزاری جشن عاطفه ها آشنا بوده و به همین دلیل با اختصاص یک روز یا یک هفته برای کمک به تحصیل نیازمندان موافقند. اکثریت پاسخگویان تاثیر برگزاری جشن عاطفه ها در رفع مشکلات تحصیلی دانش آموزان را در حد خیلی زیاد و زیاد ارزیابی کرده اند ؛ با این حال بهترین روش برای تحت پوشش قرار دادن دانش آموزان نیازمند، کمک های غیرمستقیم نظیر اشتغال برای والدین است.مهمترین ابزاری که پاسخگویان از برنامه جشن عاطفه ها اطلاع یافته اند؛ تلویزیون بوده و در مقایسه با سایررسانه های جمعی اولویت اول به این رسانه اختصاص داده شده است. به باور اکثریت پاسخگویان، نقش کمیته امداد درجهت تشویق وترغیب مردم به شرکت درمراسم جشن عاطفه ها ومیزان حضورمردم دراین مراسـم زیـاد وخـیلی زیـاد بـوده است.اعطای کمکهای غیرمستقیم به والدین دانش آموزان نظیر کمک در زمینه ایجاد اشتغال آنها و… از عمده ترین راهکار پیشنهادی پاسخگویان برای از بین بردن فقر و محرومیت بوده است.
بررسی شیوه های مناسب جلب مشارکتهای مردمی در زمینه کمک های مالی و غیرمالی به کمیته امداد امام خمینی(ره) استان سمنان که توسط محمد ابراهیم همتی انجام شده است.
جامعه آماری پژوهش شامل کلیه افرادی است که در استان سمنان ( شهرهای سمنان ، دامغان ، شاهرود ، گرمسار ، سرخه و شهمیرزاد) در برنامه های کمیته امداد مشارکت داشته اند. از این تعداد ۵۰۰ نفر به عنوان نمونه و به صورت تصادفی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. روش تحقیق توصیفی پیمایشی است و داده های جمع آوری شده از طریق پرسشنامه و مصاحبه ، با کاربست آماره های توصیفی فراوانی ، درصد فراوانی و آزمون آماری کای اسکوئر تجزیه و تحلیل شدند.نتایج پژوهش حاکی از تاثیر متغیرهای جنسیت، وضعیت خانواده ها (تاهل، تعداد فرزندان ، شغل)، میزان درآمد ، آشنایی با برنامه های کمیته امداد ، نگرش به برنامه های اجرایی کمیته امداد امام خمینی(ره) و میزان پایبندی به اعتقادات مذهبی در مشارکت با کمیته امداد امام خمینی(ره) می باشد. برای افزایش مشارکت مردم با این نهاد و ساماندهی کمک ها نیز تشویق مردم از طریق صدا و سیما ، انجام تبلیغات گسترده به منظور ارتقاء آگاهی های عمومی، شناسایی ریشه های اصلی فقر، برخورد صادقانه با مردم و ایجاد اعتماد عمومی در مردم مبنی بر توزیع درست کمک های جمع آوری شده ،توصیه و پیشنهاد شده است.
بررسی زمینه های توسعه مشارکت های مردمی در امور حمایتی کمیته امداد امام خمینی (ره) به طور کلی، دو دسته اهداف مدنظر این پژوهش بوده است: الف) شناخت وضع گذشته و موجود فعالیت به منظور بازنگری شیوه ها و نگرش های پیش بینی و موجود کمیته امداد امام (ره) در ارتباط با امور حـمایتی ؛ ب) ارائه راهکارهـای لازم بـرای افـزایش مشارکت های مردمی و امورحمایتی.فرض اساسی در این تحقیق این است که دو دسته از عوامل ( درون سازمانی و برون سازمان) در میزان مشارکت های مردمی در کمیته امداد تأثیر می گذارد. لذا این تحقیق در پی یافتن پاسخ به دو دسته از سؤالات طراحی شده است. به عبارتی کدام عوامل درون سازمانی و برون سازمانی در جلب کمکهای مردمی کمیته امداد (ره) مؤثرند؟
این پژوهش در ۶ استان کشور در سه گروه براساس کمک های بیشتر، متوسط و کمتر (از هر گروه ۲ استان) شامل استانهای تهران، مرکزی، یزد، اصفهان، گیلان و کرمانشاه انجام گرفت. در هر یک از استانها ۳ شهر به ترتیب مشابه فوق (انتخاب استانها) بعنوان جامعه آماری انتخاب گردید. افراد نمونه را دو دسته افراد تشکیل می دادند: مردم و مدیران و کارشناسان کمیته امداد. در دسته نخست تعداد کل نمونه حدود ۱۷۰۰ نفر با بهره گرفتن از فرمول کوکران برآورد گردید. افراد نمونه با بهره گرفتن از نقشه های شهرداری و بلوک بندی مناطق شهری شهرهای مورد مطالعه بصورت تصادفی انتخاب شدند. در دسته دوم ، حدود ۱۰۰ نفر (حدود ۱۲ درصد کارکنان واحد جلب هدایای کمیته امداد) در استان های مورد بررسی انتخاب گردید.این تحقیق با بهره گرفتن از روش اسنادی و روش میدانی انجام شده است. اطلاعات بخش اسنادی بر داده ها، اسناد و مدارک امداد و سازمان های ذیربط مبتنی اسـت و داده هـای بخش میـدانی از طریـق پرسشنامه و انجام مصـاحبه جمع آوری شده است. این داده ها از طریق آماره های مختلف از قبیل آزمون های آماری، ضرایب همبستگی و پیوستگی، رگرسیون چند متغیره، تحلیل واریانس و امثالهم تجزیه و تحلیل شده است.
بررسی دیدگاه مردم استان گیلان در خصوص جشن عاطفه ها . پژوهش حاضر برای پوشش چنین خلایی و با هدف بررسی نگرش پاسخگویان درخصوص اهداف، زمان، مناسب ترین شیوه جمع آوری کمک ها، مناسب ترین روش ارائه هدیا به مستحقان و علت عدم مشارکت مردم در جشن عاطفه ها اجرا شده است و بر آن است تا تفاوت معنی دار میان نگرش زنان و مردان و تفاوت معنی دار میان نگرش افراد را در گروه های مختلف تحصیلی، در میان صاحبان مشاغل گوناگون و ساکنان مناطق مختلف استان بررسی نماید. جامعه آماری تحقیق کلیه افرادی است که در سال ۱۳۸۱ در مراسم جشن عاطفه ها شرکت نموده اند. از این تعداد ۴۵۳۳ نفر به عنوان نمونه از طریق نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب و مورد مطالعه قرار گیرند. روش پژوهش از نوع توصیفی است و داده ها پس از گردآوری با پرسشنامه، با کاربست روش های آماری توصیفی واستنباطی تحلیل گردیدند.نتایج بدست آمده از پژوهش حاکی از آن است که اکثریت افراد به دلیل وجود حس نوع دوستی در جشن عاطفه ها شرکت نموده اند و همچنین مشخص شد بهترین متولی برگزاری مراسم کمیته امداد و بهترین زمان برگزاری جشن عاطفه ها هفته آخر شهریور است. از یافته های دیگر پژوهش می توان به تمایل کمتر افراد بی سواد، بیکار و مردم شرق استان برای شرکت در مراسم جشن عاطفه ها اشاره کرد. بنابراین ضروری است اولاً تبلیغات چند ماه قبل از مراسم جشن عاطفه ها انجام شود؛ ثانیاً قسمتی از تبلیغ صرف نحوه ارسال کمک برای افراد و نحوه پرداخت به آنها پس از اتمام جشن باشد و ثالثاً با بکارگیری شیوه تبلیغی ارسال پیام کوتاه و افزایش پوشش تبلیغاتی طرح، زمینه اعتماد عمومی به این نهاد افزایش یابد.
رضا گودرزی به  بررسی جایگاه کمیته امداد امام خمینی (ره) نزد افکار عمومی و وضعیت مشارکت های مردمی می پردازد   جلب مشارکت های مردمی نزد کمیته امداد امام خمینی (ره) که از دستاوردهای انقلاب اسلامی است؛ از اهمیت بسزایی برخوردار است. جلب هر چه بهتر و بیشتر مشارکتهای مردمی منوط به پیش شرط هایی است که درواقع زیربنای هرمی است که راس آن مشارکت تبلورمی یابد.سنجش افکارعمومی وآگاهی از نقطه نظرات آنان از جمله این پیش شرط هاست که دست یابی به آن نیاز به زمان، مکان و ابزار مناسب دارد به همین دلیل طرح های افکارسنجی و استفاده از نظرات و دیدگاه های مردمی به منظور دستیابی به شناختی در زمینه تمایلات و نگرش های مردم نسبت به زوایای فعالیت های این نهاد بس ارزشمند و با اهمیت است. پژوهش حاضر که با هدف شناسایی عوامل تقویت کننده و بازدارنده موثر بر مشارکت آرمانی و مطلوب مردم در فرایند فقرزدایی اجرا شده است؛ درصدد است به پرسش هایی نظیر اینکه آیا مردم به طور فراگیر و ایده آل کمیته امداد را به عنوان حامی محرومان می شناسند؟ نقش وسایل ارتباط جمعی در کمیت و کیفیت مقبولیت کمیته امداد در نزد مردم و خواست و انتظار واقعی مردم از این نهاد چیست؟ بازتاب خدمات ۲۰ ساله این نهاد در جامعه چگونه می باشد؟ پاسخ گوید. جامعه آماری پژوهش کلیه هموطنان شرکت کننده در جشن عاطفه ها در سال ۱۳۷۹ بودند که از این تعداد ۲۳ هزار نفر از طریق نمونه گیری تصادفی مورد پرسش قرار گرفتند. روش تحقیق میدانی است و داده های مورد نیاز از طریق تکمیل پرسشنامه گردآوری گردید. برای تحلیل داده ها از آماره های توصیفی فراوانی و درصد فراوانی استفاده شده است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که کمیته امداد برای جامعه به نحو مطلوبی شناخته شده است و در این شناخت نقش تلویزیون در میان سایررسانه های جمعی برجسته تربوده است. پاسخگویان برای آگاهی نسبت به نوع و میزان فعالیت کمیته امداد به ترتیب به نقش تلویزیون، مطبوعات و رادیو اشاره کرده و به لحاظ برتری در میان برنامه های تلویزیونی، قالب های گزارش و مصاحبه، سریال، فیلم داستانی و زیرنویس را انتخاب کرده اند. همچنین ۶۰ درصد از پاسخگویان از از انتشار نشریه ای درخصوص چگونگی ارائه خدمات حمایتی استقبال نموده اند. در مجموع اکثریت پاسخگویان با فعالیت ها و طرحهای مختلف کمیته امداد آشنا بوده و تمایل خود را برای مشارکت در این گونه برنامه ها اعلام داشته اند.تهیه برنامه های تلویزیونی جذاب و متنوع شامل گزارش، تهیه فیلم و…، توجه به زمان پخش پیام های رادیوئی در زمینه فعالیت های امداد و کوتاه بودن آنها، در نظر گرفتن تنوع و تفاوتهای اقلیمی، قومی، آداب و رسوم و فرهنگ ها در برنامه های تبلیغاتی و ارائه گزارش عملکرد در فواصل مختلف زمانی (سه ماهه، شش ماهه و…) از موارد پیشنهادی برای بهبود عملکرد و فعالیت های کمیته امداد و جلب مشارکتهاست.
دیدگاه نظریه پردازان و جامعه شناسان
نظریه هومنز
نظریه بنیادی هومنز که به بررسی رفتار فردی و کنش متقابل باید در کانون جامعه شناسی قرار گیرد .علاقه اصلی او متوجه الگوهای ترغیب و سابقه پاداش ها و خسارت هایی بود که مردم هر کاری را در گذشته از آن پاداش دید باشند،ادامه می دهند.برعکس از دست زدن به هر کاری که از آن زیان دیده باشند،سرباز می زنند.برای فهم رفتار،نیاز به فهم سابقه فردی پاداش ها و خسارت ها است،سروکار داریم.به همین دلیل جامعه شناسی نباید بر آگاهی و یا ساختارها و نهادهای اجتماعی،بلکه باید روی الگوهای ترغیب تاکید داشته باشد .
نظریه تبادل نه تنها با رفتار فردی بلکه با کنش های متقابل انسانها که در برگیرنده تبادل پاداش ها و و خسارت هاست سروکار دارد.فرض بر این است که کنشهای متقابل تنها وقتی ادامه می یابند که تبادل پاداشها در کار باشد برعکس،کنش های متقابلی که به زیان یکی از دو طرف انجامید،کمتر احتمال می رود که ادامه یابد. به تعبیر هومنزنظریه تبادل رفتار اجتماعی را به عنوان یک تبادل ملموس و یا غیر ملموس و کم و بیش پاداش دهنده یا غرامت آمیز میان دست کم دو شخص،در نظر گرفت(هومنز،۱۹۶۱:ص ۱۳).

۲-۱۳-۸- راهکارهای کاهش تجمع نیترات
۱- اولین ومؤثرترین راهکاری که کارشناسان توصیه می نمایند، استفاده صحیح و به میزان نیازگیاه ازکود نیتروژن می باشد. البته در مورد هر کود باید میزان توصیه شده آن را دقیقاً رعایت نمود.
۲- انجام آزمایش خاک قبل از کشت جهت تعیین نیاز کودی
۳- تقسیط کوددهی
۴- رعایت زمان کوددهی
۵- استفاده ازکودهای کندرها
۶- رعایت تناوب
۷- مصرف کودهای آلی
۸- مصرف کودهای بیولوژیک (امیری نژاد، ۱۳۷۹)
یکی از روش های سودمند برای پیشگیری از ضرر و زیان بکارگیری کودهای شیمیایی استفاده از تثبیت بیولوژیکی نیتروژن می باشد. در این شرایط علاوه بر تأمین نیتروژن مورد نیاز گیاه، حاصلخیزی خاک افزایش واصلاح خاک نیز بهبود خواهد یافت.(Peoples et al., 1995)

کودهای بیولوژیک موجود که می توان ازآنها به جای کودهای شیمیایی استفاده نمود. ازانواع آنها می توان به آزتوباکتر، نیتروکسین، سوپرنیترو پلاس، بارور۲ و.غیره اشاره کرد.(کوچکی و همکاران، ۱۳۸۷).
۲-۱۴- کودهای زیستی
۲-۱۴-۱- http://bp2.blogger.com/__3Gd_HdOqGQ/RtyO19gBBDI/AAAAAAAAAHs/qLca_42Wm0Q/s1600-h/biofert200.JPGمعرفی کودهای زیستی
یک گروه بسیار مهم از میکروفلور عمومی ریزوسفر را باکتریها و قارچهایی تشکیل می دهند که باعث افزایش رشد گیاهان از طریق مکانیسم های مختلف مانند افزایش جذب مواد غذایی، کنترل بیولوژیکی عوامل بیماریزا و تولید هورمونهای رشد گیاهی می شوند.(Quispel, 1988) در طبیعت این میکروارگانیسم های غیر همزیست که به طور عمده از باکتریها تشکیل شده اند قادرند روی ریشه ها کلنیزه شوند (Rovira & Davey, 1974)
امروزه بکارگیری جانداران مفید خاک زی تحت عنوان کودهای بیولوژیک به عنوان طبیعی ترین و مطلوب ترین راه حل برای زنده و فعال نگه داشتن سیستم حیاتی خاک در اراضی کشاورزی، مطرح می باشد. عرضه مواد آلی به خاک، بدلیل پاسخگویی به مبرم تری نیاز آن، بزرگ ترین مزیت این قبیل کودهاست . علاوه بر این، تأمین عناصر غذایی به صورتی کاملاً متناسب با تغذیه طبیعی گیاهان، کمک به تنوع زیستی، تشدید فعالیتهای حیاتی، بهبود کیفیت و حفظ سلامت محیط زیست از مهم ترین مزایای کودهای بیولوژیک محسوب می شوند (صالح راستین، ۱۳۸۰).
کودهای زیستی، حاوی ریزسازواره های مفید در تغذیه گیاه می باشند که می توانند مشتمل بر گروه های مختلف از قبیل باکتری ها، قارچ ها، اکتینومیست ها و مانند آن باشند. این گروه از باکتری ها علاوه بر افزایش فراهمی زیستی عناصر معدنی خاک از طریق تثبیت زیستی نیتروژن، محلول کردن فسفر و پتاسیم و مهار عوامل بیماریزا، با تولید هورمون های تنظیم کننده رشد گیاه عملکرد گیاهان زراعی را تحت تأثیر قرار می دهند همچنین با توجه به تأثیر افزایندگی بر رشد و نمو گیاهان زراعی، این باکتری ها اصطلاحاً باکتری های محرک عملکرد نامیده می شوند.کاربرد کودهای زیستی به ویژه باکتری های محرک رشد گیاه مهم ترین راهبرد در مدیریت تلفیقی تغذیه گیاهی برای سیستم کشاورزی پایدار با نهاده کافی به صورت تلفیق مصرف کودهای شیمیایی با کاربرد باکتری های مذکور می باشد. باکتری های جنس آزتوباکتر، آزوسپیریلیوم و سودوموناس از مهم ترین باکتری های رشد گیاه می باشند که علاوه بر تثبیت زیستی نیتروژن و محلول کردن فسفر خاک با تولید مقادیر قابل ملاحظه هورمون های تحریک کننده رشد به ویژه انواع اکسین، جیبرلین و سیتوکنین رشد و نمو عملکرد گیاهان زراعی را تحت تأثیر قرار می دهند.
میکروارگانیسم های خاک به ویژه باکتری ها ، زمینه ساز واکنش های زیادی هستند که برای تولید محصولات کشاورزی ضروری است. چرخه مواد غذائی ، حفظ ساختمان خاک، تجزیه مواد آلی و آزاد سازی مواد غذائی ، تجزیه مواد شیمیائی کشاورزی ، تجزیه سایر آلوده کننده ها ، ساخت هوموس وکنترل گیاهان و جانوران آفت از آن جمله هستند. یکی از متنوع ترین اشکال حیات در زمین متعلق به باکتری ها است . باکتری ها حدود یک میکرومتر قطر داشته و علاوه بر تعداد گونه ، فراوانی آنها نیز در خاک زیاد است .(Calbrix and Barray, 2005; Lupwayi et al, 1998., De Fede and Sexstone, 2001)
باکتری های خاکزی منابع و مخازن پویائی از مواد غذائی در همه اکوسیستم ها بوده و در بهبود سلامت گیاه بطورمستقیم یا غیر مستقیم اهمیت دارند (Kirk, et al., 1999 ; Kennedy, 2004 ) علاوه بر تثبیت نیتروژن ، تجزیه مواد آلی و چرخه عناصر غذایی ، باکتری ها کارکرد های مثبت دیگری نیز دارند ، از جمله اینکه به تشکیل ساختمان خاک کمک می کنند. مواد هوموسی ناشی از فعالیت باکتری ها باعث تشکیل کمپلکس های رس- مواد آلی می شود که به دانه بندی خاک کمک می کند . همه چرخه های عناصر غذائی نیز از طریق باکتری ها به سطوح تغذیه ای بالاتر متصل می شوند . بنابراین به علت تنوع واکنش هائی که باکتریها عامل آن هستند، کارکرد واحتمالا تنوع باکتری ها نقش مهمی در تعیین کارکرد یک اکوسیستم خواهد داشت.(Kennedy, 1999)
امروزه استفاده از این کودها در جهت گام برداشتن به سوی کشاورزی پایدار رو به افزایش است (درزی و همکاران، ۱۳۸۷).
کودهای‌ زیستی‌ یا بیولوژیک‌ بصورت‌ مایه‌ تلقیح‌ میکروبی‌ و بعنوان‌ یک‌ ترکیب‌ حامل‌ سوش‌های‌ میکروبی‌موثر و با راندمان‌ بالا، برای‌ تامین‌ یک‌ یا چند عنصر غذایی‌ مورد نیاز گیاه‌، نیز تعریف‌ می‌شوند. این‌ مواد بصورت‌ تلقیح‌ با بذر، خاک‌ و یا کودهای‌ آلی‌ (کمپوست‌) مصرف‌ می‌شوند. هدف از مصرف کودهای بیولوژیک، تقویت حاصلخیزی خاک و تأمین نیازهای غذایی گیاه است، گر چه ممکن است اثرات مفید دیگری داشته باشند (Saxena,1998).
علی رغم تحقیقات گسترده ای که در مورد تاثیر کودهای بیولوژیک بر روی گیاهان زراعی انجام شده است، اطلاعات موجود در مورد اثرات این نوع کودها بر گیاهان دارویی بسیار اندک است (خرم دل و همکاران، ۱۳۸۷)
۲-۱۴-۲- تاریخچه کودهای زیستی
اهمیت کاربردی تلقیح گیاهان با باکتریهای مفید غیرهمزیست ریزوسفر برای اولین بار در اوایل و اواسط قرن ۲۰ میلادی در روسیه ثابت شد. در این آزمایش ها محصولات زراعی با باکتری هایی از جنس Azotobacter و Bacillusدر شرایط گلخانه ای و مزرعه ای تلقیح شدند.(Mishustin, 1963)
نخستین کود بیولوژیک با نام نیتراژین در آمریکا حاوی باکتری های ریزوبیوم توسط ناب و هیلتنر در سال ۱۸۹۵ برای فروش عرضه شد. در همین زمان در روسیه محققین این کشور تلقیح بذور با Bacillus spp و در سال ۱۹۰۹ تلقیح با Azotobacter chroococcum را توصیه نمودند. میکروارگانسیم‌های حل کننده فسفر اولین بار در سال ۱۹۹۸ به وسیله Gerretsen بکار برده شد. آزمایشات وی نشان داد که میکروارگانیسم ها در ریزوسفر خاک جذب فسفر را تحت تأثیر قرار می‌دهند و پس از کشف او محققان متعددی بر روی جداسازی باکتری‌های حل کننده فسفر و کاربرد آنها در تلقیح خاک برای تامین فسفات قابل جذب گیاه به صورت انبوه را مورد مطالعه قرار دادند. در سال ۱۹۹۹، Kumar‌ در خاکهای هند میکرارگانیسم‌هائی را شناسایی کرد که قادر به حل فسفات در شرایط استرس مانند خاکهای قلیایی و نمکی بودند. تحقیقات زیادی توسط محققان استرالیایی و افریقایی جهت شناسایی و کاربرد میکروارگانیسم‌های حل کننده فسفات در خاکهای کشاورزی در استرالیا و افریقا انجام گرفته است.در همین راستا آزمایش هائی در کشور هند در خصوص کاربرد باکتری های آزاد کننده فسفات روی گندم، سیب‌زمینی، ذرت و چغندرقند انجام شده که همگی به تأثیر مثبت این باکتریها در آزاد سازی فسفر در بخش ریزوسفر گیاه اشاره داشته‌اند.
در سال ۱۹۲۳ ارنست توانست ۲۸ سویه قارچ متعلق به ۱۲ جنس را از پنج نمونه خاک جدا نماید که قادر بودند به حل شدن فسفات کمک نمایند. در سال ۱۹۳۰ انستیتوی میکروبیولوژی کشاورزی روسیه استفاده وسیع از Bacillus megaterium و ازتوباکتر را آغاز کرد و در سال ۱۹۶۲ تولید صنعتی این باکتری ها پاسخگوی زراعتی معادل ۳۵ میلیون هکتار بوده است. مایه تلقیح های ریزوبیومی که تثبیت کنندۀ نیتروژن اتمسفری هستند و مقادیری حتی تا ۴۰۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار را در شرایط مناسب تثبیت می کنند که از بارزترین انواع کودهای بیولوژیک هستند. تولید این مایه تلقیح ها در ۱۹۰۵ در کانادا و ۱۹۱۴ در استرالیا و سوئد آغاز گردید و امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا تولید و مصرف این کودها رواج دارد. مقدار کل تثبیت نیتروژن در دنیا سالانه به ۱۷۵ میلیون تن بالغ می شود که نیمی از آن از طریق سیستم همزیستی و ریزوبیوم می باشد که با کل تولیدات کارخانه های تولید کودهای نیتروژنی برابری می نماید و ارزش آن ۵/۸ میلیارد دلار گزارش شده است .
بانیک و دی در سال ۱۹۸۳، هشت باکتری را بر روی محیط آگار حاوی فسفات آمونیوم جدا کردند.در همین راستا ملبوبی و همکاران طی یک تحقیق ۶ ساله از خاک های کشور ۲۲ سویه باکتری با قدرت حل کنندگی فسفات متعلق به خانواده‌های مختلف را جداسازی و از بین آنها دو باکتری با قدرت حل‌کنندگی بالا به نامهای اختصاری p7 و p5 و یک باکتری که فعالیت فسفاتازی بیشتری نشان داده با نام اختصاری p13 را انتخاب و در مطالعات گلخانه‌ای و مزرعه‌ای به کار گرفتند. نتایج مزرعه‌ای سالهای ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ در دو منطقه اراک و کرج بیانگر افزایش معنی‌دار عملکرد سیب‌زمینی به واسطه تلقیح غده‌ها در زمان کاشت با باکتری‌های فوق در هر دو سال و در هر دو منطقه می‌باشد. مدنی و همکاران نیز تحقیقات مشابه‌ای را روی چغندرقند و سیب‌زمینی انجام دادند و افزایش عملکرد محصولات فوق را گزارش نمودند.
۲-۱۴-۳- انواع کودهای زیستی
مهم ترین انواع کودهای بیولوژیک به شرح زیر می باشند:
۱)تثبیت کننده ازت هوا؛
۲) قارچهای میکوریزی، که با ریشه بعضی از گیاهان ایجاد همزیستی کرده و اثرات مفیدی ایجاد می‌کند؛
۳) میکروارگانیسمهای حل کننده فسفات : فسفات نامحلول خاک را به فسفر محلول و قابل جذب گیاه تبدیل می‌کنند
۴) اکسید کننده گوگرد (تیو باسیلوس) : کودی که دارای باکتری تیو باسیلوس بوده و باعث اکسایش بیولوژیکی گوگرد می شود.
۵) کرمهای خاکی، در تولید هوموس مورد استفاده قرار می‌گیرند و نوعی کود کمپوست به نام ورمی کمپوست تولید می‌کنند(Herlihy, 2001)
۲-۱۴-۴- کود زیستی سوپر نیتروپلاس
کود بیولوژیک سوپر نیترو پلاس مجموعه ای از گونه های مختلف باکتری های تثبیت کننده نیتروژن، کنترل کنندۀ عوامل بیماری زای خاکزی و باکتری های محرک رشد شامل گونه های Azospirillum ,Pseudomonas Flurescens ,Basillus است که با فرمولاسیون انحصاری توسط شرکت فنآوری زیستی مهرآسیا تهیه و به بازار عرضه شده است.
در میان این باکتری ها، آزوسپیریلیوم به دلیل پراکنش وسیع جغرافیایی، گستردگی دامنه گیاهان میزبان، و به ویژه توان برقراری ارتباط هم یاری با گیاهان زراعی توجه بیشتری را به خود جلب کرده و به عنوان یک پتانسیل در تهیه کودهای بیولوژیک شناخته شده است. آزوسپیریلیوم با توان تثبیت زیستی نیتروژن، گسترش سطح ریشه، کمک به جذب بهینه آب و عناصر غذایی و تولید هورمون های رشد و برخی ویتامین ها، رشد گیاهان زراعی را تقویت می کند، که نتیجه آن به صورت افزایش عملکرد نمایان می گردد Holguin, 1997) (Cohen et al, 1980: Bashan and
باکتری های psodomonas و بالاخص سودوموناس های فلورسنت از مهم ترین اعضای جامعه میکروارگانیسم های ریزوسفری می باشند که مطالعات بسیار زیادی در خصوص اثرات مثبت ناشی از تلقیح آنها بر رشد گیاهان شده است(De freitas & Germida, 1992)
باکتری های جنس سودوموناس، باکتری های هستند از خانواده Psedomonadaceeae که به شکل میله ای راست یا کمی خمیده، دارای تاژک قطبی، بدون اسپور و گرم منفی می باشند
این باکتری ها هوازی و از نظر منبع انرژی و کربن کموارگانو تروف هستند. از نظر نیازهای غذایی گونه های سودوموناس نیاز غذایی غذایی بسیار ساده ای دارند. در شرایط آزمایشگاهی در محیط های حاوی مقداری ماده آلی و در pH خنثی به خوبی رشد می کنند.
وجه تمایز سودوموناس های فلورسنت از سایر سودوموناس ها، تولید پیگمان هایی است که در برابر نور فرا بنفش (۲۵۴ نانومتر) به ویژه در شرایط کمبود آهن خاصیت فلورسنس دارند. این پیگمان های با خاصیت فلورسنت و محلول در آب از گروه سیدروفورها هستند که برای سودوموناس های فلورسنت انواع اختصاصی از آنها مانند پیووردین یا سودوباکتین شناسایی شده اند (Rao & Boopathi, 1999)
غلظت باکتری های گروه تثبیت کنندۀ نیتروژن و محرک رشد دراین کود … ۸ توان به۱۰در هر گرم یا میلی لیتر و. ۸ توان به۱۰اسپورو سلول زندهB.subtilis می باشد.
عوامل زنده مفید موجود در کود سوپرنیتروپلاس با اثر محرک رشد و تشدید کننده بر یکدیگر موجب افزایش تولید انواع هورمون ها، انواع سیدروفورها، انواع آنتی بیوتیک ها، مواد بازدارندۀ رشد،عوامل بیماری زا و سیانید هیدروژن گردیده و با توسعه ریشه و حفاظت آن از آسیب عوامل بیماری زای خاکزی مانند Pythium ,Fusarium ,Rhizoctonia ,Phytophora و همچنین بعضی از انواع نماتدهای بیماری زا، موجب افزایش چشمگیر میزان محصول در هکتار می گردد.(کوچکی و همکاران، ۱۳۸۷)
۲-۱۴-۵- کود زیستی نیتروکسین
کود زیستی نیتروکسین حاوی مجموعه ای از مؤثرترین سوش های باکتری های تثبیت کنندۀ نیتروژن از جنس Azotobacter, و Azospirillum و حل کنندۀ فسفات از جنس Psedomonas میباشد. این کود به گونه ای فرموله شده که مجموعۀ باکتری های آن بتوانند حداکثر فعالیت را در شرایط متفاوت آب و هوایی و خاک های مناطق مختلف کشور عرضه کنند. این کود از نظر کیفیت و شرایط تولید با استانداردهای بین المللی مطابقت دارد.
نیتروکسین می تواند بخش عمده ای از نیازهای نیتروژن گیاه را تأمین کند. همچنین باکتری های موجود درآن سبب انحلال فسفات های محلول در خاک شده و از طریق تولید هورمون های طبیعی محرک رشد گیاه، سبب گسترش ریشه و باعث جذب بیشتر و بهتر آب و مواد غذایی توسط گیاه می شود. ترشح انواع آنتی بیوتیک، سیدروفوروسیانید هیدروژن در ریزوسفر ریشه توسط باکتری های موجود در این کود، از تهاجم بسیاری از عوامل بیماری زای خاکزی و نماتد ها به ریشه جلوگیری کرده و مقاومت طبیعی گیاه را در برابر این عوامل مخرب افزایش می دهد. بر اساس نتایج تحقیقات و کاربرد کود زیستی نیتروکسین در محصولات مختلف زراعی در سطوح وسیع افزایش عملکرد در واحد سطح تا ۴۰ درصد گزارش شده است.(وب سایت شرکت فنآوری زیستی مهرآسیا، ۱۳۸۷)
ازتو باکتر از باکتری های آزادزی و تثبیت کننده نیتروژن هوا است، به طوری که این باکتری توانسته است ۳۰-۲۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن را از طریق تثبیت به خاک اضافه نماید، در عین حال بر حسب شرایط مختلف رشد بین ۷ تا ۳۹ درصد افزایش عملکرد دانه غلات را در پی داشته است (خسروی، ۱۳۸۰)
این موضوع که باکتری آزوسپیریلیوم و سایر باکتری های همزیست با ریشه، هورمون های رشد را تولید کرده و در نتیجه باعث رشد ریشه و تکثیر ریشه می شوند امری بدیهی است. حال این سؤال مطرح می شود که آیا فایده همزیستی به علت تثبیت نیتروژن است یا به علت افزایش رشد ریشه و در نتیجۀ آن جذب بیشتر مواد غذایی. در پاسخ این سؤال تحقیقات نشان داده است که تأثیر هورمون ها، احتمالاً نخستین محرک است(Russo et al, 2005). (Albrecht, 1981b) آزمایشاتی را بر روی ریشه های ایزوله ذرت، با بهره گرفتن از روش احیاء استیلن انجام دادند. در ۵۰ درصد آزمایشات مزرعه ای، انجام تلقیح وزن خشک گیاه و محتوای نیتروژن را افزایش داد. او مقدار نیتروژن تثبیت شده در اثر تلقیح با باکتری آزوسپیریلیوم را در حدود ۱۵ کیلوگرم در هکتار گزارش کرد و اشاره داشت که منافع عمل تلقیح در رابطه با عملکرد و میزان نیتروژن گیاه قابل توجه نبوده است. در استرالیا و در خاک های با نیتروژن کم، هنگامی که گیاه دیجیتار با باکتری آزوسپیریلیوم تلیح شد، افزایشی به میزان ۲۳ درصد در ماده خشک و کل مقدار نیتروژن گیاه مشاهده شد.(schank, 1981)، این افزایش در خاک های با نیتروژن بالا حدود ۵/۸ درصد بوده است.
باکتری های آزوسپیریلیوم و آزتوباکتر از طریق افزایش ظرفیت نگهداری عناصر غذایی و افزایش هورمونهای تنظیم کننده رشد باعث افزایش جذب نیتروژن توسط گیاه می شود و با افزایش نیتروژن رشد گیاه و ارتفاع گیاه افزایش می یابد ؛Arancon et al., 2005): (Tomati et al., 1983
باکتری های موجود در کود نیتروکسین با ترشح هورمون های طبیعی رشد، آنزیم ها، ویتامین ها در شیرۀ نباتی رشد ریشه و ساقه را تسریع می کند و مقاومت گیاه در برابر تنش های محیطی مانند خشکی و شوری افزایش می دهد.(امیدی و همکاران، ۱۳۸۷)
۲-۱۴-۶- کود زیستی بارور-۲
کود زیستی بارور-۲ حاصل پژوهش ۸ ساله گروهی متشکل از ۲۴ نفر پژوهشگر در جهاددانشگاهی واحد تهران می باشد. از آنجایی که اقلیم های ناحیه ای ممکن است اثرات مختلفی بر رشد و فعالیت باکتری های حل کنندۀ فسفات داشته باشد، تلاش هایی برای جداسازی سویه های بومی که با شرایط دلخواه زیست محیطی وفق یافته اند، انجام شد که نتیجه آن کود زیستی بارور-۲ است. این کود حاوی دو نوع باکتری حل کنندۀ فسفات از گونه های Pantua aglunerans وPsedomonas putida P13 که به ترتیب با بهره گرفتن از دو سازوکار ترشح اسیدهای آلی و اسید فسفاتاز باعث تجزیه ترکیبات فسفرۀ نامحلول و در نتیجه قابل جذب شدن آن برای گیاه می گردند.
باکتریهای ریزوسفری محرک رشد گیاه می توانند به طورمستقیم (تثبیت نیتروژن، تولید مواد تنظیم کننده رشد گیاه، افزایش قابلیت جذب عناصر غذایی مختلف برای گیاه، تولید ویتامینها و دیگر مواد محرک رشدگیاه) و یا غیر مستقیم (تولید آنتی بیوتیک، تخلیه ریزوسفر از آهن، رقابت با گونه های مضر برای اشغال ریشه، تولید آنزیمهای لیز کننده دیواره سلولی قارچها ی بیماریزای گیاهی، ایجاد مقاومت سیستمیک در گیاه و افزایش مقاومت گیاه به تنش های غیر زنده) موجب افزایش رشد گیاه شوند (Glick et al., 1995) اصطلاح PGPR ابتدا برای باکتریهای ریزوسفری متعلق به گروه سودوموناسهای فلورسنت، گونه های فلورسنس و پیوتیدا وضع گردید و دلیل آن افزایش قابل توجهی بود که در رشد گیاهان تلقیح شده با این باکتریها مشاهده می شد (صالح راستین، ۱۳۷۷)

ضامن آهو: استعاره از امام رضا(ع)
و به یادآور آن نخستین عمری را که گذرانده‌ام بی تو و بی گندم/ و آتشی در لبانم بگذار/ تا خونم را ببوسم/ و خونم را رستگار دار! (همان:۱۵۱)
آتش: استعاره از زبان مؤثر و گیرایی که صرف ذکر دعا و قرآن و نیکی‌ها شود.
۴-۲-۲­-۳-۲ استعاره‌ی مکنیه
این نوع از استعاره بر خلاف استعاره‌ی مصرّحه است؛ به این معنی که در استعاره‌ی مکنیه «مشبه» ذکر و «مشبه به» حذف می‌شود؛ اما مشبه به محذوف جای خود را به یک یا چند وصف و مناسبات خود می‌دهد.استعاره‌ی مکنیه در اشعار م.موید نسبت به استعاره‌ی مصرّحه فراوان‌تر است منتهی استعاره‌ی مکنیه از نوع تشخیص.
۴-۲-۲­-۳-۳ اضافه‌ی استعاری
چیست که تنها نام است/ که چیست که از نامش/ عطر زیبایی/ دیده می‌شود (همان:۱۲۹)
و اسبان/ اسب بودند/ هموار و هموار/ پویای راهواریِ ماهیچه/ در چارچوب خمیازه (همان:۱۷۳)
آ/ آلیا/ بومی نهاده‌های حبیب/ بومی بلندای با تو/ بی شیب بی تو/ بام سیب (همان:۲۲۱)
خرگاه های آتش/ دیوان زهرآگین/ تنوره می‌کشند و/ هراس/ فریاد خویشتن/ نمی‌شنود/ مگر (همان:۳۴۳)
آن جا/ شهربانو/ ایستاده/ بر کران آبی آرام/ خیزگاه ستاره (همان:۳۷۹)
کوبه درختان قطور گردو را/ نکوفته/ و به عرصات ذهن/روی آورده/ کنار نیلوفران دیرین (همان:۴۳۱)
آسان/ به دشواری/ و بام جهان/ دامان برف را/ می‌گستراند (همان:۴۷۲)
و انارهای سیاه به پرواز می‌شوند/ با درونه سرخ/ در آفتابی/ دیباچه آب/ و آبی/ دیباچه جهان (همان:۴۷۳)
آذرخش نُه گانه/ آن جا که/ بی کرانگی گل/ در ادراک والای پروانه (همان:۳۸۵)
سانِ آویز پیچک به گیلاس/ مانِ غم در سرا پرده یاس (همان:۲۴۵)
تشخیص غیر اضافی
چه هجوم آفتابی/ نیزه‌ها/ شیرین بیان را آماج گرفته‌اند/ و گون را/ شادان کرده‌اند (همان:۳۲۵)
مگر نیست/ آنسان که سنگ/ مرا می‌بیند و/ پل می‌بندد: پای بگذر/ پای مگذار/ و سنگی/ می‌گوید/- بر من/ و سنگی/ می‌گوید/ - نه. بر من مگذار/ و سنگی می‌گوید/ آری. بر من (همان:۳۳۳)
همین که باران نبارد/ کافی­ست تا/ این همه غبار/ خراشی نابکار/ بر رخسار اقاقیا/ بکارد (همان:۳۷۶)
این جنگل موهوم/ که دوشیزگان را می‌هراساند (همان:۲۶۶)
به سمت مهتاب/ آن جا که روح نیم خفته نرگس؟ آسود می­چمد و/ ادراک بیمار نیست. (همان:۳۰۲)
این کرانه/ نی/ به لب/ سکوت می‌دمد/ این کرانه/ سرو نیست/ سروِ سرو می چمد (همان:۳۰۸)
و بدینسان/ شب می‌آمد/ باران باران باران/ در دو سوی ارغوان بناگوش (همان:۱۷۳)
امّا نمی‌شود/ که بادو پلک/ با دو پلک/ فقط آه با دو پلک/ گِل/ آه می‌کشد/ می‌ترکد/ و همانی/ که/ زخمانه بلندترین آواز آبی‌های رگ‌هایم را/ به تنهایی/ شنیده‌ام یا با تو (همان:۱۶۲)
شراب/ آشکارا از معرکه می‌آید/ یا می‌رود/ که همیشه یال است/ و می‌گشاید/ حرکت را/ پنجره‌ای چند هزار ساله (همان:۹۷)
تشخیص اضافی
یا شراب زد/ که شد بهار/ یا که چشم تو بهار را/ شراب کرد/ یا بهار/ هم لب شراب/ چشم نوش توست (همان:۲۹)
و می‌رفتم/ تا بر تکیه گاهیِ سبزِ برگ‌های پهنِ نیلوفر زردِ آبی/ بنشینم/ و بگویم/ من از میهن ماهی‌ها می‌آیم (همان:۱۳۳)
خواب جاویدی، خوشاب و یشم/ خوابِ بهار/ پاگیر پروانه/ مردابه بر و دوش کلاله (همان:۲۲۲)
در خیزشش از دل/ شکوفان می‌داریم/ سیمان را/ به پنداری خزه/ و التفات گیسو(همان:۱۷۹)
آمدن توست/و آمدن توست/این که می‌گریزی/بررهوارگمانی آغشته/شانه دمبرگ/ماه نهم (همان:۲۰۰)
و چیره از مهربانی زبان و حروف پس از حس (همان:۱۴۹)
در جنوب این سکوت/ باد/ شور می‌دمد/ از دریچه‌های باز/ می‌وزد ایاز/ لابه لای گیسوانِ یادهایِ دور/ لابه لای گیسوان شب/ ایاز می‌زند (همان:۳۲۱)
دَوَرانی باز و بسته/ چونانی چین آکاردئون/ به نواخت دست باد (همان:۳۳۹)
آن جا که/ بر تپه‌ها/ خشکید/ یحیای نگاه/ پیش از خون شویی تن خوبش (همان:۳۵۰)
نمونه‌های دیگر
بازوی شعاع (۱۸۷)، ادراک آهو (۱۸۸)، پچ پچ بلدرچین(۱۹۷)، کامکار نگونساری(۲۰۳)، گوش جان(۲۸۹)، جان ابر(۳۰۳)، دل آیینه(۳۲۴)، جویبار جان(۲۸۹)، گیسوان شب(۳۲۱)، گیجگاه خیابان(۳۰۵)، خاموشی سنگ(۳۵۰)، رنج آهن(۴۱۳)، پشتوانه‌ی گل سرخ(۳۵۶)، پرده­نشین زمستان(۳۵۱)، سپاسمندی کبوتران کاریز(۴۳۲)، عرصات ذهن(۴۳۱)، پیشانی جان(۴۳۱)، جامگان آفتاب(۴۷۵)، شرم بازار (۴۷۵) و…
۴-۲-۲­-۴ کنایه
کنایه پوشیده سخن گفتن درباره امری است از نظر لفظ و معنای ظاهری در محور همنشینی کلام و از نظر معنایی پوشیده و دور در محور جانشینی کلام قرار می‌گیرد. کنایه دریافت معنیِ معنی است از طریق استدلال. کنایه سبب درنگ خواننده است و ذهن او را به تلاش وا می‌دارد و حالات را برای او محسوس می‌سازد. کنایه ادعای خود را با دلیل همراه می‌سازد از این رو مخاطب توان انکار آن را ندارد و آن را می‌پذیرد.

دکتر شفیعی کدکنی درباره کنایه می‌نویسد: «کنایه یکی از صورت‌های بیان پوشیده و اسلوب هنری گفتار است. بسیاری از معانی را اگر با منطق عادی گفتار ادا کنیم لذَت بخش نیست و گاه مستهجن و زشت می کند، از رهگذر کنایه می‌توان به اسلوبی دلکش و موثّر بیان کرد.»
چنانم می‌دانی که آن سوی دیار­جان/ رخت می‌افکنم (م. مؤید،۴۳۱:۱۳۸۸)رخت افکندن: کنایه از مُقام کردن
و نیلوفران دیرپا/ رخت بربسته اند (همان:۴۳۲)رخت بربستن: کنایه از کوچ کردن
آه مادر مقدس!/ مادر برگزیده/ مگذار شبنم/ دامن برچیند و بر برگچه ننشیند (همان:۴۳۳)
دامن برچیدن: کنایه از گوشه نشینی اختیار کردن
اینک/ بوی خوش انار/ از جانم می‌تراود/ و در خم شصت و سوم/ نیز خیسیِ برّه‌های نو رسیده را دارم و پوست/ به مهربانی لیس تو می‌سپارم (همان:۴۳۷)
خم شصت و سوم: کنایه از شصت و سه سالگی و پیری
۴-۲-۲­-۵ صنایع معنوی
از بخش‌های دیگر سطح ادبی صنایع معنوی است. این نوع از بدیع با حسن و زیبایی معنا در ارتباط است. به گونه‌ای که در صورت دگرگون شدن ظاهر لفظ، زیبایی معنا پابرجاست و آرایه آن حفظ می‌شود. در اشعار م.موید از میان صنایع بدیعی، آرایه‌های پارادوکس، تلمیح، حسامیزی و تضاد دارای بسامد بالایی هستند.
۴-۲-۲­-۶ متناقض نما یا پارادوکس
آمیزش ناسازها یا بیان پارادوکس یکی از عوامل تشکیل دهنده‌ی موسیقی معنوی است. موسیقی در این معنی عام و گسترده، شامل انواع متناظرها، تقارن‌ها و تقابل‌هاست. در بیان پارادوکس تنها دو واژه‌ی متناقض به صورت مجّرده و مرده در کلام به کار نمی‌روند بلکه همواره در ارتباط با همند و دو سوی تصویر همدیگر را نقض می‌کنند.
از پارادوکس به بیان نقیضی و ناسازی هنری نیز یاد می‌کنند.

