This site can’t be reached

kiofood.ir took too long to respond.

 

 

۳-۷-۳ روایی پرسشنامه (اعتبار)^[۵۸]
مقصود از روایی آن است که وسیله اندازه گیری، بتواند خصیصه و ویژگی مورد نظر را اندازه بگیرد. اهمیت رواین از آن جهت است که اندازه گیری های نامناسب و ناکامی، می تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش و ناروا سازد. اعتبار در اصل به درستی وصحت اندازه گیری محقق بر می گردد (خاکی، ۱۳۸۳: ۵۲)
روایی تحقیق، میزان سازگاری پرسشنامه را به اهداف نشان می دهد. در خصوص روایی پرسشنامه این تحقیق، ابتدا با جمع آوری نظریات کارشناسان و استادان محترم راهنما و مشاور و چند نفر از مدیران و کارشناسان بازاریابی مورد بازنگری قرار گرفته و با حذف برخی از سوالات و تغییرو اصلاحات انجام شده در نهایت به پرسشنامه نهایی آن در پیوست آورده ایم، دست پیدا نمودیم.
۳-۷-۴ پایایی پرسشنامه (اعتماد)^[۵۹]
قابلیت اعتماد (پایایی):یکی از ویژگی های فنی ابزار اندازه گیری است، مفهوم یادشده با این سروکاردارد که ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان، تا چه اندازه نتایج یکسان بدست می دهد.
ضریب قابلیت اعتماد (ضریب پایایی)نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه گیری ویژگی های با ثبات آزمودنی و یا ویژگی های متغیر و موقتی آن را می سنجد. برای محاسبه قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری شیوه های مختلفی بکار برده می شود. از ان جمله می توان به روش های زیر اشاره کرد:

الف)اجرای دوباره (روش بازآزمایی)، ب)روش موازی (همتا)، ج)روش تنصیف (دونیمه کردن)، د)روش کودر ریچاردسون، ه) آلفای کرونباخ
کسانیکه برای تحلیل داده های خود از نرم افزار spssاستفاده می کنند می توانند پایایی ابزار اندازه گیری خود را باروش آلفای کرو نباخ محاسبه نمایند که فرمول آن به شرح زیر است :
G: تعداد زیر مجموعه سوالهای پرسشنامه
Si²: واریانس زیر آزمون
S²: واریانس کل آزمون
r_a=()()
هرچه درصد بدست آمده به ۱۰۰%نزدیکتر باشد بیانگر قابلیت اعتماد بیشتر پرسشنامه است.
نظر به اینکه حداقل ضریب پایایی لازم برای پرسشنامه‌های پژوهشی ۷/۰ می‌باشد و همانطور که ملاحظه می‌گردد در پرسشنامه طراحی شده ضریب آلفای محاسبه شده از ۸۱۱/۰ از ۷/۰ بالاتر است، لذا می‌توان نتیجه گرفت پرسشنامه مورد استفاده از پایایی لازم برخوردار می‌باشد.
جدول ۳-۳- آلفای کرونباخ پرسشنامه

 

متغیر

تعداد سوالات

سطح قابل قبول

ضریب آلفای کرونباخ

 

استفاده از شبکه ها

۷ سوال

۷/۰

۷۴۹/۰

 

کارآفرینی بین المللی

۸ سوال

۷/۰

۸۸۴/۰

 

کاهش عدم اطمینان استراتژی بازاریابی

۶ سوال

۷/۰

۷۰۴/۰

 

شاخص
مقادیر برازش

Chi-Square/Df
۸۱/۲

NFI
۹۱/۰

CFI
۹۰/۰

GFI
۹۲/۰

IFI
۸۹/۰

 

همچنین نتایج تحلیل عامل تاییدی برای هر یک از مضامین پایه در مدل سلامت سازمانی نشان داد که مضمونهای پنداره شناختی موجود با بار عاملی ۴۹/۰؛ ارزشهای اساسی پاسخگویی با بار عاملی ۵۳/۰؛ الزامات پاسخگویی به محیط با بار عاملی ۵۱/۰؛ درک رویکردهای پاسخگویی با بار عاملی ۴۷/۰؛ ملاحظات ضروری در جهت پاسخگویی با بار عاملی ۴۷/۰ و درک مشترک از ضرورت پاسخگویی نیز با بار عاملی ۷۱/۰ تبیین کننده بعد مفهومی پاسخگویی می باشند. در بعد ساختاری تعیین مامویتهای و مطلوبیتهای اساسی با بار عاملی ۶۲/۰ دارای بیشترین قدرت در جهت تبیین بعد ساختاری می باشد. همچنین ایجاد جهت گیری راهبردی با بار عاملی ۵۶/۰؛ ایجاد طرح سازمانی مناسب با بار عاملی ۵۴/۰؛ توسعه ی بستر فرهنگی با بار عاملی ۳۴/۰ و در نهایت پشتیبانی و هدایت نیز با بار عاملی ۴۶/۰ تبیین کننده ی بعد ساختاری می باشند. در بعد ساختاری ابعاد اتخاذ سازوکارهای مناسب با بار عاملی ۱۸/۰ و تعیین سیستم ارزیابی با بار عاملی ۲۶/۰ تبیین کننده این مضمون نبوده و در نتیجه از مدل سلامت سازمانی حذف شدند.

در بعد عملکردی مضمون حمایت مدیریت ارشد سازمان با بار عاملی ۶۹/۰ دارای بیشترین قدرت در جهت تبیین این بعد می باشد. هدفگذاری با بار عاملی ۴۳/۰؛ بهسازی حرفه ای با بار عاملی ۶۷/۰؛ وجود الگوی سیستمی با بار عاملی ۶۰/۰؛ انتشار نتایج حاصل از پاسخگویی با بار عاملی ۳۱/۰ نیز تبیین کننده ی این بعد می باشند. همچنین ابعاد ترغیب به نوآوری با بار عاملی ۱۲/۰ و نیز توجه به شرایط فرهنگی با بار عاملی ۱۹/۰ تبیین کننده این مضمون نبوده و در نتیجه از مدل سلامت سازمانی حذف شدند.
در بعد عاطفی انسجام سازمانی وجود رضایت ناشی از مشارکت با بار عاملی ۶۸/۰ دارای بیشترین قدرت در جهت تبیین این بعد می باشد. همچنین بعد یکپارچگی و همنوایی افراد با بار عاملی ۵۳/۰؛ بعد وجود انگیزهای مشترک با بار عاملی ۴۴/۰ و حمایت از مشارکت با بار عاملی ۳۱/۰ تبیین کننده ی این بعد می باشند. در این بعد نیز توانایی مقابله افراد با مشکلات با بار عاملی ۱۷/۰ تبیین کننده این مضمون نبوده و در نتیجه از مدل سلامت سازمانی حذف شدند.
در بعد ابزاری انسجام نیز شفاف سازی مرتب اهداف با بار عاملی ۷۱/۰ دارای بیشترین قدرت در جهت تبیین این بعد بود. بعد اتخاذ جهت گیری راهبردی با بار عاملی ۶۷/۰؛ ایجاد و تقویت بستر فرهنگی با بار عاملی ۴۶/۰؛ اتخاذ ترتیبات و سازوکارهای مقتضی با بار عاملی ۴۳/۰ و شکل گیری و تقویت مفروضات اساسی با بار عاملی ۳۵/۰ تبیین کننده ی این بعد می باشند. همچنین تشکیل گروه های کاری با بار عاملی ۱۳/۰ تبیین کننده این مضمون نبوده و حذف گردید.
در بعد اثربخشی درونی تحقق اهداف سازمان با بار عاملی ۵۲/۰؛ توجه به کیفیت با بار عاملی ۶۰/۰؛ تحقق اهداف کمی سازمان با بار عاملی ۷۳/۰ و بهبود مستمر منابع انسانی نیز با بار عاملی ۴۵/۰ مضمونهای تبیین کننده ی این بعد می باشند که تحقق اهداف کمی دارای بیشترین بار عاملی بود.
در بعد اثربخشی بیرونی ایجاد تغییرات در رفتار با بار عاملی ۶۴/۰ دارای بیشترین قدرت تبیین در این بعد می باشد. همچنین بهبود کارکردها با بار عاملی ۵۶/۰؛ تسهیل انطابق با اهداف با بار عاملی ۵۳/۰ و درجه کاربردپذیری خروجی ها با بار عاملی ۵۱/۰ عوامل تبیین کننده ی اثربخشی بیرونی می باشد.
در خصوص اثربخشی نهادی نیز ایفای نقش شایسته ی سازمان با بار عاملی ۷۸/۰؛ انطباق اهداف درونی و بیرونی سازمان با بار عاملی ۶۲/۰؛ شکل گیری تغییرات مثبت با بار عاملی ۵۴/۰ و نیز تحقق فسلفه وجودی سازمان با بار عاملی ۳۴/۰ تبیین کننده ی اثربخشی نهادی می باشند.
در بعد ارتباطات رهبری توسعه تصویر بیرونی مطلوب با بار عاملی ۹۱/۰ دارای بیشترین قدرت در جهت تبیین ارتباطات می باشد. همچنین استفاده از حداکثر ظرفیتهای محیطی با بار عاملی ۸۷/۰؛ توسعه ی ارتباطات راهبردی با بار عاملی ۶۲/۰ و توانمندی اتخاذ سبک های ارتباطی نیز با بار عاملی ۴۹/۰ تبیین کننده ی این بعد می باشد.
در بعد تصمیم گیری توسعه ی بینش و بصیرت با بار عاملی ۷۱/۰ دارای بیشترین قدرت در جهت تبیین این بعد می باشد. همچنین توان عملی تصمیم گیری با بار عاملی ۶۱/۰؛ توانمندی تصمیم گیری راهبردی با بار عاملی ۶۵/۰ و میزان اثربخشی و کارایی با بار عاملی ۳۶/۰ دارای بار عاملی مناسب در جهت تبیین این بعد می باشند.
در بعد تشخیص – جهت گیری برخورداری از مهارتهای اساسی رهبری با بار عاملی ۶۴/۰؛ تشخیص به موقع فرصتهای محیطی با بار عاملی ۴۳/۰؛ توانمندی تصمیم گیری راهبردی با بار عاملی ۳۷/۰ دارای بار عاملی مناسب در جهت تبیین این بعد می باشد. همچنین توسعه ی طرح های راهبردی مناسب نیز با با بار عاملی ۲۶/۰ نیز دارای توان لازم در جهت تبیین این بعد نبوده و در نتیجه حذف شد.
در خصوص بعد سازواری نیز باید گفت میزان چالاکی سازمان با بار عاملی ۷۱/۰؛ گزینش بهترین راه ها با بار عاملی ۵۱/۰؛ توانمندی تاثیرگذاری بر محیط با بار عاملی ۴۷/۰ و در نهایت توانمندی ایجاد تغییر در سازمان نیز با بار عاملی ۴۶/۰ نیز تبیین کننده ی این بعد بودند اما بعد توانمندی برخورداری از فرصتهای محیطی با بار عاملی ۲۹ /۰ فاقد روایی لازم بوده و در نتیجه حذف گردید. در نهایت مضامین و شاخصهای سلامت سازمانی با حذف گویه های غیر معنادار در شکل زیر آمده است.
پنداره شناختی موجود

۷۴/۰

 

 

ارزشهای اساسی پاسخگویی

ویژگی های اهمال کار :

 

 

• • تعلل ورزیدن و به تعویق انداختن

 

• • اهمال کاری به سرعت به صورت عادت در افرادظاهر می شود و از نظر آماری این عادت نزد بیشتر مردم رایج است . امام حسن (ع) می فرمایند : کسی که به چیزی عادت کرده ، بازگرانیدن او از عادتش شبیه معجزه است.

 

• • -این بیماری مسری است و از حالتی به حالت دیگر از فردی به فرد دیگر و از جامعه ای به جامعه‏ی دیگر سرایت می کند این امر می تواند به خانواده و جامعه و فرهنگ یک کشور آسیب وارد سازد . پژوهش های روانشناسی نشان می دهد این عادت در جوامع روندی روبه رشد دارد(آقا تهرانی ،۱۳۸۲).

 

 

آثار اهمال کاری :

 

 

• • بیشتر افراد از تأخیر در انجام کار خود و دیگران ناراحت و پشیمان هستند.

 

• • اهمال کاران در خود احساس پوچی و بی ارزشی می کنند.

 

• • در بیشتر گزارش هایی که اهمال کاران داده اند این نکته جلب توجه می کند که آنان از بی اعتمادی بنفس خود گلایه کرده اند .

 

• • بالاخره استمرار بر اهمال کاری انسان را به وادی حیرت و سر گردانی سوق خواهد داد(یائو^[۳۰]،۲۰۰۸)

 

 

پیامدهای اهمال کاری :

 

 

• • افسردگی : این بیماری خود گواه و نتیجه ی این است که اهمال کار می خواهد خود را از رنج اهمال کاری نجات دهد. لازم به ذکر است تا زمانی که اهمال کاری به شکل اعتیاد در نیامده افسردگی ناشی از آن درمان پذیر است اما هنگامی که اهمال کاری عادت شد در مان آن بسیار دشوار است.

 

• • بی کنترلی و بریدگی

 

• • وحشت زدگی درونی ، دلهره و احساس ترس های درونی نا گفته نماند که ویژگیهای فوق از نشانه های شکست روحی اهمال کار است (همان منبع).

 

 

بررسی علل اساسی اهمال کاری

 

 

1. 1. آسیب ها و ناهنجاریهایی که مربوط به روان شخص اهمال کار است : خود کم بینی ، توقع بیش از حد از خود ، پایین بودن سطح تحمل ، کمال طلبی وسواس گونه ، اشتیاق به لذت جویی کوتاه مدت ، فقدان قاطعیت و عدم اعتماد بنفس.

 

1. 1. آسیب هایی که در ارتباط با دیگر اشخاص و با محیط اطراف ، خود را نشان می دهد ؛ نارضایتی از وضع موجود ، عدم تسلط بر کار ، نگرش منفی به کار ، نگرش غیر واقع بینانه از دیگران ، احساس عدم مسئولیت ، لجبازی با دیگران(استیل،۲۰۰۷).

 

 

آسیب های اهمال کاری مربوط به محیط

دسته دیگر عوامل مؤثر در اهمال‌کاری، در ارتباط با سایر انسان ها می‌باشد که به آنها اشاره می‌کنیم:
۱. نارضایتی از وضع موجود:برخی پنداشته‌اند که بها دادن بیش از حد به امور مادّی همچون: خوب خوردن، خوش گذراندن و … از عوامل جدی خودکم‌بینی می‌باشد و خودکم‌بینی نیز به اهمال‌کاری منتهی می‌شود. اما باید گفت: دارایی و فقر در ابتلا به اهمال‌کاری نقش چندانی ندارد. هرچند این خودکم‌بینی می‌تواند بر بستر دارایی و یا ناداری قرار گرفته و بسان انگل به حیات خود ادامه دهد. ولی به نظر می‌رسد، آنچه بیش از همه در ایجاد اهمال‌کاری مؤثر است عبارت است از: «پرتوقعی و عدم‌رضایت از وضع موجود.» آری! پرتوقعی و نارضایتی از وضع موجود دو عامل مؤثر برای ایجاد سرخوردگی است.

در کتاب بشاره المصطفی لشیعه المرتضی آمده است: « سلمان فارسی گوید: دوست گرامی‌ام رسول اکرم(ص) مرا به چند نکته سفارش کردند که تا آخر عمرم آنها را از دست نخواهم داد. یکی از سفارشات این بود: (در امور دنیای خود) به پایین دست خود بنگر، نه به بالا دست خود(الطیری ،۱۴۲۰). در وضعیت دوم چون ترس از عدم موفقیت بر جان شخص، غالب می‌شود. بنابراین، او نمی‌تواند سعی و تلاش خود را با آرامش به انجام رساند و به شکست می انجامد. پس وحشت و اضطراب بار دیگر سرک کشیده، مانع موفقیت او می‌شود. بنابراین، هر کاری که شروع می‌کنید، باید از پیش، خود را برای مواجهه با برخی مشکلات پیش‌بینی نشده آماده سازید. در حالی که، این احتمال و آمادگی کاملا طبیعی و منطقی است. هربرت برث معتقد است که «تحمل ناپذیری در میزان شناخته شده در فرد، موجب حرکت و سازندگی می‌شود، و در حد افراط، موجبات بی‌رمقی و رخوت او را فراهم می‌کند.»
۲. نگرش منفی نسبت به کار:اگر از شما رفتاری سر زند که آن را ناپسند و گناه تلقی کنید، بی شک از آن بابت در خود احساس شرمساری، انفعال، اضطراب و هیجان را فراهم ساخته‌اید. این هیجان می‌تواند عامل و موجب عقب انداختن کار شود. وقتی کار را در غیرزمان مقرر به استاد تحویل دادید و او از شما به خوبی تحویل نگرفت، شرمندگی فزونی یافته و پس از آن، در انجام کار بعدی سردی بیش‌تری نشان خواهید داد. این همان اهمال‌کاری است، بلکه سردی خود عامل پا برجایی اهمال در جان آدمی خواهد بود. برای درمان این آفت، تلاش کنید از خطاها جداً پرهیز کنید تا اندیشه خود کم‌بینی در شما زدوده گردد و تقویت نشود. توجه کنید که در اسرع وقت، اقدام عملی را بر هر چیز دیگری مقدم بدارید(آلیس^[۳۱]،۱۳۸۵).

۳. نگرش غیر واقع بینانه به دیگران: پل هاک و آرونت بک گفته‌اند: «افسردگی با خصوصیاتی همراه است. آدم افسرده خود را سرزنش کرده و از دیگران ترحم می‌طلبد. این حالت‌ها با حس بدبینی نسبت به این و آن همراه است. از نظر وی، همه چیز بد جلوه می‌کند، در حالی که مردم بد نیستند. زندگی زیبا و دوست داشتنی است.» بنابراین، اگر افسردگی درمان گردد و شخص به این باور برسد که باید خودش از درون با بدی‌ها و زشتی‌های خود به جنگ و ستیز برخیزد و از حوادث نترسد، به یقین با اهمال به مبارزه پرداخته‌است.
۴. احساس عدم مسؤولیت در برابر دیگران: اگر انسان در برابر دیگران احساس مسئولیت نکند و تنها خودمدار باشد، در نتیجه اهمیت چندانی به دیگران نداده و در ارتباط با این و آن کم می‌آورد. برای درمان این مشکل، از روش جایگزینی می‌توان استفاده کرد؛ به این معنا که شخص لحظه‌ای بیندیشد که اگر او به جای دیگران بود دوست داشت که دوستانش با او چگونه برخوردی داشته باشند. امام علی(ع) در نامه‌ خود به فرزندش امام مجتبی(ع)نوشتند: «ای پسر جانم، سفارش مرا بفهم، و خود را میان خویش و دیگران ترازو قرار بده. یعنی از برای دیگری همان را بخواه که برای خود می‌خواهی و مخواه برای او آنچه را که برای خویش نمی‌پسندی و ستم مکن هم‌چنان که برای خود نمی‌پسندی. و نیکی کن همان‌طور که برای خود دوست‌داری.» در کتاب شریف نهج‌البلاغه بیش از دو بار و در سایر متون اسلامی فراوان آمده است که در برخورد با دیگران از این روش جایگزین بهره برید. بی شک بدون این راهکار تفهیم و تفاهم و ارتباط درست با دیگران حاصل نخواهد شد؛ چرا که انسان بر مبنای خودمداری و خودمحوری می‌اندیشد و می‌گوید که چرا دیگران این انانیت را برنمی‌تابند.
۵. لجبازی با دیگران:گاه بر اثر استیلای خشم و غضب، شخص از دیگری عصبانی شده و بر مبنای لجبازی با او به رفتاری نامناسب (اهمال‌کاری) دست می‌زند.اما او باید بداند که راه اصلاح دیگران نه تنها لجبازی نیست که خویشتن‌داری، تسلط بر خود، و بر خورد مناسب با آنهاست. در بیانات اهل‌بیت(ع)آثار بسیار بدی برای‌لجاجت و سر سختی در برابر دیگران آمده است که از جمله آنها، اموری را می‌توان نام برد که عبارتند از: شر، درگیری و جنگ و جدال، نابودی، بی‌رأیی، خسران و ضرر، فساد رأی، ورود به کارهای بی اهمیت، کینه، خود را در معرض بلا و گرفتاری قرار دادن و… .
۶. تلاش در جلب رضایت همگان:«جو» به مؤسسه «زندگی منطقی در شهر نیویورک» برای مشورت و درمان مراجعه کرده است. او از تن دادن به کارهای فراوان خود، برای جلب رضایت دیگران که او ناخواسته آنها را از خود می‌رنجاند، شکوه داشت. همسرش از روی عصبانیت که چرا او فرصت ندارد به کارخانه برسد، منزل را ترک کرده است. او کار رسمی خود را بدین سبب نمی تواند به موقع انجام دهد. بنابراین، او از این جهت فردی اهمال‌کار معرفی شده است. در نتیجه، افکار او پریشان، درهم، مضطرب، و نگران گشته است. آری، به وی گفته می‌شود که این گرفتاری‌ها را خودش به وجود آورده است.در حال حاضر، چاره آن است که بدون رودربایستی کارهای اضافی را ترک کند، به کارهای اصلی همت گمارد و اندیشه جلب رضای دیگران را از سر بیرون کند.
در نگرش اسلامی ما هرکس که خواهان وصول به کمال مطلق است، باید تمام همت خود را در جلب رضای خداوندی معطوف کند که برترین کمال قابل تصور انسانی است. در کلام وحی، کامل‌ترین انسان، حسین بن علی(ع)، این‌گونه توصیف شده است: «یا ایتها النفس المطمئنه، ارجعی الی ربک راضیه مرضیه …» ای صاحب نفس آرام، به سوی پروردگارت باز گرد در حالی‌که، او از تو راضی و تو از او خوشنودی (فجر: ۲۷و۲۸). بنابراین، آخرین و نهایت راه، وصول به بارگاه و مقام رضا و جلب خشنودی حضرت باری تعالی است.
۷. اهمال‌کاری و پرخاش‌گری انفعالی:شما خشم خود را فرو می‌برید ولی بازتاب آن را به صورت کم‌کاری و یا سهل‌انگاری نشان می‌دهید. بدین شکل، در حال رانندگی وقتی از گره خوردن ماشین‌ها به تنگ آمده‌اید و لحظه به لحظه بر عصبانیت شما افزوده شده، به جای اینکه دقیقاً در خط ویژه خود رانندگی کنید تا نظم برقرار گردد، خود مرتکب خلاف شده، تلاش می کنید تا از خط میانی بگذرید. عجیب‌تر اینکه، به جای حل مسئله، شما با این لج‌بازی مشکل‌ساز شده و به اعتراض دیگران با بی‌اعتنایی برخورد می‌کنید. البته، همیشه رفتار بازتابی به شکل پرخاشگری تجلی نمی‌کند، بلکه گاه با بی‌اعتنایی، کم‌کاری، عدم پذیرش خیرخواهی، و تنها گوش‌دادن و لجبازی کردن برخورد می‌شود. اما درمان این آفت، تنها کنترل خود با حفظ خونسردی و آرامش است. باید توجّه داشت که برخی امور از اختیار ما خارج است(شهیدی ،۱۳۸۰).

درمان اهمال کاری

- قدر شناسی از فرصت بدست آمده : شخص اگر گذر زمان و فرصتهای پیش آمده را درک نکند و حرکت زمان را به فراموشی سپرد در واقع خود را گول زده است . برای درمان ، شخص باید زمان را بشناسد و بر آن مبنا کار را اندازه گیری نماید . یعنی برای هر کاری زمان پایان در نظر بگیرد .
- اولویت بندی کارها : اشخاص برای خود وظایف گوناگونی در نظر بگیرند ، هر کسی باید بتواندکارهای با اهمیتی تر را با اولویت انجام دهد .
- تعیین وقت معین برای انجام کار : اغلب اهمال کاری ها نتیجه عدم آگاهی شخص از وقت معین برای انجام کار است. اگر انجام کاری را مطلق بدون قالب گیری زمانی در نظر بگیریم معمولاً اهمال به آن راه می یابد. برای درمان ، باید شخص زمان را بشناسد و بر آن مبنا ، کار را اندازه گیری کند .
- استفاده از فن جزء به جزء : کارها را به اجزای کوچکتر تقسیم کند تا بتواند بر آن مسلط شود .
- تعیین وقت معین برای اتمام کار ها .
- مشخص کردن کارها .
- اقدام به کار در حد توان: شخص با انتخاب غلط کار خارج از توان ، زمینه اهمال کاری را فراهم کرده است.
- تلاش در ایجاد انگیزه و پرهیز از تنبلی و بی حالی امام علی (ع) می فرمایند : « درد سستی و تنبلی را با داروی عزم و اراده جازم درمان کن » . نکته ای که می تواند انسان را در فرار از تنبلی کمک کند ، نگریستن به نتایج اهمال است .
- شکستن بستر اهمال کاری : بی شک توجیه حفظ موقعیت شخصی ، بستر اهمال کاری است اهمال کار هر چند بخواهد برای بستر خود دلیل و برهان اقامه کند ، ولی خود می داند که دلایلش قانع کننده نیست .
- اهمال کار ، باید برای درمان خویش ، بیش از هر چیز از عامل تقویت و ماندگار شدن اهمال کاری بپرهیزد.
- استفاده از هم پیمانی : شخص با خود عهد ببندد که اهمال نکند و اگر با خود قراری گذاشت ،تلاش کند در انجام آن کوشا باشد . در این گونه موارد می تواند با خدای خود ، همکاران ، همسر ، فرزندان ، عهد خود را در میان بگذارد و از آنان کمک بطلبد .
- تمرین مبارزه با شرم و کمرویی
- خود آشکاری حقیقی ؛ شاید دلیل اهمال کاری ترس از قضاوت دیگران باشد . در هرحال خود را نشان دهید . هرگز نگویید می ترسم در گفتارم اشتباهی رخ دهد . تلاش کنید با مردم صادق و بی تکلف باشید.
- ابراز احساسات کنید .
- وادار کردن فرد به انجام کار : احساس انجام کار ، اغلب از شدت تنش می کاهد و انگیزه بیشتری تولید می کند.
- توجه به عواقب توجیه گرایی ، که اهمال کاری را به شکل اعتیادی بی درمان در می آورد . هنگامی که توجیه عادت شد . ناهنجاری بر انسان حکومت خواهد کرد .
- تلقین درمانی
- تنبیه شرطی شدن اجتنابی
- تغییر محیط اگر رفتار انسان به روشی هدف دار انجام شود ، جایی برای اهمال کاری نخواهد بود چرا که تنها انجام کار ، انسان را از تردید و دودلی و ترس نجات می دهد . بیشتر اهمال کاران منتظر فرصت مناسبی هستند تا حوصله و حال کار را پیدا کنند غافل از این که این روش خود بهانه ای است برای به تأخیر انداختن فرصت های مناسب.
اهمال کار ، باید بیش از هر چیز از عامل تقویت و ماندگاری شدن اهمال کاری بپرهیزد . یعنی از توجیه کار های خویش اجتناب نماید . به هر حال ، راه های مختلف استفاده از اوقات فراغت زندگی را پیدا کند . با تجربه ، تحرک و تلاش امروز برای رسیدن به فردایی بهتر گام بردارد . اهمال کاری زائیده بینش منفی گرایانه ی انسان نسبت به کار است . اگر کاری را مشکل بدانیم و با دیدن منفی به آن نگاه کنیم . توانایی خود را به فراموشی می سپاریم و از آن غافل می شویم و شاید هم توجه به نکات منفی ما را از جهات مثبت و امتیازات آن کار غافل کند(آقا تهرانی ،۱۳۸۲).

*وقالَ علیهٱلسَّلامُ:لا مَرْحَباً بِوُجُوهٍ لا تُرَى إِلاّ عِنْدَ کُلِّ سَوْأَهٍ^[۹۸]*
و درود خدا بر او، فرمود: (جنایتکارى را حضور امام آوردند، که جمعى اوباش همراه او بودند.) مبارک مباد، چهره‏هایى که جز به هنگام زشتى‏ها دیده نمى‏شوند.
موضوع: (اخلاقى، اجتماعى) نکوهش انسان‏هاى شرور ؛
حضرت علی (ع)کرامت انسان را یادآوری می فرمایدونسبت به پایمال کردن آن بخاطرارتکاب اعمال زشت هشدارمی دهد….. (موسوی ؛۱۳۷۶؛:۵/۳۶۷)

وجوه بیانی وسیمای ادبی حکمت؛

الف.مجاز؛
وُجُوه در لا مَرْحَباً بِوُجُوهٍ(مجازمرسل از عوام و فرومایگان به علاقه جزءزیراچهره هاراآورده واز آن اراده افراداوباش وسفله را فرموده اند)
ب.کنایه؛
.لا تُرَى إِلاّ عِنْدَ کُلِّ سَوْأَهٍ ،کنایه ی تعریض از عدم اجتماع درامور پسندیده و معروف است.( احمدنژاد؛۱۳۸۵: ۶۶)

۴-۰۴۹ نهج البلاغه-حکمت ۲۰۴

* وَقالَ عَلَیهِ ٱلسَّلامُ:لا یُزَهِّدَنَّکَ^[۹۹] فِی ٱلْمَعْرُوفِ مَنْ لا یَشْکُرُهُ لَکَ-فَقَدْ یَشْکُرُکَ عَلَیْهِ مَنْ لا یَسْتَمْتِعُ بِشَیْ‏ءٍ مِنْهُ-وَ قَدْ تُدْرِکُ مِنْ شُکْرِٱلشَّاکِرِ-أَکْثَرَ مِمَّا أَضَاعَ ٱلْکَافِرُ-وَاللَّهُ یُحِبُّ ٱلْمُحْسِنِینَ*
و درود خدا بر او، فرمود: ناسپاسى مردم تو را از کار نیکو باز ندارد، زیرا هستند کسانى، بى آن که از تو سودى برند تو را مى‏ستایند، چه بسا ستایش اندک آنان براى تو، سودمندتر از ناسپاسى ناسپاسان باشد. (و خداوند نیکوکاران را دوست دارد
موضوع:(اخلاقى،اجتماعى)بى‏توجّهى به سپاسگزارى مردم.
دراین حکمت شریف حضرت علی (ع)انسان هارابه نیکی کردن تشویق می کندواز ترک معروف و نیکی به دیگران به بهانه ناسپاسیشان برحذرداشته اند.

وجوه بیانی و سیمای ادبی حکمت؛

مجموع حکمت کنایه ی تعریض است یعنی اگرهدف ازنیکی کردن کسب رضایت خداوند باشدکه خداوندنیکوکاران رادوست داردوبرای تومحبت خداکفایت می کند واگرهدف از این کارستایش وشکرگزاری افرادباشددراین صورت اگرافرادبهره منداز نعمت ،ناسپاسی کننددیگری شکرگزارآن خواهدبود…[چون احسان و کارنیک را همه دوست داردند] (بحرانی ؛ ۱۳۷۳ : ۵/۵۸۹)

۴-۰۵۰ نهج البلاغه-حکمت ۲۰۶

*وَقالَ عَلَیهِ ٱلسَّلامُ:أَوَّلُ عِوَضِِ ٱلْحَلِیمِ مِنْ حِلْمِهِ أَنَّ ٱلنَّاسَ أَنْصَارُهُ عَلَى ٱلْجَاهِلِ ِ*
و درود خدا بر او، فرمود: نخستین پاداش بردبار از بردبارى‏اش آن که مردم در برابر نادان، پشتیبان او خواهند بود.

موضوع: (اخلاقى، اجتماعى)ره آوردحلم و بردبارى

علی (ع)دراین حکمت مسلمانان رابه ایجادفضیلت بردباری وشرح صدردربرابرانسان های نادان تشویق می کندو یاری و نصرت دیگران را به عنوان پاداش این فضیلت معرفی می فرمایند.

وجوه بیانی و سیمای ادبی حکمت؛

الف.مجاز؛
عِوَضِِ در عبارت أَوَّلُ عِوَضِِ ٱلْحَلِیمِِ مِنْ حِلْمِهِ…مجازعقلی است به علاقه کلیت،زیرا عوض عام و یاری و نصرت مردم نسبت به آن جزئی تراست.عوض را دراینجابه جای کمک هایی که مردم به انسان های بردباردرمقابل انسان نادان پاداش می دهند،به کاربرده است.(خوئی؛۱۲۹۱ه.ق:۱/۲۷۸)
ب.کنایه؛
[ مجموع حکمت کنایه تعریض است] ودرآن تشویق کردن به فضیلت بردباری نهفته است به وسیله یاری رساندن مردم به دارنده این فضیلت درمقابل جاهل هنگام حماقتش. (قمی ؛۱۳۷۵ :۱/۵۵)

۴-۰۵۱ نهج البلاغه-حکمت ۲۰۷

*وَقالَ عَلَیهِ ٱلسَّلامُ:إِنْ لَمْ تَکُنْ حَلِیماً فَتَحَلَّمْ^[۱۰۰] فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِِقَوْمٍ إِلاّ أَوْشَکَ^[۱۰۱] أَنْ یَکُونَ مِنْهُمْ*
ترجمه؛و درود خدا بر او، فرمود: اگر بردبار نیستى، خود را به بردبارى بنماى، زیرا اندک است کسى که خود را همانند مردمى کند و از جمله آنان به حساب نیاید

موضوع؛(اخلاقى، اجتماعى)ارزش همانند شدن با خوبان

دراین حکمت حضرت (ع)دوراه حاصل شدن وبه دست آوردن فضایل اخلاقی وروحی رابیان فرموده است.
وجوه بیانی و سیمای ادبی حکمت
کنایه؛
مجموع حکمت کنایه است به صورت ایماء،هدف تشویق افراد به ایجادواکتساب فضیلت حلم وبردباری است.( احمدنژاد؛۱۳۸۵: ۶۶)

۴-۰۵۲ نهج البلاغه -حکمت ۲۱۱

*وَقالَ عَلَیهِ ٱلسَّلامُ:ٱلْجُودُ حَارِِِسُ ٱلأَعْرَاضِ ِ-وَ ٱلْحِلْمُ فِدَامُ^[۱۰۲] ٱلسَّفِیهِ-وَ الْعَفْوُ زَکَاهُ ٱلظَّفَرِِ-وَ ٱلسُّلُوُّ^[۱۰۳] عِوَضُکَ مِمَّنْ غَدَرَوَ ٱلِاسْتِشَارَهُ عَیْنُ ٱلْهِدَایَهِ- وَ قَدْ خَاطَرَ مَنِ اسْتَغْنَى بِرَأْیِهِ وَ ٱلصَّبْرُ یُنَاضِلُ^[۱۰۴] ٱلْحِدْثَانَ^[۱۰۵]-وَ ٱلْجَزَعُ مِنْ أَعْوَانِ ٱلزَّمَانِ وَ أَشْرَفُ ٱلْغِنَى تَرْکُ ٱلْمُنَى- وَ کَمْ مِنْ عَقْلٍ أَسِیرٍ تَحْتَ هَوَى أَمِیرٍ-وَ مِنَ ٱلتَّوْفِیقِ حِفْظُ ٱلتَّجْرِبَهِ-وَ ٱلْمَوَدَّهُ قَرَابَهٌ مُسْتَفَادَهٌ وَ لا تَأْمَنَنَّ مَلُولاً*
و درود خدا بر او، فرمود: بخشندگى، نگاه‏دارنده آبروست،
و شکیبایى دهان بند بى‏خردان،
و عفو زکات پیروزى،
و دورى کردن، کیفر خیانتکار،
و مشورت چشم هدایت است.
و آن کس که با رأى خود احساس بى‏نیازى کند به کام خطرها افتد،
شکیبایى با مصیبت‏هاى شب و روز پیکار کند،
و بى‏تابى، زمان را در نابودى انسان یارى دهد،
و برترین بى‏نیازى ترک آرزوهاست،

انتظار می رود استقرار سیستم برنامه ریزی منابع سازمان از طریق تهیه اطلاعات دقیق و به موقع در سطح واحد تجاری تصمیم گیریهای مدیریت را بهبود بخشد (Poston 2001) اگر سیستم برنامه ریزی منابع سازمان به درستی و با درنظر گرفتن ملاحظات اقتصادی و سازمانی استقرار یابد افزایش بهره وری سازمان قطعی است. شرکت هایی که در سیستم برنامه ریزی منابع سازمان سرمایه گذاری میکنند از عملکرد قوی تر ومزیت های مالی بالاتری بهره می جویند (Hitt 2002) درواقع ERPزیربنای یک نظام تجاری قدرتمند است که موجب ژرفای اطلاعات عملیاتی و وسعت اطلاعات درمورد زنجیره ارزش می شود (Wagner 2006) بااین وجود استقرار این سیستم ها اغلب سازمان ها را باچالش جدی مواجه مینماید. شواهد زیادی وجود دارد که نشان میدهد بسیاری از پروژه های استقرار در زمان مقرر و در محدوده بودجه تعیین شده پایان نپذیرفته اند (Austin 2003) به عنوان مثال می توان شرکت هرشی را نام برد که در اثر اجرای نادس پروژه ۱۱۲ میلیون د لاری ERP در سه ماه سوم سال ۱۹۹۹ نوزده درصد کاهش سود را تجربه نمود . شرکت صنایع مایلر در سه ماهه آخر سال ۱۹۹۹ متحمل زیان عملیاتی برابر با ۳/۵ میلیون دلار شد که ناشی از هزینه های زیادو ناکارا بودن سیستم های ERP بود. دانشگاه ماساچوست وایندیانا نیز کاهش درامد ، هدر رفتن زمان ،هزینه های زیاد وتاخیر ناشی از استقرار نامناسب را گزارش نموده اند (Songini bray 2004).
نکته مهم این است که پیاده سازی یک سیستم ERP بصورت موفق در یک سازمان بسیار مشکل است بگونه ا ی که براساس مطالعاتی که صورت گرفته تاکنون ۵۰% موارد پیاده سازی این سیستم با شکست مواجه شده و در ۹۰% سیستم های پیاده شده موفق ، فراتر از زمان و بودجه مصوب اولیه عمل شده است.اگر چه این ارقام و درصدها متفاوتند امااین پیام را مخابره میکنندکه پروژه های تکنولوژی اطلاعات از جمله ERP در زمره پروژه های پرریسک قرار میگیرند. بنابراین باوجود مزایای بی شماری که پیاده سازی ERP برای سازمان دارد تا زمانی که توجیه لازم برای انجام این کار وجودندارد هیچ سازمانی نباید خود را درگیر آن نماید (Muscatello2006).