المان­های فولادی (S)، میزان فاصله المان­های اطراف از بر پی ®، ابعاد پی (B) و بزرگی بار اعمالی (P) در به کارگیری تکنیک مذکور در بهسازی خاک می­باشد.
۱-۴ چگونگی دستیابی به اهداف پژوهش
روند کلی تحقیق شامل دو قسمت زیر می­باشد:
الف: تحلیل­های عددی
ب: آزمون­های آزمایشگاهی
در تحلیل­های عددی، مجموعه آنالیزهایی با بهره گرفتن از نرم­افزار GeoStudio-Sigma بر روی مدل پی واقع بر روی خاک ماسه­ای مسلح با المان­های فولادی، تحت بارگذاری قائم با کمک مدل­سازی الاستوپلاستیک صورت گرفت. اساس کلی کار با نرم­افزار در این تحقیق به این ترتیب است که بعد از تعریف المان­های مربوط به خاک، فولاد و پی، محیط هندسی مورد نظر مدل گردید و پس از اختصاص پارامترها به قسمت­ های مربوطه، بارگذاری بر روی مدل ساخته شده اعمال گردید. در روش عددی آنالیز حساسیتی با تغییر پارامترهای قطر (D)، طول (L) و فاصله مرکز به مرکز المان­های فولادی (S)، میزان فاصله المان­های اطراف از بر پی ®، ابعاد پی (B) و بزرگی بار اعمالی (P) انجام شد و تأثیر پارامترهای مذکور بر ظرفیت باربری و نشست زیر پی مورد بررسی قرار گرفت.
روند کلی روش بخش آزمایشگاهی به این ترتیب بوده است که میلگردهای فولادی با طول، قطر و مقاومت مشخص در محفظه پر از ماسه (با تراکم مشخص) دستگاه بارگذاری کوبیده شد. سپس مدل پی بر روی آن قرار گرفت و پس از آن با بهره گرفتن از جک بارگذاری به پی نیرو وارد کرده و در نهایت نشست­های انجام شده ثبت گردید و مورد ارزیابی و مقایسه با نتایج تحلیل عددی قرار گرفت.
۱-۵ ساختار پایان نامه
ساختار کلی تحقیق انجام شده بصورت به شرح زیر می باشد:
­­­
در این راستا اهم مطالب مطرح شده در فصول به شرح زیر می­باشد :
در فصل حاضر به بیان مسئله، هدف از پژوهش، چگونگی دستیابی به اهداف تحقیق و ساختار پژوهش پرداخته شده است.
در فصل دوم ابتدا در مورد فلسفه بهسازی خاک، کاربرد و روش­های مختلف آن، شمع، انواع و کاربرد آن در بهسازی خاک و به طور خاص استفاده از شمع­های تراکمی و اثرات بهسازی تراکمی ارائه گردیده است. سپس به کلیات مربوط به پدیده تسلیح خاک و نقش آن در بهبود خصوصیات مقاومتی خاک از بدو توجه پژوهشگران به این مسئله تا به امروز، روابط و فرمول­های تئوری و تجربی ارائه شده، ادبیات فنی موجود در این رابطه به همراه نتایج و گزارشات منتشر شده از تحقیقات گذشتگان بطور اجمالی پرداخته می شود.
در فصل سوم به معرفی کلی برنامه Geostudio-Sigma و سپس ذکر مدل کامپیوتری، طرز ساخت مدل، نوع و مشخصات المان­ها، نوع مصالح، هندسه مدل، نوع بارگذاری، مدل رفتاری خاک و نوع تحلیل پرداخته می­ شود. هم­چنین روش کلی کالیبراسیون و اعتبارسنجی برنامه کامپیوتری توضیح داده خواهد شد.
در فصل چهارم به­ طور کامل نحوه کالیبراسیون مدل کامپیوتری به همراه مقایسه با نتایج به­دست آمده از فرمول­های تئوری و آزمون­ آزمایشگاهی تشریح می­ شود. در ادامه کلیه نتایج به­دست آمده از برنامه کامپیوتری ارائه می­گردد و بر اساس نتایج به دست آمده نمودارهایی ارائه می­ شود و تأثیر پارامترهای قطر، طول و فاصله مرکز به مرکز المان های فولادی، میزان فاصله المان­های اطراف از بر پی، ابعاد پی در افزایش کارایی روش کوبیدن المان­های قائم فولادی در بهسازی خاک ماسه­ای سست پرداخته می­ شود. در قسمت بعدی این فصل که مربوط به بخش آزمایشگاهی تحقیق حاضر می­باشد، جزئیات مدل آزمایشگاهی، روند انجام آزمایش و نتایج انجام آزمون و نتیجه گیری از نتایج به دست آمده ارائه خواهد شد.
در فصل پنجم بر اساس نتایج موجود در فصل چهارم که از تحلیل­های کامپیوتری و آزمایشگاهی به­دست آمده­اند، تجزیه و تحلیل­های انجام شده ، اعداد و نمودارهای بدست آمده نتیجه گیری خواهد شد. در انتها جهت تحقیقات آتی در زمینه مطالعه استفاده از المان­های فولادی در بهسازی زمین­های سست، تکمیل و کاربردی کردن تحقیق حاضر پیشنهاداتی ارائه می گردد.
فصل دوم
مروری بر ادبیات فنی
۲-۱ مقدمه
اندیشه بهبود بخشیدن به خصوصیات مقاومتی خاک، با افزودن عناصر مقاوم به آن، به منظور به کارگیری گسترده‌تر آن به عنوان مصالح اصلی احداث بناهای گوناگون سابقه‌ای چند هزار ساله دارد. با بررسی­های انجام گرفته توسط باستان شناسان، مشخص گردیده که استفاده از خاک مسلح به ۴ تا ۵ هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی­گردد. بابلی­ها بیش از ۳ هزار سال پیش، از خاک مسلح در ساختن برج مشهور بابل استفاده کردند، همچنین قسمت­ هایی از دیوار چین نیز از خاک مسلح ساخته شده است]۳[.
۲-۲ فلسفه بهسازی
اگر شرایط ژئوتکنیکی زمین برای ساخت انواع پی­های متعارف از نظر پایداری و نشست پذیری و در شرایط خاص آبگذری (پی آبرفتی سدها و . . . ) مناسب نباشد، ضروری است تمهیداتی به شرح زیر مدنظر قرار گیرد]۳[:

الف- محل پروژه تغییر کند.
ب- مصالح طبیعی نامناسب پی با مصالح مناسب جایگزین شود.
ج- طراحی با شرایط نامناسب پی هم­ساز گردد (پی های شناور، عمیق، مسطح شدن شیب و . . . )
د- خصوصیات مهندسی خاک، مورد اصلاح واقع شود.
انتخاب محل مناسب برای پروژه­ ها عموماً از شرایط مناسب ژئوتکنیکی تبعیت نمی­کند و در اکثر مواقع انتخاب به عوامل دیگری از قبیل نزدیک بودن به مواد اولیه، زیربناهای مناسب اقتصادی و نیروی انسانی کارآمد در محل بستگی دارد. در صورت تاْمین این عوامل در محدوده جغرافیایی خاص، آنگاه می­توان شرایط ژئوتکنیکی را در این محدوده تأثیر داد و به انتخاب محل مناسب­تر اقدام نمود.
برداشت مصالح نامناسب پی و جایگزینی آن با مصالح مناسب هنگامی عملی و میسر است که ضخامت آن کم بوده و مصالح مناسب در فاصله­ای معقول قرار داشته باشد و در مقایسه اقتصادی با سایر گزینه­ ها در شرایط بهتری قرار گیرد. با افزایش ضخامت آبرفت پی، برداشت آن رفته­رفته در مقایسه با سایر گزینه­ ها غیراقتصادی و غیرعملی می­ شود.
هماهنگ کردن طراحی با شرایط ژئوتکنیکی نامناسب خاک در اکثر موارد مقدور است، لیکن باید در مقایسه­ ای مالی-زمانی با سایر گزینه­ ها قرار گیرد و در صورت برتر بودن انتخاب شود.
با توسعه و ابداع روش­های جدید اصلاح خاک و ساخت ماشین­آلات خاص با راندمان بالا، هزینه و زمان اجرای پی در زمین­های ضعیف و مسئله­دار به مراتب کمتر از سایر تمهیدات اشاره شده می­باشد. از دیگر مزایای بهسازی، کاهش و از بین بردن ریسک­های ناشناخته است. با بهسازی خاک پارامترهای ژئوتکنیکی اصلاح می­گردد]۳[.
۲-۲-۱ تعریف بهسازی
بازسازی کنترل شده خاک درجا برای استفاده مجدد در یک ساختار جدید ژئوتکنیکی، بهسازی و یا اصلاح خاک گفته می­ شود. ویژگی­های اصلی بهسازی به شرح زیر است]۳[:
زمین درجا، اصلاح می­ شود.
مشخصات فنی ژئوتکنیکی آن به سطح قابل قبول می­رسد.
زمین بخشی از سیستم خاک-سازه می­گردد.
روش­های کنترل و تاْیید کار انجام شده موجود است.
۲-۲-۲ دامنه کاربرد
کاربرد روش­های بهسازی در پنج گروه اصلی به شرح شکل (۲-۱)تقسیم­ بندی می­گردد ]۴[:

شکل ۲- ۱: تقسیم بندی کاربرد روش­های بهسازی خاک
کاربرد هر یک از روش­های پنج گانه فوق شامل موارد زیر خواهد شد:
الف-کنترل آب زیرزمینی
محدود نمودن جریان آب زیرزمینی
آب بند نمودن سازه­های زیرزمینی
ب- پایدارسازی گودبرداری
نقش سازه نگهبان
کنترل و محدود کردن نشست تونل و گودبرداری
ج- بهبود کیفی زمین

شکل ‏۴‑۲۵: مقایسه‏ی تابع پاسخ تجربی و محاسباتی آشکارساز۲ اینچی برای انرژی keV 662 Cs-137 60

شکل ‏۴‑۲۶: مقایسه طیف ۱۳۷-Cs ثبت شده با هر دو آشکارساز ۶۱
شکل ‏۴‑۲۷: مقایسه طیف ۲۲-Na ثبت شده با هر دو آشکارساز ۶۱
شکل ‏۴‑۲۸: مقایسه طیف ۶۵-Zn ثبت شده با هر دو آشکارساز ۶۲
شکل ‏۴‑۲۹:مقایسه طیف ۶۰-Co ثبت شده با هر دو آشکارساز ۶۲

فصل اول

مقدمه

مقدمه

استفاده از یدور سدیم فعال‌شده با ناخالصی تالیم از سال ۱۹۴۸ میلادی توسط هافشتادتر^[۱] به‌عنوان ماده سوسوزن، سرمنشأ تحولات جدیدی در طیف‌سنجی گاما شد. این ماده سوسوزن به‌عنوان آشکارساز، بازده بالایی برای آشکارسازی پرتوی گاما و قدرت تفکیک انرژی مناسبی برای جداسازی مشارکت چشمه‌های گامای چند انرژی دارد.
سوسوزن NaI(Tl)، اولین ماده‌ی جامدی است که برای طیف‌سنجی فوتون‌های گاما مورداستفاده قرار گرفت. علت استفاده‌ی گسترده از این سوسوزن، خروجی نوری بسیار خوب، خطی بودن و عدد اتمی بالای عنصر ید موجود در آن است. بازده بالا، قیمت پایین و کاربری آسان، تحلیلگران را برای استفاده از آشکارسازهای سوسوزن جهت کار اسپکترومتری گاما جذب کرده است [۱].آشکارسازی پرتوی گاما، منوط به انجام برهمکنش با ماده آشکارساز و انتقال همه یا بخشی از انرژی گاما در آن است. فوتون‌های گامای اولیه، نامرئی هستند و درواقع آنچه آشکارسازی می‌شود الکترون‌های سریع خلق‌شده در برهمکنش‌ها هستند. در این پژوهش برای طیف‌سنجی گاما و بررسی اهداف از سوسوزن CsI(Tl) استفاده‌شده است.
یک آشکارساز جهت طیف‌سنجی دو وظیفه به عهده دارد:
به‌عنوان یک محیط تبدیل عمل می‌کند که در آن فوتون‌های گامای فرودی، واکنش‌هایی با ماده آشکارساز انجام دهند که منجر به تولید یک یا چند الکترون سریع شود.
الکترون‌های ثانویه تولیدشده را آشکار کند [۲].
به دست آوردن توابع پاسخ آشکارساز در آشکارسازی تابش، برای اهداف طیف‌سنجی مفید است. توابع پاسخ آشکارساز سوسوزن CsI(Tl) هم می‌تواند به‌صورت تجربی و هم با محاسبات مونت‌کارلو به‌وسیله‌ی کدهای شبیه‌سازی مونت‌کارلو مانند ETRAN، EGS، MARTHA و MCNP به دست آید. محاسبات مونت‌کارلو دیرزمانی است که برای تولید تابع پاسخ آشکارسازهای سوسوزن استفاده می‌شود [۳].
هدف بسیاری از اندازه‌گیری‌های تابش، به دست آوردن توزیع انرژی تابش فرودی است. ازاین‌رو لازم است تا پاسخ آشکارساز را برای تابش ورودی به آشکارساز بدانیم. تابع پاسخ آشکارساز فوتون‌های گاما، به برهمکنش‌های فوتون با ماده بستگی دارد. اثر فوتوالکتریک، پراکندگی کامپتون و تولید زوج پدیده‌هایی هستند که در طیف تابع پاسخ آشکارساز مشارکت دارند. در شکل۱-۱ طیف نوعی یک آشکارساز سوسوزن نمایش داده‌شده است.
قله‌ی تمام انرژی درنتیجه‌ی اثر فوتوالکتریک و جذب تمام انرژی در برهمکنش‌های چندگانه به وجود می‌آید. اگر فوتون فرودی به‌وسیله‌ی یک الکترون پراکنده شود، بخشی از انرژی‌اش را از دست می‌دهد و این رویداد در پیوستار کامپتون ثبت می‌شود. قله تک­فراری و دو­فراری از پدیده‌ی تولید زوج ناشی می‌شوند (تولید زوج برای انرژی‌های گامای بزرگ‌تر از MeV 022/1 رخ می‌دهد).
شکل ‏۱‑۱: طیف نوعی آشکارساز سوسوزن در (الف) انرژی بالا و (ب) انرژی پایین
تابع پاسخ R(E^‘,E) عبارت است از توزیع انرژی پرتوهای گامای تک انرژی، E’، انرژی ارتفاع پالس و E، انرژی گامای فرودی است. تابع پاسخ، تابع توزیع احتمالی را نمایش می‌دهد که همیشه بزرگ‌تر یا مساوی صفر است و انتگرال آن بر روی کل بازه‌ی انرژی مساوی یک است.
(۱-۱)
شبیه‌سازی مونت‌کارلو وقتی می‌تواند به‌طور کامل انجام شود که همه ویژگی‌های آشکارساز را بدانیم. در این پایان‌نامه، شبیه‌سازی تابع پاسخ آشکارساز با بهره گرفتن از کد مونت‌کارلوی چندمنظوره MCNPX انجام می‌شود.
در کد MCNP برای بررسی واکنش‌ها، از کتابخانه‌های سطح مقطع مربوط به عناصر مختلف موجود در کد شبیه‌ساز استفاده می‌شود. برای فوتون‌های گاما، سطح مقطع کل برابر جمع سطح مقطع‌های فوتوالکتریک، پراکندگی کامپتون و تولید زوج می‌باشد.
(۱-۲)
سطح مقطع برهمکنش فوتوالکتریک، سطح مقطع کامپتون و سطح مقطع تولید زوج است. هر تاریخچه با فوتونی با انرژی فرودی آغاز می‌شود و یکی از سه برهمکنش به‌طور تصادفی از توزیع گسسته‌ی بهنجار شده‌ی سطح مقطع‌ها انتخاب می‌شود. دو عدد C₁ و C₂ به شکل زیر تعریف می‌شوند:
و . برای انتخاب نوع برهمــکنش، عدد تصـادفی R بین صفر و یک تولید می‌شود. اگر R<C₁ باشد، برهمکنش فوتوالکتریک انتخاب می‌شود و اگر R<C₂≥C₁ باشد برهمکنش پراکندگی کامپتون انتخاب می‌شود و درنهایت اگر R>C₂ شود پدیده‌ی تولید زوج رخ می‌دهد.
وقتی برهمکنش فوتوالکـتریک انتخاب شود، تاریخـچه فوتون پایان می‌پذیرد و انرژی فوتوالکترون به انرژی‌های قبلی افزوده می‌شود تا نتیجه نهایی برای این تاریخچه به دست آید. اگر برهمکنش کامپتون انتخاب شود، انرژی الکترون کامپتون به دست می‌آید و انرژی متناظر با آن به انرژی‌های الکترون قبلی اضافه‌شده و برهمکنش نوعی دیگری انتخاب می‌شود و درنهایت اگر تولید زوج اتفاق بیفــتد، انرژی‌ها برای الکترون و پوزیترون‌ها به‌دست‌آمده و به انرژی‌های قبلی اضافه می‌شود و دو فوتون نابودی با انرژی MeV 511/0 جداگانه ردیابی می‌شوند تا هردوی آن‌ ها با برهمکنش فوتوالکتریک خاتمه یابند.
برای همه سوسوزن‌ها، بازده سوسوزنی با میزان نور تولیدشده به ازای اتلاف انرژی، هم به نوع ذره و هم به انرژی جنبشی ذره بستگی دارد. بازده سوسوزنی الکترون‌ها در آشکارساز CsI(Tl)، تغییرات بسیار اندکی با انرژی دارد. به‌طور کلی می‌توان انرژی انباشته‌شده توسط الکترون‌های ثانویه را متناظر با نور تولیدشده در داخل آشکارساز دانست.
آشکارسازی هنوز به پایان نرسیده است. درواقع نور تولیدشده در آشکارساز باید ترابرد شود تا به ^[۲]PMT برسد و درنهایت با تولید سیگنال الکتریکی آشکارسازی فوتون‌های گاما به پایان برسد. ترابرد نور بخشی از مسئله آشکارسازی ذره توسط آشکارساز سوسوزن می‌باشد. نور تولیدشده ناشی از برهمکنش ذره با ماده سوسوزن، در همه راستاها گسیل می‌شود و تنها کسری از آن به PMT می‌رسد. نور جمع‌ آوری‌شده، خروجی نوری می‌باشد که به سیگنال الکتریکی متناظر تبدیل خواهد شد. انتشار نور معمولاً بر اساس اصول اپتیک هندسی صورت می‌گیرد.
برای به دست آوردن تابع پاسخ آشکارسازهای CsI در ابتدا به سراغ تالی F8 رفتیم تا انرژی انباشته‌شده در بلور سوسوزن را ثبت کنیم. سپس هندسه‌ای که در آزمایشگاه داشته‌ایم را عیناً در شبیه‌سازی تکرار و پس ‌از آن خروجی MCNPX را رسم کردیم و پس از بهنجارش داده‌های شبیه‌سازی با داده‌های تجربی، طیف‌های آن‌ ها را با یکدیگر مقایسه کرده‌ایم.

فصل دوم

کلیات فیزیکی آشکارسازها

مقدمه

در این فصل ابتدا برهمکنش تابش یوننده با ماده و سازوکار اتلاف انرژی آن را در محیط مادی که از آن عبور می‌کند بررسی می‌کنیم. سپس به اختصار نحوه عملکرد یک آشکارساز سوسوزن را ذکر می‌کنیم.

برهمکنش تابش با ماده

اهمیت بررسی سازوکار انرژی تابش در ماده از این نظر است که بدین طریق می‌توان درک بهتری از پاسخ آشکارساز به هر یک از انواع تابش پیدا کرد. ازاین‌رو تابش یوننده را به سه دسته کلی تقسیم‌بندی می‌کنند:
ذرات باردار
فوتون‌ها
نوترون‌ها
این دسته‌بندی از این نظر حائز اهمیت است که هر گروه به شیوه‌ی متفاوتی انرژی خود را در محیط از دست می‌دهند. ذرات باردار از طریق برهمکنش کولنی با الکترون‌های اتمی محیط جاذب (که ذره در آن حرکت می‌کند) انرژی از دست می‌دهند و پس از پیمودن راه معینی موسوم به برد می‌ایستند. درحالی‌که برای فوتون‌ها و نوترون‌ها نمی‌توان برد معینی تعریف کرد، چون برای اندرکنش این دو تابش با محیط، سطح مقطع تعریف می‌شود که معیاری است از احتمال برهمکنش موردنظر با ماده. لذا احتمال غیر صفری وجود دارد که یک نوترون یا گاما بدون هیچ برهمکنشی از هر ضخامت از ماده عبور کند.

برهمکنش ذرات باردار

مطالعه ذرات بارداری که به‌ویژه در آشکارسازی و اندازه‌گیری تابش‌های هسته‌ای اهمیت دارند به دو گروه ذرات باردار سبک مانند الکترون و پوزیترون، و ذرات باردار سنگین مانند آلفا محدود می‌شود. به‌طورکلی ذرات باردار بر اثر عواملی نظیر برهمکنش‌های کولنی با الکترون‌ها و هسته‌ها، گسیل تابش الکترومغناطیسی، برهمکنش‌های هسته‌ای و گسیل تابش چرنکوف انرژی از دست می‌دهند که در اینجا دو مورد اول را بررسی کرده و از بقیه چشم‌پوشی می‌کنیم.

برهمکنش‌های کولنی

ذره باردار معینی را در نظر بگیرید که در ماده حرکت می‌کند. ابعاد اتم از مرتبه‌یm 10^-10 و ابعاد هسته از مرتبه‌ی m 10^-15 است. لذا حجم اتم ۱۰^۱۵ برابر حجم هسته است. اکنون به این نتیجه مهم می‌رسیم که احتمال برخورد (تابش) با الکترون‌های اتمی بسیار محتمل‌تر از هسته است. بنابراین صرفاً برخوردهای اتمی را در نظر می‌گیریم.
ذره باردار هنگامی‌که مسیری را در ماده می‌پیماید انرژی خود را از طریق نیروی کولنی به‌صورت صرف یونش و برانگیزش الکترون‌های محیط جاذب می‌کند. که در آن Ze بار الکتریکی ذره باردار فرودی و r فاصله ذره‌ی باردار با الکترون اتمی است. یونش زمانی رخ می‌دهد که الکترون انرژی کافی برای ترک اتم را، در اثر جذب انرژی از ذره‌ی باردار فرودی و تبدیل‌شدن به یک الکترون آزاد، به دست آورده باشد. در این صورت انرژی جنبشی الکترون عبارت است از:
= انرژی پتانسیل یونش – انرژی جذب‌شده از تابش یوننده
این الکترون می‌تواند مانند هر ذره باردار متحرک دیگری با داشتن انرژی کافی موجب یونش اتم دیگری شود. برانگیزش هنگامی رخ می‌دهد که الکترون انرژی لازم برای یونیده شدن را دریافت نمی‌کند، اما انرژی کافی برای رفتن به یک حالت خالی در تراز انرژی بالاتر در اتم خود را به دست می‌آورد. این الکترون هنوز مقید است و در یک زمان کوتاه از مرتبه‌یs 10^-8تا s 10^-10 به حالت انرژی پایین‌تر می‌رود که در اثر آن انرژی برانگیختگی به شکل تابش الکترومغناطیسی گسیل می‌شود [۲].
مسئله دیگر هم جرم بودن الکترون‌های تابشی با الکترون‌های اتمی است و به این علت الکترون‌های تابشی (پرتوی β) طی برخوردهای اتمی کسر بزرگی از انرژی خود را می‌توانند در یک تک برخورد از دست بدهند به‌طوری که مسیر آن‌ ها درون ماده به‌صورت زیگزاگی خواهد بود. درحالی‌که یک ذره باردار سنگین، مانند ذره α، در هر برخورد به‌طور متوسط انرژی کمتری از دست می‌دهد و با توجه به جرم چند هزار برابری آن نسبت به الکترون، مسیر آن درون ماده تقریباً یک خط راست است (شکل ‏۲‑۱) [۲, ۴].
شکل ‏۲‑۱: مسیر ذره سنگین و مسیر ذرات سبک درون ماده

عدالت از ارکان اصلی جامعه قرآنی است زیرا اولین نشانه جامعه دینی همان اقامه حقوق عمومی و ایستادگی در برابر ظلم است. با در نظر گرفتن اهمیت عدالت در عرصه اجتماع و توجه به این امر که عدل از صفات الهی است که در تمامی هستی تجلی نموده، اولین قدم برای اجرای عدالت، ایمان به خداوند و پاکی عقیده نسبت به خالق موجودات و ناظم نظام طبیعت است. اعتقاد به نظام علی و معلولی حاکم بر طبیعت و خارج نشدن از سیره حکومت حق الهی، مشوقی است برای افراد مختلف تا برای رسیدن به حقوق خود تلاش کنند و در این راه پافشاری ورزند. از جمله این تلاش ها سعی در تشکیل حکومت اسلامی است؛ چرا که اولین گام ها برای پرستش و عبودیت خداوند با ایجاد جامعه ای عدل محور برداشته می شود و اسلام بهترین راهکارها را برای تشکیل مجتمعی عادل ارائه نموده است.

در پی اعتقاد به رفع آثار بی عدالتی در جامعه، تلاش برای روشنگری افکار عمومی و ایجاد پشتوانه های فرهنگی عدالت، از جمله آگاهی مردم از حقوق اجتماعی خویش و لزوم مقابله با مخالفان و دست اندازان به اموال عمومی، زمینه برای تقویت و گسترش روحیه عدالت خواهی در جامعه ایجاد می گردد. روحیه عدالت خواهی جامعه را به عدالت واقعی سوق خواهد داد یعنی عدالت، گفتمان غالب فضای جامعه می شود و هر فرد یا گروهی به مطالبه حق واقعی خود می پردازد.
بیداری مردم و آگاهی زمامداران نسبت به وظایف و حقوق خویش عاملی است که اسباب لازم را در جهت ایجاد و اقامه عدالت و آشنایی با موانع روبروی آن به وجود می آورد و جامعه ای که بیشترین نیروی خود را صرف چنین کوششی نماید به عدالت قیام کرده است.^[۱۸۴]
وضع قوانین عادلانه در جامعه و پای بندی به اجرای آنها، مهم ترین وسیله اجرای عدالت است. در سایه همین قوانین عادلانه است که میزان حق و تکلیف هر فرد در برابر تلاش و کوشش او به طور عادلانه مشخص می شود.
به دنبال آن تغییراتی اساسی در نگرش جامعه نسبت به حیات اجتماعی روی می دهد؛ ایجادا نگیزه تعاون وهمکاری اجتماعی، نفی روحیه اشرافیگری و تجمل پرستی، مقابله با انحصارگرایی و ویژه سازی امکانات برای عده ای قلیل و در ادامه، تلاش برای رفع کمبودها و نواقص طبقه مستضعف جامعه و رساندن آنها به سطح متوسط جامعه از لحاظ اقتصادی، تلاش هایی است که هم از سوی مردم و هم از جانب مسئولان در این جهت انجام می پذیرد. به علاوه اجرای درست قوانین اسلامی که جهت تعدیل ثروت وضع شده اند همچون خمس و زکات، صدقات و وقف اموال برای استفاده عموم مردم از امکانات اجتماعی، گامی دیگر در این جهت است.
از دیگر ضروریات اجرای عدالت، ایجاد وگسترش روحیه نظارت بر عملکردهای مسئولین و آزادی انتقاد از عملکردها از جانب عموم مردم و در مقابل تقویت روحیه انتقاد پذیری و حس مسئولیت پذیری مسئولان است که آنها را به بهبود کارکرد خدمت رسانی به مردم یاری می نماید. به دنبال توجه و بازبینی در رفتار عوامل اجرایی و شناسایی مهره های ناکار آمد در رأس حکومت، زمینه برای حذف آنان و جایگزینی آنان با کارگزاران شایسته در جهت بهبود کیفیت خدمت رسانی فراهم می آید.
به طور خلاصه مهم ترین گام ها در راه اجرای عدالت را می توان فرهنگ سازی عدالت در میان اقشار جامعه، وضع قوانین عادلانه، ایجاد ضمانت های لازم برای اجرای قوانین و بازدارندگی قوانین برای متخلفان، گسترش فرهنگ نظارت بر مسئولان و ارزیابی خدمات ارائه شده از سوی ایشان ایشان و… بر شمرد.
اجرای همه این عوامل در سایه اصل تقویت بنیادهای اعتقادی و حق جویی افراد در سایه ایمان واقعی به عدالت به عنوان لازمه جامعه اسلامی امکان پذیر می باشد؛ جامعه ای که تحت نظارت ولی امر الهی است که به عنوان نماینده ای از جانب خداوند بر مردم حکومت و دستورات الهی را در جامعه اسلامی اجرا می نماید. مسیر حرکت آن جامعه در راستای دست یابی به مصالح اجتماعی عامه مردم و مقصد آن در نهایت وصول به رضایت حق تعالی می باشد. هر گامی که در مسیر عدالت برداشته شود، می تواند گامی در مسیر قرب الهی باشد.
۳-۱- عوامل اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم
قرآن بزرگترین منادی بشر و داعی او به عدالت اجتماعی می باشد و فلسفه ارسال رسل را نیز همین امر بیان نموده است.^[۱۸۵]
قرآن تنها کتاب انذار نسبت به قیامت، مرگ و جهنم یا تبشیر بهشت و نعمت های فراوان آن نیست. اوامر و نواهی قرآن کریم در بردارنده حکمت هایی است که تمسک به آن، اصلاح رفتار فردی شخص در برابر خداوند متعال و اصلاح رفتار فرد در برابر دیگر افراد جامعه اسلامی را به دنبال دارد.
قرآن کریم که بزرگ ترین کتاب هدایت بشر در تمام عصر ها است؛ به طور اجمال به بررسی و اصلاح همه جوانب زندگی دنیوی و اخروی بشر پرداخته است. در آنجا که از مصالح زندگی اجتماعی بشر سخن به میان آورده، دعوت به اصلاح ذات البین، رفق و مدارا و گذشت و تقویت دوستی ها نموده و با وضع احکام و قوانین عبادی و اجتماعی همچون نماز و زکات و خمس زمینه هایی را برای ایجاد آرامش در پرتو جامعه ای عادل و صالح قرار داده است به نحوی که عدالت حاکم در جامعه بشری، افراد را برای رسیدن به حسن عاقبت در آخرت نیز یاری می رساند و ارتباطی وثیق را بین زندگی دنیوی و اخروی بشر برقرار ساخته است؛ آن گونه که دنیا را مزرعه و محل رشد و نمو روح بشر در آخرت قرار داده است.
در بخش اول فصل پیش رو به مهم ترین عواملی اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم اشاره می گردد.
۳ـ۱ـ۱ـ حاکمیت قانون عادلانه الهی در جامعه
یکی از بنیان های اساسی حکومت اسلامی، حاکمیت قانون عادلانه الهی در جامعه است. ضرورت وجود قانون در جامعه غیر قابل انکار است. علامه جعفری در مورد اهمیت قانون می نویسد: « چون عدالت عبارت است از رفتار مطابق قانون، برای درک و برقرار کردن عدالت درباره یک فرد یا در قلمرو اجتماعی از انسان ها، مجبوریم قوانین طبیعی و روانی و محیطی آن فرد و اجتماع را که نمایشگر واقعیاتی معین از آنهاست بپذیریم؛ سپس آن قوانین را مطابق اصول و قواعد سازندگی که برای فرد یا اجتماع در نظر گرفته ایم توجیه کرده آنها را به حرکت در آوریم»^[۱۸۶]
خداوند در قرآن کریم، مؤمنان را به پیروی از قانون عادلانه الهی که توسط پیامبران گرامی در هر عصری ابلاغ شده، فرا می خواند. در رأس این قوانین، عبادت خداوند و پرستش عملی او و نفی شریک برای ذات باریتعالی و اعتقاد به حق حیات مساوی برای همگان و بهره برداری یکسان از تمامی نعمت ها و نفی سلطه غیر خدا قرار دارد.^[۱۸۷]
ذات باریتعالی احکام و قواعد شرعی و حدود الهی را به واسطه رسولانش به مردم ابلاغ نموده و در برخی موارد، پیامبر خداوند به خاطر ولایتی که از جانب خداوند بر مؤمنین دارد می تواند در امور آنان دخل و تصرف نماید، لذا هر گونه سر پیچی از امر رسول خدا سبب ضلالت و گمراهی می باشد.^[۱۸۸]
انکار معجزات انبیاء الهی از روی ظلم و تکبر موجب گسترش فساد میان امت های پیشین بوده و هلاکت آنان را به دنبال داشته است.^[۱۸۹] خداوند علت نابودی قوم ثمود را ظلم ایشان می داند^[۱۹۰]و در سوره هود ویرانی و عذاب وارده بر جوامع را سزای رواج ظلم میان آنان دانسته است.^[۱۹۱]
عدالت، مطابق فطرت وعقل سلیم است و هر انسانی هر چند از ظلم منفعت برد عدالت را پسندیده و ظلم را ناگوار می داند و گسترش ظلم سبب رنجش وجدان انسانی است^[۱۹۲] وبر خلاف مسیر تکاملی بشر است و علت نابودی بسیاری اجتماعات است. بنابر این مقدمات، لزوم عادلانه بودن قوانین را نتیجه می گیرد.^[۱۹۳]
میان اندیشمندان در مورد این که چه کسی توانایی وضع قانون را دارد، سه نظر وجود دارد:

 

1. 1. عده ای معتقدند کسی که منافع عالیه انسان را بداند و تنها مقام بی غرض باشد می تواند به وضع قانون عادلانه بپردازد.۲. عده ای برآنند حکما وخیر خواهان و عالمان بشر با در نظر گرفتن مقیاس های عقلانی می توانند قوانین عادلانه را وضع کنند.۳. مارکسیست ها می گفتند قوانین عادلانه جبری همیشه از طرف محرومان و مظلومان وضع می شود.^[۱۹۴]

 

همان گونه که مشاهده می شود در این نقطه نظرات هر گروه بر اساس ایدئولو‍ژی خود گروهی را موظف به وضع قانون می دانند اما نکته ای که نباید فراموش کرد آن است که هیچ یک از این گروه ها اعم از گروه ضعفا و یا عالمان اجتماعی آگاه به مصالح عمومی نبوده و تصمیم گیری های بشری قطعاً جانبدارانه و طبق گرایشات فردی و حزبی افراد خواهد بود و نمی تواند منافع عموم مردم را در نظر گیرد.
شهید محمد باقر صدر وجود سه شرط را برای قوانین وضع شده لازم می داند و در صورت وجود این شرایط، قانون را وسیله ای برای اجرای عدالت می داند:

 

1. 1. مبتنی بر عدالت باشد

 

1. 1. جهت گیری آنها تنها تحقق عدالت اجتماعی و در بردارنده ابزار تحقق آن باشد

 

1. 1. بر اساس مقتضیات امکانات و ساختار وجودی انسان تدوین شده باشد.^[۱۹۵]

 

بر همین اساس اهمیت قانون در نظام سیاسی و اقتصادی جامعه مشخص می شود. از آنجا که قانون وسیله ای برای اجرای عدالت می شود، هر گونه تفاوت و تبعیض در برابر وضع و اجرای قانون مخالف هدف عدالت محور بودن قانون می باشد، پس تک تک افراد جامعه در برابر قانون مساوی اند و از آن به طور مساوی بهره مند می شوند. پیامبر اکرم(صلّی الله علیه وآله وسلّم) در کلام معروف خود، مردم چون دندانه های شانه با هم برابرند ^[۱۹۶] بر اصل مساوات همگان در برابر قانون و امکانات اشاره کرده اند.
مسئله مهم در وضع قوانین در اسلام آن است که قانون عادلانه منحصراً از منشأ الهی سرچشمه می گیرد. تفاوت مکاتب و جوامع غیر دینی با اسلام در این است که در جوامع غیر دینی قانون جامعه برگرفته از نظر و آراء سیاستمداران و حکمای جامعه است و با توجه به تشتت آراء و افکار مختلف و همچنین کامل نبودن عقل انسانی، قوانین وضع شده در این جوامع نیز هر چند سال یک بار نیاز به اصلاح پیدا می کند و تغییراتی در این قوانین داده می شود و به عنوان متمم به رأی گذاشته می شود.
اما در اسلام، قانون از منبع وحی، آفریننده انسان و مدبر امور حیات، آن که به ساختار وجود انسان و مقتضیات و مصالح او آگاه است، سرچشمه می گیرد و با توجه به اینکه فطرت انسان قابل تغییر و تبدیل نیست قوانین نیز تغییر نمی یابد. گرچه با توجه به مقتضیات زمان جهت رفع مشکلات در جامعه اسلامی قوانینی وضع می شود که به تصویب فقیه جامع الشرایط همان زمان می رسد، از نظر اسلام این قوانین جزء احکام ثانویه شمرده می شود و اعتبار آنها تنها تا زمان منقضی شدن شرایط حکم مربوطه است و هیچ مخالفتی با احکام ثابت الهی ندارند.
بنابراین تمامی احکام الهی که قرآن به تشریح آن پرداخته مصداق قوانین عادلانه هستند. احکام مختلف همچون احکام خرید و فروش و معاملات تجاری ، احکام روابط سیاسی با مسلمانان و غیر مسلمانان، احکام حاکم بر روابط زن و مرد و ازدواج و طلاق، احکام اموات، تقسیم ارث، نحوه سلوک با یتیمان و فقرا و. . . به طور کلی تمامی احکام مربوط به روابط اجتماعی سیاسی و اقتصادی که در قرآن ذکر شده اند همه عادلانه اند و عمل به آنها در راستای اجرای عدالت اجتماعی قرار دارد. خوشبختانه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز بر اساس همین ساختار اسلامی مکتوب گشته و فقهای شورای نگهبان نیز همواره به تصویب قوانین بر اساس کتاب الهی و مصالح جامعه اسلامی نظارت می نمایند لذا از این ناحیه نقص چندانی به چشم نمی خورد. راز مشکلات عمده در راه اجرای عدالت اجتماعی در نحوه اجرا و نظارت بر قوانین نهفته است .
۳ـ۱ـ۲ـ اجرای دقیق حدود و قوانین الهی
یکی از عوامل فراگیر شدن عدالت در جامعه پایبندی مردم به اجرای اصول و قوانین مشترک می باشد در جامعه است زیرا قوام جامعه به متعهد شدن افراد به اجرای قوانین ثابت جامعه است. امام خمینی (ره) تنها راه تأمین عدالت واقعی را اجرای احکام وقوانین اسلامی می دانستند و همواره به اجرای صحیح ودقیق اسلام تأکید داشتند زیرا به نظر ایشان اسلام خود از زمینه های اجرای عدالت برخوردار است و در صورت اجرای احکام و قوانین اسلامی اشرافیگری از بین می رود.^[۱۹۷]
آیه الله مصباح یزدی دو دلیل برای لزوم وضع قانون در اجتماع بیان می کنند:

 

1. 1. ضرورت عقلی زندگی اجتماعی: انسان بر خلاف سایر موجودات در تشکیل زندگی اجتماعی دارای اختیار بوده زیرا به تنهایی مصالحش تأمین نمی شده، برای تأمین مصالح نیاز به زندگی اجتماعی دارد.

 

1. 1. وجود اختلافات در زندگی اجتماعی: خواسته های متفاوت انسان ها سبب ایجاد تزاحم می شود و همین تزاحم در جامعه، منشأ ایجاد ارزشهای اخلاقی می شود. اگر تزاحمی وجود نداشت و هر کس هر چه می خواست می یافت وجود حقوق و تکلیف حقوقی ضرورتی نداشت، زیرا در آنجا هر کس هر چه را بجوید بیابد، نیازی به اختصاص دادن چیزی به کسی که لازمه آن محروم کردن دیگران از آن چیز است وجود ندارد. ولی زمانی که تزاحم هست و هر کس فقط با محروم کردن کسی یا کسانی دیگر می تواند از شئ بهره بگیرد باید مرز بندی هایی اعمال شود و هر چیزی به کسی یا کسانی اختصاص می یابد (حق) و از دیگران خواسته شود آن اختصاص را بپذیرند و به لوازم آن متعهد شوند(تکلیف)^[۱۹۸]

 

لازمه جامعه اسلامی وضع قوانینی است که از جانب خداوند به انسان ها رسیده باشد. یعنی از منبع وحی الهی و پدید آورنده تمام موجودات سرچشمه گرفته باشد و با واسطه فیض الهی، رسول خدا و ائمه اطهار (علیهم السّلام) به انسان ها رسیده باشند، مورد قبول و اطمینان باشد و در تمام زمینه ها به اجرای این دستورات تأکید شود. به دنبال وضع قوانین الهی باید زمینه ها برای اجرای دقیق این قوانین فراهم گردد و مجریان قانون باید از شایسته ترین افراد از لحاظ علم به قانون، تقوی و خویشتن داری و مسئولیت پذیری باشند.
در ضمن اجرای قوانین در جامعه لازم است اقدامات بازدارنده ای برای نقض کنندگان قوانین نیز وضع شود تا ناقضان قوانین به هر دلیلی نتوانند به راحتی امنیت جامعه را به هم زده و هرج و مرج پدید آورند و در صورت تخلف با آنها برخورد صورت گیرد. این مجازات ها در اسلام به عناوین مختلف همچون حد قصاص، دیه مقتول، کفاره پیمان شکستن یا حد شرب خمر و زنا و … بیان شده است و در کتب فقهی تحت عناوینی چون حدود ، دیات و قصاص به تفصیل راجع به آنها بحث شده است. از آن جا که مهم ترین منبع وضع قوانین اسلامی قرآن کریم است به بیان بعضی آیات راجع به این حدود می پردازیم.
آیه ۱۷۸ بقره به قصاص عمد نفس اشاره می کند و در آن با توجه به جنسیت و حریت مقتول مجازات مکفی در نظر گرفته است: «یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فىِ الْقَتْلىَ الحُْرُّ بِالحُْرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنثىَ‏ بِالْأُنثىَ‏ فَمَنْ عُفِىَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شىَ‏ْءٌ فَاتِّبَاعُ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَدَاءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسَانٍ »^[۱۹۹]
واژه قِصاص از ریشه قَصَّ (یَقُصُّ) به معنای تعقیب کردن^[۲۰۰]و پی جویی آمده و قصاص را از آن جهت قصاص گویند که در تعقیب جنایت و در پى آنست.^[۲۰۱] حکم قصاص به معنی آن است که جانی را در جنایتش تعقیب می کنند و عین آن جنایتی را که وارد آورده بر او وارد می سازند.^[۲۰۲] مجازات در برابر جانیان در تمامی ادوار و میان تمام قبائل به نحو گوناگون جاری بوده به نحوی که گاه در مورد آن به حدی زیاده روی می شد که به دنبال قتل فردی از یک قبیله، صاحبان دم تا حد توان از قبیله مقابل به قتل می رساندند و جنگ هایی خونین در میان دو قبیله متخاصم شکل می گرفت. اما اسلام با این جدال های جاهلی مقابله کرد و قانون قصاص را وضع نمود تا مجازات ها متناسب با جرم صورت گیرد و از هرگونه زیاده روی در قتل و کشتار جلوگیری گردد.^[۲۰۳]
در آیه مذکور به تناسب جرم با مجازات اشاره شده به نحوی که در برابر قتل برده، فرد آزاد کشته نمی شود، زیرا شأن و منزلت اجتماعی برده به عنوان خدمتکار با شخص آزاد متفاوت است و به جرم قتل یک زن، مردِ قاتل کشته نمی شود مگر آنکه صاحبان دم به او نصف دیه مرد را بپردازند. تفاوت در مجازات قصاص ناشی از نقش اجتماعی مرد و زن در جامعه است. چون مرد، نان آور خانواده محسوب می شود، دیه او از دیه زن بیشتر است.
اما جمله (فَمَن عُفِیَ لَه و) اشاره به کلام مشهوری دارد؛ در عفو لذتی است که در انتقام نیست. در صورت عفو از جانب اولیای دم مقتول، قاتل باید بدون معطلی خون بها را به ولی دم او بپردازد. اگر چه عفو مصلحت قاتل را تأمین می کند ولی قصاص قاتل به سبب جرمش، سبب حیات جامعه می شود و مصلحت عمومی تنها با قصاص تأمین می شود همان گونه در آیه بعدی همین سوره قصاص عامل حیات بخشی به جامعه شمرده شده است.^[۲۰۴] شاید رمز حیات بخشی قصاص در جامعه تقویت عامل بازدارندگی از قتل های بعدی و ایجاد امنیت در جامعه می باشد. اهمیت این عامل را می توان با توجه به اوضاع کشور های غربی مشاهده نمود که نپذیرفتن اصل قصاص درآن جوامع سبب شده تا زندان های آنان مملوء از زندانیان سابقه داری باشد که بعد از گذراندن مدت محدود مجازات، وارد جامعه شده و بار دیگر سبب قتل و نا امنی در جامعه می گردند.^[۲۰۵]
امروزه در حالی با قانون قصاص مخالفت می شود که بر اساس شواهد تاریخی این قانون درآیین های گذشته نیز وجود داشته و قرآن نحوه اجرای آن را به تفصیل بیشتری ذکر کرده است. در آیه ۴۵ سوره مائده به قانون قصاص اجزای بدن که در دین یهود مرسوم بوده اشاره شده و تأکید شده که این قصاص ابداع اسلام نیست بلکه پیش از آن پیروان موسی (علیه السّلام ) نیز به آن معتقد بوده اند.
« وَّکَتَبنا عَلَیهِم فیها اَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَینْ‏َ بِالْعَینْ‏ِ وَ الْأَنفَ بِالْأَنفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنّ‏ِ وَ الْجُرُوحَ قِصَاصٌ فَمَن تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَهٌ لَّهُ وَ مَن ‏لَّمْ یحَْکُم بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأُوْلَئکَ هُمُ الظَّالِمُونَ»^[۲۰۶]

هیچ دانش قطعی و تضمین دهنده در خصوص مطابقت خدمت ارائه شده با آنچه که برای آن برنامه ریزی و تبلیغ کرده ایم، وجود ندارد.

 

تولید مجزا از مصرف

تولید و مصرف همزمان

مشتریان در این فرایند مشارکت و اثرگذاری دارند.

 

مشتریان بر روی یکدیگر تاثیر می­گذارند.

 

کارکنان بر روی محصول نهائی اثرگذار هستند.

 

تمرکززدائی ممکن است ضروری باشد.

 

تولید انبوه دشوار است.

 

فناناپذیر

فناپذیر

همزمان سازی عرضه و تقاضا، دشوار است.

 

خدمات را نمی­ توان مرجوع نمود یا دوباره فروخت.

 

 

ناملموس بودن: اصلی­ترین مشخصه متمایز کننده خدمات عبارت است از ناملموس بودن^[۳۰]. از آنجائیکه خدمات به لحاظ ماهیت شان، نوعی عملکرد یا فعالیت هستند و شیء محسوب نمی­شوند، نمی­ توان آنها را به صورت عینی مشاهده و حس نمود، چشید و یا همانند حسّی که در مورد کالاهای مشهود به انسان دست می­دهد، آنها را لمس کرد.
ناهمگن بودن: به دلیل آنکه خدمات نوعی عملکرد هستند، غالباً توسط انسان تولید می­شوند و به همین سبب هیچ دو خدمتی را نمی­ توان یافت که دقیقاً مشابه یکدیگر باشند. کارکنان ارائه کننده خدمت، اغلب در معرض دید مشتریان قرار دارند، در حالیکه عملکرد افراد ممکن است نسبت به روز قبل یا حتی نسبت به ساعت پیش متفاوت باشد. ناهمگن بودن^[۳۱] همچنین به این دلیل به وجود می ­آید که هیچ دو مشتری را نمی­ توان یافت که شبیه یکدیگر باشند؛ هر کدام از مشتریان ممکن است دارای درخواست­های منحصر به فردی باشند یا آن خدمت را به شیوه منحصر به فردی تجربه نمایند. از این رو ناهمگونی مرتبط با خدمات، عمدتاً پیامد تعامل انسان ( میان کارکنان و مشتریان ) می­باشد.
تولید و مصرف همزمان: در حالیکه بیشتر کالاها ابتدا تولید می­شوند و سپس به فروش و مصرف می­رسند، اکثر خدمات ابتدا به فروش می­رسند و سپس به صورت همزمان تولید و مصرف می­شوند^[۳۲]. برای مثال، یک خودرو ممکن است در دیترویت تولید شود، به سان فرانسیسکو ارسال گردد، دو ماه بعد به فروش برسد و طی یک دوره چندساله به مصرف برسد. اما خدمات رستوران تا زمانی که به فروش نرسند، قابل ارائه نمی­باشند و اساساً خدمات این چنینی به طور همزمان تولید و مصرف می­شوند. همزمان بودن همچنین به این معنا است که مشتریان اغلب اوقات در طول فرایند تولید خدمت با یکدیگر تعامل نموده و به همین سبب ممکن است تجارب یکدیگر را تحت تاثیر قرار دهند. پیامد دیگر تولید و مصرف همزمان این است که تولیدکنندگان خدمات، خویش را به عنوان بخشی از تولید و عنصری اساسی در تجربه و تلقی مشتریان از خدمت مورد نظر، ایفاگر نقش بدانند. به دلیل اینکه خدمات به صورت همزمان تولید و مصرف می­شوند، تولید انبوه دشوار است. کیفیت خدمت و رضایت خاطر مشتری به نحو چشمگیری بستگی به آنچه که “بلادرنگ”^[۳۳] اتفاق می­افتد، دارد. از جمله عملکرد کارکنان و تعامل موجود میان کارکنان و مشتریان. بدیهی است ماهیت بلادرنگ خدمات همچنین به خلق مزیت­ها در قالب فرصت­هایی برای عرضه خدمات متناسب با نیازهای هر یک از مشتریان به صورت انفرادی، منتهی می­گردد.
فناپذیری: فناپذیر^[۳۴] بودن خدمت به این حقیقت اشاره می­نماید که خدمات را نمی­ توان ذخیره نمود، انبار کرد، مجدداً به فروش رساند، یا مرجوع نمود. این حقیقت که خدمات را نوعاً نمی­ توان مـرجوع نمود یا دوباره فروخت، همچنین به این نکته­ دلالت­ می­ کند که وقتی فرایند ارائه خدمات با شکست مواجه می­گردد، بایستی استراتژی­ های مناسب جهت جبران ضایعۀ به ­وجود آمده، اتخاذ گردد. به طور مثال، گرچه یک آرایش موی بد نمی­تواند مرجوع گردد، آرایشگر می ­تواند و بایستی استراتژی­هایی برای جبران و بازیابی رضایت خاطر مشتری به ­کار گیرد.
تجربه مشتری
امروزه واژه تجربه مشتری به یکی از واژه‌های رایج در ادبیات کسب و کار تبدیل شده است و بسیاری از شرکت‌ها برآنند با بهبود آن، به مزیت رقابتی مناسبی نسبت به سایر رقبای خود دست یابند، ولی مانند بسیاری از واژه‌های کیفی مانند طراحی یا نوآوری تعریف این واژه مشکل است. تجربه مشتری به گونه‌های مختلفی تعریف می‌شود مانند تجربه‌های ارتباطی مانند ارتباطات اینترنتی یا تلفنی، در بقیه موارد تجربه مشتری در خدمات مشتری یا در حل کردن سریع مشکل مشتری خلاصه می‌شود. برای اینکه بتوانید موفقیت سازمان خود را در بلند مدت تضمین نمایید، تجربه مشتری را باید در تمامی موارد فوق یا حتی فراتر از آن در نظر بگیرید. تجربه مشتری حاصل مجموع برداشتی است که مشتری از شرکت یا برند شما دارد و نباید آن را به صورت محدود بررسی کنید (ریچاردسون, ۱۳۹۲).
اگرچه تعاریف بسیار متعددی در این خصوص وجود دارد، ولی همه توافق‌نظر دارند که «تجربه مشتری» باید شامل تعامل با افراد، فرآیندها یا سیستم یک سازمان باشد. برخی گفته‌اند تجربه، شامل تعامل با یک محصول هم می‌شود و دیگران گفته‌اند تجربه، شامل احساسات یا عکس‌العمل‌های عاطفی می‌شود که حاصل این تعاملات است. تجربه مشتری، مجموعه‌ای از همه تعاملات مشتری با محصولات، خدمات و افرادی است که به یک سازمان با یک مارک خاص مربوط می‌شوند. در تعریف دیگری بیان شده است که تجربه مشتری عبارت است از احساسات و افکاری که حاصل همه تاثیرات-اعم از محسوس و غیرمحسوس- از سوی هر شخص با هر چیزی است که نماینده مستقیم با غیرمستقیم یک سازمان، مارک یا یک محصول باشد. تجربه مشتری همه نقاطی که مشتری با سازمان، محصول با خدمت برخورد می‌کند، را در برمی‌گیرد (جانفرسا, ۱۳۹۲).
ارزش ویژه برند
مفهوم برند و ارزش ویژه برند
به طور کلی با بررسی نظریه‌های برند در ادبیات بازاریابی، ۹ دیدگاه مختلف در رابطه با برند شناسایی شده است که در جدول شماره ۲-۳ گزارش شده‌اند.
جدول شماره ‏۲‑۳- دیدگاه‌های مختلف در رابطه با برند (منبع: انصاری و نصابی, ۱۳۹۲)

 

۱٫ برند به عنوان یک محافی حقوقی و قانونی

۶٫ برند به عنوان یک شخص (شخصیت برند)

 

- مکانیسم بررسی دوره ای جهانی
افزایش تعداد اعضای شورای حقوق بشر، از ۲۵ عضو مورد نظر کشورهای گروه غرب و آمریکا به ۴۷ عضو، مبنا قرار گرفتن تقسیم عادلانه جغرافیایی، ایجاد تعدیل در سهمیه‌های جغرافیایی از طریق افزایش تعداد سهمیه گروه آسیا و آفریقا به ۱۳ کشور و در مقابل کاهش سهمیه سایر گروه‌های جغرافـیایی، انتخاب اعضای شـورا براساس اکثریت مطلق اعضای مجـمع عمومی و نه اکثریت دو سوم مورد نظر آمریکا و گروه غرب، از جمـله تغییرات ایجاد شده در این حوزه به شمار می‌رود که فرصت حضور و مشارکت کشورهای در حال توسعه را فراهم آورده و موانع ایجاد شده از سوی گروه غرب در این جهت را کاهش می‌دهد.
در سازوکار بررسی دوره‌ای و جهانی حقوق بشر، که براساس آن وضعیت حقوق بشر در کلیه کشورها از حیث اجرای تعهدات حقوق بشری به صورت دوره‌ای مورد ارزیابی و بازبینی قرار می‌گیرد، فرصتی مناسب جهت اعمال نظارت بر وضعیت حقوق بشر در کشورهای گروه غرب نیز به شمار رفته و لذا در مجموع مثبت ارزیابی می‌شود.
با تشکیل شورای حقوق بشر به عنوان رکن فرعی مجمع عمومی و امکان تبدیل شدن آن به رکن اصلی سازمان ملل ظرف ۵ سال آینده، اصلی‌‌ترین نهاد حقوق بشری سازمان ملل در کنار کمیته سوم مجمع عمومی در مقایسه با اکوسوک ارتقاء جایگاه یافته و فعالیت‌های حقوق بشری سازمان ملل از تمرکز بیشتری برخوردار شده است.
علاوه بر این، ‌پیشنهادات کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل مبنی بر ایجاد یک نهاد واحد به منظور نظارت بر اجرای تعهدات معاهده‌ای کشورها در زمینه حقوق بشر و تدوین برنامه جامع نظارتی، ‌سازوکار حقوق بشری سازمان ملل را با انسجام بیشتری مواجه ساخته و امکان نظات موثرتر حقوق بشری بر کشورهای مختلف و تصمیم سازی در این زمینه را با سهولت بیشتر، فراهم ساخته است.
فصل دوم
عملکرد شورای حقوق بشر
بند اول- مکانیسم جهانشمول بررسی دوره‌ای حقوق بشر UPR
به پیشنهاد دبیر کل سازمان ملل متحد کوفی عنان در ماه مارس ۲۰۰۵، ایجاد مکانیسمی برای ارزیابی تمام تعهدات حقوق بشری همه کشورها توسط هماتایان خود در نظر گرفته شد. قصد بر این بود که این مکانیسم بتواند اصول حقوق بشر یعنی جهان شمولی و تفکیک ناپذیری را بطور عینی و محسوس ارائه کند. مکانسیم UPR می تواند بر ادعاهای عملکرد گزینشی وسیاست بازی های کمیسیون حقوق بشر غلبه کند. ولی عنان به این سوال اساسی که چگونه UPR می تواند عمل کند که خود دچار سیاست زدگی نشود پاسخ نداد، چرا که عنصر سیاست یک ویژگی ذاتی هرنهاد بین دولتی است. مکانسیم UPRبه عنوان یک فرایند بین دولتی به بررسی دولت های عضو سازمان ملل متحد به شیوه ای عینی، شفاف، غیر گزینشی، سازنده، غیر تهاجمی و غیر سیاسی می پردازد. ^[۱۶۹]

تشکیل این سازوکار به منظور تضمین بیطرفی و فراگیری نظارت شورای حقوق بشر بر وضعیت حقوق بشر در همه کشورها بود.
با آغاز به کار بررسی دوره ای جهانی UPR و کمیته مشورتی در سال ۲۰۰۸، به عنوان دو مکانیسم جدید شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد مرحله مهمی به سمت نهایی شدن فرایند نهاد سازی شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد آغاز شد.^[۱۷۰]
نشست ‌های اول تا ششم شورای حقوق بشر بیشتر به نهادسازی و تعیین رویه‌های کاری شورا اختصاص یافت.از این رو نشست‌ هفتم شورا نخستین نشستی است که در قالب دستور کار جدید شورای حقوق بشر فعالیت خواهد کرد. همچنین بلافاصله پس از این نشست شورا، اولین نشست UPR جهت بررسی وضعیت حقوق بشر در ۱۶ کشور برگزار خواهد شد.انتخاب این روش بدان جهت است که دولت ها نظارت دائمی تری بر عملکرد خود در نقض حقوق بشر احساس کنند.^[۱۷۱]
جزئیات مربوط به عملکرد UPRدقیقا در قطعنامه ۱/۵ ذکر نشده بود، در نتیجه ایجاد و شفاف سازی روش های upr از دغدغه های اصلی شورا ی حقوق بشر در اولین جلسه بررسی ادواری جهانی بود.^[۱۷۲]
اولین وظیفه شورای حقوق بشر در سال ۲۰۰۶ بررسی و بهبود مکانیسم های سابق کمیسیون حقوق بشر و ایجاد روش برای مکانیسم UPR بود.برای این منظور محمد لولیچکی ^[۱۷۳]سفیر مراکش به عنوان مجری کار گروه بین الدولی به منظور توسعه ابعادUPR منصوب شد.ابتدا پیش نویسی تهیه و سپس در متن نهایی ایجاد مکانیسم در ۲۷ آوریل ۲۰۰۷ به رئیس شورای حقوق بشر ارائه شد.همچنین شایان ذکر است که کمک های هماهنگ سازمانهای غیر دولتی را را در تهیه پیش نویس نباید نادیده گرفت. بسیاری امیدوار بودند که UPR امکانات جدیدی را در بالا بردن مسائل حقوق بشری در سطح بین المللی ارائه کند.و این امکانات به مراتب یرای سازمان های غیر دولتی نسبت به کمیسیون های فرعی سابق و روش شکایت دادخواهی ۱۵۰۳ برجسته تر خواهد بود.^[۱۷۴]
۱-۱-منابع اطلاعاتی سیستمupr
برررسی در مکانیسم uprبر اساس یک سری منابع اطلاعاتی صورت می گیرد:
۱-گزارش ملی (۲۰صفحه)
۲-گزارش تلفیقی از اطلاعات سازمان ملل متحد (۱۰ صفحه)
۳-خلاصه ای از اطلاعات معتبر و موثقی که توسط سایر ذینفعان (از جمله سازمانهای غیر دولتی، نهاد های ملی حقوق بشرو دیگر طرفین علاقمند مانند نهاد های منطقه ای حقوق بشر)ارائه می شود.(۱۰صفحه)
۴-دو سندی که توسط دفتر کمیسر عالی حقوق بشر تهیه می شود.
رهنمودهای عمومی نیز اطلاعاتی را در اختیار شورا قرار می دهد و کشورها باید در گزارش ملی خود(فرایند مشاوره و مشورت های گسترده را که در آماده سازی اطلاعات داشته اند) را ارائه کنند. سایر ذینفعان نیز خلاصه ای از گزارشات خود را به دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر برای حصول از اطمینان بیشتر و شفافیت کامل ارسال می کنند تا کنون سازمان های غیر دولتی ملی و ائتلافی به نظر می رسد که از این خلاصه گزارشات راضی هستند. مهلت ارسال اطلاعات برای سازمانهای غیر دولتی ۵ الی ۷ ماه قبل از بررسی UPR در مقایسه با گزارشات ملی که ۶ هفته است در نظر گرفته شده است.^[۱۷۵]
۲-۱- ابعاد و روش های UPR
بر اساس روش UPR وضعیت حقوق بشری تمامی کشورهای عضو سازمان ملل متحد (۱۹۲ کشور) طی یک دوره چهار ساله مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در این راستا شورای حقوق بشر از نشست سپتامبر ۲۰۰۸ بررسی وضعیت حقوق بشر کشورهای مختلف را در چارچوب UPR آغاز خواهد کرد. بر این اساس در سال اول قراراست وضعیت ۴۸ عضو (طی سه مرحله ۱۶ تایی) مورد بررسی قرار گیرد.
گروه کاری UPR از سال آوریل ۲۰۰۸ کار خودش را آغاز می کند. این گروه کاری متشکل از ۴۷ کشور عضو شورای حقوق بشرند و به عنوان یک کمیته وابسته به شورای حقوق بشر عمل می کند، هر چند کشورهای ناظر هم ممکن است رسما اظهار نظر کنند. UPR سالی سه بار جلسه و سه بار اجلاس دو هفته ای خواهد داشت و در هر اجلاس گزارش ۱۶ کشور که در سال می شود ۴۸ کشور مورد بررسی قرار خواهد گرفت و تا پایان سال ۲۰۱۱ گزارش حقوق بشری تمام اعضا مورد بررسی قرار خواهد گرفت. برای اینکه بررسی گزارش هر کشور با سهولت بیشتری انجام شود شورای حقوق بشر گروهی را مشهور به تروئیکا برای بررسی گزارش کشور ذیربط تشکیل خواهد داد. تروئیکا که شورای حقوق بشر و قبل از جلسه گروه کاری تشکیل می شوند موظف اند که شرح ها و سؤالات در مورد گزارش هر دولت مورد بررسی و دسته بندی قرار دهند و در ژنو گفتگوهای سه ساعته با هر دولت داشته باشند و بعد هنگامی که در جلسه گروه کاری گزارش دولت بررسی می شود کلیه کشورهای عضو ملل متحد می توانند در گفتگوهای متقابل (dialogue) شرکت کنند.^[۱۷۶]
کشور تحت بررسی به سوالات در هر مرحله پاسخ می دهد.این گفتگو ها در نتیجه گزارش ثبت می شود که گاهی توصیه های خاصی را نیز به همراه دارد. دفتر کمیسونر عالی دو روز به تدوین گزارش upr می پردازد.در این فاصله کشور تحت بررسی می تواند توصیه هایی را بپذیرد یا آنها را رد کند. تمام این فعل و انفعالات در خلاصه گزارش گروه کاری منعکس خواهد شد.این گزارش سپس برای تصویب یا اصلاح دو روز بعد از بررسی به کار گروههاUPR ارائه خواهد شد.دو هفته نیز برای دریافت اصلاحات اضافی نیز در نظر گرفته خواهد شد.در مرحله نهایی تصویب گزارش توسط شورای حقوق بشر در جلسه عمومی بعدی آن برنامه ریزی شده است.و برای آن یک ساعت اختصاص داده شده و ۲۰ دقیقه ابتدایی نیز مختص کشور تحت بررسی است، نوشته های ارسالی توسط کشورها نیز به نتیجه نهای ضمیمه خواهد شد.^[۱۷۷]
بر اساس بخش IA قطعنامه ۱/۵ مبنای حقوقی مورد استناد در سازوکار UPR شامل میزان پایبند بودن کشوها به تعهدات بین‌المللی خود از جمله منشور ملل متحد، اعلامیه جهانی حقوق بشر، اسناد حقوق بشری که دولت‌ها عضو آن می‌باشند، ‌تعهدات داوطلبان دولت‌ها، از جمله تعهداتی که هنگام کاندیدا شدن برای عضویت در شورای حقوق بشر بیان داشته‌اند و در موارد قابل استناد، حقوق بین‌الملل بشردوستانه خواهد بود. این بدان معنی خواهد بود که uprتعهدات جدیدی را به دولت تحت بررسی (sur)^[178] تحمیل نمی کند بلکه هدفش کمک به دولتها در جهت اجرای موفق تعهداتشان است.^[۱۷۹]
اسناد کاری که در هر تروئیکا در مورد یک کشور قرار می گیرد در وهله اول شامل دولت تحت بررسی است در وهله دوم گزارشهایی است که توسط نهادهای حقوق بشری ارائه شده (توسط کارشناسان و گروه های مستقل حقوق بشری در داخل سیستم ملل متحد) و در وهله سوم گزارشهایی است که از سازمانهای غیردولتی بین المللی و نهادهای ملی حقوق بشر به شورای حقوق بشر ارسال شده است. توصیه شده به دولتها که سعی کنید گزارشات جامع باشد. پیشرفتها و موانعی که داشته اید و اقداماتی که در نظر دارید برای بهبود حقوق بشر در کشور خود انجام دهید.^[۱۸۰]
در واقع هدف اصلی در خصوص کشورها بهبود وضعیت حقوق بشر، انجام تعهدات حقوق بشری، ارزیابی تحولات مثبت و چالش‌های فراروی کشورها، افزایش ظرفیت کشورها و کمک‌های فنی به آنها در مشورت و با رضایت آنها، بهره‌گیری از بهترین رویه‌های موجود در بین کشورها و دیگر طرف‌های ذیربط در مشورت و با رضایت آنها و کشورهای ذیربط، گزارش ملی و ارئه کتبی آن از سوی دولت تحت بررسی، تشویق به همکاری کامل و تعامل با شورای حقوق بشر و دیگر نهادهای حقوق بشری و دفتر کمیسر عالی حقوق بشر است.^[۱۸۱]
۳-۱-حضور دولت تحت بررسی
کشورهای تحت بررسی بطور کلی با هیات های بزرگ در سطح بالا معمولا در سطح وزرا در این بررسی حضور دارند.این مساله حاکی از این است که کشورها این روند را جدی گرفته اند. با این حال فرستادن وزرا ی دیگر مانند وزیر دادگستری و نمایندگان به جا ی وزرای امور خارجه مایه تاسف است، این اقدامی بود که از سوی کشورهایی مانند بحرین و اندونزی و الجزایر صورت گرفت، که حاکی از بی میلی این کشورها به بهبود و گسترش حقوق بشر است.هر کشور تحت بررسی ۶۰ دقیقه برای ارائه گزارش ملی و پاسخ به سوالات کتبی از تروئیکا دریافت می کند زمان خواهد داشت.^[۱۸۲]
۱-۳-۱-فهرست سخنرانان و تعهدات کشورهای دوست
در اولین دوره بررسی بحرین، موضع گیری های کشورهای دوست و موافق روندی منفی ایجاد کرد.تمام سخنرانان در لیست کشور بحرین از بین کشورهایی بودند که به تعریف و تمجید کشور تحت بررسی می پرداختند. در دور بررسی بعدی که به کشور تونس مربوط می شد، متحدانش به نظر می رسید از کشورهایی بودند که بطور غالب سعی در اطاله کلام و تاخیر جلسه را داشتند.این مساله اصول شفافیت و بیطرفی و کاهش احتمالات را که از اهداف اولیه UPRبرای بهبود و توسعه حقوق بشر بر روی زمین را به چالش می کشید.و این رویه منفی احتمالا در بررسی های آینده بازسازی خواهد شد.^[۱۸۳]
بند دوم- بررسی ادواری جهانی (UPR) ایران

 

شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در چهاردهمین جلسه خود که از ۱۰ تا ۲۸ خرداد ۱۳۸۹ در ژنو برگزار شد، در روز ۲۰ خرداد، گزارش نهایی ایران را که در چهارچوب بررسی‌های دوره‌ای جهانی (UPR) به شورا ارائه شد، تصویب کرد. این گزارش که با شماره) ۱/۵[۱۸۴]( به ‌عنوان سند سازمان ملل ثبت شد و دربرگیرنده پاسخ‌های ایران به پیشنهادهای مطرح‌شده در هفتمین گروه کاری (UPR) در بهمن ماه سال ۱۳۸۹بود، توسط دکتر محمدجواد لاریجانی، دبیر ستاد حقوق بشر ایران، در صحن این شورا در ژنو ارائه شد و در پی آن با اجماع اعضای شورا به تصویب رسید. [۱۸۵]

گروه کاری بررسی ادواری جهانی، که براساس قطعنامه ۱/۵ مورخ ۱۸ ژوئن ۲۰۰۷ شورای حقوق بشر تشکیل شد، هفتمین جلسه خودرا از ۸ تا ۱۹ فوریه ۲۰۱۰ تشکیل داد. بررسی جمهوری اسلامی ایران در یازدهمین جلسه، در ۱۵فوریه ۲۰۱۰ انجام شد. ریاست هیات ایران را محمد جوادلاریجانی، دبیر کل شورایعالی حقوق بشر، قوه قضائیه، به عهده داشت. گروه کاری در جلسه ۱۷ فوریه ۲۰۱۰ خود گزارش درباره ایران را تصویب کرد.
۲-شورای حقوق بشردر ۷ سپتامبر ۲۰۰۹ گروه (۳نفری) گزارشگران زیر را انتخاب کرد تا موجب تسهیل در امر بررسی ایران شود: مکزیک، پاکستان و سنگال.
۳-مطابق پاراگراف۱۵پیوست قطعنامه۱/۵، اسناد زیر برای بررسی ایران منتشر شد:
الف)گزارش ملی ارائه شده/ ارائه مکتوب تهیه شده مطابق پاراگراف ۱۵(الف)^[۱۸۶]

نیکلسون:
شارح فقط در این بیت بیان کرده است که: اِهدِ الصِراطً به جای “اهدنا الصراط” آمده است.
( نیکلسون، ۱۳۸۴: ۳۲۸)
فروزانفر:
لفظ اهدنا را، پیامبران و امامان و مؤمنان بر زبان آورده‌اند و هم در نماز می‌خوانند از این رو مفسّران بضرورت، هدایت را در این آیه به معنی توفیق و زیادت ایمان و ثبات بر دین حق گرفته‌اند … تشخیص حدّ میانین دشوار است، آدمی‌گاه فریفته‌ی شوق و نشاط در عمل می‌شود و راه افراط می‌پیماید بگمان اینکه بر خدمت و طاعت افزوده است و وقتی هست که از میل به تن آسائی بسوی تفریط می‌رود به خیال اینکه حکم حق درباره‌ی او چنین است و درین هر دو حالت خویش را بر صواب می‌پندارد…. پس ترس مؤمن از آن جهت است که حدّ وسط، راهی است دقیق و باریک و هر چشمی‌آن را باز نمی‌شناسد لیکن اتصال به ولی کامل، او را از هر خطر رهایی می‌بخشد، مراد مولانا همین توجیه است بدلیل: امر حق را باز جو از واصلی.» ( فروزانفر، ۱۳۸۲: ۹۱۱-۹۱۰)
زمانی:
به عقیده‌ی زمانی معنی بیت چنین است:« از ترس ادا نکردن، یعنی انفاق نکردن مال در جای مناسبش، مؤمن در نماز همیشه می‌گوید: ما را به راه راست راهنمایی فرما.»(زمانی،۱۳۷۸: ۶۷۶)
استعلامی:
به عقیده‌ی استعلامی‌ به ضرورت وزنی ضمیر مفعولی اهدنا حذف شده است.«معنی بیت این است که وقتی به پروردگار می‌گوییم که ما را به راه راست هدایت کن، راه راست همان است که داده‌ی حق را در راه حق مصرف کنیم، چه مال و چه نیروی جسمی و فکری.»( استعلامی، ۱۳۷۹: ۴۴۲)
گولپینارلی:
معنی آیه را بیان کرده است.( گولپینارلی، ۱۳۸۴: ۳۲۶)
نظر اجمالی:
شرحی که فروزانفر بیان کرده است کاملاً درست به نظر می‌رسد چنان که مولانا در ابیاتی دیگر از زبان پیغمبر بیان کرده است که برای چاره‌ی این خوف هایی که نداند حد وسط و درست کدام است خداوند بر خواندن این آیه تأکید دارد:

 

گفت پیغمبر به یک صاحب ریا از برای چاره‌ی این خوف‌ها

صَلّ اِنَّکَ لَم تُصَلِّ یا فَتی آمد‌ اندر هر نمازی اِهدِنا (بیت ۳۴۰۵-۳۴۰۴/ ۱)

 

 

۷۵)گفت پیغمبر که: زن بر عاقلان

غالب آید سخت، و بر صاحب دلان (بیت۲۴۴۴)

انقروی:
« پیغمبر (ع) فرمود که زن بر مردان عاقل و بر صاحبدلان، سخت چیره و مسلّط است زیرا که آنان که عاقل و صاحبدل‌اند ، رقیق القلب می‌باشند، به همین دلیل از عونت و خشونت پرهیز دارند.» ( انقروی، ۱۳۸۰: ۹۳۸)
نیکلسون:
شارح فقط به معنای صاحب دلان پرداخته است:« آنان که دارای ادراک روحانی هستند.» (نیکلسون، ۱۳۸۴: ۳۴۹)
فروزانفر:
بعد از بیان اینکه‌این سخن:« زنان بر آزاده مردان غالب می‌آیند ولی فرومایگان بر آن‌ ها چیره می‌شوند.»از معاویه بن ابی سفیان بوده و ذکر داستان آن بیت را این گونه معنی می‌کند: «خردمندان با زنان با مدارا و نرم خوبی رفتار می‌کنند و خویش را برای تمام عمر آسوده و فارغ بال می‌سازند.» (فروزانفر،۱۳۸۲: ۱۰۳۳)
زمانی:
« پیامبر(ص) فرمود: زن بر مردانِ خردمند و بر صاحبدلان، سخت چیره و غالب است.»(زمانی،۱۳۷۸: ۷۲۵)
استعلامی:
استعلامی‌همچون فروزانفر این سخن را در مآخذ نقل از معاویه دانسته است و می‌گوید:« مولانا در عبارت آن تصرفی کرده و آن را به پیامبر نسبت داده است.»(استعلامی،۱۳۸۷: ۴۵۴)
گولپینارلی:
«پیغمبر گفت که زن بر خردمندان و صاحب دلان سخت چیره می‌شود.»(گولپینارلی،۱۳۸۴: ۳۶۱)
نظر اجمالی:
بیت به گونه‌ای است که خواننده ممکن است ناگهان دچار اشتباه شود و بگوید: زن بر عاقلان و خردمندان سخت مشکل می‌تواند غالب شود ولی همه‌ی شارحان معنای یکدست و قابل فهمی‌بیان کرده‌اند و خود مولانا این تسلیم شدن خردمند و عاقل را در برابر زن در چند بیت قبل خود بیان می‌کند:

از جمله دیگر ویژگیهای وزیر و مشاور آگاه این است که در خدمت ملوک اخلاص داشته باشد و آنچه به صلاح ملک است را بیان کند. و دیگر اینکه اگر پادشاه تصمیمی دارد که بر خلاف صلاح مملکت و رعیت باشد حتماً آن را به پادشاه گوشزد کند و از این که جنبه های مختلف این قضیه را برای او روشن نماید ابا نکند.

- «کلیله گفت: انگار که به ملک نزدیک شدی به چه وسیلت منظور گردی و به کدام دالت به منزلتی رسی؟ گفت: اگر قربتی یابم و اخلاق او بشناسم خدمت او را به اخلاص عقیدت پیش گیرم و همت بر متابعت رای و هوای او مقصور گردانم و از تقبیح احوال و افعال وی بپرهیزم، و چون کاری آغاز کند که به صواب و به صلاح ملک مقرون باشد آن را در چشم و دل وی آراسته گردانم و در تقریر فواید و منافع آن مبالغت نمایم تا شادی او به متانت رای و رزانت عقل خویش بیفزاید، و اگر در کاری خوض کند که عاقبت وخیم و خاتمت مکروه دارد و شرّ و مضرّت و فساد و معرّت آن به ملک او باز گردد پس از تأمل و تدبر به رفق هر چه تمام تر و عبارت هر چه نرم تر و تواضعی در ادای آن هر چه شامل تر غور و غایله ی آن با او بگویم و از وخامت عاقبت آن او را بیاگاهانم، چنان که از دیگر خدمتگاران امثال آن نبیند.» (منشی، ۱۳۸۱: ۶۶)
در عربی عین همین مطلب ذکر شده است. (ابن مقفع، همان: ۸۲)
در داستانهای بید پای نیز این مطلب عیناً ذکر شده است. (البخاری، همان: ۷۶)
در متن پنچاکیانه
- «واجب باشد بر خدمتگاران که چون مخدوم تدبیری اندیشید در آنچه به صواب پیوندد او را موافقت نمایند، و اگر عزیمت او را به خطا میلی بینند وجه فساد آن مقرر گردانند، و سخن به رفق و مدارا رانند و آنگاه انواع فکرت به کار دارد تا استقامتی پیدا آید و از هر دو جانب رأی مخمر و عزم مصمّم شود. و هر وزیر و مشیر که جانب مخدوم را از این نوع تعظیم ننماید و در اشارت حق اعتماد نگزارد او را دشمن باید پنداشت.» (منشی، همان:۲۰۰-۱۹۹).
در عربی این مطلب نیامده است. (ابن مقفع، همان: ۱۵۶).
در داستانهای بیدپای اینگونه آمده: « و بر آن کسی که با وی مشورت کنند واجب است که در مشورت نگاه کند، و رای عرض کننده را بر محک هدایت بزند، اگر صواب باشد به دانش قوت دهد و حریص گرداند، و اگر در رأی وی خطایی بود او را بر وفق آهستگی از سر آن ببرد؛ و از هر چه به شک باشد، چندان براندازد که آنچه صواب باشد به دست آرد. پس اگر نه چنین باشد، او یار دشمن بود، و مشورت او به بدی روی باز پس کند.» (البخاری، همان: ۱۸۰)
در پنجاکیانه نیامده است.
- « هر که سخن ناصحان، اگر چه درشت و بی محابا گویند، استماع ننماید عواقب کارهای او از پشیمانی خالی نماند. » ( منشی، همان: ۹۴)
در متن عربی آمده است. ( ابن مقفع، همان: ۹۸)
در متن داستانهای بید پای نیز ذکر شده است. ( البخاری، همان: ۹۹)
در متن پنچاکیانه چنین آمده: « دمنک، این همه سخنان بیان نموده با شیر گفت که پس لایق آن است که سخن نیک اندیشانه ی مرا به گوش هوش شنیده، کار بندی؛ چه مگر نشنیده ای که گفته اند: چون من به سخن ببر ، و میمون، و مار عمل نکردم این مرد بد شرشت بر من روز سیاه آورد.» و در ادامه این داستان را بیان می کند البته این همان داستانی است که در کتاب « کلیله و دمنه» خود به عنوان بابی مستقل تحت عنوان « زرگر و سیاح » آمده است. (خالقداد، همان: ۸۷)
البته عکس این مطلب را نیز گوشزد می کند و می گوید کسی که در خدمت پادشاه خالص و بی ریا نباشد در واقع به خود خیانت کرده است.
- « هر که بر پادشاه نصیحتی بپوشاند و، ناتوانی از طبیب پنهان دارد و، اظهار درویشی و فاقه بر دوستان جایزنبیند خود را خیانت کرده باشد. » (منشی، همان: ۸۹)
در متن عربی این مطلب آمده است. (ابن مقفع، همان: ۹۶)
در داستانهای بید پای هم این مطلب ذکر شده است. ( البخاری، همان: ۹۶)
اما در پنچاکیانه چنین ذکر شده است: «وزیران نیک اندیش چیزی که به صاحب خود عرض می کنند آن عصیر دوستداری است یعنی: خلاصه و آنچه به فشارش از آن حاصل شود- مراد آن است که وزیر نیک محضر هر چه به صاحب خود می گوید آن عین اخلاص و مغز دوست داری است- و نیز گفته اند: خوش آمد گوینده، در عالم بسیار است، و گوینده، و شنونده سخن راست که نتیجه ی آن بر آمد کار است؛ به غایت کم و نایاب.» (خالقداد، همان: ۸۱)
- « و از حقوق پادشاهان بر خدمتگاران گذارد حق نعمت و تقریر ابواب مناصحت است، و مشفق تر زیر دستان اوست که در رسانیدن نصیحت مبالغت واجب بیند و به مراقبت جوانب مشغول نگردد.» (منشی، همان: ۹۴)
این مطلب در متن عربی آمده است. (ابن مقفع، همان: ۱۰۰)
در داستانهای بید پای چنین آمده: «بر هر آن کس که در پناه پادشاه زندگانی کند و نعمت پادشاه خورد واجب است که پشتی پادشاه خود فرو نگذارد، و آنچه شرط چاکری و نصیحت است به جای آورد، و از هر چه زیان پادشاه بود دست بدارد، و کام پادشاه را خرد نشمارد.» (البخاری، همان: ۹۹)
در پنچاکیانه نیز چنین آمده است: « نیک اندیش هر چند در صلاح دید دوستان آزار کشد، او را نشاید که دست از نصیحت، و منع نمودن او از خیال، و کار نامناسب باز دارد که راه راستان این است، و غیر این طریق گمراهان. و نیز گفته اند: نیک خواه آن است که این کس را از کار بد سر انجام باز دارد، و کار همان به که از تیرگی ناپسند دور بوده، به پسندیدگی روشن و آشکار شود.» ( خالقداد، همان:۹۲ )
- « و هر که زمام مهمّات به وزیر ناصح سپارد هرگز دست ناکامی به دامن اقبال او نرسد و پای حوادث ساحت سعادت او نسپرد.» ( منشی، همان: ۲۳۴)
در متن عربی نیامده است. ( ابن مقفع، همان: ۱۷۱)
در داستانهای بید پای نیز ذکرنشده است. ( البخاری، همان: ۲۰۰)
در کتاب پنچاکیانه نیز ذکر نشده است. (خالقداد، همان: ۳۱۰)
اگر وزیر و ناصح پادشاه با اخلاص و کاردان باشد، برای ملک و پادشاه رای و نظر او گاهی از انبوه لشکر و سپاه هم مفیدتر خواهد بود.
- «… پادشاهان را به رای ناصحان آن اغراض حاصل آید که به عدت بسیار و لشکر انبوه ممکن نباشد. و رای ملوک به مشاورت وزیران ناصح زیادت نور گیرد، چنان که آب دریا را به مدد جویها مادّت حاصل آید.» (منشی، همان: ۱۹۷)
در عربی این مطلب این گونه ذکر شده : «فإن کانَ المَلِکُ محصناً للأسرارِ مُتَخیّراً للوزراء مَهیباً فیِ أعینِ النّاسِ بعیداً مِن أن یُقدَر علیه کان خلیقاً أن لا یُسلبَ صحیح ما أُوتِی منَ الخیرِ. وانت أیّها الملکُ کذلک و الملکُ یزدادُ برأیِ وُزَرائهِ بصیرهً کما یَزیدُ البحر بمجاوِرِهِ منَ الانهارِ.» (ابن مقفع، همان: ۱۵۶)
در داستانهای بید پای این مطلب ذکر شده است. (البخاری، همان: ۱۷۹-۱۷۸)
درپنجا کیانه این مطلب نیامده است. (خالقداد، همان: ۲۴۹).
- « و چاره نیست ملوک را از مستشار معتمد و گنجور امین که خزانه ی اسرار پیش وی بگشایند و گنج رازها به امانت و مناصحت وی سپارند و از او در امضای عزایم معونت طلبند، که پادشاه اگر چه از دستور خویش در اصابت رای زیادت باشد و در همه ابواب بر وی مزیت و رجحان دارد به اشارت او فواید بیند، چنانکه نور چراغ به مادّت روغن و، فروغ آتش به مدد هیزم. و هر کرا متانت رای و مظاهرت کفات جمع شد بدین پای ظفر گیرد بدان دست خطر بندد.» (منشی، همان: ۱۹۹)
در متن عربی ذکر نشده. (ابن مقفع، همان: ۱۵۶)
در بیدپای این گونه آمده: «… آمده است از بزرگان که پادشاه به چند چیز به مراد و کام خود برسد: به استوار کاری و برانداختن کارها بر طریق رای و تدبیر؛ و پنهان داشتن راز. و نهان کارها به چند چیز توان آوردن، از مشاورت کردن با یاران دانا و مشفق، و از بر رسیدن اخبار صاحب بریدان و رسولان، و از گوش داشتن به سخن محافل و انجمن ها، و از نگریدن به دیده ی دل در آینه ی قیاس، و از این جمله هیچ یاری نیست برآمدن مراد را قوی تر از نهان داشتن راز، زیرا که در وی دو نادیده است، اگر به مراد نرسد، از ملامت و سرزنش ایمن بود؛ و اگر به مراد برسد از منت هر کسی رسته بود. اما به هیچ وجه از وجوه از هم مشورتی که رای بر وی عرض کند نگزیرد، که رای صائب به مشورت کمال پذیرد، همچنان که کارد و شمشیر اگر چه برنده بود، چون بیش برزنی تیزتر گردد، و آتش چون مدد روغن یابد روشن تر گردد.» (البخاری، همان: ۱۸۰-۱۷۹)
در پنجاکیانه نیامده. (خالقداد، همان: ۲۴۹).
از دیگر نشانه های وزیر کاردان این است که بیهوده پادشاه را به جنگ تحریض نکند. همچنین دوباره بر این نکته تأکید می کند که استفاده از عقل وخرد و مشاور آگاه می تواند برخی مواقع می تواند از لشکر و عدت بسیار مفیدتر باشد.
- «و خردمندان در حال قوت و استیلا و قدرت و استعلا از جنگ چون خرچنگ پس خزیده اند، و از بیدار کردن فتنه و تعرّض مخاطره تحرّز و تجنّب واجب دیده اند، که وزیر چون پادشاه را بر جنگ تحریض نماید در کاری که به صلح و رفق تدارک پذیرد برهان حمق و غباوت بنموده باشد، و حجّت ابلهی و خیانت سیر گواه کرده. و پوشیده نماند که رای در رتبت بر شجاعت مقدّم است که کارهای شمشیر به رای بتوان گزارد و آنچه به رای دست دهد شمشیر دو اسپه در گرد آن نرسد. » (منشی، همان: ۱۱۵).
در متن عربی نیامده. (ابن مقفع، همان: ۱۱۳)
در داستانهای بیدپای این گونه آمده: «… هیچ کم دانشی نبود تنگ کمال و اندک خردتر از آن کسی که مهتر خویش را بر جنگ کهتران و ناهمسران دارد به وقتی که از وی چاره بود، زیرا که اگر مهتر بیفتد دیر راست گردد، و اگر کهتر را بیفکند بس کاری نکرده باشد؛ و مرد بود که بر جنگ دلیر بود و بر خصم خویش چیر بود، اما دست از جنگ بدارد از بیم یک چیز و به امید یک چیز: از بیم آن که بود که برنیاید و یا مخاطره ای سر بر کند و یا نکبتی از روزگار در راه بود، بل شاید که به وجهی دیگر به مراد خویش رسد، که هر کدام رایزنی که پادشاه خود را برجنگ و کارزار حریص گرداند در کاری که به رفق و صلح بر آید، او پادشاه خود را از آن خصم بزرگ تر بود در دشمنی؛…» (البخاری، همان: ۱۲۰-۱۱۹).
در پنجا کیانه این گونه آمده: «آداب دانایان کنگاش بین آن کارها را که به مشقت بسیار، و یا به تردد مردانه در کارزار برآید، به صلح بر می آورند و آنها که از بی تمییزی، و آداب ناشناسی به جنگی پردازند که نتیجه ی آن به غایت سهل و اندک بود، دولت صاحب خود را برترازو، می نهند (یعنی، در خلل می اندازند) تا کدام پله زیر و بالا شود!؟» (خالقداد، همان: ۱۴۰) همچنین «عقل و دانش وزیر، و صاحب کنگاش را در جایی می توان آزمود که چون در میان دو دوست بر هم زدگی و جدایی روی داده باشد؛ آن را علاج کند و پیوند دهد.» (همان، ۱۴۲)
خلاصه اینکه برگزیدن وزیر ناصح و کافی باعث سعادت ملک و پادشاه است.
- «و هر که زمام مهمات به وزیر ناصح سپارد هرگز دست ناکامی به دامن اقبال او نرسد و پای حوادث ساحتِ سعادت او نسپرد.» (منشی، همان: ۲۳۴)
در متن عربی ذکر نشده است. (ابن مقفع، همان: ۱۷۱)
در بیدپای نیز ذکر نشده است. (البخاری، همان: ۲۰۰)
در پنجاکیانه نیز ذکر نشده است. (خالقداد، همان: ۳۱۰)
خصوصیات وزیر بد:
همان گونه که وزیر ناصح و کافی، حلیم و عالم باعث خیر رساندن به پادشاه و جامعه می گردد، وزیر بد و ناکارآمد خطری بزرگ برای همگان است. مخصوصاً وزیری که قول و عملش یکی نباشد.
- « و گفته اند پادشاه را هیچ خطری چون وزیری نیست که قول او بر فعل رحجان بود و گفتار برکردار مزّیت دارد.» (منشی، همان: ۱۱۵)
در عربی ذکر نشده است. (ابن مقفع، همان: ۱۱۳)
در داستانهای بیدپای اینگونه آمده: «… هرکدام رایزنی که پادشاه خود را بر جنگ و کارزار حریص گرداند در کاری که به رفق و صلح برآید، او پادشاه خود را از آن خصم بزرگتر بود در دشمنی.» (البخاری، همان: ۱۲۰)
در پنجاکیانه نیامده است: (خالقداد، همان: ۱۴۲)
- « وزیر چون پادشاه را بر جنگ تحریض نماید در کاری که به صلح و رفق تدارک پذیرد برهان حمق و غباوت نموده باشد. » ( منشی، همان: ۱۱۵)
در متن عربی ذکر نشده است. ( ابن مقفع، همان: ۱۱۳)
در داستانهای بید پایاین مطلب ذکر شده است. ( البخاری، همان: ۱۲۰)
درمتن پنچا کیانه نیز آمده است. ( خالقداد، همان: ۱۴۰)
- « و پادشاه اگر چه به ذات خویش عادل و کم آزار باشد چون وزیر جائر و بد کردار باشد منافع عدل و رأفت او از رعایا بریده گرداند.» (منشی، همان: ۱۱۶)
در عربی ذکر نشده است. (ابن مقفع، همان: ۱۱۳)