درنهایت می توان گفت که سیستم ERPبرروی تمامی جنبه های کسب و کار که شامل ساختارهای سازمانی ( ازجمله میزان کنترل رسمی ، تمرکز ، تعداد لایه های سازمانی ، حیطه نظارت و اندازه سازمان ) فعالیت ها ، فرایندها و محیط اثر گذار می باشند بنابراین برای موفقیت در آینده بسیار ضروری است و راهی برای رشد و حفظ توان رقابتی است و بایستی به اعمال تغییرات به صورت یک فرصتی بالقوه به سازمان نگریسته شود که باعث استاندارد سازی فرآیندهای کاری شود ( شفیی نیک آبادی ۱۳۸۶).
مزایای پیاده سازی ERP
پیاده سازی سیستم ERP مزایای بیشماری را برای سازمانها به ارمغان می آورد اما باید توجه داشت که این مزایا و بهبود فرایندهای تجاری سازمان به راحتی قابل دست یابی نیستند. پیاده ساز ی موفق یک سیستم ERP بستگی بسیار زیادی به انتخاب سیستم مناسب ، تامین کننده مناسب ، نحوه ی بومی سازی نرم افزار در سازمان باتوجه به استراتژی فرهنگ و ساختار سازمان ، تعهد و حمایت مدیریت سازمان از پیاده سازی نرم افزار ، شایستگی مشاوران در پیاده سازی نرم افزار ، کنترل پروژه مناسب در طول فرایند پیاده سازی و اتمام پروژه در زمان مشخص ، بودجه پیش بینی شده و مواردی از این دست دارد.
ازاین عوامل که بگذریم پیاده سازی ERP در سازمان مزایای بسیار زیادی را به همراه خواهد داشت که به صورت خلاصه میتوان به موارد زیر اشاره نمود ( کسرایی ۱۳۸۷):
ایجاد یکپارچگی سازمانی : هدف عمده ، یکپارچه سازی تمامی بخشها و جریانهای اطلاعات کارکردی یک شرکت به شکل یک سیستم کامپیوتری واحد که قادر به برطرف کردن تمامی نیازهای سازمان باشد میباشد. دونوع یکپارچه سازی برای سیستم ها وجود داد داخلی و خارجی یکپارچه سازی داخلی عبارت است از یکپارچه سازی بین برنامه های کاربردی یا میان برنامه های کاربردی و پایگاه داده ها درداخل یک سازمان و یکپارچه سازی خارجی به یکپارچه سازی برنامه ها یا پایگاه داده شرکای کاری گفته می شود.
استانداردسازی : فرایندهای سازمانی براساس بهترین تجربیاتی که شرکتهای عرضه کننده نرم افزار از سازمانهای مختلف به دست آورده اند در سیستم ERPاستاندارد می شوند.
مهندسی مجدد فرایندهای سازمانی : از ERPبه عنوان کاتالیزور و یاتسهیل کننده در BRPیا مهندسی مجدد فرایندهای سازمانی نام برده شده ا ست.
تبدیل فرایندهای سازمانی از حالت ضمنی به حالت صریح به علت مهندسی مجددی که در فرایندهای سازمان صورت می پذیرد .
امکان نصب و راه اندازی سریعتر سیستم های مرتبط با ERP در سازمان از جمله ماژولهای مختلف این نرم افزار یا سایر نرم افزارهای کاربردی که از طرف عرضه کنندگان ERPارائه نشده ومخصوص آن سازمان هستند.
امکان و یاتسهیل توسعه سیستمهاو فناوری های جدید مانند سیستم های به هنگام (ITT)
امکان ایجاد همکاریهای تجاری سرمایه گذاری های مشترک ادغام برای سازمانها باهزینه کمتر و بازدهی بیشتر و نتیجه بهتر
تغییر تمرکز از برنامه نویسی کامپیوتر در سازمان به بهبود فرایندها
فراهم شدن زیر ساخت لازم به منظور پرداختن به مدیریت زنجیره ای تامین (SCM) , و مدیریت ارتباط با مشتری (CRM)
توسعه زیر ساخت لازم به منظور وارد شدن به تجارت الکترونیک (E-Business)
حذف فعالیتهای تکراری
ثبت داده های عملیاتی در حین انجام کار
حفظ امنیت نگهداری داده ها به صورت متمرکز و برنامه ریزی شده
دسترسی سریع و به روز به داده ها
کاهش شدید مصرف کاغذ
بهبود تصمیم گیری به دلیل دسترسی به داده های به روز و مناسب
استراتژی های بهره گیری از سیستم ERP
برای بهره گیری از این سیستم هفت استراتژی عمده وجود دارد که می توان به طور خلاصه به آنها اشاره کرد ( شفیعی نیک آبادی ،۱۳۸۶).
نصب و پیاده سازی یک سیستم یا یک بسته نرم ا فزاری کامل بدون اعمال هیچ تغییری در سازمان : دراین استراتژی روش های کار عوض شده و کارکنان در مورد فرایندهای جدید‌آموزش می بینند که این استراتژی سریعترین و کم خطرترین راه بهره گیری است و مهمترین مشکل عمده این استراتژی مقاومت زیاد کارکنان در برابر این تغییرات ناگهانی است.
انتخاب یک محصول خاص از یک شرکت فروشنده و اعمال تغییراتی در آن در جهت تطابق سازی با فرایندهای سازمانی که زمانبری وهزینه بالایی به علت اعمال تغییرات ، دارد و ریسک زیادی رامتحمل می شویم پس بایستی درمورد وضعیت شرکت فروشنده اطمینان حاصل شود اما در این حالت مقاومت کارکنان کمتر خواهدشد زیرا سیستم نرم افزاری براساس فرایندهای جاری تغییر می یابند و فرایندکاری تغییرات خیلی کمی دارند.
گزینش بهترین ماژولها از بهترین بسته های نرم افزاری : در اینحالت به جای اینکه یک نرم افزار کامل خریداری شود از بهترین بسته های نرم افزاری موجود بهترین ماژولها انتخاب می شوند و با هم یکپارچه می شوند. مهمترین مشکل استفاده از این استراتژی زمانبری بالا در انتخاب بهترین ، هزینه بری بالا و ایجاد یکپارچگی و انسجام بسیار سخت بین ماژول های مختلف از شرکت های مختلف است این استراتژی بیشتر توسط سازمانهای بزرگ با سطح درامد بالا اعمال می شود زیرا به کمک این استراتژی به دنبال ایجاد قابلیت‌های اضافی در سازمان خود هستند.
گزینش بهترین ماژولهای یک بسته نرم افزاری : در این استراتژی از یک بسته نرم افزاری چند ماژول برای واحدهای سازمانی که ارتباط و یکپارچگی آنها با هم بسیار مهم است انتخاب می شود و فقط در آن چند واحد منتخب پیاده سازی صورت میگیرد.
ایجادسیستم به صورت داخلی : در این استراتژی سازمان خود اقدام به تهیه یک بسته نرم افزاری کامل برای خودش میکند که برای اعمال این استراتژی ، سازمان نیاز به مجموعه ای از متخصصین داخلی و خارجی در گرایشهای مختلف دارد و مهمترین فایده این استراتژی رسیدن به حداکثر تطابق بین سیستم و سازمان می باشد اما از نظر ریسک هزینه سازمان و وجود سختیها در بالاترین سطح در میان دیگراستراتژی های واقع است.
ایجاد سیستم داخلی به همراه ماژول های دیگر شرکت ها : این استراتژی ترکیبی از استراتژیهای قبلی است. دراین استراتژی بخشی از بسته درداخل سازمان تهیه می شود و بخشی دیگر توسط ماژول های دیگر فروشندگان وارد سازمان خواهد شد و این دو باهم یکپارچه می شوند که ریسک و زمانبری کمتری نسبت به استراتژی قبلی دارد اما بامشکل هماهنگی ماژول های داخلی با ماژول های خارج از سازمان مواجه خواهیم بود.
اجاره : دراین استراتژی که ساده ترین نوع استراتژی است یک بسته از شرکتی اجاره گرفته می شود و بایستی درقبال استفاده ماهیانه مبلغی را به شرکت اجاره دهنده پرداخت نماییم. در این استراتژی نمیتوان گفت که ارزانترین روش است زیرابستگی به موقعیت ومیزان هزینه اجاره و نوع شرکت اجاره دهنده دارد.
رایج ترین استراتژی از میان استراتژیهای هفت گانه استراتژی گزینش یک محصول خاص و تغییر وتطبیق آن با سازمان است و استراتژی رایج دیگر پیاده سازی کامل یک سیستم از یک شرکت خاص است و استراتژی ایجاد سیستم به صورت داخلی کمترین کاربرد در میان سازمانها رادارد.بایستی این امر را لحاظ کرد که انتخاب هراستراتژی ، وابسته به اندازه سازمان ، سطح در آمدی آن ، حد پیچیدگی فرایندها و میزان تلاطم و پویایی محیط میباشد.
انتخاب بسته نرم افزاری ERP
یکی از مراحل استقرار سیستم های برنامه ریزی منابع سازمان انتخاب نرم افزار مناسب است. طی فرایند انتخاب نرم افزار از میان محصولات موجود در بازار موردی که بیشترین انطباق با نیازمندی های سازمان راداشته باشد انتخاب می شود. باتوجه به اینکه نیازمندی های سازمان در زمینه سیستم برنامه ریزی منابع سازمان بسیار تفصیلی و گسترده بوده ومحصولات ارائه شده نیز دارای ویژگی ها و قابلیت‌های مختلفی هستند انتخاب نرم افزار در استقرار سیستم مقوله بسیارمهمی می باشد.
سیستم های برنامه ریزی منابع سازمان درابتدا عمدتا برای سازمان های تولیدی عرضه میشدند. لیکن در حال حاضر تولیدکنندگان این سیستم ها محصولاتی را منطبق بر نیازمندیهای صنایع خاص عرضه نموده اند . هم اکنون کمتر صنعتی را میتوان یافت که سیستم برنامه ریزی منابع سازمان در آن نفوذ نکرده وتوسعه نیافته باشد. در فرایند انتخاب نرم افزار با توجه به کسب وکار اصلی و نیازمندی های کلیدی سازمان از میان محصولات موجود به جستجو پرداخته و محصول مناسب انتخاب می شود. در مراحل انتخاب نرم افزار بررسی می شود که در محدوده کسب وکار سازمان چه سیستم هایی عرضه شده اند و هر کدام دارای چه ویژگی ها وتوانمندیهایی می باشند بدون گذراندن دقیق مرحله انتخاب نرم افزار این ریسک وجود داد که محصولی نامناسب و غیر منطبق برنیازمندیهای سازمان انتخاب شود که این امر باعث می شود که در مراحل پیاده سازی واستقرار سیستم ، سازمان با مشکلات جدی روبرو گردد. هرچه محصول انتخاب شده با نیازمندی های سازمان انطباق بیشتری داشته باشد تغییرات اعمال شده در سیستم در مراحل آتی کاهش یافته و ریسک پیاده سازی و استقرار سیستم نیز به مراتب کمتر می شود.در صورتیکه کارکردهای سیستم با نیازمندی های سازمان منطبق نباشد باید یا فرآیندهای سازمان راتغییرداد تا با سیستم هماهنگ شود و یا اینکه سیستم را سفارشی نمود تا قابلیت پشتیبانی از فرآیندها را داشته باشد که در دوحالت زمان وهزینه پیاده سازی افزایش یافته و ریسک پیاده سازی سیستم نیز زیاد می شود همچنین در این حالت باتوجه به زیاد بودن حجم تغییرات احتمال مقاومت در مقابل تغییر کارکنان نیز افزایش می یابد ( فتحیان ۱۳۸۴).
خیلی از سازمانهایی که بدون دقت نرم افزار ERP راتهیه می کنند در طی پیاده سازی بامسائل جدی و حادی مواجه میشوند . مسائلی که با ارزیابی اصول ، امکان جلوگیری از آنها وجود دارد . از آنجائیکه فرایند ارزیابی وانتخاب هیچ دو سازمانی یکسان نیست و براساس ویژگیهای داخلی وشرایط خاص سازمانی متفاوت است بررسی کارهایی که دراین زمینه انجام شده است بی فایده نخواهدبود . از آنجا که سیستم های اطلاعاتی به عنوان یکی از مهمترین سیستم های موجود در حوزه علوم کامپیوتر از نقش ویژه واستراتژیکی برخوردار هستند و به همین جهت در سالهای اخیر تحقیقات فراوانی در این زمینه از علوم فنی و مهندسی انجام گرفته است و درحالی که فعالیتهای گسترده ای در زمینه پیاده سازی سیستمهای اطلاعاتی صورت گرفته ولی درزمینه ارزیابی وانتخاب آنها کارهای علمی تحقیقاتی زیادی انجام نشده است ( نیکجو ۱۳۸۶)
شواهد بیانگر این واقعیت تلخ است که تعداد زیادی از سازمانها با وجود صرف بخش زیادی از منابع مالی انسانی و یا زمانی خود برای این سیستم در پیاده سازی موفق و یا بهره برداری اثر بخش از آن ناکام مانده اند. به منظور جلوگیری از اتلاف منابع ارزشمند سازمانی در پیاده سا زی ERP و مهمتر از ان حفظ سازمان در برابر مخاطرات احتمالی پیاده سازی این سیستم لازم است قبل از اتخاذ هر تصمیمی از انتخاب یک بسته نرم افزاری ERP مناسب اطمینان حاصل شود. سیستم های ERP یکی از نیازهای ضروری هر شرکت است تا رقابت پذیری اش رابهبود دهد . برطبق موفقیت پیاده سازی سیستم ERP شرکت میتواند در بازارهای جهانی به مزیت رقابتی دست یابد (Davenport 2003).
دریای سیستم های برنامه ریزی منابع سازمان بسیار وسیع می باشد و گذر از این دریای پرتلاطم کار آسانی نیست. شرکتهای زیادی وجود دارند که به ارائه محصولات ERPمی پردازند و همه به دنبال جذب مشتریان جدید و حفظ مشتریان قدیمی خود می باشند.طبق تحقیقات به عمل آمده توسط گروه آبردین “۲۵ درصد از ۶۵۰ سازمان متوسز تحت برسی طی ۳ سال اول تصمیم به جایگزینی سیستم های ERP خود گرفته اند ” در این تحقیق امده است ” ازدیاد سیستم های ERP به طور قابل توجهی منحصر به بروز این استراتژی های جایگزین شده است به طور ی که ۴۰ درصد سازمان ها تمایل به یکپارچه سازی سیستم های متعدد خود در سازمان داشته اند.۳۷ درصد سازمان ها نیز به نیاز نرم افزارهای جهانی و استاندار با قابلیت‌های بین المللی اشاره نموده اند (Aberdeen 2007).
پیاده سازی سیستم ERPبه علت پیچیدگی ، هزینه بالا و ریسک های سازگاری یکی از مشکل ترین پروژه های سرمایه گذاری می باشد. شرکتها میلیون دلار هزینه کرده اند و مقدار زیادی ساعت کاری را صرف راه اندازی سیستم های نرم افزاری ERP نموده اند.بنابراین انتخاب دقیق نرم افزار و گزینش یک محصول منطبق بر نیازمندی های سازمان باعث کاهش زمان و هزینه پیاده سازی سیستم شده وموفقیت استقرار سیستم را افزایش میدهد (Yusuf et al 2004).
سابقه تحقیقات و مطالعات انجام گرفته
در رابطه با ارزیابی آمادگی پیاده سازی سیستم های مختلف مدیریتی تحقیقات مختلفی صورت گرفته است که می توان به مدل هایی همچون مدل رزمی وچندین مدل که درپی خواهد آمد، اشاره کرد .
رزمی و همکاران (۲۰۰۹) محقق بیان می کنند مطالعات گذشته نشان دهنده شکست‌های فوق العاده زیادی در زمینه پروژه های برنامه ریزی منابع سازمانی(ERP) ، می‌باشد از این‌رو انجام ارزیابی در مرحله نخست برنامه پیاده سازی ERP جهت شناسائی ضعف‌ها و مشکلاتی که منجربه شکست پروژه می‌گردد ضروری به نظر میرسد.در ادبیات و نوشته ها هیچ راه حل روشن و عملی ای برای حل این نوع از مشکلات یافت نگردیده است.
در این مقاله نگاه جدیدی از عوامل آمادگی بنگاه جهت پیاده سازی نمودن یک پروژه ERP ارائه گردیده و چارچوب آن توسط فرایند شبکه تحلیلی فازی توسعه داده شده است.شرایط فعلی بنگاه در خصوص پروژه ERP می‌تواند تعیین و تغییرات ضروری قبل از پیاده سازی ERP می‌تواند مشخص گردد. آمادگی پیاده سازی ERP ، به مدیریت پروژه ، موارد سازمانی و تغییر در حوزه و سطوح مدیریت تجزیه گردیده است و پس از یک سری مطالعات وسیع بر روی عوامل موفقیت بحرانی در پیاده سازی ERP، فاکتورهای ارزیابی شناسائی می‌گردند. (Razmi et al,2009).
همچنین می‌توان به مدل محمدی(۱۳۸۵) برای ارزیابی بکارگیری مدیریت دانش اشاره کرد. که ببان می دارد جهت کاهش ریسک پیشنهاد می‌شود سنجش آمادگی برای مدیریت دانش در سازمان انجام شود و برای رسیدن به چنین هدفی ارائه مدل آمادگی سازمانی برای مدیریت دانش اجتناب ناپذیر می نماید. به همین جهت در این پژوهش مدلی مفهومی ارائه و برای سنجش آمادگی یک سازمان بکار برده شده است. بطور کلی در این پژوهش با بهره گرفتن از روش تحلیل عاملی تاییدی ۵ عامل با ۱۹ شاخص تایید که عبارت بودند از :"فرهنگ سازمانی"، “ساختار سازمانی"، “زیرساخت IT “،"حمایت از تغییر"و"محتوای تغییر". شاخص های فرهنگ سازمانی، اعتماد، همکاری، جوباز و یادگیری از اشتباهات بود. شاخص های ساختار سازمانی، رسمیت گرایی، تمرکز زدایی، کانالهای ارتباطی و کار تیمی بود. شاخص های زیرساخت فناوری اطلاعات شامل شبکه و سخت افزار، کیفیت اطلاعات، انعطاف پذیری و نرم افزارهای کاربردی بود. شاخص های محتوای تغییر، تناسب و ناسازگاری بود و شاخص های مدیریت تغییر آموزش، پاداش و مشارکت کارکنان بود و در نهایت سازمان مورد نظر از طریق این پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت و وضعیت آمادگی آن در ابعاد مختلف از طریق نمودار نشان داده شد. و نهایتاً بر اساس وضعیت سازمان پیشنهاداتی به آن ارائه شد.
مدل انصاری و رحمانی یوشانلویی (۱۳۸۹) در مقاله ای تحت عنوان ” شناسایی و بررسی آمادگی بکارگیری مدیریت دانش” بیان می کنند امروزه، منبع اصلی برای افراد وکل اقتصاد، دانش است. برجسته ترین عاملی که کار مدیران و کارکنان دانشی را در پیش بینی راهبردها و جهت گیری های کلان پیشرفت و توسعه در سازمان ها پیچیده و مبهم ساخته، سرعت رشد انفجاری رشد دانش بشر است. لذا، سازمان‌ها در پی شناسایی عوامل موثر، سنجش و بسترسازی به منظور ایجاد مدیریت دانش برآمده‌اند تا به‌موقع، از منابع دانشی خود و محیط پیرامون بهره‌برداری کنند. هدف آنها از این تحقیق با مفروض داشتن پنج عامل فرهنگ سازمانی، ساختار سازمانی، استراتژی و رهبری، تکنولوژی اطلاعات و منابع انسانی در پی شناسایی و بررسی وضعیت هر یک از این عوامل در کتابخانه های شهر تهران برای بکارگیری مدیریت دانش به منظور توجه و تقویت عوامل ضعیف‌تر بوده است. در این مقاله برای روایی از نظرات خبرگان، اساتید و مشاوران و برای پایایی ابزارتحقیق یعنی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. فرضیه‌های تحقیق با آزمون دوجمله‌ای وt- استیودنت تست گردید و در نهایت، برای نشان دادن میزان آمادگی از نمودارهای راداری استفاده شد. تمامی فرضیات مربوطه رابطه مثبت عوامل با بکارگیری مدیریت دانش تایید و از نظر آمادگی فرهنگ (۳.۴۵)، استراتژی و رهبری (۳.۰۴۱)، ساختار سازمانی (۳.۱۵)، زیر ساخت تکنولوژی اطلاعاتی (۰۴/۳)، منابع انسانی (۳.۳) هر کدام نیاز توجه به یکی از شاخص های عوامل دارد
چون در این تحقیق ارزیابی آمادگی براساس عوامل حیاتی و سیستم های برنامه ریزی منابع سازمانی صورت خواهد گرفت نیاز است در رابطه با سیستم برنامه ریزی منابع سازمانی و عوامل حیاتی صورت گرفته جستجوی کاملی صورت گیرد با توجه به بررسی جستجوهای انجام شده، تحقیقات مختلفی انجام شده است که عبارتند از .آلانبای^[۱۳]، محقق ترکیه ای(۲۰۰۵) برای انتخاب سیستم برنامه ریزی منابع سازمان با مطالعات میدانی و مشاهدات به یکسری معیار ارزیابی رسید که می توان آنها را در سه گروه معیارهای مربوط به فروشندگان، معیارهای مربوط به کاربران و معیار های فنی و تکنولوژیکی طبقه بندی کرد. همچنین در بعضی از وب سایت ها به سازمانها کمک می شود تا نرم افزاری تائید شده را برای برطرف کردن نیازهایشان انتخاب کنند. چان چین وی و همکارانش در سال ۲۰۰۴ با بهره گرفتن از MADM^[14] چهارچوب مفهومی جدیدی برای انتخاب ERP مناسب ارائه دادند. یکسال بعد چان چین وی و همکارانش با بهبود مدل قبلی خود یک رویه سیستماتیک برای ساختار هدفمند انتخاب ERP ارائه کردند. مدل ارائه شده جکیوز وروایل^[۱۵] و همکارانش، فرایند تهیه و خرید نرم افزارERP را در ۶ مرحله برنامه ریزی، جستجوی اطلاعات، انتخاب اولیه، ارزیابی گزینه ها، برگزیدن و در نهایت مذاکره تشریح می‌کند. سی استفانو ضمن تاکید فراوان به اهمیت انتخاب ERP مناسب، یک چهارچوب مفهومی^[۱۶] برای ارزیابی نرم افزار ERP پیشنهاد داد. سی استفانو معتقد بود که برای ارزیابی و انتخابERP دو گروه معیارهای استراتژیکی و عملیاتی را باید در نظر گرفت. همچنین لی لانگ نیز یک سیستم پشتیبانی تصمیم ‌با در نظر گرفتن معیار های کمی وکیفی مختلف برای انتخاب مناسب ترین سیستم تولید یکپارچه کامپیوتری طراحی کرد. در پژوهش وی فرایند انتخاب سیستم تولید یکپارچه کامپیوتری در چهار مرحله با بهره گرفتن از فرایند تحلیل سلسله مراتبی و دانش‌گرفته شده از داده ها و اطلاعات یک پایگاه داده صورت گرفت و در فرایند ارزیابی معیارها از نرم افزار اکسل^[۱۷] استفاده شد .
در کار تحقیقاتی دیگری که بسیار دقیق انجام شده است، ویژگیها و فاکتورهای حائز اهمیت ماژولهای ERP و بخشهای مختلف آن با جزئیات کامل به تفکیک هر بخش معرفی شده است و شامل ماتریس های مقایسات ارزیابیERP است که خبرگان در مورد تک تک این زیر معیارهای جزئی نظر داده اند. همچنین در مطالعات دیگری که توسط تانس و بورگن^[۱۸] انجام شده است، بخشهای مختلف سازمان، انتظارات و معیار های خاصی که از ERP در دپارتمان خود می خواهند و بسیار ویژه و خاص دپارتمان خودشان می باشند را لیست کرده اند، مثلا” در بخش منابع انسانی اینکه چه اطلاعاتی از پرسنل باید در سیستم لحاظ شود به عنوان یک معیار مشتری مدار مطرح شده است. ژاویر برگس^[۱۹] و همکارانش هم یک روش پیشنهادی برای انتخاب ERP از طریق ویژگیهای سیستم و ترجمه نیاز های کاربران به احتیاجات سیستم ارائه دادند. کار آنها براساس همکاری های قبلی و موفقیت آمیزشان با سازمان های سایز متوسط در زمینه انتخاب بسته های نرم افزاری صورت گرفته است. گسترش انفورماتیک در یکی از کاملترین مدلهای انتخابERP ضمن اشاره به اهمیت وجود فرایند سیستماتیک انتخاب برای افزایش مزیت های رقابتی و رفع نقاط ضعف موجود سازمانی به منظور ایجاد بستر و پایه ای مناسب برای موفقیت در مرحله اجرا و نیز دستیابی به حداکثر میزان برگشت سرمایه، یک مدل ۱۰ مرحله ای پیشنهاد می کند.
در رابطه با عوامل موفقیت پیاده سازی سیستم های برنامه ریزی منابع سازمانی نیز مطالعات چندی انجام گرفته است که می توان از جمله به مطالعه مدلهای ناه و کوانگ(۲۰۰۱)، آمبل و دیگران(۲۰۰۳)، زئیری(۲۰۰۳)، سومرز و نیلسن(۲۰۰۳)، المشعری و دیگران(۲۰۰۳)، هالند و لایت(۱۹۹۹)، لوئیز و جنی(۲۰۰۰)، لاین (۲۰۰۱)، سایت بوکر (۲۰۰۲)] و استیوز و پاستور(۲۰۰۱) در زمینه عوامل بحرانی موفقیت در پیاده سازی سیستمهای برنامه ریزی منابع سازمان ، تجزیه و تحلیل این مدلها و ترکیب آنها اشاره کرد(علی زاده و حنفی زاده، ۱۳۸۴).
با مطالعه جدول مدل های فوق می توان نقاط ضعف هر کدام از مدلهای یاد شده را به شرح ذیل بیان کرد:
-۱ در مدل ناه و کوانگ ، به پیکر بندی، سفارشی سازی حداقل سیستم، مشاوران خارجی و نقش آنها در پیاده سازی و هماهنگ نمودن تمام قسمتهای مرتبط با پروژه برنامه ریزی منابع سازمان اشاره ای نشده است.
-۲ در مدل المشعری و دیگران، به قهرمان پروژه،سفارشی سازی حداقل سیستم ، پیکربندی، اشکال زدایی برنامه ریزی منابع سازمان و مشارکت و درگیری کاربر اشاره ای نشده است . در این مدل عامل بحرانی ترکیب تیم کاری پروژه برنامه ریزی منابع سازمان در عامل بحرانی مدیریت پروژه آورده شده است که باعث پیچیدگی موضوع می گردد . بهتر بود این عامل جداگانه مورد بررسی واقع می شد . به طبقه بندی عوامل بحرانی موفقیت نیز ایراد وارد می باشد . مدیریت و رهبری و ارزیابی عملکرد، عوامل بحرانی در سراسر پیاده سازی سیستم برنامه ریزی منابع سازمان می باشند و این عوامل به ترتیب در مرحله قبل از پیاده سازی و بعد از پیاده سازی دیده شده اند . همچنین انتخاب سیستم برنامه ریزی منابع سازمان قبل از پیاده سازی سیستم می باشد.
-۳ در مدل سومرز و نیلسن ، به عوامل بحرانی سیستمهای کسب و کار و فناوری اطلاعات مناسب موجود در سازمان،یکپارچه سازی، پیکربندی،توسعه،تست و اشکال زدایی و نظارت و ارزیابی عملکرد پروژه برنامه ریزی منابع سازمان اشاره ای نشده است.
-۴ در مدل هالند و لایت ، عوامل بحرانی مدیریت تغییر، قهرمان پروژه و سفارشی سازی حداقل سیستم برنامه ریزی منابع سازمان نادیده گرفته شده اند.
-۵ در مدل استیوز و پاستور ، عوامل بحرانی آرمان و طرح و برنامه کسب و کاری ، نظارت و ارزیابی عملکرد پروژه برنامه ریزی منابع سازمان و موضوع یکپارچه سازی در نظر گرفته نشده است . همچنین عامل بحرانی سیستمهای کسب و کار و فناوری اطلاعات مناسب موجود در سازمان به طور کلی بیان گردیده است.
-۶ در مدل زئیری، عوامل بحرانی ترکیب تیم کاری ، نظارت و ارزیابی عملکرد پروژه ، سفارشی سازی، پیکر بندی و اشکال زدایی برنامه ریزی منابع سازمان در نظر گرفته نشده است.
-۷ در مدل آمبل و دیگران ، عوامل بحرانی سفارشی سازی، یکپارچه سازی، پیکربندی، توسعه، تست و اشکال زدایی برنامه ریزی منابع سازمان مورد توجه قرار نگرفته است و همچنین عامل بحرانی سیستمهای کسب وکار و فناوری اطلاعات مناسب موجود در سازمان به طورکلی بیان گردیده است.
-۸ در مدل سایت بوکر ، عوامل بحرانی سفارشی سازی، یکپارچه سازی، پیکربندی، توسعه، تست ، اشکال زدایی برنامه ریزی منابع سازمان ، سیستمهای کسب و کار و فناوری اطلاعات مناسب موجود در سازمان نادیده گرفته شده است.

۹۹
جدول۴-۸) نتایج آزمون متغیرهای پیش بینی …………………………………………………………………………………………………..
جدول۴-۹) نتایج آزمون متغیرهای پیش بینی …………………………………………………………………………………………………..
جدول ۴-۱۰) نتایج آزمون متغیرهای پیش بینی ………………………………………………..………………………………………….
جدول ۴-۱۱) نتایج آزمون متغیرهای پیش بینی …………………………………………………………………………………………….…
جدول ۴-۱۲) نتایج آزمون متغیرهای پیش بینی ………………………………………………………………………………..…………….
جدول ۴-۱۳) نتایج آزمون تحلیل واریانس اعتماد، ریسک و قصد سرمایه گذاری ………………………………………………..
جدول ۴-۱۴) نتایج آزمون تعقیبی شرایط قیمت گذاری در بین سنوات مختلف …………………………………………………
جدول ۴-۱۵) نتایج حاصل از آزمونهای نیکویی برازش مدل ساختاری پژوهش ………………………………………………….
جدول ۴-۱۶) نتایج آزمون خی دو ………………………………………………………………………………………………………………..
نمودارها:
۷
۱۳
۹۶
نمودار ۱-۱) الگوی رفتار خریدار ……………………………………………………………………………………………………………………
نمودار ۱-۲) : بررسی عوامل موثر ( شرایط قیمت گذاری، انگیزه سازهای فروش تجاری، انگیزه سازهای مصرف کننده، کارایی کانال توزیع، حاشیه سود، شرایط پرداخت وجه، ارائه تخفیف) بر انتخاب برند
نمودار۴-۱) مدل ساختاری پژوهش در حالت غیراستاندارد …………………………………………………………………………………
چکیده:
پژوهش پیش رو با هدف بررسی عوامل موثر بر انتخاب برند در بین خرده فروشان مواد غذایی در شهر کرمانشاه طرح و اجرا شده است. به این منظور کلیه سوپر مارکت های شهر کرمانشاه به عنوان جامعه آماری لحاظ و مورد بررسی قرار گرفته اند. این پژوهش از دید روش، از انواع پژوهش های توصیفی؛ از نوع همبستگی؛ از منظر هدف؛ کاربردی، به لحاظ شیوه ی گردآوری داده ها، پیمایشی می باشد. این پژوهش دارای یک پرسشنامه است که بر اساس طیف لیکرت طراحی شده و در بین ۳۸۴ عدد از سوپر مارکت های شهر کرمانشاه در سال ۹۴ توزیع شد که نمونه پژوهش حاضر را تشکیل دادند. در این پرسشنامه ۱۹ سوال به کار برده شده. پایایی پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ برای هفت متغیر موجود در پژوهش به ترتیب برابر با ۷۰۶/۰ ، ۷۵۸/۰ ، ۷۷۴/۰ ، ۷۵۷/۰ ، ۷۴۳/۰ ، ۷۰۳/۰ و ۷۴۳/۰ محاسبه گردید.

روایی آزمون نیز به روش محتوایی تایید شد. یافته های نهایی پژوهش در نرم افزار spss ، حاکی از وجود رابطه معنی دار، بین عوامل موثر بر انتخاب برند و ابعاد آن ( شامل: شرایط قیمت گذاری، انگیزه سازهای فروش تجاری، انگیزه سازهای مصرف کننده، کارایی کانال توزیع، حاشیه سود، شرایط پرداخت وجه و ارائه تخفیف ) با انتخاب برند در سوپر مارکت های شهر کرمانشاه است.
واژگان کلیدی: انتخاب برند، شرایط قیمت گذاری، انگیزه سازهای فروش تجاری، انگیزه سازهای مصرف کننده، کانال توزیع، حاشیه سود، شرایط پرداخت وجه، ارائه تخفیف.
فصل اول
کلیات پژوهش

مقدمه
در دنیای رقابتی امروز جایگاه برند در خرید مشتری به حدی است که خبرگان این بازار از آن به عنوان یک محصول کامل یاد می کنند و اعتقاد دارند که در بیشتر مواقع این برند ها هستند که توسط مشتریان خرید می شوند. مصرف کنندگان تمایل دارند که به برند های قدرتمند اعتماد نمایند. بر طبق مطالعات مرکز پیش بینی هنلی ، مصرف کنندگان به شدت در حال روی آوردن به ” راهنماهای مورد اعتماد ” برای مدیریت انتخاب هایشان می باشند. یکی از راهنماهای مورد اعتماد، برند است ( ایمان آراسته ۱۳۹۳ : ۲ ).
یک برند، ایده یا تصویر از یک محصول یا خدمت ویژه است که مصرف کنندگان را به واسطه شناخت نام، لوگو، شعار، یا طراحی از یک شرکت که دارای ایده یا تصویری است، جذب، متصل و حفظ می نماید. برندینگ زمانی است که آن ایده یا تصویر به بازار عرضه شده است، بنابراین توسط تعداد بیشتری از مردم با یک محصول یا خدمت معین شناخته می شود؛ در حالی که شرکت های دیگری نیز محصول یا خدمت مشابه را پیشنهاد می دهند. برندینگ به مشتریان اجازه می دهد که وابستگی به برند را توسعه دهند و تصمیم گیری در خرید را آسان می نماید ( رامش ۲۰۱۲ )^[۱]۱. در هنگامی که مصرف کنندگان برای خرید محصول تحریک می شوند، یک برند در خرید، ایجاد وفاداری در مشتریان، خلق ارزش برند و بیشتر از همه به عنوان یک کاتالیزور برای رشد کسب و کار عمل خواهد کرد. به علت تغییرات ثابت در محیط بازاریابی، ساخت یک برند بهترین راه برای انجام کسب و کار در نظر گرفته می شود.( چرناتونی ۱۹۹۱ )^[۲]۲.
برندینگ موفق می تواند موقعیت رقابتی تولید کننده به منظور مقاومت در مقابل افزایش قدرت خرده فروشی را تقویت نماید ( پارک و همکاران ۱۹۹۴ )^[۳]۳. بر اساس مطالعات ( جابر ۲۰۰۷ )^[۴]۴ ، برندینگ فرآیندی است که توسط آن شرکت ها محصولات پیشنهادی خود را از رقبای خود متمایز می نمایند.
( بالانتین و همکاران ۲۰۰۶ )^[۵]۵ نتیجه گرفتند که انتخاب برند از یک مجموعه مورد نظر، مستلزم استفاده از دو گام فرایند غربال گری است:
تشکیل مجموعه مورد نظر.
ارزیابی برند از مجموعه مورد نظر نسبت به هدف انتخابی.
ارتباط بین نگرش های برند، مجموعه های مورد نظر و انتخاب برند توسط ( ساح ۲۰۰۹ )^[۶]۱ مورد مطالعه قرار گرفت. یافته ها نشان داد که مجموعه های مورد نظر یک تاثیر واسطه ای بر نگرش های برند و انتخاب برند دارند و نگرش های برند یک تاثیر غیر مستقیم بر انتخاب برند دارند. برای یک برند در مجموعه مورد نظر، می بایستی مزایای ارزیابی بر هزینه های ارزیابی که شامل هزینه تفکر، هزینه جست و جو و هزینه فرصت است، پیشی بگیرد.
یکی از مهم ترین مفاهیم بازاریابی در دهه ۱۹۸۰ مفهوم ارزش نام و نشان تجاری بوده است. مطالعه ارزش نام و نشان تجاری بر مبنای دو بعد مالی و مصرف کننده انجام می شود. بر اساس دیدگاه مصرف کننده ارزش نام و نشان تجاری مجموعه ای از دارایی ها نظیر آگاهی از نام، کیفیت ادراک شده، وفاداری، انگاره و تداعی معانی نسبت به نام و نشان تجاری است که در ذهن مصرف کنندگان ایجاد می شود و باعث ایجاد ارزش افزوده به محصول می گردد. ایجاد ارزش نام و نشان تجاری مستلزم آن است که نام و نشانی آشنا با تداعی های قوی، مطلوب و منحصر به فرد ایجاد شود. چهار راهبرد بازاریابی که ارزش نام و نشان تجاری از دیدگاه مصرف کننده را ارتقا می دهد به صورت های زیر معرفی می گردد.
انتخاب عوامل هویتی یا عوامل نام و نشان تجاری مثل نام، شعار، آرم، سمبل و …
ترکیب عوامل هویتی نام ونشان درون برنامه ها و استراتژی های آمیخته بازاریابی.
ایجاد تداعی های ثانویه با بهره گرفتن از عواملی نظیر شرکت، کشور ساخت و …
سرمایه گذاری راهبردی برای ارتقای ارزش تکنولوژی و ارتباطات مولد ارزش نام و نشان تجاری (منیجه بحرینی زاده ۱۳۸۷ : ۲ ).
در سالهای اخیر، ارزیابی قدرت نسبی نام و نشان تجاری توجه ویژه ای را در فرهنگستان بازاریابی و ادبیات تجاری به خود اختصاص داده است. برای مطالعه ارزش نام و نشان تجاری دو انگیزه اساسی وجود دارد. یکی از این انگیزه ها مالی است که از ارزش نام و نشان تجاری برای برای محاسبه ی دارایی های ترازنامه، ادغام و یا خرید و … استفاده می شود و دومین انگیزه بالا بردن بهره وری بازاریابی است. افزایش هزینه ها، شدت رقابت و نوسانات تقاضا، شرکت ها را ملزم می سازد تا کارایی هزینه های بازاریابی خود را افزایش دهند. با ارزش ترین دارایی شرکت برای بهبود بهره وری بازاریابی، دانشی است درباره نام و نشان تجاری که با سرمایه گذاری در برنامه های بازاریابی، در ذهن مصرف کنندگان ایجاد می شود. در این حالت ارزش نام و نشان تجاری از دیدگاه مصرف کنندگان اهمیت می یابد. ارزش نام و نشان تجاری از دیدگاه مصرف کنندگان به صورت اثر متمایز دانش نام و نشان تجاری بر واکنش مصرف کنندگان به بازاریابی آن تعریف می شود. نام و نشان تجاری بر اساس رفتاری که مصرف کننده به عامل آمیخته بازاریابی آن دارد، ارزش مثبت یا منفی پیدا می کند. این واژه در تلاش برای تعریف روابط میان مصرف کننده و نام و نشان تجاری ارائه شده است ( منیجه بحرینی زاده ۱۳۸۷ : ۳ ).
عناصر نام و نشان تجاری که هویت نام و نشان تجاری نامیده می شوند، ابزارهای قابل کنترل نام و نشان گذاری محسوب شده و نام و نشان را مشخص و متمایز می سازند. این عناصر مواردی چون سمبل، شعار، آرم، کاراکتر، بسته بندی و طنین را شامل می شود که مستقل از تصمیم های مربوط به محصول، به شیوه ای انتخاب می شود که تا آنجایی که ممکن است ارزش نام و نشان افزایش یابد. عناصر نام و نشان تجاری باید طوری انتخاب شود که سطح آگاهی از نام و نشان تجاری را بالا برده و به شکل گیری تداعی های قوی، مطلوب و منحصر به فرد کمک نماید. در انتخاب عامل های نام و نشان تجاری شش معیار عمومی شامل به یاد آوردنی، پر معنی، خواستنی، انتقال پذیر، قابل تطبیق و محافظت باید مورد ملاحظه قرار گیرد. شرط ضروری در ایجاد ارزش این است که با بهره گرفتن از عوامل هویتی، سطح آگاهی نسبت به نام و نشان تجاری افزایش یابد. برای تحقق این هدف، عوامل نام و نشان تجاری باید طوری انتخاب شود که بازاریابی و شناخت نام نشان تجاری از حافظه در هنگام خرید یا مصرف تسهیل شود. به عبارت دیگر ماهیت درونی نام ها، سمبل ها و … آن را مورد توجه و به یادآوردنی سازد. انتخاب هویت نام و نشان تجاری طوری باید باشد که با ایجاد معنی باعث شکل گیری تداعی های مثبت گردد لیکن دو بعد مهم معنایی عناصر نام و نشان تجاری این است که محتوای معنایی آنها اطلاعات عمومی مربوط به طبقه محصول را بیان کند و حاوی اطلاعتی درباره ویژگی ها و مزایای نام و نشان تجاری باشد. به طوری که مصرف کننده بتواند طبقه محصول را بر اساس عوامل نام و نشان تجاری شناسایی نماید. عوامل نام و نشان تجاری باید خواستنی و دوست داشتنی باشد. برآوردن این معیار مستلزم این است که مصرف کنندگان عناصر هویتی نام و نشان را جلب و خواستنی تلقی نموده و تصویر و تداعی های مثبتی در آنها شکل گیرد. انتقال پذیر بودن عوامل نام و نشان تجاری به معنای آن است که این عوامل به آسانی بتواند به مناطق و محصولات دیگر منتقل شود به عبارت دیگر این معیار تعیین کننده این است که تا چه حد عناصر نام و نشان تجاری می تواند در نتیجه معرفی محصولی جدید درون طبقه محصول و یا پیرامون طبقات محصول و پیرامون مرزها و بخش های مختلف بازار، باعث افزایش ارزش نام و نشان تجری گردد و یا تا چه اندازه عوامل در توسعه طبقه یا خط نام و نشان تجاری مفید است. هرچه عوامل عمومی تر باشند، بیشتر می توانند منتقل شوند. برای اینکه عوامل بتواند به خوبی پیرامون مرزها و بخش های مختلف بازار منتقل گردد، باید محتوای فرهنگی و کیفیت زبان شناختی نام و نشان تجاری مورد بررسی قرار گیرد. از این رو یکی از مزایای نام های بدون معنی در این است که به خوبی می توانند به زبان های مختلف برگردانده شوند ( دوءدن ۱۹۸۱ )^[۷]۱
فعایت های بازاریابی به صورت عام و عناصر آمیخته بازاریابی به صورت خاص باعث ایجاد ارزش نام و نشان تجاری مبتنی بر مصرف کننده، یعنی باعث بالا بردن آگاهی، ایجاد تصویر و واکنش نسبت به نام و نشان تجاری می شوند. استراتژی ها و تاکتیک های حمایت کننده از برنامه های بازاریابی در سال های اخیر به شدت تغییر نموده است. همچنان که شرکت ها خود را در مواجهه با محیط های خارجی و اقتصاد جدید دیده و تغییرات در محیط اقتصادی، تکنولوژیکی، قانونی/ سیاسی، فرهنگی / اجتماعی، و محیط رقابتی را تجربه می کنند، مجبور شده اند تا فلسفه ها و دیدگاه های جدیدی را به کار برند. این تغییرات مستلزم به کار گرفتن بازاریابی جدید است که کاربرد های تازه ای را برای مدیریت نام و نشان تجاری به وجود آورده است. جهت تطبیق خواسته های رو به رشد مصرف کنندگان و فشارهای رقابتی در جهت شخصی سازی بازاریابی، مفاهیمی چون بازاریابی تجربه ای، بازاریابی یک به یک و بازاریابی اجازه ای به منصه ظهور رسیده است. در بازاریابی تجربه ای یک محصول نه فقط با ارتباط دادن مزایا و ویژگی های محصول، بلکه با مرتبط کردن آن با تجربیات منحصر به فرد و جالب توضیح داده می شود. یکی از سخنوران بازاریابی با نوشتن جمله زیر بازاریابی تجربه ای را تشریح نموده است ( پیتر ۲۰۰۰ )^[۸]۲ ایده اساسی در بازاریابی این نیست که چیزهایی را بفروشیم، بلکه باید روشن سازیم که چگونه نام و نشان تجاری می تواند کیفیت زندگی مصرف کننده را بهبود دهد. ما اکنون در آستانه اقتصاد تجربه ای هستیم. اقتصاد جدیدی که در آن کسب و کارها باید وقایع خاطره انگیز را برای مشتریانشان سازماندهی نمایند». اهمیت بازاریابی تجربه ای در این است که یک شرکت قادر شود تجربه ای مطلوب برای مشتریان خود خلق کند. استفاده از تکنولوژی، ارتباطات بازاریابی جامع و سرگرمی ها می تواند موفقیت چنین بازاریابی را به همراه داشته باشد.
بازاریابی یک به یک مفهومی است که از تغییر در بازاریابی مبتنی بر معاملات به بازاریابی ارتباطی ظهور نموده است. منطق اساسی بازاریابی یک به یک در این است که مصرف کننده اطلاعات مفید از خود به بازاریابان ارئه نماید و بازاریاب ها هم در مقابل با بهره گرفتن از این اطلاعات و ایجاد تجربه های پاداش زا و محصولات مطابق با نیازهای هریک از آنها، ارزش هایی را برای مصرف کننده ایجاد کنند. در چنین فرآیندی شرکت قادر می شود تا به واسطه ارتباط قوی و سودمند با مصرف کننده هزینه های معاملات را کاهش دهد، هزینه جابجایی نام ونشان برای مصرف کننده به وجود آورد و مطلوبیت مصرف کننده را ماکزیمم نماید. بازاریابی یک به یک بر اساس چند اصل بنیادین است ( پیپرز و همکاران ۲۰۰۱ )^[۹]۱
تاکید بر هریک از مصرف کنندگان به صورت انفرادی از طریق پایگاه داده مصرف کنندگان.
تعامل پویا با مصرف کنندگان.
سفارشی ساختن محصولات و خدمات.
در بازاریابی اجازه ای فقط بعد از به دست آوردن تمایل مصرف کنندگان، فعالیت های بازاریابی به آنها عرضه می شود. این شیوه مناسبی برای وفادار کردن مشتریان است. در وضعیتی که مصرف کنندگان روزانه با پیام های مختلف بمباران می شوند، اگر بازاریاب ها بخواهند توجه مشتریان را جلب نمایند، باید بتوانند با وسایلی مثل ارسال نمونه های مجانی، پیشبرد فروش و یا دعوت به خواندن پیام ها، اجازه مصرف کنندگان را برای در معرض اطلاعات قرار گرفتن به دست آورند. به این صورت شرکت ها قادر می شوند روابط قوی تری با مشتریان ایجاد کنند طوری که آنها خود مترصد دریافت اطلاعات بیشتر گردند. چنین روابطی فقط هنگامی به وجود می آید که به خواسته های مصرف کنندگان خود احترام گذارند و مصرف کنندگان رضایت خود را به درگیری بیشتر با نام و نشان تجاری بیان نمایند (فورنر ۱۹۹۸ )^[۱۰]۲ شیوه های جدید بازاریابی از نقطه نظر نام و نشان تجاری گذاری وسیله های بسیار مهمی هستند و باعث می شوند تا مصرف کننده بیشتر با نام و نشان تجاری دلخواه خود درگیر شود. به عنوان مثال بازاریابی یک به یک و بازاریابی اجازه ای در به وجود آوردن وفاداری و تعلق نگرشی بسیار مفید هستند. بازاریابی تجربه ای از سوی دیگر در ایجاد تصویر نام و نشان تجاری، ضبط احساسات مختلف و نیز کمک به ایجاد ارتباط های نام و نشان تجاری موثر است. علی رغم اینکه تاکید این سه زمینه با هم مختلف است، هر سه این شیوه ها می توانند به صورت موثری در خدمت ایجاد نام و نشان تجاری قوی قرار گیرند. از سوی دیگر هر یک از عوامل آمیخته بازاریابی باید در راستای این روش ها قرار گیرند. به عبارت دیگر شرکت ها باید محصول، قیمت گذاری، استراتژی بازاریابی و ارتباطات خود را در راستای برنامه های بازاریابی خود قرار دهند (منیجه بحرینی زاده ۱۳۸۷ : ۸ ).
۱-۲- بیان مساله
دیدگاه بازاریابی بیانگر این مطلب است: اگر شرکتی بخواهد موفق شود، باید نسبت به شرکت های رقیب ارزش بیشتری به مشتری عرضه کند و او را بیشتر ارضا نماید. بنابراین بازاریابها باید کاری بیش از تامین نیازهای مشتریان مورد نظر ( مورد هدف) انجام دهند. آنها باید کالاها و خدمات خود را به گونه ای عرضه کنند ( که از دیدگاه مصرف کننده ) به مراتب بیش از کالاها و خدمات شرکت های رقیب موجب رضایت می شود و او باید بتواند از مزایای استراتژیک بهره مند گردد. هیچ استراتژی بازاریابی منحصر به فردی نمی تواند برای همه ی شرکت ها مناسب ترین استراتژی باشد. هر شرکتی، در مقایسه با شرکتهای رقیب باید به اندازه، بزرگی و جایگاهی را که در صنعت دارد توجه کند. شرکت های بزرگ که در صنعت پیشرو هستند یا از جایگاه بالایی برخوردارند، می توانند از استراتژی های خاصی استفاده کنند، در حالی که شرکت های کوچکتر، از نظر مالی، ازعهده ی چنین کاری بر نمی آیند. ولی تنها بزرگ بودن شرکت کافی نیست. بسیاری از استراتژی ها برای شرکت های بزرگ مفید واقع می شوند، ولی برخی از استراتژی ها هم موجب زیان و نابودی شرکت می گردد. همچنین شرکت های کوچک هم می توانند از استراتژی هایی استفاده کنند که نرخ بازده آنها به مراتب بیش از بازده شرکت های بزرگ می شود. رفتار خریدار بر اساس این الگو قرار دارد
بازاریابی و انگیزه ها جعبه سیاه خریدار واکنش خریدار
محصول عوامل: فرایند انتخاب محصول
بازاریابی و سایر عوامل ایجاد کننده انگیزه
قیمت اقتصادی ویژگی تصمیم گیری انتخاب نام و نشان
توزیع تکنولوژیک خریدار خریدار تجاری
ترویج و سیاسی انتخاب واسطه
گسترش فرهنگی زمان خرید
مقدار خرید
نمودار ۱-۱: الگوی رفتار خریدار
در این نمودار نشان داده می شود که عوامل انگیزشی مختلف و بازاریابی وارد (جعبه سیاه) مصرف کننده می شود و او واکنش های مشخصی از خود نشان می دهد. بازاریابها باید بتوانند این مطلب را درک کنند که در ( جعبه سیاه) خریدار چه چیزی وجود دارد. محرک های بازاریابی از محصول، قیمت، توزیع و ترویج و گسترش تشکیل می شود. محرک های دیگر عبارتند از عوامل و رویدادهای اصلی که در محیط خریدار وجود دارند یا رخ می دهند. آنها عبارتند از عوامل اقتصادی، فناوری، سیاسی و فرهنگی. تمام این محرک ها وارد ( جعبه سیاه ) خریدار می شوند و در آنجا به مجموعه ای از واکنش های قابل مشاهده خریدار تبدیل می گردند. این واکنش های قابل مشاهده به صورت زیر پدیدار می شوند.: انتخاب محصول، انتخاب محصولی با نام و نشان تجاری خاص، انتخاب واسطه، زمان خرید و مقدار خرید.( کاتلرو همکاران ۱۹۹۹)^[۱۱]۱
نام تجاری از جمله دارایی های نامشهود هر شرکتی است که منبع بالاترین ارزش هاست. نام تجاری عبارتست از هرگونه طرح، صدا، شکل، رنگ یا ترکیبی از اینها که برای ایجاد تمایز بین محصولات و خدمات تولید کننده یا فروشنده و محصولات و خدمات رقبا مورد استفاده قرار می گیرد. یک نام تجاری قوی ارزش ویژه بالایی دارد. ارزش ویژه نام و نشان تجاری شامل مجموعه ای از دارایی ها و تعهدات است که در طول زمان به ارزش ارائه شده توسط کالا یا خدمات شرکت افزوده شده یا از آن کاسته می شود. این ارزش ویژه نام و نشان تجاری اثر متمایز و مثبتی است که شناخت آن نام تجاری بر واکنش مصرف کننده نسبت به محصول یا خدمت دارد. در شرایط رقابتی بازار امروز به دست آوردن جایگاه مناسب در ذهن مصرف کننده به گونه ای است که وی وفادار شرکت باشد و این از اهمیت بسزایی برخوردار است. برای رسیدن به چنین جایگاهی یکی از مهمترین مفاهیم بازاریابی که در طول دهه گذشته از سوی دانشگاهیان و عاملان بازاریابی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته ارزش ویژه برند است. (محمود محمودیان و همکاران ۱۳۸۷: ۱۴).

[۹۶]

 

 

 

RFMTC

 

در این مقاله مدل RFMTC برای دسته­بندی مشتریان ارائه‌شده است. Churn probability© و Time since first purchase(T) متغیرهای جدیدی هستند که در این مقاله از آن‌ ها استفاده شده است. هدف این مقاله که در یک مرکز ارائه­دهنده خدمات انتقال خون پیاده­سازی شده، اینست که در محاسبه ارزش مشتری، احتمال رویگردانی وی نیز درر نظر گرفته شود.

 

[۹۷]

 

 

 

RFMP

 

در این مقاله، الگوی RFM صریحا تعریف شده و یک ساختار درختی تحت عنوان RFM-Patern-tree برای فشرده­سازی و ذخیره تمامی تراکنش­های مشتریان، پیشنهاد شده و یک الگوریتم الگوی مبتنی بر رشد برای کشف تمامی الگوهای RFM در ساختار درختی پیشنهادی توسعه داده شده است.