نمونه دیگر ذیل آیه C…مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهات…^[۳۴۰]B است که به بررسی مفصلی پیرامون مفهوم «محکم» و «متشابه» از دیدگاه مفسران پرداخته و پانزده تعریف مختلف را مطرح می کند وآنها را نقد می نماید. در تعریف دوم، طبق گفته افرادی چون سعید بن جبیر، محکمات را عبارت از حروف مقطعه دانسته است و متشابهات را باقی قرآن تعریف کرده است.^[۳۴۱]
سعید بن جبیر معتقد است که منظور از Cأُمُّ الْکِتابِB همان «فواتح سور» یا حروف مقطعه است؛ چرا که در تمامی کتاب ها وجود دارد.^[۳۴۲]
اما ایشـان این نظر را علاوه بر اینکه بی دلیــل بودن، «غیر منطبق بر آیه» می شمــرد و آن را نمی پذیرد؛ زیرا به این معناست که غیر از فواتح سور باید تمامى قرآن متشابه باشد و مردم نباید از آن پیروی کنند؛ در حالی که خود قرآن می فرماید: C…وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُB.^[343]
بر این اساس، کلام ابن جبیر با ظاهر آیه سوره اعراف، نمی سازد.
نمونه دیگر ذیل آیه Cاکْتُبْ لَنا فِی هذِهِ الدُّنْیا حَسَنَهً وَ فِی الْآخِرَه…B^[344] می باشد که روایتی از ابن عباس نقل شده و او در تفسیر این آیه می گوید: «خداوند این درخواست موسی را در حق او محقق نفرمود؛ بلکه در جوابش فرموده: Cعَذابِی أُصِیبُ بِهِ مَنْ أَشاءُ…B».^[۳۴۵]
در مقام داوری، این روایت را «غیر قابل تطبیق با آیه» دانسته و ظهور آن را در این است که خطاب آیه، پیامبرصلی الله علیه و آله می باشد.^[۳۴۶]
مثال دیگر، ذیل آیه Cإِنْ هِیَ إِلَّا فِتْنَتُکَ…B^[347] می باشدکه از سدّی نقل شده که:
«موسىعلیه السلام گفت: پروردگارا! سامرى به ایشان گفت گوساله درست کنند، لیکن چه کسى گوساله را زنده کرد و روح در آن دمید؟ پروردگار فرمود: من. گفت: پس تو خودت ایشان را گمراه کردى».^[۳۴۸]
علامه، «عدم انطباق روایت با آیه»، معرفی می کند.^[۳۴۹]
ایشان، معیار مخالفت با ظهور را در برخی موارد، تحت عنوان مخالفت با صریح قرآن، بیان نموده است:
مثلاً، ذیل تفسیر آیه Cذلِکَ لِیَعْلَمَ أَنِّی لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَیْب…B^[350] روایاتی از صحابه و تابعان نقل شده است:
از جمله، از ابن عباس نقل شده است که دروغ سوم یوسفعلیه السلام را این گفته او که Cذلِکَ لِیَعْلَمَ أَنِّی لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَیْبB دانسته است. آن گاه بود که جبرئیل پرسید: آنجا که قصد کردى چطور؟ گفت: Cوَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَهٌ بِالسُّوءB.^[351]
از افراد دیگری از صحابه و تابعان نیز،^[۳۵۲] همین مضمــون، رسیده است که علامه، در نقــد آنها می گوید: «این روایات از روایات جعلى است که مخالف با صریح قرآن است».^[۳۵۳]
مثال دیگر را می توان ذیل آیات مربوط به همین سوره یافت که روایتی از ابن عباس نقل شده است که می گوید: حضرت یوسفعلیه السلام سه بار دچار لغزش شد، یکی آن زمان که قصد زلیخا نمود، یکی آنجا که از دوستش که از زندان آزاد شد، خواست تا شفاعت او را نزد عزیز مصر نماید و دیگر آنجا که نسبت دزدی به برادرانش داد.^[۳۵۴]
در نقد این روایت، علامه آن را «مخالف صریح قرآن» معرفی می کند؛ چرا که قرآن، حضرت یوسفعلیه السلام را دارای مقام «اجتباء» و «اخلاص» خوانده است، و کسی که خداوند در مورد او این گونه می گوید، شیطان نمی تواند در او راه داشته باشد.^[۳۵۵] بر این اساس، چنان که ملاحظه شد، علامه با تعابیر مختلف، روایت صحابی و تابعی را مخالف ظهور آیه دانسته است.
اما باید دانست، در موارد بسیاری ایشان به طور صریح به مخالفت با ظاهر آیه اشاره نموده است. به عنوان نمونه می توان به موارد زیر اشاره نمود:
مثلاً، ذیل آیه Cالَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا لا یَقُومُونَ إِلاَّ کَما یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطان…B^[356] برخی از مفسران، با تمسک به روایاتی از ابن عباس و ابن مسعود، منظور از قیام در آیه را «برخاستن از قبر در روز قیامت» دانسته اند.^[۳۵۷]
اما، علامه، ناسازگاری این تفسیر، با ظاهر آیه را «بیّن» عنوان می کند.^[۳۵۸]
مورد دیگر، در تفسیر آیه C…وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِکُمْ، أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللَّه…B^[359] می باشد که طی روایتی از ابن عباس، این گونه بیان شده است: این آیه در باره ظاهر و باطن انســان است و وقتى خدا مخلوقات را در قیامت جمع مى‏کند، مى‏فرماید: من شما را به آنچه در دل پنهان مى‏کردید خبر مى‏دهم.^[۳۶۰]
علامه، در سنجش این روایت و امثال آن، آنها را «مخالـف ظاهر قرآن» به حساب می آورد و می گوید: ظاهر آیه این است که محاسبه اساس صفاتی است که دل‏ها یا به صورت مستقل و یا از راه اعضای بدن کسب کرده باشد، و فرقی میان عمل ظاهری و عمل درونی و انسان مؤمن و کافر نیست. اما خطورات نفسانى کسب نیست و ظاهر محاسبه، محاسبه به جزا است، نه خبر دادن به مکنونات درونی و یا تصمیم های انسان ها.^[۳۶۱]
همچنین، ذیل آیه، Cوَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْم یَقُولُونَ آمَنَّا بِه…^[۳۶۲]B در بیان اینکه آیا کسی جز خداوند، می تواند به تأویل قرآن دست یابد، به بررسی اقوال مختلف می پردازد و نظرات مختلف مفسران قدیم و جدید در مورد «تأویل» در آیه شریفه را بیان می کند و در برخی موارد به آنها پاسخ می دهد و وجه نادرستیشان را آشکار می نماید.^[۳۶۳]
در مقام سنجش این اقوال، به خلطی که در مسئله «رجوع متشابه به محکم» و «تأویل» رخ داده اشاره می کند و ادله روایی دو طرف را – در مسئله علم به تأویل-، «مخالف ظاهر قرآن» می خواند و علت آن را این گونه شرح می دهد:
«و اما روایات، مخالف با ظاهر کتاب است؛ زیرا روایات مثبت، یعنی دالّ بر این که راسخان در علم، تأویل را می دانند، تأویل را مترادف با معنای مراد از لفظ متشابه گرفته اند و هیچ تأویلی در قرآن به این معنا نیست».^[۳۶۴]
ایشان در این باره به روایتی از ابن عباس اشاره می کند که در مورد خود گفته است: «من از راسخین در علمم، و من تأویل قرآن را مى‏دانم».^[۳۶۵]
از سوی دیگر، ابن عباس در روایت دیگری، می گوید: «محکمات عبارتند از آیات ناسخ، و متشابهات عبارتند از آیات منسوخ».^[۳۶۶]
علامه، از جمع بین این دو روایت، نتیجه می گیرد که ابن عباس، معنای آیات محکم را تأویل آیات متشابه می دانسته است و این معنا در قرآن، شاهدی ندارد.^[۳۶۷]
بنابراین، مهم ترین جنبه مخالفت با قرآن در دیدگاه علامه را می توان مخالفت با ظهور آیه دانست. در حقیقت می توان گفت، هر جا که ایشان، از معیار مخالفت با قرآن یاد کرده است، در درجه اول، به مخالفت آن با ظهور آیه، نظر داشته است؛ چرا که نمونه ای در روایات یافت نشد که روایت، با نصّ قرآن، مخالفت داشته باشد.^[۳۶۸]

۳-۱-۲-۱-۲٫ ناسازگاری با سیاق و مضمون آیه
دومین وجهی که علامه پیرامون ناسازگاری روایت صحابی یا تابعی با قرآن عنوان نموده، مخالفت با سیاق و مضمون آیه می باشد. این وجه نیز، نمونه های فراوانی دارد که به مواردی از مهم ترین آنها را بیان می نماییم:
ذیل آیه C… إِذْ جَعَلَ فِیکُمْ أَنْبِیاء وَجَعَلَکُمْ مُلُوکاً…B^[369] طبق روایاتی از صـحابه و تابعــانی مانند ابن عباس، قتاده، مجاهد، عبدالله بن عمرو و… منظور از «ملوک»، «خادم، زن و فرزند» می باشد.^[۳۷۰]
علامه، این روایات را «ناسازگار با سیاق آیه» دانسته است.^[۳۷۱]
در تفسیر آیه C…فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْه…^[۳۷۲]B ابن عباس، گفته ضمیر CعَلَیْهB به ابوبکر باز می گردد؛ زیرا پیامبرصلی الله علیه و آله، همیشه ازسوی پروردگار در حال سکینت بود.^[۳۷۳] اما علامه، در داوری نسبت به این روایت، بر اساس «سیاق آیات»، بازگشت ضمیر را به پیامبرصلی الله علیه و آله می داند. و تفسیر ابن عباس را نمی پذیرد.^[۳۷۴]
نمونه دیگر، ذیل تفسیر آیه Cأَفَمَنْ کانَ عَلى‏ بَیِّنَهٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْه…B^[375] می باشد که علامه، ضمن اینکه مراد از Cشاهِدٌ مِنْهB را با توجه به روایات وارد شده از طرق شیعه و اهل سنت، «علی بن ابی طالبعلیه السلام» می داند، به اقوال مفسران صحابه و تابعان و… اشاره می کند.
از ابن عباس و مجاهد نقل شده که در تفسیر Cشاهِدٌ مِنْهB گفته اند: منظور جبرئیل است.^[۳۷۶]
قتاده و حسن بصری نیز، مراد از Cشاهِدٌ مِنْهB را «زبان پیامبرصلی الله علیه و آله» دانسته اند که با آن قرآن را تلاوت می کند.^[۳۷۷]
اما علامه، در داوری این قول و امثال آن می گوید:
«دقت در سیاق آیه و ظاهر جملات آن کافى است که خواننده، به بطلان وجوه نام برده حکم کند، و دیگر نیاز به آن نیست که ما گفتار را در رد آن وجوه طول دهیم و به بحث و مناقشه در آنها بپردازیم».^[۳۷۸]
در تفسیر آیه Cفَمَا الَّذِینَ فُضِّلُوا بِرَادِّی رِزْقِهِمْ عَلى‏ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمB^[379] روایاتی از صحابه و تابعان، نقل گردیده است:
ابن عباس، می گوید: «آنان بردگانشان را در اموال و زنان خود شریک نکردند، چگونه[شما] بندگان مرا در سلطنتم با من شرک می گیرید؟!»^[۳۸۰]
مجاهد در تفسیر آن می گوید: «[اینها] مانند خدایان باطل همراه خدا است».^[۳۸۱]
از قتاده روایت شده که در تفسیر این آیه گفته است:
«این مَثَلی است که خدا زده است. پس آیا هیچیک از شما هست که با برده اش در زوجه و فراش خود مشارکت کند! آیا خدا را با خلق و بندگانش معادل می گیرید؟ پس اگر برای خودت راضی نیستی به این، خدا سزاوارتر است که او را از چنین چیزی دور و بری بدانی و خدا را همسنگ هیچ یک از بندگان و مخلوقاتش قرار مده».^[۳۸۲]
اما علامه، این روایات را «ناسازگار با سیاق آیات» خوانده و می گوید: «سیاق آیه، سیاق بر شمردن نعمت ها به منظور استنتاج توحید است، نه مناقضه و توبیخ؛ زیرا هیچ نشانه ای از توبیخ و مناقضه در آن نیست».^[۳۸۳]
ایشان، معنای آیه Cکَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِیدُه…B^[384] را این گونه بیان می کند: «ما خلایق را به همان آسانى بر مى‏گردانیم که خلقشان کردیم، بدون این که براى ما دشوارى داشته باشد». و بر این اساس، تفسیر ابن عباس که آیه را ناظر بر «رجوع تمامى موجودات به حالتى است که قبلاً، یعنى قبل از آغاز خلقت داشته‏اند»،^[۳۸۵] دانسته، مورد نقد قرار داده و آن را «مخالف سیاق آیه» دانسته است.^[۳۸۶]
ذیل آیه Cإِنَّ الَّذِینَ جاؤُ بِالْإِفْکِ عُصْبَهٌ مِنْکُمْ…B^[387] علامه خطاب این آیه و آیات بعدش را متوجه مؤمنانی دانسته است، که – اعم از منافقان و مؤمنان واقعی- ظاهرشان ایمان آنها را نشان می دهد.^[۳۸۸]
اما حسن بصری، خطاب را در مورد مؤمنانی دانسته که از این اتفاق متأثر شده بودند. علامه، ضمن اینکه این قول را «بدترین تفسیر» می نامد، اشکال آن را «ناسازگاری سیاق آیات» عنوان می کند.^[۳۸۹]
ایشان، ذیل آیه Cاللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاهٍ…B^[390] به تفسیر حسن بصری اشاره می کند که مراد از C… یُوقَدُ مِن شَجَرَهٍ مُبارَکَهٍ زَیْتُونَه…B^[391] را «درخت بهشتی» گرفته است.^[۳۹۲] اما به جهت «ناسازگاری با سیاق» آن را نمی پذیرد.^[۳۹۳]

۲۰

 

اثر منفی را که این عنصر بر روی لذت تعطیلات میگذارد را منعکس می کند

 

کل بارش

 

P

 

 

 

۲۰

 

برای گردشگری مثبت ارزیابی شده و از سوی به دلیل خطر آفتاب سوختگی و ناراحتی در روز های داغ اثر منفی دارد

 

کل ساعات افتابی

 

S

 

 

 

۱۰

 

اثر آن عنصر بستگی به دما دارد (تاثیر خنک کنندگی باد در اقلیم گرم مثبت ارزیابی شده است در حالی که اثر سرد کنندگی باد در اقلیم های سرد منفی ارزیابی شده است

 

میانگین سرعت باد

 

W

 

 

 

برای محاسبه شاخص اقلیم گردشگری، باید این ۵ مولفه و شاخص را محاسبه کرده و سپس در فرمول قرار دهیم. فرمول اصلی و نهایی برای محاسبه اقلیم گردشگری به قرار زیر است:
TCI=2[(4*CID)+CIA+(2*P)+(2*S)+W]
تعداد ساعات آفتاب (S) شاخص آسایش روزانه(CID)
میزان بارندگی (p) شاخص آسایش شبانه روزی. (CIA)
سرعت باد (W)
در انجام این پژوهش ابتدا ایستگاه منطقه انتخاب شد، سپس به منظور تعیین تقویم گردشگری و مقادیر میانگین بارش، ماهانه، میانگین دما، میانگین نم نسبی، بیشینه دما، کمینه نم نسبی، میانگین روزانه ساعات آفتابی و سرعت باد را برای یک دوره ۱۲ ساله آماری و پس از تجزیه و تحلیل و پردازش آنها و تهیه بانک اطلاعاتی، رتبه هر کدام از مولفه های CIA، CID، بارش، سرعت باد و ساعات آفتابی را بدست آورده، مقدار عددی TCI را به تفکیک برای ماه های سال و ایستگاه منطقه محاسبه نمودیم.
این شاخص ترکیبی، عناصر اقلیمی که بیشترین ارتباط با کیفیت تجربه توریستی برای غالب توریست ها دارد را بطور سیستماتیک ارزیابی می کند (ساری صراف و همکاران، ۱۳۸۸ ).
این شاخص از بعد بیوکلیماتیک بر گردشگری مطرح می شود و دارای هفت زیر شاخص میانگین دمای خشک ماهانه، میانگین روزانه رطوبت نسبی هوا، میانگین ماهانه حداکثر دمای خشک، میانگین رطوبت نسبی در هرماه، میانگین ماهانه بارندگی، میانگین روزانه تعداد ساعات آفتابی و میانگین روزانه سرعت باد در هر ماه می باشد. این هفت عامل به صور ت ۵ مولفه در فرمول لحاظ می شود که سه مورد از متغیرهای مدل بصورت مستقل و دومورد دیگر بصورت ترکیبی بیوکلیمایی مطرح گردیده اند.
و برای محاسبه TCI در منطقه فیروزکوه آمار ها را به صورت فصلی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده ایم تا براساس فصل شرایط گردشگری منطقه را مورد بررسی قرار دهیم.
شاخص CID شاخص آسایش روزانه با دو مولفه حداکثر دما و حداقل رطوبت نسبی است. یعنی ترکیب این دو عنصر، شاخص آسایش روزانه را برای ما محاسبه می کند. قبل از هر چیز باید گفت که همه این ۵ مولفه که در بالا ذکر شد، ضریبی بین ۰ تا ۵ می گیرند که صفر به معنای شرایط نامناسب و به سمت ۵ شرایط ایده آل می شود. وضریب نهایی اقلیم گردشگری بین ۰ تا ۱۰۰ می باشد که از مجموع ضرایب این ۵ مولفه به دست می آید. هر یک از این ۵ شاخص یا مولفه بخشی از ضرایب نهایی را در بر می گیرند که در این بین این به این معنی است که اگر چنانچه ضریب اولیه این شاخص ۵ باشد.
جهت برآورد امتیاز هر کدام از شاخص های ذکر شده از مقیاس مخصوص به آن استفاده می کنیم. جهت محاسبه و براورد شاخص آسایش روزانه، از نمودار ارزیابی آسایش گرمایی استفاده می کنیم. در واقع این نمودار از دو محور تشکیل شده است. محور افقی مربوط به دما و محور عمودی نمودار مربوط به رطوبت نسبی است. نقطه تلاقی حداقل رطوبت نسبی و حداکثر دما نشان دهنده امتیاز آن شاخص ها است. در شکل زیر این نمودار ارائه شده است. همان گونه که گفته شد برای شاخص های ترکیبی با وارد کردن عدد رطوبت در سمت راست نمودار و دما در قسمت پایین نمودار و به دست اوردن نقطه تلاقی این دو(دما و رطوبت نسبی) امتیاز به دست می آید. اگر خوب توجه کنید در قسمت بالای نمودار اعداد کوچکی از سمت چپ از صفر شروع شده و تا پنج ادامه دارد در میانه نمودار از ۵ به ۴ می رسد و به سمت بالا از امتیاز آن کم می شود. این اعداد همان ضریب بین ۰ تا ۵ این شاخص را محاسبه می کنند.

شکل شماره ۴-۴- بر آورد شاخص آسایش شبانه و روزانه
جدول شماره ۴-۳ بر آورد شاخص CID درفیروزکوه

 

 

ضرایب

 

مقادیر

 

فصل

 

منطقه

 

 

 

۲

 

۵٫ ۴

 

حداکثر دما سانتیگراد

 

زمستان

 

فیروزکوه

 

 

 

۴۵٫ ۲

مبحث اول: افزایش سرمایه
یکی از اختیارات مهم مجمع عمومی فوق‌العاده افزایش سرمایه است. مطابق ماده ۸۳. ل.ا.ق.ت. که می‌گوید:«هرگونه تغییر در مواد اساسنامه یا در سرمایه شرکت منحصراً در صلاحیت مجمع عمومی فوق‌العاده می‌باشد.» فقط مجمع عمومی فوق‌العاده است که اجازه افزایش سرمایه را دارد و مجامع عمومی دیگر ولو آنکه کلیه سهامداران با افزایش سرمایه موافقت کنند قدرت و صلاحیت افزایش سرمایه را نخواهند داشت. در تأئید صلاحیت منحصر مجمع عمومی فوق‌العاده در ماده ۱۶۴. ل.ا.ق.ت. چنین آمده است :«اساسنامه شرکت نمی‌تواند متضمن اختیار افزایش سرمایه برای هیات مدیره باشد.» ماده فوق نظر به اهمیت زیاد افزایش سرمایه و آثار مترتب بر آن، علی الخصوص مسئله بالا رفتن تعهدات صاحبان سهام وضع شده است.

مهمترین شرط در هنگام افزایش سرمایه، بایستی این موضوع باشد که: آیا سرمایه قبلی شرکت تماماً تأدیه شده است یا نه. زیرا به موجب ماده ۱۶۵.ل.ا.ق.ت.«مادام که سرمایه قبلی شرکت تماماً تأدیه نشده است، افزایش سرمایه تحت هیچ عنوانی مجاز نخواهد بود». این مطلب امری بدیهی است. زیرا چه بسا با پرداخت و تأدیه سرمایه قبلی شرکت، نیاز شرکت به افزایش سرمایه از بین برود و شرکت با همان سرمایه قبلی بتواند اقدامات مورد نظر خود را انجام دهد. پس اگر مقداری از سرمایه قبلی از سرمایه قبلی شرکت هنوز تأدیه نشده باشد، حتی در صورت توافق کلیه سهامداران در جلسه مجمع عمومی فوق العاده، امکان افزایش سرمایه وجود نخواهد داشت، به این دلیل که عبارت «تحت هیچ عنوانی مجاز نخواهد بود» مندرج در ماده ۱۶۵، بیانگر آن است که این مورد جزء قواعد آمره است. و بدیهی است نه تنها مجامع عمومی بلکه هیچ ارگان دیگری قادر به تصمیم گیری بر خلاف قواعد آمره نیست.
شرط دیگری که در هنگام افزایش سرمایه باید مدنظر قرار گیرد، این است که افزایش سرمایه نباید منجر به افزایش تعهدات صاحبان سهام شود اگر غیر از این باشد تنها در صورتی که کلیه صاحبان سهام با آن موافقت نمایند، امکان افزایش سرمایه وجود خواهد داشت. به این دلیل که بر طبق هیچ قاعده حقوقی نمی‌توان بدون رضایت شخصی تعهدات او را افزایش داد. این امر بدیهی است. اما با این حال، نظر به اهمیت حقوق سهامداران، قانونگذار عدم افزایش تعهدات صاحبان سهام را بدون رضایت آنها، در موارد ۹۴ و ۱۵۹ ل.ا.ق.ت. پیش‌بینی کرده است. ماده ۹۴ مقرر می‌دارد: «… هیچ اکثریتی نمی‌تواند بر تعهدات صاحبان سهام بیافزاید». همینطور ماده ۱۵۹ می‌فرماید، «افزایش سرمایه از طریق بالا بردن مبلغ اسمی سهام موجود، در صورتی که برای صاحبان سهام ایجاد تعهد کند، ممکن نخواهد بود مگر آنکه کلیه صاحبان سهام با آن موافق باشند».
در مورد دلایل افزایش سرمایه باید گفت: که افزایش سرمایه به دلایل متعددی صورت می‌گیرد که توسعه امور تجاری، معمولاً از مهمترین اهداف افزایش سرمایه است. زمانیکه یک شرکت با موفقیت روبرو می‌شود سعی می‌کند دامنه فعالیت خود را گسترده تر کند که این امر تبعاً نیازمند افزایش سرمایه است.
از اهداف مهم دیگر افزایش سرمایه، تقویت و افزایش اعتبار شرکت است. در جامعه چنین معمول است که مردم تمایل بیشتری به همکاری و سرمایه گذاری در شرکت هایی که سرمایه و اعتبار آن زیاد است، نشان می‌دهند. همین امر باعث شناخته شدن و معروفیت هر چه بیشتر شرکت در سطح بسیار وسیعی می‌شود که نتیجه آن گسترده شدن فعالیت شرکت و به دنبال آن جذب منافع بیشتر خواهد بود. به عبارت دیگر آنچه که بیشتر مورد نظر وتوجه معامله کنندگان با یک شرکت قرار دارد، سرمایه شرکت است. و افراد با ملاحظه اعتبار و مقدار سرمایه شرکت با شرکت قراردادی منعقد یا معاملاتی انجام می‌دهند. در نهایت هر چه قدر سرمایه شرکت بیشتر باشد، عده بیشتری را به سوی خود جلب می‌کند و این می‌تواند راز موفقیت یک شرکت به حساب بیاید.
علاوه بر افزایش اختیاری سرمایه به شرح فوق، افزایش اجباری سرمایه، که می‌توان به نوعی آن را افزایش سرمایه به منظور بقای شرکت سهامی تعبیر نمود در هنگامی که سرمایه شرکت به دلایلی از حداقل مقرر در قانون تجارت کمتر شود در دو مورد محقق می‌شود.
اول- افزایش سرمایه موضوع ماده ۵ل.ا.ق.ت.
قانونگذار در شرکت‌های سهامی «حداقل سرمایه» را به منظور تأسیس شرکت سهامی معین نموده است. به همین دلیل سرمایه شرکت سهامی در هیچ زمانی نباید به کمتر از حداقل مقرر شده برسد. حال اگر سرمایه شرکت سهامی بعد از تاسیس به هر علتی از حداقل مقرر شده در قانون کمتر شود، هیات مدیره باید اقدام به دعوت سهامداران به منظور تشکیل جلسه مجمع عمومی فوق‌العاده نماید. تا مجمع مذکور در خصوص این موضوع تصمیم گیری نماید.
اگر صاحبان سهام مایل باشند که در قالب همان شرکت قبلی (سهامی خاص یا سهامی عام) به فعالیت خود ادامه دهند، به مدت یک سال فرصت دارند تا سرمایه شرکت را به حداقل مقرر شده در قانون برسانند. به همین منظور مجمع عمومی فوق‌العاده باید تشکیل جلسه داده و سرمایه شرکت را به حداقل مقرر شده در قانون برساند. ولی اگر افزایش سرمایه به تصویب نرسد و یا با وجود به تصویب رسیدن، شرکت نتواند ظرف مدت یک سال عملاً سرمایه شرکت را مطابق مقررات قانونی به حداقل مقرر شده در قانون برساند نمی‌تواند به بقای خود در قالب همان شرکت قبلی ادامه دهد. در غیر این صورت هر ذینفع می‌تواند انحلال شرکت را از دادگاه تقاضا نماید البته مجمع عمومی فوق‌العاده این اختیار را دارد که شرکت را به یکی از انواع شرکت‌های قانون تجارت نیز تغییر شکل دهد.
دوم:افزایش سرمایه موضوع ماده ۳۳ل.ا.ق.ت.
برابر ماده ۳۳ ل.ا.ق.ت. مبلغ پرداخت نشده سهام هر شرکت سهامی باید ظرف مدت مقرر در اساسنامه مطالبه شود در غیر این صورت هیات مدیره شرکت باید مجمع عمومی فوق‌العاده صاحبان سهام را به منظور تقلیل سرمایه شرکت تا میزان مبلغ پرداخت شده سرمایه دعوت کند. اگر مجمع عمومی فوق‌العاده سرمایه شرکت را تا میزان مبلغ پرداخت شده کاهش دهد ولی بر اثر کاهش، سرمایه شرکت از حداقل مقرر قانونی کمتر شود می‌توان از ماده ۵ ل.ا.ق.ت. وحدت ملاک گرفت و بیان داشت چون سرمایه شرکت از حداقل مقرر قانونی کمتر شده است مجمع عمومی فوق‌العاده به مدت یک سال فرصت دارد تا سرمایه شرکت را تا میزان مقرر قانونی افزایش دهد یا اینکه شرکت را با یکی ار انواع شرکت‌های قانون تجارت تغییر شکل دهد.
مبحث دوم: کاهش سرمایه
کاهش سرمایه که نوعی تغییر در سرمایه شرکت است ، در حقیقت تغییر در اساسنامه شرکت است بنابر این کاهش سرمایه از اختیارات مجمع عمومی فوق‌العاده است به عبارت دیگر چون مقدار سرمایه و مقدار سهام و مبلغ اسمی آن در اساسنامه ذکر می‌شود ، تغییر آن لزوما با تغییر اساسنامه امکان پذیر است البته باید اضافه کرد که کاهش سرمایه بصورت اختیاری با استهلاک سرمایه تفاوت دارد. کاهش اختیاری سرمایه از طریق رد قسمتی از سرمایه شرکت به سهامداران صورت میگیرد (تبصره ماده ۱۸۹. ل.ا.ق.ت) ولی استهلاک سرمایه از طریق سود خالص شرکت کسر می‌گردد . (ماده ۲۳۷. ل. ا. ق. ت)
سرمایه مطابق ماده ۱۸۹. ل. ا. ق. ت «مجمع عمومی فوق‌العاده شرکت می‌تواند به پیشنهاد هیات مدیره در مورد کاهش سرمایه بطور اختیاری اتخاذ تصمیم کند»
کاهش اختیاری سرمایه معمولاً به دلیل زیاد بودن دارایی شرکت صورت میگیرد. هنگامیکه میزان سرمایه یک شرکت برای فعالیتهای شرکت زیاد باشد و در حقیقت بین میزان سرمایه شرکت با فعالیت آن تناسبی وجود نداشته باشد، از نظر اقتصادی نگه داشتن سرمایه در شرکت بدون بهره برداری از آن به صرفه و صلاح سهامداران نیست به همین خاطر در مواردیکه شرکت سرمایه‌ای بیش از سرمایه مورد نیاز برای فعالیت خود در اختیار داشته باشد ، بهتراست اقدام به کاهش سرمایه بکند و سرمایه اضافی را بین سهامداران شرکت تقسیم کند.
گاهی کاهش سرمایه به منظور افزایش سرمایه است. بعنوان مثال شرکتی که در اثر زیان و از دست دادن قسمتی از سرمایه خود دچار مشکل کمبود سرمایه شده و برای فعالیت مجدد نیاز به افزایش سرمایه دارد، بهتر است اقدام به کاهش اختیاری سرمایه بکند و سرمایه خود را به میزان دارایی واقعی شرکت کاهش دهد سپس مبادرت به افزایش سرمایه نماید، بدون آنکه سرمایه خود را به میزان دارایی واقعی کاهش دهد نمی‌تواند در جذب سهامداران جدید موفق باشد. به این علت که سهامداران جدید حاضر نمی‌شوند سهام شرکت زیان دیده‌ای را بخرند که قسمت اعظم مبالغ پرداختی توسط آنها باید صرف زیان‌های قبلی شود. به همین دلیل بهتر است اول سرمایه شرکت را به میزان واقعی آن تقلیل داده، سپس مبادرت به افزایش سرمایه نمود. کاهش سرمایه به منظور محروم نشدن سهامدارن از دریافت منافع، در مواقعی که دچار زیان شده است یکی دیگر از دلایل کاهش اختیاری سرمایه است بعنوان مثال، شرکتی که دچار زیان شده ، باید سودی را که در سالهای بعد بدست می‌آورد صرف جبران زیان‌های شرکت نماید. به این دلیل که مطابق ماده ۲۳۸. ل. ا. ق. ت از سود خالص باید زیان‌های وارده در سالهای قبل به همراه اندوخته قانونی برداشت شود، سپس در صورتیکه مبلغی از سود باقی مانده آن را بین سهامداران تقسیم کرد. از طرفی اگر سرمایه شرکت کاهش یابد مبلغی که باید تحت عنوان اندوخته قانونی منظور گردد کمتر می‌شود و بنابر این سود بیشتری قابل پرداخت به سهامداران است. در راستای همین منظور شرکتی که دچار زیان شده، ممکن است برای جبران زیان خود زمان زیادی سهامداران رااز دریافت سودمحروم کند برای اینکه چنین محرومیتی برای سهامداران به وجود نیاید، بهتر است شرکت سرمایه خود را به میزان واقعی یعنی به میزانی که زیان دیده کاهش دهد و مسئله جبران زیان‌های قبلی را منتفی سازد و سود کمتری را بعنوان اندوخته قانونی منظور نماید تا سود باقیمانده آن را بین سهامداران تقسیم کند.
همچنین محدود شدن دامنه فعالیت شرکت ^[۲۹] و قابل اجرا نبودن تمامی اهداف شرکت و در نتیجه زیاد بودن سرمایه اولیه شرکت^[۳۰] از دلایل مهم دیگر کاهش اختیاری سرمایه است.
اولین مرحله در کاهش اختیاری سرمایه از طریق مصوبه مجمع عمومی فوق‌العاده پیشنهاد هیات مدیره مبنی بر کاهش سرمایه است.
در رابطه با طریقه کاهش اختیاری سرمایه باید گفت که بر خلاف کاهش اجباری سرمایه که از طریق تقلیل تعداد سهام و تقلیل مبلغ اسمی سهام صورت می‌گیرد ، کاهش اختیاری سرمایه فقط از طریق کاهش بهای اسمی سهام صورت میگیرد. علت ممنوعیت شاید آن باشد که در کاهش سرمایه از طریق مبلغ اسمی بر خلاف کاهش سرمایه از طریق کاهش تعداد سهام اصولاً به تساوی حقوق صاحبان سهام لطمه وارد نمی‌گردد. بدلیل آنکه مبلغ اسمی هر سهم در میزان رای دارنده سهم اثری ندارد برخلاف کاهش سرمایه از طریق کاهش تعداد سهام که ممکن است موجب گردد سهامداران از حق رای محروم شوند. به عنوان مثال اگر اساسنامه، داشتن ۱۰ سهم را برای رای دادن مقرر نماید و شرکت تصمیم به کاهش سرمایه از طریق کاهش تعداد یک سهم برای هر دارنده سهم نماید. این تصمیم هم به حقوق شخصی که دارای ۱۰ سهم است لطمه وارد می کند و هم شخصی را که نه سهم داشته و در حال خرید یک سهم بوده که تعداد سهم خود را به عدد ۱۰ برساند متضرر می کند. علت ممنوعیت کاهش اختیاری سرمایه از طریق کاهش تعداد سهام هر چه که باشد در بعضی موارد مشکل ساز است. چه بسا در مواردی ارزش واقعی سهام شرکت به مراتب بیشتر از ارزش اسمی است و شرکت در وضعیت خوبی به سر می‌برد اما بنا به دلایلی که گفته شد قصد کاهش سرمایه را دارد و با توجه به آنکه ارزش اسمی هر سهم حداقل قانون تعیین شده است. شرکت نمی‌تواند اقدام به کاهش سرمایه نماید. به نظر این جانب با توجه به آن که یکی از شروط کاهش اختیاری سرمایه لطمه وارد نشدن به تساوی حقوق صاحبان سهام است بهتر است قانون‌گذار اجازه کاهش اختیاری سرمایه را از طریق کاهش تعداد سهام بدهد.چه بسا کاهش تعداد سهام منجر به آن نشود که به تساوی حقوق صاحبان سهام لطمه وارد شود به عنوان مثال شرکتی که ۱۰ سهام دار دارد و تمامی سهامداران سهام برابر دارد، اگر کاهش اختیاری از طریق کاهش تعداد سهام مجاز باشد نه تنها به تساوی حقوق صاحبان سهام لطمه وارد نشده، بلکه هیچ گونه مشکل دیگری ایجاد نخواهد شد. در صورت کاهش اختیاری سرمایه اولاً کاهش مبلغ اسمی سهام باید به تساوی باشد ، ثانیاً مبلغ تقلیل یافته هر سهام به صاحب آن داده شود.
از جمله اختیارات دیگر مجمع عمومی فوق العاده، کاهش اجباری سرمایه است که این کاهش به دو طریق صورت می‌گیرد:
از طریق کاهش تعداد سهام
از طریق کاهش مبلغ اسمی سهام.
در موردیکه کاهش سرمایه از طریق کاهش مبلغ اسمی سهام به عمل می‌آید اولا، باید کاهش مبلغ اسمی سهم به صورت تساوی باشد. ثانیاً مبلغ کاهش یافته هر سهم به صاحب آن مسترد گردد.
کاهش سرمایه در دو حالت اجباری است:
عدم پرداخت باقیمانده سهام هر شرکت سهامی ظرف مدت مقرر در اساسنامه .
در هنگام تاسیس شرکت سهامی موسسین و پذیره نویسان فقط ملزم به پرداخت سی و پنج در صد مبلغ اسمی سهام هستند. ^[۳۱] البته در کنار آن تعهد می‌نمایند ظرف مدت مقرر در اساسنامه نسبت به پرداخت بقیه سرمایه اقدام نمایند. مطابق بند ۷ ماده ۸. ل.ا.ق.ت مبلغ پرداخت شده هر سهم و نحوه مطالبه بقیه مبلغ اسمی هر سهم می‌بایستی در طرح اساسنامه قید گردیده باشد. علت عدم سختگیری قانونگذار در مورد ضروری نبودن پرداخت تمامی سرمایه تعهد شده این است که معمولاً در هنگام تشکیل شرکت ، نیازی به در اختیار داشتن کلیه سرمایه احساس نمی‌شود به همین خاطر به موسسین و پذیره نویسان اجازه می‌دهد که در موقع تاسیس فقط قسمتی از سرمایه تعهد شده را بپردازد و بقیه سرمایه را در مواقع دیگری که در اساسنامه مشخص می‌شود بپردازند مهلتی که اساسنامه می‌تواند برای پرداخت بقیه مبلغ تعهد شده سهام در نظر بگیرد بموجب بموجب بند ۷ ماده ۸. ل.ا.ق.ت حد اکثر «پنج سال » است. بعد از سپری شدن مدت مقرر در اساسنامه هیات مدیره باید مبلغ پرداخت نشده هر سهام را از کلیه صاحبان سهام بدون تبعیض مطالبه نماید. ^[۳۲]
کسی که تعهد خرید سهامی را کرده باشد ، مسئول پرداخت تمامی مبلغ اسمی آن است مگر اینکه قبل از تادیه مبلغ اسمی آن ، سهم را به شخص دیگری انتقال دهد که در این صورت دارنده جدید سهام موظف به پرداخت به مبلغ اسمی خواهد بود. ^[۳۳].
برای مطالبه تمام یا قسمتی از مبلغ پرداخت نشده ، هیات مدیره باید مراتب را از طریق انتشار آگهی در روزنامه کثیر الانتشاری که آگهی‌های مربوط به شرکت در آن منتشر می‌شود به دارندگان فعلی سهام اطلاع دهد و مدت معقول و متناسبی برای پرداخت مبلغ مورد مطالبه مقرر دارد. در صورتیکه بعد از مدت مقرر شده بقیه مبلغ اسمی پرداخت نشود نسبت به آن خسارت دیر کرد از قرار نرخ رسمی بهره به علاوه چهار درصد به مبلغ پرداخت نشده اضافه می‌شود همچنین به دارندگان سهامی که بقیه مبلغ اسمی سهم را نپرداخته‌اند ، اخطار می‌شود که ظرف مدت یک ماه نسبت به پرداخت بقیه مبلغ تعهد شده و خسارت تاخیر آن اقدام نمایند. حال اگر ظرف مدت یک ماه نسبت به پرداخت بقیه مبلغ تعهد شده و خسارت تاخیر آن اقدام ننمایند ، شرکت مبادرت به فروش اینگونه سهام می‌کند. اگر سهام فوق از طریق بورس اوراق بهادار پذیرفته شده باشند از طریق بورس، وگرنه از طریق مزایده به فروش آنها اقدام خواهد کرد. بعد از فروش ابتدا کلیه هزینه‌ای مربوط به فروش سهام را برداشت کرده و در صورتیکه خالص حاصل فروش از بدهی صاحب سهم (بابت اصل و هزینه‌ها و خسارت دیرکرد) بیشتر باشد، مازاد به وی پرداخت می‌شود (ماده ۳۵. ل.ا.ق.ت) بدیهی است اگر حاصل فروش کمتر از بدهی مزبور باشد ، باقیمانده بدهی از وی قابل مطالبه خواهد بود.
اگر هیات مدیره به وظیفه خود در رابطه با مطالبه بقیه مبلغ تعهد شده سهام اقدام ننماید و یا اینکه وظایف قانونی خود را انجام دهد ولی موفق به دریافت باقیمانده مبلغ اسمی نشود و یا اینکه در جریان مزایده کسی حاضر به خرید سهام نشود مکلف است مجمع عمومی فوق‌العاده صاحبان سهام را به منظور کاهش سرمایه تا میزان مبلغ پرداخت شده دعوت نماید.
در هنگام اعمال مسئله تقلیل سرمایه توسط مجمع عمومی فوق‌العاده ممکن است مشکلی بوجود آید. تقلیل سرمایه شاید منجر به آن شود که سرمایه شرکت از حداقل مقرر قانونی کمتر شود که این امر بر خلاف مقررات قانون تجارت است که در آن حداقل سرمایه شرکت‌های سهامی را مقرر کرده است البته شاید بتوان گفت در صورتیکه تقلیل سرمایه منجر به کاهش سرمایه از حداقل تعیین شده قانونی شود آنگاه مجمع عمومی فوق‌العاده می‌تواند با بهره گرفتن از وحدت ملاک ماده ۵ . ل.ا.ق.ت شرکت اقدام به افزایش سرمایه و یا تبدیل شرکت به نوعی دیگر از انواع شرکت‌های مذکور در قانون تجارت نماید. در لایحه تجارت ۹۱ نویسندگان لایحه ظاهرا به این مشکل پی برده و در جهت اصلاح ماده ۳۳.ل.ا.ق.ت بر آمده‌اند برابر ماده ۴۰۸ مجمع عمومی فوق‌العاده در زمانیکه مبلغ پرداخت نشده ظرف مدت مقرر در اساسنامه پرداخت نشود و هیات مدیره هم موفق به اخذ مطالبات نشود. دو اختیار دارد یکی کاهش سرمایه البته با این شرط که کاهش سرمایه موجب تقلیل سرمایه شرکت از نصاب مقرر در قانون نگردد اما در صورتیکه مجمع عمومی فوق‌العاده نخواهد اقدام به کاهش سرمایه نماید و یا در جلسه منعقده موفق به تصویب کاهش سرمایه نگردد یا اینکه کاهش سرمایه به دلیل کمتر شدن سرمایه از حداقل مقرر قابل انجام نباشد آن وقت مجمع عمومی فوق‌العاده یک راه بیشتر ندارد و آن هم تبدیل شرکت به یکی از اقسام شرکت‌های تجاری موضوع لایحه تجارت ۹۱ است با توجه به این توضیحات ماده ۴۰۸ اشکال ماده ۳۳. ل.ا.ق.ت را برطرف کرده است.بنا بر این با توجه به مراتب فوق می‌توان یک تفاوت صریح بین اختیارت مجمع عمومی فوق‌العاده ماده ۳۳. ل.ا.ق.ت و مجمع عمومی فوق‌العاده موضوع ماده ۴۰۸ لایحه تجارت ۱۳۹۱ آن است که بر اساس ماده ۳۳ کاهش سرمایه توسط مجمع عمومی فوق‌العاده حتی اگر منجر به آن شود که سرمایه شرکت از حداقل مقرره قانونی کمتر شود ممنوع نیست به دلیل آنکه قانونگذار راه دیگری برای مجمع عمومی فوق‌العاده نگذاشته است و این مجمع چاره‌ای ندارد جز آنکه اول سرمایه را کاهش دهد و بعد به موجب ماده ۵. ل.ا.ق.ت ظرف یکسال سرمایه شرکت را افزایش بدهد و یا اینکه شرکت را به یکی از اقسام شرکت‌های تجاری مذکور در قانون ۱۳۴۷ تبدیل بکند اما برابر ماده ۴۰۸ لایحه تجارت ۹۱ کاهش سرمایه اگر منجر به کمتر شدن سرمایه از حداقل مقرره قانون شود ممنوع است.
علت کاهش سرمایه در چنین موردی واضح و روشن است به این دلیل که سرمایه ثبت شده شرکت سرمایه واقعی نیست و باید به میزان واقعی آن تقلیل داده شود.
۲- از بین رفتن نیمی از سرمایه شرکت و عدم رای مجمع فوق‌العاده به انحلال شرکت.
مطابق ماده ۱۴۱.ل.ا.ق.ت در صورتیکه بر اثر ضرر و زیان وارد شده به شرکت حداقل نصف سرمایه شرکت از میان برود هیات مدیره موظف است بلافاصله۱ اقدام به دعوت مجمع عمومی فوق‌العاده نماید تا مسئله انحلال یا ادامه فعالیت شرکت مورد شور و رای واقع شود.
در مورد ضرورت دعوت هیات مدیره از مجمع عمومی فوق‌العاده باید گفت این حق مسلم سهامداران شرکت است در مواقعی که شرکت دچار زیان فراوانی شده است تشکیل جلسه داده و در مورد انحلال یا ادامه فعالیت شرکت به بحث و بررسی بپردازند. چه بسا متوجه شوند که ضرر و زیان شرکت همچنان ادامه خواهد یافت و در نتیجه رای به انحلال شرکت بدهند به همین دلیل است که قانونگذار هیات مدیره را مکلف ساخته است تا در چنین مواقعی بصورت فوری مبادرت به دعوت مجمع فوق‌العاده نماید تا سهامداران در مورد سرنوشت شرکت و سرمایه خود تصمیم مناسب را اتخاذ نمایند بعد از اینکه هیات مدیره صاحبان سهام را به منظور تشکیل مجمع عمومی فوق‌العاده دعوت کرد بلا فاصله مجمع فوق تشکیل و به بررسی موضوع انحلال یا بقای قعالیت شرکت می‌پردازد در جلسه‌ای که به همین منظور تشکیل می‌شود مجمع مزبور می‌تواند با در نظر گرفتن اوضاع و احوال و وضعیت نا مناسب شرکت تصمیم به انحلال شرکت بگیرد اما اگر مجمع عمومی فوق‌العاده انحلال شرکت را به صلاح ندانست موظف است در همان جلسه و با رعایت مقررات ماده ۶. ل.ا.ق.ت اقدام به کاهش سرمایه به مبلغ سرمایه موجود نماید اما اگر مجمع عمومی مزبور نتواند مطابق مقررات قانونی منعقد گردد و تصمیم لازم را اتخاذ نماید هر ذینفع می‌تواند انحلال شرکت را از دادگاه صالح درخواست نماید در مورد علت تقلیل سرمایه باید گفت در مواردیکه شرکت دچار زیان می‌شود و قسمتی از سرمایه خود را از دست می‌دهد واضح و مبرهن است که میزان سرمایه واقعی آن با میزان سرمایه اسمی و ثبت شده آن یکی نیست به همین خاطر قانون‌گذار برای حمایت از اشخاص ثالث و برای اینکه بدانند سرمایه واقعی شرکت به چه میزان است مجمع عمومی فوق‌العاده را ملزم ساخته در صورت عدم رای به انحلال شرکت سرمایه شرکت را به میزان سرمایه موجود کاهش دهد.
مبحث سوم: انحلال شرکت
انحلال شرکت به دو گونه اتفاق می‌افتد ۱- انحلال اجباری ۲- انحلال اختیاری
انحلال اجباری به دو صورت انجام می‌شود.
انحلال قبل از مواعد که شامل مواردذیل می‌شود.
الف :انحلال به علت انجام گرفتن موضوع عملیات شرکت
ب: انحلال به علت غیر ممکن شدن موضوع فعالیت شرکت
۲- انحلال بعد از موعد یا انحلال به علت پایان مدت فعالیت شرکت
با توجه به آنکه موضوع بحث در رابطه با اختیارات سهامداران اکثریت است و موارد انحلال اجباری بدون اراده اکثریت سهامداران خود به خود محقق می‌شود موضوع بحث ما نیست.
انحلال اختیاری خود در سه صورت انجام می‌گیرد.
الف -انحلال اختیاری به موجب اساسنامه :شرکت‌های سهامی می‌توانند حوادث و مسائل مختلفی را در اساسنامه خود پیش‌بینی نمایند که در صورت وقوع آنها شرکت خود به خود منحل شود. لذا چون بحث در رابطه با اعمال اختیارات سهامداران اکثریت است بررسی موضوع انحلال اختیاری به موجب اساسنامه خارج از موضوع این پایان نامه است چرا که در این موارد دارندگان اکثریت سهام هیچگونه اختیاری ندارند و شرکت درهر حال باید منحل شود. البته بدیهی است که سهامداران اکثریت می‌توانند با تغییر اساسنامه شرکت موارد انحلال اختیاری را تغییر دهند.
ب -انحلال موضوع ماده ۱۴۱.ل.ا.ق ت: مطابق ماده مذکور «اگر بر اثر زیان‌های وارده حداقل نصف سرمایه شرکت از میان برود، هیأت مدیره مکلف است بلافاصله مجمع عمومی فوق‌العاده صاحبان سهام را دعوت نماید تا موضوع انحلال یا بقای شرکت مورد شور و رأی واقع شود» مجمع عمومی فوق‌العاده که به همین منظور تشکیل می‌شود می‌تواند با اکثریت دو سوم آرا حاضر در جلسه رسمی تصمیم به انحلال شرکت بگیرد البته همان طور که گفته شد انحلال اجباری نیست و مجمع عمومی فوق‌العاده می‌تواند به جای انحلال شرکت سرمایه شرکت را به مبلغ سرمایه موجود کاهش دهد نویسندگان لایحه تجارت ۹۱ در رابطه با موضوع فوق تغییراتی ایجاد نمودند که خلاصه آن به شرح ذیل است:
۱-در ماده ۲۱۶ لایحه تجارت ۹۱ آمده اگر بر اثر زیان‌های وارد شده اموال شرکت بر اساس صورتهای مالی از نصف سرمایه ثبت شده کمتر شود در حالی که برای اعمال ماده ۱۴۱ل.ا.ق.ت می‌بایستی نصف سرمایه شرکت از میان برود و می‌دانیم که میان سرمایه شرکت وسرمایه ثبت شده معمولاً تفاوت وجود دارد.
۲-ماده ۲۱۶ لایحه تجارت ۹۱ در این گونه موارد اجازه تبدیل شرکت را هم به مجمع عمومی فوق‌العاده داده است. درحالی که در ماده ۱۴۱ ل.ا.ق ت چنین مسئله‌ای پیش‌بینی نشده است.
۳-در راستای اعمال ماده ۱۴۱ ل.ا.ق ت کاهش سرمایه ممکن است منجر به آن شود که سرمایه شرکت از حداقل مقرر قانونی کمتر شود و مجمع فوق‌العاده مجاز به انجام چنین کاری است منتهی بعدا می‌بایستی به استناد ماده ۵.ل.ا.ق.ت ظرف یکسال افزایش سرمایه بدهد و یا اینکه شرکت را به نوع دیگری تبدیل نماید درحالیکه براساس ماده ۲۱۶ کاهش سرمایه اگر منجر به آن شود که سرمایه از حداقل مقرر قانونی کمتر شود مجمع عمومی فوق‌العاده اجازه کاهش سرمایه را ندارد هر چند حداقل مبلغ سرمایه در ل. ا. ق. ت. و لایحه تجارت ۹۱ با یکدیگر متفاوت است.
ج-انحلال به موجب تصمیم مجمع عمومی فوق العاده
انحلال بر طبق مقررات اساسنامه با انحلال به موجب تصمیمات مجمع عمومی فوق‌العاده تفاوت عمده‌ای دارد.در انحلال اختیاری به موجب مقررات اساسنامه تنها در صورتی که مسائل و حوادث پیش‌بینی شده در اساسنامه به وقوع بپیوندد شرکت منحل می‌شود اما در مورد انحلال به موجب تصمیمات مجمع عمومی فوق‌العاده باید گفت که مجمع عمومی فوق‌العاده می‌تواند در هر زمان و به هر علتی رای به انحلال شرکت بدهد و نیازی به آن نیست که موارد انحلال را قبلا پیش‌بینی کرده باشد دلیل اختیارات زیاد مجمع عمومی فوق‌العاده در این زمینه این است که یک شرکت نمی‌تواند تمامی مسائل و حوادثی را که در آینده اتفاق می‌افتد و موجب ضرر وزیان شرکت می‌شود پیش‌بینی کند و به همین خاطر باید مرجعی باشد تا درزمانی که ادامه شرکت به نفع و صلاح سهامداران نیست بتواند با انحلال شرکت از ضررهای بیشتر جلوگیری نماید.