 

[۹۸]

 

 

 

RFM

 

در این مقاله از معیارهایی نظیر تعداد مشتریان، میانگین تعداد تراکنش­ها برای هر مشتری و میانگین تعداد موارد در هر تراکنش برای کشف الگوی خرید مشتریان با بهره گرفتن از RFM استفاده شده است. در این مقاله از SPM نیز استفاده شده است.

 

[۹۹]

 

 

 

RFM

 

در این مقاله با بهره گرفتن از مدل RFM دانشجویان نیازمند برای دریافت وام دانشجویی در چین مشخص گردیده‏اند. داده‏های مورد نیاز برای تعیین ارزش دانشجویان، از سوابق تراکنش‏های آن‌ ها در سیستم تغذیه دانشگاه گرفته شده است(دانشجویان برای خرید غذا و مواد خوراکی در درون دانشگاه از کارت دانشجویی خود استفاده می‏کنند). ازآنجایی‌که تمامی دانشجویان روزانه از غذای دانشگاه استفاده می­ کنند بنابراین R معنی ندارد. بجای R(Recency) از R(Ratio) در این مقاله استفاده شده است.
Ratio= average cost non-grain foods / average cost staple

 

[]

 

 

 

RF^*M^*

 

در این مطالعه که با هدف تعیین مشتریان باارزش بانک صورت گرفته است، عنوان گردیده که مدل RFM به‌تنهایی نمی­تواند در صنعت بانکداری پاسخگویی مناسبی به همراه داشته باشد؛ لذا پیشنهاد شده است که بجای مدل RFM از RF^*M^* استفاده شود. متغیرهای مدل RF^*M^* بصورت زیر محاسبه می­گردند:
R= Recency
D= Duration
F^*= Number of transactions per day(F/D)
M^*= Monetary value per transaction(M/F)
در این مقاله از K-means برای خوشه­بندی مشتریان استفاده شده است.

 

[۱۰۱]

 

 

 

RFM

 

در این مقاله با بهره گرفتن از مدل WRFM، مشتریان به ۴ دسته تقسیم شده ­اند. سپس با بهره گرفتن از سری­های زمانی میزان ارزشی که هر مشتری در آینده می ­تواند برای شرکت بوجود آورد، تخمین زده شده است. داده ­های مورد استفاده در این مقاله شامل نوع سپرده، میزان سپرده، میزان معامله و تاریخ هر معامله می­ شود.
از تکنیک AHP برای تعیین اوزان متغیرها استفاده شده است.

 

[۱۰۲]

 

 

 

در صنعت حمل­ونقل نیز از مدل RFM برای تعیین ارزش مسافران استفاده شده است. در مقاله [۱۰۳] با بهره گرفتن از مدل RFM ساده و با بهره گرفتن از الگوریتم K-means مسافران الکترونیکی در شرکت مسافربری رجا خوشه­بندی و تعیین ارزش شده ­اند. در این تحقیق تراکنش­های ۷۱۴۳۶ مشتری در یک بازه ۲ ساله مورد بررسی قرار گرفته است. نویسندگان این مقاله، مسافران را به ۵ خوشه تقسیم ­بندی کردند و برای هر خوشه استراتژی­ های مناسبی ارائه کردند. نکته جالب در این مقاله، شناسایی و تفکیک آژانس­های مسافربری از سایر مسافران می­باشد. این دسته از مشتریان به دلیل بالا بودن حجم تراکنش­ها و متغیر بودن مبدأ و مقصد مسافرتشان در هر دوره، شناسایی شدند. در [۱۰۴] نیز از مدل RFM و درخت تصمیم C4.5 برای تعیین ارزش مسافران باارزش در صنعت هواپیمایی تایوان استفاده شده است.
یکی دیگر از مطالعات انجام‌شده در این حوزه، تحقیق انجام‌شده توسط چیانگ^[۹۵] در سال ۲۰۱۲ در [۱۰۵] بوده است. در این پژوهش بر مبنای مدل RFM، مدل FPDN برای تعیین ارزش مسافران در صنعت حمل­ونقل هوایی ارائه‌شده است. متغیرهای این مدل عبارتند از:
جدول۲- ۹ متغیرهای مدل FPDN

 

 

Frequency(F)

اصل دوم:تنظیم شبکه پشتیبانی با توجه به نیازهای مشتریان و اصل سوددهی.
اصل سوم:توجه به اطلاعات بازار و همراستا نمودن زنجیره تأمین یا به عبارت دیگر برنامه ریزی تقاضا با بهره گرفتن از پیش بینی مستمر و تخصیص بهینه منابع.
اصل چهارم:طراحی و تولید محصول با گرایش به نظرات و خواسته های مشتری و بالا بردن سرعت پذیرش تغییرات در زنجیره تأمین.
اصل پنجم:مدیریت راهبردی منابع عرضه به منظور کاهش هزینه مواد و خدمات مرتبط با آن.
اصل ششم:طراحی راهبرد زنجیره عرضه به گونه ای که قادر به پشتیبانی سطوح مختلف تصمیم گیری بوده و بتواند نمایی شفاف از جریان محصولات،خدمات و اطلاعات را ارائه دهد.
اصل هفتم:انتخاب معیارهای جامع عملکرد برای سنجش میزان موفقیت در دستیابی کارآمد و مؤثر به خواسته های مصرف کننده نهایی(جعفر نژاد و شاه حسینی،۱۳۸۵،ص۶۷).

مؤلفه های مدیریت زنجیره تأمین

مدیریت زنجیره تأمین دارای سه مؤلفه کلی است که عبارتند از(بیات،۱۳۸۷،ص۳۷):
۱٫مدیریت اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی در زنجیره تأمین
۲٫مدیریت موجودی و جریان مواد در زنجیره تأمین
۳٫مدیریت روابط بین اعضای زنجیره تأمین
شکل ۲-۷ ماهیت یک زنجیره تأمین را به صورت شماتیک نشان میدهد:
جریان محصول و مواد
مشتریان
جریان مالی و اطلاعات
واحدهای تجاری استراتژیک
فروشندگان خرد
مدیریت روابط

مراکز توابع
مونتاژ
تامین کننده رده اول
تامین کننده رده اول
تامین کننده رده دوم
تامین کننده رده دوم
تامین کننده رده دوم

شکل‏۲‑۶ماهیت یک زنجیره تامین
این سه مؤلفه در حقیقیت سه مشخصه استراتژیک یک زنجیره تأمین به شمار می رود و در صورتی که بر اساس شرایط مورد نیاز زنجیره طراحی نشود ویا بعد از طراحی آن چنانکه شایسته است مورد توجه، بازبینی و کنترل پیوسته قرار نگیرد،کارایی کل زنجیره را تحت تأثیر قرار میدهد.نکته اساسی و بسیار مهم وجود یک نظام و سیستم پویا برای تحلیل و بهبود این سه رکن در زنجیره است زیرا شرایط محیطی می تواند به شدت متغیر بوده و همین تغییرات شدید بر روی کارایی و حتی حذف یک زنجیره کارساز باشد.به این دلیل است که بازنگری و ارائه راه حل های مناسب و نیز استراتژی آینده زنجیر بسیار مهم است.در نتیجه به مجموع مدیریت بالا بایستی مورد چهارمی اضافه نمود:
مدیریت استراتژیک زنجیره تأمین

مدیریت اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی در زنجیره تأمین

انسان دارای یک سیستم عصبی است که سیستم اطلاعاتی بدن به حساب می آید.در صورتی که اطلاعات در شرایط مناسب در اختیار مرکز تصمیم گیری هر سیستم هوشمندی قرار نگیرد کنترل سیستم بسیار مشکل بوده و امکان نابودی آن وجود دارد. زنجیره تأمین نیز برای خود یک سیستم هوشمند است و اگر نتواند اطلاعات مورد نیاز خود را در شرایط مناسب دریافت کند،احتمال نابودی آن وجود دارد.ضعف در سیستم اطلاعاتی دارای مراتبی است و همانطور که گفته شد می تواند عوارضی داشته باشد که محدوده آن کاهش کارایی زنجیره تا حذف زنجیره تغییر می کند.
عموماً در هر سیستمی اطلاعات بایستی با کمیت مناسب،در زمان و مکان مناسب،با کیفیت مناسب و در نهایت با سرعت قابل قبول در شبکه اطلاعاتی آن جریان باشد.اگر به هر دلیل به زیر سیستم ها یا اجزای سیستم،اطلاعات به صورت ناقص برسد در این صورت آن زیر سیستم توان و کارایی خود را بسته و به میزان ناقص بودن اطلاعات از دست خواهد داد.در هر سیستم و به طور خاص در زنجیره تأمین،داده ها و اطلاعات فراوانی وجود دارد.اما نکته بسیار مهمی که مطرح است این می باشد که می بایست این اطلاعات در موقعیت های مرتبط با خودشان سازمان دهی شود. هر گونه عدم تعیین جایگاه مناسب برای اطلاعات و عدم سازماندهی آنها منجر به سردرگمی و اختلال در سیستم شده و نهایتاً به صورت کاهش در قدرت تصمیم گیری مدیریت یا عدم تصمیم گیری مناسب نمایان خواهد شد.
اگر بار دیگر مدیریت زنجیره تأمین را از سر بگذرانید مشخص می گردد که گرایش اصلی به سمت مشتری است(اصطلاحاً مشتری گراست)^[۶۷] و با افزایش ارتباط مناسب با تأمین کنندگان سعی در رسیدن به این خواسته دارد. در نتیجه اینکه یکی از علل یکپارچه سازی و اهمیت آن افزایش توان پاسخگویی به تغییرات پیش بینی شده و نشده برای جلب رضایت مشتری است.سرعت انتقال اطلاعات به عنوان یکی از مشخصه های استراتژیک سیستم های اطلاعاتی حاکم در هر زنجیره تأمین محسوب می شود(بیات،۱۳۸۷،ص۳۸).

مدیریت موجودی و جریان مواد در زنجیره تأمین

موجودی از اجزاء لاینفک هر زنجیره تأمین به شمار می رود.گاهی اوقات به صورت کالای فیزیکی و محصول نمایان می شود و گاهی نیز به صورت اطلاعات و خدمات مشاوره ای بروز پیدا می کند.به هر حال آن چه باعث حرکت رو به جلوی موجودی در زنجیره تأمین می گردد تقاضای مشتری است.کاملاً مشخص است که جریان اطلاعات(تقاضای مشتری)به صورت یک جریان رو به عقب به زنجیره تأمین اثر کرده و باعث به جریان در آمدن موجودی می گردد.بنابراین واضح است که در هر زنجیره تأمین می تواند هزاران جریان رو به عقب اطلاعاتی و جریان رو به جلوی موجودی وجود داشته باشد.در هر زنجیره تأمین،هرحلقه مشتری حلقه ماقبل و تأمین کننده ی حلقه ما بعد است.
زمان به عنوان یکی از پارامتر های مهم در زنجیره تأمین و در بحث تهیه و تأمین موجودی است چرا که در هر فرایند به نوبه خود زمان بر می باشد.بنا به اهمیت زمان،هر طبقه زنجیره تأمین اجباراً به نگهداری کالا و مواد مبادرت می ورزد.نکته بسیار مهم این است که مدیریت موجودی تا حد زیادی به مدیریت پیش بینی تقاضا وابسته است.به عبارت دیگر به این علت که نمی توان به طور دقیقی مقدار تقاضای مشتریان را پیش بینی نمود ،مراکز توزیع کالا،انبارها و …. به مقدار کافی از موجودی کالاهای مختلف در محل خود نگهداری می کنند تا امکان از دست دادن مشتری و احتمال عوارض ناشی از کمبود موجودی وجود نداشته باشد.البته رویکرد جدید در زنجیره تأمین تلاش بر کاستن از موجودیها به طور دایم است.بنابراین مواد اولیه و قطعات مورد نیاز به طور روزانه به سازنده محصول تحویل داده می شود و یا حتی ممکن است در یک روز هم چندین بار مواد اولیه دریافت شود.این امر باعث افزایش چشمگیر هزینه های حمل و نقل می گردد. ولی صرفه جویی ناشی از هزینه های ذخیره سازی موجودی ها و انبار داری چندین برابر بیشتر از حمل و نقل مواد اولیه است(سلیمی،۱۳۸۹،ص۵۵).

مدیریت روابط بین اعضای زنجیره تأمین

نقش موجودی و مدیریت موجودی یا به طور کلی جریان مواد و همچنین اطلاعات و تکنولوژی اطلاعات مورد بحث و بررسی قرار گرفت. اما لازمه داشتن یک جریان مواد روان،منظم و مناسب و در خور توجه،بهره گیری از یک سیستم جریان اطلاعات دقیق و کامل،در زمان و مکان مناسب و همچنین برخورداری از روابط مناسب تعریف شده،هماهنگ و سازمان یافته و سایر اعضای زنجیره تأمین است.
بدون تردید هرگونه آسیبی به این مؤلفه مهم در زنجیره تأمین وارد گردد،قطعاً آثار آن بر روی دو مؤلفه دیگر(جریان مواد و جریان اطلاعات)نمایان خواهد شد.بنابراین برقرار نمودن رابطه ای مشخص و تعریف شده با سایر اعضای زنجیره تأمین بسیار مهم و ضروری است.
در بسیاری از موارد سیستم های اطلاعاتی و تکنولوژی مورد نیاز برای فعالیت های مدیریت زنجیره تأمین به سهولت در دسترس بوده و می توانند در یک دوره زمانی نسبتاً کوتاه تکمیل و به کار گمارده شوند.اما بسیاری از شکست های آغازین در زنجیره تأمین انتقال ضعیف انتظارات،توقعات و رفتارهایی است که ما بین طرفین درگیر در زنجیره به وقوع می پیوندد.علاوه بر این،مهمترین فاکتور برای مدیریت موفق زنجیره تأمین ارتباط مطمئن میان شرکا در زنجیره تأمین است به گونه ای که شرکا اعتماد متقابل به قابلیت ها و عملیات یکدیگر داشته باشند.کوتاه سخن اینکه در توسعه هر زنجیره تأمین یکپارچه، توسعه اطمینان و اعتماد در میان شرکا و طرح قابلیت اطمینان برای آن ها از عناصر بحرانی و مهم برای نیل به موفقیت پایدار است(بیات،۱۳۸۷،ص۴۱).

مدیریت استراتژیک زنجیره تأمین^[۶۸]

در شرایط رقابتی بازار امروز یکی از مسایل بسیار مهم این است که شرکت باید استراتژی و سیاست گذاری کلان خود را که با توجه به ماهیت وجودی آنها،منابع در دسترس و محیط رقابتی مربوط به هر شرکت تعیین نمایند.
در تعیین استراتژی باید مقصود و منظور از هر کاری مشخص شده و سپس ماموریت اصلی سازمان به صورت نقشه عملی و با اعداد و ارقام تنظیم شود تا به عنوان طرح اصلی جهت کنترل عملیات اجرایی مورد استفاده قرار گیرد.سپس استراتژی های عملیاتی و اقدامات اجرایی صورت پذیرد.کنترل عملیات با توجه به استراتژی های اصلی کنترل می گردد. در زنجیره تأمین نیز باید استراتژی کلان هر شرکتی تعیین گردد. از این طریق مشخص می شود که شرکت در کجای زنجیره تأمین قرار دارد و چشم انداز و مأموریت آن چیست؟سپس یک برنامه راهبردی تعیین می شود که این برنامه شرکت را در دستیابی به اهداف کسب وکار کمک میکند.این برنامه راهبردی همان تعریف مأموریت شرکت در کسب وکار است(سلیمی،۱۳۸۹،ص۵۷).
در این برنامه کالا و خدماتی که شرکت ارائه می نماید تعیین شده و نیازمندی های مشتری مشخص می شود.در این طرح اصلی و برنامه راهبردی سطوح همکاری و هماهنگی با سایر اعضای زنجیره تأمین مشخص شده و بهبود مستمر عملیات سازمان لحاظ می گردد و ممکن است شامل برنامه تحقیق در مورد مشارکت با سایر اعضای زنجیره نیز بشود و یا این که روش های مختلف مورد نیاز برای رسیدن به اهداف را نیز در بر گیرد.تعیین استراتژی جامع برای هر کاری و برای تمام سازمان ها از کوچک و بزرگ لازم است.در زنجیره تأمین با توجه به گروهی بودن کارها و رقابت فشرده تر و همچنین برای جلوگیری از اختلال و احیاناً از قلم افتادگی برخی از وظایف که هر کدام از شرکا به عهده دارند،مشخص نمودن استراتژی جامع و حرکت در راستای آن از اهمیت دو چندان برخوردار است.استراتژی زنجیره تأمین تنها مدیریت حمل و نقل یا انبار نیست بلکه استراتژی همچنین شامل تولید،بازاریابی ،فروش و برنامه ریزی می شود.استراتژی زنجیره تأمین باید همگام با استراتژی های کسب و کار باشد .طراحی زنجیره تأمین نمی تواند در خلاً انجام شود و نیاز به تعیین کامل موقعیت شرکت با توجه به موجودی ها،تلفیقات و برنامه های رشد دارد.استراتژی به چند سطح طبقه بندی می شود و در بالاترین سطح،استراتژی شرکتی^[۶۹] قرار دارد که به چگونگی رقابت شرکت های موجود در یک صنعت خاص می پردازد.پس از مشخص شدن استراتژی شرکتی،هر واحد کسب و کار استراتژیک^[۷۰] طرح کسب وکار خود را برای تولیداتش تهیه می نماید.استراتژی واحد کسب و کار مشخص می کند که در درون مؤسسه،واحدهای کسب و کار آن چگونه رقابت کنند.ایجاد برنامه کسب و کار در واحد کسب و کار استراتژیک به عهده بالاترین مقام اجرایی است.در شرکت های کوچک که فقط یک نوع کالا تولید می کنند،استراتژی شرکتی و واحد کسب و کار یکسان می باشد.سومین سطح استراتژی، استراتژی تولید و در واقع استراتژی عملیاتی یا وظیفه ای است. در این سطح تصمیمات مربوط به این که استراتژی های شرکتی و واحد کسب و کار چگونه به اجرا در آیند اتخاذ می شود.چگونگی اجرا و درجه موفقیت استراتژی ها در هر شرکت مبتنی بر این است که استراتژی در درون شرکت چقدر درست درک شده باشد.بسیار مهم است که تمامی کارکنان موسسه استراتژی شرکت و نقش خودشان را در اجرا و به نتیجه رساندن آن استراتژی به خوبی درک کرده باشند(بیات،۱۳۸۷،ص۴۲).

۲-۲-۵-رب
مولف براین باوراست،که واژه “رب” به معنای مالک و تدبیر کننده و پرورش دهنده است.^[۱۷۶] آیه­ی آورده شده،عبارت است از: «رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْن» (رحمن /۱۷)« پروردگار دو مشرق و پروردگار دو مغرب» .

حدیث آورده شده،در ذیل­آیه­ی بالا عبارت است از: وَ کَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ فِی دُعَائِهِ‏- اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ وَلَدٍ یَکُونُ عَلَیَّ رَبّاً وَ مِنْ مَالٍ یَکُونُ عَلَیَّ ضَیَاعاً وَ مِنْ زَوْجَهٍ تُشَیِّبُنِی قَبْلَ أَوَانِ مَشِیبِی.‏^[۱۷۷]رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) در دعایش مى‏گفت: پروردگارا من به راستى به تو پناه مى‏برم، از فرزندى­که برمن سرورى کند؛ وازمالى که در راه غیر حقّ صرفش کنم، و از همسرى که مرا قبل از این که پیر شوم، پیر سازد.
راغب اصفهانی بر این عقیده است که، رب به طور مطلق در مورد خداوند بکار می­رود و هم چنین درمورد صاحب چیزی می گویند: رب الدار و رب الفرس.^[۱۷۸]
این حدیث بر اساس جناس لفظ واژه”رَبُّ درآیه و رَبّاً درحدیث” بیان شده است. اما این که­دراین حدیث کلمه رب را آورده است،خواسته این مفهوم را برساندکه کراهت وزشتی روزی که فرزند در حق والدینش، مانند زیر دست رفتارکند.چرا که واژه رب در مورد خداوند به معنای پرورش وتربیت بندگان است، واین صفت فقط مخصوص اوست، ولی در حدیث با آوردن این­کلمه خواسته به قسمت سروری آن­اشاره کند،چرا که وقتی فرزندی سرور والدین شد، با او هر رفتاری می کند.
۲-۲-۶-هیج
درمجمع البحرین­آمده است­که، واژه هیج به معنای برانگیختن ورسیدن است.^[۱۷۹] آیه­ی آورده شده،درذیل این واژه، عبارت است از: «أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسَلَکَهُ یَنابیعَ فِی الْأَرْضِ ثُمَّ یُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ ثُمَّ یَهیجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ یَجْعَلُهُ حُطاماً إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَذِکْرى‏ لِأُولِی الْأَلْبابِ » (زمر/۲۱)«مگر ندیده‏اى که، خدا از آسمان آبى فرود آورد، پس آن را به چشمه‏هایى که در [طبقات زیرینِ‏] زمین است،راه داد، آنگاه به وسیله آن کشت­زارى را که رنگهاى آن گوناگون است،بیرون مى‏آورد،سپس­خشک­مى‏گردد؛آنگاه­آن رازردمى‏بینى،سپس خاشاکش مى‏گرداند قطعاً در این [دگرگونیها] براى صاحبان خرد عبرتى است».
حدیث آورده شده، در ذیل­آیه عبارت است از: وَ جَاءَ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَهِ إِلَى عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالُوا لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ادْعُ لَنَا بِدَعَوَاتٍ فِی الِاسْتِسْقَاءِ فَدَعَا عَلِیٌّ (علیه السلام) الْحَسَنَ(علیه السلام)وَ الْحُسَیْنَ(علیه السلام)‏ قَالَ یَا حَسَنُ ادْعُ فَقَالَ الْحَسَنُ (علیه السلام) اللَّهُمَّ هَیِّجْ لَنَا السَّحَابَ بِفَتْحِ الْأَبْوَابِ بِمَاءٍ عُبَابٍ وَ رَبَابٍ بِانْصِبَابٍ وَ انْسِکَابٍ یَا وَهَّابُ وَ اسْقِنَا مُطَبِّقَهً مُغْدِقَهً مُونِقَهً فَتِّحْ أَغْلَاقَهَا وَ سَهِّلْ إِطْلَاقَهَا وَ عَجِّلْ سِیَاقَهَا بِالْأَنْدِیَهِ فِی الْأَوْدِیَهِ یَا وَهَّابُ بِصَوْبِ الْمَاءِ یَا فَعَّالُ اسْقِنَا مَطَراً قَطْراً طَلًّا مُطِلًّا طَبَقاً مُطَبِّقاً عَامّاً مِعَمّاً رِهَماً بُهْماً رُحْما^[۱۸۰]. و گروهى از مردم کوفه نزد على بن ابى طالب (علیه السّلام) رفتند،و گفتند: یا امیر­المومنین دعاهایى در طلب نزول باران براى ما بخوان؛پس امیر المومنین‏ على (علیه السّلام) دو فرزند خود حسن(علیه السلام) و حسین (علیه السّلام)را طلب کرد، و حسن را فرمود:دعا کن، امام حسن(علیه السّلام) چنین دعا کرد: اللّهمّ هیّج لنا- تا آخر دعاى متن؛آمین یا ربّ العالمین را خواند، که ترجمه آن این است: بار خدایا ابرها را به گشودن درهاى رحمتت به وسیله آبى سیل آسا و بادوام برانگیز،ومارابه­وسیله­بارانى فراگیر و دامن‏گسترو­بهجت انگیزسیراب­فرما،خدایا­فروبستگی- هاى ابرها را بگشاى و روان ساختن اش راآسان گردان.
در مجمع البیان آمده است که، بهیج به معنای گیاه ودرخت خشک شده است، که در خشکی به نهایت خود رسیده باشد.^[۱۸۱]
مولف در اطیب البیان بر این باور است،که خشک می­ شود واز حالت سبز بودنش خارج می شود.^[۱۸۲]
طریحی این حدیث را از باب جناس لفظ واژه" یَهیجُدرآیه و هَیِّجْ درحدیث” بیان کرده است، واین حدیث تفسیری نیست.
۲-۲-۷-جلب
مولف براین نظراست،که واژه جلب به معنای بانگ زدن است.^[۱۸۳] آیه­ی آورده شده دراین قسمت عبارت است از: «وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِکَ وَ أَجْلِبْ عَلَیْهِمْ بِخَیْلِکَ وَ رَجِلِکَ وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ وَ عِدْهُمْ وَ ما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ إِلاَّ غُرُوراً» (اسرا/۶۴)«با فریاد­خویش هر که راتوانى از جاى برانگیز،و به یارى سواران وپیادگانت بر آنان بتاز و در مال و فرزند با آنان شرکت جوى و به آنها وعده بده، و حال آنکه شیطان جز به فریبى وعده‏شان ندهد.»
حدیثی که در ذیل آیه­ی بالا آمده، عبارت است از:عن‏ غیاث‏ قال سمعت أبا عبدالله (علیه السلام) یقول لا جلب ولا جنب ولا شغار فى الإسلامقال الجلب الذى یجلب مع الخیل یرکض معها والجنب الذى یقوم فى أعراض الخیل فیصیح بها والشغار کان یزوج الرجل فى الجاهلیه ابنته بأخته.^[۱۸۴]امام صادق (علیه السلام) ‏فرمود:جلب، جنب­ و­ شغار در اسلام نیست؛حضرت فرمود: جلب آن است که، شخص اسبى را با اسبى که دارد، بیاوردکه با آن نیز، مسابقه را ادامه دهد وجنب همان است­­که، در پایه کوه مى‏ایستدو از آنجا فریاد مى‏کشد (و مردم را براى پرداخت زکات دعوت مى‏کند.) و شغار این است، که مرد در­ زمان جاهلیت دخترش را،در برابرگرفتن خواهر­ دیگرى تزویج مى‏کرد.»
راغب بر این باور است،که اصل جلب به معنای راندن چیزی است؛ وبیان کرده­که جَلَب آن است،که در مسابقات اسب دوانی شخصی جلو­تر از همه است،ویک نفر دیگر در این حالت بانگ می زند ومی خواهد با شلاق زدن براسب خود،ازآن شخص جلو بیفتد.^[۱۸۵]
علامه بیان داشته است که، جلب اگر به باب افعال رود، به معنای از روی قهرفریاد­زدن برسر­کسی است.^[۱۸۶]
حدیث بر­اساس جناس لفظ واژه أَجْلِبْ درآیه،وجلبدرحدیث بیان شده است،ودر صدد تفسیرآیه­ی مورد نظر نیست.
۲-۲-۸-جیب
در باب باء واژه­جیب،مولف­بر­این عقیده­است که،به معنای گریبان ویقیه پیراهن است.^[۱۸۷]و آیه­ی آورده شده،عبارت است از: «اسْلُکْ یَدَکَ فِی جَیْبِکَ تَخْرُجْ بَیْضاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ وَ اضْمُمْ إِلَیْکَ جَناحَکَ مِنَ الرَّهْبِ فَذانِکَ بُرْهانانِ مِنْ رَبِّکَ إِلى‏ فِرْعَوْنَ وَ مَلائِهِ إِنَّهُمْ کانُوا قَوْماً فاسِقِینَ» (قصص/۳۲)«دست خود را در گریبان برتا بى هیچ نقص (برص و) مرضى سفید­و روشن (چون ماه تابان) بیرون آید، و تا (به ظهور این معجزه)از وحشت و اضطراب بیاسایى، باز دست به گریبان بر(تا به حال اول برگردد)؛ این دو (عصا و ید بیضا) از جانب خدایت دو برهان (کامل و دو معجزه بزرگ الهى بر رسالت­تو) است (اینک برو به رسالت)به سوى فرعون و­فرعونیان که قومى فاسق و نابکارند.»
حدیثی که درذیل آیه آورده شده،عبارت است از:قالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)أَنْسَکُ النَّاسِ نُسُکاً أَنْصَحُهُمْ جَیْباً.^[۱۸۸] رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) فرمود: عابدترین مردم کسى است که، نسبت به همه مسلمین خیرخواه‏تر و پاکدل تر باشد.
با توجه به حدیث،می­توان بیان داشت­که، طریحی این حدیث را بر اساس جناس لفظ واژه جَیْبِکَ درآیه و جَیْباً در حدیث، بیان داشته است.
۲-۲-۹-برد
باب الف واژه برد، مولف بر­این نظراست،که به معنای تگرگ و سرد بودن است.^[۱۸۹] آیه­ی آورده شده، عبارت است از:« لا یَذُوقُونَ فیها بَرْداً وَ لا شَراباً »(نبا /۲۴)«در آنجا نه خنکى چشند، و نه شربتى».
حدیثی که ­دراین باب آورده­ شده،عبارت­است از:اللَّهُمَّ اجْمَعْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ فِی بَرْدِ الْعَیْشِ- وَ قَرَارِ النِّعْمَهِ وَ مُنْتَهَى الرَّغْبَهِ وَ مُسْتَقَرِّ اللَّذَّهِ- وَ مُنْتَهَى الطُّمَأْنِینَهِ وَ أَرْجَاءِ الدَّعَهِ وَ أَفْنَاءِ الْکَرَامَه. ^[۱۹۰]بار پروردگارا جمع کن میان ماو او درزندگى خوش و قراردادن نعمت و انتهاى آرزو میل و استقرار لذت و انتهاى آرامش و امیدوارى خوشى و میان کرام.
این­حدیث­­که­براساس­جناس­لفظ،­"واژه­بَرْداً،درآیه­وبرد،درحدیث"بیان­شده­است­، استعاره آورده شده است، برای زندگی راحت وزیبا،چرا که کلمه برد،به معنای سرد است؛ ونگفت مطلق زندگی و برد را به آن اضافه کرد، تا دربیانی زیبا مفهوم زندگی راحت وخوش را برساند،چرا که با وصف­هایی که از زندگی درآن جهان شده است،با آوردن گرما، مخاطب سختی­های آن را در ذهن به تصویر می کشد، و با اضافه کردن برد به زندگی، مفهوم چنان زندگی راحت وزیبا را بیان می دارد.
۲-۲-۱۰-جدد
در باب دال،طریحی واژه جدد،را به معنای راه ­ها بیان کرده است^[۱۹۱] آیه­ی آورده شده، عبارت است از: « أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوانُها وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بِیضٌ وَ حُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُها وَ غَرابِیبُ سُودٌ »(فاطر/۲۷)«آیا نمى‏بینى­ که­ خداى تعالى از آسمان آبى فرو فرستاد،پس به وسیله آن میوه‏هایى که، رنگهاى آنها گوناگون است، بیرون آوردیم و از جمله کوه‏ها داراى راههاى سفید و قرمز است، رنگهاى آنها گوناگون است، و برخى از کوه‏ها در غایت سیاهى‏اند».
حدیثی که در ذیل آیه­ی بالا آورده شده،عبارت است از: یَا عَلِیُّ مَنْ حَارَبَکَ فَقَدْ حَارَبَنِی وَ مَنْ حَارَبَنِی فَقَدْ حَارَبَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَا عَلِیُّ مَنْ أَبْغَضَکَ فَقَدْ أَبْغَضَنِی وَ مَنْ أَبْغَضَنِی فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّهَ وَ أَتْعَسَ اللَّهُ جَدَّهُ وَ أَدْخَلَهُ نَارَ جَهَنَّم‏.^[۱۹۲] اى على هر که با تو جنگد، بامن جنگیده و هر که با من جنگد، با خدا جنگیده، على هر که تو را دشمن دارد، مرا دشمن داشته هرکه مرا دشمن دارد، خدا را دشمن داشته، و خدا او را بخت برگشته کند، و به دوزخ برد.
طریحی این حدیث رابراساس جناس لفظ،واژه جُدَدٌدرآیه وجَدَّهُ درحدیث، آورده است و از جهتی هم می­توان گفت، این مفهوم را می­رساند، برای زندگی این شخص، که با این دشمنی زندگی خود را به ورطه­ی هلاکت می کشاند.
۲-۲-۱۱-رصد
مولف براین باور است، که واژه رصد به معنای نگهبانی و دیده بانی است.^[۱۹۳] آیه­ی آورده شده در این باب، عبارت است از:« فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِکِینَ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ خُذُوهُمْ وَ احْصُرُوهُمْ وَ اقْعُدُوا لَهُمْ کُلَّ مَرْصَدٍ فَإِنْ تابُوا وَ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ آتَوُا الزَّکاهَ فَخَلُّوا سَبِیلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» (توبه/۵)«و چون ماههاى حرام گذشت مشرکان­را­هر­جا­یافتید،بکشیدو­دستگیرشان­کنید،­و­محاصره­کنیدو(براى­کشتن­و دستگیریشان)درهرکمینگاه بنشینید،پس اگر توبه کردند،و نماز به­پاداشتند، و زکاه دادند راهشان را باز کنید (و آزادشان بگذارید.) که خدا آمرزنده و مهربان است».
مولف در مجمع البیان براین نظراست،که مرصد به معنای راه ومانند آن آمده است.^[۱۹۴]
علامه بیان داشته است، که مرصد اسم مکان رصد و رصدبه معنای آمادگی برای مراقبت است.^[۱۹۵]در اطیب البیان مولف براین عقیده است،که رصد به معنای کمین گاه وراههایی آمده است، که مشرکین نتو­انند از آن فرار کنند.^[۱۹۶]
حدیثی که در ذیل آیه آمده،عبارت است از:عن حماد بن بشیر قال سمعت أبا عبد الله (علیه السلام) یقول قال رسول الله (صلی الله علیه و آله)‏ قال الله عز و جل من أهان لی ولیا فقد أرصد لمحاربتی و ما تقرب إلی عبد بشی‏ء أحب إلی مما افترضت علیه و إنه لیتقرب إلی بالنافله حتى أحبه فإذا أحببته کنت سمعه الذی یسمع به و بصره الذی یبصر به و لسانه الذی ینطق به و یده التی یبطش بها إن دعانی أجبته و إن سألنی أعطیته و ما ترددت عن شی‏ء أنا فاعله کترددی عن موت المؤمن یکره الموت و أکره مساءت^[۱۹۷].-حماد بن بشیر گوید: شنیدم از حضرت صادق (علیه السلام) که فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده، خداى عزو جل فرماید:هر که به دوستى از من اهانت کند، به تحقیق براى جنگ با من کمین کرده است، و هیچ بنده به چیزى به من تقرب نجوید،که نزد من محبوب‏تر از آنچه بر او واجب کرده‏ام باشد؛وهمانا او به وسیله نماز نافله به من نزدیک شود،تا آنجا که من او را دوست بدارم و هنگامى که او را دوست بدارم گوش او شوم، همان گوشى که با آن می شنود؛ و چشم او گردم ،همان چشمى که با آن ببیند؛ و زبانش شوم همان زبانى که با آن سخن گوید، و دست او گردم همان دستى که با آن بگیرد؛ اگر مرا بخواند، اجابتش کنم و اگر از من خواهشى کند، به او بدهم و من در کارى که انجام دهم، هیچ گاه تردید نداشته‏ام مانند تردیدى که در مرگ مومن دارم (زیرا) او مرگ را خوش ندارد، و من ناخوش کردن او را.
این حدیث براساس جناس لفظ “واژه مَرْصَدٍ در آیه و أرصد در حدیث” بیان شده است ودرصدد تفسیرآیه مورد نظر نیست،کمینی که در حدیث آمده است،بیانی مجازی نیز دارد برای کسی که واجباتی که توسط سنت به ما رسیده است؛را انجام ندهد؛ودر حق آن کوتاهی وسهل انگاری کند، رصد هم در آیه به معنای کمین گاه است ،وهم درحدیث با این تفاوت که در آیه مجاز نیست، وبه مسلمین دستور داده شده است،که در کمین مشرکین بنشینند.
۲-۲-۱۲-صعد
طریحی بیان داشته،که واژه صعید به معنای خا­ک پاک است.^[۱۹۸] آیه­ای که در این قسمت آورده شده،عبارت است، از:« فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیَمَّمُوا صَعِیداً طَیِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیْدِیکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَفُوًّا غَفُورا» (نسا/۴۳)«آبى­نیابید­با­خاک­پاک،صورت ودستهایتان را­مسح­کنید،­که­خداوند بخشاینده و آمرزنده است».هم چنین آیه­ی دیگری نیزدراین باب آمده است،که عبارت است از:« مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعِزَّهَ فَلِلَّهِ الْعِزَّهُ جَمِیعاً إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ»(فاطر /۱۰)«هر­که براى خود عزّت می خواهد، همه عزّتها از آن خداست، سخنان پاک بسوى خدا بالا می رود،و عمل شایسته سخنان پاکیزه را بالا می برد.»
حدیثی­که در ذیل آیه بیان شده،عبارت است از: عن أبی حمزه الثمالی عن علی بن الحسین(علیه السلام) قال سمعته یقول‏ إذا کان یوم القیامه جمع الله تبارک و تعالى الأولین و الآخرین‏فی صعید واحد ثم ینادی مناد أین أهل الفضل- قال فیقوم عنق من الناس‏ فتلقاهم الملائکه فیقولون و ما کان فضلکم فیقولون کنا نصل من قطعنا و نعطی من حرمنا و نعفو عمن ظلمنا قال فیقال لهم صدقتم ادخلوا الجنه.^[۱۹۹] على بن حسین (علیه السّلام) فرمود:چون روز قیامت شود،خداى تبارک و تعالى پیشینیان و پسینیان را در یک سرزمین گرد آورد، سپس یک­­ منادى فریاد­­کشد، اهل­ فضل کجایند؟جماعتى از مردم برخیزند،فرشتگان ایشان را استقبال کنند،وگویند:فضل شما چه بود؟گویند:ما به کسى که از ما می برید،می­پیوستیم؛ و به آن که ما را محروم می کرد،عطا می­کردیم؛و از کسى که به ما ستم می نمود،درمی- گذشتیم، سپس به آنها گویندراست گفتید،داخل بهشت شوید.
راغب براین باور است،که صعد وصعید و صعود،در اصل به یک معنا هستند،ولی­ صعد وصعودبه فرجام و عاقبت کار دشوار وسخت گفته می­ شود،ولی­به طور استعاره برای هر سختی بکار می روند،ولی صعید به معنای سطح ورویه زمین گفته می­ شود.^[۲۰۰]
در مجمع البیان مولف، درذیل آیه­ی(فاطر/۱۰)بر این باوراست،که صعودبه معنای قبول اعمال وپذیرفتن آن است،وهرعملی که خدا طاعت آن را قبول کند،آن را به صعود توصیف می کند،چرا که فرشتگان آن را بالا می­برند.^[۲۰۱]و در مورد صعید گفته است،که صعید سطح زمین بدون گیاه و درخت است، و وجه تسمیه آن این است،که اگر از باطن زمین به سطح آن صعود کنیم، سطح زمین پایان این صعود است.^[۲۰۲]
علامه بیان کرده است،که صعود کلم طیب به سوی خدا،عبارت از تقرب آن به سوی خدا که آن عمل اعتلا یافته،چون خداوند رفیع الدرجات است، واین که گفته­اند،صعود عمل به معنای قبول عمل است، این صحیح نمی باشد،و از لوازم معنای آن می باشد.^[۲۰۳]
این حدیث بر اساس جناس لفظ واژه یصعد، درآیه وصعیددر حدیث بیان شده است.
۲-۲-۱۳-صلد
مولف­براین باور است،که صلد به معنای سنگ سخت است.^[۲۰۴] آیه ای که برای شاهد مثال آورده شده، عبارت است از: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‏ کَالَّذِی یُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لا یَقْدِرُونَ عَلى‏ شَیْ‏ءٍ مِمَّا کَسَبُوا وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِین» (بقره /۲۶۴)« اى کسانى که ایمان آورده‏اید، همانند آن کس که اموال خود را از روى ریا و خودنمایى انفاق مى‏کند، و به خدا و روز قیامت ایمان ندارد،صدقه‏هاى خویش را به منّت نهادن و آزار رسانیدن باطل مکنید؛ مثَل او مثَل سنگ صافى است،که بر روى آن خاک نشسته باشد،به ناگاه بارانى تند فرو بارد،و آن سنگ را هم چنان کشت ناپذیر باقى گذارد،چنین کسان از آنچه کرده‏اند، سودى نمى‏برند،که خدا کافران را هدایت نمى‏کند.
این حدیث که براساس جناس لفظ بیان شده،از امام علی (علیه السلام )در باب صفات مومن آورده شده ،که عبارت است از:کَثِیرٌ عِلْمُهُ عَظِیمٌ حِلْمُهُ کَثِیرُ الرَّحْمَهِ لَا یَبْخَلُ وَ لَا یَعْجَلُ وَ لَا یَضْجَرُ وَ لَا یَبْطَرُ وَ لَا یَحِیفُ فِی حُکْمِهِ وَ لَا یَجُورُ فِی عِلْمِهِ نَفْسُهُ أَصْلَبُ مِنَ الصَّلْدِ وَ مُکَادَحَتُهُ أَحْلَى مِنَ الشَّهْدِ.^[۲۰۵]-دانشش بسیار و بردباریش بزرگ، و مهربانیش زیاد است،بخل نورزدو شتاب نکند،دلتنگى­نکند،و مستى­ننماید،در قضاوت خلاف حق نگوید،و درعملش بیراهه نرود،ازسنگ خارا محکم تراست،ودر­کسب و کارازعسل شیرین‏تر.
طبرسی براین باور است،که صلد به معنای سخت است، و زمین صلد آن زمینی است که چیزی در آن نمی روید.^[۲۰۶]
علامه در ذیل این آیه بیا ن می­داردکه،حال­کسی که در انفاقش ریا می­ کند،مانند سنگ صافی است،که مختصر خاکی روی آن با شد،که به وسیله آن تزیین شده باشد،و همین که باران تندی بر آن ببارد،این بارانی که مایع سرسبزی خاک است،روی آن اثر ندارد، آن یک کم خا­ک به وسیله باران شسته می­ شود، وفقط سنگ صاف می ماند،و هر­چندکه باران از اسباب رشد ونمو است، وخاک هم سبب دیگری، اما وقتی محل این آب وخاک سنگ باشد عمل این دو سبب نیز باطل می شود.^[۲۰۷]
طریحی این حدیث رابراساس جناس لفظ واژه“صَلْداً درآیه و الصَّلْدِ“درحدیث بیان کرده است،تشبیه آورده شده برای بیان ایمان مومن که در راسخ بودن هم چون سنگ سختی است، که هیچ عمل باطلی در آن اثر نکرده، که باعث تزلزل آن شود،و ایمان وی را کاهش دهد،آب وباران که از اسباب حیاتند،در این سنگ بی اثر است، با این تفاوت که در این حدیث امور نفوذ کننده، اسبابی غیر حق و باطل هستند،و ایمان مومن هم چون سنگ سخت وصاف در برابرهر سببی که بخواهد در ایمان وی اثر کند، بی تاثیر است.

در چنین مواقعی مالک خودرو محاسبه سود و زیان خود را می کند و چون می بیند طاقت تحمل تشریفات و هزینه های ثبتی را ندارد و ارزش خودرو او نیز برابری با این هزینه ها را نمی کند و از طرف دیگر نیاز به یک سند رسمی جهت بهرمندی از مزایای قانونی آنرا دارد ناچاراً برای فرار از پرداخت این گونه مالیات ها و هزینه های سنگین متوسل به جعل سند رسمی و تهیه یک سند جعلی برای خودرو خود می افتد و ترجیح می دهد بجای طی کردن هفت خوان رستم تا رسیدن به یک سند رسمی راه کوتاه و در دسترس و کم هزنیه جعل را بپیماید و خواسته خود را برآورده نماید. تنها راه پیشگیری از این گونه جعل ها ناشی از مالیات های سنگین و مقررات نامتناسب با جامعه کاهش مالیات ها و ساده کردن مقررات نقل و انتقال توسط دولت است که چرخ معاملات خودروها را روان کند که شهروندان بسهولت بتوانند خودرو خود را معامله و مشکلات خود را حل کنند. خاصه اینکه گروه زیادی از جامعه شغل آنها خرید و فروش خودرو بوده  و هزینه زندگی خود را از این راه بدست می آورند. ^[۴۴]

در وصف وضع قوانین و مقررات نامتناسب در خصوص  انتقال خودروها باید گفت کامیون های سنگین و خودروهای گران قیمت دارای مالیات های وحشتناک است که بالغ بر میلیون شده که هر کس قادر به پرداخت آن نیست.
از همه عجیب تر آنکه دولت بخاطر اینکه خودروهای خارجی وارد مملکت نشود هزینه های گمرکی و نقل و انتقال آنها را چنان وضع کرده که گاهی معادل قیمت آنهاست لذا اکثر سندهای جعلی یا مربوط به کامیون های سنگین است یا ماشین های خارجی که مردم قادر به تنظیم سند رسمی صحیح و قانون بخاطر این مالیات های سنگین و هزینه های گزاف برای خودرو خود نیستند.
۴ـ سرقت با انگیزه جعل سند رسمی:
روزانه در کشور ادارات ثبت اسناد و املاک و دفاتر اسناد رسمی بخش نامه ای ارسال می نمایند که تعدادی اوراق سفید بهادار یا چندین جلد سند مالکیت سفید در ادارات ثبت یا دفاتر اسناد رسمی مفقود شده یا به سرقت رفته که نمونه ای از این بخشنامه ها پیوست این تحقیق می باشد بنظر شما اوراق سفید سازمان ثبت بدرد چه کاری می خورند که مفقود می شوند یا به سرقت می روند به ذاته بک برگ بی ارزشند و لیکن برای اهداف مهمی بسرقت می روند. یکی از مهترین دلایلی که اسناد رسمی جعل می شوند سرقت همین اوراق رسمی بها دار و دفترچه های سفید مالکیت است که ابزار و مواد اولیه جعل سند رسمی محسوب می شوند.
جاعلان برای ارتکاب پروسه کامل جرم جعل نیاز هست که ابزار و مواد اولیه جعل سند رسمی را در اختیار داشته باشند. و چون ندارند ابتداء اوراق و اسناد را از طریق دفاتر اسناد رسمی و ادارات ثبت به روش سرقت یا سایر روش ها بدست آورده و بعد مبادرت به جعل آنها می نمایند سرقت اورق بخودی خود ارزش ندارد و لیکن سرقت به انگیزه جعل اسناد است، سرقت به هدف جعل اسناد رسمی است. تولید محصولات اسناد مجعول ممکن نیست مگر با سرقت و بدست آوردن اوراق سفید بهادار با شمار مسلسل از طریق خزانه اوراق ـ دفترخانه ـ ادارات ثبت بجز این منابع جای دیگر اوراق بدست نمی آید. روزانه اعلان می شود یک بسته ۵۰ جلدی سند مالکیت در فلان اداره ثبت مفقود شده یا تعداد ۱۰۰ برگ یک برگی یا نیم برگی در فلان دفترخانه مفقود شده یا سرقت شده فلان تعدادی برگ خلاصه معامله مفقود شده همه اینها به منزله جویبارهایی هستند که به دریای جعل می ریزند. همه اینها مواد اولیه هستند که در کارخانه جعل مورد استفاده قرار می گیرند.
راه پیشگیری از چنین جعل های نیز این است که ادارات ثبت و دفترخانه ها کنترل بیشتر کنند که این قبیل اوراق و اسناد سهواً یا عمداً در دسترس جاعلان قرار نگیرد. برای کارمندان خاطی که محافظ این اوراق و اسناد یا برای دفاتر اسناد رسمی که این اوراق را تحویل می گیرند مجازات شدید قرار دهند نه اینکه مراجع مربوطه به اعلان آگهی یا بخشنامه مفقودی اکتفا کنند و باز خواستی از مباشر و محافظ اوراق و اسناد نباشد. به عنوان مثال بند ۵ مجموعه بخش نامه های ثبتی دفاتر اسناد رسمی را مکلف کرده که ((محفظه ای مطمئن)) مثل گاوصندوق و غیره برای نگهداری اوراق تهیه کنند در حالیکه این چنین نیست و اوراق در دسترس هستند.
۵ـ جعل با انگیزه سیاسی :
شناسنامه یک سند رسمی است. امروزه شناسنامه ها دست خوش جعل و تزویر می شوند یــکی از انگـیزه هـای افراد در جعل این سند رسمی انگیزه سیاسی است خاصه در مسئله و رقابت های سیاسی بازار این گونه جعل ها گرم است.
به عنوان مثال اخیراً شبکه ای در کروک عراق اوراق و برگ های رسمی فرمانداری کرکوک(۱) را جعل کرده و در آنها برگ سلامت جسمانی تهیه نموده و کردهای ترکیه که به عراق پناه آورده اند از این اوراق و شناسنامه برای آنها استفاده کرده که وانمود کنند این کردهای ترکیه ای کردهای عراقی هستند که با آن جمعیت رفراندام برگزار کنند و رأی گیری نمانید که نتیجه آن این بود که آقای عبدالرحمن مصطفی با چنین آرایی بشود فرماندار کروک در سال ۲۰۰۵ میلادی و طراحی این جعل نیز با خود فرماندار منتخب بوده یا در همین شهر خودمان هر نفر معمولاً بیش از ۲ یا ۳ شناسنامه المثنی از اداره ثبت احوال دریافت کرده که یکی از آنها بیشتر نمی تواند واقعی باشد مابقی ماهیتاً جعلی محسوب می شود و کاربردهای زیادی دارند از قبیل:
۱ـ رأی دادن با آن ۲ـ دریافت سهمیه کوپن ارزاق ۳ـ ازدواج های همراه با فریب و تظاهر به مجرد بود و امثال آن.
۶ـ جعل با انگیزه مثبت:
همه جعل ها با انگیزه منفی و سؤ نیت و تحصیل منافع یا دفع مضار نیست. گرچه ماهیت جعل قلب یک حقیقت و توسل به روش های متقلبانه است لیکن خیلی از جعل ها واجد شرایط تعریف قانونی جعل نیستند ولی جعل تعریف می شوند و انگیزه جاعل نیز مقوله های از قبیل ـ ایثار ـ خیرخواهی همکاری و سایر مقوله های و  ارزش های مثبت است به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم.
الف) دو برادر دوقلو که با هم هم شکل و مأنوسند یکی از آنها از روی فداکاری با شناسنامه دیگری به جهت شباهت خودرا به جای او به حوزه نظام وظیفه معرفی می کند، خدمت سربازی را تمام می کند و کارت نظام وظیفه رسمی که مفاداً جعلی می شود بنام برادر می گیرد و تحویل او می دهد و بعد می تواند بجای خود نیز با هویت واقعی خود به خدمت برود و پایان خدمت با اصالت حقیقی نیز برای خود بگیرد این گونه جعل از روی فداکاری و با انگیزه مثبت است.
ب) دو برادر مشابه یکی بجای دیگری در کنکور شرکت می کند ـ قبول می شودـ کارنامه قبولی را به برادرش هدیه می کند در حالیکه آن کارنامه مفاداً و ماهیتاً به عنوان یک سند رسمی جعلی است.
ج) زنی از شوهرش باردار نمی شود بر اثر رابطه نامشروع باردار می شود، زیرا علاقه به داشتن فرزند دارد که مبادا پای طلاق بخاطر باردار نشدن پیش آید هنگامیکه به اداره ثبت احوال جهت دریافت شناسنامه نوزاد مراجعه می کند بجای پدر نامشروع شوهر قانونی خود را به عنوان پدر به ثبت احوال محل معرفی می کند و مأمور ثبت احوال نیز نادانسته مرتکب جعل مفادی می گردد و مشخصات شوهر را در شناسنامه فرزند می نویسد در حالیکه مشخصات واقعی پدر این فرزند نامشروع کس دیگری است. لیکن علاقه فطری فرزند داشتن آن زن مانع معرفی پدر واقعی بچه شده و چنین سند رسمی سجلی جعلی صادر شده در راستای اینکه علم جرم شناسی به مطالعه پدیده مجرمانه و پیشگیری از علل و عوامل وقوع جرم می پردازد چند مورد انگیزه و علل جعل در اسناد رسمی را بر شمردیم به قسمت دوم این علم یعنی مقوله پیشگیری، چند مورد از مواردی پیشگیری جعل سند رسمی را نیز بیان می کنیم.
۳۸-۲ موارد پیشگیری جعل در سند
الف) در خصوص جعل اسناد رسمی اتومبیل ها:
امروزه بعد از مواد مخدر سرقت اتومبیل بیشترین درآمد را برای تبهکاران در کشورها دارد پلیس بین المللی نیز خبر داده که که سالیانه ۲۰۰۰ میلیون سرقت اتومبیل در اروپا به وسیله جعل اسناد و مدارک آنها صورت می گیرد به عنوان مثال سارقان اسناد و مدارک اتومبیل سواری گران قیمت بی ام و ۵۱۸ قدیمی به رنگ قهوه ای را با سرقت این اتومبیل فرسوده بدست می آورند و بعد همین مدارک را برای هم تیپ و همرنگ همین ماشین سرقتی جعل و مورد استفاده قرار می دهند و با تغییر ممیزات وسیله نقلیه مدل بالای مسروقه آنرا با همین اسناد جعلی بفروش می رساند که تنها راه پیشگیری آن است که اسناد و اوراق ماشین در درون ماشین نباشد که سارقان با سرقت خودرو به سادگی به اسناد و مدارک آن برای جعل دسترسی پیدا کنند.
ب) انگیزه خرید اتومبیل های تصادفی:
یکی از انگیزه های افرادی که اتومبیل های فرسوده و تصادفی را می خرند استفاده از اسناد و مدارک آنها برای خودروهای نو و مدل بالا است راه پیشگیری از جعل اسناد خودروهای فرسوده نیز آن است که اولاً تا حد امکان این خودروها قابل خرید و فروش نباشند، ثانیاً به آگهی های خرید اتومبیل های اسقاطی توجه شود که چه کسانی و به چه منظوری می خرند گر چه متأسفانه خود دولت و شرکت های بیمه نیز مبادرت به خرید اتومبیل های تصادفی می نمایند در کشور ما انگیزه خرید این گونه اتومبیل ها معمولاً برای موارد زیر است.
شبیه سازی ـ فروش ـ اوراق کردن ـ انتقام جویی ـ ارتکاب جرایم سیاسی ـ سرقت ـ حمل قاچاق ـ کلاهبرداری…
راه پیشگیری از سرقت و جعل اتومبیل ها و اسناد آن:
۱ـ کارخانه تمامی قطعات را مثل گیربکس ـ دیفرانسیل ـ قفل ـ شیشه ها ـ … را دارای شماره سریال نمایند که از روی هر قطعه بتوان خودرو را شناخت و سازمان و جاعلان تنها به فکر سرقت و جعل اسناد خودرو نشوند.
۲ـ اطلاعات شماره گذاری و نقل و انتقالات دفترخانه ای به اداره آگاهی همزمان داده شود که اطلاعات خودروها را داشته باشد.
۳ـ اوراق سفید دفترخانه ها و ادارات ثبت و خزانه چاپ اوراق قابل دسترسی نباشد.
۴ـ ماده ۷۲۱ ق. مجازات اسلامی عملی شود و کلیه اوراق فروشان و قطعه فروشان با آگاهی هماهنگ باشند.
پروسه پیشگیری از جرم جعل اسناد رسمی باید از ناحیه دولت و هیأت حاکمه در جامعه عملی شود زیرا وظیفه سلامتی بستر امنیتی جامعه از جرم جعل برعهده دولت است به همین جهت مسئولین حکومتی باید با مطالعه دقیق و کارشناسانه انگیزه و علل جعل اسناد رسمی را مطالعه و راه های پیشگیری آنرا فراهم آورند و این ممکن نیست بجز با شناخت واقعیت جامعه و عوامل معده ای که موجب جرم جعل سند رسمی  می شوند به همین دلیل الکساندر دوما خطاب به حاکمان گفته :
(گران بهاترین معرفت برای پادشاه و حاکم آشنایی با حقیقت های جامعه است)
امیدوارم حال که به تجویز بند ۵ اصل ۱۵۶ قانون اساسی دفتر پیشگیری از وقوع جرم در دادستانی کل کشور تشکیل شده و آقای دکتر وکیلیان نیز ریاست آنرا پذیرفته مشکل جعل سند رسمی نیز مرتفع گردد.
شش انگیزه و علت برای جعل سند رسمی ارائه شده که اولین و مهم ترین آن جهل و بی اطلاعی جامعه خاصه اکثریت محرومین خبری و اطلاعاتی جامعه از قانون است که راه پیشگیری آن بالای بردن آگاهی قانونی جامعه است جامعه ایرانی خیلی از جرائم جعل را بر اثر اضطرار و ناچاری حاصله از مالیات های سنگین و مقررات غیر کارشناسانه مرتکب می شوند و همچنین افراد در جعل همیشه سؤ نیت و قصد متقلبانه ندارد بلکه گاهاً از روی خیر خواهی و با انگیزه مثبت مرتکب جعل سند رسمی می شوند که اینگونه جعل ها در تعریف قانونی جعل نمی گنجد و اخیراً مسائل و انگیزه های سیاسی نیز موجب ارتکاب جرم جعل شده بالاترین رقم جعل در اسناد اتومبیل است که راه های پیشگیری آن  زیاد است از جمله جلوگیری از سرقت اوراق ثبتی و سفید دفترچه های مالکیت است و همچنین شماره گذاری همه قطعات اصلی اتومبیل و جلوگیری از خرید و فروش اتومبیل های تصادفی. ^[۴۵]
۳۹-۲ راهکارهای عملی برای کاهش جرم اسناد
ضرورت دقت نظر در احراز هویت متعاملین خصوصاً معامل، وکیل یا نماینده و قائم مقام اصیل و نیز اصالت مدارک شناسایی، پاسخ استعلامات و اسناد و مکاتبات تعهدآوری که هرگونه خدشه ای در آنها، مسؤولیت مدنی و انتظامی دارد و گاهی خسارات جبران ناپذیری را برای سردفتر که اغلب سوءنیتی هم در کار نیست تحمیل می نماید، بر کسی پوشیده نیست.
تجربیات کارشناسانه و مراجعات مکرر بازرسان و کارشناسان رسمی در رشته جعل، بررسی خطوط، امضا و اثر انگشت نشان داده است که به رغم دقت نظر، حساسیت ها و وسواس هایی که سردفتر، نماینده دفتر اسناد رسمی، سندنویسان و منشی دفاتر در احراز هویت اشخاص و ثبت اسناد اِعمال می دارند بعضاً با شکایاتی مواجه شده اند که با ارجاع امر به کارشناسی و پس از مراجعه کارشناس به دفترخانه و ملاحظه دفاتر قانونی و بررسی چگونگی و نحوه ثبت سند در دفتر اسناد رسمی و اسناد بایگانی مشاهده شده که اغلب بدون سوءنیت و به اعتبار اعتماد و شناخت ظاهری متعاملین و معتبر بودن شهود و معرف ها و حسب اصالت اسناد ماقبل و خصوصاً وکالتنامه هایی که در دفاتر دیگری ثبت و صادر شده است و احراز هویت به صورت مختصر و ظاهری، مبادرت به صدور اسناد مهّم به ویژه سند قطعی منقول و غیرمنقول نموده که پس از مراجعه کارشناس به دفترخانه و بررسی نحوه و چگونگی ثبت سند و مقایسه امضائات و جملات (ثبت با سند برابر است) در دفاتر و یا دقت کارشناسی و مقایسه آثار انگشت براساس اصول علمی و مکانیسم تشخیص هویت، مؤید عدم تطابق امضائات و یا اثر انگشت بوده و به عبارتی دیگر، فرد دیگری به عنوان معامل یا موکل و نظائر آن سند را امضا و انگشت زده است. با کشف و اثبات ادعای جعل، شاکی چاره ای جز متهم نمودن سردفتر، هرچند بی گناه، به مباشرت یا همکاری با جاعل نداشته و سردفتر هم مکلف به حضور در محضر بازپرسی است که گاهی به علت احساس بی گناهی و اطمینان از نحوه احراز هویت و اصالت سند، اولین اقدامی که برایش متصور است اعتراض به نظر کارشناسی و تقاضای رسیدگی توسط هیئت کارشناسان خواهد بود و معمولاً تجربه نشان داده است که نتیجه کار هیئت کارشناسی چیزی جز تأیید نظریه کارشناس بدوی نیست. در اینجا صرفنظر از پرداخت دستمزد هیئت کارشناسی، سردفتر بی گناه، به درخواست خود، تحصیلِ دلیل دیگری را هم برای شاکی فراهم آورده است و حداقل خود را به مباشرت در جعل و تبانی با متهم در مظان اتهام قرار می دهد و هرچند در این زمینه نحوه عملکرد مجرم یا مجرمان و استفاده از تکنیک های پیشرفته در جعل اسناد خصوصاً مدارک شناسایی ممکن است در حدی باشد که با هرگونه دقت نظر و اِعمال وسواس، مسؤولانِ دفترخانه را قادر به تشخیص و حتی تردید در اصالت این گونه مدارک ننماید و ناخواسته و ندانسته اسنادی را به ثبت برسانند که با شکایت شاکی و متضرر از ثبت اینگونه اسناد و در نهایت ارجاع به کارشناسی، جعلی بودن این اسناد به اثبات برسد و مشکلات عدیده ای از جمله مجازات های جعل و حداقل سهل انگاری و ضرورت جلب رضایت شاکی و جبران خسارت و ضرر و زیان (مسؤولیت مدنی) دامنگیر سردفتر و یا سایر مسؤولان دفترخانه شود که بعضاً جبران ناپذیری اینگونه مسائل آشکارا روشن است. لذا بیان نکات و توصیه های زیر که حاصل تجربیات کارشناسی نگارنده است شاید بتواند تا حدود زیادی به آسیب شناسی در این زمینه دست یافته و دست کم از بروز اینگونه مشکلات پیشگیری و یا آسیب های گریزناپذیر را در حد امکان کاهش دهد.
الف : موضوع انتخاب و دقت نظر در گزینش پرسنل دفترخانه خصوصاً دفتریار و نماینده که شناخته شده، مورد وثوق، قابل شناسایی مجدد در زمان های ضروری آتی باشند و ضرورت نظارت و کنترل مستمر سردفتر در نحوه ثبت اسناد و حفاظت از دفاتر و اسناد دفترخانه ها؛
شناخت از نظر امین بودن و سلامت شخصیت روحی، روانی و حتی جسمانی.
میزان تحصیلات و سواد از نظر تسلط کافی به معانی کلمات و مفاهیم اصطلاحات حقوقی خصوصاً در تشخیص دقیق و اصولی کلمات و عباراتی که بار حقوقی داشته، تعهدآور و مسؤولیت آفرین است و نیز به کارگیری صحیح افعال در تحریر اسناد و حدود اختیارات از نظر کمی و کیفی و رعایت دقیق در تحریر قیود مهم زمان، مکان، حدود و اندازه ها و مقادیر با بهره گرفتن از ارقام به صورت عددی و حروفی به طوری که در تحریر هیچ گونه فاصله غیرمعمول و نامتناسب نداشته باشد تا امکان کم کردن، زیاد کردن و هرگونه تغییراتی را به صفر برساند.
نظم و ترتیب در انجام وظایف محوله، تحریر و بازخوانی اسناد به طور دقیق و همچنین تحصیل یقین در نبودن هرگونه ایرادی از نظر حقوقی، اغلاط املایی و انشائی، ارقام و نیز خواندن و تفهیم دقیق مندرجات اسناد به طرفین و در حضور همزمان متعاملین، معرف ها، شهود و مسؤولین امضاکننده دفاتر جاری، بانک و اتومبیل و دقت کافی در تنظیم اسناد نیم برگی و یک برگی، خلاصه معاملات و اسناد مالکیت و نظائر آن.
تحویل هرگونه سندی به متعاملین یا قائم مقام قانونی آنها پس از تحریر نام و نام خانوادگی و امضا توسط خودشان و اخذ اثر انگشت به طور سالم و دقیق با بهره گرفتن از انگشت سبابه دست راست (از سرانگشت تا بند اول به طور کامل) و با بهره گرفتن از استامپ سالم که فاقد جوهر اضافی بوده و خشک نباشد.
نوشتن عبارت (ثبت با سند برابر است) توسط خود اشخاص و در صورت بیسوادی افراد، ضمن اخذ اثر انگشت، این جمله خوانا و دقیق توسط فرد دیگری که نقشی در تنظیم سند ندارد و یا در سند نامی از او برده نمی شود و با ذکر نام نویسنده این جمله به طوری که در صورت لزوم، این نویسنده قابل دسترس بوده و مورد وثوق و تأیید فرد بیسوادی که انگشت می زند هم باشد.
بعضاً مشاهده شده است مواقعی که اسناد از کثرت و تعدد برخوردار بوده و مفاد اسناد به جز نام متعاملین یا یکی از آنها کاملاً مشابه و سطور مشخصی در تحریر اینگونه اسناد مورد استفاده قرار می گیرد سندنویسان دفترخانه با اصرار متعاملین جهت صرفه جویی در وقت، سند اول را در دفتر تحریر و به امضا متعاملین رسانیده و در مورد بقیه اسناد سطور مورد لزوم را شمارش و در انتهای سطر آخر از متعاملین امضا می گیرند تا در فرصت مناسب، متن آن دیگر اسناد، به تکرار نوشته شود. تنظیم اسناد بدین صورت نه تنها منع قانونی دارد بلکه بعدها مورد ادعای سفید امضا گرفتن و موجبات مشکلات عدیده ای برای سردفتر و سندنویسان است. به طور کلی هر سندی که در دفتر ثبت می شود باید به طور کامل و با قلم واحدی و پس از درج دقیق تاریخ تنظیم و حتی ذکر ساعت دقیق تکمیل و در خاتمه تحریر، بلافاصله، به امضا برسد.
دفاتر جاری ـ بانک و اتومبیل باید دقیقاً برگ شماری و با دستگاه شماره زن واحد و رنگ واحد جوهر استامپ شماره شده و مهر مخصوص و انحصاری دادستانی در کنار شماره صفحه منعکس گردد.
هرگونه دست بُردگی حتی برای تغییر یک شماره که مثلاً اشتباهاً توسط سندنویس صورت گرفته باید با ذکر سطر و علامت گذاری و با همان قلم در قسمت توضیحات هر دو صفحه توضیح و تصحیح و به امضای متعاملین و سردفتر برسد و ممهور گردد.
آدرس متعاملین و حتی معرف ها و شهود باید به طور دقیق و قابل دسترس تحریر شود تا به هنگام ضرورت، حضور هر یک جهت توضیح در دفترخانه و یا مراجع قضایی و انتظامی امکان دسترسی به آنها وجود داشته باشد.
از هرگونه پارگی کاغذ دفاتر و جدا شدن صفحات که امکان از بین رفتن و جابجایی صفحات و مطالبی را فراهم کند دقیقاً پرهیز و پیشگیری شود و نحوه چاپ و شماره گذاری و دوخت صفحات توسط مرکز تهیه و توزیع و تحویل دفاتر در اداره ثبت به دفاتر اسناد رسمی کاملاً مورد بازبینی قرار گیرد و با رعایت مسائل حفاظتی و امنیتی و ضمن بازنگری از سوی مسؤولان توسط کارشناسان ذی ربط کنترل گردد.
در چاپ هرگونه اسناد اعم از دفاتر، اوراق نیم برگی و یک برگی و خلاصه معامله ها و نظائر آن باید مسائل ایمنی و حفاظتی از نظر انتخاب نوع کاغذ، چاپ، واترمارک و علائم ایمنی و انتخاب رنگ های ایمنی برای درج شماره ها و سریال توسط اداره کل ثبت اسناد و املاک اعمال شود و ویژگی هایی خاص که به صورت سرّی و محرمانه است در هر بار تجدید چاپ اسناد رعایت، ضبط، نگهداری و قابل مراجعه و استناد باشد تا همانند اوراق بهادار خصوصاً اسکناس ها قابلیت جعل تماماً از بین برود.
استفاده از اوراق اسناد رسمی از نوع کاغذهای ایمنی با ضریب اطمینان بالا که در برخورد با هرگونه ماده پاک کننده شیمیایی و حتی فیزیکی عکس العمل نشان داده و جاعل را از ادامه کار خلاف بازدارد.
قلم و جوهری که هر دفترخانه در تحریر و اخذ امضا مورد استفاده قرار می دهد بهتر است به تعداد کافی که مصرف آن تداوم داشته باشد به بهترین کارخانجات تولیدکننده ـ حتی از یک مارک واحد ولی با ترکیبات و نوع رنگ متفاوت از نظر مواد تشکیل دهنده ـ توسط اداره کل ثبت اسناد به صورت سفارشی تهیه و دفاتر مکلف شوند همواره از قلم واحد و ویژه که نوع آن به نام آنها ثبت می شود استفاده نموده و به هیچ وجه اشخاص از قلم شخصی خود برای امضای اسنادی که در دفترخانه به ثبت می رسد استفاده ننمایند و نیز توجه داشته باشیم که قلم هایی در بازار داخل و خصوصاً در دیگر کشورها وجود دارد که رنگ و اثر خطوط، پس از گذشت مدتی از امضا کاملاً محو و از بین می رود. این مهم را حتی اشخاص عادی در معاملات روزمره خود بهتر است از فروشنده و یا صادر کننده چک و سایر مدارک بخواهند از قلم دیگری که مورد تردید نیست استفاده شود تا هرگونه ریسک و خطر احتمالی از بین برود.
سردفتران قبل از مهر و امضای اسناد صادره از صحت و درستی و نبود هرگونه اشتباه و غلط در تحریر و ثبت اسناد اطمینان حاصل نموده و تأکید می شود آگاه باشند که پاسخگو و مسؤول صحت و درستی اسناد هستند، لذا دفتریار و سردفتر نیز دقت کنند که در محل های تعیین شده امضای واحد خود را منعکس نموده و پس از دقت لازم و کافی در رعایت اصول و مقررات مربوط به تنظیم سند، مُهر برجسته و مخصوص دفترخانه را ممهور کنند.
مندرجات هر سندی به طور کامل و دقیق با ذکر تاریخ و حتی الامکان با تصاویر متعاملین و ضبط رایانه ای نگهداری و قابل دسترس باشد.
بعضاً مشاهده می گردد که فردی با یک وکالتنامه جعلی با حق توکیل به دفترخانه مراجعه و وکالتنامه را به نام اشخاص دیگر تفویض می کند. وکالتنامه بعدی اصالت دارد ولی بر مبنای وکالتنامه جعلیِ اولیه تنظیم شده و جاعلین با خیال راحت به انجام معاملات قطعی در دفترخانه دیگری مبادرت و مرتکب کلاهبرداری و استفاده جعل از اسناد می شوند. اصلح است دفترخانه پس از مکاتبه یا تماس با دفترخانه اولیه که گاهی حتی ممکن است وجود خارجی هم نداشته باشد از اصالت وکالتنامه ارائه شده اطمینان حاصل کرده تا از تعویض یک سند جعلی وکالت با وکالت در توکیل که معمولاً بعداً مورد سوءاستفاده و کلاهبرداری قرار می گیرد پیشگیری نمایند.
بعضاً مشاهده شده است که مشخصات مثلاً اتومبیل سرقتی به جای اتومبیل دیگری، که مشخصات آن مورد پاک شدگی شیمیایی قرار گرفته، اتومبیل سرقتی را در کوتاه ترین زمان که امکان افشای سرقت نیست با افرادی معامله و با اعلام آدرس های واهی و مدارک شناسایی مجعول مرتکب کلاهبرداری، فروش مال مسروقه و انتقال مال غیر گردیده و با تحویل اتومبیل سرقتی و صدور سندی غیرواقعی (غیرقانونی و جعلی) متواری می گردند. خوشبختانه اکنون با استعلام هایی که صورت می گیرد این گونه جرائم به حداقل رسیده ولی چه بسا در صورت لزوم استعلامات، مشاهده گردیده که پاسخ استعلامات مراجع ذی ربط خود نیز از اساس مجعول و مجرمین به هدف خود نائل آمده اند.
در بررسی سند مورد ادعائی که مالک در ایران نبوده و یا فوت کرده است، تصادفاً دیده شده که؛ محتوا و متن اسناد کم اهمیت که لزوم مطرح شدن آن بعید است به تاریخ های قبل در دفاتر مورد پاک شدگی شیمیایی قرار گرفته و اسنادی با ارزش بسیار زیاد و به تاریخ ماقبل درج و به اعتبار ظاهری آن اسناد، معاملاتی انجام شده و حتی مهر و امضا سردفتر قبلی نیز برای سند پاک شده اصالت داشته و بر مبنای این اسناد پاک شده مجعول، رونوشت اصیل اخذ و منجر به انجام معامله با دیگران گردیده اند که اغلب ممکن است سردفتر هم از این تغییرات و پاک شدگی به علت سهل انگاری و اطمینان به کارمندان از موضوع بی خبر مانده باشد و بعدها وقتی مطلع شود که ادعاهایی مطرح و ارجاع به کارشناس شده، دیگر کار از کار گذشته و سوءاستفاده ها صورت گرفته است. شخصاً با مواردی برخورد داشته ام که برای انجام کارشناسی یک سند به دفترخانه ای مراجعه و ضمن بررسی اوراق دیگر یک دفتر به پاک شدگی مشابه و متعدد دیگری در دفاتر برخورد نموده ام که مورد شکایت هم نبوده اند و با بهره گرفتن از نور (Ultra Violet ) در این اسناد پاک شدگی شیمیایی به خوبی مشخص می گردند. هرچند اغلب این دفترخانه ها تعطیل و مسؤولین تحت تعقیب قرار گرفته اند ولی جبران این سوء استفاده ها به علت متواری شدن متهم یا خارج از کشور بودن مجرم به جایی نمی رسد. لذا عمل سردفتری که شاید به دلیل سهل انگاری و اطمینان، دخالت مجرمانه ای در این امور ندارند، درسی باشد که سردفتران دیگر را آگاهی داده، مقید شوند که اولین نفری که دفترخانه را باز و شروع به کار می کند و آخرین نفری که در تعطیل شدن دفترخانه نقش دارد فقط خود سردفتر باشد تا بدون حضور سردفتر، احیاناً احدی از کارکنان سودجو فرصتِ حتی جمع آوری اطلاعات از اسناد بایگانی بدون اجازه سردفتر، پیدا نکرده و از هرگونه فعل و انفعالات و دسترسی به اسناد سابق الصدور دفترخانه ـ که مسؤول اصلی آن سردفتر است ـ در امان بماند. ^[۴۶]

جدول ۶۲: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون در خصوص فرضیه فرعی پژوهش ۲۷۳
جدول۶۳ : نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون در خصوص فرضیه فرعی پژوهش ۲۷۴
جدول ۶۴: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون در خصوص فرضیه ششم پژوهش ۲۷۴
جدول۶۵ : نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون در خصوص فرضیه رسانه داخلی پژوهش ۲۷۵
جدول ۶۶: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون در خصوص فرضیه رسانه های خارجی پژوهش ۲۷۶
جدول۶۷ : نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون در خصوص فرضیه اساسی هشتم پژوهش ۲۷۷
جدول ۶۸: نتایج آزمون آنالیز واریانس یک طرفه در خصوص برابری میزان گرایش به دموکراسی در بین گروه های سنی ۲۷۷
جدول ۶۹:مقایسه میانگین گرایش به دموکراسی در بین گروه های سنی ۲۷۸
جدول ۷۰ : نتایج آزمون کای دو برای آزمون فرضیه نهم پژوهش ۲۷۹

جدول۷۱ : نتایج آزمون تی استیودنت دو نمونه ای برای مقایسه میزان گرایش به دموکراسی مردان و زنان ۲۷۹
جدول ۷۲: نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون در خصوص فرضیه اعتماد عمومی ۲۸۰
جدول۷۳ : نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون در خصوص فرضیه اعتماد نهادی پژوهش ۲۸۱
جدول ۷۴: آزمون رابطه متغیر مخالفت با اقتدار گرایی و متغیر های مستقل ۲۸۲
جدول شماره ۷۵ ضرایب تحلیل رگرسیونی ساده شاخص گرایش به دموکراسی و سایر متغیرها ۲۸۵
جدول ۷۶: ضرایب تحلیل رگرسیونی چند متغیره شاخص گرایش به دموکراسی و سایر متغیرها ۲۸۷
جدول۷۷: متغیرهای خارج مانده از معادله رگرسیون ۲۸۸
جدول ۷۸ : اثرات مستقیم و غیر مستقیم متغیر های مستقل بر حسب تحلیل مسیر ۲۸۹
فصل اول
کلیات تحقیق
طرح مساله
دموکراسی بی شک یکی از متداول ترین مفاهیم عصری است که ما در آن زندگی می کنیم. اغلب حکومت ها از ترتیبات دموکراسی به عنوان یک حاکمیت شایسته، برای مشروعیت بخشیدن به خود استفاده می کنند. رسانه ها در نقد سیاستهای حاکمان از دموکراسی به عنوان یک سلاح بهره می گیرند. نظریه پردازان و تحلیل گران علوم اجتماعی نیز سیر حرکت دموکراسی و تحولات و تغییرات آن را روز به روز دنبال می کنند. به طوریکه امروزه دموکراسی یکی از پر استقبال ترین مفاهیم در میان نظریه های اجتماعی است.
هر چند رویکردهای متعدد و متفاوتی راجع به دموکراسی وجود دارد، و این حجم گسترده و متنوع ادبیات دموکراسی، پژوهش درباره آن را دشوار می کند. با وجود این، بر مبنای تجربه تاریخی دموکراسی مجموعه عوامل برشمرده در نظریات مختلف را شاید بتوان شرایط لازم دموکراسی دانست، اما نمی توان آنها را شرط کافی نیز دانست. همانگونه که کوهن به درستی می گوید: در هر جامعه ای شرایط لازم و کافی تحقق دموکراسی متفاوت است. همچنین در تبیین عوامل اجتماعی موثر بر برقراری دموکراسی، باید به یاد داشت که با توجه به سیالیت مفاهیم اجتماعی، تقسیم عوامل اجتماعی به دسته های متفاوت، به معنی جدایی قطعی آنها نیست. در واقع شرایط اجتماعی دارای مرزهای مشترک و وابسته به یکدیگر اند. بین عوامل فرهنگی، اقتصادی و سیاسی موثر بر دموکراسی رابطه دیالکتیکی وجود دارد.
از این رو هر کدام از نظریه پردازان به اقتضای رویکرد تحلیلی خود و ویژگیهای زمانی و تاریخی جوامع مورد بررسی، برخی عوامل اجتماعی را با تاکید بیشتری مطالعه کرده اند. برخی ازاین تحلیل گران عوامل کلان مانند میزان توسعه اقتصادی و یا ساختار سیاسی جوامع را مورد توجه قرار داده اند و به دموکرات کردن دستگاه حکومت می اندیشند. در مقابل آنان رویکردهای خرد در دموکراتیزاسیون، بر همخوانی نگرشها و ارزشهای کنشگران جامعه و فرهنگ آنان تاکید دارند. آنها معتقدند همیشه و در همه جوامع ساختار اقتصادی مناسب و یا ایجاد یک دولت دموکرات از بالا، بدون تحول فرهنگی جامعه، به برقراری دموکراسی نمی انجامد. اما بی شک برخی عوامل از جمله: توسعه اقتصادی، وجود جامعه مدنی، طبقات مستقل، سطح بالای آموزش و ارزشها و نگرشهای متناسب با دموکراسی، در برقراری دموکراسی تاثیر گذار هستند.
در رویکرد های فرهنگی، ظهور دموکراسی در یک جامعه را نه فقط با خواست نخبگان و تلاش سیاستمداران، بلکه با گرایش عموم مردم به آن ممکن می دانند. پایداری و دوام دموکراسی نیز، نه فقط به ترتیبات و نهاد های سیاسی بلکه به سایر روابط و نهادهای اجتماعی، وابسته است. در واقع بقاء نهادهای دموکراتیک در گرو تطبیق آنها با نگرشهای افراد یک جامعه است. به طوریکه می توان ادعا کرد، سرنوشت یک نظام سیاسی، عمدتا به وسیله نگرشهای مردم تعیین می شود. به بیان ارسطو اشکال متفاوت حکومت، فضیلت های رایج در میان مردم را منعکس می کنند.
بسته به آنکه نگرشهای شهروندان یک جامعه و شیوه زیست فردی، اجتماعی آنان تا چه میزان دارای عناصر و ویژگیهای دموکرات باشد، پتانسیل آن جامعه برای رسیدن به یک دموکراسی پایدار معین می شود. دموکراسی علاوه بر شکلی از حکومت، شیوه زندگی نیز می باشد. جوامعی که دموکراسی در آنها طبیعتی صرفا سیاسی داشته باشد و ویژگیهای دموکراتیکی نظیر مدارا، گفت وگو، اعتماد و تمایل به مشارکت و خودگردانی در زندگی روزانه آنان راه نیافته باشد، به سمت حکومت اقتدار گرا یا در نهایت یک دموکراسی صوری و ناپایدار حرکت خواهند کرد. از این رو میزان گرایش به دموکراسی در هر جامعه ای را می توان با توجه به خصوصیات عمومی آن جامعه تبیین کرد.
علاوه بر رویکردهای فرهنگی، یکی دیگر از مسیرهای ممکن مطالعاتی برای تبیین گرایش های متفاوت افراد به دموکراسی، مطالعه قشری، طبقاتی می باشد. برینگتون مور وجود طبقه بورژوازی مستقل از دولت را شرط لازم برقراری دموکراسی می داند، لیپست و هانتینگتون نیز اهمیت وجود طبقات متوسط را در نظریه های خود مورد تاکید قرار می دهند. همچنین هانا آرنت جامعه بی طبقه را زمینه مساعد برای گرایش توده ها به اقتدار گرایی می داند. تحلیل طبقاتی، مستلزم آن است که بتوانیم اقشار و طبقات جامعه را با معیار مناسبی از همدیگر تمایز دهیم.
مطالعات اخیر بوردیو و گیدنز در باره تبیین طبقاتی نشان می دهد که با تحولات جدید، مفهوم طبقه اجتماعی به تنهایی نمی تواند نوع شناسی مناسبی از انواع گونه ها و گروه های اجتماعی موجود در جامعه ترسیم کند، چرا که از سویی با گسترش اقتصاد سرمایه داری و فرهنگ مصرفی طبقات اجتماعی شباهت های زیادی با یکدیگر پیدا کرده اند و مرزهای طبقاتی به هم ریخته است. از سوی دیگر تمایز و تنوع درون طبقاتی، با امواج جدید مدرنیته و ارتباطات، کثرت یافته است. به طوری که اکنون ما نمی توانیم از یک طبقه متجانس و هماهنگ به نام طبقه متوسط یاد کنیم. بلکه طبقات متوسط متنوعی بسته به سرمایه های فرهنگی و اقتصادی متفاوت وجود دارد.
به نظر می رسد اتخاذ رویکرد فرهنگی، طبقاتی با تجربه تاریخی موجهای دموکراسی خواهی در ایران مناسب باشد. اگر چه گرایش به دموکراسی در دوره های مختلف از انقلاب مشروطه تا به حال، به طور متناوب تبدیل به تقاضا و خواست مردم شده و دگرگونیهایی را در عرصه اجتماعی و سیاسی سبب شده است. اما این تقاضا و خواست در بین طبقات و گروه های مختلف اجتماعی به یک میزان و یک شکل گسترش نیافته و در نتیجه تبدیل به خواست جدی و پایدار آنان نشده است. طبق دیدگاه برخی تحلیل گران دموکراسی خواهی اغلب جنبشهایی از سوی طبقه متوسط بوده است.
گاه روشنفکران شناخت درست و روشنی از مطالبات عموم مردم نداشته اند و تقاضاهای خود را به کل جامعه تسری داده اند. افزون بر آن تلاش آنها معمولا ایجاد یک حکومت دموکرات و ترسیم ترتیبات و الزامات سیاسی آن بوده است، برقراری فرهنگ و شیوه زیست دموکرات در اولویت های بعدی آنها قرار داشته است. گویی قرار است حکومت دموکرات فرهنگ و سبک زندگی دموکرات را به مردم اعطا کند. این گروه روشنفکران، در بعضی برهه های تاریخی با بهره گرفتن از نارضایتی مردم از شرایط موجود به خصوص وضعیت نامطلوب اقتصادی، برای مدتی جامعه را همراه خود کرده اند، اما بعد از مدتی به راحتی آنها را از دست داده اند.
نگاه صرف سیاسی به دموکراسی آسیبهایی را برای جامعه ایرانی به همراه داشته است. اول آنکه دموکراتیزه کردن اگر از سیاست آغاز شود الگوی متناسبی با آن جامعه نخواهد بود چرا که بومی نیست، و در نتیجه احتمالا با فرهنگ مردم و ارزشهای سنتی آنان هماهنگ نیست، از آنجایی که این دموکراسی از بالا به جامعه تحمیل می شود، مردم به اصول آن خو نمی گیرند، به آن شیوه زندگی نمی کنند، و اعتقادی به آن ندارند. در نتیجه خواسته و ناخواسته با آن بیگانه اند و به استمرار و استقرار آن کمکی نمی کنند.
دوم اینکه پیگیری و برنامه ریزی روشنفکران تنها در سطح سیاسی و به روشهایی مانند جنبش و انقلاب سبب هزینه ها و شکست های پیاپی شده، بحرانها و شکاف های اجتماعی را به وجود می آورد. در نتیجه برنامه ریزی مناسب و پایداری برای جامعه ترسیم نمی شود. اگرچه الگوی دموکراتیزاسیون سیاسی زودتر نتیجه می دهد اما به همان سرعت قابل بازگشت به اقتدارگرایی است. همان گونه که در غرب نیز در مراحل اولیه، برخی دموکراسی ها به راحتی به اقتدارگرایی تبدیل شدند. دموکراتیزه شدن فرهنگ شاید نسلهای زیادی را در گیر کند اما پایدارتر است. جامعه ایرانی نیاز به راهبرد هایی دارد تا همبستگی خود را حفظ و شیوه و نوع متناسب دموکراسی خود را ترسیم کند. به این جهت اولین گام برای تعیین راهبرد، شناخت صحیح و علمی نگرشهای متفاوت موجود در جامعه است.
این پژوهش قصد دارد به دو سوال اصلی در زمینه گرایش به دموکراسی پاسخ دهد. میزان گرایش به دموکراسی در جامعه چقدر می باشد و چه عوامل اجتماعی بر این میزان گرایش به دموکراسی شهروندان تاثیر می گذارند؟
اهداف پژوهش:
توصیف مناسب می تواند مقدمه ای راهگشا برای تبیینی خوب باشد. چراکه می تواند تحلیل را از هر گونه پیش داوری و سوگیری مبرا کند. شناخت میزان گرایش به دموکراسی در بین شهروندان و نگرش آنها نسبت به ابعاد و مولفه های مختلف آن، یکی از اهداف این پژوهش می باشد. این پژوهش قصد دارد به زمینه های فرهنگی، اجتماعی و نقش آن در موفقیت ها یا شکست های دموکراسی در تاریخ معاصر ایران توجه نماید. توجه به زمینه های فرهنگی و بومی جامعه ایرانی، سبب اجتناب از تعریف عام گرایانه و تقلیدی از دموکراسی می شود.
هدف دیگر پژوهش شناخت عوامل اجتماعی موثر بر گرایش شهروندان به دموکراسی می باشد. از میان عوامل اجتماعی تلاش می شود سهم هر کدام از این عوامل اعم از عوامل فرهنگی و طبقاتی، بر گرایش به دموکراسی معین شود. با شناخت نگرشها و گرایشهای موجود و عوامل موثر بر شکل گیری آن می توان مدل دموکراسی متناسب با جامعه ایرانی را ترسیم نمود.
ضرورت پژوهش:
اکثر پژوهشهای انجام شده تا کنون به بررسی عوامل کلان موثر بر شکل گیری دموکراسی پرداخته اند. به نظر می رسد مطالعه دموکراسی نیازمند پژوهشهایی در سطح خرد است. شناخت، توصیف و تبیین بسترهای فرهنگی و اجتماعی شکل گیری دموکراسی از جمله میزان و چگونگی پذیرش اصول دموکراسی و یا پتانسیل تحقق سبک زندگی دموکرات در میان شهروندان یک جامعه از دو جنبه جزء ضروریات مطالعاتی جامعه شناسان در زمینه آسیب شناسی روند شکل گیری دموکراسی است. نخست آنکه به نظر می رسد جنبشهای دموکرات به اندازه کافی به تفاوتها و ویژگیهای خاص جامعه ایرانی و مطالبات گروه های اجتماعی مختلف توجه نکرده اند. از این لحاظ نتوانستند به برنامه و مدل مناسبی برای کمک به روند تحقق دموکراسی یابند، و دموکراسی خواهی را تبدیل به یک خواست پایدار و تقاضای عمومی جامعه ایرانی کنند.
علاوه بر این گروه ها و طبقات اجتماعی موجود در جامعه ایرانی در زمینه گرایش به دموکراسی دارای تفاوتها و اختلاف نظرهایی هستند که در برخی رویداد های اجتماعی می تواند تبدیل به بحران همبستگی در جامعه شود. بنابراین شناخت به موقع و توصیف میزان تفاوتها و اختلاف نظرها از سوی جامعه شناسان و ارائه راهکار، از وظایف ضروری جامعه شناسان می باشد.
تاریخچه مطالعات دموکراسی
شاید اولین گام برای تعریف گرایش به دموکراسی آشنایی با خود مفهوم دموکراسی و تاریخچه آن باشد. دموکراسی ابعاد، معانی، روش‌ها و مصداق‌های گسترده و متنوعی دارد که مورد مناقشه متفکران هستند.
لاری دایاموند(Diamond ) بر وجود ۵۵۰ تعریف از دموکراسی تاکید می کند، او این تعاریف را در سه مقوله قرار می دهد، که عبارتند از : ۱- دموکراسی حداقلی یا دموکراسی انتخاباتی. ۲- دموکراسی حد وسط یا شبه دموکراسی ۳- دموکراسی حداکثری یا پلی آرشی. وبر به تحلیل دموکراسی انتخاباتی، آنچنان که عملا در جوامع مدرن وجود دارد، پرداخت و استدلال نمود که ایده آل دموکراسی مشارکتی نمی تواند در جوامع وسیع و پیچیده تحقق یابد. اما ازطرف دیگر او بر این باور بود که دموکراسی تنها شیوه ای است که به وسیله آن می توان خانه سخت فولادی قدرت بوروکراتیک مدرن را در هم شکست (نش، ۱۳۷۹: ۳۰). وبر کلیت جمعیت را جاهل و غیر عقلانی می دانست. معهذا دموکراسی از نظر وبر مهم بود، اساسا به این دلیل که انتخابات باعث محک خوردن رهبران کاریزماتیکی خواهد شدکه قرار است اداره مردم به آنها واگذار شود. رهبرانی که توانایی کاهش قدرت ماشین بوروکراتیک را دارند. در نظر وبر دموکراسی نه چندان حکومت مردم، بلکه بیشتر حکومت نخبگانی مرکب از رهبران استثنایی و کارشناسان بوروکراتیک است(همان:۳۲).
جامعه شناسان نخبه گرا نظیر شومپیتر دموکراسی را از زاویه نگرش وبر می بینند. شومپیتر دموکراسی را نوعی روش سیاسی می داندکه نخبگان در رقابت با یکدیگر برای تصمیم گیری انتخاب می شوند. در این مدل مردم با رای دادن به حکومت، مشروعیت می بخشند. و رهبران به وسیله محدودیت های قانونی کنترل می شوند تا به دیکتاتوری منحرف نشوند(نانسی و هرسیج، ۱۳۸۴: ۲۹).
در دموکراسی حد وسط یا شبه دموکراسی می توان به نظریات رابرت دال اشاره کرد. به عقیده تکثر گرایان موضوع سیاست رقابت گروه های ذینفعی است که هیچ یک نمی توانند به طور کامل بر دیگران مسلط شوند، چرا که همه آنها به منابع متفاوتی دسترسی دارند. وجود گروه های قدرت متعدد در این نظریه هم به عنوان امری مطلوب و لازمه دموکراسی و هم به عنوان امری واقعی و مبین نحوه توزیع قدرت سیاسی در جوامع دموکراتیک تلقی می شود. از نظر رابرت دال وجود گروه ها و علایق متفاوت اساس دموکراسی است و راه را بر دیکتاتوری می بندد(نش، ۱۳۷۹: ۷۶).
در تعریف دال دموکراسی به معنای حکومت و رقابت گروه ها است . دال شرط ضروری دموکراسی را شهروندانی می داند که از درک آگاهانه امور و حقوق مدنی برخوردار باشند و امکان مشارکت آنها فراهم باشد(نانسی و هرسیج، ۱۳۸۴: ۳۱).
لاری دایاموند برای دموکراسی حداکثری نیز ویژگیهایی را مطرح می کند که عبارتند از اینکه قدرت واقعی در دست مردم باشد. حق بیان برای همه گروه ها ممکن باشد. آزادیهای فردی و اجتماعی نظیر آزادی بیان و آزادی نشر در کنار حاکمیت قانون برقرار گردد. و دولت در زندگی شهروندان مداخله نداشته باشد(نانسی و هرسیج، ۱۳۸۴: ۳۲).
اما درباره تاریخچه و شکل گیری دموکراسی ها نیز مطالعاتی صورت گرفته است. رابرت دال در کتاب درباره دموکراسی، معتقد است تصور آن‌ که دموکراسی از زادگاه خود یونان و دو هزار و پانصد سال پیش رشد یافت و به نقاط دیگر سرایت کرد، تصوری زیبا ولی به دو دلیل غلط است. اول این‌که، ظهور حکومت‌های مردمی، پس از سپری شدن چند قرن اولیه، به افول و نابودی انجامید. نمی‌توان ظهور دموکراسی را مانند صعودی پایدار در نظر گرفت که تنها با چند فرود کوتاه در بعضی مواقع قطع شده است. سیر تاریخ دموکراسی بیشتر شبیه گذرگاهی است که مسافری، پس از پیمودن بیابانی صاف ولی بی انتها با چند تپه سرانجام صعود طولانی خود را به سوی قله‌های فعلی آغاز می‌کند.
ثانیاً اشتباه خواهد بود اگر تصور شود دموکراسی فقط یک بار و برای همیشه ابداع گردید، یعنی همان‌طور که ماشین بخار اختراع شد، دموکراسی شبیه آتش، نقاشی یا نوشتن، بیش از یک بار و در چند جا اختراع شده است. تصور دال آن است که دموکراسی می‌تواند هر جا که شرایط مناسبی رخ داده باشد مستقلاً و از نو اختراع شده باشد و باورش آن است که این شرایط در زمان‌های مختلف و مکان‌های گوناگون موجود بوده‌اند (دال، ۱۳۷۸: ۱۲).
رابرت دال، معتقد است هر جا که شرایط مطلوبی برای گرایش به دموکراسی وجود داشته باشد، امکان شکل‌گیری آن نیز وجود دارد. به عنوان مثال قبیله‌های پیش از تاریخ نیز ممکن است دموکراسی و برابری را برای خود برقرار کرده بودند. اما به تدریج و با گسترش جوامع برابری گروهی کمتر و دخالت خارجی بیشتر شد و در نتیجه شکل‌های سلسله مراتبی و سلسله طبیعی‌تر به نظر رسیدند و نظام‌های اقتدارگرایانه، استبدادی و سلطنتی شکل گرفتند. سپس در حوالی ۵۰۰ ق.م در مناطق متعددی از جهان شرایط مطلوبی مجدداً ظاهر شدند و عمده‌ترین این‌گونه تحولات، در اروپا رخ دادند. سه مورد در امتداد سواحل مدیترانه و موارد دیگر در اروپای شمالی.