۳.اکرمیه( ۱۹۹۶): بخش ازبکستانی درهی فرغانه به عنوان یک کانون محلی ابتدایی این جنبش محسوب می شود. نام این جنبش برگرفته از رهبرش، اکرم یولداشاف است. وی یکی از اعضای حزب التحریر از ۱۹۸۸-۱۹۸۶ قبل از اختلاف و ناسازگاری بوده. او همچنین بیان می کند که به طور عمیق تحت تاثیر النبهانی است. در سال ۱۹۹۶ اکرمیه را تاسیس کرد. در منطقهی اندیجان ( منطقهی بومی اش) اولین بار در ۱۹۹۸ دستگیر می شود و متهم به داشتن مواد مخدر ( قاچاق مواد مخدر) می شود. بار دوم بعد از حملات بمبگذاری در فوریهی ۱۹۹۹ دستگیر شده و محکوم به ۱۷ سال زندان می شود. یولداشاف، یک نشریهی الهی به عنوان ازبکی می نویسد: “راه ایمان"، که هدفش دعوت مردم به اسلام بود. اکرمیه به نظر می رسد به دلیل تأکید بر قول های اجتماعی- اقتصادی که دولت ازبک قادر نبوده آن ها را تامین کند: شغل و پول، به نسبت دیگر گروه ها موفقتر بوده است.^[۲۵۰]
۴.حزب النصرت( حزب همیاری)
که توسط یک گروهی از اعضای حزب التحریر در تاشکند در سال ۱۹۹۹ ایجاد شده بود. مانند حزب التحریر، این گروه در اساس مخفی و زیرزمینی است. این گروه بیشتر شامل اعضای پیشین گروه های حاشیه ای اسلامی دیگر هستند و همچنین آن ها از طرف حکومت ازبکستان به انجام فعالیت های اسلامی افرطی متهم شده اند. طرفدارانش شامل هواداران حزب التحریر هستند که از افشای عمومی وحشت دارند.^[۲۵۱]
افزایش گروه های افراطی درهی فرغانه به نحو روشنی مشهود بوده است. گروه هایی همچون تبلیغ (ماموریت)، اوزون سوکول (ریش بلند)، عدالت اویوشماسی (جامعه عدالت)، اسلام لشکرلری(جنگجویان اسلام)، توبه (ندامت) و نور (پرتو نور) وجود دارند. اما پیشرفت بسیار کندی در داخل منطقه داشته اند. معمولاً، این گروه ها کوچک و منزوی بوده و تهدید فوری را به ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان تحمیل نمی کنند.^[۲۵۲]
علت شهرت حزب التحریر به خاطر تقاضای آن برای استقرار مجدد خلافت اسلامی است که می تواند همهی مسلمانان را بدون توجه به ملیت، منطقه، قبیله یا اختلافات فرقه ای متحد کند. تبلیغات آن در تقبیح غرب و علیه رژیم های عربی که معتقد است به میراث اسلام احترام نمی گذارند، شدید است. ادعای حزب التحریر، حمایت از شیوه های مسالمت آمیز است؛ اما این ادعا در قبال تلاش های انقلابی که توسط سایر گروه ها هدایت و انجام می شود، صادقانه نیست. عدم خشونت حزب التحریر باید در این راستا تلقی شود: در حالی که اکنون، حزب التحریر نمی تواند به طور مستقیم درگیر اقدامات فیزیکی یا ترور گردد، اما حمایت های مالی، ساختاری و فلسفی آن، نباید نادیده گرفته شود. تعهد این حزب به عدم خشونت، به طور مسلم مغایر با حمایت تلویحی آن در حمایت از خشونت دیگران است. ایدئولوژی حزب التحریر پیوندی از اعتقادات اسلامی با اعتقادات مارکسیسم – لنینیسم است. در نتیجه، این حزب به آسانی از سوی دولت های غربی به عنوان تبلیغات حکومت دینی استبدادی طرد شده است.^[۲۵۳]

۲-۳-۱۰ واکنشهای دولت های منطقه
حزب التحریر در آسیای مرکزی بسیار فعال است. شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دولت ها در منطقه به گسترش شهرت و موقعیتش کمک کرده است. حزب بازگشت به ارزش های اسلامی را تنها راه حل آسیب اجتماعی می داند. بدین ترتیب خواستار عدالت، تثبیت قوانین شرعی در مناطقی است که قانون در نظام سیاسی آن ها ضعیف و تحریف شده است. وجود اختلافات قومی میان قرقیزستان و ازبکستان، ازبکستان و ترکمنستان محبوبیت حزب را در مناطقی که هنوز درگیر بحران هستند، بیشتر می کند. حزب التحریر تبلیغاتش را در آسیای مرکزی از طریق نشریه ها، کتاب ها و اینترنت در کشورهای غربی و آسیای مرکزی به زبان عربی گسترش داده است. در سال ۲۰۰۵ آن تلاش کرده که یک شبکهی تلویزیونی و ایستگاه رادیویی در اُش جنوب قرقیزستان ایجاد کند که مداخلهی مقامات محلی مانع از این کار شد.^[۲۵۴]
همچنین حزب به عنوان یک امور خیریه، به ویژه در مناطقی که از لحاظ اجتماعی آسیب پذیر هستند، عمل می کند. حزب التحریر به خانواده های اعضای زندانی و خانواده های فقیر کمک می کند از جمله از طریق توزیع کالاهای رایگان در طول روزهای مقدس مذهبی ( تعطیلات مذهبی). با وجود سیاست حکومت های آسیای مرکزی مبنی بر ممنوعیت عضویت حزب التحریر، محبوبیت حزب در حال رشد است که این امر ناشی از گسترش عقایدی مخالف عقاید رسمی حکومت است. در قرقیزستان حزب بر تاکتیک های سرکوبگرانه ی سرویس های امنیتی تأکید می کند. در تاجیکستان بر فساد دولتی، ناکافی بودن گازها، تجهیزات برق و مشکلات مهاجرت.^[۲۵۵] حزب سعی در جذب حامیانی در میان معلمان، سیاستمداران، مقامات نظامی و دیگر نمایندگانی از طبقات متوسط و بالا دارد. ^[۲۵۶]
تاجیکستان از ۱۹۹۷ تا ۱۹۹۹، آزاداندیش ترین جمهوری آسیای مرکزی در زمینهی برخورد با احزاب و جنبش های اسلام گرا بود. پس از امضای موافقت نامه های صلح تاجیکستان که نقش نهضت اسلامی تاجیکستان را بر مبنای قانون اساسی، قانونی میداند، موضع دولت در قبال حزب التحریر مسالمت آمیز بوده، اما از اوایل سال ۲۰۰۰ که حزب التحریر در حال گسترش نفوذ خود در شمال بود، موضع دولت سخت تر شد. در سال های ۲۰۰۰و ۲۰۰۱ دستگیری های گستردهای اتفاق افتاد. محکومیت های زندان در سراسر کشور از پنج تا هشت سال به ۱۲ تا ۱۸ سال رسید. در سال ۲۰۰۲ این روند کاهش پیدا کرد، به خصوص بعد از ۱۱ سپتامبر به دلیل افزایش فعالیت سرویس های امنیتی و دستگیری ها، رهبران حزب به فعالیت های زیرزمینی روی آوردند.^[۲۵۷]
مقامات تاجیکستان در ۱۶ ژانویه ۲۰۰۶ اعلام نمودند که در سال گذشته ۹۹ تن از اعضای مدعی در عضویت در حزب التحریر را دستگیر نمودند. تعداد زیادی از این افراد به جرم فعالیت های افراط گری به زندان های طویل المدت محکوم شدند. کارشناسان عقیده دارند که با وجود سرکوب حزب التحریر از جانب دولت های منطقه شمار اعضاء و طرفداران این گروه سال به سال رو به افزایش بوده است. شمار اعضای این گروه در آسیای مرکزی به درستی معلوم نیست. به عقیدهی بعضی از تحلیلگران تعداد اعضای این گروه که قصد دارند یک مرکز خلافت و یا یک حکومت اسلامی ایجاد نمایند به چندین هزار نفر می رسد. تنها در تاجیکستان ۹۹نفر در سال ۲۰۰۵، ۹۹ عضو حزب التحریر که ۱۶ تن از آنان زن بودند دستگیر شدند. همانطوری که مقامات دولتی تاجیکستان در ۱۶ ژانویه اعلام کردند، ۳۸ تن از این افراد به جرم افراط گرایی به زندان های طولانی مدت محکوم شدند. عبدالقادر محمدیف از مقامات وزارت اطلاعات تاجیکستان ادعا نمود که ۲ تن از دستگیر شدگان از رهبران حزب التحریر می باشند. محمدیف گفت: «تحقیقات نشان میدهد که یکی از این رهبران نائب رئیس حزب التحریر شاخه تاجیکستان و هم اکنون دادستانی منطقهی سغد در شمال تاجیکستان سرگرم بررسی این موضوع است و در مورد فرد دوم تحقیقات تکمیلی نشان می دهد که وی رهبر حزب التحریر در منطقهی سغد است. نامبـردگان هـر دو در بازداشت به سر می برند و رسیدگی به پروندهی آن ها مراحل پایانی خود را می گذراند.» ^[۲۵۸]
رژیم ازبکستان اولین بار در سال ۱۹۹۷ مقابله با حزب را آغاز کرد. حزب التحریر از اواسط دههی ۱۹۹۰ میلادی تنها در منطقهی آسیای مرکزی فعالیت می کند. ازبکستان افراطیون مذهبی را به دست داشتن در بمب گذاری در تاشکند در فوریهی ۱۹۹۹ و باز بمب گذاری مجدد در تاشکند و بخارا در بهار و تابستان ۲۰۰۴ محکوم و سرزنش می نماید. مقامات ازبکستان نیز اعضای حزب التحریر را به دخالت در آشوب های شهر اندیجان در شرق ازبکستان در می ۲۰۰۵ متهم و محکوم نمودند. اما بسیاری از گروه های طرفدار حقوق بشر در مورد دست داشتن تمامی دستگیرشدگان برای براندازی حکومت ازبکستان قانع نشده اند. آنان دولت ازبکستان را متهم می کنند به این که قصد دارد در پوشش این حوادث تمامی مخالفان خود از هر دسته و گروه ممکن را سرکوب کرده، از بین ببرد و عقیده دارند که حتی مسلمانان صلح جو که خواستار به دست گرفتن سرنوشت خویش در پناه تعلیمات مذهبی هستند هم اکنون در خطر اعدام شدن و مجازات هستند.^[۲۵۹] دستگیری فعالان حلقه های حزب التحریر در ۲۰۰۸ در تاشکند که شامل ۲۷ زن بوده که در رأس آن کریما حکمت آوا و محبت صادیق آوا قرار داشتند.^[۲۶۰]
سیاست های تند و سختگیرانه دولت های آسیای مرکزی درجهت مقابله با حزب التحریر یارای تحمل و توان مقابله با شیوه و تاکتیک مبارزاتی اعضای این گروه اسلامی را، که به منظور افزایش صفوف هواداران خود به کار میگیرد، ندارد. سیاست های اعمال شده توسط رهبران منطقه تاکنون تأثیر و کارآیی چندانی در جهت جلوگیری از گسترش ایده ها و افکار حزب اسلامی مذکور که فعالیت های آن ممنوع اعلام شده، نداشته است. این که رهبران کشورهای آسیای مرکزی، گروه اسلامی حزب التحریر را که برای سرنگونی حکومت های غیردینی منطقه و برقراری حکومت اسلامی تلاش می نماید، تهدیدی برای منطقه ارزیابی می نمایند، قابل درک است.
اعضای حزب التحریر به ویژه در جمهوری قرقیزستان، فعالیت های بیشتری دارند. در واقع بیشترین هواداران حزب التحریر در منطقهی آسیای مرکزی پس از ازبکستان در قرقیزستان ساکن هستند. بر اساس برخی آمار و اطلاعات موجود، حدود ۱۰۰۰۰ نفر در قرقیزستان در سال های اخیر، دین خود را تغییر داده و به مسیحیت ( پروتستان) گرویدهاند. در حالی که تنها ۳۰۰۰ نفر به عضویت گروه اسلامی حزب التحریر در آمده اند. دعاوی جنایی علیه اعضای حزب در سال ۲۰۰۱ به شدت افزایش یافت و از ۱۱ مورد در سال ۲۰۰۰ به ۸۶ مورد در سال ۲۰۰۱ رسید، اما در سال ۲۰۰۳ این تعداد ۴۱ مورد بود. اعلام دقیق اعضای حزب التحریر در منطقهی آسیای مرکزی امری دشوار است. برخی تعداد آن ها را عددی بین ۱۵۰۰۰ و ۲۰۰۰۰ نفر برآورد میکند، ولی فعالان حزب التحریر آمار اعضای خود را بسیار بیشتر از این اعلام میکند. درعین حال نیروهای انتظامی و ناظران نیز اعضای حزب التحریر را بسیار کمتراز آمارمذکور میدانند.^[۲۶۱]
نقطه عطف برای این گروه در قرقیزستان در اکتبر ۲۰۰۸ شکل گرفت. بدین ترتیب که شورشی در شهر جنوبی نوکات در پی ممنوعیت برگزاری جشن عمومی عید فطر از طرف مقامات رخ داد. بر اساس شواهد ۳۲ نفر از افراد به جرم دامن زدن به این ناآرامی ها تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند. تا قبل از حوادث نوکات، دادگاه قرقیزستان به تحمیل جریمهی نسبتاً کوچک یا حکم به حالت تعلیق برای عضویت حزب التحریر بسنده می کرد در حالی که اکنون نتیجهی وابستگی یا عضویت در گروه بیش از ۱۵ سال زندانی است. سرویس امنیتی قرقیزستان همچنین اعلام کرده است که در اوایل ۲۰۰۹ حدود ۶۲ نفر از فعالان حزب التحریر را دستگیر کرده اند.^[۲۶۲]
دولت های آسیای مرکزی حزب التحریر را همردیف و همسطح با القاعده و نهضت اسلامی ازبکستان قلمداد کرده و آن را سازمانی تروریستی به شمار می آورند. آن ها بر این عقیده هستند فعالیت های آن باید به شدت کنترل و ممنوع شود. در نتیجهی اعمال چنین سیاستی، تاکنون هزاران نفر به اتهام عضویت در این حزب دستگیر و بازداشت شده اند. افراد متهم به تلاش برای براندازی حکومت و بازداشت شدگان به خاطر نگهداری شبنامه ها، بروشورها و نوارهای ویدیویی به حبس های طویل المدت محکوم وحتی در ازبکستان و تاجیکستان برخی از آن ها به ۱۵ سال حبس محکوم شده اند. مقامات رسمی ازبکستان همچنین حزب التحریر را به دست داشتن در انفجار سال ۲۰۰۴ میلادی در آن کشور متهم کرده اند. در جریان انفجار مذکور ۴۷ تن از شهروندان ازبک کشته شدند. ^[۲۶۳]
در سال های اخیر، در قزاقستان و قرقیزستان نیز که در گذشته سیاست نسبتاً ملایمتری در مقایسه با ازبکستان در برابر حزب التحریر داشتند، علائم و نشانه هایی مبنی بر تغییر رفتار و اعمال سیاست های شدیدتر علیه حزب مذکور مانند ازبکستان دیده می شود. گروه حزب التحریر، هدف خود را تشکیل خلافت اسلامی – دولت ایده آل اسلامی- اعلام کرده است. توسعه و گسترش ایده های این نهضت در آسیای مرکزی به اوایل سال های ۹۰ و زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی برمیگردد. این گروه ابتدا در ازبکستان به فعالیت و جذب نیرو و هوادار پرداخت و اکنون بیشترین هواداران آن در این جمهوری آسیای مرکزی پراکنده هستند. سپس دامنهی فعالیت های خود را به سرزمین های همسایهی ازبکستان – قرقیزستان، تاجیکستان و قزاقستان - تعمیم و گسترش داد. ^[۲۶۴]
گروه حزب التحریر در جمهوری ترکمنستان چندان فعال نیست. این یک تفکر غیر عادی است که
نیازاف یک دیکتاتور بی رحم بود. سازمان فعالیت محدودی در قزاقستان دارد. این فعالیت چندان
نیست که در ازبکستان و قرقیزستان جریان دارد. ^[۲۶۵]
با وجود اعمال بیشتر سختگیری ها و شدیدترین سرکوب ها از جانب دولت ازبکستان، تحرک حزب التحریر در این کشور بسیار چشمگیر و شمار طرفدارانش فوق العاده بوده است. کارشناسان بر این باورند که بخشی از موفقیت های حزب التحریر در ازبکستان به خاطر نبود احزاب غیرمذهبی طرفدار جدایی دین از سیاست است، که فرصت را در اختیار حزب التحریر قرار داده تا تریبون مناسبی برای ابراز وجود و طرح خواسته های سیاسی مخالفان دولت باشد. اما بخشی دیگر از موفقیت های اخیر این حزب مربوط به تشدید فعالیت های سیاسی بعد از برکناری رئیس جمهور عسگر آقایف در مارس ۲۰۰۵ می شود که میدان عمل مخالفان سیاسی را گسترده تر نمود. مایکل های مدیر بخش آسیای مرکزی گروه بحران بین المللی دربارهی دلایل حمایت از حزب التحریر در جوامع آزادتری همچون قرقیزستان خطاب به نشریهی رادیو آزادی اروپا در بیشکک می گوید، «حمایت مردم از حزب التحریر برای ابراز وجود و ارضای سیاسی تنها بخشی از حقیقت است، بلکه جنبه های واقعی تر عدم رعایت مساوات، عدالت و پاسخگویی از جانب دولت است. زمانی که مردم احساس کنند که از این ارزش ها محروماند و دولت برای خواست و حقوق مشروع آنان و رعایت عدل و انصاف ارزشی قائل نیست، به نظر من آنان متوسل به جدال و کشمکش سیاسی می شوند و بحث حکومت اسلامی و ولایت فقیه را در غالب خلافت اسلامی پیش می کشند. در کشور قرقیزستان نهادهای دولتی دارای عملکردی ضعیف بوده و آینده جامعه بسیار متزلزل و نگران کننده می نماید و من فکر می کنم دست های حزب التحریر در تشدید این نگرانی و تردید کاملاً آشکار است. نمونه های این اقدامات در جریان عید فطر گذشته که دولت اقدام به دستگیری تعدادی از مردم به اتهام عضویت در حزب التحریر نمود به خوبی قابل مشاهده است.^[۲۶۶]
در نوامبر ۲۰۰۳ دادگاه عالی قرقیزستان فعالیت های حزب را ممنوع کرده و آن را یک گروه افراطی نامید. بر طبق گزارش اخیر وزارت امور خارجه ایالات متحده در مورد تروریسم، تهدید گروه های ستیزه گر اسلامی در آسیای مرکزی به ویژه در بخش قرقیزی و تاجیکی درهی فرغانه در حال افزایش است. همچنین عضویت در قرقیزستان در حزب التحریر از ۵۰۰۰ اعضاء در ۲۰۰۶ به ۱۵۰۰۰ در ۲۰۰۸ رسیده است. اعضاء بیشتر در منطقهی جنوبی قرقیزستان ( قوم ازبکی) هستند و گزارش هایی نیز مبنی بر افزایش پیروانش در شمال وجود دارد. مقامات قرقیزی گزارش داده اند که گسترش رو به رشد طرفداران حزب التحریر به این معنی نیست که همهی کسانی که به جنبش می پیوندند به ایدئولوژی حزب معتقدند. در حالی که ایدئولوژی افراطی و ضدغربی را هم بپذیرند، بیشتر از همه جنبهی رفاه اجتماعی جنبش، به خاطر این که در این عرصه ها حکومت بی اثر و بی فایده است، تأثیر گذارتر است.^[۲۶۷]
۲-۳-۱۱ رابطه حزب التحریر با حزب نهضت اسلامی تاجیکستان و نهضت اسلامی ازبکستان:
۲-۳-۱۱ -۱ حزب نهضت اسلامی تاجیکستان
در نهم ژوئیهی ۱۹۹۰ در اتحاد شوروی ” حزب احیای اسلامی” که هدف خود را متحد ساختن تمام مسلمانان اتحاد شوروی اعلام کرده بود، در شهر مسکو تأسیس شد. به موازات تأسیس ” حزب احیای اسلامی ” در تاجیکستان مسلمانان فعال سیاسی درصدد برآمدند، با توجه به ویژگی های ملی خود ” حزب نهضت اسلامی” را در این جمهوری به موازات ” حزب احیای اسلامی ” شوروی تأسیس نمایند. اولین نشست مؤسسان حزب در ماه اکتبر ۱۹۹۰ در روستای چهارتوت ناحیه لنین، نزدیک شهر دوشنبه برگزار شد.
محمد شریف همت زاده به عنوان رئیس حزب انتخاب گردید. این نشست با واکنش شدید دولت مواجه شد؛ در حالی که ” حزب احیای اسلامی” در مسکو ثبت نام شده بود و هنوز شوروی وجود داشت. مقامات تاجیکستان که در نظام سیاسی دوران شوروی به مقامهای محلی محسوب می شدند در مقابل تشکیل جلسهی مؤسسان حزب، موضع گیری سختی کردند و شرکت کنندگان در جلسه، محاکمه و جریمه شدند. حکومت وقت تاجیکستان در قانون آزادی وجدان و دین به طور رسمی تغییر ایجاد کرد، مبنی بر این که سازماندهی رسمی احزاب سیاسی دارای افکار و عقاید دینی در تاجیکستان ممنوع است. در نتیجهی تصویب این قانون در مجلس عالی تاجیکستان ” حزب نهضت اسلامی تاجیکستان” بدون این که ثبت نام کند، به صورت پنهان فعالیت خود را ادامه داد و به عنوان بخشی از نیروهای اصلاح طلب که در مقابل حکومت قرار گرفته بودند، فعالیت سیاسی خود را ادامه داد و تأسیسش غیر قانونی اعلام شد.^[۲۶۸]
اعضای مرکزی ” حزب نهضت اسلامی” (دولت عثمان، سید ابراهیم گدایف، محمد شریف همت زاده) طی نامه ای به شورای عالی تاجیکستان ( پارلمان) درخواست قانونی شدن حزب را کردند، و با استناد به فعالیت ” حزب احیای اسلامی ” در مسکو خواستار وضع مشابهی برای خود در تاجیکستان شدند. این نامه چندین بار در دستور کار مجلس شورای عالی تاجیکستان قرار گرفت، اما با مخالفت پارلمان مواجه شدند.^[۲۶۹]
سه عامل مهم در قدرت یافتن ” حزب نهضت اسلامی تاجیکستان” شایان توجه است.
الف. فعالیت های سید عبدالله نوری
در دههی ۱۹۸۰ و ۱۹۷۰ در قالب تشکیل هسته های دینی^[۲۷۰] سید عبدالله نوری به عنوان یک عالم دینی در قالب تشکیل کلاس های درس و قرآن که در آن سال ها غیر قانونی بود، عده ای از مسلمانان فعال را دور هم جمع نموده بود که هر کدام از آن ها خود مسئول بودند، هسته هایی را برای آموزش های دینی و قرآنی به وجود آوردند. نوری در سال ۱۹۷۳ دستگیر شد و به گورکان تپه تبعید شد. وی به فعالیت خود در گورکان تپه ادامه داد و هسته های دینی زیادی در جنوب تاجیکستان تأسیس کرد. در سال ۱۹۸۶ بار دیگر نوری به همراه عدهی زیادی از اعضای هسته های دینی بازداشت شدند. نوری به اتهام گوش دادن به رادیوهای خارجی و توجه به جمهوری اسلامی ایران و آیت الله خمینی و اصلاح طلبی در اسلام رسمی موجود در شوروی محاکمه و به زندان محکوم شد. وی دوران محکومیت خود را در زندان های شهر دوشنبه ( ۶ماه)، گورکانتپه( ۶ ماه)، تاشکند(۶ماه)، سیبری( ۴ ماه) گذراند، و به دنبال آزادی زندانیان سیاسی در دوران گورباچف آزاد شد و به تاجیکستان بازگشت. حضور مجدد نوری در تاجیکستان تقریباً با قدرت گرفتن روند اصلاحات و شکل گیری احزاب سیاسی و احزاب اسلامی در شوروی بود. نوری به دنبال تحولات بعدی تاجیکستان و آغاز جنگ داخلی در رأس ” نهضت اسلامی تاجیکستان” قرار گرفت. ^[۲۷۱]
ب. سیاسی شدن ادارهی قاضیات
ادارهی قاضیات مرکز امور دینی تاجیکستان بود و در دوران شوروی به منظور کنترل امور مسلمانان تأسیس شد. رئیس ادارهی قاضیات رئیس کل مسلمانان تاجیکستان محسوب می شد و به نمایندگی از آن ها در داخل و خارج کشور سخن می گفت. در دوران شوروی ادارهی قاضیات به عنوان منادی اسلام دولتی و همکار کا گ ب ( سازمان اطلاعاتی شوروی) شناخته می شد. در سال ۱۹۸۹ رهبری این ادارهی مهم به دست یک جوان تیز هوش به نام حاجی اکبر توره جان زاده رسید که در بخارا و اردن تحصیل کرده بود. توره جان زاده که خود از یک خانواده پر نفوذ روحانی برخوردار بود، از فضای آزاد سیاسی به وجود آمده در دوران پرسترویکا استفاده کرد و توانست با موضع گیری های خاص خود توجه اقشار مختلف جامعه را به سوی خود جلب کند. به ابتکار او دانشگاه ترمذی به عنوان اولین دانشگاه اسلامی در تاجیکستان آغاز فعالیت نمود.^[۲۷۲] وی در انتخابات سال ۱۹۹۰ شورای عالی تاجیکستان به عضویت مجلس انتخاب شد و نقش مهمی در جهت رسمیت یافتن اعیاد مذهبی و دیگر مناسبت های دینی ایفا کرد.
وی هیچ گونه رابطهای با حزب نهضت اسلامی ” نداشته و در پارلمان با تشکیل این حزب موافقت نکرده است. توره جان زاده به دنبال وقوع حوادث تاجیکستان و قطبی شدن سیاسی جامعه در صف ائتلاف نیروهای ملی و اسلامی قرار گرفت. با شروع جنگ داخلی تاجیکستان، مجبور به ترک تاجیکستان شد. پس از برقراری صلح در تاجیکستان و فعالیت مجدد حزب مدت کوتاهی به عنوان معاون ” حزب نهضت اسلامی” انتخاب شد، اما به دنبال اختلاف با رهبری حزب در خصوص کاندیدای مورد نظر برای انتخابات ریاست جمهوری از ” حزب نهضت اسلامی” کنار گذاشته شد.^[۲۷۳]
ج. تحرک اجتماعی تصوف
روحانیت اهل تصوف در تاجیکستان که بیشتر از نوادگان پیامبر (ص) محسوب می شوند و در تاجیکستان به نام « ایشان» ( سید) مشهور هستند. آن ها در دوران شوروی با پیروی از سیاست انزوا و گوشه نشینی و کم توجهی به دنیا توانسته بودند که به آموزش علوم اسلامی ادامه داده، در اطراف خود حلقه های مرید و شاگردی به وجود آوردند. شاگردان غیر سید ایشان که به نام شیخ ها مشهور هستند، ضمن آن که حلقهی مریدی خود را حفظ کردند، در شهرها و روستاهای مختلف تاجیکستان ( و آسیای مرکزی) مسئولیت های امور دینی مردم را بر عهده گرفتند. در جریان تحولات سیاسی و اجتماعی دههی۱۹۹۰ مجموعه روحانیت اهل تصوف در کنار” حزب نهضت اسلامی ” و ادارهی قاضیات و در نهایت در کنار اصلاح طلبان و در مقابل حکومت قرار گرفت.
به دنبال استعفای قهار محکم اف، انتخابات جدید ریاست جمهوری تاجیکستان در ۲۴ نوامبر ۱۹۹۱ برگزار شد. در این انتخابات، دولت خدانظراف، کاندیدای ائتلاف دموکرات ها و اسلامی ها، فقط ۳۰ درصد آرا را به دست آورد و رحمان نبی اف کاندیدای کمونیست با ۴۵ درصد آرا برنده انتخابات شد. اصلاح طلبان کمونیست ها را متهم به تقلب در انتخابات کردند و تقابل جدی بین حکومت و مخالفین که به طرفداری از شهردار و وزیر کشور برخاسته بودند اتفاق افتاد.^[۲۷۴]
در ۲۶ مارس ۱۹۹۲ مخالفین تظاهراتی را در میدان شهیدان ( روبروی ساختمان ریاست جمهوری) آغاز کردند که روز به روز بر دامنهی آن افزوده شد و فضای خشونت بر آن حاکم گشت. با تشکیل اجتماعی از طرفداران پارلمان در میدان آزادی ( روبه روی پارلمان) درگیری بین دو گروه آغاز شد و به در گیری مسلحانه رسید. در این مقطع با دخالت نیروهای نظامی روسیه که در شهر دوشنبه مستقر بودند، بین طرفین درگیر میانجیگری شد. در نتیجه درگیری متوقف شد و رئیس جمهور وقت رحمان نبی اف در یازدهم مه ۱۹۹۲ موافقت کرد که یک حکومت آشتی ملی با شرکت نیروهای مخالف تشکیل دهد. در این دولت آشتی ملی دولت عثمان معاون ” حزب نهضت اسلامی” به عنوان معاون نخست وزیر تاجیکستان انتخاب شد. مخالفین حکومت ائتلافی که در میدان آزادی در مقابل طرفداران حکومت ائتلافی تظاهرات می کردند، توسط حکومت مسلح شده بودند. پس از تشکیل حکومت ائتلافی از دوشنبه خارج شده، به نواحی مختلف گورکان تپه که در آن ها هواداران نیروهای اسلامی یا دموکرات حضور داشته حمله کرده و آن ها را به قتل رساندند. در نتیجه شعله های جنگ داخلی در تاجیکستان روشن شد و منجر به سقوط دولت آشتی ملی در یازدهم دسامبر در دوشنبه شد.
به دنبال سقوط حکومت آشتی ملی احزاب تشکیل دهندهی ائتلاف نیروهای ملی (دموکرات) و اسلامی غیر قانونی اعلام شدند. عده زیادی از مردم و رهبران ائتلاف از جمله رهبران ” حزب نهضت اسلامی” از تاجیکستان خارج شده به افغانستان، روسیه و دیگر کشورهای آسیای مرکزی مهاجرت کردند.
در سازماندهی جدید در افغانستان سید عبدالله نوری، رییس، اکبر توره جان زاده، قائم مقام و محمد شریف همت زاده، معاون نهضت اسلامی تاجیکستان شدند و مبارزهی مسلحانه را از طریق خاک افغانستان علیه دولت تاجیکستان آغاز نمودند.^[۲۷۵]نهضت اسلامی تاجیکستان ” در طول جنگ داخلی در هر سه دورهی دوران جنگ، دوران مذاکرات صلح و دوران اجرای موافقتنامهی صلح به عنوان نیروهای اصلی و تعیین کنندهی اتحادیهی نیروهای معارضین تاجیکستان محسوب می گردید.^[۲۷۶]
حزب نهضت اسلامی درآغاز کار جدید خود دو مرحلهی سیاسی را در پیش روی خود داشت: اول، شرکت در انتخابات ریاست جمهوری؛ حزب در جریان انتخابات دولت عثمانی را به عنوان کاندیدای مستقل حزب معرفی کرد. اما این کار با اعتراض توره جان روبه رو شد. زیرا وی معتقد بود در این مرحله کاندیدای حزب شانس پیروزی در مقابل رحمان اف ( رییس جمهور) را ندارد. در نتیجه این دوگانگی تحلیل اکبر توره جان زاده که اقدام به مصاحبهی رسمی در حمایت از نامزدی رحمان اف برای ریاست جمهوری کرد، از جانب شورای مرکزی حزب کنار گذاشته شد. انتخابات ریاست جمهوری تاجیکستان با تنش ها و چالش های سیاسی مختلفی که به دنبال تحریم انتخابات از جانب نیروهای مختلف از جمله ” حزب نهضت اسلامی” تا شب انتخابات ایجاد شده بود، در تاریخ ششم نوامبر ۱۹۹۹ برگزار شد و با اعلام پیروزی رحمان اف با ۹۸ درصد آرا پایان یافت. ^[۲۷۷]
چالش سیاسی دوم ” حزب نهضت اسلامی” انتخابات مجلس بود. در انتخابات مجلس که در تاریخ ۲۷ فوریهی ۲۰۰۰ برگزار شد، ” حزب نهضت اسلامی” با کسب ۸/۷ درصد آرا توانست دو نفر از سهمیه ۲۲ نفر احزاب را به خود اختصاص دهد. پس از تشکیل مجلس و اعلام رسمی خاتمه روند اجرای موافقتنامهی صلح، ساختارهای شکل گرفته برای تحکیم مبانی صلح ( کمیسیون مصالحهی ملی و گروه تماس بین المللی ) پایان کار خود را اعلام کردند و دو “حزب نهضت اسلامی” به رهبری سید عبدالله نوری و دموکرات به رهبری محمد روزی اسکندراف به عنوان احزاب قانونی در صحنهی سیاسی تاجیکستان باقی ماندند.^[۲۷۸]
۲-۳-۱۱-۲ جنبش اسلامی ازبکستان
جنبش اسلامی ازبکستان(حرکت اسلامی ازبکستان) کار خود را در روستای حاصل خیز و کوچکی در مرکز درهی فرغانه آغاز کرد. پس از اصلاحات سیاسی گورباچف (ایجاد فضای باز سیاسی) در آسیای مرکزی، آگاهی مسلمانان این منطقه افزایش یافت. پس از فروپاشی شوروی، گروهی از مردان جوان و بیکار در نمنگان در حال ساخت مسجدی برای روستای خود بودند که با مخالفت شهرداری این شهر رو به رو شدند. آن ها از اقدام شهرداری عصبانی شدند و به سمت ساختمان مرکزی حزب کمونیست ازبکستان حرکت و آنجا را مصادره کردند.
این آغاز فعالیت جنبشی بود که بعدها در سراسر آسیای مرکزی طنین انداز شد. این گروه توسط دو نفر رهبری می شد: عبدالویچ یولداشاف که در دانشگاه ترک تحصیل کرده اما در سخنوری و رهبر گروه توانا بود؛ نفر دوم نیز جمعه بای احمد زانویچ خوجیو، اهل نمنگان بود. او که بعدها نام روستای خود را برگزید، فردی شجاع و شخصیتی کاریزماتیک داشت. نمنگانی در دوران شوروی (۱۹۸۷) سرباز بود. او در عملیات اشغال افغانستان به عنوان چترباز و مسئول گروهان شرکت کرد. در این جنگ مجاهدین افغانی که شجاعانه از افغانستان در برابر تهاجم شوروی دفاع می کردند، نمنگانی را تحت تأثیر قرار دادند. بعد از آن نمنگانی به عربستان رفت و وهابیون که در عربستان از امکانات و بودجه ی خوبی برخوردارند، به جذب و آموزش نمنگانی و دوستان او، همچون عبدالاحد پرداختند. وی در آنجا زبان عربی را یاد گرفت و رابطه خوبی با وهابیون برقرار کرد. ^[۲۷۹]
یولداشاف پس از فروپاشی شوروی و افزایش بزهکاری در فرغانه، گروهی را برای مقابله با بی نظمی و بزهکاری تشکیل داد. این گروه در نمنگان مردم را به اجرای شریعت و برپایی نماز در مساجد و زنان را به پوشاندن روی خود با روبند سفید و پرهیز از بدحجابی دعوت می کردند. یولداشاف شجاعانه از کریم اف خواست که شریعت را در ازبکستان اجرا کند و او را برای مناظره دعوت کرد. کریم اف در ۱۹۹۱ برای گفت و گو با یولداشاف به نمنگان آمد. اما یولداشاف چندین خواسته ی غیر عملی را مطرح کرد؛ برای مثال کریم اف، در ازبکستان دولت اسلامی تشکیل دهد، مدرسه های مذهبی و مساجد را آزاد بگذارد و قانون شریعت را اجرا کند. لذا کریم اف در حالی که به شدت عصبانی شده بود، قول داد در پارلمان خواسته های او را به بحث بگذرد.
در اواخر سال ۱۹۹۱ یولداشاف و مردانش به ساختمان سران حزب کمونیست ازبکستان حمله و فعالیت های گوناگون را برای سرنگونی کریم اف آغاز کردند. در مارس ۱۹۹۲ یولداشاف و جمعه نمنگانی به تاجیکستان فرار کردند و به حزب نهضت اسلامی که درگیر جنگ داخلی بود، پیوستند. ^[۲۸۰]
یولداشاف بعد از آن به همراه بعضی از رهبران این حزب به افغانستان رفت و به جمع طالبان پیوست. طالبان تا سال ۲۰۰۳ حامی فعالیت جنبش اسلامی در ازبکستان بود. یولداشاف سپس به کشورهای پاکستان، عربستان سعودی، امارات متحده ی عربی و ترکیه سفر کرد. هدف او از این سفرها برقراری رابطه با جنبش های اسلامی بود. سرویس اطلاعات پاکستان به آموزش، تربیت و تأمین بودجه یولداشاف پرداخت. به طوری که یولداشاف بین سال های ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۸ در پیشاور ساکن شد. یولداشاف با بن لادن ملاقات کرد.^[۲۸۱]
نمنگانی هم از سال ۱۹۹۲ با فرار از ازبکستان در کورگان، جنوب تاجیکستان مستقر شد و در آنجا با بنیادگرایان سعودی رابطه برقرار و با چریک های نهضت اسلامی تاجیکستان در جنگ همکاری می کرد. درسال ۱۹۹۲ میلادی پس از آن که دولت تاشکند اقدام به سرکوب و بازداشت گستردهی اعضای این گروه کرد، اعضا و مسئولین آن به تاجیکستان که درآن جنگ داخلی آغاز شده بود، رفتند و به طرفداری ازمخالفین اسلامی این کشور وارد جنگ با نیروهای دولتی تاجیک شدند. در پایان سال ۱۹۹۲ میلادی نیروهای اسلامگرای تاجیک مجبور شدند به افغانستان مهاجرت کنند و اعضای گروه اسلامی ازبکستان نیز همراه آنان به این کشور رفتند. درسال ۱۹۹۳ میلادی، آن ها به گروه های سازمان یافتهای از طرفداران نهضت اسلامی تاجیکستان تبدیل شدند و درگیریهای آنان با نیروهای دولتی تاجیک در شرق این کشور آغاز شد. درسال ۱۹۹۶ میلادی که میان دولت تاجیکستان و مخالفین مسلح این کشورآتش بس برقرار شد، اسلامگرایان ازبک از اتحاد مخالفین تاجیک جدا شدند و “حرکت اسلامی ازبکستان” را با هدف سرنگونی رژیم” اسلام کریم اف”در ازبکستان و برقراری نظام اسلامی در این کشور، تاسیس کردند.^[۲۸۲]
با وجود این که “جمعه نمنگانی”چترباز سابق ارتش شوروی و”طاهر یولداشاف” رهبران شاخه های نظامی و سیاسی حرکت اسلامی ازبکستان از نگاه تفکر و روش با یکدیگر تفاوت داشتند، اما در موضوع برخورد با رژیم تاشکند دارای دیدگاه یکسانی بودند. در سال ۱۹۹۹ میلادی به جان” اسلام کریم اف” در تاشکند سو قصد شد که در نتیجهی وقوع چندین انفجار تعدادی کشته و زخمی شدند. ولی به” اسلام کریم اف” آسیبی نرسید.^[۲۸۳] این حادثه موجب تشدید سرکوب و زندانی شدن تعداد زیادی ازاسلامگرایان در ازبکستان گردید. دولت تاشکند “حرکت اسلامی ازبکستان” و شخص”طاهر یولداشاف”را به طراحی و اجرای حادثهی سو قصد به جان” اسلام کریم اف” متهم کرد.^[۲۸۴] حتی پدرانی که فرزندانشان از اعضای جنبش اسلام گراها بودند، دستگیر کرد. کریم اف گفت: «اگر فرزند من هم این راه ها را انتخاب کند، خودم او را اعدام می کنم.»
در ماه نوامبر سال ۲۰۰۱ میلادی و قبل ازحملهی نظامی به افغانستان، واشنگتن نام “حرکت اسلامی ازبکستان” را در فهرست گروه های تروریستی قرار دارد. در جریان درگیری ارتش آمریکا با طالبان و القاعده، جنگجویان این گروه نیز متحمل تلفات جانی زیادی شدند. درحملهی هوایی آمریکا به شمال افغانستان “جمعه نمنگانی” فرماندهی نظامی “حرکت اسلامی ازبکستان” کشته شد و”طاهر یولداشاف”مجبور شد، بقیهی جنگجویان خود را از افغانستان به مناطق قبایلی پاکستان، به ویژه وزیرستان منتقل کند. اما در این منطقه عملاً در انزوا قرارگرفته و به سران قبایل محلی و فرماندهان طالبان پیوستند. در این حال برخی از قبایل پاکستانی با حمایت خدمات امنیتی این کشور”حرکت اسلامی ازبکستان” را تحت فشار شدید قرار دادهاند که تلاش این گروه برای استقلال عمل به جایی نرسید. بنابراین از ۴۰۰۰ نیرویی که در اوایل ورود به پاکستان دراختیار” قاری طاهر” بود، اکنون بیش از ۱۲۰۰ جنگجو بیشتر باقی نمانده است که از نگاه روحی و روانی در اوضاع نامناسبی قرار دارند و هیچ انگیزه ای بر ادامهی مبارزه ندارند. تا اوایل سال ۲۰۱۰ میلادی منابع نزدیک به “حرکت اسلامی ازبکستان” خبر کشته شدن” طاهر یولداشاف” را رد می کردند. ولی به تدریج در میان اعضای این گروه این اندیشه تقویت شده است که”طاهر یولداشاف”کشته شده است و آنان روحیهی خود را از دست داده اند. گفته می شود ” فردی به نام” عبدالرحمان” که تاتار می باشد پس از مرگ “طاهر یولداشاف ” رهبری”حرکت اسلامی ازبکستان” را بر عهده گرفته است. وی طرفدار جهاد علیه رژیم” اسلام کریم اف” و اتحاد کشورهای ترک زبان می باشد.^[۲۸۵]
اما نگرانی اصلی تغییر ماهیت این سازمان از یک سازمان داخلی متشکل از مهاجران سیاسی ازبک به یک سازمان چندملیتی افراطی سیاسی- نظامی با ماهیت جهادی است. در آغاز تنها تعداد کمی از گروه های اسلامی درهی فرغانه که زیر پرچم این سازمان کار می کردند، دیدگاه های افراطگرایانه داشتند؛ اما نبود شبکه های قانونی برای انجام دگرگونی های سیاسی، رهبران جنبش اسلامی ازبکستان را بر آن داشت تا تنها بر اقدامات قهرآمیز تکیه نمایند. این رهبران با رد هر گونه گفت و گو با مقامات، اعلام کردند که هدف اصلی آن ها سرنگونی رژیم رئیس جمهور اسلام کریماف است. در مصاحبه های انجام شده طاهر یولداشاف، بنیانگذار و رهبر اصلی جنبش اسلامی ازبکستان، بارها با افتخار خود و پیروانش را «دشمنان یهودیان و مسیحیان» نام داد. در حالی که جنبش اسلامی ازبکستان همچنان یک سازمان ازبک محسوب می شود که رهبری واعضای آن اصالت ازبکی دارند، این سازمان امیدوار است که یک خلیفه گری اسلامی را در ازبکستان برپا نموده و آن را به سرتاسر منطقه گسترش دهد^[۲۸۶].
جهان بینی جنبش اسلامی ازبکستان هنوز خام است و به خوبی توسعه نیافته است. این جهان بینی معرف آمیخته ای از جهادی گری، پان ترکیسم، و ملی گرایی ازبک است. دراوایل سال ۲۰۰۰ رهبران جنبش اسلامی ازبکستان به شدت به اتحاد خود با طالبان و القاعده امید بسته بودند. بنا بر منابع موجود، آن ها در ازای این اتحاد وعده گرفتند که برای یک یورش به آسیای مرکزی که در سال ۲۰۰۲ برنامه ریزی شده بود، کمکی همه جانبه را دریافت نمایند. اما سرنگونی طالبان این نقشه ها را نقش بر آب ساخت و جنبش اسلامی ازبکستان را با شکست های بسیار بزرگی رو به رو کرد و این سازمان را ناچار ساخت تا به پاکستان انتقال یافته و به گروهی از مزدوران بین المللی تبدیل شود. جنبش اسلامی ازبکستان که ستادهای فرماندهی و پایگاه های نظامی آن هم اکنون در وزیرستان شمالی در کشور پاکستان قرار دارند، از بنیاد اصلی اجتماعی خود به دور افتاده و از برپا ساختن پادگان و پایگاهی جهت اجرای یورش مستقیم به مرزهای ازبکستان ناتوان مانده است. این امر موجب بروز درگیری های درونی میان بسیاری از رهبران جنبش اسلامی ازبکستان و بیشتر شبه نظامیان شده است. در حالی که توجه رهبران جنبش اسلامی ازبکستان بر بازار سیاه بین المللی و قاچاق مواد مخدر متمرکز شده است.^[۲۸۷] راهبرد و راهکار شبه نظامیان ازبک از سه مرحله تشکیل شده است.