عدل عمومی

همان طور که از خصوصیات ادیان الهی برمی‌آید، عدل و انصاف از صفاتی است که جمیع انسان‌ها را شامل می‌شود و تفاوتی بین انسانها قایل نیست و از مهمترین آموزههای اسلامی است؛ حتی علی(ع) در منشور سیاسی خود به مالک اشتر یاد آور می شود که، نسبت به آحاد رعیت از مسلم و غیر مسلم روش عدالت پیش گیرد و از ستم و قساوت بپرهیزد^[۴۸۷]
عدل اسلامی دامنه بسیار وسیعی دارد و همه زمینه ها را فرا میگیرد. اجرای دقیق این آموزه در بسیاری از فصلهای تاریخ همانطور که باعث گرایش مشرکین به اسلام شد؛ حتی باعث رنجش خیلی از مسلمانان که گرایش غیر خدایی داشتند میگردید.
در آموزه ها و همچنین سیره معصومین این وجهه در رفتار آنها بروز ویژه ای دارد. امیرمؤمنان مى‌فرماید:« سوگند به خدا، اگر شب را تا به صبح به روى خارهای سعدان بگذرانم و مرا در غل‌ها به بند بکشند، برایم از آن بهتر است که خدا و رسول را در قیامت ملاقات کنم در حالى که بر بعض از بندگان ستم کرده، چیزى از مال دنیا غصب کرده باشم. چگونه به کسى ستم نمایم براى نفسى که با شتاب به اندراس و کهنگى روى نهاده است و دور زمانى در زیر خاک خواهد ماند؟!»^[۴۸۸]

برخورد انعطاف ناپذیر و پرصلابت آن حضرت در برخورد با برادرش عقیل، که تقاضاى امتیازى از بیت المال نموده بود، نمونه بارز دیگری از اهتمام آن حضرت بر اجراى عدالت و ظلم گریزى است^[۴۸۹].
خداوند به سبب اسلام ارزش‌ها را تغییر داد. بهای بسیار چیزها را که در سابق پایین بود، بالا برد و بهای بسیار چیزها را که در گذشته بالا بود، پایین آورد. بسیاری از افراد در نظام غلط جاهلیت محترم بودند و اسلام آنها را سرنگون کرد و از اعتبار انداخت، و بسیاری در جاهلیت حقیر و بی‌ارزش بودند، اسلام آنها را بلند کرد. امروز مردم همان‌طور شناخته می‌شوند که هستند. اسلام به آن چشم به همه نگاه می‌کند که سفید و سیاه، قرشی و غیر قرشی، عرب و عجم همه فرزندان آدم‌اند و آدم هم از خاک آفریده شده است.^[۴۹۰]

۳- در قبال محیط زیست

اسلام به طبیعت نگاه خاصی دارد که برگرفته از آموزههای اسلامی است. در نوع نگاه دین به طبیعت انسان برای رفع نیازهای مادی خود و بالاتر از آن برای بقا و استمرار حیات خود باید چند اصل را رعایت کند. این نگاه الهی همه ابعاد زندگی و محیط زیست را در بر دارد؛ می توان آنها را به اصولی مرتب کرد:
اصل پاکسازی و پاک نگاه داشتن محیط از آلودگیها، اصل زیباسازی محیط طبیعی که انسان در آن زندگی میکند، اصل ضرورت تولید مناسب استهلاک، اصل عرضه و تقاضای مواد استخراج شده از طبیعت، اصل ضرورت در حدود نیاز و اصل تقم برآوردن نیازهای ضروری به نیازهای تجملی، اصل کوشش مستمر برای شناخت طبیعت و تفکر در آن، اصل آباد کردن و بهرهبرداری از آن.^[۴۹۱]
انسان با چنین دیدگاهی برای فعالیت در تمام عرصه ها چیرگی بر طبیعت را وظیه خود میداند(و جعنا النهار معاشا)^[۴۹۲] و برای به دست آوردن روزی از هیچ کار و تلاشی در هیچ جایی فروگذار نخواهد کرد.( هُوَ الَّذِى جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُواْ فىِ مَنَاکِبهَِا وَ کلُُواْ مِن رِّزْقِهِ وَ إِلَیْهِ النُّشُور)^[۴۹۳]. او است آن کسى که زمین را براى شما رام کرده پس در اقطار آن آمد و شد کنید و از رزق آن بخورید و بدانید که زنده شدن بار دیگر شما به سوى او است^[۴۹۴]

۱) نگاه الهی به طبییعت

اسلام دینی است اعجاب آور، که در تمام زمینه ها دارای برنامه است. برخلاف دینی همچون مسیحیت که اگر به دنبال آموزهای در این زمینه باشی فقط باید به تفسیر الهیاتی از طبیعت، بتوان نقش دین را در حفظ طببیعت اثبات کرد؛ اما اسلام برای تک تک اشیاء در طبیعت برای انسان وظیفهای مشخص نموده. به واقع، اسلام دینی است متمایز که حتی وظیفه انسان را در قبال طبیعت نیز به خوبی مشخص کرده. او را وا دار کرده به تفکر واندیشه در طبیعت بپردازد^[۴۹۵]
نگاه ویژه‌ای که اسلام به طبیعت دارد، بیانگر نوع برخوردی است که مومن میتواند با محیطش داشته باشد.« أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَن فىِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الطَّیرُْ صَفَّاتٍ کلُ‏ٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ وَ اللَّهُ عَلِیمُ بِمَا یَفْعَلُونَ».^[۴۹۶] استاد مطهری در این زمینه می فرماید: « شک ندارد که اگر انسان در عالم ، در نظامات عالم و در مخلوقات این عالم تامل و تفکر کن، و هدفش از این تفکر کشف رازهای عالم، این باشد که به حقیقت بیشتر راه یابد و خدا رابیشتر بشنااسد این هم علم است و هم عبادت و هم تفکری علمی»^[۴۹۷]

۲) تاثیر طبیعت در انسان

تاثیری که محیط اطراف بر جسم و روان انسان دارد به گونهای است که امروزه دانش جدیدی به نام، اکولوژی انسانی را به خود اختصاص داده است و در حقیقت طبیعت بر جسم جان انسان بدون تاثیر نمی تواند باشد، چنان که انسان تاثیر انسان را نمیتوان انکار کرد. این را باید دانست که« وجود گیاه در زندگی ما یک اصل است»^[۴۹۸]
امیرالمومنین نیز با توجه به همین مطالب علمی، در باره تاثیر طبیعت بر انسان می‌فرماید: « توقوا البرد فی اوله و تلقوه فی آخره فانه یفعل فی الابدان کفعله فی الاشجار اوله یحرق و آخره یورق.»^[۴۹۹] چرا که از نظر امیرالمومنین در آستانه رسیدن طبیعت به بهار همان طور که گیاه را شکوفا میکند به بدن نیز تاثیرات مثبتش را می گذارد؛ همانطور که بر عکس آن در فصل سرما صادق است.

۳) منابع طبیعی و اعمار آن

از دید منابع اسلامی، انسانی که در سر سفرۀ کرم میزبان است باید تا میتواند از این خان استفاده کند و به آبادانی آن بپردازد ،« .. ُ هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَکُمْ فیها فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی قَریبٌ مُجیبٌ » ^[۵۰۰]است که شما را آفریده و آبادی آن را به شما واگذار کرده
اهمیت حفظ گیاهان در اسلام، زمانی مشخص میشود که، پیامبر اکرم در بهبوحه جنگ فرمان می داد: « مبادا بر کشتن زنان و کودکان و گیران دست بزنید و به هیچ وجه درختان به ویژه درخت خرما را قطع نکنید»^[۵۰۱] و نیز برای تشویق به سرسبزی درختان می فرمودند « هر کس درخت موز یا درخت سیب را سیراب کند گویا تشنه ای را سیراب کرده»^[۵۰۲] نه تنها از راه تشویق بلکه از راه انزجار از عمل تخریب طبیعت هم به این کار پرداختند؛ امام صادق فرمودند: « لَا تُقَطِّعُوا الثِّمَارَ فَیَصُبَّ اللَّهُ عَلَیْکُمُ الْعَذَابَ صَبّا ^[۵۰۳]

۴) مسولت اخلاقی نسبت به تمام موجودات

اسلام بر مسئولیت اخلاقی انسان در برابر سایر موجودات، ( گیاهان و حیوانات) تاکید بسیاری نموده است. بر اساس روایات اسلامی، انسان در محیط زیست حق هرگونه تصرفی ندارد و حتی حیوانات بر عهده صاحبان خویش حقوقی دارند.^[۵۰۴]
به فرمایش زیبای آقای جوادی آملی: اسلام آرایش هستی را پایه آرامش بشر می داند و سراسر گیتی و مینو را به زیبایی میستاید^[۵۰۵] و در باره اهمیت حفظ محیط زیست، بعد از تشریح سامان مند بودن هستی و وظیفه دار بودن هر عضو هستی و بیان جایگاه انسان در نزد خدا وند میگوید:
«مهمترین عنصر خلافت الهی بعد از فراگیری معارف الهی ، آباد ساختن زمین و نجات آن از هرگونه تباهی و تیرگی است. مقصود از زمین، گستره زیست بشراست که از عمق دریا تا اوج سپر و قله آسمان را در بر میگیرد. بنابر این ، فرهنگ زیست محیطی با مقام جانشینی خدا آمیخته است. آن کس که به جای پالایش هوا آن را می آلایدو عوض مرمت زمین، آن را ویران می کند و به جای غرص نهال، به قطع درخت میپردازد و به جای….چنین فارغ بیفروغی ، بی دریغ دروغ میگوید که خویشتن را خلیفه خدا می شمرد. منظور از عمارت زمین، تامین اصول زیست محیطی برای حیات انسانی است؛ نه خصوص زندگی گیاهی که برخی دارند….»^[۵۰۶]
در مورد حمایت از حقوق حیوانات، حتی غیر مسلمین هم به این اذعان دارند که « در بلاد اسلامی جمعیت حمایت از حیوانات لازم نیست و این قطعه از دنیا را می توان بهشت حیوانات دانست. مسلمین حقوق سگ و گربه و حیوانات را رعایت میکنند مخصوصا ددر معابر و مساجد با آزادی پرواز میکنند و در منارههای لانه دارند . در این باره بگونهای است که ما اروپاییان خیلی از یچیزها را از آنان بیاموزیم»^[۵۰۷]
در اهتمام پیشوایان به حفظ حقوق حیوانات، امیرالمومنین در کلامی مسلمین را نسبت به چهارپایان مسوول می داند، : فَإِنَّکُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّى عَنِ الْبِقَاعِ‏ وَ الْبَهَائِم^[۵۰۸]‏ پس مراقب باشید که مورد بازخواست قرار خواهید گرفت

۴) وظایف حکومت اسلامی در قبال محیط زیست

حاکم اسلامی به عنوان مهمترین رکن حکومت و تمدن اسلامی قطعا نقش به سزایی در صیانت از محیط زیست دارد. یا خود به این کار بپردازد و یا با تدوین قوانین مختلف به این کار مبادرت ورزد. وی با آموزش جلو بعضی تحریف ها دست اندازی ها را بگیرد.
دولت وظیفه دارد با ارائه قوانین زیست محیطی مورد نیاز و بر اساس احکام الهی و تضمین منافع عمومی در عرصه عمومی خود و دیگران را به حفظ طبیعت وا دارد؛ و با اموز هاش همگانی برای حمایت از محیط زیست فرهنگ استفاده از طبیعت را گسنرش بدهد و همچنین از منبعی که در دست دارد به صورت اصولی استفاده کند تا منبعی بی جهت ضایع نگردد^[۵۰۹]
گفتار سوم: باورهای عملی
شریعت یا قانون الهی جایگاه محوری در همه ادیان ابراهیمی و خصوصا در دین اسلام دارد، به نحوی که میتوان گفت مسلمان یعنی کسی که حقانیت اسلام را بپذیرد و به همه احکام آن عمل کند.
همان طور که قبلا توضیح داده شد، یکی از مواردی که در آموزه های اسلامی به آن توجه شده، تکلیف انسان نسبت به اموری است که در بیرون اتفاق میافتد و نمود بیرونی دارد میباشد. یک مسلمان علاه بر اینکه به عبادات موظف است، به احکام تکلیفیه موظف شده است و مسلمان نباید به امور اجتماع، سیاست، تعلیم و تعلم و اقتصاد بیتفاوت باشد و برای رسدن به شکوفایی دراین زمینه ها در مقام رفتار بیرونی خود ضوابطی را رعایت کند که مجموعه این ضوابط به نام باورهای عملی نامگذاری میشود. و چون شریعت اسلام از عقاید آن نمی تواند جدا باشد، برای تنظیم روابط یک مسلمان رعایت قوانین ضروری است. دکتر نصر در دعاویشان در این باره میگوید: «نقش و نفوذ شریعت در نحوه زندگی و اعمال و رفتار مردم، در نحوه داوری در دعواهاشان، در کیفرها و پاداشهایی که داد می شد، در نحوه انجام معاملاتشان و به طریق اولی که جای بحث ندارد ، در امور دینی ایشان، همه وهمه در میان نسلهای اولیه آشکار بوده و سرمشقهایی برای قرون بعدی تاریخ اسلام فراهم آورده»^[۵۱۰] از میان باورهای تاثیر گذار ما به بیان چند موضوع که در تمدنسازی ، تقش بالاتری دارد را توضیح میدهیم.

الف- سیاسی

سیاست از منظر آموزههای اسلامی با سیاست ورزی‌های روزمره روشنفکرنماها تفاوت عمدهای دارد و حاکم اسلامی شمول بیشتری از زوایای دینی و دنیوی مردم را عهدهدار است ومثل مسیحت که تنها آموزههای اخلاق داشته باشد محدود نشده است.لذا سیاست هم بخشی از دیانت اسلامی به حساب می آید.
حضرت امام با اعتراض به کسانی که اسلام را منهای سیاست میخواهند میگوید: « والله، اسلام تمامش سیاست است. اسلام را بد معرفی کردند، سیاست مدرن از اسلام سرچشمه میگیرد»^[۵۱۱]
در اسلام تاثیر حکومت ‏بر فرهنگ زندگى مردم چنان بلند معرفی شده است که اعتقادات مردم را طبق آراء حکام معرفی می کند، در روایت آمده:“ النَّاسُ بِأُمَرَائِهِمْ‏ أَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبَائِهِم‏ ‏».^[۵۱۲] و این نشان میدهد حتى اگر دین، تنها براى هدایت‏ بشر به سعادت اخروى هم بود، باز نمى‏توانست نسبت‏ به دنیاى او و بویژه «حکومت‏»، ساکت‏باشد چرا که سعادت اخروى انسان در گرو همه این امور است.
برای روشنترشدن دیدگاه اسلام در مورد سیاست و شاخصهای حکومت اسلامی مواردی را متذکر میشویم.

۱- همگرایی دین و سیاست

سیاست، در لغت به معانی مختلفی آمده است؛ اما از منظر متفکران اسلامی، سیاست عبارت است از: “تدبیر جامعه بر اساس مصالح مادی و معنوی است. این مفهوم از سیاست، در ادبیات عالمان اسلامی در بحث امامت به کار رفته است؛ چنان‏که یکی از متکلّمان اسلامی در تعریف امامت می‏نویسد: امامت ریاست عامه مسلمین در امور دنیا و دین بر سبیل خلیفگی و نیابت از پیامبر است^[۵۱۳]. در تعریف دیگری از امامت گفته شده است: امامت پیشوایی و زمام‏داری کلی در امور دینی و دنیوی است^[۵۱۴].
نکته قابل اهمیت در این باره این است که، اسلام در باب “حکومت‏» ،حکومت‏خاصى را تشریع و تجویز نموده است که مهم ترین ویژگی آن «مشروعیت متصل به وحی»، و در قالب اعطاء اختیارات در تصمیم‏گیریهاى حکومتى به پیامبر و اولی الامر، در قالب“اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولى‏الامر منکم‏» است.^[۵۱۵] و این سنگینی و وظیفه شرعی حاکم جامع اسلامی را بیان میکندو با اندک دقتی در لسان احادیث متوجه فرق اساسی حکومت، در دیدگاه اسلامی با سایر دیدگاه ها می شویم ؛ امیرالمومین می فرماید:« خدایا تو می دانی که آن چه از ما سر زده و انجام شده، رقابت برای [به] دست گرفتن قدرت[و] حاکمیت و یا چیزی از بهره مندیهای دنیوی ومتاع آن نیست. بلکه برای این است که نشانه های روشن دینتت را به جامعه بازگردانیم و اصلاح را در زمین هایت آشکار کنیم»^[۵۱۶]
با تأمل در سیره پیامبر اسلام(ص) به اهمیت امر تشکیل حکومت و سیاست در اسلام ،روشن مى‌شود که آن حضرت از اوان بعثت، به اداره جامعه و مسائل سیاسى توجه داشتند.و اگر مسأله اساسىِ سیاست را در حکومت و مدیریت جامعه خلاصه کنیم، آن حضرت با مهیا شدن شرایط، حکومت تشکیل دادند. تشکیل حکومت از سوى پیامبر، بدان دلیل بود که حکومت، بخشى از شؤون رسالت پیامبر است. آیات فراوانى در قرآن کریم گویاى این امر است. مانند: “اِنّا اَنْزَلْنا اِلَیْکَ الْکِتاب بِالْحَقّ لِتَحْکُمَ بَیْنَ الْنّاسِ»^[۵۱۷]
شرکت پیامبر و یارانش در جنگ‌با کفار، نصب والیان، فرستادن سفیران به کشورهاى دیگرو نصب جانشین، همگى حکایت از مدیریت جامعه براساس هدف بعثت داشت‌و تجلىِ آمیختگى دیانت وسیاست بود.

۲- همگرایی مردم ، حکومت و اسلام

روایاتی که در باب وظایف حاکم و رعیت نسبت به هم آورده شده ما را به قطع می رساند که بین این دو رکن حکومت اسلامی باید نوعی دوستی و رابطه دو طرفه وجود داشته باشد و الا هیچ یک از وظایف انسانی و اسلامی افراد به خوبی انجام نخواهد شد ؛ چرا که باید حکومت کارهایی را انجام دهد که یکی طرف آن وابسته به شریعت می باشد و بدون همکاری هر دو طیف، مسولیت ها بر زمین خواهد ماند و امور مسلمین با مشکل برخواهد خورد.
برای حکومت اسلامی زمانی اقتدار، محقق میشود که دولت و ملت به نقش و مسولیتها در مقابل قانون و حکومت و هر آن چه که برخاستته از هویت جمعی و ملی باشد تن در دهد و دولت نیز به مسولیت خود عمل کند^[۵۱۸] چنان که امیر المومنین نیز میفرماید(( فاذا ادت الرعیه الی الوالی حقه و .. حقها عزالحق بینهم و قامت مناهج الدین و اعتدلت معالم العدل و جرت علی اذلالها السنن فصلح بذلک الزمان و طمع فی بقائ الدوله و یئست مطامع الاعدا»^[۵۱۹]

۳- حاکمیت قانون الهی

در تفکر اسلامی تنها قانونی که برای تامین سعادت دنیوی و اخروی به رسمیت شناخته شده ، قانون گذاری خدا بوده و صلاحیت قانون گذاری به دست اوست؛ چرا که تنها اوست که به همه نیازهای دینی و دنیوی مردم آگاه است، لذا در قرآن آمده است: ان الحکم الا الله امر ان لاتعبد الا ایاه ذالک الدین القیم و لکن اکثر الناس لایعلمون^[۵۲۰] تبلیغ اسلام از آغاز بعثت، علاوه بر جنبه عبادى و ایجابى افعال، رنگ سیاسىاش دربعد عدم پذیرش حکومت کفر بود، شکوفایى سیاست اسلام با شکل‏گیرى‏ «حکومت اسلامى»، به اوج خود رسید. پیامبراکرم(ص)، قبل از هجرت، زمینه تشکیل‏حکومت را فراهم کرده و مسلمانان در میان خود شاهد تشکیل اولین حکومت اسلامى‏توسط شخص پیامبر بودند.
حضرت امام میفرماید: دلیل بر تشکیل حکومت ، ماهیت و کیفیت قوانین اسلام و احکام شرع است. ماهیت و کیفیت این قوانین میرساند که برای تکوین یک دولت و برای اداره سیاسی و اقتصادی و تشریع گشته است»^[۵۲۱] و در نبود حکومت اسلامی هیچگاه احکام و قوانین اسلامی اجرا نخواهد شد.
قانونگذارى در حکومت اسلامی هم دایر بر اجازه شریعت است لذا، شامل هر فعالیتى که در تشریع اسلامى، مباح شناخته‏شده و نص خاصى بر وجوب یا حرمت آن وجود ندارد، مى‏شود. حاکم مى‏تواند این‏گونه فعالیتها را که داراى احکام غیرالزامى‏اند، واجب یا ممنوع کند؛ اما نسبت‏به امورى که در اسلام، واجب یا حرام است، چنین اختیارى ندارد، چرا که‏اطاعت ولى‏امر نمى‏تواند منافى و متضاد با “اطاعت‏خدا» باشد. مثلا «ربا» در اسلام،حرام است و حاکم نمى‏تواند به صرف صلاح دید خود، براى آن حکم ثانوى جعل‏کند.^[۵۲۲]
امیرالمومنین (ع) درراستای ترویج فرهنگ الهی، هدف مبارزه بر ضد طغیان جاهلی را استقرار امنیت مناطق مسکونی و احساس امنیت مردم مظلوم و اجرای حدود الهی میداند و می فرماید: « خدایا! تو میدانی هیچ یک از قیام و اقدام مبارزاتی ما برای علاقه به کشور گشایی و سلطه بر مردم و نیز برای جلب متاع پست و از بین رفتنی دنیا نبوده است؛ بلکه برای بازگرداندن سنت ها و نشانه های فراموش شده دینی از یک سو و اصلاح در سرزمین زندگی مردم از سوی دیگر بود تا مظلومان احساس امنیت کنند و حدود تعطیل شده الهی اقامه شود»^[۵۲۳] پس تا زمانی که حکومت الهی تشکیل شود و کسانی از خود آن ها به کمک حاکم اسلامی نیاید این حکوت قادر به حفظ امنیت و تبلیغ و صیانت از دین نخواهد بود

۴- جهانی اندیشی

اسلام به خاطر جهانی بودنش در همه سطوح، تمام ارکانش به صورت طولی همدیگر را تقویت می‌کنند لذا در اسلام، نهاد حاکمیت به عنوان یکی از ارکان پیش برندۀ منویات تمدن اسلامی عمل میکند و منافع ملی، تنها دغدغه برای مسلمان نیست؛ بلکه در کنار منافع خویشتن،سرنوشت دیگران نیز اهمیت دارد. در واقع، اگر منطق اخلاقی مسلمان « اگر مسلمانی صدای مسلمان دیگری را بشنود و به فریاد او نرسد، از دایره اسلام خارج میگردد»^[۵۲۴] باشد؛ چگونه می توان انتظار داشت که حکومت دینی آن در قبال دیگر ملت ها و مستضعفین عالم سکوت کرده و به بهانه حمایت از منافع ملی در برابر ظلم و جور استعمارگران و جهانخواران سکوت اختیار کند؟!
در همین راستا بود که امام خمینی بیان کردند که: «ما اعلام میکنیم که جمهوری اسلامی ایران برای همیشه حامی و پناهگاه مسلمانان آزاده جهان است. و کشور ایران به عنوان یک دژ نظامی و آسیب ناپذیر نیاز سربازان اسلام را تأمین و آنان را به مبانی عقیدتی و تربیتی اسلام و همچنین به اصول و روش های مبارزه علیه نظامهای کفر و شرک آشنا میسازد»^[۵۲۵]

ب- اجتماعی

اسلام دینی اجتماعی است،احکام فردی آن نیز آهنگ اجتماعی دارد و از آن‌ ها در جهت اصلاح‌ و تقویت روابط اجتماعی و اجرای اهداف جامعه بهره می‌گیرد.اسلام میان عبادات فردی و اجتماعی پیوند برقرار کرده است. لذا به تشکیل جامعه ای نظر دارد که در آن روابط نزدیک و صمیمانه‌ای میان اعضای جامعه برقرار است که از یک سو بر پایۀ بندگی خداوند مبتنی است و از سوی دیگر بر پیوندهای صمیمانه اخوت میان همه اعضا برقرار است…و به واقع میتوان گفت واقعیت اجتماعی جامعه اسلامی، بدان گونه که ر قرآن و حدیث مطمح نظر بوده و در جامعه سنتی اسلامی در حد مقدورات این جهان تا حدود بسیاری تحقق یافته مبتنی بر دو قطب است: امت و خانواده…^[۵۲۶]

۲۶.۰%

 

۴.۰%

 

۱۰۰.۰%

 

 

 

۲۳

 

۱

 

۷

 

۱۸

 

۲۳

 

۱

 

۵۰

 

 

 

۲.۰%

 

۱۴.۰%

 

۳۶.۰%

 

۴۶.۰%

 

۲.۰%

 

۱۰۰.۰%

 

 

 

جدول شماره (۴-۸) : توزیع فراوانی شاخصهای مربوط به ارتباط بین آموزش ضمن خدمت با رفتار سازمانی در کارشناسان و مدیران سازمان
بر اساس جدول فوق ۵۳.۴% از کارشناسان اعلام داشته اند که دوره های آموزشی ضمن خدمت برگزار شده رفتار و برخورد مناسب با مشتریان را در آنان بهبود بخشیده است در صورتیکه ۵۲% از مدیران تاحدودی با این موضوع موافقت کرده اند. ۵۳.۴% از کارشناسان و ۴۲% از مدیران اظهار نموده اند که باعث رعایت مقررات و انضباط اداری در آنها شده است. ۵۴.۶% از کارشناسان و ۴۶% از مدیران بیان داشته اند که باعث بهبود جدیت در انجام وظایف شغلی شان شده است. ۵۱% از کارشناسان با اعلام نظر موافق و ۵۴% از مدیران با اعلام نظر متوسط معتقدند که دوره های آموزشی ضمن خدمت برگزار شده باعث افزایش روحیه همکاری و کار گروهی آنان شده است. ۴۴.۴% از کارشناسان موافق و ۴۶.۹% از مدیران تاحدودی موافق این موضوع که برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت باعث افزایش خلاقیت و نوآوری در زندگی شغلی آنان شده است بوده اند. همچنین ۴۷.۸% از کارشناسان موافق اما ۶۰% از مدیران تاحدودی موافق برقراری ارتباط بهتر با دیگران بوده اند. و در نهایت ۴۱.۱% از کارشناسان و ۴۸% از مدیران اعلام داشته اند که برگزاری این دوره ها باعث افزایش سرعت پاسخگویی آنان به مخاطبان شده است. بنابراین بطور میانگین ۴۸% از کارشناسان موافق اما ۴۶.۶% از مدیران تاحدودی موافق بهبود رفتار سازمانی کارکنان در صورت برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت بوده اند.

نمودار (۴-۹) فراوانی شاخصهای مربوط به ارتباط بین آموزش ضمن خدمت با رفتار سازمانی در کارشناسان و مدیران سازمان
سوالات جدول به ترتیب زیر می باشد:
۲۴ – باعث استفاده بهینه من از فن آوری ها و تکنولوژی های موجود در سازمان گردیده است.
۲۵ – باعث استفاده درست من از زمان جهت پاسخگویی در مکاتبات شده است.
۲۶ – باعث استفاده درست من از منابع اطلاعاتی موجود جهت تهیه گزارشات تخصصی گردیده است.
۲۷ – باعث افزایش تناسب فعالیتهای شغلی ام با شرح وظایف محوله شده است.
۲۸ – باعث بهره بردار ی درست من در بکارگیری از منابع انسانی موجود گردیده است.

 

 

 

 

کاملا مخالفم

 

مخالفم

 

تا حدی موافقم

 

موافقم

 

کاملا موافقم

 

جمع

 

 

 

پست سازمانی

 

کارشناس

 

۲۴

 

۲

 

۲۷

 

۵۰

 

۵۷

 

۱۴

 

۱۵۰

 

 

 

۱.۳%

چورلی^[۷]و هاگت (۲۰۱۱)، کاربرد مدل­ها را بدین شرح می نامند: کاربردی روانشناسانه، کاربردی اکتسابی/ فراگیری، کاربردی استدلالی، کاربردی معیاری، کاربرد سیستم گونه و کاربردی ساختاری
همچنین به طرق دیگری می­توان مدلها را تقسیم بندی کرد:
مدلهای مصور یا شکلی: این مدلها از نظر ظاهر شبیه دنیای واقعی با مقیاس تصویری هستند.
مدلهای مشابه: برای نشان دادن تمایزات در یک مجموعه؛ مانند کاربرد رنگ در نقشه کاربری یک سرزمین.

مدلهای سمبلی: برای توضیح سیستم­ها یا فرآیندها در مدلهای پیش ­بینی کننده از طرح و رسم استفاده می کنند.
البته برای شناخت مشکلات برخی از تحقیقات، می­توان از تلفیق مدلهای برنامه ریزی/ فرایند مدیریتی با مدلهای نظری به مدلهای ترکیبی دستیابی پیدا کرد و طی فرآیندی معین و تقابل مستمر آنها به ارائه راه حلهایی در زمینه سیستم گردشگری نائل شد.
باید توجه داشت در چشم انداز و دورنمای یک سیستم، مدلها در زیر مجموعه نظریه ­ها قرار می­گیرند. نظریه های سیستم ها، دیدگاه­ های هستند که پدیده ها را تشریح می­ کنند و برای اداره سیستم ها بکار گرفته می­شوند. بنابر این مدلها در ابتدا توصیفی، سپس تشریحی و در نهایت پیش بینی کننده اند؛ بنابر این مدلها، پی­ریزی و سازه­های نظریه ها را تشکیل می­ دهند.
شکل۲-۳٫ مدل سیستم های ترکیبی برای برنامه ریزی و نظریه های گردشگری
با این مقدمه در ذیل به بررسی مهمترین دیدگاه ­ها و مدل­های ارائه شده در زمینه سیستم گردشگری با توجه بنیادی ترین آنها (مدل­های مدل­های برنامه ریزی/ فرایند مدیریتی و مدل­های نظری) می­پردازیم:
مدل سازمان جهانی گردشگری درباره سیستم گردشگری
سازمان گردشگری جهانی(WTO) سیستم گردشگری را به دو بخش اصلی تقسیم می­ کند؛ یکی عوامل تقاضا، شامل بازارهای گردشگری بین المللی، داخلی (ملی و منطقه­ای) و ساکنان محلی و دیگر عوامل عرضه، مشتمل برفعالیت­ها و جاذبه­ها (جاذبه­های طبیعی، فرهنگی، تاریخی، پارکهای تفریحی، باغ وحش­ها، باغهای گیاه شناسی، آکواریم­ها و…)، محل اقامت (هتل­ها، متل­ها، هتل آپارتمان­ها، مهمانپذیرها و…)، خدمات و تسهیلات گردشگری ( دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری، رستوران­ها، خرید، امور بانکی، مبادله ارز، خدمات و امکانات پستی و پزشکی و…)، حمل و نقل(هوایی، زمینی، دریایی)، امکانات و تأسیسات زیربنایی (شامل آب رسانی، برق رسانی، بهداشت، فاضلاب، دفع زباله و مخابرات) و عناصر سازمانی است (سازمان جهانی جهانگردی، ۲۰۱۳).
مدل ارائه شده از طرف سازمان جهانی گردشگری بر پایه نظریه سیستمی می­باشد؛ این مدل با توجه به دو دسته مدل­های بنیادین گردشگری در طبقه ­بندی مدل­های نظری- سیستم گردشگری کل از گونه تشریحی است.
عوامل عرضه
- جاذبه ها و فعالیت ها
- محل اقامت
- دیگر خدمات و تسهیلات گردشگری
- حمل ونقل
- دیگر تأسیسات زیر بنایی
- عناصر سازمانی
عوامل تقاضا
- بازارهای گردشگری بین المللی
- بازارهای گردشگری داخلی
- استفاده ساکنان از جاذبه ها و امکانات و
خدمات گردشگری
شکل۲-۴٫ عناصر سیستم گردشگری (سازمان جهانی گردشگری)
منبع: سازمان جهانی جهانگردی، ۲۰۱۳
مدل لیپر
لیپر^[۸] (۱۹۷۹) مدل خود را در به عنوان یک چارچوب سازماندهی شده در بسیاری از مسائل گردشگری پیشنهاد کرده است. وی بسیاری از مسائل گردشگری را با توجه به فعالیت­های آن در نظر گرفته و بخش­های صنعت را مجاز به استقرار می­سازد و عامل جغرافیایی را در کل سفر اجتناب ناپذیر، پیش ­بینی کند. او سه عنصر اصلی را در سیستم گردشگری مؤثر می­داند.
۱- گردشگران/گردشگر در این سیستم یک فاعل است. ۲- عوامل جغرافیایی: شامل الف- منطقه تولید کننده مسافر(فشار برای برانگیختن سفر) ب- منطقه مقصد گردشگر(علت وجودی برای گردشگری) ج- منطقه حمل و نقل (مکانهای میانی برای رسیدن به مقصد). ۳- صنعت گردشگری؛ مشتمل بر دامنه ای از تجارت­ها و سازمانهای درگیر در توزیع محصول گردشگری هستند. هر یک از عناصر و عوامل سیستم گردشگری لیپر نه تنها برای توزیع محصول گردشگری بلکه برای شرایط معاملاتی و آثار گردشگری و البته زمینه ­های متفاوتی که در گردشگری اتفاق می­افتد، با یکدیگر در تقابلند.
مدل ارائه شده از طرف لیپر بر پایه نظریه سیستمی می باشد؛ این مدل در طبقه بندی مدلهای نظری- سیستم گردشگری کل از گونه تشریحی است.
شکل ۲-۵٫ چرخه مستقیم دو سویه گردشگری به عنوان سیستم گردشگری کل
منبع: سازمان جهانی گردشگری، ۲۰۱۳
TGR منطقه مبدا مسافر علائم بیان کننده نواحی مختلف مقصد گردشگر است
TR مسیر ترانزیت
TDR منطقه مقصد گردشگری
TDR₃
TDR₂
TGR
TDR₁
TR₄
TR₁
TR₂
TR₃
شکل۲- ۶٫ سیستم گردشگری (ناحیه محور مسافر، مبدا و مقصد گردشگر)– مدل لیپر
منبع: لیپر، ۱۹۹۰: ۲۳

قابلیت یادگیری و مهارت حل مسئله

 

 

 

۱۲

 

کوهن و لوینتال

 

۱۹۹۰

 

چگونگی استفاده ازدانش خارج سازمان

 

 

 

۱۳

 

لان و لاباتکین

 

۱۹۹۸

 

توانایی یک شرکت در یادگیری ازیک شرکت دیگر

 

 

 

۱۴

 

آلن و کتز

 

۱۹۸۲

 

نتیجه جنبی ازتلاش های تحقیق و توسعه سازمان

 

 

 

۲- ۱- ۳- اهمیت و ضرورت جذب دانش
ظرفیت جذب در بیست سال گذشته یکی از مهم ترین موضوعات مورد بحث بوده است. زیرا منابع دانش خارجی از اهمیت بالایی برخوردار است. ظرفیت جذب ظرفیتی پویاست که شرکت ها را قادر می سازد تا ایجاد ارزش کرده و از مدیریت دانش خارجی، مزایای رقابتی کسب نموده و آن را حفظ نمایند (Comison & Fores ,2011).
در محیط کسب و کار که دو مشخصه اصلی آن ابهام و پیچیدگی است، افزایش رقابت پذیری و سرعت عمل در پاسخگویی به تغییرات محیطی بیش از اینکه به منابع فیزیکی وابسته باشد به دانشی که در اختیار سازمان هاست بستگی دارد (Olsen, 2003).
ظرفیت جذب سازمان و به تبع آن توانایی سازمان در جهت کسب و به کارگیری دانش جدید به عوامل مختلف فردی، گروهی و سازمانی بستگی دارد. یک سازمان با خاصیت پاسخگویی سریع که بر پایه ابعاد رقابتی همچون قیمت، کیفیت، قابلیت اطمینان، انعطاف پذیری، زمان و خدمات بنا نهاده شده است می تواند محلی برای به کارگیری دانش کسب شده از محیط بیرونی باشد. در اقتصاد امروزی، سرمایه و نیروی کار نمی تواند به تنهایی متضمن بقا و موفقیت یک سازمان باشد، از این رو دانش به عنوان منبع کلیدی سازمان در بقا و رشد آن مبدل گشته است. آنچه که تمامی مدیران درآن اتفاق نظر دارند این موضوع است که بدون دانش و اطلاعات کافی از محیط داخلی و خارجی سازمان، ادامه حیات یک سازمان با مشکلات فراوانی مواجه می شود. با توجه به اهمیت موضوع، کسب و به کارگیری دانش که در دو محیط داخلی و بیرونی انجام می پذیرد به یکی از مهم ترین دغدغه های مدیران تبدیل گشته و این موضوع در ساختار سازمانی، وظیفه تک تک اعضای سازمان است (موسوی و همکاران، ۱۳۹۲).

تعداد فزاینده ای از سازمان ها برای به دست آوردن مزیت رقابتی به جذب دانش به عنوان یک راه حل رو آورده اند تا قابلیت های متمایز اصلی خود را افزایش دهند (Bhatt, 2001) . سازمان ها از این رو به جذب دانش علاقه مند می باشند تا به وسیله آن کارائی فرایند های خود را افزایش دهند، اثربخشی و کیفیت خدمات خود را بهتر کنند و برای مشتریان خود راه حل ها و محصولات ابتکاری فراهم کنند. از این رو مشارکت جذب دانش در موفقیت کلی سازمان ها به طور گسترده ای مورد تصدیق قرار گرفته است (Lang, 2001). کاریلو^[۱۳]و همکاران (۲۰۰۴) بر این باورند که جذب دانش اثربخش تنها به تجهیزات تکنولوژی اطلاعات متکی نسیت بلکه به طور گسترده ای به فضای اجتماعی سازمان مرتبط می باشد و تکنولوژی اطلاعات تنها به عنوان تسهیل کننده عمل می کند. بسیاری از شرکت‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که برای عملکرد مؤثر در اقتصاد امروز، تبدیل شدن به یک سازمان دانش محور ضروری است. اما اندکی از آن‌ ها به درستی می‌دانند که دانش محور شدن به چه معناست و یا چگونه می‌توان تغییرات لازم برای دانش محور شدن را انجام داد. احتمالاً شایع‌ترین تعبیر نادرست این است که هرچه دانش بیشتری در محصولات یا خدمات یک شرکت وجود داشته باشد، سازمان دانش محورتر خواهد بود. بنابراین به عنوان مثال یک مؤسسه‌ پژوهشی که محصول آن‌ ها تماماً دانش است، در صدر زنجیره‌ی سازمان‌های دانش‌محور قرار می‌گیرند و شرکت‌هایی که به خرید و فروش کالاهای فیزیکی ساده می‌پردازند، در انتهای زنجیره قرار می‌گیرند. این فرض هم برای کسب و کارهای صنعتی که معتقدند نمی‌توانند تغییر کنند و هم برای کسب و کارهای دانشی که معتقدند  نیازی به تغییر نحوه‌ عملکرد ندارند، خطرناک است (کریمی پور، داودی، ۱۸۷:۱۳۸۵).
۲- ۱- ۳- ۱- اهمیت نیاز به جذب دانش برای حوزه های خدماتی و دولتی:
جذب دانش دارای یک اهمیت فزاینده برای دولت جهت مواجه با مخاطراتی است که توسط اقتصاد دانش محور ایجاد می شود. این مخاطرات در جنبه های زیر مورد توجه قرار می گیرند. دانش به یک عامل حیاتی تعیین کننده برای رقابت پذیری در بخش دولتی تبدیل شده است. خدمات رسانی و سیاست گذاری دو فعالیت اصلی دولت ها هستند. در یک اقتصاد دانش محور، دولت ها به شدت در هر دو زمینه با رقابت بین المللی و حتی ملی مواجه شده اند. برای مثال در سطح بین المللی، سازمان های غیردولتی و دولت ها با سازمان های خارجی که خدمات مشابه ارائه می دهند در حال رقابت هستند. موسسات تحقیقاتی برای جذب بهترین محققان و سرمایه گذاران در حال رقابت با یکدیگرند در حالی که دانشگاه ها نیز به دنبال به دست آوردن بهترین سرمایه گذاری ها، دانشجویان و استادان هستـند، در سطح ملی نیز رقابت افزایش یافته است. در بخش دولتی کالاها و سرمایه ها آنقدر که در بخش خصوصی دارای اهمیت هستند، مهم شمرده نمی شوند، بلکه این دانش است که به عنوان مهم ترین فاکتور رقابتی شناخته می شود. دانش مهم ترین فاکتور رقابت و منبع اصلی و مرکزی دولت است. کارکرد اثربخش دولت در گرو انتشار دقیق و موثر دانش است. شرکت های خصوصی به تولید کالا و خدماتی می پردازند که مستقیماً در رقابت با کالا و خدمات بخش دولتی است. آموزش، دانش، امنیت و علم از جمله زمینه های رقابت بین این دو بخش است. برای مثال آموزش از راه دور و به ویژه آموزش از طریق اینترنت توسط شرکت های خصوصی، ارائه خدمات آموزشی توسط دولت را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. وقتی مشتریان بتوانند نیازهای خود را به صورت کاملاً دلخواه و سفارشی توسط بخش خصوصی برطرف کنند، ناخودآگاه چنین انتظاری را از بخش دولتی نیز خواهند داشت. بازنشسته شدن کارمندان دولت و همچنین انتقال آن ها بین بخش های مختلف، چالش جدیدی برای ابقای دانش و حفظ حافظه سازمانی و متعاقب آن، آموزش کارکنان جدید ایجاد می کند. به مرور زمان کارمندان فعلی دولت تا چند سال آینده بازنشسته خواهند شد. این به عنوان یک مشکل اصلی پیش روی بسیاری از دولت هاست. سازمان های دولتی نیازمند این هستند که با ابتکار عمل، دانش کارکنان ارشد را حفظ کنند زیرا در غیراین صورت ارائه خدمات به بخش عمومی دچار مشکل خواهد شد. بنابراین، کسب دانش از کارکنان ارشد و سپس انتقال آن به سایر کارکنان و همچنین روزآمد کردن آموخته ها طی زمان امری بسیار حیاتی است. افزایش روزافزون شهروندان دانش مدار، دولت را مجبور می کند تا در راس دانش های ایجاد شده و به روز قرار گیرد. مدیریت دانش بیان می کند که مهم ترین منابع ارزشمند هر سازمان، دانش کارکنان آن است. این تاکید و تمرکز با توجه به شتاب روزافزون تغییرات در سازمان و در کل جامعه انجام می گیرد. مدیریت دانش بیان می کند که امروزه تقریباً تمامی امور مستلزم انجام کار دانش محور هستند و لذا تمامی کارکنان باید به نوعی به کارکنان دانش محور تبدیل شوند (واعظی، ۷۲:۱۳۸۳).
کار انجام شده توسط کارکنان به جای اینکه به نیروی بازوی آن ها وابسته باشد به دانش آن ها متکی است، این بدین معناست که خلق، تسهیم و استفاده از دانش یکی از مهم ترین فعالیت های هر فرد در هر سازمان است نیاز به چارچوب مدیریت دانش در بخش دولتی باعث شده است که بسیاری از محققان، مدل ها و چارچوب های مختلفی برای درک مفهوم و همچنین پیاده سازی مدیریت دانش ارائه دهند. اگرچه چارچوب های زیادی برای پیاده سازی مدیریت دانش در بخش خصوصی ارائه شده است، ولی بخش عمومی متفاوت بودن خود با بخش خصوصی را پذیرفته و از این جهت برخی مشخصه های ویژه نیز دارد. چارچوب مدیریت دانش برای بخش دولتی دو تفاوت عمده با چارچوب های ارائه شده برای بخش خصوصی دارد. اولاً بخش دولتی به ذینفعان تعلق دارد، در حالی که بخش خصوصی متعلق و وابسته به شرکا و سهامداران است. رویکرد ذینفعان در بخش دولتی مستلزم وجود بخش های گوناگون و متعدد در فرایند است و از این رو، کار در مورد آن با مشکلات بیشتری مواجه است. در بخش دولتی این ذینفعان می توانند شهروندان، حکومت های محلی و ایالتی، شرکت های خصوصی، کاربران و… باشند و زمانی که دولت اقدام به سیاست گذاری و تصمیم گیری و برنامه ریزی و ارائه خدمات می کند، مجبور به در نظر گرفتن منافع و نظرات و علایق تمامی ذینفعان است (البرزی، ۲۵:۱۳۸۴).
۲- ۱- ۳- ۲- اهمیت نیاز به جذب دانش برای بخش خصوصی:
در بخش خصوصی، شرکت ها در برابر سهام داران خود پاسخگو هستند، اما تنها چیزی که در این بخش اهمیت دارد این است که سرمایه گذاری انجام گرفته پربازده باشد. دومین وجه تمایز چارچوب های مدیریت دانش در بخش های خصوصی و دولتی در رقابت پذیری آن هاست. بخش خصوصی بر پایه رقابت بنا شده و اصولاً رقابت پذیر است. در حالی که بخش دولتی مبتنی بر فاکتورهایی مانند ارائه خدمات، تهیه اطلاعات، شناسایی دانش، تسهیم و استفاده از آن است. با توجه به همین فاکتور حیاتی یعنی رقابت پذیری، اساس کار شرکت های خصوصی بر هوشیاری جهت کسب مزیت رقابتی در محیط متغیر است و در این راه سعی می کنند تا همواره خود را با ابزارهای مدیریتی نوین، تکنیک ها و فلسفه های نوین منطبق سازند. اما در مقابل چنین روندی در بخش دولتی وجود ندارد و انگیزه چندانی برای ایجاد تغییر در نحوه ارائه خدمات وجود ندارد. هر چند انحصارات موجود در بخش دولتی تا حدی در مقابل جهانی شدن اطلاعات و افزایش تعداد کاربران و سرمایه با چالش مواجه شده است. با توجه به چنین امری بخش دولتی باید توجه بیشتری به شناسایی، تسهیم و بهره برداری از دانش کند. این دو دلیل عمده به شدت بر روی استراتژای پیاده سازی مدیریت دانش تاثیر می گذارند. لذا بر این نکته تاکید می شود که نیاز به توسعه یک چارچوب عمومی برای بخش دولتی به کمک فهم و استفاده از تجارب مدیریت دانش احساس می شود. عناصر مهم در چارچوب مدیریت دانش در بخش دولتی، افراد، فرایندها و فناوری می باشند که سه عنصر اصلی هر محیط سازمانی هستند. مدیریت دانش به منظور ایجاد روحیه تسهیم و استفاده از دانش، روی افراد و فرهنگ سازمانی تاکید می کند. همچنین به منظور پیدا کردن، ایجاد، اکتساب و تسهیم دانش، بر روی فرایندها یا روش ها متمرکز می شود و به منظور ذخیره سازی دانش و قابل استفاده کردن آن به هنگام کار گروهی (بدون اینکه افراد در واقع و به صورت فیزیکی کنار هم باشند) برروی فناوری متمرکز می شود. افراد مهم ترین بخش هستند زیرا مدیریت دانش با تمایل افراد به تسهیم و استفاده از دانش وابستگی مستقیم دارد. افراد، فرایندها و فناوری، همواره می توانند به عنوان یک عامل محرک و یا یک مانع برای حرکت دانش محسوب شوند. لذا می باید همواره موانع را شناسایی و برطرف کرد و به گسترش و ازدیاد عوامل محرک پرداخت (مهدی زاده و اصفهانی، ۲۱:۱۳۹۰).
۲- ۱- ۴- عوامل موثر بر ظرفیت جذب دانش
در تحقیقات انجام شده در طول دوره های مختلف، عناصر مورد استفاده برای تبیین ظرفیت جذب دانش به شکل واحد وجود ندارد. محققین برحسب دیدگاهی که در مورد جذب دانش و به کارگیری آن در فرایند یادگیری سازمان داشته اند مولفه های موردنظر خود را انتخاب نموده اند. واحدهای بررسی یادگیری در سازمان ها به سه بخش یادگیری فردی، گروهی و سازمانی تقسیم می شوند. الگوهای ذهنی زیادی انتقال یادگیری از افراد به گروه و از آن به سازمان را مطرح می کنند. انتقال یادگیری از افراد به سازمان، سامانه اعتقادی جدیدی را برای سازمان هایی که دانش و شایستگی های محوری جدید خلق می کنند، به همراه دارد که رفتار سازمان را تغییر می دهند. در ادبیات به شکل گسترده به این موضوع اشاره شده است که یادگیری از سطح فردی آغاز می شود و در سطح گروهی شکل می گیرد (سان و اندرسون، ۲۰۱۰). برای تبیین ظرفیت جذب دانش به شکلی جامع از مدل های مختلفی استفاده شده است. اینکه چه فرایندهایی در هر یک از سطوح فردی، گروهی و سازمانی بر ظرفیت جذب دانش تاثیر دارند؟ برای پاسخ به این سوال با مرور جامع ادبیات مرتبط، مولفه های زیردر نظرگرفته شده است:
در سطح فردی: دانش قبلی مرتبط با کسب و کار اعضای سازمان؛
در سطح گروهی: شبکه و جو ارتباطات حاکم بر سازمان؛
در سطح سازمانی: روش پیمایش محیط و مخارج و شاخص های تحقیق و توسعه (حاجی کریمی و حاجی پور، ۱۳۸۷).
چگونگی تاثیر هرکدام از این اجزا بر ظرفیت جذب دانش در زیر شرح داده شده است.
۲- ۱- ۴- ۱- دانش مرتبط گذشته:
براون^[۱۴] (۱۹۹۷) معتقد است که دانش مرتبط گذشته عبارت است از سطح شناخت مهارت های شغل، فناوری و اقدامات مدیریتی کارکنان و مدیران سازمان. از نظر کوهن و لوینتال (۱۹۹۹) این شناخت شامل حقایق و ایده هایی است که اعضای سازمان دارند و می توانند اثر مثبتی بر ظرفیت جذب دانش داشته باشند. چرا که موجب می شود سازمان بتواند ارزش دانش جدید محیطی را درک کند و آن را در فرایندها و محصولات نهایی خود مورد استفاده قرار دهد. همچنین آنان معتقدند که ظرفیت جذب دانش وابسته به مسیر گذشته سازمان است و حاصل ماهیت تجمعی دانش است (Cohen & Levinthal, 1999, p.84). زهرا و جرج (۲۰۰۲) نیز در همین ارتباط معتقدند که ظرفیت جذب دانش تحت تاثیر تجارب گذشته و حافظه سازمانی است و دانشی که پرسنل از طریق یادگیری در عمل اندوخته اند یکی از مهم ترین عوامل جذب دانش جدید در سازمان به شمار می رود(Zahra & George, 2002, p.139).
۲- ۱- ۴- ۲- ظرفیت جذب اعضای سازمان:
نیکولینی و مزنارد^[۱۵] (۱۹۹۵) بر این باورند که یادگیری سازمانی مبتنی بر یادگیری افراد است. بنابراین ظرفیت جذب دانش یک سازمان تابعی است از سطح یکپارچگی یادگیری افراد و تمایل و توانایی افراد در اشاعه دانش. میزان این یکپارچه نمودن یادگیری افراد به قابلیت ترکیبی سازمان بر می گردد. این قابلیت ها به سه دسته عمده تقسیم می شوند که عبارتند از:

 

 

• قابلیت های سیستمی؛ خط مشی ها و رویه های رسمی شده در سازمان

 

 

 

• قابلیت های هماهنگی؛ ارتباطات بین اعضا در یک گروه که ممکن است رسمی یا به واسطه تعاملات و گردش شغلی ایجاد شود.

 

 

 

• ظرفیت های جامعه پذیری؛ قابلیت های شرکت در ایجاد ایدئولوژی مشترک (Nicolini & Meznard, 2005, p.19).

 

 

برای مثال اکثریت قریب به اتفاق بزرگان فقه شیعه؛ برای اثبات دعوای قتل، ادله محدود و مشخصی را بیان کرده‌اند. تمام فقها اقرار و شهادت را که ادله عام اثبات هر نوع دعوی در شریعت اسلامی است و نیز قسامه را برای مورد استثنایی لوث، به عنوان ادله اثبات دعوای قتل ذکر کرده اند. علم قاضی، چهارمین دلیل اثبات دعوای قتل در فقه شیعه است که تعدادی از فقها متأخر شیعه آن را به صراحت در ردیف ادله اثبات دعوای قتل برشمرده اند و بعضی دیگر آن را اولین و معتبرترین دلیل اثبات دعوی به حساب آورده اند^[۵۷]. همگونی شیوه ی فقها در بحث از ادله و این که همه آنها امور خاصی را به عنوان ادله اثبات دعوای قتل ذکر کرده اند و فقط اختلاف اندکی در کیفیت و شرایط آن از خود بروز داده اند، نشان دهنده این مطلب است که ادله اثبات دعوای قتل از نظر فقیهان شیعه، امور محدود و معینی است و فقها موارد شمارش شده را از باب تمثیل نیاورده اند. علاوه بر این، عبارات بسیاری از فقها، به صراحت بر این امر دلالت دارد. که به نقل چند مورد از آنها می پردازیم:

علامه حلی می‌نویسد: «دعوای قتل فقط از سه راه اثبات می شود : اقرار، شهادت و قسامه»^[۵۸]. ایشان برای شمردن ادله اثبات دعوای قتل، از ادات حصر «إنما» استفاده می‌کند که در میان عبارات مفید حصر، بیشترین تأکید را در افاده حصر دارد. آیه ا… سید محمد شیرازی از فقیهان معاصر، ادله اثبات دعوی قتل را در ضمن این عبارت بیان کرده است: «… تثبت الدعوی بعلم الحاکم و الا قرار و البینه و القسامه…»^[۵۹]. ایشان گرچه از ادات حصر استفاده نکرده است، اما ظاهر عبارت، نشانگر محدود بودن ادله به این چهار مورد است.
محقق حلی در شرایع الاسلام نیز ادله اثبات قتل را محصور دانسته است^[۶۰]. عبارت سایر فقیهان نیز گرچه در قالب جملات مفید حصر بیان شده است، همین چند دلیل را در بردارد و شاید نتوان فقیهی را یافت که این سه یا چهار دلیل را برای اثبات دعوای قتل بیان نکرده باشد و یا دلیل دیگری به آنها افزوده باشد، بنابراین جا دارد از عبارت فقها در باب قتل، این نتیجه گرفته شود که آنها قائل به محدودیت ادله اثبات دعوای قتل هستند و ادله اثبات را در این چند امر منحصر می دانند. قانون مجازات اسلامی (قصاص) نیز به تبعیت از آرا فقها، همین چهار دلیل را به عنوان ادله اثبات دعوای قتل اعلام می کند. در ماده ۲۳۱ قانون مجازات اسلامی آمده است: «راه های ثبوت قتل در دادگاه عبارتند از: ۱٫ اقرار؛ ۲٫ شهادت؛ ۳٫ قسامه؛ ۴٫ علم قاضی». تا این جا با استناد به عبارات و اظهارات فقها و صریح قانون موضوعه، چنین نتیجه گرفته شد که ادله اثبات دعوای قتل، محدود و معین است. آنچه ما را به غیر حصری بودن ادله مذکور می رساند ذکر این مطلب است که، علم قاضی در فقه شیعه و قانون موضوعه ، حجت است و یکی از ادله اثبات دعوی است. قانون موضوعه، آن را به صراحت در ردیف ادله اثبات دعوی ذکر کرده است. گرچه در خصوص باب دعوای قتل، افراد معدودی آن را به صراحت در شماره ادله سه گانه دیگر آورده‌اند؛ اما اکثر فقهای مشهور، در یکی دیگر از ابواب مباحث فقهی (غالباً باب قضا) از علم قاضی به عنوان یکی از ادله معتبر اثبات دعوی نام برده اند^[۶۱]. علم قاضی از هر طریق متعارفی که حاصل شده باشد، می تواند مبنای حکم و حل و فصل قرار گیرد. آیه ا… شیرازی به صراحت، روش های یقین آور علمی جدید کشف جرم را جزء منابع حصول علم معتبر قاضی می داند^[۶۲].
محمد جواد مغنیه راه های حصول علم قاضی را که در خلال بررسی پرونده به وجود می آید، به شرح زیر برشمرده است:« ۱) معاینه ی محلی به وسیله قاضی؛ چنانچه موضوع از رویدادهای مادی و در خور دیدن باشند.
۲) قرینه ها و اماره های موضوعی (قضایی)؛که قاضی در حین رسیدگی به پرونده و گفتگوی طرفین و مانند آن، با استنباط خود به دست می آورد.
۳) اموری که همه ی مردم درستی یا نادرستی آن ها را به خوبی در می یابند؛ مثل ادعای شنیدن و دیدن کور.(که می توان رای هیات منصفه را در این میان جا داد).
۴) پزشکی قانونی که شاخه ای از کارشناسی است.
۵) مبانی همگانی و متداول شرعی؛ مانند این که برای اثبات نسب کمترین مدت حمل، شش ماه و بیشترین آن، دوازده ماه است (در بیرون از مدت نفی می شود)»^[۶۳].
بنابراین گرچه موارد ادله اثبات دعوی هم در قانون و هم در فقه به صورت حصری بیان شده است و ظاهر آن نشان می دهد که ادله اثبات، حالت انحصاری دارد، اما توجه به مفهوم علم قاضی در فقه شیعه که چیزی است فراتر از آنچه از طریق شهادت، بینه و اقرار حاصل می شود و این که منابع حصول آن علم منحصر در امور خاصی نیست، خود به خود قید حصری بودن ادله اثبات دعوا را خواهد زد و عملاً طرق اثبات دعوا را از محدودیت خارج خواهد کرد؛ مثلاً طبق نظریه فقهای شیعه، یک قاضی خواهد توانست تمام روش های جدید علمی کشف جرم که موجب حصول یقین می شود، برای به دست آوردن حقیقت مبنای قضاوت خود قرار دهد. با این مبنا، اگر قاضی از طریق دیدن فیلمی که جانی را در حال ارتکاب جرم نشان می دهد و یا آزمایش خونی که از او به جای مانده است و … علم پیدا کند که متهم، مجرم است می تواند براساس آن قضاوت کند. این روش در یکی از نامه های شورای عالی قضایی نیز مورد توصیه قرار گرفته است: «… لزوماً متذکر می شود که هر چند در برخی از جرایم، طریق اثبات دعوی در قانون ذکر شده، لکن چون این امراز باب طریقیت و حصول علم برای قاضی است و قاضی برای حصول قطع و یقین، از هیچ نوع تحقیقی که علم را تحصیل کند، منع نگردیده است، مقتضی است در رسیدگی ها، استفاده از طریق علمی کشف جرم را مورد غفلت قرار ندهد و از وسایلی که دانش بشری در این زمینه فراهم نموده است استفاده نماید»^[۶۴].
از تمرکز بحث فقها بر محور اقرار، بینه، قسم نیز می توان نتیجه گرفت که؛ شاید سر تمرکز بحث اکثر فقها بر محور اقرار، بینه و قسم نیز در این دو نکته نهفته باشد:
۱) حجیت علم قاضی مورد توافق اکثر فقها بوده است؛ در این امر که قاضی می‌تواند براساس علم و یقین خودش، تحت هر شرایطی قضاوت کند، نزاعی نبوده است و گویا بیشتر فقها بحث درباره ی آن را خاتمه یافته تلقی کرده اند. به همین دلیل، بررسیها غالباً درباره ی کمیت و کیفیت و شرایط ادله ظنی (ادله فرعی که در نبود علم مطرح می‌شود؛ مثل اقرار، بینه و …) بوده و علم قاضی به دلیل اصالت خود، اصولاً از مناقشات به دور مانده است. بنابراین، محصور و منصوص بودن ادله اثبات دعوای در کلام فقها به معنای محصور بودن ادله ظنی است، نه مطلق ادله.
۲) راه‌های عملی حصول علم برای قاضی محدود است؛ هر چند علم قاضی از اعتبار ذاتی بر خوددار می باشد و در حجیت، مقدم بر ادله ظنی است، اما کارایی آن در عمل، خیلی محدود بوده است، قطع نظر از روش های علمی کشف جرم که ریشه نه چندان درازی در تاریخ قضاوت دارد، راه های عملی حصول علم برای قاضی آنقدر محدود می شود که به هیچ وجه نمی توان بر آن به عنوان روش اصلی حل منازعات و دعاوی موجود در محاکم، تکیه کرد، به خصوص چنانچه علم قاضی از راه مشاهده و ناظر بودن بر ارتکاب عمل مجرمانه و یا تضییع حقوق حاصل شده باشد، شایبه ایفای نقش قاضی به عنوان شاهد و عدم جواز رسیدگی او به این پرونده نیز به میان می آید. بنابراین منافاتی ندارد که علم قاضی مطلقاً حجت باشد و در عین حال، در گذشته به دلیل محدودیت تحقق عملی آن، تکیه ی اصلی بر ادله ظنی صورت گرفته باشد. چنین است که امروزه با گسترش روش های علمی کشف جرم، علم قاضی جایگاه اصلی خودش را باز می یابد.
نکته حائز اهمیت در باب ادله اثبات جرایم حدی این است که برای اثبات آن‌ ها، تعدد دفعات اقرار (به جز حد محاربه، که در آن یک بار اقرار کافی است) و تعدد شهود و بعضاً جنسیت شهود مطرح است وشارع شرایط بسیار مشکلی را برای اثبات در نظر گرفته است. نکته دیگر این که، تنها در بعضی ازحدود از «علم قاضی» به عنوان یکی از ادله اثبات نام برده شده است.گواینکه در صدد اثبات این گونه جرایم با علم قاضی بوده است. اما این امر مانع از استناد قاضی به علم خود در سایر حدود نمی شود، چرا که در ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی آمده است: «حاکم شرع می‌تواند در حق الله و حق‌الناس به علم خود عمل کند و حد الهی را جاری سازد و لازم است مستند علم خود را ذکر کند…». بنابراین مطابق این ماده «علم قاضی» در مطلق جرایم واجد جنبه حق‌الهی و حق‌الناسی، به عنوان یکی از ادله اثبات جرایم، شناخته می‌شود.
با توجه به آنچه گفته شد می توان چنین استنباط و استخراج کرد که قانونگذار در آن قسمت از حقوق جزا که ادله اثبات خاص را به طور صریح تعیین و بیان نموده مثل مبحث حدود و قصاص، ادله محصورشده است، اما در قسمت مربوط به جرایم تعزیری و بازدارنده، اوضاع و احوال کیفری همانند سایر ادله اثبات و حتی مستحکم تر و مطمئن تر از آنها می توانند منجر به تحقق علم و اقناع وجدان برای قاضی گردد و به این طریق هم به اصول و متون شرعیه خدشه وارد نخواهد شد و هم در استفاده از علوم و فنون و تکنولوژی روز به عنوان دلیل اثبات، به ارتباط تنگاتنگ متون شرعی با موضوعات مطروحه در حقوق جزا پاسخ مناسب عقلی داده خواهد شد.
گفتار دوم: آزادی ارزیابی دلیل در فقه و حقوق موضوعه
هدف از دلیل آوردن، اثبات واقعه ای است که حق مورد مطالبه از آن استنباط می شود. دلیل در صورتی به هدف اصلی خود می رسد که قاضی را قانع سازد، به یقین برساند یا ظنی چنان قوی ایجاد کند که عقل به آن اعتماد داشته باشد. البته ارزیابی دلیل را با تحصیل دلیل نباید اشتباه کرد؛ در ارزیابی دلیل، دادگاه به سنجش اعتبار دلیل در صدور حکم می پردازد، در حالی که در تحصیل دلیل قاضی به امور مختلف به عنوان دلیل تمسک می جوید. اختیار قاضی در ارزیابی دلیل امری است طبیعی، و لازمه ی صلاحیت او در تمییز حق و دادرسی است. پس اگر قانونگذار به منظور حفظ نظم یا حمایت از مدعی قاضی را موظف سازد که قطع نظر از قناعت وجدانی خویش، دلیل را قاطع دعوی یا مثبت آن بداند، باید آن را خلاف اصل شمرد. به عنوان مثال قانون حکم می کند شهادت ۲ عادل ایراد ضرب و جرح را ثابت می کند. این احکام استثنائی اعتبار دلیل را بر قاضی تحمیل می کند و او را از حق ارزیابی دلیل محروم می سازد. ولی اصل این است که قاضی ارزش دلیل را معین کند. در این گفتار قصد داریم به بررسی طریقیت یا موضوعیت ادله و جایگاه ارزیابی ادله توسط قاضی بپردازیم. از این رو حاکمیت هر یک از دو سیستم ادله اثبات در فقه و حقوق موضوعه مورد بررسی قرار می گیرد.
سیستم سنتی ادله قانونی همانطور که قبلاً ذکر شد، مبتنی بر الزام قاضی به رعایت ارزش اثباتی تعیین شده از قبل برای هر دلیل است. در سیستم اعتقاد باطنی، قاضی در کمال آزادی، ارزش و اعتبار ادله را که به او ارائه می شود، برآورد می کند. در سیستم اقناع وجدان ارزش اثباتی اقرار و بینه مثل هر دلیل دیگری، در اختیار قاضی قرار گرفته و اوست که می تواند اقرار را مبنای محکومیت متهم قرار داده و یا اگر نسبت به صداقت آن ظنین باشد یا با سایر ادله در تضاد باشد، اقرار را منتفی سازد.
در پرونده کیفری هیچ قاضی مجاز نیست که هرگاه علم به بی گناهی متهم دارد به هر دلیلی او را محکوم کند. اگر صدها نفر شهادت دهند یا ده ها اثر علمی بر خلاف علم قاضی وجود داشته باشد قاضی نمی تواند به علم خود اعتنا نکند و آن را نادیده بگیرد زیرا جایگاه قاضی اعتبار و اتخاذ تصمیم است. همه مقدمات دادرسی فراهم می شود تا نظر قاضی جلب شود. بنابراین در صورت پذیرش سیستم اقناع وجدانی ارزش ادله را قاضی تعیین خواهد کرد و این قاضی است که در صورت وصول علم از طریق ادله ارائه شده، به هر یک از ادله اعتبار می بخشد.
درباره این مطلب که ادله اثبات دعوی در فقه امامیه یا به طور کلی در نظام قضایی اسلام، از کدام سیستم پیروی می کند، کمتر کسی بحث نظری داشته است. دکتر گلدوزیان تنها کسی است که در این مقوله به طور اجمال بحث کرده است.گرچه سخن او درباره قوانین موضوعه است، اما چون قوانین ایران به خصوص قانون مجازات از حقوق اسلامی اخذ شده است و در واقع از یک سنخ می باشد، به طور غیر مستقیم درباره ی نظام قضایی اسلام اظهار نظر کرده، ادله اثبات دعوی در این نظام را در غیر جرایم تعزیری، تابع سیستم ادله قانونی و در جرایم تعزیری، تابع سیستم اقناع وجدان قاضی دانسته است^[۶۵]. نکته ای که درباره این بحث، قطع نظر از صحت و سقم اصل نظر ایشان شایان توجه می باشد این است که در فقه شیعه و همین طور، قوانین موضوعه، بین جرایم تعزیری و غیر تعزیری (مثلاً جرایم موجب حدود، قصاص و دیات) از نظر ادله اثبات، تفاوتی وجود ندارد. اگر تفاوتی هست، از لحاظ آزادی عمل قاضی در تعیین نوع مجازات و عدم آن می باشد، نه از لحاظ ادله اثبات و کم وکیف آن. بنابراین فرق گذاشتن بین اثبات این دو نوع جرم دلیلی ندارد. به نظر می رسد برای فهم این که ادله اثبات دعوی در فقه و قوانین موضوعه، تابع کدام یک از دو سیستم است باید به ویژگی‌های شاخص آن توجه کرد. ادله اثبات دعوی در نظام قضایی شیعه و قوانین موضوعه ایران، دارای خصوصیاتی است که شایبه پیروی از سیستم ادله قانونی را در بدو امر در ذهن ایجاد می کند. در فقه و قانون موضوعه، بعضی ادله به دعاوی خاصی اختصاص دارد؛ مثلاً قسامه فقط برای اثبات ادعای قتل و جرح، آن هم در صورت فراهم آمدن شرایط ویژه ای کارایی دارد^[۶۶]. یا برعکس، مواردی هست که دعوایی فقط از طریق ادله یا دلیل خاصی قابل اثبات می باشد؛ عقود راجع به اموال غیر منقول و همچنین صلح و شرکت، طبق قانون ثبت اسناد و املاک، فقط به وسیله سند رسمی قابل اثبات می باشد. موارد زیادی هم در فقه و هم در قانون، وجود دارد که دقیقترین و جزئی ترین شرایط را برای ادله اثبات برخی از دعاوی ذکر کرده و نحوه ی تصمیم گیری قاضی را دقیقاً معین کرده است. این نوع دقت و وسواس در موارد زیادی به چشم می خورد، اما در جرایم موجب دیه، قصاص، حد، به خصوص زنا، لواط و این دقت از شدت بیشتری برخوردار است. این امور از خصوصیات سیستم ادله قانونی است. به دلیل وجود همین خصوصیات دکتر گلدوزیان ادله اثبات دعوی در فقه و قانون موضوعه را تابع سیستم ادله قانونی دانسته است، اما خصوصیات اساسی تر و عام تری نیز وجود دارد که نشان می دهد ادله اثبات دعوی در فقه و قانون موضوعه با سیستم اقناع وجدان قاضی سنخیت بیشتری دارد. با توضیحات ارائه شده، جا دارد این موضوع به تفکیک در فقه و حقوق موضوعه مورد بررسی بیشتری قرار گیرد.
الف) آزادی ارزیابی دلیل در فقه امامیه
ادله اثبات دعوی در فقه امامیه طریقیت دارد؛ یعنی قاضی صرفاً در صدد فراهم آوردن صوری ادله نمی باشد. بر خلاف برخی از سیستم های دیگر که ملاک عمل، حقیقت قضایی است و قاضی با فراهم آمدن صوری ادله، ثبوت جرم (مجرم بودن متهم) را فرض می‌کند و با توجه به ثبوت این حقیقت قضایی، اقدام به اصدار حکم می کند. شارع مقدس برای اینکه امور زندگی اجتماعی بشر تعطیل نشود، در صورت عدم حصول علم و یقین، طرق دیگری را تحت شرایطی خاصی برای اثبات دعوی تعیین کرده است (بینه، اقرار، …) که کلاً جنبه ی طریقی دارد.
علاوه بر تنوع طرق تحصیل دلیل در امور کیفری، ارزش طرق مزبور نیز از پیش در قانون پیش بینی نشده است و قاضی در تعیین ارزش و اهمیت دادن به آنها آزاد است.
به هر حال در مواردی که علم قاضی معتبر است، علم قاضی از باب کشف و طریقیت است. در همین مورد کمیسیون استفتائات شورای‌عالی قضایی در تاریخ ۲۰/۳/۱۳۶۳ اعلام داشته است: «حجیت علم قاضی از باب کشف و طریقیت است و مختص به مجتهد نیست بلکه علم حاصل از طرق متعارفه برای قاضی مأذون نیز حجیت دارد و در عداد ادله شمرده شده است^[۶۷]». ماده ی ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی نیز به همین امر دلالت می کند. استاد دکتر محمد جعفر لنگرودی می‌نویسد: «در حقوق اسلام، تحصیل دلیل از طرف قاضی ممنوع نیست و او می‌تواند از قرائن در هر دعوی استفاده کند و علمی که از این طریق به دست می‌آورد حجت است و باید بر طریق آن حکم دهد و احقاق حق کند^[۶۸]». علم قاضی از هر رهگذر که به دست آید، حجت است. فرق نمی کند که موضوع رسیدگی از حقوق عمومی (حق ا…) باشد یا از حقوق خصوصی (حق الناس) و نیز فرق نمی کند که موضوع رسیدگی یک مسئله مدنی باشد و یا یک مسئله کیفری^[۶۹]. فراهم آوردن علم و اعتقاد قاضی در امری ممکن است مبتنی بر تحقیقات علمی، در اثر پیشرفتهای علمی، استفاده از وسایل علمی برای جمع آوری ادله و کشف حقیقت مطرح شده است. زیرا بی تردید پیدایش علوم و فنون جدید در طرز کار دادگستری بی تأثیر نیست. هنگامی که بزهکاران در ارتکاب جرایم از شیوه های جدید استفاده می نمایند ، عدالت نیز برای مبارزه با آن ناچار است به سلاحی متناسب مجهز گردد و از فنون علمی بهره گیرد^[۷۰]. در همین ارتباط بخشنامه شورای عالی قضایی که در صفحات قبلی ذکر شده در اینجا از باب تأکید بیان می کنیم، مطابق این بخشنامه :«… لذا لزوماً متذکر می گردد که هر چند در برخی جرایم طریق اثبات دعوی در قانون ذکر شده لکن چون این امر از باب طریقیت و حصول علم برای قاضی است و قاضی برای حصول قطع و یقین، از هیچ نوع تحقیقی که علم را تحصیل کند منع نگردیده است، مقتضی است در رسیدگی ها استفاده از طریق علمی کشف جرم را مورد غفلت قرار ندهد و از وسایلی که دانش بشری در این زمینه فراهم نموده است، استفاده نماید»^[۷۱].
ایجاد علم و یقین در قاضی به عنوان هدف کسی که می‌خواهد امری را ثابت کند، موید این مطلب است که علم حقوق با آزاد گذاردن قاضی در اعتبار بخشیدن به ارکان دلیل مطروح در مقابل وی، اعتماد و اطمینان زیادی برای قاضی قائل است.
ابوصلاح حلبی، فقیه قرن پنجم، در کتاب الکافی فی الفقه می نویسد: «علم قاضی برای صدور حکم، کافی است و او را از سایر ادله بی نیاز می کند؛ زیرا برای قاضی آگاه به حقیقت موضوع ، وقتی که به مؤدای علمش عمل کند ، آرامش نفس و اطمینان نفس حاصل می شود : و اما از راه اقرار و بینه و قسم و … این سکون و آرامش نفسانی برای شخص قاضی فراهم نمی گردد … و به ذهن فرد عاقل، چطور خطور خواهد کرد که صدور حکم به استناد ادله ظن آور، صحیح باشد، اما قضاوت به استناد علم و یقین و قطع، ناصواب به حساب آید»^[۷۲].
محمد بن ادریس حلی فقیه قرن ششم نیز در این باره گفته است : «علم حاکم بر امری که مقتضی تنفیذ حکم است، برای اعتبار و درستی حکم، کافی است و او را از اقرار و سوگند متهم و یا مدعی علیه و شاهد، بی نیاز می سازد . زیرا وقتی او مطابق علم خود حکم کند، از آرامش وجدانی برخوردار خواهد بود»^[۷۳]. فاضل مقداد در این باره می گوید: «قضاوت براساس علم، استناد به یقین است، داوری به استناد شهادت، بهره مندی از ظن است و از منظر حکمت، محال است که دومی روا باشد و اولی (قضاوت با علم) ممنوع گردد»^[۷۴]. البته مراد از علم قطع و یقین است ، نه ظن اطمینان و هدف از قضا در مرحله اول کشف واقع است و نسبت به ادله اثبات دعوی، قائل به طریقیت هستیم و مراد از قاضی، قاضی مصطلح شرعی است که اسلام برای او ویژگی های خاص مقرر داشته است. قاضی در معنای فوق اگر علم به موضوعی از وقایع قضایی پیدا کند می تواند به استناد علم خود مطلقاً قضاوت کند چه حق الله باشد چه حق الناس زیرا اعتبار علم ذاتی است و نیاز به دلیل ندارد و آنچه احتیاج به دلیل دارد ادله دیگر است^[۷۵].
در فقه اسلام از طرفی علم قاضی و یقین او معتبر شناخته شده و این علم و یقین از هر طریقی حاصل شود معتبر است و برای صدور رأی کافی می باشد و بنابراین سیستم ادله معنوی پذیرفته شده است. از طرف دیگر ارزش معین و از قبل تعیین شده ای به شهادت داده شده و قاضی اگر علم به خلاف آن نداشته باشد ملزم به تبعیت از آن است، مانند مواردی که بینه (۲ شاهد ، ۴ شاهد) مثبت دعوی معرفی گردیده است.
بنابراین عده ای برآنند که فلسفه ی وجودی قضاوت اسلامی در چارچوب نظام ادله قانونی بهتر محقق می گردد، پس علم قاضی هم باید از طرق مورد رضای شارع فراهم آید ^[۷۶]؛ زیرا نظام ادله قانونی با توجه به اصول ثابتی که دارد، به شایستگی، قاضی را به طریق صحیح تشخیص موضوع و صدور حکم راهنمایی می کند، بلکه او را ملزم به رعایت دقیق ضوابط می نماید؛ چنان که اگر علم و یقین وجدانی وی به نحو کامل، منطبق بر قالب فرمولهای قانونی نبود، حق صدور حکم و تصمیم گیری را از او سلب می کند. پس این قانونگذار است که پیشاپیش و براساس یک برنامه ی کلی، ارزش اثباتی ادله را تعیین می نماید. براین اساس، قاضی شرع، ملزم به اطلاع کامل از احکام قضایی اسلام و اشراف کامل بر مقررات مربوط به دلیل و آئین دادرسی گردیده است؛ زیرا در کنار توانمندی بر تطبیق احکام بر موضوعات و مصادیق محقق شده در خارج، این مأموریت را هم دارد که ادله و طرق اثبات دعاوی و اتهامات مطرح شده را از نظر کمیت و کیفیت و اوصاف و اینکه آیا ارزش هریک در عرض هم یا در طول یکدیگر است را به خوبی شناخته باشد. از بررسی و دقت در فنون فقها دانسته می شود که سیستم قضایی اسلام، طرفدار نظام ادله قانونی است. البته مکتب فقهای شیعه در ضمن احترام و رعایت نظام ادله قانونی، مزایای سیستم ادله معنوی را از چشم دور نداشته و اعتباری که به علم و یقین قاضی (به عنوان یکی از ادله اثبات دعوی) بخشیده، شاید بر همین اساس باشد. البته برای در امان ماندن از معایب سیستم اقناع وجدانی که ممکن است به خاطر آزاد گذاشتن دست قاضی، ضررهای جبران ناپذیری متوجه افراد شود، احتیاط هائی صورت گرفته است.
بر اساس اعتقاد این عده سیستم قضایی اسلام را می توان سیستم ادله قانونی به حساب آورد که در عین حال از امتیازات سیستم ادله معنوی هم برخوردار است؛ درباره ارجاع امور به کارشناس، فقها نظر مخالف نداشتند بلکه در تشخیص موضوعات به مراجعه و اخذ نظر آن ها تکلیف و نظر کارشناس را جزء اسباب علم آور می دانند، آن هم باید به نحوی باشد که داخل در طرق حسی و متعارف و یا مبادی قریب به حس باشد نه طرق غیر متعارف و حدسی.
به نظر می رسد در سیستم قضایی اسلام، اعتبار ادله قانونی مقید است به این که قاضی علم به خلاف آن نداشته باشد. زیرا ارزش و اعتبار ادله، اختصاص به فرض جهل و شک دارد و آن چه از ادله حاصل می شود رفع جهل و تردید است. بنابراین حجیت و اعتبار آنها منحصر به مواردی است که علم به خلاف آن وجود نداشته باشد. زیرا چنانچه قاضی علیرغم علم، بر خلاف آن عمل کند و طبق ادله ابرازی حکم نماید این خود بر خلاف عدالت است. نکته حائز اهمیت این است که مطابق علم قاضی تنها در چهار مورد امکان اتخاذ تصمیم و صدور حکم، آن هم با شرایط و اما و اگرهای مربوط است که عبارتند از: قتل، سرقت مستوجب حد، مساحقه و لواط. به علاوه عمل به علم خود در صورتی که مخالف صریح ادله ابرازی باشد، موجب خروج از بی طرفی بوده و در مظان اتهام قرار می گیرد. بنابراین اگر علم قاضی قبل از طرح دعوی حاصل شده مانند این که خود شاهد صحنه ی نزاع و وقوع قتل بوده است، در این جا در جایگاه شاهد قرار می گیرد و با اعلام شهادت از موارد رد دادرس محسوب می شود و اگر علم قاضی پس از تبیین ادله و به طور متعارف، حاصل شده باشد، وارد و ناظر به ادله خواهد بود نه معارض با آن. در نتیجه می توان گفت اعتبار ادله، قائم به علم قاضی به درستی و راستی آن ها است. با این تعبیر علم قاضی دیگر محدود به همان چهار مورد نخواهد بود.
بنابراین، در فقه جزای امامیه، گرچه اموری به عنوان ادله اثبات دعوی ذکر شده و یک سری شرایطی هم از طریق شارع برای آنها تعیین گشته است، ولی با وجود آن قاضی مجبور نیست با فراهم آمدن صوری این ادله، حتماً به مقتضی آن حکم کند. او می تواند به شهادت، اقرار، قسم و … که به نحوی به فاسد بودن آن علم حاصل کرده است، ترتیب اثر ندهد و به استناد امارات که در فقه از آن به قرینه الحال تعبیر می شود، دعوی را فیصله دهد. استاد جعفری لنگرودی در این زمینه معتقد است:« در حقوق اسلام، تحصیل دلیل از طرف قاضی ممنوع نیست و او می تواند از قراین موجود در هر دعوایی استفاده کند و عملی که از این طریق به دست می آید.جهت است و باید بر طبق آن حکم کند و احقاق حق کند^[۷۷]».
نکته حایز اهمیت اینکه، هر دو نظام ادله قانونی و ادله اخلاقی، رفته رفته به سوی یکدیگر گام هایی برداشتند تا بی آن که خطوط اصلی خود را فراموش کنند، هرچه بیشتر به هم نزدیک شوند؛ تا آن جا که، در حال حاضر، نظام «ادله قانونی» یا «ادله اخلاقی» اقناعی را کمتر می توان یافت. اکثر کشورها نیز به سمت تلفیق این دو نظام رفته اند. اشکالی که در این روش ممکن است بروز و ظهور پیدا کند این است که تشخیص بین این دو جایگاه، مشخص و معین نیست و امکان اعمال سلیقه در آن وجود دارد. اگر دست دادرسان در تأثیر پذیری از عواطف و احساسات باز باشد آن گاه قطعاً باید شاهد قبض و بسط آرا باشیم. به همین جهت کشف مسائل مربوط به این حوزه و بهره گیری از تکنیک های حل آن را می توان از مسائل مهم جامعه بشری دانست. تمایل به نظم بخشیدن در این خصوص با بهره گرفتن از یافته های علمی در زمینه های جرم شناسی، روانکاوی، علوم آزمایشگاهی و … نشانگر این حس برای تغییر وضع دادرسی است.
ب) آزادی ارزیابی دلیل در حقوق موضوعه
نظام ارزیابی دلیل در حقوق کیفری ایران که بر گرفته از فقه می باشد، مبتنی بر دو سیستم است. در جرایم مستلزم حد با فراهم شدن شرایط قانونی احراز ادله، قاضی ناگزیر از صدور حکم است. حال آن که در جرایم تعزیری که اکثریت جرایم را تشکیل می دهد، قاضی مکلف به کشف حقیقت بوده و می تواند بر اقرار یا شهادت تردید روا داشته و برای صدور حکم محکومیت، بر وقوع جرم و ارتکاب آن توسط متهم متقاعد گردید و مطمئن شود.
با توضیحات فوق می‌توان گفت چون در دعاوی حقوقی، قانون ادله و وسایل اثبات دعوی را احصا کرده است (اقرار، سند، شهادت، سوگند، امارات، کارشناسی، معاینه ی محل و تحقیق محل) و با وجود یک یا چند مورد از آن دعوی قابل اثبات است، از سیستم ادله قانونی تبعیت کرده است، در حالی که در امور کیفری سیستم ادله معنوی جاری است. قاضی جزایی در تحصیل دلیل نقش تعیین کننده و سرنوشت ساز دارد. زیرا اجرای عدالت به علت فقدان وسیله اثبات، متزلزل می شود و لذا قاضی جزایی که مکلف به کشف حقیقت است باید کوشش کند تمامی ادله له و علیه متهم را که گاهی تحصیل آن ها مستقیماً و شخصاً به عهده وی گذارده شده (جرایم منافی عفت) جمع آوری نماید. لیکن قاضی مکلف به ذکر متن قانونی مورد استناد در حکم می باشد.
در حقیقت هر چند در تدارک، تهیه و ارائه‌ دلیل، اقناع وجدان دادرس مورد نظر است، اما در نظام ادله‌ی قانونی که در ایران نیز از آن پیروی شده، قانون راه‌هایی را که به کمک آنها وجدان قاضی می‌تواند و علی‌القاعده باید اقناع شود شمارش نموده است؛ بدین معنا که برای اقناع وجدان دادرس تنها ادله‌ای پذیرفته می‌شود که در قانون با توان اثباتی مشخص، پیش‌بینی شده است. بنابراین از یک سو باید تعریف یکی از ادله اثبات دعوا که در قانون شمارش شده‌اند به وسیله‌ای که به عنوان دلیل ارائه می‌شود صادق باشد (ادله و وسایل اثبات دعوا عبارتند از: اقرار، بینه، قسامه، علم قاضی، سوگند، اماره، تحقیق محلی، معاینه‌ی محل و کارشناسی). از سوی دیگر هر گاه امر ادعایی از اموری باشد که به موجب قانون، اثبات آن مستلزم ارائه‌ دلیل ویژه‌ای باشد، تنها در صورت ارائه‌ آن دلیل است که وجدان دادرس قانوناً می‌تواند و باید اقناع شود.
قانون آئین دادرسی کیفری مصوب ۱۲۹۰ و قانون آئین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۱۸ ایران متأثر از هر دو شیوه و روش بود. اما قانون آئین دادرسی کیفری ۱۳۷۸ و قانون آئین دادرسی مدنی ۱۳۷۹ ایران ظاهراً علیرغم پذیرش هر دو روش در مواردی رویه خاصی در پیش گرفته است. چنانکه در ماده ۱۹۹ قانون آئین دادرسی مدنی ۱۳۷۹ آمده است: «در کلیه امور حقوقی، دادگاهها علاوه بر رسیدگی به ادله مورد استناد طرفین دعوی، هرگونه تحقیق یا اقدامی که برای کشف حقیقت لازم باشد، انجام خواهند داد». بدیهی است عدم اتخاذ شیوه و روش مشخص باعث اتخاذ رویه ها و اعمال سلیقه ها خواهد شد.
فصل سوم:
تعامل علم قاضی با نظر کارشناس
تحول و پیشرفت علوم و فنون در تمام زمینه ها موجب شده که در شمار روزافزونی از اختلافات، قاضی بدون رجوع به کارشناس نتواند به طور کامل و صحیح جنبه های موضوعی اختلاف را درک نماید، ازاین رو تشخیص موضوع خبرویت و تخصص لازمی را می‌طلبد. احتمال لزوم رجوع به اشخاص خبره هم در فقه و هم در حقوق موضوعه ایران مورد توجه بوده و می‌باشد.
در فصل گذشته راجع به قواعد عمومی حاکم بر ادله اثبات دعوی بحث به میان آمد. در آنجا، مشخص شدکه؛ اولاً قاضی در تحصیل دلیل ملزم به استناد به ادله احصا شده در قانون و فقه نمی‌باشد بلکه با توجه به پیشرفت های علمی و تحولات اجتماعی و پیچیده ترشدن روابط، قاضی می تواند به وسایل جدیدی که کشف حقیقت را آسانتر می کند توسل جوید و به احقاق حق بپردازد. ثانیاً یکی از ادله اثبات دعوی در فقه و حقوق موضوعه علم قاضی است و همچنین مطابق اصل آزادی ارزیابی دلیل توسط قاضی، طریقیت ادله اثبات دعوی ثابت شد.
در این فصل تلاش می شود تاتاثیر نظریه کارشناس در احراز جرم وتشخیص وتعیین مجرم بررسی شودهمچنین بررسی شود که درصورت تعارض علم قاضی با نظریه کارشناس قاضی باید به نظریه کارشناس استناد کند یابه علم خود.وهمچنین منشا علم برای رد نظریه کارشناس موردبحث و بررسی قرار میگیرد.
مبحث اول:علم قاضی بر اساس نظریه کارشناس علم و اعتقاد نسبت به امری، ممکن است مبتنی بر تحقیقات پلیس علمی و جرم شناسی و یا سایر علوم دیگر باشد. استفاده از این تحقیقات در جهت جمع آوری ادله و کشف حقیقت، اگر منافی با شرع نباشد، در امر موفقیت دادگستری و توسعه قضایی مؤثر است؛ زیرا همان طور که بزهکاران، روز به روز در ارتکاب جرائم، شیوه ها و شگردهای مدرن تری به کار می برند، دستگاه قضایی و ضابطین آن نیز ناچارند برای مبارزه با‌ آنها، به تجهیزات پیشرفته تر و متناسب با شگردهای آن مجهز گردند و از فنون علمی روز، در صورت عدم مغایرت با موازین شرعی، استفاده کنند. در میدان عمل و کاربرد هم مشاهده می شود که شورای عالی قضایی (سابق) جمهوری اسلامی ایران که مرکب از چند دانشمند صاحب نظر در امور فقه قضایی و حقوقی بود، طی بخشنامه شماره  به کلیه دادگاه های کیفری سراسر کشور، ابلاغ نموده است: «…. لزوماً متذکر می گردد که هر چند در برخی از جرایم، طریق اثبات دعوی در قانون ذکر شده، لکن چون این امر از باب طریقیت و حصول علم برای قاضی است و قاضی برای حصول قطع و یقین، از هیچ نوعی تحقیقی که علم را تحصیل کند، منع نگردیده است، مقتضی است در رسیدگی ها، استفاده از طریق علمی کشف جرم را مورد غفلت قرار ندهند و از وسایلی که دانش بشری در این زمینه فراهم نموده است استفاده نمایند».^[۷۸]
در تأثیر پذیری قاضی از نظر کارشناس، باید به این مطلب توجه شود که علم قاضی در طول سایر ادله است و مقدم بر آنهاست.
آیه ا… العظمی بروجردی معقتد بوده اند؛ وقتی که دست قاضی ازبینه و ایمان کوتاه شد، می تواند به علم خود قضاوت کند»^[۷۹]. ولی در مقابل، آیه ا… اراکی (قدس سره) گفته اند:« حکم بر طبق بینه و یمین با علم حاکم (شرع) به خلاف، جایز نیست، بلکه بعید نیست جواز حکم به علم ، چه در حقوق ا … و چه در حقوق الناس، از هر سببی که حاصل شود، در صورتی که عادی باشد، نه مثل جفر و رمل (علوم غریبه)»^[۸۰]. و سخن ایشان بر این مطلب صراحت دارد که علم قاضی را مقدم بر سایر ادله اثبات دعوی می داند. به عبارت دیگر، از دید آیه ا… بروجردی اگر کارشناسان امور دارای صفات شرعی( عدالت و نصاب لازم) باشند ، حق تقدم با نظر آنهاست نه علم قاضی، ولی از نظر آیه ا… اراکی، در هر صورت، علم قاضی بر نظر کارشناسان مقدم است. آنچه صحیح به نظر می‌رسد این است که کارشناسی ارزش امارات قضایی را دارد و دادرس در ارزیابی آن آزاد است. بنابراین اگر دادرس کارشناسی را مخالف اوضاع و احوال مسلم بداند می تواند آن را مورد پذیرش قرار ندهد. گفتار اول:نظر کارشناس در احراز جرم وتعیین و تشخیص مجرم.