روش های سلسله مراتبی به دو دسته کلی: روش های Bottom-up و روش های Top-down تقسیم می شوند. روش های سلسله مراتبی Bottom-up به این صورت عمل می کنند که در شروع، هر کدام از داده ها را در یک خوشه جداگانه قرار می دهد و در طول اجرا سعی می کند تا خوشه هایی نزدیک به یکدیگر را با هم ادغام نماید. این عمل ادغام تا زمانی که تنها یک خوشه داشته باشیم و یا این که شرط خاتمه برقرار گردد، ادامه می یابد. روش های Top-down دقیقاً به طریقه ی عکس عمل می نمایند، به این طریق که ابتدا تمام داده ها را در یک خوشه قرار می دهند و در هر تکرار از الگوریتم، هر خوشه به خوشه های کوچکتر شکسته می شود و این کار تا زمانی ادامه می یابد که یا هر کدام از خوشه ها تنها شامل یک داده باشند و یا شرط خاتمه الگوریتم برقرار گردد. شرط خاتمه معمولا تعداد کلاستر یا خوشه می باشد.
روش های مبتنی بر چگالی
اکثر روش های خوشه بندی که به روش تقسیم بندی عمل می کنند، معمولاً از تابع فاصله به عنوان تابع معیار خود بهره می برند. استفاده از چنین معیاری باعث می گردد که الگوریتم خوشه بندی تنها قادر به ایجاد خوشه هایی با اشکال منظم باشد. در صورتی که اگر خوشه های واقعی در داده ها دارای اشکال غیر منظمی باشند، این الگوریتم ها در خوشه بندی آن ها با مشکل مواجه می گردند. برای حل این گونه مشکلات، یک سری از روش های خوشه بندی پیشنهاد گردیده اند که عمل خوشه بندی را بر مبنای چگالی داده ها انجام می مدهند. ایده اصلی در این روش ها بر این اساس است که خوشه ها تا زمانی که داده های قرار گرفته درهمسایگی خوشه ها از حد معینی بیشتر باشد، رشد می کنند و بزرگ می شوند. چنین روش هایی قادرند خوشه هایی با شکل های نامنظم نیز ایجاد نمایند.

البته دسته دیگری از روش های خوشه بندی مانند روش های مبتنی بر مشبک کردن فضا، روش های مبتنی بر مدل و … نیز وجود دارند که در این تحقیق مورد بررسی قرار نگرفته اند.
الگوریتم های وابستگی قواعد
الگوریتم های مختلفی برای تعیین وابستگی قواعد وجود دارد که برخی از مهم ترین آن ها در زیر آورده شده است:
الگوریتم NAÏVE
این الگوریتم پردازه ای برای کشف تمام قواعد وابستگی با حداقل Support=p% و Confidence=q% می باشد. در این الگوریتم لیستی از تمامی ترکیب های ممکن تهیه شده و سپس تعداد تکرار آن ها در مجموعه تراکنش های محاسبه می شود سپس با توجه به مقدار Support داده شده لیست ترکیب هایی که تعداد تکرار آن ها برابر یا بیشتر از تعداد مورد نظر است جدا شده و برای تمامی ترکیب های آن میزان Confidence محاسبه و با مقدار داده شده مقایسه می شود. سپس لیست قواعد با Confidence مورد نظر استخراج می گردد.(Gupta 2006)
در نسخه بهبود یافته این الگوریتم به جای شمارش تمامی ترکیب ها، تراکنش ها یموجود شمارش شده و ترکیب های با تعداد تکرار صفر منظور نمی شوند.
الگوریتم APRIORI
الگوریتم Apriori را می توان یکی از مهم ترین یافته ها در تاریخ استخراج وابستگی قواعد دانست که توسط چیونگ در سال ۱۹۹۶ ابداع گردید. یکی از کاربردی ترین مسائل مربوط به این تکنیک، تجزیه و تحلیل سبد بازار است. خرده فروشان با تجزیه و تحلیل سبد بازار می توانند رفتار خرید مشتریان را پیش بینی کنند. اینکار به آن ها کمک می کند تا بتوانند کالاهای خود را بهتر ساماندهی کرده و چیدمان بهتری از محصولات خود داشته باشند و از این طریق سودآوری خود را افزایش دهند.
در حالت معمولی برای یافتن مجموعه های پرتکرار باید تمام مجموعه های تک عضوی پر تکرار را پیدا کرد، سپس بر اساس آن مجموعه های دو عضوی پر تکرار را پیدا کرد و …
بنابراین در هر مرحله باید کل فضا جستجو شود. اما این الگوریتم از یک خصوصیت به نام خصوصیت Apriori استفاده می کند. به این صورت که اگر یک مجموعه از عناصر پرتکرار باشد، تمام زیر مجموعه های غیر تهی آن نیز پر تکرار خواهند بود. مثلا اگر مجموعه A به صورت A={C,D,E} پر تکرار باشد، آن گاه تمام مجموعه های زیر نیز پرتکرار هستند:
{C, D}, {C, E}, {D, E}, {C}, {D}, {E}
این خصوصیت را به این صورت نیز می توان توصیف کرد که اگر مجموعه I به یک تعداد مرتبه تکرار شده باشد، اگر A را نیز به آن اضافه کنیم تعداد تکرار مجموعه ی جدید از تعداد تکرار مجموعه قبلی بیشتر نخواهد بود. پس اگر اولی پرتکرار نباشد دومی هم پرتکرار نخواهد بود. ای الگوریتم نیز ای این خصوصیت استفاده می کند. الین الگوریتم در یافتن مجموعه های پرتکرار به این صورت عمل می کند:
فرض می کنیم Ck و Fk به ترتیب برابر با مجموعه اقلام کاندید و مجموعه اقلام پرتکرار با اندازه K باشند.

 

1. 1. در ابتدا K=1 قرار می دهد.

 

1. 1. در ابتدا تمامی اقلام پرتکرار تک عضوی با عنوان F₁ را پیدا می کند.

 

1. 1. مراحل زیر را زمانی که هیچ مجموعه پرتکرار جدیدی یافت نشود تکرار می کند.

 

۳-۱ مجموعه اقلام کاندید (K+1) عضوی که همان C_k+1 است را از مجموعه اقلام پرتکرار K عضوی (F_k) می یابد.
۳-۲ مجموعه اقلام پرتکرار F_K+1 را با در نظر گرفتن شرط حداقل پشتیبان و حذف اقلام غیر پرتکرار، پیدا می کند.
لازم به ذکر است که گام (۳-۱) در دو مرحله صورت می گیرد. یکی تولید اقلام کاندید^[۴۱] و یکی هرس کردن^[۴۲] اقلامی که پرتکرار نیستند. از مرحله اول تحت عنوان مرحله پیوست^[۴۳] نیز یاد می شود(آخوندزاده نوقانی،۱۳۸۸).

 

• • مرحله تولید اقلام کاندید و یا پیوست

 

در این مرحله به دلیل جلوگیری از مجموعه های تکراری از قانون لگزیکوگرافی استفاده می شود و عناصر براساس قاعده الفبایی با یکدیگر ترکیب می شوند. بنابراین در ابتدا باید عناصر بر مبنای ترتیب حروف الفبا مرتب شده باشند. در ضمن دو مجموعه در صورتی با یکدیگر قابل پیوست هستند که عناصر آن ها غیر از عنصر آخر با یکدیگر برابر باشند(آخوندزاده نوقانی،۱۳۸۸).

 

• • مرحله هرس

 

نکته ای که در مورد مجموعه به دست آمده از مرحله قبل وجود دارد این است که ممکن است برخی از عناصر آن پرتکرار نباشند، البته تمام عناصر پرتکرار در آن قرار دارند. بنابراین لازم است تا مرحله هرس کردن انجام شود.
به این منظور باید تمامی اعضای این مجموعه بررسی شوند تا مشخص شود که آیا پرتکرار هستند یا خیر؟ اما چون ممکن است تعداد آن ها زیاد باشد لذا برای کاهش حجم محاسبات از اصل APriori استفاده می شود. به این صورت که اگر یکی از زیر مجموعه ها پرتکرار نباشد، آن مجموعه نیز پرتکرار نخواهد بود. بنابراین برای پیدا کردن مجموعه های پرتکرار کافی است مجموعه های غیر پرتکرار را از آن ها جدا کرد. به عنوان نمونه مجموعه F₃ که مجموعه اقلام پرتکرار ۳ عضوی است را در نظر بگیرید.
F₃ = {{A, B, C}, {A, B, D}, {A,B, E}, {A,C,E}, {A,D,E}, {B,D,E}}
با ترکیب اقلام پرتکرار فوق ۳ مجموعه جدید به دست می آید که عبارتند از:
C₄ = {{A, B, C, D}, {A, B, C, E}, {A, B, E, D}}
تنها عضوی از مجموعه فوق که به عنوان اقلام کاندید ۴ تایی پیشنهاد می شود، {A, B, D, E} است. به علت این که سایر موارد غیر پرتکرار هستند. به عنوان نمونه {A, B, C, D} در مرحله هرس حذف می شود. زیرا برخی از زیر مجموعه های آن عبارتند از {A, C, D} و {B, C, D} متعلق به F₃ نیستند.
پس از آن که مجموعه های پرتکرار استخراج شدند، نوبت به استخراج قوانین قوی با اطمینان بالا می رسد. در این مرحله تمام زیر مجموعه های غیر تهی یک مجموعه پرتکرار نوشته شده و تمامی قواعد ممکن بر اساس آن استخراج می شود. سپس اطمینان را برای هر یک از قوانین محاسبه نموده و اگر بیشتر از حد قابل قبول بود به عنوان یک قانون پذیرفته می شود(آخوندزاده نوقانی،۱۳۸۸).
الگوریتم های طبقه بندی
الگوریتم ها و روش های مختلفی تا کنون برای طبقه بندی پیشنهاد شده اند که برای مثال می توان از روش های طبقه بندی با بهره گرفتن از درخت تصمیم C4.5، درخت طبقه بندی و رگرسیونCART، شبکه های بیزین، SVM، طبقه بندی مبتنی بر قواعد، طبقه بندی با بهره گرفتن از شبکه های عصبی و …. نام برد که در زیر برخی از آن ها تشریح شده اند:
الگوریتم درخت طبقه بندی و رگرسیون (CART)
روش درخت طبقه بندی و رگرسیون (CART) توسط Breiman و همکارانش در سال ۱۹۸۴ پیشنهاد شد(Larsed 2003).
درخت های تصمیم تولید شده توسط CART دودویی بوده و دقیقا دو شاخه برای هر گره تصمیم دارد. CART به صورت بازگشتی داده های آموزشی را بر اساس مقادیر مشابه مشخصه هدف به زیر مجموعه هایی تقسیم می کند. الگوریتم CART با انجام یک جستجوی گسترده در همه متغیرهای موجود و تمامی تقسیم های ممکن، نقطه تقسیم بهینه را برمبنای معیار زیر انتخاب نموده درخت تصمیم را توسعه می دهد.
فرض کنیم Ф(s|t) یک مقیاس برای تعیین میزان مناسب بودن یک کاندید تقسیم S در گره t باشد:
# classes
Ф(s|t) = 2PL PR Σ|P ( j |tL ) – P ( j |tR)
j=1
t_L= فرزند چپ نود t
t_R= فرزند راست نود t
P_L= تعداد رکوردها در t_L تقسیم بر تعداد رکوردها در مجموعه ی آموزشی
P_R= تعداد رکوردها در t_R تقسیم بر تعداد رکوردها در مجموعه ی آموزشی
P (J|t_L) = تعداد رکوردهای کلاس j در t_L تقسیم بر تعداد رکوردها در t
P (j|t_R) = تعداد رکوردهای کلاس j در t_R تقسیم بر تعداد رکوردها در t

معادله شماره ۳
با توجه مطالعات و تحقیقات صورت گرفته (هانگ-۱۹۹۸، بدری و همکاران -۱۳۹۰) t در نظر گرفته شده برای معادله شماره ۳ یک دوره زمانی ۰ ۲۶ روزه حول تاریخ اعلان سود (تاریخ مجمع عمومی) می‌باشد. بدین صورت که ۲۵۰ روز قبل و ۱۰ روز بعد از اعلان سود مبنای محاسبات می‌باشد.

تاریخ اعلان سود
۲۵۰
۱۰
۲-۹-۳- عدم تقارن اطلاعاتی
پر کاربردترین و معمول ترین معیار عدم تقارن اطلاعاتی تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام است .محققان با این استدلال که با افزایش عدم تقارن اطلاعاتی ،دامنه تفاوت قیمتی خرید و فروش افزایش می یابد از این معیار به عنوان معیار عدم تقارن اطلاعاتی استفاده می نمایند.به عقیده باتر ( ۲۰۰۷ )، لیوز( ۲۰۰۰) این معیار قابل اتکا ترین معیار عدم تقارن اطلاعاتی است . همچنین شواهد تجربی نیز حاکی از آن است که با افزایش عدم تقارن اطلاعاتی ،شکاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش افزایش می یابد (آرمسترانگ و همکاران ۲۰۱۰،باتر۲۰۰۷، مولر ورایدر ۲۰۰۱،قائمی و وطن پرست ۱۳۸۴).به همین منظور در این پژوهش برای سنجش دامنه قیمت پیشنهادی خرید و فروش از مدل (چیانگ و وینکاتش ۱۹۸۶) استفاده شده است. از این مدل محققانی( همچون استول ۲۰۰۰ ، جایارامان۲۰۰۸ ،رضا زاده وآزاد۱۳۸۷ و خدامی پور و قدیری ۱۳۸۹( نیز برای محاسبه عدم تقارن اطلاعاتی استفاده نمودند .
معادله شماره ۹
دامنه قیمت پیشنهادی فروش و خرید ۵ روز قبل از توقف نماد معاملاتی جهت تشکیل مجمع عمومی سالانه و ۵ روز بعد از بازگشایی نماد معاملاتی جهت تشکیل مجمع عمومی سالانه
میانگین قیمت پیشنهادی فروش ۵ روز قبل از توقف نماد معاملاتی و ۵ روز بعد از بازگشایی نماد معاملاتی
میانگین قیمت پیشنهادی خرید ۵ روز قبل از توقف نماد معاملاتی و ۵ روز بعد از بازگشایی نماد معاملاتی

۳-۹-۳- محافظه کاری

یکی از کاربردترین و معمول ترین معیار محافظه کاری استفاده از ضریب عدم تقارن زمانی سود می باشد.( باسو ۱۹۹۷) محافظه کاری را به معنا انعکاس خبرهای بد نسبت به خبرهای خوب تفسیر نمود. این تفسیر بیانگر تفاوت سیستماتیک بین اخبارخوب و بد از دو جنبه به هنگام بودن و پایداری است از این رو در این پژوهش از مدل رگرسیونی (باسو۱۹۹۷) برای محاسبه محافظه کاری استفاده شده است. از این مدل محققانی همچون گارسا ۲۰۱۱، گروات ۲۰۱۲ و قائمی و وطن دوست ۱۳۸۴ برای محاسبه محافظه کاری استفاده نمودند. .
معادله شماره ۱۰
سود خالص تقسیم بر لگاریتم ارزش بازار حقوق صاحبان سهام
یک متغیرمجازی است که در صورتی که RET منفی باشد یک و در غیر اینصورت صفر
بازده خرید و نگهداری سهام می باشد که براساس معادله شماره ۱۱ محاسبه می گردد .
معادله شماره ۱۱
قیمت سهام در پایان دوره t
قیمت سهام در پایان دوره t
سود نقدی هر سهم
افزایش سرمایه از محل آورده های نقدی و مطالبات
افزایش سرمایه از محل سود انباشته و اندوخته ها
در مدل باسو بازده ((RET شاخص خبرهای اقتصادی می باشد که مثبت بودن آن بیانگر سود اقتصادی و منفی بودن آن به معنا زیان اقتصادی است. معکوس رگرسیون سود خالص به نرخ بازده بیانگر حساسیت سود در مقابل خبرهای اقتصادی را نشان می دهد . ضریب α^۲ نشان دهنده بهنگام بودن سود با توجه به اخبار خوب وضریب (α^۲ + α^۳) نشان دهنده بهنگام بودن زیان با توجه به اخبار بد اقتصادی است و ضریب α^۳ بیانگر عدم تقارن زمانی سو د بوده که باسو آن را به عنوان معیاری برای محافظه کاری می داند .

۴-۹-۳- متغیرهای تعدیل کننده

در این پژوهش با توجه به ادبیات تحقیق برای تعیین متغیرهای هم بسته از ۲ مجموعه متغیر کنترلی به شرح زیر استفاده می‌شود.

۱-۴-۹-۳- متغیر های کنترلی محافظه کاری

جدول شماره ۱-۳-متغیرهای کنترلی محافظه کاری

 

شکاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام که به صورت زیر محاسبه می شود.	میانگین قیمت پیشنهادی خرید برای برای ۵ روز قبل از توقف نماد معاملاتی و ۵روز بعد از بازگشایی نماد معاملاتی	به نمایندگی از تأثیر عدم تقارن اطلاعاتی بر محافظه کاری : مسئله عدم تقارن اطلاعاتی زمانی نمود پیدا می نماید که یکی از طرفین معامله نسبت به طرف مقابل از مزیت اطلاعاتی برخودار باشد .حال آنکه حسابداری محافظه کارانه بهترین خلاصه ی ممکن از اطلاعات قطعی به غیر از قیمت سهام را درباره ی عملکرد جاری شرکت ها برای سرمایه گذاران فراهم سازد و به عنوان یک ساز و کارکنترلی بالقوه ، عدم تقارن اطلاعاتی بین سرمایه گذاران را از بین می برد . (لافوند و واتز ،۲۰۰۸)معتقدند هرچه عدم تقارن اطلاعاتی بین افراد داخل و سرمایه گذاران خارج از شرکت بیشتر باشد، تقاضا برای محافظه کاری بیشتر خواهد بود . این متغیر در پژوهش های جان مانل ( ۲۰۰۹ ) ، ونکاتش و چیانگ(۱۹۸۶) ، رضا زاده و همکاران (۱۳۸۷)، قائمی و وطن پرست (۱۳۸۴مورد استفاده قرار گرفته شده است .
	میانگین قیمت پیشنهادی فروش برای ۵ روز قبل از توقف نماد معاملاتی و ۵ روز بعد از بازگشایی نماد معاملاتی
نسبت کل بدهی‌ها به ارزش جاری حقوق صاحبان سهام	به نمایندگی از تأثیر قرار دادهای بدهی بر محافظه کاری: ازآنجا که اعتبار دهندگان به ریسکهای نامطلوب نسبت به پتانسیل مطلوب عملکرد شرکت علاقه ی بیشتری دارند. قراردادهای بدهی یکی از مهم ترین عوامل تقاضا برای محافظه کاری به شمار می رود. واتز ( ۲۰۰۷)معتقد است اعتباردهندگان علاقمند به کسب اطلاع از میزان احتمال پوشش طلبشان از طریق خالص داراییها و نقدینگی شرکت در آینده هستند. قراردادهای بدهی ، روش های حسابداری محافظه کارانه خاصی را معین کرده و از این طریق توان مدیریت را برای تغییر رویه های حسابداری به صورت دلخواه. محدود می کنند.(نیکولِو،۲۰۰۷). به همین دلیل کردستانی و ایرانشاهی(۱۳۹۱) از این متغیر به عنوان یکی عوامل موثر بر محافظه کاری نام برده و در مدلهای مفهومی پژوهش خود از آن استفاده نموده است .

 

اعتراض به اقتدارگرایی

۵۷۴

۱۲

۴

۵۹۰

۰.۴۲

 

۹۷.۳۰%

۲.۰۰%

۰.۷۰%

۱۰۰%

 

 

یافته های پژوهش نشان می دهد، در مقایسه ابعاد دموکراسی به طور کلی میزان گرایش به دموکراسی در سطح نگرشی بالاتر از گرایش به دموکراسی در سطح رفتاری بوده است. همانگونه که جدول نشان می دهد. در میان ابعاد نگرشی نیز، بالاترین میزان میانگین را مدارای سیاسی داشته است، به طوریکه حدود ۵۳ درصد جمعیت در ستون بالا قرار دارند. بر اساس محاسبه میانگین نمرات نیز این متغیر به میزان حدود ۱ نمره در سطح بالاتری از مخالفت با اقتدار گرایی و اثربخشی سیاسی بوده است. به طوریکه حدود ۲۳ درصد به میزان زیاد با اقتدار گرایی مخالفت کرده اند. و تنها حدود ۱۴ درصد به میزان زیاد احساس اثر بخشی سیاسی داشته اند.
در سطوح رفتاری یعنی مشارکت سیاسی و اعتراض به اقتدار گرایی با کاهش شدید میانگین مواجه هستیم، به طوریکه حدود ۸۶ درصد در سطح پائین قرار دارند. و در نهایت میزان اعتراض به اقتدار گرایی در حد بسیار پائینی قرار داشته است. به طوریکه ۴ درصد جمعیت به میزان زیاد تجربه اعتراض به اقتدار گرایی داشته اند.
میزان گرایش به دموکراسی نسبت به دو مورد پژوهش مشابه مربوط به رساله دکتری ذوالفقاری و حسین بر پائین تر بوده است. و این به دلیل آن است که جمعیت نمونه ذوالفقاری دانشجویان بوده اند. ولی جمعیت نمونه این پژوهش اقشار مختلف اجتماعی بوده اند. دوم به این خاطر که نمونه های مشابه ارزشهای دموکراسی را مانند مدارای سیاسی و برابری مورد سنجش قرار داده اند که اغلب پاسخگویان در پاسخ به این گویه ها نظر مثبتی دارند، چرا که این گویه ها بار ارزشی مثبتی در جامعه دارد و کمتر کسی با آنها مخالفت می کند.
همانگونه که در مقایسه ابعاد پژوهش نیز دیده شد هر چه ابعاد انتزاعی تر و کلی تر باشد. میزان موافقت بالاتر می رود. ولی وقتی سوالات مربوط به ابعاد موردی تر می شوند و نگرش و رفتار واقعی فرد را مورد سوال قرار می دهند، میزان موافقت کمتر می شود. این پژوهش تلاش داشته است سنجش واقعی تری از میزان گرایش به دموکراسی داشته باشد. همانگونه که تحقیق اینگلهارت نیز یافته های این پژوهش را تائید می کند. در پژوهش های بین ملیتی او تفاوت زیادی بین افراد در میزان حمایت از اصول کلی دموکراسی وجود ندارد. به طوریکه طبق یافته های تجربی او کشورهای کمتر توسعه یافته، توسعه یافته، غیردموکرات و دموکرات و دارای فرهنگ های متفاوت همگی به میزان نسبتا زیادی از حکومت دموکرات حمایت می کنند، که برخی سوالات نیز شبیه به سوالات پژوهش حاضر است. اما با توجه به این مسئله اینگلهارت ضمن پرسش از افراد درباره اصول کلی دموکرات به سنجش مولفه های موردی دیگر مانند موافقت با برابری جنسیتی نیز می پردازد، و تفاوت ها در این موارد زیاد تر می شود.
بنابر این با توجه به بار مثبت ارزشهای دموکرات، برای سنجش دقیق گرایش به دموکراسی بهتر است به ویژگیهای فرهنگی هر جامعه ای توجه شود. و نقطه تقابل این ویژگیها با دموکراسی مورد سنجش قرار گیرد. به این منظور این پژوهش میزان مخالفت با اقتدار گرایی را به عنوان بخشی از میزان گرایش به دموکراسی مورد بررسی قرار داده است. همچنین با اضافه کردن بعد رفتاری در گرایش به دموکراسی، تلاش شده میزان تمایل جدی افراد به زندگی و عمل به دموکراسی مورد سنجش قرار گیرد. که طبق یافته های پژوهش این ابعاد میانگین پائین تری نیز داشته اند.

با وجود انکه میزان کم اعتراض به اقتدار گرایی را می توان به دلایل سیاسی مانند پرداخت هزینه مرتبط دانست. اما در مورد مخالفت با اقتدار گرایی، اثر بخشی سیاسی و برخی ابعاد مشارکت سیاسی این دلیل توجیه کننده نیست. مطالعه گویه های جدول مخالفت با اقتدار گرایی به روشن شدن این موضوع کمک می کند. همانگونه که اینگلهارت به درستی می گوید برقراری دموکراسی و پایداری آن نیاز به حامیان واقعی دارد. همانگونه که ابعاد دموکراسی نشان می دهد به نظر می رسد پاسخگویان زمانی که در ابعادی مانند مدارای سیاسی از آنها درباره وظایف دموکرات دولت در اعطای حقوق و آزادی های فردی سوال می شود به نسبت موافقت بیشتری دارند، تا زمانیکه خودشان باید به وظایف دموکرات مانند مشارکت جدی در امور سیاسی بپردازند.
۴-۲-۳ توزیع گویه های مدارای سیاسی
مدارای سیاسی یکی از ابعاد مهم گرایش به دموکراسی می باشد. گویه های مدارای سیاسی که در جدول زیر آمده است میزان اعتقاد به حقوق سیاسی برابر و آزادیهای مدنی افراد را مورد سوال قرار داده است.
جدول شماره۱۱: توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان به گویه های مدارای سیاسی

 

گویه ها

بسیار مخالفم

مخالفم

تا حدودی

موافقم

بسیار موافقم

مجموع

میانگین از۵

 

در احراز سمت های سیاسی همه گروه ها باید به یک نسبت مورد توجه باشند

۸

۱۳۴

۱۶۷

۲۱۵

۵۸

۵۸۲

۳.۳۱

این تحقیق در پنج فصل صورت گرفته است. فصل اول به بیان و شرح مبانی پست مدرنیسم میپردازد که در این فصل با ریز عنوان های آغاز پست مدرنیسم، خصوصیات و تعاریف پست مدرنیسم، پلورالیسم و التقاط گرایی، هویت، جهانی شدن، خرده فرهنگ ها و بومی گرایی، فراروایتها سعی بر آشنایی با این تعاریف و اعتقاد پست مدرنیسم به آن ها است.
در فصل دوم تلاش برای بررسی مبانی پست مدرنیسم در مورد تاثیر زمینه فرهنگی بر دریافت مخاطب هنر است که با زیر عنوانهای پست مدرنیسم و جامعه مدرن، پست مدرنیسم و جامعه شناسی، پست مدرنیسم و زمینه فرهنگی، پست مدرنیسم و دریافت مخاطب هنر نشان می‌دهیم که تا چه اندازه تعاریف پست مدرنیسم، زمینه فرهنگی را موثر بر دریافت مخاطب اثر هنری می داند.

فصل سوم به بیان نظریات جان دیویی می پردازیم که ابتدا با زندگی نامه وی و مکتب پراگماتیسم سعی بر آشنایی با این فیلسوف و تفکر پراگماتیستی او است و در ادامه فصل با زیر عنوان های نگاه دیویی به هنر و کتاب «هنر همچون تجربه» سعی به بیان نظریات هنری او است.
فصل چهارم با بیان جزیی تر نظریات جان دیویی در باب زمینه فرهنگی و دریافت مخاطب میزان تاثیرپذیری مخاطب هنر اززمینه فرهنگی را در نظریات جان دیویی بررسی می کنیم.
فصل پنجم در یک جمع بندی به بررسی تطبیقی مبانی پست مدرنیسم یاد شده و نظریات هنری جان دیویی که به آن ها اشاره شده است می پردازیم و بیشترین تمرکز را بر تاثیر زمینه فرهنگی بر دریافت مخاطب هنر قرار می‌دهیم.
فصل اول: مبانی پست مدرنیسم

 

• • آغاز پست مدرنیسم

 

• • خصوصیات و تعاریف پست‌مدرنیسم

 

• • پلورالیسم

 

• • هویت

 

• • التقاط‌گرایی

 

• • جهانی شدن

 

• • خرده‌فرهنگ‌ها و بومی‌گرایی

 

 

فراروایت‌ها ۱-۱) آغاز پست مدرنیسم

پست مدرنیسم که به عنوان وجه ممیز عرصه معاصر از عرصه مدرن فهمیده می‌شوداولین بار در سال ۱۹۱۷ به وسیله فیلسوف آلمانی رودلف پانوتیس برای توصیف هیچگرایی فرهنگ غربی قرن ۲۰ که مضمونی وام گرفته از نیچه بود به کار رفت و مجدداً در سال ۱۹۳۴ در آثار منتقد ادبی اسپانیایی فِدریکو اولینس در اشاره به واکنش علیه مدرنیسم ادبی ظاهر شد. پست مدرنیسم در سال ۱۹۳۹ به دو طریق متفاوت در انگلیس به کار رفت یکی توسط برنادر ادینگزبل برای به رسمیت شناختن شکست مدرنیسم دنیوی و بازگشت به مذهب و توسط آرنولد توینبی مورخ برای اشاره به ظهور جامعه‌ی توده‌های پس از جنگ جهانی اول که در آن طبقه کارگر اهمیت بیش از طبقه سرمایه‌دار پیدا می‌کند. کاربرد پست مدرنیسم در فلسفه به دهه ۸۰ بر می‌گردد که اولاً برای اشاره به فلسفه فرانسوی پسا ساختارگرایی بود و ثانیاً برای دلالت به واکنشی عمومی علیه عمل‌گرایی مدرن. چارلز جنکز پست مدرنیسم را در سال ۱۹۷۵ در معماری به کاربرد.(کهون، ۱۳۸۴)
پست مدرنیسم طی دو تا سه دهه اخیر (۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰) گسترش خود را آغاز کرد. کتاب چارلز جنکز «زبان معماریِ پست – مدرن»، ۱۹۷۷، نخستین کتابی بود که موضوع آن جنبش پست مدرن بود و در عنوانش از این واژه استفاده کرده است. جنکز در کتابش می‌گوید : کاری که من کردم، به اختصار آوردن پاسخ‌هایی بود مختلف، به شکست‌های مدرنیته در معماری و آن‌ ها را نقادانه و بحث برانگیزانه، مربوط ساختم به حوزه‌ای گسترده از دو عنوانگی و این تأثیر را هم داشت که جنبش‌های نوپای هنر و فلسفه را که به نظر می‌رسید دارای نقاط مشترک‌اند، تشدید و تقویت کند این جنبش در اواخر دهه ۸۰ مثل بمب صدا کرد در قالب مجموعه مکاتبی واسازانه و پسا ساختارگرا و یا برعکس به شکل جنبش‌هایی خود نظام یافته، یعنی پست مدرنیسمِ «زمینه‌گرا»، «اکولوژیکی» «موجه» و «نوسازمان یافته». (جنکز، ۱۳۷۹)
توصیف پست مدرنیسم دشوار به نظر می‌رسد. زیرا مفهومی است که در انواع گسترده‌ای از دیسیپلین‌ها و حیطه‌های مطالعاتی از قبیل، هنر، معماری، موسیقی، فیلم، ادبیات، جامعه‌شناسی، ارتباطات، تکنولوژی نمایان شده است. دشوار است که این مفهوم را در زمان یا تاریخ خاصی جای دهیم، زیرا زمان دقیق ظهور پست مدرنیسم مشخص نیست. آسانترین راه برای آغاز اندیشیدن در مورد پست مدرنیسم، اندیشیدن در مورد مدرنیسم است. مدرنیسم دو گونه تعریف دارد که این دو جنبه به درک پست مدرنیسم مرتبط می‌شود. اولین جنبه یا تعریف از مدرنیسم، از یک جنبش زیبایی شناختی که به طور کلی مدرنیسم نامیده می‌شود نشأت می‌گیرد. این جنبش تماماً با اندیشه‌های غرب قرن بیستم در مورد هنر همسان است. همان‌طور که می‌دانید مدرنیسم جنبشی است در هنرهای تجسمی، موسیقی، ادبیات و نمایشنامه نویسی که معیارهای سنتی را در پاسخ به این پرسش که هنر چگونه باید شکل بگیرد؟ استفاده گردد؟ چه معنایی داشته باشد؟ نادیده می‌گیرد. ویژگی‌های کلی آن را می‌‌توان به این نحو خلاصه کرد : خودآگاهی زیبایی شناسانه و کشف تضادها و ایهام‌ها و نااطمینانی‌ها طبیعت بی‌پایان واقعیت، نفی اندیشه شخصیت منسجم و تأکید ورزیدن بی‌حساب و گاه افراط‌آمیز بر نظریه‌های فرید. مدرنیسم دربرگیرنده یک سلسله مشرب‌ها و جنبش‌های کوچکتر هم هست و از امپرسیونیسم و سمبولیسم گرفته تا فوویسم و کوبیسم و سورئالیسم و … همه به نظریه‌های خود، در قالب مدرنیسم تأکید ورزیده‌اند و یکی دیگر از ویژگی‌های مدرنیسم آن است که هرگز رشد همسان نداشته است و در هر جا، در یک دوران و زمان خاص به اوج شکوفایی رسیده است.
جنکز می‌گوید : ما از طریق کارل مارکس، آدلف لوس و تام ولف،سه شخصیت متفاوت به این نتیجه رسیدیم که مدرنیسم سبک طبیعی بورژوازی است و این امر حاکی از این معناست که آوانگاردی که مدرنیسم را به جلو می‌راند مستقیماً پویایی سرمایه‌داری را منعکس می‌کند و امواج تازه‌ی نابودی و ساختن آن و جنبش‌های سالانه و «ایسم‌ها»یی که یکی بعد از دیگری می‌آیند همچون از پی‌آمدن فصل‌ها پیش‌بینی پذیرند. اما این واقعیت در ده سال گذشته تغییر یافته است، نه براین دلیل که بورژوازی و سرمایه‌داری «دود شده و به هوا رفته» بلکه به این دلیل که هنرمندان، معماران، ناقدان و عامه مردم مبادرت به فهم این پویایی‌ها کرده‌اند و موضوع تازه‌ای گرفته‌اند که من آن را «پست آوانگارد» می‌خوانم و این شاید بیشتر قابل پیش بینی باشد.((Jenks,1991
در فرهنگ علوم اجتماعی واژه پست مدرن به معنای فرامدرن آمده است. واژه مدرن از کلمه لاتین modo‌ و لاتین متأخر modemus ریشه گرفته است. یعنی هم اکنون، معاصر هم تعبیر می‌شود. کلمه مدرن به این شکل لاتین نخستین بار در قرن پنجم میلادی برای متمایز کردن حال آن دوران که همان دوران مسیحیت بود، از دوران جاهلیت و کفر و حتی دوران رومیان، استفاده شد. این واژه از آغاز تاکنون مفهوم گذر از کهنه به نو را افاده کرده است و در هر حال برای نشان دادن کیفیتی است که هم جاری است و هم با گذشته تفاوت دارد از سده شانزدهم به بعد این واژه برای جدا کردن دوران‌های تاریخی استفاده شده است تا تفاوت بین معاصر و سنتی باشد.
واژه پست هم به معنی «پسا» یا بعد آمده است. پست مدرن چیزی است که در مدرن، ارائه نشدنی را در قالب خود ارائه می‌کند (جنکز، ۱۳۷۹)
اصول و ویژگی‌های کار پست مدرن تعیین شده نیستند، اما چیزی‌اند که اثر هنری به دنبالش است. پست مدرن را باید براساس پارادوکس آینده «پست» و پیشین «مدا» درک کرد.(جنکز،۱۳۷۹،۴۰)
به گفته ولفگانگ وِلش، نخستین کاربرد بی مقدمه و بی‌استمرار این واژه به اوایل دهه هفتادِ قرن نوزدهم باز می‌گردد، توسط هنرمند بریتانیایی، جام وانکینز چَپمَن اما به واقع مفهوم اجتماعیِ «پساصنعتی» بود که نخستین بار آرتور ج.پنتی و سایرین از ۱۹۱۴ تا ۱۹۲۲ آن را به عنوان یک نظریه مطرح ساختند. نخستین کاربرد مکتوب، از سرگمان و غیرقطعی پست – مدرنیسم، از آنِ نویسنده اسپانیایی، فِدِریکودی اُنیس است. در کتابش به نام «گزیده شعر اسپانیولی و هیسپانو آمریکایی»، ۱۹۳۴، این واژه را به کاربرد و از آن در تشریح واکنشی نسبت به مدرنیسم که برخاسته از خود آن بوده استفاده نمود. سپس آرنولد توینبی در «مطالعه‌ای در تاریخ»،۱۹۴۷، آن را به عنوان ویژگی کلی دوره نوینی از تاریخ مطرح کرد که از ۱۸۷۵ با تسلط باختر، زوال فردگرایی، سرمایه‌داری و مسیحیت و به قدرت رسیدن فرهنگ‌های غیر غربی آغاز شد. به علاوه به نوعی به کثرت گرایی و فرهنگ جهانی نیز اشاره داشت که امروزه نیز از دیدی مثبت در تعریفش اساسی‌اند. (جنکز، ۱۳۷۹) واژه پست مدرنیسم در مجموعه‌ای از پروژه‌های زیبایی شناختی و فرهنگی کاربردهای چندی دارد. ولی غالباً دامنه آن چنان بسط و گسترش می‌یابد که آثار پساساختگرایی ریچاردرورتی، فلسفه پساپوزیویستی علم (کوهن)، جنبش بیرونی در مردم شناسی فرهنگی (کلینوود) و نظایر آن را نیز در بر می‌گیرد.
یکی از توانمندی‌های اساسی این کلمه و این انگاره و این که چرا احتمالاً تا صد سال دیگر هم قدرتش را حفظ می‌کند این است که به دقت حاکی از این قضیه است که ما فراتر از جهان بینی مدرنیسم رفته‌ایم، بی‌آنکه دقیقاً مشخص کند کجا داریم می‌رویم. به این دلیل است که مردم خود به خود از این واژه استفاده می‌کنند. (جنکز، ۱۳۷۹)
علوم نوظهور جهان امروز پیچیدگی کاملاً مستقلانه‌ای پدید آورده‌اند که می‌توان آن را قلب پست مدرنیسم دانست. در علم زدگی اعتقاد بر آن بود که علم جواب همه چیز است و با افزایش دامنه علم بزودی این دایره با نادانسته‌های ما هم مرزمی شود و علم قادر خواهد بود جواب تمامی سؤال‌ها را بدهد ولی با مطرح شدن علم نوین و ایده‌های اندیشمندانی نظیر پریگوژین و به چالش کشیدن مجدد تئوری‌های علمی ایده عدم قطعیت بیان می‌شود ومسئله ایجاد نظم از درون بی نظمی مطرح می‌گردد. از دوران انقلاب صنعتی و قرن نوزدهم به بعد ما کم کم با سیانیتزم روبرو می‌شویم با وجود اینکه حتی پیش از آن در تفکر فیزیوکرات‌ها و شروع انقلاب کبیر فرانسه با این عقیده در جوامع غربی و سرمایه‌داری روبرو هستیم.
ایلیاپریگوژین و ایزابل استنگرز در کتاب «نظم از درون آشوب» علم مدرن و علم نوین را با هم مقایسه می‌کنند و به این نتیجه می‌رسند که علم مدرن که با نام نیوتن و لا وازیه شناخته می‌شود با وجود خلاقیت بسیار در مقابل دو مفهوم تعصب نشان می‌دهند که می‌توان آن‌ ها را کاملاً با توجه به علم نوین درک نمود و این دو مفهوم زمان برگشت ناپذیر و تصادف می‌باشند. و علت این تعصب را می‌توان در تلاش علم مدرن برای کشف قوانین درونی ماده و تسلط کامل بشر بر قوانین طبیعی دانست که خواهان انکار زمان بازگشت پذیر و تصادف می‌شد. ولی پریگوژین و استنگرز سعی دارند نشان دهند که علم نوین قانون بازگشت پذیری و تصادف را دوباره مورد ارزیابی قرار می‌دهد و بنابراین نشان می‌دهند که تئوری‌های علمی نیاز به مورد بحث و نقد قرار گرفتن مجدد دارند و این بحران مفهوم قطعی حقیقت، افق‌های تازه‌ای را در برابر تفکر علمی گشود. اینکه چگونه نظم از بی نظمی سردر می‌آورد سؤالی است که علم نوین پاسخگو آن است و پریگوژین و استنگرز نتیجه می‌گیرند که بازگشت ناپذیری مکانیزمی است و نظم را از درون آشوب بیرون می‌آورد.(Calinescu,1987)
در زمان ما علم به سرعت پیش می‌رود و دانشمندان علوم تجربی با پدیده جدیدی روبرو شده‌اند که آن را جهش به سوی پیچیدگی نام نهاده‌اند. گرایش به سوی پیچیدگی مستخرج از قوانین فیزیکی و برای تکمیل تفاوت‌های ناکامل در طبیعت است و تشریح کننده برایند مجموعه اعمال قوانین طبیعی(پریگوژین ۱۹۹۶) جنکز معتقد است که همه علوم اصلی پست – مدرن ریشه در این شناخت دارند. اکولوژی، کردارشناسی، زیست‌شناسی، روان‌شناسی، نشانه‌شناسی، نظریه آشفتگی … تقریباً همه این علوم با بازخورد، معادلات غیرخطی و پدیده‌هایی سرو کار دارند که ناگهان خود را سازماندهی می‌کنند. حال که علوم مدرن همانطور که قوانین نیوتن نمونه عالی آن را نشان می‌دهد با مباحث دو یا چند متغیری آماری سرو کار دارند. قوانین نیوتن نمونه مدرن را نشان می‌دهد و علوم پیچیدگی که ایده‌های پریگوژین کهن الگوهایشان بوده معرفت پست مدرن را خلق می‌کند و بنابراین مدل‌های اکتشافی محورشان کثرت‌گرایی و پیچیدگی است در نقاطی با هم تداخل می‌کنند. (جنکز، ۱۳۷۹)
طی تمام این وقایع، داستان جهان این است : افزایش پیچیدگی و نظریه پیچیدگی یکی از بنیان‌ها عمده شکل دهنده به این حکایت است و نیز تکامل به سوی احساس قدرت عقلانی و سازمان یافتگی بر گواهی آن، براساس اصول حاکم بر جهان شکل گرفته‌ایم ولی محصول نهایی‌اش نیستیم. آن‌گونه که عنوان کتاب نظریه‌پرداز پیچیدگی، استوارت کافمن، این است : «در خانه خودمان در جهان بی آن که ارباب جهان باشیم». (جنکز، ۱۳۷۹،۶۳)
داستان جهان روایتی از قدرت، تصادف، آنتروپی، آشوب، انحلال و همین‌طور دارای سازمان یافتگی روز افزون و در آخر به هیچ اطمینانی نمی‌توان رسید که وضعیتی خوب و ثابت حاکم بماند(Jencks,1989). با این دید به داستان جهان امروز راحتتر می‌توان به مطالعه نقد پست مدرنیسم پرداخت.

۱-۲) خصوصیات و تعاریف پست مدرنیسم

همان‌طور که در ادامه خواهید دید تعابیر و برداشت‌های متعدد و متنوعی از پست مدرنیسم به عمل آمده است. لیکن در نگاه کلی می‌توان پست‌مدرنیسم را به مثابه یک جریان قدرتمند فرهنگی، سیاسی روشنفکری دانست که از دهه ۱۹۷۰ به این طرف سربرآورده است و تاکنون انتقادات و چالش‌های تندی را در حوزه‌های مختلف اندیشه و معرفت بشری از جمله در فرایند صورتبندی و تکوین هویت، خود، فرد و تکوین رخساره‌های شناخت، اخلاقیات، تاریخ، فلسلفه، اقتصاد، ادبیات، جامعه‌شناسی، سیاست، هنر و معماری در پی‌داشته‌ است.
فرانسه مهد پیدایش و تکامل اندیشه‌های پست مدرنیته بشمار می‌رود. شارحان و بنیان‌گذاران این مکتب عمدتاً فرانسوی بودند؛ فیلسوفان و متفکران چون فوکو، لیوتار، دریدا، بودریار، لاکان، دلوز، گاتاری … عمدتاً اهل فرانسه بودند. بنابراین به اعتقاد بسیاری از منتقدان «پست مدرنیته» بیش از هرچیز بیانگر حال و هوای روشنفکری فضای اندیشگی دوگانه و تا حدودی متضاد رمانتیک، ماجراجویانه، لطیف، زنانه، رادیکال، انقلابی، ویرانگر و براندازنده فرانسه سال‌های دهه ۱۹۶۰ و دهه ۱۹۷۰ است. مجموعه‌ای متضاد و دوگانه، عروج و خروج، لطافت و خشونت، بیم و امید، گذشته و آینده، طنز و جد، لیکن در همین فرانسه سال‌های دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ که مهد ظهور و برآمدن پست مدرنیسم بود، انتقادات و چالش‌های جدی و تندی نیز علیه آن از سوی روشنفکران و متفکران فرانسوی صورت گرفته است.
یکی از زیر ساخت‌های اساسی تفکر پست مدرن، جریان شالوده شکنی^[۱] است که ژاک دریدا در ابداع شالوده شکنی و پی‌ریزی مبانی نظری و فلسفی پست مدرنیسته نقش بسزا داشته است. علاوه بر شالوده شکنی، دیدگاه ها و نقطه نظرات پراگماتیستی متفکرانی چون سیمون کرشیلی، تحلیل گفتمانی ارنستو لکلاو، و مواضع و آرای فلسفی نئوپراگماتیستی ریچارد رورتی نیز در شکل‌گیری و تکوین مبانی نظری و فلسفی صورتبندی پست مدرنیته سهم بسزایی دارند. شنتال مورخ در کتاب «شالوده شکنی و پراگماتیسم» ضمن بررسی و تحلیل دیدگاه های کرشیلی، دریدا، رورتی برآن است که پاره‌ای از مواضع پراگماتیستی در تکوین پایه‌های پست مدرنیسم سهم دارند.
درک پیچیدگی‌های نظام فرهنگی جوامع پساصنعتی و درک نظام‌های پیچیده از دیگر دغدغه‌های نظریه فرهنگی و مطالعات فرهنگی پست مدرن محسوب می‌شود. در این زمینه نیز تحقیقات بسیاری صورت گرفته است، که از جمله تازه‌ترین آنها کتابی است، از پل سیلیرز تحت عنوان «پیچیدگی و پست مدرنیسم» : درک نظام‌های پیچیده که نویسنده در آن ارزیابی و تحلیل دقیق و جامعی از «نظریه پیچیدگی» به عمل آورده است و بر همین مبنا به کاربردها و استلزام‌های نظریه مذکور برای حوزه‌های مختلف به ویژه در فلسفه ذهن، فلسفه علم و همینطور علوم اجتماعی اشاره می‌‌کند و تبیین جامعی در خصوص جایگاه و نقش «نظریه پیچیدگی» در این حوزه‌ها ارائه می‌کند.
مقالات و کتاب‌های بسیاری نیز در حوزه مطالعات فرهنگی، فلسفی و اجتماعی به بحث و بررسی آثار لیوتار – پدر پست مدرنیسم – در زمینه‌های مختلفی چون عدالت، نظریه سیاسی سیاست تفاوت، فمنیسم، جوانان و یهودیت پرداخته‌اند، که به بررسی نظریات لیوتار نیز در ادامه می‌پردازیم.
از دیگر شارحان و نظریه‌پردازان برجسته پست مدرنیسم ژاک دریدا است. دریدا که پدر شالوده شکنی و نئولوژیسم یا مُبدع واژه‌های برساخته در فرهنگ و زبان فرانسه بشمار می‌رود نخستین بار مفهوم شالوده شکنی را باب نمود.
می‌توان طی یک تعریف کلی از پست مدرن اینگونه مطرح کرد که پست مدرن به مجموعه پیچیده‌ای از واکنش‌ها مربوط می‌شود که در قبال فلسفه مدرن و پیش فرض‌های آن صورت گرفته‌اند، بدون آنکه در اصول عقاید اساسی کمترین توافقی بین آن‌ ها وجود داشته باشد. فلسفه پست مدرن اساساً به معارضه با شالوده گرایی^[۲]، ماهیت گرایی و رئالیسم برخاسته است. برای مثال بنا به اعتقاد ریچارد رورتی مفروضاتِ شالوده‌گرایی مورد اعتقاد مشترک فلاسفه برجسته قرون شانزده، هفده و هجدهم میلادی، همان پیش فرض‌هایی هستند که باید مردود شناخته شده و کنار گذارده شوند. به عقیده نیچه،‌ هایدگر، فوکو و ژاک دریدا قدمت این قبیل پیش فرض‌های مردود به قدمت متافیزیک بوده و تجسم عینی آن را به بهترین وجه شاید بتوان در دیدگاه افلاطون مشاهده کرد.
ژان فرانسوالیوتار از این هم فراتر رفته و فلسفه پست مدرن را مقدم بر فلسفه مدرن می‌داند، به این معنا که پیش فرض‌های فلسفه مدرنیسم از مشربی نشأت می‌گیرد که عقاید بیان نشده پیشینی آن پست مدرن محسوب می‌شوند.
پیش‌تر از این در اروپا و در دنیای انگلیسی زبان، مدت‌ها پیش از آنکه اصطلاح «پست مدرن» رایج گردد. در فلسفه انگلیسی این مفهوم در شکل مخالفت جان دیویی با پوزیتیویسم، توصیف مجدد کار بست علمی توسط کوهن و تأکید وینگنشتاین بر ماهیت بازی زبانی مطرح شد. در اروپا بسیاری از این قرابت‌ها یا تشابهات گزینشی پست مدرن، صراحتاً در چارچوب پسا ساخت گرایی مطرح شدند از جمله : نفی توصیفات زیربنایی در مفهوم هوسرلی آن، حمله سوسور و ساخت‌گرایی علیه پیوستگی موضع استعلایی در برابر سوژه خود شفاف، ساخت گشایی یا شالوده شکنی منافیزیک حضور دریدا، توصیف مجدد فوکو از معرفت یا دانش، تقارب و همگرایی بین ساخت گرایان اجتماعی فرانسوی و انگلیسی، حملات علیه زبان شرایط کمکی و مداخلات لیوتار علیه روایت‌های کلان.
نیروی انتقادات پست مدرن را شاید به بهترین وجه بتوان در برخی چالش‌های نظریه فمنسیتی مثلاً در آثار جودیت باتلر و هلن سیکسوس و به طور عام در نظریه جنسیت مشاهده نمود.
پست مدرنیسم اصطلاح یا تعبیری است که به شیوه‌های بسیار متفاوت برای نامیدن انواع مختلف و بیشماری از موضوعات و پدیده‌های فرهنگی بکار می‌رود. اگر بخواهیم سه مورد از این کاربردها را مجزا کنیم نخست می‌توان گفت که پست مدرنیسم بیانگر شماری از جریانات موجود در هنر و فرهنگ طی نیمه دوم قرن بیستم است و نقطه شروع آن را می‌توان اشکال متنوع مدرنیسم که طی نیمه اول قرن در عرصه هنر و فرهنگ اروپا سر برآوردند دانست. کاربرد دوم پست مدرنیسم به شرح چگونگی ظهور اشکال جدید سازمان‌های اجتماعی و اقتصادی از تقریباً اواخر سال‌های دوران جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹ – ۱۹۴۵) می‌پردازد که نقطه شروع آن را می‌توان جنبش مدرنیزاسیون دانست که با رشد صنایع، ظهور بازار انبوه، اتوماسیون، حمل و نقل، ارتباطات انبوه همراه بود و سومین کاربرد آن را می‌توان بیانگر نوع خاصی از نوشتن و تفکرات نظری دانست. تفکراتی که معمولاً یکی از دو حوزه قبل را به عنوان موضوع خود انتخاب می‌کند و این سه حوزه کاربرد پست مدرنیسم را می‌توان با اصطلاحات پست مدرنیسم، پست مدرنیته و پست مدرن از یکدیگر تفکیک کرد. پست مدرنیسم تقریباً به تمام صور هنری و فرم‌های کاربست فرهنگی گسترش یافت. ولی اکثراً در حوزه‌هایی که مدرنیسم به طور صریح و روشن شکل یافته بود بحث‌ها و استدلال‌های پست مدرنیستی ظهور روشن‌تری داشت مانند معماری، هنرهای تصویری و ادبیات.(Conner,1997)
به عقیده جنکز آنچه که مطرح است گسستن وضعیت شدن سبک اقتدار گرایانه و معقولیت قریحه مدرنیسم بین‌المللی و مطرح ساختن یا عرضه معماری به روی شمارکثیری از سبک‌ها و کارکردهای جدید است. از این رو کمال مطلوب یک ساختمان که بی هیچ پیرایه، به گونه‌ای لخت و عاری از هرگونه تزئین یا اضافات، وظایف و کارکردهای خود را اعلان و اجرا می‌کند، همانا تسلیم شدن در برابر کمال مطلوب ساختمانی است که به اشکال مختلف زمینه‌های معماری و غیرمعماری خود را در بر دارد و به گونه‌ای غریب به تمسخر و وارونه جلوه‌دادن آن‌ ها می‌پردازد. این‌گونه معماری‌ها، معماری محض یا خودپایا و عاری از تناقض و ابهام نیستند، بلکه با توجه به اینکه آمیزه‌ای از سبک‌های مختلف گذشته و حال هستند، لذا نامتجانس و ناموزون به نظر می‌رسند.(Jencks,1991)
به گفته لیوتار : «یک اثر تنها زمانی می‌تواند مدرن بشود که نخست پست مدرن باشد. پست مدرنیسمی که به این شکل درک شده است، مدرنیسم در شرف پایان نیست، بلکه در حالت مجاور آن است.»(Lyotard,1984,79)
عنصر محوری در بسیاری از تعاریف مربوط به پست مدرنیسم هنری نفی ارزش استقلال زیبایی شناسی بود. به اعتقاد بسیاری از نویسندگان و هنرمندان مدرنیست، ارزش هنر را دقیقاً باید براساس تعابیر و اصطلاحات خاص هنری توصیف و تعیین نمود. بویژه در انتقاد از هنرهای دیداری (بصری) و تصویری، توجه تکنیک مدرنیستی این بود، که در واقع پیشنهاد امانوئل کانت را بوته اجرا می‌گذاشت. کانت معتقد است که احساسات زیبایی شناسی کاملاً باید بیطرفانه و بی غرضانه باشند به عبارت دیگر باید مستقل و عاری از مشائبه‌های امیال، علائق و تضادهای زندگی روزمره باشند. لذا ارزش و غایت هنر بر حسب شماری از نفی‌ها و انکارها تعیین و تعریف می‌شد : انکار شخصیت، نفی منیت بیانی، نفی هرگونه امید یا میل و اشتیاق به ارائه یا نشان دادن دنیای واقعی یا نمایاندن آن به گونه‌ای واقع گرایانه، انکار هنجارها و قراردادهای اجتماعی، بویژه قراردادهای مربوط به خود ارتباطات. (کانت، ۱۳۸۲) پست مدرنیسم هنری را در سطح وسیع می‌توان نفی این نفی‌ها و انکار این انکارها توصیف نمود – نفی آرمان استقلال هنری و جدایی هنر از دنیا که می‌توان آن را نوعی حس بازگشت پیوندهای ضروری بین هنر و قلمروی اجتماعی و سیاسی دانست که مدرنیسم آن را از هنر گرفته بود. می‌توان جابجایی یا تغییر نگرش به آثار هنری از مدرنیسم به سمت پست مدرنیسم را نوعی امتیاز قایل شدن یا اولویت دادن به پیچیدگی بر خلوص، تکثر بر وحدت سبکی، وابستگی و پیوستگی بر استقلال و جدایی دانست.(Conner,1997)
یکی از قدیمی‌ترین و کامل‌ترین روایات درباره فرایند ظهور پست مدرنیته به وسیله دانیل بِل در کتاب «تناقضات فرهنگی سرمایه‌داری» ارائه شده است. بِل معتقد است که سرمایه‌داری پیشرفته‌تر از شکل یک نظام اقتصادی و فرهنگی مبتنی بر انضباط لازم برای تولید به سمت نظامی حرکت کرد که بر لذات مصرف استوار است. این امر به نوبه خود موجب تغییر و تحول در جایگاه هنر و فرهنگ می‌شود. بل معتقد است مدرنیسم هنری از دل تضاد شدید بین اخلاقیات پیوریتانی کار و مصالحه و همنوایی و کیش لذت پرستانه خودنمایی و گسترش خودافزایی سر برآورد که این موارد ویژگی شاخص نویسندگان و متفکران مدرنیسم نظیر نیچه لارنس و وُلف است. وضعیت پست مدرن زمانی فرا می‌رسد که این ارزشها مد نیست، که سابق براین اقلیت کوچک که ناراضی هنری بشمار می‌رفتند در کل جامعه مصرفی تعمیم پیدا کنند.(Bell,1979)
«استقلال فرهنگ، که در هنر تحقق یافت، در حال حاضر می‌رود تا کل عرصه زندگی را در نوردیده و آنرا پشت سربگذارد. مزاج پست مدرنیستی مستلزم آن است که آنچه سابق بر این تنها در رویا و تخیل صورت می‌گرفت، باید در عرصه زندگی عملی نیز صورت تحقق یابد. هیچ تمایز و جدایی بین هنر و زندگی وجود ندارد. هر آنچه در هنر مجاز و روا است در عرصه زندگی نیز مجاز و رواست».(Bell,1979,53)
اگر جریانات متعدد پست مدرنیستی حداقل بخشی از اعتبار خود را از قبل واکنش خود علیه اشکال مختلف مدرنیسم در هنر می‌گیرند در آن صورت باید گفت که تعیین یا مشخص ساختن لحظات «مدرنیسم» در فلسفه، مردم شناسی و غیره که قرینه یا ما به ازاء مستقیم مدرنیسم در هنرها بشمار می‌روند و جریانات پست مدرنیسم فوق‌الذکر نیر واکنشی در برابر آن‌ ها محسوب می‌شوند، بسیار دشوار است.
از آنجایی که پست – مدرنیست‌ها آموزش مدرنیستی دیده‌اند لاجرم متوجه انتزاع و واقعیت بنیادی زندگی مدرن، یعنی توده فرهنگی، که در آن انگیزه‌های واقع بینانه و پراگماتیک و اقتصادی غالب است هستند. زمانی که به موضوعات مذهبی و فرهنگی می‌پردازند ماهیت ساختار اجتماعی‌اش را هویدا می‌سازند و این کارشان همان پیچیدگی، منرسیم و ابهام موجود در هنر پست مدرن را می‌دهد و نیز سبکی اختلاطی یا دورگه. جهت‌گیری‌ها در پست مدرن به صورت پساملی، چند ملیتی، کثرت‌گرا، اختلاط‌گرا، و پذیرا و باز است. در زمینه فرهنگ هم فراق فرهنگ‌ها را داریم فرهنگ دارای ژانرهای بسیار است که بر پایه آگاهی شکل می‌گیرند و می‌توان به آن عصر نشانه‌ها نیز اطلاق کرد. هنر پست مدرن را می‌توان دو رگه، اختلاط گرا، کثرت گرا، تمثیلی استعاره‌ای دانست که بر چندگانگی فرهنگ‌ها، موقعیت، نژاد، جنسیت، حقیقت و حتی فرد تأکید می‌ورزد و سعی بر بازنمایی آن‌ ها به صورت همسان و همانند دارد می‌توان آن را هنر هویت نیز خواند. جنبش‌های پست مدرن در هر شکل فرهنگی با هم متفاوت‌اند. یعنی در اقتصاد، سیاست، روان‌شناسی، … در برخی حوزه‌ها تعریف نشده‌اند یا شاید اصلاً وجود نداشته باشند در هنر گرایشات متفاوت با درجات متفاوت شکل گرفته‌اند. تعهد جدی به کثرت گرایی، شاید تنها چیزی است که جنبش پست مدرن متحد و منسجم می‌کند و نیز چیزی است که این سنت را به عنوان ابداعی غربی معرفی می‌کند بخشی از جهان که کثرت‌گرایی در آن جا بیشترین تکامل را یافته است.
هنر پست مدرن به جای انتزاع محض دارای محتوا است. و در هر دو زمینه روش و محتوا در اغلب موارد همراه با طعن، تمثیل، کنایه، اشاره، تلمیح، جناس، استعاره و غیره بیان می‌شود.(جنکز، ۱۳۷۹)

در مواجهه با دانش چه به صورت عیان، چه به صورت نهان در سازمان ها به عنوان درونمایه فرایند مدیریت دانش مشکلات عدیده ای وجود دارد که مهم ترین آن ها عبارتند از:
الف) تشخیص: افراد عمدتاً به دلایل مختلف از جمله عدم انسجام ذهنی، نبود فرصت کافی، عدم توجه مناسب، عدم کفایت نشانگرها و نظایر آن نمی توانند دانش مرتبط با نیاز خود را تشخیص دهند. بارها شاهد افرادی بوده ایم که در سازمان ها با وجود تجربیات قبلی مشابه با کار خود به آن ها توجه نمی کردند و این عدم توجه در نهایت منجر به ناکامی آنان می شده است. دلیل اصلی این ناکامی، عدم تشخیص این افراد در تجربه ای بوده که با کارشان مرتبط بوده است. این مشکل، زمینه ساز مشکلات بعدی می شود (حسن زاده، ۱۳۹۲، ص ۲).
ب) دریافت: دریافت را می توان به مثابه میزان موفقیت فرایند ارتباط تلقی کرد. پیامی که از طریق کانالی به مقصد ارسال می شود زمانی می تواند موفقیت آمیز باشد که دریافت شده باشد. در حوزه دانش علاوه بر دریافت فیزیکی، دریافت معنایی و اخذ تصمیم بر اساس آن نیز بسیار حایز اهمیت است. عدم دریافت دانش، چه به صورت فیزیکی و چه به صورت معنایی ممکن است به دلایل مختلفی اتفاق بیافتد؛ از آن جمله می توان به محدودیت کانال، ابهام پیام، ضعف فرستنده، بسته بندی نامناسب، خستگی مقصد، وجود نویز و نظایر آن اشاره کرد (همان منبع، ص ۳).
ج) فهم: فهم دانش زمانی حاصل می شود که گیرنده دانش علاوه بر دریافت دانش (فیزیکی و معنایی)، بین آنچه دریافته و آنچه داشته ارتباط مناسبی برقرار کند. به عبارتی در شبکه معنایی ذهن خود و کارکردهای عینی خود جایگاهی برای دانش دریافت شده در نظر بگیرد. در غیر این صورت حتی نفس دریافت دانش، تأثیری در مقصد نخواهد داشت و به تصمیم مناسب نخواهد انجامید. عدم فهم بیشتر به خودشناسی دریافت کننده بستگی دارد؛ یعنی اینکه دریافت کننده دانش تا چه اندازه آنچه را می داند و نمی داند، انجام می دهد و انجام خواهد داد. خودآگاهی زمینه فهم دانش است. فهم دانش نیازمند مشخص شدن جایگاه دانش دریافت شده در شبکه معنایی و همچنین کارکردهای عینی است که دریافت کننده با آن ها دست به گریبان است (همان منبع، ص ۳).

د) جذب: افراد نمی توانند آموخته های همه افرادی را که در اختیار آن ها قرار می گیرد، جذب و نگهداری کنند. بخشی از مشکل جذب و نگهداری به نبود زمینه و بافت و بخشی دیگر به کمبود حافظه مرتبط است. بدیهی است که یک شخص نمی تواند همه آنچه را که در اختیار او قرار می گیرد، حفظ کند. دانش دریافت شده و فهم شده زمانی می تواند زمینه را برای شکوفایی فرد فراهم کند که در بافت عملکردی او جذب شود. در غیراین صورت به جای اینکه به ارتقای عملکرد و تصمیم گیری کمک کند موجب کندی و رکود آن خواهد شد. راننده ای را در نظر بگیرید که مدام به دستورات راهنمایی و رانندگی و دستورالعمل های راه اندازی خودرو و اقدامات بعدی آن فکر می کند. چنین دانشی مصداق دانش جذب نشده، است. در مقابل راننده ای را در نظر بگیرید که بدون تفکر دنده را تعویض می کند و به اقتصادی موقعیت سرعت را کاهش یا افزایش می دهد (همان منبع، ص ۳).
ه) کاربست: مشکلات مرتبط با کاربست دانش جذب شده را باید در مقوله های آگاهانه و ناآگاهانه دسته بندی کرد. نبود زمینه کاربست (در اختیار نداشتن خودرو در مثال فوق)، نبود اراده برای کاربست (قانون شکنی در مثال فوق)، ضعف ذاتی دریافت کننده دانش و نظایر آن از جمله این مشکلات است (همان منبع، ص ۳).
بخش چهارم
پیشینه تحقیق
۲-۴- پیشینه تحقیق
۲-۴-۱- پیشینه مطالعاتی در خارج
آنا ماریا بوجیکا و ماریا دل مارفونتس^[۶۶] در مقاله ای تحت عنوان “اکتساب دانش و کارآفرینی سازمانی” به بررسی تاثیر اکتساب دانش و کارآفرینی سازمانی بر عملکرد پرداخته است و به این نتیجه رسید که اکتساب دانش و کارآفرینی سازمانی هر دو بر عملکرد تاثیر مثبت دارند ولی در صورتی که اکتساب دانش به عنوان متغیر تعدیل کننده ارتباط بین کارآفرینی سازمانی و عملکرد وارد شود تاثیر منفی می گذارد که درجه ی این اثر تحت تاثیر سطح منابع دانش شرکت ها می باشد (Bojica & Fuentes, 2012).
گالدیندو، تریسا و پیکازو (۲۰۱۳) پژوهشی درباره نوآوری، کارآفرینی و رشد اقتصادی انجام دادند. نتایج مطالعه نشان داد که؛ نوآوری یک نقش مهمی را در روند رشد اقتصادی ایفا می کند. کارآفرین نیروی محرکه ای است که فن آوری های جدید را برای بهبود فعالیت های شرکت ها و به دست آوردن سود بیشترشان معرفی می کند. کارآفرینی ای که فعالیت های نوآوری را انجام می دهد یک اثر غیرمستقیم بر رشد اقتصادی دارد (Galindo, 2013, p 501,511).
لی^[۶۷] و توزلمن^[۶۸] به بررسی کارآفرینی، تقسیم کار و تفاوت های سرمایه اجتماعی پرداختند. این مطالعه نشان می دهد که کارآفرینانی با تکنیسن بالا و حرفه ای وقتی با کارآفرینان غیرحرفه ای ساکن مناطق محروم مقایسه می شوند از سطوح بالاتری از منابع متنوع و تولید کردن برخوردارند. کارآفرینان غیرحرفه ای نیز به نظر می رسد بیش از حد به قرض نمودن وابسته هستند (Lee et al, 2013, p 661).
لوندکویست و میدلتون (۲۰۱۳) در پژوهشی به بازبینی علمی کارآفرینی با تمرکز بر علوم دانشگاهی و ایجاد سرمایه گذاری پرداختند. یافته های پژوهش نشان داد که ایجا سرمایه گذاری در دانشگاه ها می تواند با نقش سنتی علم دانشگاهی سازگارتر باشد. آزمایشگاه ها و مراکز علمی با کارآفرینی ارتباط دارند و آموزش عملی به عنوان منابع کلیدی دانشگاهی که به دانشمندان دانشگاه اجازه می دهد تا به ایجاد سرمایه در راه های سازگارتر اقدام کنند معرفی می گردد (Lundqvist at el, 2013, p 603).
وینوگرادو^[۶۹]، کولورید^[۷۰] و تایموشینکو^[۷۱] به پیش بینی نیات کارآفرینی در زمانی که فرصت های رضایت بخش شغلی کمیاب هستند پرداختند. نتایج نشان داد که دسترسی به اشتغال رضایت بخش با هنجارهای ذهنی و نیت کارآفرینی رابطه معناداری دارد. بطوریکه هنجارهای ذهنی، هنگامی که فرصت های اشتغال کمتر هستند بیشتر مهم است (Vinogradov et al, 2013, p 719).
رهنادا و همکارانش^[۷۲] (۱۹۹۸) مطالعه ای برروی فروشگاه های زنجیره ای آمریکا با روش DEA انجام دادند. آن ها در مقاله شان اشاره کردند که تاکنون، پژوهش و تحقیق در زمینه های مختلفی مانند DEA در سطح فروشگاه های زنجیره ای بسیار کم به چاپ رسیده است. در این تحقیق یک فرایند مدیریتی برای ارزیابی کارایی ۵۵۲ واحد فروشگاهی زنجیره ای انجام شده است که تحول زیادی مثل موقعیت فروشگاه و مدیریت منابع انسانی در ارتباط با کارایی و مدیریت عالی در فروشگاه وجود دارد (مخاطب رفیعی و همکاران،۱۳۹۰، ص ۳۱).
جفری^[۷۳] (۲۰۰۴) در پژوهشی به بررسی تعاملات دست و پاگیر و فزاینده بین فرایندهای تولید دانش و پردازش تجاری، مطالعه کلان رهبری و پردازش دانش در آموزش عالی پرداخت. در این مطالعه نقش رهبری نوظهور و پیچیده آموزش بررسی شد تا مشخص گردد که چگونه رهبری یک محیط را قادر می کند که تقاضاهای یک سازمان دانش محور را دربرگیرد. نتایج این تحقیق نشان داد که چرخه عمر دانش یک چارچوب اثربخش در تعیین خطوط کلی یادگیری سازمانی است. جفری نقش های رهبر را عبارت از پردازش کننده دانش، شناسایی کننده شکاف های دانش و اهمیت دادن به مدیریت دانش پیشنهاد می کند (جورابچی و دیگران، ۱۳۸۸، ص ۱۴۱).
هاگز و هولبروک^[۷۴] در تحقیقی که به منظور اندازه گیری میزان همبستگی بین فعالیت های مدیریت دانش با نوآوری انجام دادند به این نتیجه رسیدند که بین فعالیت های مدیریت دانش و نوآوری در بخش صنعت، رابطه ای قطعی وجود دارد. آن ها فعالیت های مدیریت دانش را در ۷ دسته خلاصه کردند که عبارتند از: تولید دانش، رهبری، اندازه گیری عملکرد، هوشمندی رقابت، همکاری استراتژیک، پیش بینی استراتژیک و توسعه ی منابع انسانی (نیر و دیگران، ۱۳۹۱، ص ۲۲۴).
۲-۴-۲- پیشینه مطالعاتی در ایران
جورابچی و همکاران (۱۳۸۸) در مقاله ای به بررسی تاثیر مدیریت دانش بر عملکرد دبیران دوره متوسطه مدارس دخترانه شهر تهران پرداختند. یافته های این پژوهش نشان داد که هرچه میزان آشنایی دبیران با مولفه های مدیریت دانش (کشف و خلق دانش، به کارگیری مشارکت دانش آموزان توسط دبیران، به اشتراک گذاشتن دانش دانش آموزان توسط دبیران، استفاده از تکنولوژی، ارزیابی دبیران از دانش آموزان) بیشتر باشد، میزان دستیابی آن ها به مولفه ها بیشتر است و موجب افزایش عملکرد آنها می شود (جورابچی و دیگران، ۱۳۸۸، ص ۱۳۵).
میرفخرالدینی و همکاران (۱۳۹۱) در بررسی رابطه کارآفرینی شرکتی و تعالی عملکرد سازمانی در شرکت پیشگامان کویر یزد انجام شده است. بر اساس نتایج تحلیل عاملی برای تایید مدل، مدل کارآفرینی شرکتی در شرکت پیشگامان کویر از معیارهای نوآوری، خودنوسازی، اقدامات ریسک آمیز جدید، فرهنگ سازمانی، محیط سازمانی و مولفه های درون سازمان تشکیل یافته است که این عامل ها تاثیر مستقیمی را بر عملکرد شرکت پیشگامان دارند. بنابراین این شرکت می تواند برای فعالیت های کارآفرینانه بیشتر بر این موارد تمرکز نماید (میرفخرالدینی و همکاران،۱۳۹۱، ص ۷۴).
پویا (۱۳۹۱) در بررسی خود که در سیستم های تولیدی در ایران و عملکرد کسب کار آن ها پرداخته است. در این تحقیق مطالعه تاکسونومیک سیستم های تولیدی در ایران که مبتنی بر ۹ طبقه تولیدی انجام شده است که عملکرد کسب و کار در این سیستم ها نشان می دهد که سیستم های تولیدی در ایران در چهار سطح قرار دارند که تفاوت معناداری در عملکرد و کسب و کار آن ها وجود ندارد به جز اختلافی که در سیستم های نابالغ با بقیه است (پویا،۱۳۹۱).
قربانی زاده و همکاران (۱۳۹۰) در مطالعه ای به بررسی عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش در سازمان های عمومی پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد که پنج عامل مهم به عنوان عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش عبارتند از: فرهنگ سازمانی، نقش ها و رفتارهای مدیران، ساختار سازمانی، منابع انسانی و فناوری (قربانی زاده و دیگران، ۱۳۹۰، ص۴۷۰).
فصل سوم
روش اجرای تحقیق
۳-۱- مقدمه
علم از آن نقطه و آن زمان آغاز شد که بشر به فکر حل مسایل مختلف زندگی افتاد. به عبارت دیگر، تاریخ تولد علم مصادف با تاریخ تولد بشر است. بشر اولیه برای حل مسایل و مشکلات خود از ابتدایی ترین مرحله شروع کرد و به کمک برخی از روابط تجربی قادر شد محیط پیرامون خویش را کم و بیش بشناسد و بدین طریق از پیچ و تاب و فراز و نشیب هستی آگاه شود (دلاور، ۵:۱۳۸۸). در زبان فارسی و عربی کلمه علم به دو معنای متفاوت به کار برده می‌شود، غفلت از این دو نوع کاربرد اغلب به خطاهای بزرگی انجامیده است، این دو کاربرد عبارتند از:
معنای اصلی و نخستین علم که دانستن در برابر ندانستن ست و به همه دانستنی ها صرفنظر از نوع آن ها علم می‌گویند.
کلمه علم در معنای دیگر فقط به دانستنی هایی اطلاق می‌شود که بر تجربه مستقیم حسی مبتنی باشد، علم در این معنا در برابر جهل قرار نمی‌گیرد بلکه در برابر همه دانستنی هایی قرار می‌گیرد که آزمون‌پذیر نیستند.
از اصطلاح روش تحقیق معانی خاص و متمایزی در متون علمی استنباط می­ شود. بهترین تعریفی که با آنچه مدنظر ما است مطابقت می­ کند چنین است “روش تحقیق مجموعه ­ای از قواعد، ابزار و راه های معتبر (قابل اطمینان) و نظام یافته برای بررسی واقعیت­ها، کشف مجهولات و دستیابی به مشکلات است". به صورت کامل­تر روش تحقیق علمی نیز به این صورت تعریف می­ شود: کلیه وسایل و مراجع جمع­آوری سیستماتیک اطلاعات و تجزیه و تحلیل منطقی آن­ها برای دستیابی به یک هدف معین، که این هدف کشف واقعیت است (خاکی، ۲۰۱:۱۳۸۲). به کارگیری فنون پایه­ای آمار در بررسی صحت و سقم فرضیات، یکی دیگر از جنبه­ های کاربرد این علم در گستره مدیریت است. محقق مدیریتی، امروزه بسیاری از فرضیات خود را با فنون آماری محک می­زند و صحت روابط متغیرهای آن را با رویکرد آماری بررسی می­ کند. اعتبار و پایایی همه تحقیق­های پرسش­نامه­ای و مصاحبه­ای با بهره گرفتن از فنون آماری سنجیده می­ شود. ضرورت تصمیم ­گیری منطقی و اساسی در دنیای متلاطم امروز، اهمیت آمار و فنون را بیش از پیش آشکار کرده و استفاده از آن را اجتناب ناپذیر می­نماید (آذر و مومنی، ۱۳۸۳: ۳- ۵). در این فصل از پایان نامه به قسمت اساسی فرایند تحقیق یعنی روش­های مورد استفاده در تحقیق جهت بررسی جامعه آماری و تعیین روش­های نمونه گیری و حجم نمونه، همچنین روش­ها و ابزار مورد استفاده جهت گرد­آوری اطلاعات و روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات گرد­آوری شده پرداخته می شود. همچنین روایی و پایایی ابزار گردآوری اطلاعات (پرسشنامه) نیز موضوع دیگری است که در این فصل به آن پرداخته خواهد شد.
۳-۲- فرایند اجرای تحقیق
با توجه به مشکل موجود در شرکت­های تولیدی صنایع غذایی استان گیلان و همچنین علاقه شخصی موضوع تحقیق و جامعه آماری تحقیق انتخاب شده است. از طریق جستجو در سایت­های معتبر علمی، اقدام به دریافت اطلاعات جهت ادبیات نظری متغیرها شد و همچنین با بیان مسایل و مشکلات پیش­رو در خصوص عدم وجود هر یک از متغیرها در سازمان، پروپوزال تنظیم شد و پس از تأیید پروپوزال و موضوع پژوهش، کار اصلی تألیف پایان نامه با جمع­آوری مطالب بیش­تر از مقالات معتبر بین ­المللی و مجلات علمی معتبر و کتب داخلی و خارجی آغاز و با توجه به مولفه­های هر یک از متغیرهای تحقیق و راهنمایی­های اساتید راهنما و مشاور، و با تاکید بر استاندارد بودن، پرسش­نامه پژوهش تنظیم گردید که پس از توزیع پرسشنامه در جامعه موردنظر و جمع­آوری آن­ها، داده ­ها جهت تأیید یا رد فرضیات موجود در تحقیق، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در نهایت کار پژوهش با ارائه نتایج توصیفی و استنباطی و مقایسه نتایج به دست آمده با فرضیات تحقیق، و همچنین با بیان پیشنهادات برای محققین آتی به اتمام رسید.
۳-۳- روش تحقیق
از نظر روش­ این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی و همبستگی است که در این روش همبستگی بین متغیرهای وابسته و مستقل نشان داده می­ شود. از لحاظ نوع نظارت و درجه کنترل این تحقیق در زمره تحقیقات میدانی قرار دارد، چرا که محقق متغیرها را در حالت طبیعی آن­ها بررسی می­ کند و از لحاظ هدف، تحقیق در سطح تحقیقات کاربردی قرار دارد.
۳-۳-۱- جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری عبارت است از مجموعه ­ای از افراد یا واحدهایی که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند (مقیمی، ۲۹۴:۱۳۸۵). جامعه آماری به کل گروه افراد، وقایع یا چیزهایی اشاره دارد که محقق می خواهد به تحقیق درباره آن ها بپردازد (سکاران، ۲۹۴:۱۳۹۱). جامعه مجموعه اعضای حقیقی یا فرضی است که نتایج پژوهش به ان انتقال داده می شود. چون امکان پژوهش درباره کلیه اعضای جامعه وجود ندارد از روش نمونه گیری استفاده می شود (دلاور، ۱۳۸۸؛۸۷). دلایل استفاده از نمونه به جای جمع­آوری داده ­ها از کل جامعه آماری این است که، عملاً غیر ممکن است اطلاعات را از هر عضو جمع­آوری کرده یا او را مورد آزمایش قرار دهیم. حتی اگر امکان­ پذیر هم باشد، به لحاظ زمان، هزینه و سایر مسایل منابع انسانی مقدور نیست. مطالعه یک گروه نمونه به جای کل جامعه آماری، گاهی ممکن است منجر به نتایج معتبرتری شود، بیش­تر به خاطر این که خستگی کم­تری وجود خواهد داشت و از این رو خطاهای کمتری در جمع آوری اطلاعات پدید می ­آید مخصوصاً موقعی که اعضای جامعه آماری بسیار وسیع باشد (سکاران، ۲۹۷:۱۳۸۱). در تحقیق حاضر جامعه آماری مورد مطالعه شرکت­های تولیدی صنایع غذایی بالای ۱۵ نفر کارمند در استان گیلان بوده ۵۸ شرکت بوده است و نمونه آماری مورد بررسی، تعداد ۳۳ شرکت­ تولیدی استان گیلان می­باشد که از طریق نمونه گیری غیر احتمالی در دسترس انتخاب شدند و تعداد ۵۰ پرسش­نامه بین مدیران این شرکت­ها توزیع شده که تعداد ۳۷ پرسش­نامه معتبر جمع­آوری گردیده است. درنهایت اطلاعات مورد تجزیه تحلیل قرار گرفته است.
n= حجم نمونه
= اندازه متغیر مورد بررسی مطابق توزیع نرمال استاندارد با سطح عدم اطمینان
= میزان خطا
= واریانس جامعه (بر اساس متغیر مورد بررسی)
N= حجم جامعه
۳-۴- روش ها و ابزار جمع آوری داده ها
روش جمع­آوری اطلاعات میدانی است و از ابزار پرسش­نامه به شرح زیر استفاده شد:
۳-۴-۱- کارآفرینی سازمانی
پرسش­نامه کارآفرینی سازمانی دارای یک مولفه است و برای سنجش آن از ۹ سوال (سوالات ۱ الی ۹) استفاده شده است و در تنظیم آن از روش پنج درجه­ای لیکرت (از ۱=کاملاً مخالف تا ۵=کاملاً موافق) استفاده شده ا است (Bohica & Fuentes, 2012).
۳-۴-۲- مدیریت دانش
پرسش­نامه مدیریت دانش دارای دو مولفه است و برای سنجش آن از ۱۳ سوال (سوالات ۱۰ الی ۲۲) استفاده شده است و در تنظیم آن از روش پنج درجه­ای لیکرت (از ۱=کاملاً مخالف تا ۵=کاملاً موافق) استفاده شده ا است (Bohica & Fuentes, 2012).
۳-۴-۳- عملکرد
پرسش­نامه عملکرد دارای دو مولفه بوده و برای سنجش آن از ۶ سوال (سوالات ۱ الی۶) استفاده شده است. در تنظیم آن از روش پنج درجه­ای لیکرت استفاده شده است که برای سنجش آن طیف ۵ نقطه­ای (از ۱=بسیارکم تا ۷=بسیار قوی) در نظر گرفته شده است (Bohica & Fuentes, 2012).
جدول ۳-۱: ابزار جمع آوری داده ها

قلمروگرایی
نظارت
تصویر ساختمانی
مجاورت ساختمان مسکونی با امکانات دیگر
قلمرو گرایی: محیط های مسکونی با بهره گرفتن از حصار واقعی یا سمبلیک می توانند به زون هایی تقسیم شوند که قابل مدیریت برای ساکنان در جهت برآوردن غرایز علایق آن هاست. گذر از ورودی که راحت قابل مدیریت و کنترل است به فضای عمومی (که به سختی قابل مدیریت و کنترل است) مهم است. برای رسیدن به موارد ذکر شده:

همه فضاها در بیرون و درون ساختمان باید تحت کنترل یا تحت نفوذ ساکنان باشند. و فضای خارجی خانه ها وقتی که از خیابان یا پیاده رو به آن ها نگاه می شود باید کاملاً خصوصی یا نیمه خصوصی به نظر بیایند.
دیوارها، نرده ها و حیاط ها به طور واضح قلمرو را معنی کنند. ولی نشانه ها و وسایل سمبلیک نیز باید استفاده شود. همچنین تغییر سطح، پله ها، دروازه، سردرها و… .
در تراکم های بالا فضای پله باید تا حد المقدور تعداد کمی از واحدهای مسکونی را سرویس دهد. بنابراین ساکنان همدیگر را می شناسند و بیگانگان را شناسایی می کنند.
نواحی اشتراکی خارجی، همچون فضاهای بازی، پارکینگ، باغچه ها، فضای خشک کردن سبزیجات و … باید قابل دسترس باشند و در مجاورت و نزدیکی به ورودی های ساختمان، و یا قابل دسترس از فضای خصوصی باشند.
نظارت: ساکنان باید بتوانند به اتفاقاتی که داخل فضاهای عمومی داخل و خارج و حوالی ساختمان ها می افتد نظارت داشته باشند. برای اینکه به این هدف برسیم نکات زیر باید رعایت شوند:
پنجره ها نباید به صورتی قرار بگیرند که فقط پاسخگوی پلان داخلی خانه ها باشند بلکه نظارت به فضاهای عمومی داخلی و خارجی، در طول طراحی باید در نظر گرفته شوند.
کناره های ساختمان باید برای نظارت به خیابان های همسایه و فضای باز پنجره داشته باشند. ورودی های رو به رویی به ساختمان ها باید به سمت خیابان رو کنند.
بسیار قابل توجیه است اگر همه ناحیه های عمومی در داخل ساختمان ها - راه پله ها، لابی ها، آسانسور، پاگردها و غیره قابل مشاهده از خیابان بیرون ساختمان باشند و تا جایی که مقررات اجازه دهد. همچنین دید از پنجره های واحد های مسکونی داشته باشند.
پله فرار باید شفاف باشد. باید در بیرون ساختمان قرار بگیرد و بتواند هر استفاده کننده ای را به بیرون از ساختمان هدایت کند.
تصویر ساختمان: استفاده مناسب از متریال و طراحی معماری خوب می تواند ساکنان را از کلافه شدنی که به انزوا منتهی شود، جلوگیری کند. و این هدف با مسایل زیر به دست می آید.
از فرم و چیدمان هایی که کاملاً با هم متفاوت هستند، جلوگیری کنید.
بلوک های مسکونی را به مردم کم درآمد که مستعد انجام جرم هستند، اختصاص ندهید.
مطمئن شدن از اینکه مبلمان در طراحی داخلی محکم و برای ساکنان جذاب است.
متریال خشن و بازاری باعث انگیزش قوه ویرانگری می شود و ممکن است به سمت جرم پیش برود.
مجاورت ناحیه های مسکونی با امکانات دیگر: امنیت ناحیه های همسایگی با موقعیت استراتژی استفاده از امکانات عمومی تا حدی معین می شود. اما:
خانه ها باید با امکانات شهری و تجاری ترکیب شوند این مسئله کمک می کند تا امنیت در یک منطقه زیاد شود.
پارک ها و فضاهای بازی باید به وسیله خانه ها تحت نظر باشند برای اینکه نظارت طبیعی تامین شود.
نظریه پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی
در واقع هدف نظریه پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی، مشخص کردن شرایط کالبدی و محیط اجتماعی است که امکان و یا تسریع در ارتکاب جرم را فراهم می کند. همچنین هدف آن تغییر شرایط برای جلوگیری از اتفاق جرم است.
براساس این نظریه محیط کالبدی هم می تواند به ارتکاب جرم کمک کند و هم می تواند مانع از وقوع آن شود. هدف از آن پیامدهایی چون کاهش ترس از جرم (افزایش حساسیت امنیت)، افزایش کیفیت زیبایی محیط، افزایش حس وفاداری به قانون در بین شهروندان، به ویژه کاهش رغبت محیط برای حمایت از اعمال مجرمانه است (Rabinson, 1996: 129).
طرح های تخصصی پیشگیری از جرم دارای سه استراتژی اساسی می باشد، کنترل دسترسی طبیعی، نظارت طبیعی و تقویت منطقه ای (Atlas, 1999: 11).
تقریباً همزمان با شکل گیری نظریه پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیط در جامعه علمی بریتانیا نظریه های مشابهی مطرح گردید. به طوری که در همان سال ها، پونیز در کتاب خود با عنوان طراحی علیه جرم اظهار داشت: برای جلوگیری از وقوع جرایم شهری باید به مکان های با امکان دسترسی سریع مجرمین ( و همچنین امکان خروج سریع) توجه کافی شود چرا که این مکان ها، عامل مهمی در وقوع جرایم هستند. (کلانتری، ۱۳۸۲، ۸۸)
وایت (۱۹۸۰) راه حل تقلیل جرایم محیطی و ایجاد امنیت را در ایجاد فضاهای جذاب شهری می داند. به نحوی که کاهش استفاده های ناهنجار از فضا موجب شود تا افراد ناباب مجبور به ترک فضا شوند. مدنی پور (۱۳۷۹) حضور افراد ناباب در مکان های عمومی را یکی از مهمترین عوامل کاهش جذابیت آنها برای استفاده عموم، به ویژه زنان می داند که این خود موجب می شود چنین فضاهایی در اشغال گروه های خاص قرار گیرد. برنامه ای به عنوان «پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی» که از دهه ۱۹۸۰ در امریکا مورد استفاده قرار می گیرد بر فضای قابل دفاع، قلمروها، نظارت طبیعی، روشنایی، منظرسازی، کنترل دسترسی ها، حمایت کاربری ها و نگهداری تاکید دارد (clarke, 1997, loukation-sideris, 1999).
در مطالعاتی که در اوایل دهه ۷۰ توسط اسکار نیومن در رابطه با مجتمع های مسکونی انجام شد به برخی عوامل فیزیکی اشاره می شود که در ایجاد ترس از محیط و وقوع جرم، ارتباط نزدیکی دارند. تئوری «فضای قابل دفاع» راه حل مقابله با موضوع را در ایجاد قلمرو مناسب، ایجاد احساس مالکیت و تعلق خاطر به فضا، امکان وجود نظارت طبیعی از داخل ساختمان به فضای خارجی (ارتباط بصری) و بهبود شرایط فیزیکی و کالبدی منطقه اطراف می داند (نیومن،۱۹۷۲). مطالعات کاربردی اخیر در مورد جرایم محیطی نشان می دهد که جرایم محیطی در تعداد محدودی نقاط با موقعیت های خاص (کانون های جرم) اتفاق می افتد. نکته قابل توجه آن است که افزایش موقعیت هایی مشخص باعث افزایش جرم و کاهش موقعیت ها باعث کاهش جرم می شوند و این امر ارتباط مستقیم بین جرم و موقعیتی که در آن اتفاق می افتد را مشخص می دارد (taylor and harrel, 1996).