البته، معافیت کارگر از پرداخت حق بیمه امری استثنایی بوده و نیاز به تصریح قانونگذار دارد که در همین راستا، مقنن درخصوص افراد جانباز در بند (ج) ماده ۳۷ قانون برنامه سوم توسعه مقرر نموده است: «تأمین صددرصد هزینه بیمه همگانی و مکمل جانبازان و درمان خاص آنها (صدمات ناشی از مجروحیت) بر عهده دولت می‌باشد». حکم ماده مزبور به موجب قانون الحاق یک تبصره به ماده ۹۹ قانون برنامه چهارم توسعه در قانون مزبور نیز تنفیذ شده است. در حال حاضر با تصویب قانون جامع ایثارگران که از تاریخ۲/۱۰/۱۳۹۱ به مدت ۴ سال لازم‌الاجرا می‌باشد و به موجب ماده ۱۳ قانون مزبور تأمین صددرصد (۱۰۰%) هزینه بهداشتی درمانی به صورت بیمه سلامت، بیمه همگانی، بیمه مکمل و بیمه خاص (خدماتی که مشمول قوانین بیمه همگانی و تکمیلی نمی‌گردند) خانواده شاهد، جانبازان، آزادگان و افراد تحت تکفل آنان بر عهـده دولت بوده و اعتبـارات آن هر ساله در قوانین بودجه سنواتی منظور می‌گردد.

گفتار دوم: تکلیف سازمان تأمین اجتماعی در صورت عدم پرداخت حق بیمه توسط کارفرما

نکته جالب توجه آن است که مقنن در هر حال سازمان را مکلف به ارائه تعهدات به بیمه شده دانسته است، خواه کارفرما حق بیمه را به سازمان پرداخته و خواه نپرداخته باشد. به نظر می رسد عدم پرداخت حق بیمه از سوی کارفرما رافع و مانع تعهدات سازمان در قبال بیمهشده نیست، بلکه آنچه مهم است این است که احراز رابطه کارگری و کارفرمایی میان بیمه شده و کارفرما و نیز احراز سابقه جهت برخورداری بیمه شده از حمایت های تأمین اجتماعی صورت گیرد و این موضوع البته با ارسال لیست بیمه ای بدون وجه و یا احراز رابطه کارگری و کارفرمایی از سوی مراجع تشخیص و حل اختلاف اداره کار همچنین احراز رابطه مزدبگیری فی مابین مستخدم و کارفرمای بخش عمومی و دولتی از سوی دیوان عدالت اداری ضروری است. در غیر این صورت و چنانچه رابطه کارفرما و بیمه شده احراز نگردد، اصولاً هیچ حمایتی از بیمه شده مفروض، متصور نخواهد بود. به هر حال درخصوص قسمت اخیر ماده ۳۶ قانون تأمین اجتماعی که مقرر داشته است «تأخیر کارفرما در پرداخت حق بیمه یا عدم پرداخت آن رافع مسئولیت و تعهدات سازمان در مقابل بیمه شده نخواهد بود.» تفاسیر مختلفی از سوی حقوقدانان مطرح شده است. برخی با توجه بند ۱ ماده ۲ قانون تأمین اجتماعی که «بیمه شده» را شخصی دانسته است که رأساً مشمول مقررات تأمین اجتماعی بوده و با پرداخت مبالغی به عنوان حق بیمه حق استفاده از مزایای مقرر در قانون را دارد، چنین استدلال کرده‌اند که از آنجایی که در ذیل ماده ۳۶ به مسئولیت و تعهدات سازمان در مقابل «بیمه شده» اشاره شده است و با توجه به تعریف ارائه شده از بیمه شده در بند ۱ ماده ۲ قانون تأمین اجتماعی، ذیل ماده ۳۶ تنها ناظر به اشخاصی است که لااقل یکبار برای آنها حق‌بیمه پرداخت شده و به اصطلاح «بیمه شده» محسوب می‌گردند و عدم پرداخت حق بیمه چنین اشخاصی مشمول ذیل ماده ۳۶ است. در حقیقت مراد مقنن از وضع قاعده مذکور در شق دوم ماده ۳۶ آن بوده است که کاهلی کارفرما در پرداخت حق بیمه نتواند مستند سازمان تأمین اجتماعی در عدم ارائه خدمات و وظایفش باشد، نه آنکه کارگری که اصلاً بیمه نشده و هیچ سابقه پرداخت حق‌بیمه‌ برای او وجود ندارد، بتواند به سازمان مراجعه نماید.

در مقابل، عده‌ای دیگر از حقوقدانان تفسیر موسع‌تری را از ذیل ماده ۳۶ ارائه می‌دهند بدین شرح که: اصل حمایتی بودن مقررات تأمین اجتماعی ایجاب می‌کند که در موارد ابهام و اجمال و تعارض قانون تأمین اجتماعی به تفسیری بها داد که متضمن حمایت بیشتر از بیمه شده یا مشمولین قانون باشد. لذا با توجه به اصل مذکور در تفسیر ذیل ماده ۳۶ باید پذیرفت که عدم پرداخت حق‌بیمه کارگر از سوی کارفرما، رافع تعهدات سازمان تأمین اجتماعی نیست و اشخاصی که مشمول قانون تأمین اجتماعی قرار می‌گیرند. مشمول ذیل ماده ۳۶ نیز خواهند بود اعم ازآنکه سابقه پرداخت حق بیمه درخصوص آنها وجود داشته یا اصلاً وجود نداشته باشد.^[۸۴]
دیوان عدالت اداری در دادنامه شماره ۶۳ و ۶۴ مورخ ۱۴/۲/۸۳ خود استدلال دوم را پذیرفته است: «مقررات قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ به ویژه مادتین یک و ۳۶ قانون مذکور، مبین وظایف و اختیارات سازمان تأمین اجتماعی در زمینه تعمیم و گسترش بیمه‌های اجتماعی و تعهدات و مسئولیت‌های آن سازمان در قبال افراد مشمول قانون مذکور است. نظر به اینکه ایفای تعهدات مزبور مستلزم احراز شرایط قانونی به طرق مقتضی و مؤثر از جمله بررسی ادعای اشخاص ذی نفع و دلایل و مدارک آنان می‌باشد، بند ۱ بخشنامه‌های ۵۱۵ و ۱/۵۱۵ سازمان تأمین‌اجتماعی که مفهم عدم رسیدگی به تقاضای اشخاص اعم از اصیل یا قائم مقام قانونی آنان در زمینه شمول قانون و مدت پرداخت حق بیمه می‌باشد، خلاف قانون و خارج از حدود و اختیارات سازمان مذکور است».
لذا اگر کسی مدعی باشد که مشمول بیمه اجباری بوده، اما کارفرمایش حق بیمه وی را پرداخت نکرده است، می‌تواند به سازمان تأمین‌اجتماعی مراجعه و این امر را اعلام نماید. سازمان نیز می‌بایست با بررسی اسناد و مدارک مدعی، موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهد. رأی شماره ۱۰۱۱ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری مورخ ۲۰/۹/۱۳۸۶ نیز مؤید این مطلب می‌باشد.

گفتار سوم: تکلیف کارفرما در پرداخت حق بیمه بیمه بیکاری

اصولاً مزایایی که به افراد بیکار پرداخت می شود، در دو قالب مساعدت اجتماعی و مقرری بیکاری می باشد.^[۸۵] هر چند در کشور ما اخیراً اقداماتی در جهت شناسایی مساعدت اجتماعی یا حمایت از بیکاران در حال پیگیری است، اما با توجه به اینکه در نظام حقوقی کشور ما حمایت از بیکاران تاکنون در قالب مقرری بیکاری مورد پذیرش قرار گرفته است، در این قسمت به بیمه بیکاری در قالب این مفهوم پرداخته می شود. بیمه بیکاری که مبتنی بر نظام بیمه های اجتماعی است، به منظور جبران بخشی از زیان از دست دادن مزد که خود ناشی از بیکاری ناخواسته کارگران است، طراحی شده است.^[۸۶] به موجب ماده ۵ قانون بیمه بیکاری، حق‌بیمه بیکاری به میزان ۳% مزد بیمه شده می‌باشد که کلاً توسط کارفرما تأمین و پرداخت می‌شود. با توجه به این که در قانون تأمین اجتماعی به بیمه بیکاری به عنوان یکی از حمایت‌های سازمان اشاره‌ای نشده است، ممکن است این ابهام به وجود آید که آیا عدم پرداخت حق بیمه بیکاری موجب سلب مسئولیت سازمان در ارائه مزایای بیمه بیکاری خواهد شد یا مورد مذکور نیز مشمول ذیل ماده ۳۶ می‌گردد؟ در پاسخ به مسأله مطروحه باید خاطرنشان ساخت هرچند بیمه بیکاری به عنوان یکی از حمایت‌های سازمان در قانون تأمین اجتماعی ذکر نشده است، لیکن به موجب ماده ۳ قانون بیمه بیکاری، بیمه بیکاری یکی از حمایت‌های تأمین اجتماعی می‌باشد. لذا در صورتی که کارفرما از پرداخت حق بیمه بیکاری امتناع نماید یا در پرداخت آن تأخیر کند، این امر رافع مسئولیت و تعهدات سازمان نخواهد بود و مورد مذکور نیز مشمول ذیل ماده ۳۶ قانون تأمین اجتماعی می‌گردد. بنابراین سازمان مکلف است در صورت احراز شرایط مذکور در قانون بیمه بیکاری نسبت به پرداخت مقرری بیمه بیکاری اقدام کند.^[۸۷] رأی شماره ۲۲۹ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری مورخ ۱۵/۶/۱۳۸۳ نیز مؤید استنباط فوق‌الذکر می‌باشد. دادنامه مذکور مقرر می‌دارد: «با عنایت به وظایف و تکالیف قانونی سازمان تأمین اجتماعی در جهت ارائه خدمات قانونی مربوط به افراد بیمه شده و همچنین حق مطالبه و وصول حق بیمه از کارفرمایان به طریق مقرر در قانون در صورت امتناع کارفرما از پرداخت حق بیمه و این که به صراحت قسمت آخر ماده ۳۶ قانون تأمین اجتماعی تأخیر کارفرما در پرداخت حق بیمه یا عدم پرداخت آن رافع مسئولیت و تعهدات سازمان در مقابل بیمه شده از جمله پرداخت بیمه ایام بیکاری به افراد واجد شرایط نخواهد بود…». علاوه بر رأی مذکور رأی شماره ۳۲۴ دیوان عدالت اداری مورخ ۱۳/۵/۱۳۸۷ نیز، صراحتاً همین مضمون را تأیید می کند. ضمناً در این خصوص قانون تفسیر شمول ماده ۳۶ قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۸/۱۱/۱۳۹۱ قابل استناد می باشد.^[۸۸]

مبحث دوم: میزان حق بیمه‌ای که کارفرما مکلف است به سازمان تأمین‌اجتماعی پرداخت نماید

میزان حق بیمه در قانون تأمین اجتماعی به صراحت آمده است. ماده ۲۸ قانون تأمین اجتماعی مقرر می دارد: «منابع درآمد سازمان به شرح زیر می باشد: ۱ـ حق‌ بیمه‌ از اول‌ مهرماه‌ تا پایان‌ سال‌ ۱۳۵۴ به‌ میزان‌ بیست‌ و هشت‌ درصد مزد یا حقوق‌ است‌ که‌ هفت‌ درصد آن‌ به‌ عهده‌ بیمه‌ شده‌ و هجده‌ درصد به‌ عهده‌ کارفرما و سه‌ درصد به‌ وسیله‌ دولت‌ تأمین‌ خواهد شد … تبصره۱ـ از اول‌ سال‌ ۱۳۵۵ حق‌ بیمه‌ سهم‌ کارفرما بیست‌ درصد مزد یا حقوق‌ بیمه‌ شده‌ خواهد بود و با احتساب‌ سهم‌ بیمه‌ شده‌ و کمک‌ دولت‌ کل‌ حق‌ بیمه‌ به‌ سی‌ درصد مزد یا حقوق‌ افزایش‌ می‌یابد».
بند ۶ ماده ۲ قانون تأمین اجتماعی نیز حق بیمه را چنین تعریف می کند: «حق بیمه عبارت است از وجوهی است که به حکم این قانون و برای استفاده از مزایای آن به سازمان پرداخت می گردد». میزان حق بیمه دقیقاً مطابق قانون تأمین اجتماعی و مقررات مربوط تعیین می گردد. مطلب دیگری که در تعریف فوق الذکر نهفته است پیوندی است که مقنن درخصوص استفاده از مزایای تأمین اجتماعی و حق بیمه برقرار نموده است. به گونه ای که استفاده از مزایای قانون تأمین اجتماعی از قبیل: ازکارافتادگی، مستمری بازماندگان، مستمری بازنشستگی و… منوط به پرداخت حق بیمه است. از طرف دیگر نه تنها پرداخت حق بیمه در استفاده از مزایا مؤثر است، بلکه میزان پرداخت حق بیمه نیز در میزان استفاده از مزایای تأمین اجتماعی مؤثر می باشد. به گونه ای که تعیین مزایای تأمین اجتماعی تابعی از میزان حق بیمه پرداختی خواهد بود. میزان حق بیمه ای که کارفرما مکلف است به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نماید، نباید از حداقل حقوق کارگر که همه ساله از سوی دولت اعلام می گردد و درخصوص کارکنان دولت از حداقل حقوق کارکنان دولت کمتر باشد. البته مطابق مقررات تأمین اجتماعی حداکثر حقوق مبنای کسر حق بیمه نیز نباید از حداکثر حقوق مبنای کسر حق بیمه که از سوی شورای عالی تأمین اجتماعی اعلام می گردد، بیشتر باشد. در حال حاضر رویه سازمان بر این گونه است که حداکثر حقوق نباید از هفت برابر حداقل حقوق بیشتر باشد.^[۸۹]
درخصوص اینکه چه اقلامی از مزد و حقوق مشمول کسر حق بیمه می گردد بند ۵ ماده ۲ قانون تأمین اجتماعی مقرر می دارد: «مزایا حقوق یا کارمزد در این قانون شامل هرگونه وجوه و مزایای نقدی یا غیرنقدی مستمر است که در مقابل کار به بیمه شده داده می شود». بنابراین وجوهی که به صورت غیرمستمر از سوی کارفرما پرداخت می گردد، نظیر پاداش افزایش تولید، حسن انجام کار و مناسبت های خاص… مشمول کسر حق بیمه نمی‌گردد.
تعیین میزان حق بیمه برمبنای مزد یا حقوق بیمه شده به دو صورت انجام می‌شود؛ اول براساس مزد یا حقوق واقعی بیمه شده که از سوی کارفرما اعلام می‌شود که اصل هم بر این است. دوم براساس دستمزد مقطوعی که در برخی مشاغل میزان آن از سوی شورای عالی تأمین‌اجتماعی اعلام می‌شود، میزان حق بیمه مشخص می‌شود. روش اخیر برگرفته از ماده ۳۵ قانون تأمین اجتماعی است و مشاغل دارای دستمزد مقطوع از سوی سازمان اعلام شده است. همچنین در برخی موارد به واسطه اینکه امکان تعیین مزد یا حقوق بیمه شده به طور مشخص وجود ندارد مطابق ماده ۴۱ قانون تأمین اجتماعی^[۹۰] شورای عالی تأمین ‌اجتماعی نسبت مزد به کل کار انجام یافته را تعیین و حق بیمه را بر همان اساس تعیین و وصول می کند. در واقع در این روش آنچه مدنظر قرار می‌گیرد این است که چه میزان از مبلغ کل کار به عنوان هزینه مزد یا حقوق کارکنان تعلق می‌گیرد؛ این روش در قراردادهای مقاطعه کاری (پیمانکاری) مرسوم است.^[۹۱]

مبحث سوم: ضمانت اجرای عدم پرداخت حق بیمه از سوی کارفرما

این مبحث در دو بند جداگانه مورد بررسی قرا می گیرد. ابتدا مستندات قانونی مبنی بر اینکه کارفرما مکلف به ارائه لیست بیمه ای صحیح که پایه و مبنای حق بیمه قانونی به سازمان تأمین اجتماعی می باشد، بررسی گردیده و بیان خواهد شد که کارفرما مکلف به پرداخت حق بیمه به سازمان بوده و این پرداخت می باید منطبق با اسناد و مدارک مثبته باشد. در غیر این صورت سازمان تأمین اجتماعی حق خواهد داشت مدارک را بررسی و حق بیمه واقعی را از کارفرما مطالبه نماید و در بند دیگر جریمه قانونی که ناشی از تأخیر در پرداخت حق بیمه به سازمان بوده و کارفرما ملزم به پرداخت آن است مورد بررسی قرار می گیرد.

گفتار اول: الزام کارفرما به ارائه لیست حقوق و دستمزد به سازمان و پرداخت حق بیمه قانونی

در مباحث قبل بیان گردید کارفرما مستقیماً مسئول پرداخت حق بیمه سهم خود و حق بیمه سهم بیمه شده به سازمان تأمین اجتماعی است و هرگونه تعلل در انجام تکلیف مذکور ضمانت اجرای قانونی برای کارفرما در پی خواهد داشت. ماده ۳۹ قانون تأمین اجتماعی مقرر می دارد: «کارفرما مکلف‌ است‌ حق‌ بیمه‌ مربوط‌ به‌ هر ماه‌ را حداکثر تا آخرین‌ روز ماه‌ بعد به‌ سازمان‌ بپردازد. همچنین‌ صورت‌ مزد یا حقوق‌ بیمه‌شدگان‌ را به‌ ترتیبی‌ که‌ در آیین‌نامه‌ طرز تنظیم‌ و ارسال‌ صورت‌ مزد که‌ به‌ تصویب‌ شورای‌ عالی‌ سازمان‌ خواهد رسید به‌ سازمان‌ تسلیم‌ نماید. سازمان‌ حداکثر ظرف‌ شش ماه‌ از تاریخ‌ دریافت‌ صورت‌ مزد، اسناد و مدارک‌ کارفرما را مورد رسیدگی‌ قرار داده‌ و در صورت‌ مشاهده‌ نقص‌ یا اختلاف‌ یا مغایرت‌ به‌ شرح‌ ماده‌ ۱۰۰ این‌ قانون‌ اقدام‌ و مابه‌التفاوت‌ را وصول‌ می کند. هرگاه‌ کارفرما از ارائه‌ اسناد و مدارک‌ امتناع‌ کند سازمان‌ مابه‌التفاوت‌ حق‌ بیمه‌ را رأساً تعیین‌ و مطالبه‌ و وصول‌ خواهد کرد.»
ماده مذکور که درخصوص نحوه ارسال لیست دستمزد و حقوق تدوین گردیده است، بیانگر دو حکم قانونی است. حکم اول مربوط است به ارسال لیست مزد و حقوق توسط کارفرما که در آن نحوه تنظیم لیست مذکور و نیز مهلت ارسال آن به سازمان تأمین اجتماعی بیان گردیده است و حکم دوم بیانگر بررسی لیست ارسالی کارفرما توسط سازمان تأمین اجتماعی است. بدین صورت که سازمان تأمین اجتماعی موظف است ظرف ۶ ماه از تاریخ دریافت صورت مزد، اسناد و مدارک کارفرما را مورد بررسی قرار دهد و در صورت مشاهده نقص یا اختلاف یا مغایرت به شرح ماده ۱۰۰ قانون تأمین اجتماعی اقدام و مابه التفاوت را از کارفرما وصول نماید و در صورتی که کارفرما از ارائه اسناد و مدارک امتناع ورزد سازمان مابه التفاوت حق بیمه را رأساً تعیین و مطالبه و وصول نماید.
آنچه که در این گفتار قابل بحث است ضمانت اجرای ناشی از عدم پرداخت حق بیمه از سوی کارفرما است. در این خصوص چند فرض قابل تصور است:
فرض اول: کارفرما نسبت به ارسال لیست حقوق و دستمزد اقدام می نماید لیکن لیست مذکور بلاوجه میباشد یعنی هیچ گونه حق بیمه ای به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نمی کند. البته این اقدام کارفرما بی دلیل نیست چرا که همانگونه که در مباحث قبلی بیان شد مقوله ارسال لیست از مقوله پرداخت حق بیمه متفاوت است به گونه ای که قانونگذار عدم انجام هر یک از این موارد را به گونه ای خاص مورد ضمانت اجرای قانونی قرار داده است. عدم ارسال لیست مطابق قوانین با جریمه ای معادل ۱۰% حق بیمه لیست ارسال نشده همراه است که به تفصیل توضیح داده شد. بنابراین اگر کارفرما نسبت به ارسال لیست حق بیمه اقدام نماید. هر چند لیست مذکور بلاوجه باشد، مشمول ۱۰% جریمه تأخیر در ارسال لیست نمی گردد.
فرض دوم: کارفرما نسبت به ارسال لیست حقوق و دستمزد اقدام می نماید لیکن لیست مذکور بلاوجه می‌باشد و حق بیمه ای به سازمان پرداخت نمیگردد. در این صورت سازمان تأمین اجتماعی بدواً جهت بررسی اسناد و مدارک کارفرما اقدام می نماید و با بررسی اسناد و مدارک کارفرما میزان مزد و حقوق کارکنان وی را مشخص نموده و بر همان مبنا حق بیمه را تعیین می نماید و چنانچه کارفرما از ارائه اسناد و مدارک امتناع کند در این مورد مستنبط از ماده ۳۹ قانون تأمین اجتماعی سازمان ظرف مدت شش ماه نسبت به بررسی های خود درخصوص لیست کارفرما اقدام و حق بیمه را رأساً (یعنی بنابر تشخیص خود) تعیین و از کارفرما وصول خواهد کرد.
فرض سوم: کارفرما نسبت به ارسال لیست حقوق و دستمزد بیمه شدگان خود اقدام می نماید و همزمان با ارائه لیست بیمه ای، حق بیمه مربوط را نیز به سازمان پرداخت می کند و اسناد و مدارک مربوط به کارکنان کارگاه و حقوق و مزایای ایشان را نیز به سازمان ارائه می کند در این صورت مطابق ماده ۳۹ قانون تأمین اجتماعی، سازمان تأمین اجتماعی ظرف مهلت ۶ ماه از تاریخ دریافت صورت مزد و حقوق، اسناد و مدارک کارفرما را بررسی و صحت و سقم لیست های ارسالی را بررسی می نماید و در صورت مشاهده نقص یا اختلاف یا مغایرت حساب مندرجات لیست های ارسالی با اسناد و مدارک واقعی نسبت به تعیین مبلغ مابه التفاوت حق بیمه اقدام نموده و مبلغ مزبور را به کارفرما اعلام و از وی مطالبه می نماید.

گفتار دوم: الزام کارفرما به پرداخت جریمه بابت عدم پرداخت حق بیمه

چنانچه کارفرما نسبت به ارسال لیست بیمه ای کارکنان خود اقدام نکند و یا لیست بیمه ای کارکنان خود را به سازمان تأمین اجتماعی ارسال نماید، اما از پرداخت حق بیمه متعلقه امتناع کند؛ همچنین در صورتی که لیست بیمه‌ای ارسالی کارفرما مخدوش باشد و بعداً توسط بررسی هایی که سازمان تأمین اجتماعی مطابق ماده ۳۹ قانون تأمین اجتماعی انجام می دهد، مشخص گردد لیست ارائه شده از سوی کارفرما در بر گیرنده اسامی تمامی مزد و حقوق بگیران نیست و یا اینکه اسامی مزد و حقوق بگیران به صورت کامل ارسال گردیده اما حقوق و مزایای مشمول کسر حق بیمه به درستی اعلام نشده است، در چنین مواردی میزان حق بیمه واقعی از سوی سازمان تأمین اجتماعی اعلام می گردد و کارفرما به استناد قوانین و مقررات تأمین اجتماعی از جمله مواد ۳۹، ۴۰، ۴۶ و ۵۰ ملزم به پرداخت حق بیمه واقعی می باشد. در این صورت به جهت اینکه زمان پرداخت حق بیمه واقعی اصولاً در زمانی قبل از احراز مدیونیت کارفرما می باشد و پرداخت حق بیمه مقرر از موعد اصلی خویش که مطابق ماده ۳۹ قانون تأمین اجتماعی دارای فرصت یک ماهه برای پرداخت می باشد، به تأخیر افتاده است؛ بنابراین کارفرما می باید علاوه بر پرداخت اصل حق بیمه جریمه ای را به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نماید.
قانون «دریافت جرائم نقدی از کارفرمایان کارگاه های مشمول قانون تأمین اجتماعی که ظرف مهلت مقرر نسبت به ارسال صورت مزد و حقوق بیمه شدگان و حق بیمه مربوط اقدام نمی نمایند» (مصوب ۱۳۷۳) درخصوص نحوه دریافت جرائم دیرکرد حق بیمه از کارفرمایان نحوه و میزان جریمه دیرکرد ارسال صورت مزد و حقوق و حق بیمه را تعیین کرده است که البته این قانون بعداً به موجب قانون «اصلاح قانون تأمین اجتماعی و برخی قوانین مربوط به منظور تشویق کارفرمایان به تأدیه دیون معوقه سنواتی بابت حق بیمه و بیمه بیکاری» (مصوب ۲۵/۱/۸۷) اصلاح شد. در حال حاضر کارفرمایان مکلفند در صورت عدم ارسال لیست حقوق و دستمزد به سازمان تأمین اجتماعی و یا تأخیر در ارسال آن جریمه ای معادل ۱۰% مبلغ حق بیمه همان ماه به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نمایند. این موضوع در تبصره ۱ ماده ۱ قانون دریافت جرائم نقدی از کارفرمایان (مصوب ۱۳۷۳) که در تاریخ ۲۵/۱/۸۷ اصلاح گردیده و چنین مقرر شده است: «کارفرمایانى که از تنظیم و ارسال صورت مزد و حقوق بیمه شدگان به ترتیب مذکور در این قانون و آیین‌نامه موضوع ماده (۳۹) قانون تأمین اجتماعى خوددارى کنند یا به ترتیبى که با موافقت قبلى سازمان مزبور معین مى‌شود در مورد ارسال صورت مزد یا حقوق عمل نکنند، ملزم به پرداخت جریمه نقدى به میزان ده درصد (۱۰%) مبلغ حق بیمه همان ماه مى‌باشند».
همچنین کارفرمایانی که در موعد مقرر نسبت به پرداخت حق بیمه و بیمه بیکاری به سازمان تأمین اجتماعی امتناع نموده باشند، مکلف به پرداخت جریمه نقدی به میزان ۲% تمام یا کسر بدهی قطعی پرداخت نشده به ازاء هر ماه تأخیر به سازمان تأمین اجتماعی می باشند. تبصره ۲ ماده ۱ قانون فوق الذکر بیان داشته است: «کارفرمایانى که در موعد مقرر در این قانون قسمتى از حق بیمه و بیمه بیکارى مربوط به هر ماه را پرداخت ننمایند، علاوه بر تأدیه اصل حق بیمه و بیمه بیکارى ملزم به پرداخت جریمه نقدى به میزان دو درصد (۲%) تمام یا کسر بدهى قطعى پرداخت نشده به ازاء هر ماه تأخیر مى‌باشند».
در اینجا لازم است نگاهی گذرا به پیشینه تاریخی مقررات مربوط به دریافت جرائم از کارفرمایان داشته باشیم تا مشخص گردد که تحول تاریخی دریافت خسارت دیده از کارفرمایان در طول زمان دستخوش چه تغییراتی گردیده و آیا این تغییرات با تحولات نظام قانون گذاری هم راستا بوده است یا خیر؟ اگر تغییرات دریافت جرائم متناسب با تحولات قانونگذاری در کشور هماهنگی و انسجام داشته باشد می توان گفت اصول و معیارهای امنیت حقوقی اشخاص رعایت گردیده و در غیر این صورت اصل امنیت حقوقی در نظم و انتظام مقررات فوق جایی نداشته و مبانی نظری ساختار دولت حقوقی در این زمینه مخدوش است.
در سال ۱۳۵۴ و همزمان با تصویب قانون تأمین اجتماعی ماده ۴۶ این قانون به کارفرما اجازه داده بود بدهی خود را تا ۳۶ قسط ماهانه تقسیط نماید. در این صورت کارفرما می باید معادل دوازده درصد در سال نسبت به مانده بدهی خود به سازمان می پرداخت. در سال ۱۳۶۱ قانون منع دریافت خسارت و جرائم و بهره مندرج در قانون تأمین اجتماعی به تصویب رسید. مسلماً مبنای تصویب چنین قانونی به جهت دریافت بهره و جریمه از کارفرمایان بدهکار، در مخالفت با اصول و مبانی شرعی بود که اصل چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر مطابقت کلیه قوانین و مقررات با شرع و موازین اسلامی تأکید ورزیده است. بنابراین از سال ۱۳۶۱ تا سال ۱۳۷۳، یعنی زمان تصویب قانون دریافت جرائم نقدی از کارفرمایان، کارفرمایان بدهکار هیچ جریمه و یا بهره ای را بابت تأخیر بدهی های بیمهای خود به سازمان نمی پرداختند. در سال ۱۳۷۳ قانون دریافت جرائم نقدی به تصویب رسیده و مطابق این قانون میزانی از جریمه به کارفرمایان بدهکار تحمیل شد. مجدداً در سال ۱۳۸۷ مبالغ جریمه تغییر کرده و درصدهای دیگری به عنوان جریمه تأخیر در ارسال لیست حق بیمه و تأخیر در پرداخت حق بیمه قطعی شد، که به ترتیب ۱۰% ماهیانه حق بیمه عدم ارسال لیست و ۲% حق بیمه تأخیر در پرداخت حق بیمه قطعی شده به صورت ماهیانه تعیین گردید. البته همراه با تحولات مذکور درخصوص جرائم مربوط به بدهی های کارفرمایان، مقنن در چند نوبت نیز قوانینی را وضع نموده که مشعر بر معافیت از دریافت جرائم بیمه ای از کارفرمایان در شرایطی که تا تاریخ مشخص اصل حق بیمه را پرداخت نمایند، می باشند.
سیر تحول قوانین مربوط به اخذ جریمه از کارفرمایان بدهکار همگی بیانگر این است که مبانی نظری و ساختار دولت حقوقی رعایت نگردیده است. دولت حقوقی دولتی است که مجموعه قواعد و هنجارهای حاکم بر آن ضامن ثبات وضعیت حقوقی شهروندان باشد. نظم حقوقی حاکم بر دولت حقوقی می باید از اصل یکنواختی هنجارها و قواعد حاکم بر آن پیروی نماید. شهروندان می باید بنابر اصل اعتماد مشروع بتوانند از حقوق آینده خویش مطلع باشند و وضعیت حقوقی آینده خود را پیش بینی نمایند. پر واضح است که قواعد و هنجارهای مربوط به دریافت جرائم و خسارات از کارفرمایان بدهکار در طول دوران تحول تاریخی خویش از هیچ یک از این قواعد پیروی ننموده است. قوانین مربوط به دریافت جرائم فاقد عناصر و ارکان مربوط به اصل امنیت حقوقی که از اصول ماهوی تشکیل دهنده دولت حقوقی است، می باشد. هنجارهای مربوط به دریافت جرائم نه از انسجام بیرونی با سایر هنجارها از جمله با قانون اساسی برخوردارند و نه از انسجام درونی یعنی سایر قوانین و مقررات هم سطح خویش. در چنین وضعیتی تضمین حقوق شهروندان مخدوش می گردد. در مقطعی از زمان کارفرمایی که نسبت به پرداخت جرایم دیرکرد حق بیمه اختیاراً و یا اجباراً اقدام کرده است، نسبت به کارفرمایی که در زمان دیگر از قوانین منع دریافت جریمه تأخیر حق بیمه، استفاده کرده و وجهی را از این بابت نپرداخته، بیشتر متضرر شده است. در چنین شرایطی انتظام امور و اصل اعتماد مشروع متزلزل گردیده و پایه های احترم شهروندان به قوانین و مقررات فرو خواهد ریخت و عدم رعایت هنجارها از سوی شهروندان نوعی هنجار تلقی می گردد. بنابراین اتخاذ هرگونه تصمیم درخصوص قوانین و مقررات مربوط به دریافت جرائم نقدی اولاً می باید با اصول امنیت حقوقی سازگار باشد، ثانیاً به گونه ای باشد که حقوق شهروندان را تضمیمن نماید.

فصـل سوم: تکلیف کارفرما به انجام معاینات پزشکی کارکنان در بدو استخدام

اشخاصی که در مقابل دریافت مزد و حقوق کار میکنند چنانچه مشمول مقررات تأمین اجتماعی خاص نباشند، الزاماً از لحاظ بیمه اجتماعی مشمول صندوق تأمین اجتماعی هستند. بنابراین قانونگذار هیچ گونه شرطی برای ورود بیمه شدگان اجباری به صندوق تأمین اجتماعی پیش بینی نکرده است. مشمولین بیمه اجباری صندوق تأمین اجتماعی هیچ محدودیتی از نظر سن و یا سلامتی ندارند و از این جهت هیچ گونه نظارتی بر ایشان وجود ندارد. برخلاف بیمه شدگان اختیاری و صاحبان حرف و مشاغل آزاد که قبل از انعقاد قرارداد با سازمان تأمین اجتماعی مورد معاینات سلامتی قرار می گیرند. این معاینات اولیه از ورود بیمهشدگانی که با سوء استفاده از قانون میخواهند در زمره بیمه شدگان اختیاری قرار گرفته و از مزایای بیمه تأمین اجتماعی از جمله درمان استفاده کنند، ممانعت می کند.
ماده ۹۰ قانون تأمین اجتماعی در این خصوص مقرر می دارد: «افراد شاغل‌ در کارگاه‌ها باید قابلیت‌ و استعداد جسمانی‌ متناسب‌ با کارهای‌ مرجوع‌ داشته‌ باشند. بدین‌ منظور کارفرمایان‌ مکلفند قبل‌ از بکار گماردن‌ آنها ترتیب‌ معاینه‌ پزشکی‌ آنها را بدهند. در صورتی‌ که‌ پس‌ از استخدام‌ مشمولین‌ قانون‌ معلوم‌ شود که‌ نامبردگان‌ در حین‌ استخدام‌ قابلیت‌ و استعداد کار مرجوع‌ را نداشته‌ و کارفرما در معاینه‌ پزشکی‌ آنها تعلل‌ کرده‌ است‌ و بالنتیجه‌ بیمه‌ شده‌ دچار حادثه‌ شده‌ و یا بیماریش‌ شدت‌ یابد، [سازمان‌ تأمین‌ اجتماعی] مقررات‌ این‌ قانون‌ را درباره‌ بیمه‌ شده‌ اجرا و هزینه‌های‌ مربوط‌ را از کارفرما طبق‌ ماده‌ ۵۰ این‌ قانون‌ مطالبه‌ و وصول‌ خواهد نمود». دقت در مفاد ماده ۹۰ قانون تأمین اجتماعی الزامات کارفرما در این مقرره را بیشتر روشن خواهد ساخت.

مبحث اول: وجود قابلیت و استعداد جسمانی متناسب با کارهای مرجوع

مطابق ماده ۹۰ قانون تأمین اجتماعی، تنها محدودیتی که درخصوص بیمه شدگان اجباری از سوی مقنن مطرح شده است، این است که می‌باید در بدو ورود به بیمه شدن استعداد و قابلیت جسمی و روحی لازم برای کار ارجاع شده را داشته باشند. البته شرایط مقرر در ماده مذکور را نمیتوان به عنوان شرط پذیرش و یا عدم پذیرش بیمه‌شدگان در صندوق تأمین اجتماعی قلمداد نمود؛ بلکه وجود این شرط دلیلی است بر مطالبه یا عدم امکان مطالبه خسارت از کارفرمای مقصر که سازمان را قادر می سازد نسبت به وصول خسارات وارده از کارفرما اقدام کند.
مطلب دیگر اینکه در صدر ماده ۹۰ چنین آمده است: «افراد شاغل در کارگاهها باید قابلیت و استعداد جسمانی متناسب با کارهای مرجوع داشته باشند…» از ظاهر عبارت قانون چنین به نظر می‌رسد که مقنن صرفاً استعداد و قابلیت جسمانی را مدنظر داشته است و توانایی روحی شاغلین ملاک نیست و چنانچه بیمه‌شده از نظر روحی در شرایطی باشد که توانایی کار مرجوع را نداشته باشد، بکارگیری وی ایرادی ندارد. اما با دقت بیشتر در عبارت مقنن و اینکه کلمه «قابلیت» به صورت مطلق به کار برده شده است، چنین به نظر می‌رسدکه قابلیت روحی واستعداد جسمانی متناسب با کار مرجوعی تواماً مدنظر مقنن بوده است. چراکه:
اولاً: در ادامه ماده ۹۰ عبارت «تشدید بیماری بیمه شده» به صورت مطلق اشاره گردیده است و کلمه «بیماری» اعم است از بیماری روحی و جسمی.
ثانیاً: عبارت «بیمه شده دچار حادثه شده» را به کار برده است که مسلماً هر کدام از انواع ناتوانی‌های جسمی و روحی می‌تواند منجر به وقوع حادثه گردد.
نتیجه اینکه، افراد شاغل در کارگاه ها می‌باید علاوه بر استعداد جسمانی، توانایی روحی لازم را نیز برای انجام کارهای مرجوعی داشته باشند. بنابراین به کارگیری کارگری که از ناراحتی‌های شدید عصبی و روانی رنج می‌برد در محیط های شلوغ و پر سر و صدا، می‌تواند نوعی عدم رعایت ماده ۹۰ قانون تأمین‌اجتماعی از سوی کارفرما تلقی شود. (البته در صورتی که معاینات پزشکی نیز این موضوع را تأیید نماید)

مبحث دوم: تکلیف کارفرما در ترتیب دادن معاینات پزشکی بدو استخدام

قسمت پایانی بخش اول ماده ۹۰ مقرر می‌دارد: «… بدین منظور کارفرمایان مکلفند قبل از به کارگماردن آنها ترتیب معاینه پزشکی آنها را بدهند». ماده مذکور صرفاً به تکلیف کارفرمایان در ترتیب دادن معاینه پزشکی شاغلین در بدو استخدام تصریح دارد و تنها قیدی که در ماده ۹۰ درخصوص نوع معاینه آمده است، این است که معاینات باید بگونه‌ای باشد که در نهایت، توانایی شخص را در کار مرجوعی تأیید نماید، البته با توجه به رشد روزافزون مشاغل و تنوع و تعدد امور تولیدی، صنعتی و… تعیین نوع معاینات پزشکی که با مشاغل مختلف سازگار باشد، ممکن نیست. بنابراین در حال حاضر معاینه پزشکی صرفاً اعلام تناسب کار مرجوعی با استعداد روحی و جسمی شخص است و ظاهراً همین اندازه تأییدیه پزشکی رافع مسئولیت‌های کارفرما (مقرر در ماده ۹۰) می‌باشد. با دقت در مطالب فوق مشخص می‌گردد که ماده ۹۰ در این قسمت دارای کاستی‌هایی به شرح زیر است که به خودی خود اصل امنیت حقوقی شهروندان را مورد خدشه قرار داده و در عدم اجرای صحیح این ماده مؤثر واقع شده است.
اولاً: پیش بینی آیین‌نامه‌ای که به موجب آن مشاغل دسته‌بندی شده و برای هر گروه از مشاغل معاینات خاصی در نظر گرفته شود و پزشکان موظف باشند مطابق آن آیین‌نامه و با توجه به قرار گرفتن شغل مورد نظر در هر یک از گروه‌های شغلی تعیین شده معاینات لازم را انجام دهند، ضروری است. در این صورت اصل اعتماد مشروع که یکی از اجزای مهم اصل امنیت حقوقی است اجرا گردیده است. چرا که شهروندان (بیمه شده، کارفرما و پزشک معالج) هر یک به روشنی از عملکرد خود و نتایج اعمال خویش مطلع می گردند و کارفرما با اطمینان خاطر از اینکه بیمه شده توانایی انجام کار مرجوعی را دارد وی را به کار می گیرد و بیمه شده نیز به جهت علم و اطلاع از میزان توانایی جسمی و روحی خود نسبت به انجام کارهای مرجوعی از سوی کارفرما مبادرت می ورزد.
ثانیاً: در ماده ۹۰ و یا آیین‌نامه اجرایی آن می بایست کارفرمایان مکلف شوند در پرونده پرسنلی مستخدمین علاوه بر تأییدیه پزشکی، کلیه مستنداتی که مبنای تأییدیه پزشک واقع گردیده است را نگهداری نمایند.
ثالثاً: در ماده ۹۰ صرفاً انجام معاینات پزشکی پیش‌بینی گردیده است و نوع تخصص پزشک یا جواز خاصی برای اعمال معاینات آن ماده مشخص نشده است. بنابراین در حال حاضر هر گونه تأییدیه از هر پزشکی جهت اجرای ماده ۹۰ کفایت می کند و سازمان تأمین اجتماعی صرفاً می‌تواند انجام معاینات پزشکی بدو استخدام را در مراکز کلینیکی مورد تأیید وزارت بهداشت به کارفرمایان توصیه نماید. البته در این خصوص نیز مقنن می‌تواند پس از پیش‌بینی آیین‌نامه اجرایی ماده ۹۰، کارفرمایان را مکلف کند معاینات شاغلین بدو استخدام را در مراکز خاصی که دارای شرایط مقرر در آیین نامه می باشند انجام دهند.

مبحث سوم: فقدان ضمانت اجرا در صورت عدم انجام تکلیف مقرر در ماده ۹۰ قانون تأمین اجتماعی

ابتدای بخش دوم ماده ۹۰ مقرر می‌دارد: «در صورتی که پس از استخدام مشمولین قانون معلوم شود کارفرما در معاینه پزشکی آنها تعلل کرده است…». با بررسی این بخش از ماده ۹۰ مطالب زیر استنباط می‌گردد:
اولاً: کارفرمایان می‌توانند بدون اینکه معاینات پزشکی بدو استخدام را به انجام برسانند، نسبت به بکارگیری افراد اقدام کنند و در این خصوص ممنوعیتی در قوانین تأمین اجتماعی و کار پیش‌بینی نشده است. با ملاحظه فصل یازدهم قانون تأمین اجتماعی (تخلفات ـ مقررات کیفری) نیز می‌توان دریافت که هیچگونه ضمانت اجرای کیفری برای این موضوع وجود ندارد. بنابراین تنها در صورتی که در نتیجه عدم انجام معاینات بدو استخدام بیماری بیمه‌شده تشدید یابد و یا منجر به وقوع حادثه شود سازمان خسارات وارده را از کارفرما وصول خواهد کرد که در این زمینه در قسمت‌های بعدی به تفصیل توضیح داده خواهد شد.
ثانیاً: سازمان تأمین‌اجتماعی نمی‌تواند شاغلینی را که در پرونده استخدامی خود فاقد نتایج معاینات بدو استخدام می باشند را از عداد بیمه شدگان خارج دانسته و از اعمال حمایت‌های مقرر در قانون تأمین‌اجتماعی (از جمله حمایت‌های درمانی) خودداری نماید و اعمال حمایت‌های خود را منوط به معاینات بدو استخدام بداند، چرا که اصولاً بیمه شده هیچ گونه تکلیفی در قبال اجرای ماده ۹۰ ندارد و الزام مقرر در ماده ۹۰ صرفاً در رابطه بین کارفرما و سازمان تأمین اجتماعی مؤثر است این مطلب از صراحت قسمت پایانی ماده ۹۰ نیز به خوبی قابل تحصیل است که به هر حال سازمان را مکلف به اجرای مقررات قانون تأمین اجتماعی در حق بیمه‌شده می‌داند.

مبحث چهارم: تعلل کارفرما در معاینات پزشکی بدو استخدام

در صدر بخش دوم ماده ۹۰ چنین آمده است: «در صورتیکه پس از استخدام مشمولین معلوم شود که نامبردگان در حین استخدام، استعداد کار مرجوع را نداشته و کارفرما در معاینه پزشکی آنها تعلل کرده است…»
با نگاهی به عبارت فوق آنچه بدواً جلب توجه می‌کند این است که مقنن در مورد تعلل کارفرما در معاینات پزشکی بدو استخدام از فعل مجهول «معلوم شود» استفاده کرده و با ابهام‌گویی و اجمال، موجبات سردرگمی مجریان قانون را فراهم نموده است. چرا که با دقت در مواد مختلف قانون تأمین اجتماعی منظور قانونگذار از عبارت مذکور روشن نمی‌شود و مشخص نیست چگونه و چه مرجعی صلاحیت تشخیص و تعیین تعلل کارفرما در انجام معاینات پزشکی بدو استخدام را دارد.