کیفیت درک شده از محیط سکونت
یک محیط مسکونی با کیفیت القا کننده حس رفاه و رضایتمندی به ساکنین، از طریق خصوصیات کالبدی، اجتماعی یا نمادین است (Lansing and Marans, 1969). چنین محیطی متضمن زندگی با کیفیت و پشتیبان اصلی فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.
مفهوم «کیفیت زندگی» شدیداً ریشه در تفکر در باب سلامت دارد. در مدل نیومن سلامت به عنوان یک شاخص قابل زندگی محسوب می شود، حال آنکه در سایر مدل ها کیفیت محیط به عنوان عنصر تعیین کننده سلامت مورد بحث قرار می گیرد. در مدل Blum (1974) سلامت به مثابه برآیند عوامل ژنتیکی، ماهیت و چگونگی حفظ سلامت، رفتار/ سبک زندگی و کیفیت محیط کالبدی و اجتماعی - فرهنگی تعریف می شود.
بهداشت و رفاه ساکنان خانه یک جز حیاتی از کیفیت زندگی و پایداری اجتماعی به حساب می آید. پژوهش ها در طی سال ها نشان از اثرات نامطلوب زندگی متراکم بر سلامت دارد. در مورد کشورهای در حال توسعه، اثراتی که تراکم بالا بر سلامت و رفاه دارد بسیار بیشتر و مضر تر از سطح خود در خانه های پر ازدحام و دارای تعمیر و نگهداری ضعیف و زیرساخت های ناکافی هستند.
دو حوزه گسترده از نگرانی های مرتبط به بیماری های تنفسی و استرس زا مربوط به بیماری هایی است که از آن ناشی می شود. بیماری های تنفسی که ناشی از آلودگی هوا در مناطق با تراکم بالا (ناشی از سطوح فعالیت ها و تعداد وسایل نقلیه) است (Schorr, 1964). و بیماری های روانی که اغلب به ازدحام بیش از حد در محلاتی با تراکم زیاد مرتبط است (Michelson, 1970).
مدل متأخری که در حوزه کیفیت زندگی ارائه شده مدل چینگ (Cheung, 1997) است که به بحث درباره ابعاد متفاوت «حیات مطلوب» می پردازد. بنیان این مدل بر چهار نظریه اخلاقی استوار است: لذت جویی، بینش دیاکتیکی، انسان گرایی و فرمالیسم این مدل کاملاً وابسته به محیط کالبدی است و می توان آن را مکملی بر اثر متقابل ادراکاتی دانست که حس «حیات مطلوب» را القا می کنند (van camp et.al 2003)
بر اساس نمودار ارائه شده توسط Mitchell (2000)، عناصر و مؤلفه های کیفیت زندگی و متغیرهای سازنده ی هر یک از آنها عبارتند از:
سلامت: سلامت کلی هر جامعه که محصول سلامت فیزیکی و روانی آحاد و اعضای آن است.
امنیت: درک از امنیت به واسطه­، ایمن بودن محیط سکونت، امنیت اقتصادی فردی و وجود یک زندگی متعارف و قاعده مند شکل می گیرد.
رشد فردی: بهره مندی از فرصت کافی برای سرگرمی، امکان گذران اوقات فراغت به شکل مناسب و مطلوب و فرایند آموزش و یادگیری، جملگی دستیابی به آرمان رشد و تحول فردی را امکان پذیر می نماید.
توسعه ی اجتماعی: تحقق هدف رشد و توسعه در هر جامعه وابسته به عواملی نظیر کیفیت مشارکت سیاسی شهروندان، شبکه های اجتماعی و تعاملات جمعی و ساختار جامعه ی مورد نظر است.
محیط کالبدی: در ارتباط با مؤلفه های محیط فیزیکی توجه به متغیرهایی نظیر ادراک بصری و کیفیت منظر، آب و هوا، آلودگی و سرو صدای محیطی ضروری است.
در فرهنگی که تراکم بالایی در زندگی شکل می گیرد، اندازه ناکافی فضاهای زندگی بر بسیاری از جنبه های کیفیت زندگی تاثیر می گذارد (Troy, 1996). که به طور مستقیم بر کیفیت زندگی و عدالت اثر می گذارد و به انتخاب خانه های بهتر برای افراد محروم محدود می شود (Elkin et al., 1991). فضای زندگی نامناسب یا ازدحام در داخل خانه به عنوان اثری منفی بر سلامت، روابط اجتماعی، حفظ حریم خصوصی و نیز آموزش و پرورش به شدت مورد انتقاد قرار می گیرد (Bertaud, 2004). بنابراین سرانه فضای زندگی در ارزیابی کیفیت زندگی و پایداری هر محله مهم است.
با توجه به رابطه بین تراکم، مقدار فضای زندگی و کیفیت زندگی، مهم است که به بررسی تاثیر تراکم محلات در اندازه فضای زندگی توجه شود.
(Burton, 1997) مسکن با تراکم بالا اغلب، با اندازه کوچک خانه و باغ یا فضای باز در ارتباط است. حجم کوچک خانه می تواند اثرات منفی بر روی کیفیت زندگی داشته باشد (Millward and Mostyn, 1989; Troy, 1996). در درون فرهنگی که در تراکم بالای زندگی شکل می گیرد، اندازه ناکافی فضاهای زندگی بر بسیاری از جنبه های کیفیت زندگی تاثیر می گذارد (Troy, 1996). که به طور مستقیم بر کیفیت زندگی و عدالت تاثیرگذار بر جامعه اثر می گذارد و به انتخاب خانه های بهتر برای افراد محروم محدود می شود (Elkin et al., 1991). فضای زندگی نامناسب یا ازدحام در داخل خانه به عنوان اثری منفی بر سلامت، روابط اجتماعی، حفظ حریم خصوصی و نیز آموزش و پرورش به شدت مورد انتقاد قرار می گیرد (Bertaud, 2004).
بنابراین سرانه فضایی که در ارزیابی کیفیت زندگی، رضایت از خانه و پایداری هر محله مهم است. با توجه به رابطه بین تراکم، مقدار فضای زندگی و کیفیت زندگی، به بررسی تاثیر تراکم محلات در اندازه فضای زندگی توجه شود.

رضایت از خانه و محله
(Dempsey, 2006) رضایت از محله به عنوان بخش مهمی از انسجام اجتماعی و پایداری محله در نظر گرفته می شود. نظریه­ «رضایتمندی سکونتی» برای تعیین یک چارچوب راهنما جهت شناخت خصوصیات ساختار خانوارها و بافت محل سکونت آنها (اعم از خانه و محله) که بر جوانب گوناگون رضایتمندی تأثیر گذار است، بکار می رود. (Galster, 1987: p93) این مفهوم بنا به تعریف Galster عبارت است از: «شکاف قابل مشاهده بین آمال و نیازهای ساکنین و واقعیت موجود بستر سکونتی آنها». (Mc Cray and Day, 1977) در تعریفی دیگر، رضایتمندی سکونتی معادل میزان رضایت تجربه شده ی فرد یا عضوی از یک خانواده از موقعیت سکونتی فعلی خود محسوب شده است.
هایدگر انتقاد گسترده ای از معماری بروتالیسم ایراد می کند. با وجود محدودیت های اولیه در ساکنان جدید - مسکن به عنوان بزرگ و مدرن دیده می شود - معماری مقصر شناخته می شود چون برای جدا و ایزوله کردن ساکنان، ایجاد فضاهای مرده برای رفتارهای ضد اجتماعی موفق بوده تا آنجا که برای حفظ سازگاری با الزامات زندگی مدرن، و پر هزینه در جهت خود شکوفا، قادر به انعطاف پذیری نبوده است. به طور مسلم، هایدگر نمادی از تغییر نگرش به سمت خانه های اجتماعی، همسایگی های شهری و مالکیت خانه است. در واقع توجه به تمامی این مسایل و مواردی که در بالا ذکر شد ما را در جهت دستیابی به مسکنی انعطاف پذیر هدایت می نماید که به تمامی نیازها و خواسته های انسان در تمامی سنین پاسخ می دهد.
از دیگر مشکلات می توان به انعطاف پذیری خانه ها توجه داشت، که به جذب و حفظ ساکنان، و کمبود فرصت هایی برای ساکنان در برنامه ریزی ها و تصمیمات بروز می کند، در نتیجه امکانات محلی ناکافی و انعطاف ناپذیر که تمامی آنها اجتماعی هستند شکل می گیرند. (Dempsey, 2006)
با افزایش سن و بچه دار شدن، این طراح است که می تواند با یک طراحی هوشمندانه و دقیق، فضا را طوری طراحی کند که با گذر زمان و تغییر نیازها، ساکنین بتوانند محیط را بر طبق خواسته هایشان تغییر دهند و شرایط زندگی ایده آل برای خود فراهم کنند.

متغیرها
نوع متغیرها
شاخص ها

مشارکت مردمی
وابسته
مشارکت در تعیین هدفها، در تصمیم سازی، در حل مشکلات، در ایجاد تغییر و تحولات مربوط به برنامه های کمکهای مردمی، در تامین نیازهای مادی و معنوی مورد لزوم

عوامل سیاسی
مستقل
قوانین موجود برای مشارکت‌های مردمی، رفع موانع قانونی، اداری و اجرایی موجود بر سر راه مشارکت شهروندان، آگاهی سیاسی و مدیریتی، توجه و حمایتهای دولت و سیاستمداران در جلب مشارکت‌های مردمی، دولت، برنامه ها و نحوه برنامه ریزی در زمینه توجه به نیازمندان جامعه، تطابق برنامه های کشوری و دولتی با نیازمندیهای جامعه، سیاستهای توسعه مشارکت‌های مردمی، جو سیاسی موجود جامعه، حمایتهای سیاسی سیاستگزاران از سازمانها و نهادهای مردمی

عوامل اقتصادی
مستقل
توان اقتصادی اعضا در کمکهای مالی به هلال احمر، چربش فواید مشارکت در ابعاد مختلف بر هزینه های آن در محاسبه و ارزیابی شهروندان، مهیا بودن عوامل اقتصادی و انگیزه های مادی برای مشارکت اجتماعی، مشخص بودن آورده ها و سرمایه های هر بخش در شراکت اجتماعی، منابع و امکانات مالی موجود و مورد نیاز، وضعیت مالی جمعیت هلال احمر، منافع اقتصادی قابل لمس مشارکت مردمی، تامین منابع برنامه ریزی.

عوامل اجتماعی
مستقل
احساس مسؤلیت شهروندی، احساس تعلق و هویت فردی و جمعی، سطح بالای آگاهی های عمومی در جامعه، وجود میزان در خور توجهی از اعتماد و اطمینان متقابل بین دولت و شهروندان، پذیرش مشارکت اجتماعی توسط مقامات و مسؤلین، وجود نهاد‌های شکل دهنده گسترش دهنده و جلب کننده مشارکت شهروندان، وجود عناصر و مؤلفه های اصلی سرمایه اجتماعی، همدلی، همکاری، همبستگی، اجتماعی شبکه های اجتماعی-روابط، اجتماعی -ایثار- دیگر خواهی- مدارا- گفتگو، آموزش و توانمند سازی شهروندان در زمینه اهداف، ضرورتها، کارکردها، فنون و تکنیکهای مشارکت در عرصه های مختلف جامعه، سیستم های اطلاع رسانی به روز متقابل،، پذیرش اصل فعالیت داوطلبانه اجتماعی توسط شهروندان، پایگاه اجتماعی خانواده، سطح زندگی، رفاه اجتماعی، رضایت از عضویت، نگرش جامعه به کمک و مشارکت مردمی، رسانه های گروهی و تبلیغات، انگیزه مردم در مشارکت و ماندگاری در فعالیت‌های مشارکتی عام المنفعه، حصول اطمینان نسبت به نتایج و پاداش حاصل از مشارکت، احساس کارآیی اعضا، نمایش موفقیت، وجود سازمانهای اجتماعی مکمل، کنترلهای اجتماعی.

عوامل فرهنگی
مستقل
فرهنگ مشارکت جامعه، ارزشهای اخلاقی، سنتها و باورهای دینی و مذهبی مردم، شیوه زندگی، میزان آگاهی و اطلاعات عمومی نسبت به فرهنگ ایمنی و آمادگی، وجود فرهنگ و زمینه های فرهنگی بستر ساز مشارکت، به رسمیت شناختن و تحمل تنوع افکار و دیدگاه ها، عقاید، سلایق و روش های مختلف شهروندان، محلی گرایی، پذیرش گفتگو، داشتن فرهنگ اقناع و اجماع مشترک برای اتخاذ راه حلهای مشترک برای رفع نیاز های مشترک

 

باتوجه به مطالب عنوان شده، مدل مفهومی زیر ارائه می گردد:
عوامل سیاسی
عوامل اقتصادی
عوامل اجتماعی
عوامل فرهنگی
مشارکت مردمی
۲-۶- خلاصه فصل
در فصل حاضر، هدف بررسی مبانی نظری و ادبیات موضوعات مورد مطالعه بود، بدین منظور ابتدا به بررسی مشارکت و الگوهای مشارکت پرداخته شد. سپس هلال احمر و آموزه های مهارت های پایه داوطلبی تشریح گردید. در قسمت بعد پیشینه و سوابق پژوهشهای انجام شده در داخل و خارج کشور که مرتبط با موضوع تحقیق بودند، ارائه شد و در نهایت با توجه به همه مباحث عنوان شده چارچوب نظری و مدل مفهومی پیشنهاد گردید تا در فصل بعد با توضیح روش تحقیق تجزیه و تحلیل های لازم انجام گیرد.

فصل سوم: روش تحقیق

۳-۱ مقدمه
در فصل سوم که از مهمترین فصول پایان نامه می باشد، ابتدا در رابطه با مراحل انجام پژوهش توضیحات کامل داده می‌شود. سپس، روش و طررح تحقیق لزلئه می گردد، جامعه آماری تحقیق معرفی می گردد، در مورد روش نمونه گیری و محاسبه تعداد نمونه ها بحث می شود، سپس ابزار گرداوری داده ها و روش های جمع آوری آنها توضیح داده می‌شود، مبحث بعدی چگونگی حصول اطمینان از روایی و پایائی جمع آوری داده‌ها‌ست و در انتها روش های تجزیه و تحلیل داده‌ها‌ی پرسشنامه تحقیق بیان می گردد و در مورد روش های به کار گرفته شده توضیحات لازم داده می‌شود.
۳-۲- مراحل انجام پژوهش
۳-۲-۱-مراحل اجرایی تحقیق به تفکیک
۱-تعریف الگوی ایده آل (از لابلای مرور متون و الگوی مشارکت مردمی سازمانهای مردم نهاد ذکر شده) برای مشارکت مردم از دیدگاه داوطلبان سازمان داوطلبان جمعیت هلال احمر شهرستان مهر و لامرد
در این مرحله پژوهشگر با توجه به ادبیات موضوع و الگوهای ارائه شده دیگر الگویی را برای افزایش میزان مشارکت‌های مردمی پیش بینی می کند.
٢ - مرور برنامه جاری سازمان داوطلبان جمعیت هلال احمر شهرستان مهر و لامرد
در این مرحله تلاش می‌شود تا به پرسش زیر پاسخ داده شود:

۱- برخی از فقها عقیده دارند که لاضرر مثبت حکم نمی‌باشد و تنها حکم ضرری را نفی می‌کند و چون ایجاد خیار نوعی جعل حکم است، لذا لاضرر نمی‌تواند مبنای خیار فسخ باشد.^[۱۷۵]
به عقیده ما این ایراد وارد نیست؛ زیرا همان‌طور که گفتیم قاعده لاضرر علاوه بر نفی حکم ضرری مثبت حکم نیز می‌باشد، وانگهی حتی اگر لاضرر را مثبت حکم هم ندانیم باز هم می‌تواند مبنای خیار فسخ باشد، چرا که قاعده لاضرر حکم لزوم قرارداد را که حکمی موجود و ضرری است بر می‌دارد و نتیجه رفع لزوم خیار فسخ است. به عبارت دیگر قاعده لاضرر نه از باب جعل، بلکه از باب رفع نیز باعث ایجاد خیار می‌گردد.
۲- همچنین ایراد شده که قاعده لاضرر احکام ضرری شرع را نفی می‌کند در حالی که صحت و لزوم احکام شرعی و مجعولات الهی نیستند. احکام عقلائیه‌ای هستند که شارع ارشاداً و از باب تأیید آنها را ذکر می‌کند.^[۱۷۶]
در خصوص این ایراد نیز می‌توان گفت که تأیید شارع نیز نوعی حکم شارع است. دلالت لاضرر اعم از احکام تأسیسی و امضائی است و منحصر کردن آن به احکام تأسیسی دلیل می‌خواهد. وانگهی همان‌طور که در مدارک و مستندات قاعده لاضرر گفتیم، لاضرر نیز قاعده‌ای مبتنی بر عقل و بنای عقلا است و لزوم جبران ضرر یک اصل و قاعده بدیهی و جهانی می‌باشد.
۳- ایراد دیگری که به نظریه لاضرر وارد شده این است که اگر قرار باشد به لاضرر استناد شود باید حکم به بطلان معامله کرد و نه حکم به خیار فسخ، چرا که حکم صحت معامله موجب ضرر می‌شود و حکم لزوم معامله صرفاً باعث لزوم ضرر می‌شود و نه ایجاد آن. بنابراین، لاضرر باید صحت را که یک حکم ضرری است نفی کند و البته چنین نتیجه‌ای مورد قبول اجماع نمی‌باشد. وانگهی قاعده لاضرر از باب لطف و امتنان است و بطلان خلاف لطف و امتنان می‌باشد.^[۱۷۷]

در خصوص این اشکال باید بین حکم ضرری و معامله ضرری تفکیک قائل شد. در حقیقت آنچه که به موجب قاعده لاضرر نفی می‌گردد حکم ضرری است نه معامله ضرری. کما اینکه هبه، اعراض، ابراء، اسقاط، صلح غیر معوض و… همه ضرری هستند، اما هیچ یک نفی نگردیده‌اند. آن چه نفی شده حکم ضرری است و آن لزوم عقد است و التزام به آن. سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، شارح بزرگ مکاسب نیز در پاسخ به این اشکال بیانات جالبی دارد.
به اعتقاد ایشان چنانچه موضوع خاص، حکم واحدی داشته باشد که از آن حکم ضرر حاصل شود، همان حکم رفع می‌شود. اما اگر دو حکم یا احکام متعددی باشند که با رفع یکی از آنها ضرر منتفی شود، چنانچه بین آن احکام ترتیب وجود داشته باشد، حکم متأخر نفی می‌شود و الا یکی از آنها بدون تعیین.
حال در مورد بحث ما نیز دو حکم صحت و لزوم وجود دارد که هریک ضرری محسوب شده و با نفی یکی از آن دو ضرر منتفی خواهد شد. اما چون لزوم طبعاً متأخر از صحت است و حکم صحت تقدم منطقی بر حکم لزوم دارد، بنابراین باید قائل به نفی حکم لزوم شد. ایشان برای اثبات این ادعا و نیز پاسخ به این اشکال که چرا حکم صحت نفی نمی‌شود در حالی که صحت اولی به نفی است، چون منبع و منشأ اصلی ضرر، حکم صحت می‌باشد، چنین می‌فرماید که قاعده این است که هر حکمی ثابت و معتبر باقی بماند تا اینکه به حد ضرر برسد.در این صورت حکم اخیری که منجر به ضرر شده نفی می‌شود. مخصوصاً توجه می‌دهد که منشأ ضرر، صحت قرارداد نیست، بلکه می‌توان عقب‌تر رفته منشأ ضرر را ایجاب انشایی معرفی نمود.^[۱۷۸]
شاید فرمایش این فقیه بزرگ را بتوان این گونه نیز تبیین نمود که «الجمع مهما امکن اولی من الطرح». نفی حکم صحت ضرورتاً حکم لزوم را هم از بین می‌برد. چون لزوم فرع بر صحت است. اما می‌توان ضمن اعتقاد به صحت قرارداد، لزوم را نفی نمود و بدین ترتیب به نحو شایسته‌تری بین قواعد جمع نمود.
علاوه بر این ایشان می‌فرماید چنانچه امر دائر مدار نفی صحت یا نفی لزوم باشد، باید به کمک اجماع که چنین معاملاتی را صحیح می‌داند، حکم لزوم را نفی نمود.^[۱۷۹]
۴- اما مهم‌ترین اشکالی که بر این نظریه وارد شده این است که اگر لاضرر مبنای خیار باشد باید با جبران ضرر از جانب طرف دیگر حق فسخ هم مرتفع می‌شود، در حالی که در خیار غبن اگر طرف معامله مابه‌التفاوت را به مغبون بدهد، حق فسخ او زائل نمی‌شود (ماده ۴۲۱ ق.م.).
برخی از فقها در پاسخ به این ایراد گفته‌اند مقتضای لاضرر برداشتن حکم ضرری است نه این که ضرر به هر طریق ممکن جبران شود. در مانحن فیه این لزوم عقد است که موجب ضرر می‌شود و لذا با رفع لزوم، مغبون صاحب خیار می‌شود.^[۱۸۰]
همچنین گفته شده است که معاوضه بین مجموع دو عوض انجام شده است. پس یا باید معاوضه به طور کامل برهم خورد یا نافذ بماند، استرداد جزیی از عوض با مقتضای معاوضه منافات دارد و ضرری را که به بار آمده است، جبران نمی‌کند. همچنین دادن مال اضافی به مغبون به منزله هبه مستقلی است که طبیعت معامله ناشی از غبن را تغییر نمی‌دهد و بر فرض هم که اعطای غرامت باشد در معامله بی‌اثر است، چرا که صرف طرف معامله شدن با مغبون به تنهایی ایجاد ضمان نمی‌کند تا بگوییم بدین وسیله آن ضمان برطرف می‌شود.^[۱۸۱]
اما پاسخ اخیر برای دفع اشکال بقاء خیار با فرض تدارک چندان قاطع نیست، زیرا پذیرش این استدلال که چون معاوضه بین مجموع دو عوض انجام شده، بنابراین یا باید معاوضه به طور کامل برهم خورد یا نافذ بماند، تالی فاسد به همراه دارد. در واقع از راه برهان خلف اگر این کلام را بپذیریم باید برخی از خیارات را نفی کرد و این پذیرفتنی نیست. توضیح آن که در خیار تبعض صفقه به عنوان مثال با این استدلال می‌توان گفت چون معاوضه بین مجموع دو عوض انجام شده است، پس باید معاوضه به طور کامل برهم خورد (بطلان) و یا نافذ بماند (فقدان خیار)، نتیجه‌ای که هیچ کس آن را نمی‌پذیرد.
به نظر نگارنده حق این است که با تدارک ضرر خیار ساقط گردد. حکمی که لزوم عقد و پایبندی به مفاد آن را بهتر تأمین می‌کند. در واقع مساله این است که تنها راه رفع ضرر ایجاد خیار نیست. بلکه به طریق جبران خسارت هم می‌شود رفع ضرر کرد.
این نظر در میان فقها و حقوقدانان طرفداران سرشناسی دارد. ظاهراً بحث سقوط خیار با تدارک توسط طرف مقابل، اول بار توسط علامه حلی مطرح شده است.^[۱۸۲]
شیخ انصاری در این باره می‌فرماید: برای رهایی از ضرر ممکن است یکی از دو راه‌حل را پیش‌بینی کرد. ممکن است بگوییم شخص زیان دیده از معامله، مختار است بین اینکه معامله را به همان شکلی که هست بپذیرد و یا اینکه در مقدار زائد، معامله را رد نماید. آن گونه که در معاملات محاباتی مریض، وارث می‌تواند معامله را نسبت به مقدار زائد رد کند. البته به نقل از علامه این راه‌کار را خلاف مقتضای معاوضه اعلام کرده و حکم معاملات مریض را استثنایی دانسته است. احتمال دوم را چنین می‌گوید که طرف مقابل شخص زیان دیده مجبور باشد به پذیرش یکی از دو امر، یا فسخ توسط زیان‌دیده را بپذیرد یا مافات را تدارک نماید که اگر بذل مابه‌التفاوت ننمود، زیان‌دیده حق فسخ داشته باشد.
یعنی بر مبنای قاعده لاضرر قدر متیقن این است که زیان دیده در صورتی می‌تواند عقد را فسخ کند که طرف معامله حاضر به جبران خسارت نباشد.^[۱۸۳] حتی ایشان در فرضی که قبل از فسخ، به لحاظ افزایش قیمت سوقیه، ضرر مرتفع گردد عدم وجود خیار را محتمل می‌داند.^[۱۸۴]
سید محمدکاظم طباطبایی نیز جبران ضرر مغبون پیش از فسخ را سبب سقوط خیار می‌داند.^[۱۸۵] صاحب ریاض نیز نظر مشابه دارد و به لحاظ پذیرش مبنا بودن قاعده لاضرر استدلال می‌کند، که حکم قانون وابسته به وجود ضرر است و با بذل قیمت از بین می‌رود.^[۱۸۶] برخی از اساتید حقوق نیز همین عقیده را دارند، به نظر ایشان با سقوط خیار در فرض تدارک استواری معاملات بهتر تضمین می‌شود. به ویژه در جایی که غابن نیز از حقیقت آگاه نیست و با دادن تفاوت قیمت حسن نیت خود را ثابت می‌کند، دادن خیار فسخ به مغبون منصفانه به نظر نمی‌رسد.^[۱۸۷]
در هر حال به نظر ما باید حکم مقرر در ماده۴۲۱ قانون مدنی را حکمی استثنایی تلقی کرد و در سایر خیارات تدارک ضرر را موجب سقوط خیار دانست. نظری که قانونگذار نیز با وضع ماده ۴۷۸ قانون مدنی که مقرر می‌دارد: «هرگاه معلوم شود عین مستأجره در حال اجاره معیوب بوده مستأجر می‌تواند اجاره را فسخ کند یا به همان نحوی که بوده است اجاره را با تمام اجرت قبول کند ولی اگر موجر رفع عیب کند به نحوی که به مستأجر ضرری نرسد مستأجر حق فسخ ندارد»، بر آن صحه گذاشته است.
فصل دوم: شرط ضمنی
برخی عقیده دارند همانطور که نیروی الزام‌آور عقد به حکومت اراده مربوط است و التزام به عقد ناشی از تراضی و خواست مشترک طرفین آن است، باید استثنای اصل را نیز در همین مبنا جستجو کرد.
به همین دلیل ایشان به جای تکیه بر قاعده لاضرر در توجیه خیار، مبنای بسیاری از خیارات را شرط ضمنی می‌دانند.
ما نیز این فصل را به این مبنا اختصاص داده و به مطالعه و بررسی آن خواهیم پرداخت. مباحث این فصل عبارتند از:
مفهوم و ماهیت شرط و دلایل اعتبار آن، شرایط صحت شرط، اقسام شرط ضمن عقد به اعتبار ذکر یا عدم ذکر در عقد، اقسام شرط ضمن عقد به اعتبار موضوع شرط و شرط ضمنی مبنای فسخ قرارداد.
مبحث اول: مفهوم و ماهیت شرط و دلایل اعتبار آن
این مبحث را به سه گفتار تقسیم کرده، در گفتار اول مفهوم شرط، در گفتار دوم ماهیت شرط و در گفتار سوم دلایل اعتبار و لزوم وفای به شرط را مطالعه خواهیم کرد.
گفتار اول: مفهوم شرط
شرط دارای دو مفهوم لغوی و اصطلاحی است که در بندهای جداگانه مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
بند اول: مفهوم لغوی شرط
در لغت شرط به معنای الزام و التزامی است که در ضمن یک عقد مندرج است، مثلاً در لسان‌العرب آمده است: «الشرط الزام الشیء و التزامه فی البیع و نحوه».^[۱۸۸]
در لغت‌نامه دهخدا شرط به «گرو بستن» تعریف شده و به نقل از منتهی‌الارب گفته است که: «شرط به معنای لازم گردانیدن چیزی در بیع و نیز تعلیق کردن چیزی بر چیز دیگر است».^[۱۸۹]
شروط جمع شرط و شرایط جمع شرطیه است که این نیز به معنی شرط است.
بند دوم: مفهوم اصطلاحی شرط
الف) شرط در اصطلاح ادبی
در اصطلاح ادبی، شرط عبارت از جمله نخست از موضوع دو جمله شرطیه است که جمله دوم، جزا نامیده می‌شود؛ مثلاً در جمله مرکب «هرگاه اتومبیلی بخرم به مسافرت خواهم رفت»، جمله «هرگاه اتومبیلی بخرم» جمله شرط و جمله دوم «به مسافرت خواهم رفت» جمله جزا نامیده می‌شود.
ب) شرط در اصطلاح منطق و فلسفه
شرط در این اصطلاح امر لازم برای تحقق امر دیگری است که مشروط نامیده می‌شود. رابطه دو چیزی که به گونه‌ای با هم ارتباط دارند، اساساً به سه صورت قابل تصور است: شرط و مشروط، سبب و مسبب و علت و معلول.
۱- شرط و مشروط
در این معنی شرط چیزی است که از عدم آن عدم مشروط حاصل می‌شود لیکن از وجود آن وجود مشروط لازم نمی‌آید، مانند خشک بودن پارچه که شرط سوختن آن است، یعنی در صورت خشک نبودن، پارچه نمی‌سوزد اما از خشک بودن آن الزاماً سوختن آن حاصل نمی‌شود، مثل پارچه‌ای که در مجاورت آتش قرار ندارد. در اصطلاح گفته می‌شود شرط و مشروط با هم ملازمه عدمی دارد.
۲- رابطه سبب و مسبب
در رابطه سبب و مسبب از وجود سبب وجود مسبب حاصل می‌شود، لیکن از عدم سبب عدم مسبب لازم نمی‌آید، مانند سبب بودن آتش نسبت به حرارت که هرگاه آتش باشد، حرارت هم با آن خواهد بود، اما این گونه نیست که اگر آتش نباشد، حرارت هم موجود نباشد و ممکن است حرارت در اثر اصطکاک به وجود آید. در این صورت گفته می‌شود، سبب و مسبب با یکدیگر ملازمه وجودی دارد.
۳- رابطه علت و معلول
دو چیز را نسبت به هم در صورتی علت و معلول گویند که از وجود یکی وجود دیگری و از عدم آن عدم دیگری لازم گردد، مانند وجود نیرو برای حرکت اجسام، که اگر نیروی لازم باشد، جسم حرکت می‌کند و اگر نباشد، حرکت جسم هم منتفی خواهد بود.
در اصطلاح گفته می‌شود که علت و معلول با هم ملازمه وجودی و عدمی دارد. واژه شرط در ماده ۱۹۰ قانون مدنی در همین معنی منطقی به کار رفته است.
ج) شرط در اصطلاح حقوقی
شرط در معنای تخصصی حقوقی از معنای لغوی آن دور نیفتاده و آن در معنی محصولی عبارت است از تعهد مستقیم یا غیرمستقیم مرتبط به عقد مشروط و در معنی مصدری عبارت است از مرتبط کردن تعهد مستقیم یا غیرمستقیم به عقد مشروط به اراده طرف‌های آن.^[۱۹۰] واژه شرط در فصل چهارم (از باب اول از قسمت دوم از کتاب دوم قانون مدنی) و مواد ۲۳۲ به بعد قانون مدنی در همین معنا به کار رفته است.
گفتار دوم: ماهیت شرط
همان‌طور که در تعریف شرط در معنای محصولی گفته شد شرط تعهد مستقیم یا غیرمستقیم وابسته به عقد است. به عبارت دیگر شرط، ماهیتی اعتباری و غیرمستقل است که در ضمن عقد انشاء می‌شود و برخلاف عقد یا ایقاع خود مستقلاً انشاء نمی‌گردد. بنابراین شرط را نباید یک ایقاع تلقی کرد، زیرا ایقاع عمل حقوقی یک طرفه است که مستقلاً به اراده موقع انشاء می‌شود؛ در صورتی که شرط، عمل حقوقی یک طرفه نیست بلکه عمل حقوقی دو طرفه است که وابسته بوده و به تبع عقد انشاء می‌شود. به همین جهت وضعیت حقوقی آن اساساً وابسته به عقد مشروط است و افزون بر شرایطی که خود برای صحت و اعتبار حقوقی دارد، از جهت وابستگی به عقد مشروط نیز وجود و عدم شرایط صحت و اعتبار عقد در شرط تأثیر دارد. در صورتی که عقد مشروط یکی از شرایط صحت خود را دارا نباشد، عقد باطل است و شرط نیز به تبع آن باطل خواهد بود. زیرا شرط متکی به عقد است و ممکن نیست اصل وجود حقوقی نداشته باشد ولی فرع آن دارای هستی حقوقی باشد. همچنین هرگاه عقد مشروط غیرنافذ باشد (مثل معامله فضولی) شرط ضمن آن نیز نمی‌تواند ماهیت حقوقی نافذی باشد.
اما عکس فرض بالا ممکن است محقق باشد، یعنی ممکن است شرط باطل اما عقد مشروط به آن شرط صحیح باشد، زیرا عقد متکی به شرط نیست بلکه مستقیماً به انشای خود وابسته است. در وضعیت استثنایی که شرط با ماهیت یا یکی از شرایط اساسی عقد مشروط تضاد دارد، عقد و شرط هر دو فاسد خواهد بود.

۵- رابطه­ بین ویژگی شخصیتی وظیفه­ شناسی با اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان
۶- رابطه­ بین سبک فرزند­پروری مقتدرانه والدین با اهمال­کاری تحصیلی دانش-آموزان
۷- رابطه­ بین سبک فرزند­پروری مستبدانه والدین با اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان
۸- رابطه­ بین سبک فرزند­پروری سهل­گیرانه والدین با اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان
۹- رابطه بین سبک فرزندپروری مسامحه­کار والدین با اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان
۵-۱) فرضیه ­های پژوهش
۱-۵-۱) فرضیه ­های اصلی
۱- ویژگی­های شخصیتی سهم معنی­داری از واریانس اهمال­کاری دانش ­آموزان را تبیین می­ کنند.
۲- سبک­های فرزند­پروری والدین در اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان تفاوت ایجاد می­ کند.
۲-۵-۱) فرضیه ­های فرعی
۱- بین عامل برون­گرایی با اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان رابطه­ منفی وجود دارد.
۲- بین عامل روان­رنجور­خویی با اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان رابطه­ مثبت وجود دارد.
۳- بین عامل گشودگی با اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان رابطه­ منفی وجود دارد.
۴- بین عامل مقبولیت با اهمال­کاری تحصیلی دانش‌آموزان رابطه­ منفی وجود دارد.
۵- بین عامل وظیفه‌شناسی با اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان رابطه­ منفی وجود دارد.
۶- بین سبک فرزندپروری مستبدانه والدین با اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان رابطه­ مثبت وجود دارد.
۷- بین سبک فرزندپروری مقتدرانه والدین با اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان رابطه­ منفی وجود دارد.
۸- بین سبک فرزندپروری سهل­گیرانه والدین با اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان رابطه­ مثبت وجود دارد.
۹- بین سبک فرزندپروری مسامحه­کار والدین با اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان رابطه مثبت وجود دارد.
۶-۱) متغیرهای پژوهش
متغیر ملاک: اهمال‌کاری تحصیلی
متغیرهای پیش­بین: سبک فرزند­پروری والدین و ویژگی‌های شخصیتی
۷-۱) تعاریف متغیرها
۱-۷-۱) تعاریف مفهومی
اهمال‌کاری تحصیلی: تمایل غالب و همیشگی بعضی از دانش ­آموزان برای به تعویق انداختن فعالیت­های تحصیلی و سهل­انگاری در انجام آن‌ ها (نینان^[۱۳]، ۲۰۰۸).

شخصیت: مجموعه ­ای از ویژگی­های نسبتاً پایدار و بی­همتا می­باشد که ممکن است در موقعیت­های مختلف تغییر کند؛ که پنج عامل آن عبارت­اند از برون­گرایی، روان­رنجو­رخویی، گشودگی، مقبولیت و وظیفه‌شناسی (پروین و جان^[۱۴]، ۲۰۰۰، ترجمه جوادی و کدیور، ۱۳۸۱).
سبک­های فرزند­پروری: هر خانواده شیوه ­های خاصی را در تربیت فردی و اجتماعی فرزندان خویش به‌کار می­برد، این شیوه ­های خاص همان سبک­های فرزند­پروری خانواده هستند (هاردی و همکاران، ۱۹۹۳).
۲-۷-۱) تعاریف عملیاتی
اهمال‌کاری تحصیلی: نمره­ای که آزمودنی‌ها از پرسشنامه­ اهمال‌کاری تحصیلی سولومون و راث بلوم (۱۹۸۴) به‌دست می‌آورند.
ویژگی‌های شخصیت: نمره­ای که آزمودنی‌ها از پرسشنامه ویژگی‌های شخصیت فارسی فرم کوتاه (۵۰ سؤالی) گلدبرگ^[۱۵] (۱۹۹۹) به‌دست می‏آورد.
سبک­های فرزند­پروری: نمره­ای که آزمودنی‌ها در پرسشنامه (۷۷ سؤالی) سبک­های فرزند­پروری ساخته‌شده توسط نقاشیان (۱۳۵۸)، بر اساس کار شیفر، به‌دست می­آورند.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
۱-۲) مقدمه
با توجه به اینکه هدف پژوهش حاضر تبیین اهمال­کاری تحصیلی دانش ­آموزان بر اساس ویژگی­های شخصیتی و سبک­های فرزندپروری می­باشد در این قسمت به مبانی نظری این متغیرها پرداخته می­ شود.
۲-۲) بخش اول: اهمال­کاری تحصیلی (متغیر ملاک پژوهش)
۱-۲-۲) اهمال­کاری تحصیلی
سابقه تاریخی اهمال­کاری به سه هزار سال قبل بر می­گردد، اما حتی امروز برای ما قابل فهم نیست که چرا کاری را که امروز می­توانیم انجام دهیم به تأخیر می­اندازیم. اگرچه توصیف اهمال‌کاری در متن­های مصر، یونان و روم باستان به چشم می­خورد ولی برای اولین بار با این نام در زبان انگلیسی و در سال ۱۵۴۸در دیکشنری آکسفورد آمده است. واژه انگلیسی «Procrastination» که در فارسی معادل اهمال‏کاری، تعلل، سهل­انگاری، طفره رفتن و به تعویق انداختن کار است از Procrastinatus مشتق شده است که از دو قسمت Pro (روبه‌جلو) و crastinus (از فردا) تشکیل‌شده است (استیل، ۲۰۰۷).
اهمال­کاری یا به آینده موکول کردن کارها عادتی است که در بسیاری از افراد وجود دارد. اهمال­کاری عملی است که در نظر اول، هدفش خوشایند کردن زندگی است ولی در اغلب موارد جزء استرس، به‌هم‌ریختگی و شکست­های پیاپی پیامد دیگری ندارد. اهمال­کاری از طریق ممانعت از پیشرفت و عدم دسترسی به اهداف، پیآمدهای نامطلوب و جبران‌ناپذیری به همراه دارد (گلستانی­بخت و شکری، ۱۳۹۲). اهمال­کاری به‌عنوان یک عادت رفتاری در نظر گرفته می­ شود که شیوع فراوانی در جوامع مختلف دارد و روند رو به رشد آن بسیار گسترده است. این عادت، با تأخیر در انجام دادن کار یا مسئولیت توأم است و درنتیجه پیامدهای ناخوشایندی به همراه دارد (بلونت و پسیل^[۱۶]، ۲۰۰۰).
روانشناسان در تعریف اهمال­کاری گفته­اند: اهمال­کاری این است که کاری را که تصمیم به اجرای آن داریم به آینده موکول کنیم (روساری، کوستا، نونز
، گونزالز-پیندا، سالانو و والی^[۱۷]، ۲۰۰۹). همچنین فراری و پسیل (۲۰۰۰) اهمال­کاری را حالتی می­دانند که در آن تأخیرهای مکرر در انجام تکلیف به‌عنوان شیوه زنگی فرد تلقی می­گردد. برخی پژوهشگران بین اهمال­کاری و تنبلی تمایز قائل شده و ذکر می­ کنند که فرد تنبل نسبت به انجام دادن کار بی­میل است درحالی‌که اهمال‌کار، اغلب با مشغول نگه‌داشتن خود از انجام دادن تکلیفی اجتناب می‌ورزد که هم‌اکنون اولویت دارد (نینان، ۲۰۰۸). اهمال­کاری میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار داده و از مشکلات گریبان گیری است که تقریباً همیشه بر بهره­وری و بهزیستی افراد اثر سوء دارد (بالکیس و دورو، ۲۰۰۹).
اینکه چه عواملی در پیدایش اهمال­کاری مؤثرند بایستی گفت که اهمال­کاری از عوامل گوناگونی مانند اعتمادبه‌نفس پایین، نداشتن طرح و برنامه کاری، عدم توانایی در مدیریت زمان، ترس از عدم موفقیت، احساس حقارت، مشکل در شروع کار، اضطراب و افسردگی تأثیر می­پذیرد (فرجاد، ۱۳۷۵).
اهمال­کاری شامل مؤلفه­ های رفتاری، عاطفی و شناختی می­باشد که همین مؤلفه­ ها موجب شکل­ گیری انواع اهمال­کاری می­ شود (فراری، پارکر و وار^[۱۸]، ۱۹۹۲). بحث در مورد انواع اهمال­کاری موضوع نسبتاً پیچیده­ای است. میلگرام متعقد است که جدا کردن و تقسیم انواع اهمال­کاری، امری ذهنی است و در عمل این موارد باهم دیگر همپوشی زیادی دارند؛ به نظر او تقسیم ­بندی انواع اهمال­کاری، به خاطر راحتی درک آن است و فقط امری ذهنی است و امکان وجود همه آنچه ما انواع اهمال­کاری می­نامیم، در افراد وجود دارد. آنچه سبب ایجاد مفهومی به‌عنوان انواع اهمال­کاری شده است، تفاوت در مؤلفه­ های شناختی، عاطفی و رفتاری است که افراد اهمال­کار باهم دارند.
اهمال­کاری نمودهای گوناگونی دارد که عبارت‌اند از اهمالکاری عمومی (بالکیس و دورو، ۲۰۰۹)، اهمال‏کاری تصمیم ­گیری (ایفرت و فراری^[۱۹]، ۱۹۸۹)، اهمال­کاری روان­رنجورانه (بالکیس و دورو، ۲۰۰۹)، اهمال­کاری وسواس‏گونه (فراری و بک^[۲۰]، ۱۹۹۸) و اهمال­کاری تحصیلی (دی، منسینک و اوسلیوان^[۲۱]، ۲۰۰۰). در بین انواع اهمال‌کاری‌ها، متداول‌ترین شکل اهمال­کاری، اهمال­کاری تحصیلی است که نقطه مقابل آن اهمال‏کاری غیر تحصیلی می­باشد (مورفرود، ۲۰۰۸). اهمال­کاری غیر تحصیلی مربوط به سایر موقعیت­های زندگی چون پرداخت قبض آب و برق، شستن ظروف، جواب دادن به تلفن و پست الکترونیک و مانند آن‌ ها ظاهر می‌شود (جانسون و بلوم^[۲۲]، ۱۹۹۵). اهمال­کاری تحصیلی در فعالیت‌های تحصیلی، رفتارهایی چون حاضر شدن برای امتحان، انجام تکالیف خانه و نوشتن مقاله­ های درسی نمایان است که معمولاً اهمال­کاری همراه با عملکرد تحصیلی پایین است. این نوع اهمال­کاری را تمایل غالب و همیشگی فراگیران برای به تعویق انداختن فعالیت‏های تحصیلی تعریف نموده ­اند که تقریباً همیشه با اضطراب توأم است. نمونه بارز آن به تعویق انداختن مطالعه درس­ها تا شب امتحان و شتاب ناشی از آن است که گریبان­گیر دانش ­آموز یا دانشجو می‏شود. (بک، کونس و میلگرام^[۲۳]، ۲۰۰۰).
اهمال­کاری در خصوص تکالیف تحصیلی یک مشکل رایج در میان دانشجویان و دانش ­آموزان است و از مهم‌ترین علل شکست یا فقدان موفقیت فراگیران در یادگیری و دست­یابی به برنامه ­های پیشرفت تحصیلی است. تقریباً یک‌چهارم دانشجویان گزارش می­ دهند که مکرراً تا درجه‌ای اهمال‌کاری می­ کنند که برای آن‌ ها ایجاد استرس می­ کند که این امر عملکرد آموزشی ضعیف آن‌ ها را موجب می­ شود (بالکیس و دورو، ۲۰۰۹).
۲-۲-۲) نظریه­ های اهمال­کاری
برخی پژوهشگران اهمال­کاری را یک مشکل رفتاری معرفی کرده‌اند. در این دیدگاه اهمال­کاری به‌عنوان یک مشکل رفتاری شناخته‌شده و هدف از درمان کاهش نسبت یا درصد زمان اهمال­کاری و افزایش نسبت یا درصد مطالعه یا فعالیت می‌باشد. برخی دیگر معتقدند اهمال­کاری یک مشکل شناختی است. در این دیدگاه مبنای اهمال­کاری، افکار و باورهای غلط و غیرمنطقی در مورد چگونگی شرایط و نتایج فعالیت‌هاست. به اعتقاد برخی پژوهشگران، اهمال­کاری یک مشکل انگیزشی است؛ در این دیدگاه اهمال­کاری به دلیل تنبلی یا بی‌انگیزه بودن نیست، بلکه ازآن‌جهت انجام می‌گیرد که افراد اهمال­کار علاقه‌مند به انجام فعالیت دیگری هستند. اهمال­کاری می‌تواند یک عادت باشد که درنهایت به کاهش انتظار خودکارآمدی فرد منجر می‌شود. به اهمال­کاری به‌عنوان یک اختلال شخصیتی نیز نگریسته شده است. در این دیدگاه اهمال­کاری به‌عنوان ضعف وجدان (با ویژگی‌هایی چون بی‌ارادگی، نداشتن­پشتکار، تنبلی، عدم توجه و ضعف قدرت‌طلبی) شناخته‌شده است (کاظمی، فیاضی و کاوه، ۱۳۸۹).
نظریه‌های گوناگون در مورد اهمال‌کاری وجود دارد. نظریه‌های رفتاری اهمال­کاری را بر اساس نظریه تقویت تبیین می­ کنند؛ یعنی به تعویق انداختن کار برای فرد اثر تقویتی بیشتری دارد. رویکرد روان تحلیل‏گری اهمال‏کاری را به‌عنوان یک رفتار مسئله‌دار که نشان‌دهنده هیجان‌های روانی زیربنایی است و بیشتر دربرگیرنده احساس‌هایی نس
بت به خانواده فرد می‌باشد شناسایی می‌کند. رویکرد شناختی بر نقش باورهای غیرمنطقی و چشم‌داشت غیرواقع‌بینانه در اهمال­کاری تأکید می‌کند (بالکیس و دیورو، ۲۰۰۹).
۱-۲-۲-۲) نظریه روان تحلیل گری اهمال­کاری
بر اساس نظریه روان­کاوی فروید^[۲۴] اهمال­کاری اساساً درنتیجه اضطراب به وجود می ­آید (فروید، ۱۹۵۳، به نقل از جاردات^[۲۵]، ۲۰۰۴). اضطراب علامتی هشداردهنده برای خواسته‌های ناهشیار سرکوب^[۲۶]‌ شده «خود^[۲۷]» است، به‌محض اینکه «خود» اضطراب را تشخیص می­دهد، برای دفاع آماده می­ شود. بر اساس مکانیسم‌های دفاعی پویا^[۲۸] و اجتناب از تکلیف، تکالیفی که به اتمام نمی‌رسند در درجه اول به این دلیل کنار گذاشته‌شده‌اند که تهدیدی برای «خود» محسوب می‌شدند. در مکتب روان تحلیل گری هر اختلال روانی با مکانیزم­ های دفاعی مشخصی همراه است؛ بنابراین، اهمال­کاری یک مکانیزم برای کاهش ناراحتی‌های ناشی از اضطراب است.
افراد مضطرب، تفسیرهای فاجعه­باری از رویدادهای عادی دارند و این باورهای غیرمنطقی اضطراب را موجب شده و تکالیف خاصی بسیار ناخوشایند به نظر می­رسد که خود اهمال­کاری را موجب می‌شوند (سپهریان، ۱۳۹۰). راث­بلوم، سولومون و ماراکمی^[۲۹] (۱۹۸۶) بیان کرده‌اند که دانشجویان به دو دلیل اساسی مکرراً به اهمال‏کاری اقدام می‌کنند: ترس از شکست و بیزاری از تکلیف. همچنین آن‌ ها دریافتند که تفاوت دانشجویانی که به دلیل بیزاری از تکلیف به اهمال‌کاری اقدام می‌کنند با آن‌هایی که به دلیل ترس از شکست اهمال‌کاری می‌کردند؛ این بود که گروه دوم اضطراب بالا و عزت‌نفس پایین گزارش کردند.
۲-۲-۲-۲) نظریه کمال‌گرایی، ترس از شکست و دوری از اضطراب