نکات لازم که در روش مشاهده باید مورد توجه قرارگیرد :
۱ – مشاهده گر باید سعی کند که حقایق را بیان دارد و برداشتهای شخصی را از این حقایق مجزا سازد .
۲ – یادداشتها باید بصورت جامع و کامل باشد و در کوتاهترین فاصله بعد از مشاهده به مطالعه مطالب بپردازد تا تنلقضی صورت نگیرد .
۳ – مشاهده گر باید تا آنجا که ممکن است اطلا عات وسیعی در مورد مشاهده شونده به کمک وسایلی مانند : فیلم , ضبط و عکس و غیره بدست آورده و مورد مطالعه قرار دهد .
۴ – نکات کم اهمیت و پر اهمیت باید از هم تشخیص داده شود .
برای کمک در ثبت اطلا عات در مشاهده چند روش وجود دارد :

۱- چک لیست :
شامل فهرستی از سوالات از قبل آماده شده می باشد و پاسخ هر سوال معمولا” بصورت بله و خیر مشخص شده است. در چک لیست مشاهده کننده جنبه های مهم و پر اهمیت را از موارد کم اهمیت مشخص می کند . چون سئوالات و موضوعات مهم که مد نظر مشاهده کننده می باشدمطرح شده است . بنابراین چک لیست صورتی را در جمع آوری اطلا عات ایجاد می نماید .
۲ – مقیاس درجه بندی :
در مشاهده محقق صفات و ویژگیهای افراد را از طریق کمی توصیف می کند , بنا بر این برای توصیف کردن از طبقه بندی های مختلفی استفاده می شود . مانند : خوب , بد , متوسط , عالی , ضعیف , همیشه , غالبا” ,بندرت و غیره .
۳ – کارت امتیاز :
برای ارزیابی جنبه های مختلف استفاده می شود . بدین صورت که برای هر یک از موارد یک بار عددی در نظر می گیریم و نتیجه ارزیابی را در کارت جمع آوری می نماییم و جوابها را از کیفیت به کمیت تبدیل می کنیم . به عنوان مثال : یک ارزیابی در مورد دانشگاه ها صورت می گیرد تمام جوانب از جمله امکانات کتابخانه ای , آزمایشگاهی , اساتید ,دانشجویان و غیره را در نظر می گیریم و برای هر جنبه ای امتیازی خاص در نظر گرفته شده است . از مجموع این امتیاز معلوم می شود که آن موسسه یا سازمان یا شخص در چه وضعیتی از لحاظ امتیاز می باشد .
پس بنابر این برای هر کدام از دانشگاه ها امتیازاتی را در نظر گرفته و نهایتا” نتیجه گیری می کنیم . لازم به ذکر است که کارت امتیاز نیز مشکلی را به همراه دارد و آن این است که بعضی از مسائل کیفی را می توان بیان کرد که امتیازی برای دانشگاه اول به همراه دارد مثلا” افراد با مدرک بالا , وسعت دانشگاه , تعداد دانشجویان و غیره . و در دانشگاه دیگر احتمال اینکه تعداد افراد با مدارک پایینتر و وسعت کمتر و تعداد دانشجوی کمتر وجود داشته باشد . در اینجا امتیاز کمتر به دانشگاه دوم داده می شود . اما آنچه که در عمل مشخص می باشد کارائی دانشگاه دوم بیشتر از دانشگاه اول است که ما با توجه به کارت امتیاز که امتیازات مشخص و ثابتی می باشد دچار مشکل و انحراف می شویم .
جمع آوری اطلا عات از طریق پرسشنامه :
پرسشنامه همانطور که مشخص است مجموعه ای از سئوالات می باشد که شخص بصورت کتبی به آنها پاسخ می دهد . سئوالات و پرسشهایی درباره نظریه و رفتار و طرز فکر افراد مطرح می شود . پس باید مشخص کنیم که از این سئوالات به چه چیزی و چه هدفی می خواهیم برسیم . شاید برای سنجش یک مفهوم و یک مسئله که بصورت پیچیده باشد متکی به چند سئوال شویم , سئوالات باید از دقت زیاد و اعتبار بالایی برخوردار باشد سئوالات نباید طوری باشد که حالت جانبداری به خود بگیرد و جوابها اعمال شود . و یا نقشی در جواب داشته باشیم , بدین صورت که جهت خاصی را به او القا کنیم .
سئوالات نباید طوری باشد که جواب آن مبهم داده شود بلکه باید گویا باشد . تعداد سئوالات باید یصورتی باشد که پاسخگو احساس خستگی ننماید . که رغبت و تمایل به پاسخ دادن داشته باشد . سئوالات باید به صورت کوتاه باشد . سئوالات نباید به صورتی دو جنبه ای مطرح شود یعنی دو سئوال در یک متن آورده نشده باشد . سئوالات پرسشنامه معمولا” به صورت باز یا بسته مطرح می گردد .
سئوالات بسته :
در این مورد محقق از قبل پاسخهای احتمالی را مشخص کرده و پاسخگو فقط باید یکی از موارد بیان شده را علامت بزند . به عنوان مثال : اگر یکی از سئوالات در مورد سطح تحصیلات باشد شخص پاسخگو با توجه به اینکه سطوح مختلف تحصیلات بیان شده به علامت زدن یکی از این موارد می پردازد .
مثلا” : سطح تحصیلات شما چقدر می باشد .
دیپلم : لیسانس : فوق لیسانس: بالاتر :
یکی از محاسنی که می توان در این نوع از سئوالات بیان داریم تسهیل در جواب دادن و سهولت در استخراج و تجزیه و تحلیل نتایج بدست آمده است .
سئوالات باز :
این سئوالات به صورتی می باشد که پاسخی از قبل تعیین شده نداریم و پاسخگو می تواند در مورد این سئوالات به صورت آزاد جواب دهد . پاسخ دهندگان آزادی کامل در جواب دادن دارند و به طرق مختلف جوابهایی را بیان می دارند . بنا بر این نحوه آزادی و اختیار در سئوالات باز باعث می شود که پرسشنامه باز از عمق بیشتری برخوردار باشد . ولی تجزیه و تحلیل اطلا عات از طریق پرسشنامه باز به مراتب مشکلتر از روش قبل ( بسته ) میباشد . آزادی پاسخگو در پاسخ دادن به سئوالات باعث می شود که فرد پاسخگو مطالبی را بیان دارد که مورد علاقه محقق نبوده و یا با توجه به هدف تحقیق این مطالب ارائه شده توسط آزمودنی بی اهمیت باشد . بنابر این بیشتر محققان برای بذست آوردن مطالب از طریق پرسشنامه به سئوالات بسته متکی می شوند , زیرا جوابهای مورد نظر از قبل تعیین شده و مشخص می باشد و محقق به آن نتیجه ای که میخواهد می رسد .
مسئله دیگر که مورد اهمیت می باشد پرسشنامه هایی بانام و بی نام می باشد . به این صورت که اگر مسئله ای حائز اهمیت باشد پاسخگو تمایل زیادی ندارد که در پاسخنامه نام وی بیان شود . پس آزمودنی ها با میل و رغبت به سئوالات پاسخ نمی دهند و هنگامی که پرسشنامه به صورت بی نام باشد پاسخگو با میل و رغبت بیشتر و با اعتماد بیشتر جوابهای بهتری را بیان می دارد.
محاسن پرسشنامه :
۱ - در مقایسه با موارد دیگر پرسشنامه , در اغلب شرایط عملی تر و راحت تر است و محقق می تواند نمونه های بزرگتری را مورد تجزیه و تحلیل قراق دهد .
۲ – از لحاظ نیروی انسانی و مالی مقرون به صرفه می باشد .
۳ – چون هویت اشخاص در پرسشنامه مشخص نیست بنابراین از صداقت بیشتری برخوردار می باشد .
۴ _ پاسخگو از نظر مدت زمان برای جواب دادن به سئوالات تحت فشار نیست و می تواند به هنگام فراغت به سئوالات پاسخ دهد و همچنین تجدید نظر نماید.
۵ _ آموزشهایی که به آزمودنیها برای پاسخ دادن به سئوالات باید داده شود به صورت یکنواخت است . زیرا که همه آزمودنیها تقریبا” در شرایط یکسان میباشد .
معایب پرسشنامه :

- بخشی از جامعه یا تعداد افرادی که به عنوان نمونه هستند احتمال دارد بیسواد باشند و نتوانند به سئوالات جواب دهند .
- ممکن است در جریان توزیع پرسشنامه تعدادی از آزمودنیها پرسشنامه ها را برگشت ندهند.
- تجزیه و تحلیل در مورد سئوالاتی که هیچ جوابی به آنها داده نشده دشوار می باشد .
- ممکن است زمان پاسخگویی و برگشت دادن پرسشنامه ها زمان زیادی را به خود اختصاص دهد و این امر ممکن است در تحقیق ما تاخیر ایجاد کند .
- اکثر افراد سعی می کنند که یک تصویر ذهنی اعم از مطلوب و یا نا مطلوب در پرسشنامه منعکس کنند .
نکاتی که محقق در پرسشنامه باید مورد توجه قرار دهد :
۱ - برای نتیجه گیری بهتر باید به آزمودنیها در باره علل تنظیم پرسشنامه و هدف و جز ئیات پرسشنامه توضیحات کامل داده شود .
۲ - برای اینکه افراد تمایل بیشتری برای پاسخ دادن به سئوالات داشته باشند باید سئوالات آسانتر را در اوایل و در آخر پرسشنامه بیان کنند .
۳ - باید بین سئوالات یک رابطه منطقی وجود داشته باشد و از گنجاندن سئوالاتی که باعث جریحه دار شدن احساسات پاسخگو می شود خودداری گردد.
۴ - پرسشنامه باید به صورت ساده بیان شود و از به کار بردن اصطلاحات و کلمات مبهم خودداری شود .
مصاحبه :
در بررسیهای انجام شده مصاحبه متداولترین روش می باشد. مصاحبه در اغلب موارد علی رغم بوجود آوردن مشکلاتی می تواند روش مناسبی برای جمع آوری اطلا عات باشد. اگر این روش طبق اصول و مبانی علمی انجام گیرد می تواند روش جامعی برای کسب اطلا عات باشد. بیشتر محققین علاقه مندند که برای جمع آوری اطلا عات یک رابطه شفاهی و زنده صورت گیرد تا اینکه ارتباط به صورت کتبی باشد. این روش از انعطاف پذیری خاصی برخوردار می باشد. ارتباط نزدیک میان مصاحبه گر و مصاحبه شونده فضای مناسبی می تواند ایجاد کند و در چنین شرایطی است که مصاحبه گر می تواند اطلا عات کامل از مصاحبه شونده بدست آورد.
وکلای دادگستری , روانشناسان می توانند از این روش استفاده کنند. بنابراین مصاحبه عبارتست از نوعی ارتباط شفاهی و مستقیم بین دو یا چند نفر بصورت پرسش و پاسخ که با هدفی مشخص انجام می گیرد این روش مورد نظر برای مصاحبه شونده می باشد. زیرا که افراد بیشتر تمایل به حرف زدن دارند تا اینکه در مورد مسئله مورد بحث به نوشتن بپردازند . در مصاحبه سئوالات باید بصورت باز باشد نه بسته. زیرا که سئوالات باز زمینه را برای صحبت کردن باز می کند و شخص پاسخگو آزادی بیشتر در جواب دادن دارد.
در مصاحبه سه شرط را باید مد نظر قرار داد :
۱ - اطلا عات مورد درخواست باید در دسترس پاسخگو باشد:
یعنی اگر فردی به اطلا عات مورد نظر واقف نباشد نمی تواند به سوالات پاسخ دهد.

۰۰۶/۰

 

۰۰۰/۰

 

۰۰۰/۰^ns

 

 

 

T*H*I*V_a*V_g

 

۱۲۰

 

۰۱/۰

 

۰۰۰۰۸۱۵/۰

 

۰۸۱۵/۰^ns

 

 

 

*: معنی دار در سطح ۹۵ درصد **: معنی دار در سطح ۹۹ درصد ns: غیر معنی دار
۴-۳-۱- اثر متقابل
اثر متقابل (دوگانه) همه پارامترهای به کار رفته در آزمایش معنی دار شده است. در زیر نمودارهای مربوط به اثر متقابل همراه با تفسیر آنها آورده شده است.
نمودار۴-۳۶- اثر متقابل دمای هوای خشک کننده و سرعت حرکت محصول (v_g)
در نمودار ۴- ۳۶ اثر متقابل دمای هوای خشک کننده و سرعت حرکت محصول نشان داده شده است. در این نمودار، v_g1 بیشترین سرعت حرکت محصول، v_g3 کمترین سرعت حرکت محصول در داخل مخزن و v_g2 میانگین دو سرعت قبلی هستند. همان گونه که در جدول تجزیه واریانس مشاهده گردید، اثر متقابل این دو پارامتر معنی دار شد. از نمودار ۴-۳۶ نیز می توان به وضوح مشاهده کرد که شیب منحنی تغییرات رطوبت محصول نسبت به دمای هوای خشک کننده در سطوح مختلف سرعت حرکت محصول متفاوت است. با کاهش سرعت حرکت محصول درون بستر، اثر کاربرد دمای بالای هوای خشک کننده بیشتر شده است. می توان چنین تفسیر نمود که با کاهش سرعت حرکت محصول درون خشک کن، دانه ها مدت زمان بیشتری در معرض دمای هوای خشک کننده قرار گرفته و لذا شیب نرخ خشک شدن افزایش خواهد یافت.
در نمودار ۴-۳۷، اثر متقابل دمای هوای خشک کننده و ارتفاع نمونه برداری نشان داده شده است. در این نمودار، منحنی H₁ نشان دهنده تغییرات نسبت رطوبتی دانه های بالای مخزن، H₂ نشان دهنده تغییرات نسبت رطوبتی دانه های پایین تر مخزن و به همین ترتیب H₆ نشان دهنده تغییرات نسبت رطوبتی پایین ترین دانه های داخل مخزن هستند. مشاهده می شود، که با افزایش عمق نمونه برداری (نمونه های نزدیک به خروجی از خشک کن) اثر کاربرد دمای هوای خشک کننده بیشتر شده است. البته اختلاف بین رطوبت دانه ها در ارتفاع ۲ و ۳ از بالای مخزن، بیشتر از سایر ارتفاع های نمونه برداری می باشد. چنین می توان برداشت کرد که از ارتفاع ۳ به بالا ( ۲و۱) پتانسیل خشک کردن هوای خشک کننده بسیار کمتر شده است. همچنین از این منحنی ها می توان متوجه شد که با افزایش دمای هوای خشک کننده از ۶۰ به ۷۰ درجه، شیب تغییرات رطوبت محصول نسبت به حالتی که دمای هوای خشک کنده از ۵۰ درجه سلسیوس به ۶۰ درجه سلسیوس حرکت نماید، بیشتر شده است.
نمودار ۴-۳۷- اثر متقابل دمای هوای خشک کننده و ارتفاع نمونه برداری از مخزن خشک کن
نمودار ۴-۳۸- اثر متقابل دمای هوای خشک کننده و نسبت ذرات بی اثر
در نمودار ۴-۳۸، اثر متقابل دمای هوای خشک کننده و نسبت کاربرد ذرات بی اثر آورده شده است.
همان گونه که مشاهده می شود، اثر کاربرد ذرات بی اثر در دماهای بالا بیشتر است. که کاملاً طبیعی است زیرا با افزایش دمای هوای خشک کننده نرخ گرم شدن ذرات بی اثر افزایش یافته و موجب گرم شدن سریعتر دانه ها و در نتیجه افزایش نرخ خشک شدن آن ها خواهد شد.
نمودار ۴- ۳۹- اثر متقابل دمای هوا خشک کننده و سرعت هوای خشک کننده
در نمودار ۴- ۳۹، اثر متقابل دو پارامتر دمای هوای خشک کننده و سرعت هوای خشک کننده آورده شده است. در این نمودار، سه سطح مختلف هوای خشک کننده با v₁ ، v₂ و v₃ نشان داده شده است. v₁ مساوی ۱ متر بر ثانیه، v₂ برابر ۲ متر بر ثانیه و v₃ مساوی ۳ متر بر ثانیه در لوله ورودی مخزن خشک کن می باشد. همان گونه که ملاحظه می شود، اثر کاربرد دماهای هوای خشک کننده بالاتر، در سرعت های بیشتر هوای خشک کننده افزایش می یابد. این امر را چنین می توان توجیه کرد که با افزایش سرعت هوای خشک کننده، حجم هوای عبوری از بستر محصول، افزایش یافته و موجب تهویه سریع تر هوای داخل خشک کن شده بنابراین اثر افزایش دمای هوای خشک کننده بیشتر خواهد بود.

نمودار۴-۴۰- اثر متقابل دو پارامتر سرعت هوای خشک کننده و ارتفاع نمونه برداری
در نمودار ۴-۴۰ اثر متقابل دو پارامتر سرعت هوای خشک کننده و ارتفاع نمونه برداری نشان داده شده است. در این نمودار، منحنی H₁ نشان دهنده تغییرات نسبت رطوبتی دانه های بالای مخزن، H₂ نشان دهنده تغییرات نسبت رطوبتی دانه های پایین تر مخزن و به همین ترتیب H₆ نشان دهنده تغییرات نسبت رطوبتی پایین ترین دانه های داخل مخزن هستند. با کاهش ارتفاع نمونه برداری، اثر کاربرد سرعت هوای خشک کننده بیشتر شده است. این موضوع به این دلیل می تواند باشد که با کاهش ارتفاع نمونه برداری، دانه ها بیشتر در معرض هوای خشک کننده قرار داشته و بنابراین نرخ خشک شدن آنها سریعتر می شود.
نمودار ۴- ۴۱- اثر متقابل نسبت کاربرد ذرات بی اثر و ارتفاع نمونه برداری
در نمودار ۴- ۴۱، اثر متقابل نسبت های مختلف کاربرد ذرات بی اثر و ارتفاع نمونه برداری نشان داده شده است. در این نمودار، منحنی H₁ نشان دهنده تغییرات نسبت رطوبتی دانه های بالای مخزن، H₂ نشان دهنده تغییرات نسبت رطوبتی دانه های پایین تر مخزن و به همین ترتیب H₆ نشان دهنده تغییرات نسبت رطوبتی پایین ترین دانه های داخل مخزن هستند. همان گونه که مشاهده می شود، با کاهش ارتفاع نمونه برداری، اثر کاربرد ذرات بی اثر نیز بیشتر شده است که کاملاً طبیعی است، زیرا با کاهش ارتفاع نمونه برداری، دمای هوای خشک کننده زیادتر شده و در نتیجه موجب سریعتر گرم شدن ذرات بی اثر و نهایتاً خشک شدن زودتر دانه ها می شود.
نمودار ۴- ۴۲- اثر متقابل سرعت حرکت محصول و ارتفاع نمونه برداری
در نمودار ۴- ۴۲، اثر متقابل دو پارامتر سرعت حرکت محصول داخل مخزن خشک کن و ارتفاع نمونه برداری نشان داده شده است. در این نمودار، منحنی H₁ نشان دهنده تغییرات نسبت رطوبتی دانه های بالای مخزن، H₂ نشان دهنده تغییرات نسبت رطوبتی دانه های پایین تر مخزن و به همین ترتیب H₆ نشان دهنده تغییرات نسبت رطوبتی پایین ترین دانه های داخل مخزن هستند. همان گونه که ملاحظه می شود، با کاهش ارتفاع نمونه برداری اثر کاربرد سرعت حرکت محصول بیشتر شده است. این موضوع به این دلیل می تواند باشد که در قسمت های پایین مخزن، هوای خشک کننده گرم تر بوده و قرار گرفتن دانه ها در مدت زمان بیشتر در معرض این هوای گرم اثر بیشتری دارد نسبت به حالتی که طی همان مدت زمان در معرض هوای با دمای کمتر(قسمت های بالای مخزن) باشد. بنابراین در سرعت های کمتر محصول در داخل مخزن خشک کن، اختلاف رطوبت در ارتفاع های مختلف مخزن، بیشتر می باشد.
نمودار ۴-۴۳- اثر متقابل سرعت حرکت محصول درون مخزن و نسبت ذرات بی اثر
در نمودار ۴- ۴۳، اثر متقابل سرعت حرکت محصول درون مخزن و نسبت کاربرد ذرات بی اثر نشان داده شده است. در این نمودار، v_g1 بیشترین سرعت حرکت محصول، v_g3 کمترین سرعت حرکت محصول در داخل مخزن و v_g2 میانگین دو سرعت قبلی هستند. همان گونه که مشاهده می شود، شیب منحنی های مختلف با همدیگر متفاوت است. در سرعت های کمتر حرکت محصول درون مخزن خشک کن، اثر کاربرد ذرات بی اثر، بیشتر خواهد بود. این از آن رو است که در سرعت های کمتر حرکت محصول، مدت زمانی که ذرات بی اثر در معرض هوای خشک کننده قرار دارند، بیشتر شده و لذا موجب گرم شدن سریعتر دانه ها و افزایش نرخ خشک شدن خواهند شد.
نمودار۴-۴۴- اثر متقابل دو پارامتر سرعت هوای خشک کننده و سرعت حرکت محصول درون مخزن
در نمودار ۴-۴۴، اثر متقابل پارامترهای سرعت هوای خشک کننده و سرعت حرکت محصول درون مخزن آورده شده است. در این نمودار، v_g1 بیشترین سرعت حرکت محصول، v_g3 کمترین سرعت حرکت محصول در داخل مخزن و v_g2 میانگین دو سرعت قبلی هستند. همان گونه که ملاحظه می شود، با کاهش سرعت حرکت محصول درون مخزن، اثر کاربرد سرعت هوای خشک کننده بیشتر خواهد شد. این شاید از آن رو باشد که با کم شدن سرعت حرکت محصول، مدت زمانی که دانه ها در معرض هوای خشک کننده قرار می گیرند، بیشتر شده و لذا اثر افزایش سرعت هوای خشک کننده بر نرخ خشک شدن دانه ها بیشتر خواهد شد.
نمودار۴-۴۵- اثر متقابل سرعت هوای خشک کننده و نسبت کاربرد ذرات بی اثر
در نمودار ۴-۴۵، اثر متقابل کاربرد ذرات بی اثر و سرعت هوای خشک کننده آورده شده است. در این نمودار، سه سطح مختلف هوای خشک کننده با v₁ ، v₂ و v₃ نشان داده شده است. v₁ مساوی ۱ متر بر ثانیه، v₂ برابر ۲ متر بر ثانیه و v₃ مساوی ۳ متر بر ثانیه در لوله ورودی مخزن خشک کن می باشد. همان گونه که ملاحظه می شود، با افزایش سرعت هوای خشک کننده، تاثیر کاربرد ذرات بی اثر بیشتر می شود. این پدیده را چنین می توان تفسیر نمود که با افزایش سرعت هوای خشک کننده، ضریب همرفتی هوا افزایش داشته و لذا موجب گرم شدن سریعتر ذرات بی اثر شده در نتیجه نرخ خشک شدن بیشتر خواهد شد.
همچنین اثر متقابل سه گانه سه پارامتر دما، سرعت هوای خشک کننده و ارتفاع نمونه گیری معنی دار شده است. احتمالاً باید به این دلیل باشد که اثر متقابل بین دو پارامتر سرعت و دمای هوای خشک کننده در ارتفاع های مختلف مخزن، متفاوت باشد.
۴-۴- تحلیل ابعادی
همان طور که در فصل گذشته بیان گردید، در این تحقیق برای انجام شبیه سازی فرایند خشک شدن دانه های ذرت در خشک کن پیوسته ساخته شده، از روش تحلیل ابعادی استفاده شد. در این راستا، ۶ گروه بی بُعد به ترتیب زیر شناسایی و برای کاربرد در فرمول نهایی خشک کن مورد استفاده قرار گرفتند:
π_۱=MR, π_۲= Ṁ_a/ Ṁ_og , π_۳= Ṁ_i/g , π_۴=T_e/T_t , π_۵=K_ave/K_a , π_۶=h/H
که π_۱ وابسته و مابقی گروه ها مستقل هستند.
در این روابط:
MR=M/M₀ (۴-۱)
M₀: رطوبت اولیه دانه ذرت (برمبنای تر)، M: رطوبت دانه ذرت (برمبنای تر)، Ṁ_a: نرخ جریان جرمی هوای خشک کننده ورودی به خشک کن (کیلوگرم بر ثانیه)، Ṁ_og: نرخ جریان جرمی دانه خروجی از خشک کن (کیلوگرم بر ثانیه)، Ṁ_i/g: نسبت نرخ جریان جرمی ذرات بی اثر ورودی به مخزن به دانه ورودی به مخزن
T_e: زمان سپری شده از شروع فرایند خشک شدن(ثانیه)، T_t: کل زمان فرایند خشک شدن (ثانیه). K_ave: دمای متوسط هوای درون خشک کن (درجه سلسیوس)، K_a: دمای هوای ورودی به خشک کن (درجه سلسیوس)، h: ارتفاع نمونه برداری درون مخزن (متر) از پایین ، H: ارتفاع کل مخزن (متر).
تغییرات π ترم وابسته در برابر هر کدام از π ترم های وابسته در نمودارهای زیر نشان داده شده است.
نمودار۴-۴۶- تغییرات π ترم وابسته در برابر _۲π ، با ثابت نگه داشتن سایر پارامترها
در نمودار ۴-۴۶، بهترین خط عبوری از داده های بدست آمده از آزمایش، بر اساس رگرسیون بدست آمده است. که این معادله نشان دهنده رابطه بین π ترم وابسته (_۱π) و _۲π ترم مستقل، در حالی که سایر π ترم ها ثابت بمانند، می باشد. همان گونه که در نمودار بالا نشان داده شده است، بهترین خط، برای اولین متغیر مستقل نسبت به متغیر وابسته (در حالی که سایر متغیرها ثابت باشد،) به صورت زیر است:
که تابع مذکور به شکل لگاریتمی بدست آمد:

اطاعت و پذیرش ؛
اشنک ( ۱۹۹۶ ، ص ۱۱ ) برآورده نموده است که بروز رفتار شهروند سازمانی ، معلول رفتار مناسب سرپرست و ناشی از رضایت شغلی فرد می باشد . در حقیقت بین رضایت شغلی و رفتار شهروند سازمانی همبستگی درونی وجود دارد ( بکر^[۱۵۴] وبیلینگ^[۱۵۵] ، ۱۹۹۴ ، ص ۳ ) .
۲-۱۳-۳-رفتار واپس گرایانه ( مخرب ) : بسیاری از تئوری های رفتاری نشان می دهند افرادی که شغل خود را دوست نداشته باشند ، عکس العمل هایی مانند ترک کار ، غیبت و یا دیر حاضر شدن در سر کار از خود نشان می دهند . برخی صاحب نظران ( میترا ، جنکینز و گوپتا^[۱۵۶] ، ۲۰۰۰ ، ص ۳۲ ) تاکید نموده اند غیبت و ترک کار انگیزه های بنیادینی هستند که کارکنان برای فرار از پدیده عدم رضایت شغلی به کار می گیرند . در یک تجزیه و تحلیل کلان ، میترا و سایرین ، دریافتند غیبت و ترک کار ، دارای همبستگی درونی می باشند . افرادی که ترک کار می نمایند دارای سطوح بالایی از غیبت پیش از ترک کار هستند .

۲-۱۳-۴-غیبت از کار : غیبت از کار پدیده ای است که اثربخشی و کارایی سازمانی را کاهش و هزینه های نیروی کار را افزایش می دهد . نظریه های غیبت از کار ادعا می کنند که رضایت شغلی در تصمیم کارکنان در غیبت از کار نقش حیاطی ایفا می کند ( استیرز ^[۱۵۷]و ردز^[۱۵۸] ، ۲۰۰۰ ، ص ۱۵ ) .
فارل^[۱۵۹] و استام^[۱۶۰] ( ۲۰۰۱ ) در تجزیه و تحلیل کلان ۷۲ مورد مطالعه دریافتند که ۲ مورد از مهمترین علل غیبت ، مربوط به سوابق غیبت و خط مشی های کنترل غیبت سازمانی می باشد که دارای میانگین همبستگی به ترتیب ۴۷ /۰ و ۳۰ /۰ – بوده است . نیکسون^[۱۶۱] و جونز ( ۱۹۹۶ ، ص ۶ ) یکی دیگر از علل مربوط به غیبت از کار را اصطلاحا” “فرهنگ غیبت ” در سازمان یا گروه کار نامیده اند . به عبارت دیگر ، زمانی که هنجار یک گروه از غیبت حمایت نماید ، سطح غیبت بالاتر می رود و مطالعات چندی ، این ایده را که فرهنگ سازمانی ، اثر تعیین کننده ای بر پدیده غیبت دارد ، تایید نموده اند .
۲-۱۳-۵-ترک کار : بسیاری از نظریه های ترک کار اذعان می دارند که عدم رضایت شغلی به ترک از کار منجر می گردد ( بلودرن^[۱۶۲] ، گریفیت^[۱۶۳] ، هندومگلینو^[۱۶۴] ، ۲۰۰۰ ، ص ۳۰ ) . کارکنانی که شغلشان را دوست ندارند تلاش می کنند شغل جایگزین برای آن بیابند . مطالعات مستدلی وجود دارد که همبستگی میان رضایت شغلی و ترک کار را بیان می کند ( کرامپتون^[۱۶۵] و واگنر^[۱۶۶] ، ۱۹۹۵ ، ص ۷ ).
مدل های ترک شغلی ، مقوله رضایت شغلی را در فرایند پیچیده ای قرار داده است که به عوامل داخل و خارج از سازمان ممربوط می باشد ( هالین و روزنویک^[۱۶۷] ، ۱۹۹۳ ، ص ۱۰ )
شکل شماره۱ مدل ساده شده این پدیده را نشان می دهد :
قابلیت دسترسی به عوامل
عوامل سازمانی
رضایت
تمایل به ترک شغل
جستجوی رفتار جایگزین
ترک کار
عوامل فردی
شکل ۱ : مدل ساده جابجایی کارکنان به عنوان کارکرد رضایت شغلی
همانگونه که در شکل نشان داده شده است ، ویژگی های فردی و سازمانی ، تعیین کننده سطح رضایت شغلی می باشند . اگر سطح رضایت شغلی پایین باشد ، فرد رفتار ترک شغل از خود نشان می دهد و این رفتار ممکن است وی را ودار کند تاشغل جایگزین را جست وجو نماید و اگر این رفتار موفقیت آمیز باشد ، به ترک شغل منجر خواهد گردید ( نیوتن^[۱۶۸] ، ۱۹۹۴ ، ص۱۳ ) همچنین در مطالعه دیگری ویتز^[۱۶۹] ( ۱۹۹۶ ، ص ۷ ) بیان نموده است که افراد با نگرش مثبت ، تمایل بیشتری به رضایت از زندگی داشته و دیر تر از کار ناراضی می شوند تا افرادی که دارای نگرش منفی در زندگی هستند .
۲-۱۳-۶-فرسودگی شغلی : فرسودگی شغلی ، عکس العمل احساسی نسبت به شغل و بیان کننده عوارض فرسودگی و احساس افسردگی در کار می باشد . طبق نظر ماشلاج^[۱۷۰] و جکسون ( ۱۹۹۹ ، ص ۵۲ ) اجزای فرسودگی شغلی عبارتند از :
از هم گسیختگی شخصیت ، شامل احساس دوری از افراد و عدم علاقه نسبت به دیگران ،
اختلالات هیجانی شامل احساس خستگی و فقدان اشتیاق به کار ؛
کاهش میزان دستیابی به موفقیت فردی ، به عبارت دیگر ، احساسی که در آن فرد هیچ نوع ارزشی برای کار خود قائل نیست .
همانگونه که انتظار می رود فرسودگی شغلی با رضایت شغلی دارای رابطه معناداری می باشد و معمولا” کارکنان ناراضی ، سطح بالایی از فرسودگی شغلی را گزارش نموده اند ( بامبرگ^[۱۷۱] ، کاتلی ^[۱۷۲]و شیروم^[۱۷۳] ، ۲۰۰۱ ، ص ۱۹ ) .
۲-۱۳-۷-بهداشت جسمانی و رفاه روانی : سلامتی جسمانی و روانی ممکن است نگرش های شغلی کارکنان را تحت تاثیر قرار دهد . افرادی که شغلشان را دوست ندارند ممکن است پیامدهای بهداشتی نامطلوبی را تجربه نمایند . این عواقب شامل عوارض جسمانی و مشکلات روحی و روانی می باشد . پیش بینی شده است که نارضایتی شغلی نتیجه اش کوتاهی عمر می باشد ( پالمر^[۱۷۴] ، ۲۰۰۲ ، ص ۱۶ ) . در صورت صحت این موضوع ، بهسازی رضایت شغلی به عنوان یک اولویت مهم اجتماعی قابل طرح می باشد . محققان میان رضایت شغلی و عوارض فیزیکی یا روانی مانند سردرد و سوء هاضمه ( بگلی^[۱۷۵] و زاجکا^[۱۷۶] ، ۲۰۰۰ ، ص ۴ ) ، اضطراب ( جکس و گاوانوسکی^[۱۷۷] ، ۲۰۰۱ ، ص ۹ ) ، افسردگی ( بلون^[۱۷۸] ، بارگینت^[۱۷۹] و برنز ^[۱۸۰]، ۲۰۰۲ ، ص ۷ ) ارتباط معناداری یافته اند .
۲-۱۳-۸-رفتارهای ضد تولیدی : رفتار ضد تولیدی ، برعکس رفتار شهروند سازمانی بوده ، شامل رفتارهای زیان بخش و اقداماتی است که فرد به صورت عمدی و یا غیر عمدی انجام می دهد .این رفتارها عمدتا” شامل پرخاش علیه همکاران ، کارفرما ، خرابکاری و دزدی می باشد . علل این گونه رفتارهای متعدد ، و با عدم رضایت شغلی و عجز از کار مرتبط می باشد . چین^[۱۸۱] و اسپکتر^[۱۸۲] ( ۲۰۰۰ ، ص ۱۲ ) گزارش کرده اند که رضایت شغلی با درگیری و پرخاش کارکنان با یکدیگر یا خرابکاری و دزدی در کار دارای همبستگی معناداری می باشد . بین احساس خصومت در کار و رضایت شغلی نیز ارتباط وجود دارد . کارکنان ناراضی احتمالا نارضایتی شان را به صورت رفتارهای ضد تولیدی نشان می دهند .
۲-۱۳-۹-رضایت از زندگی : رضایت از زندگی به طور کلی به احساسات فرد در مورد زندگی اش مانند خانواده و تفریحات مربوط می شود که آن را با توجه به میزان احساس رفاه و بهزیستی از سوی مورد سنجش قرار می دهند . گالوپ ^[۱۸۳]در سال ۱۹۹۵ یک نمونه افکار سنجی در خصوص رضایت از زندگی انجام داده است که نشان می دهد اکثر آمریکایی ها ( ۸۷ درصد ) به طور کلی از زندگی شان راضی اند ( هاجک^[۱۸۴] و لئونارد ، ۱۹۹۵ ، ص ۱۱ ) . مطالعات نشان می دهند که رضایت شغلی و رضایت از زندگی به طور متوسط و مثبتی با یکدیگر مرتبطند . لامن^[۱۸۵] و سایرین ( ۲۰۰۰ ، ص ۱۷ ) نیز همبستگی مثبت ( ۵۸ /۰ ) میان رضایت شغلی و رضایت از زندگی را گزارش نموده اند.
پیشینه پژوهش :
۲-۱۴-۱- تحقیقات داخلی :
اصغری ، آرزو؛ خدا پناهی، محمدکریم و صالح صدق پور، بهرام (۱۳۷۸) تحقیقی تحت عنوان رابطه توانمندسازی وخودکارآمدی با رضایت شغلی دبیران دبیرستانهای شهر تهران انجام دادند. نمونه آماری شامل ۳۹۰ نفر از دبیران دبیرستانهای شهر تهران است که با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای از مناطق ۳،۶،۱۱،۱۸ انتخاب شدند .ابزار پژوهش عبارت بودن از « پرسشنامه مشخصات فردی » «مقیاس توانمندسازی اعضای مدرسه »شرت و راینهارت ، «مقیاس خودکارآمدی عمومی شرر» و «پرسشنامه رضایت شغلی مینه سوتا» که به صورت همزمان توسط گروه نمونه تکمیل گردید. تجزیه وتحلیل آماری با بهره گرفتن از روش آزمون همبستگی پیرسون و تجزیه وتحلیل رگرسیون چند متغیره انجام شد . نتایج پژوهش نشان داد که بین «توانمندسازی »و «رضایت شغلی » رابطه ای یافت نشد ، در حالی که «توانمندسازی » و «خودکارآمدی » به صورت متعامل با «رضایت شغلی »رابطه داشتند . تحلیل نتایج حاکی از رابطه دو سویه بین « توانمند سازی » و «خودکارآمدی » است یعنی خودکارآمدی در معلمان درافزایش توانمندسازی آنها مؤثر است و به همین ترتیب توانمندسازی نیزدر افزایش خودکارآمدی آنها مؤثر است . هم توانمندسازی و هم خودکارآمدی بر « رضایت شغلی » نیز تأثیر دارند به گونه ای که با افزایش « توانمندسازی» و« خود کارآمدی » می توان « رضایت شغلی » را در معلمان افزایش داد.
سرو قد ، سیروس (۱۳۷۸) تحقیقی تحت عنوان بررسی رابطه بین توانمندسازی ، خودکارآمدی و عملکرد شغلی در کارکنان اداره آموزش وپرورش مرودشت و درود زن انجام دادند . جامعه ی آماری این پژوهش تمامی ۱۳۰نفر (۱۲۳ نفر مرد و ۷ نفر زن ) کارکنان این دو اداره بوده اند . برای جمع آوری داده ها مقیاس توانمندسازی اسپریتزر (۱۹۹۵)، مقیاس خودکارآمدی شرر و آدامز (۱۹۸۲)و مقیاس عملکرد شغلی پاترسون (۱۹۹۰) بر روی آزمودنی ها اجرا شد . تحلیل داده ها نشان داد که بین توانمندسازی با عملکرد شغلی و خودکارآمدی با عملکرد شغلی رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد . همچنین بین برخی مؤلفه های این سه متغیر نیز روابط مثبت معنی داری وجود دارد . از میان متغیرهای جمعیت شناختی هیچکدام رابطه و تفاوت معناداری با عملکرد شغلی ندارد.در مجموع می توان گفت که توانمندسازی و خودکارآمدی می توانندپیش بینی کننده های عملکرد شغلی باشند .
افشاری نیا(۱۳۸۸) در پژوهشی با عنوان «رابطه بین جهت گیری ساختار کلاسی و خودکارآمدی با پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه» نشان داد که بین جهت گیری ساختار کلاسی و پیشرفت تحصیلی رابطه معنی داری وجود ندارد. بین خودکارآمدی عمومی و پیشرفت تحصیلی نیز رابطه معنی داری مشاهده نشد ولی نتایج نشان داد که بین خودکارآمدی تحصیلی و پیشرفت تحصیلی رابطه معنی داری وجود دارد. علاوه بر این مقایسه میانگین آزمودنی ها نشان داد که بین دانشجویان مذکر در مقایسه با دانشجویان مونث از خودکارآمدی عمومی بالاتری برخوردار هستند. همچنین بین خودکارآمدی تحصیلی و همچنین پیشرفت تحصیلی دانشجویان رشته های علوم انسانی و فنی مهندسی تفاوت معنی دار مشاهده شد (دلیری ،۱۳۹۲).
یافته های بهرامی و عباسیان فرد (۱۳۸۹) در پژوهشی با عنوان «رابطه خودکارآمدی با انگیزه پیشرفت در دانش آموزان دختر دوره پیش دانشگاهی شهر تهران» نشان داد خودکارآمدی در چهار بعد خودرهبری، خودتنظیمی، خودتهییجی و خوباوری با انگیزه پیشرفت خودکارآمدی رابطه دارد. اما در بعد خودسنجی، خودکارآمدی با انگیزه پیشرفت در این خصوص رابطه ای مشاهده نشد.
کدیور^[۱۸۶](۱۳۸۲) در پژوهشی نشان داد که ، خودگردانی و هوش نقش مهمی در پیش بینی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی دارند.
یافته های دلیری (۱۳۹۲)درپژوهشی باعنوان «بررسی رابطه معلم - شاگرد با انگیزه پیشرفت وخودکارآمدی تحصیلی دانش آموزان » نشان دادکه بین خودکارآمدی تحصیلی و رابطه معلم - شاگرد رابطه معناداری وجود داشته ولی بین دو متغیر انگیزه پیشرفت ورابطه معلم – شاگرد رابطه معناداری وجود ندارد .
۲-۱۴-۲- تحقیقات خارجی :
باچینسکی وهانسن^[۱۸۷] (۲۰۱۰)دریک مطالعۀ موردی کیفی پیامدهای توسعۀ حرفه ای را مطالعه نمودند . نتایج پژوهش آن ها نشان داد که توسعۀ حرفه ای موجب افزایش دانش محتوایی معلمان ، استفاده از روش تدریس پژوهشی در کلاس و بهبود نمرات دانش آموزان در آزمون های استاندارد می شود (پرداختچی و همکاران ،۱۳۹۱).
لینن برینک و پینتریچ^[۱۸۸] (۲۰۰۳) با جمع بندی نتایج پژوهش های مختلف در خصوص خودکارآمدی و مؤلفه های درگیری تحصیلی، یک الگوی مفهومی از روابط متقابل بین این متغیرها ارائه داده و عنوان می کنند که خودکارآمدی می تواند به درگیری بیشتر و در نتیجه یادگیری و پیشرفت بهتری منجر شود. ایشان همچنین عنوان می کنند که همبستگی بین خودکارآمدی و درگیری تحصیلی در بین گروه های مختلف و همین طور برای تمامی سنین و تمامی انواع دانش آموزان مشابه باشد.
در پژوهش های بسیاری نشان داده شده است که درجات بالای خودکارآمدی با پیشرفت تحصیلی و مؤلفه های درگیری تحصیلی دارای رابطه قوی است. به طور کلی پژوهش ها نشان می دهد که باورهای خودکارآمدی تأثیرات مثبتی روی انگیزش دانش آموزان و پیشرفت آنان دارد (پینتریچ^[۱۸۹] و دی گروت، ۱۹۹۰؛ پاجارس و میلر^[۱۹۰]، ۱۹۹۴؛ زیمرمن ^[۱۹۱]و همکاران، ۱۹۹۲).
خودکارآمدی بالا با انگیزش درونی بالا، توانایی حفظ انگیزش و رفتارهای معطوف به پیشرفت، پایداری در هنگام رویارویی با مشکلات و حل بهتر مسائل همراه است. خودکارآمدی با پیشرفت تحصیلی در مدارس همبسته است (پاجارس والینت^[۱۹۲]، ۱۹۹۷، پاجارس، میلر و جونسن^[۱۹۳]، ۱۹۹۹).
آلکساندر، کرر و شونن فوگل^[۱۹۴](۱۹۹۵) به این نتیجه رسیدند که دانش آموزان تیز هوش نسبت به دانش آموزان عادی باورهای خودکارآمدی بیشتری داشته و از راهبردهای خودگردانی بیشتر استفاده می کنند.
چامرز، هو و گارسیا^[۱۹۵](۲۰۰۱)، گرین، میلر، کراوسون، دوکو آگی^[۱۹۶](۲۰۰۴) و شارما و سیلبریسن^[۱۹۷](۲۰۰۷) بین پیشرفت تحصیلی و خودکارآمدی تحصیلی رابطه مثبت معنی داری به دست آوردند.
کارول و همکاران^[۱۹۸](۲۰۰۹) با بررسی دانش آموزان دریافتند که خود کارآمدی با پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت دارد. اما از طرفی پژوهشگرانی مانند روزر، میدگلی و اردان^[۱۹۹](۱۹۹۶)، براون، لنت و لارکین^[۲۰۰](۱۹۸۹) و ساندرز، دیویس، ویلیامز و ویلیامز^[۲۰۱](۲۰۰۴) بین پیشرفت تحصیلی و خودکارآمدی تحصیلی رابطه مثبت ضعیفی گزارش کرده اند.
باندورا(۱۹۹۷) دریافت که دانش آموزان با خودکارآمدی بالا نسبت به دانش آموزانی که به توانایی های خود تردید دارند در انجام تکالیف آموزشی بیشتر شرکت می کنند و سخت تر کار می کنند(پینتریچ و شانک^[۲۰۲]، ۲۰۰۲).
باندورا و همکاران(۱۹۹۶) رابطه مثبت و معناداری بین خودکارآمدی تحصیلی و پیشرفت تحصیلی را نشان دادند.
میان انگیزه ی پیشرفت و خودکارآمدی، رابطه تداخلی و تعاملی وجود دارد. معمولاً دانش آموزان با خودکارآمدی بالا به موفقیت های چشمگیری در موقعیت های تحصیلی دست می یابند(بندورا، ۱۹۸۶).
ارنشتاین^[۲۰۳] و همکاران(۱۹۹۳) بیان می کنند که وجود همکاری و رفاقت در کلاس درس موجب شکل گیری هویت فردی مثبت، ایجاد حس اعتماد در شاگردان نسبت به همکلاسان خود و تقویت مهارت های ارتباطی می شود. به سبب ایجاد جو دوستی و رفاقت و همچنین احساس مسئولیت شاگردان در برابر یادگیری خود و دیگران و کمک آنها به یکدیگر در خصوص آموزش مفاهیم درسی، پیشرفت تحصیلی دانش آموزان قابل توجه است. تحقیق ویتوریا^[۲۰۴] و همکاران(۱۹۹۵) نشان داد که روش یادگیری مشارکتی و رابطه معلم- شاگرد به نحو قابل ملاحظه ای موفقیت تحصیلی دانش آموزان(به خصوص دانش آموزان دختر) را افزایش می دهد.
از سوی دیگر، رفتارهای میان فردی معلم. دانش آموز و انتظارات معلم بر خودکارآمدی نیز تاثیر دارد. ورنیل بلاکلین^[۲۰۵] (۲۰۰۸) به بررسی تاثیر تعامل معلم بر پیشرفت و خودکارآمدی دانش آموزان پرداخت. یافته ها نشان داد که بهبود معناداری در پیشرفت دانش آموزان، اعتماد و نگرش مثبت به معلم در مقایسه نمره های پیش آزمون و پس آزمون در گروه های آزمایش دیده شد. در تحقیق طولی ترویلود، برسوکس، بویس و سرزین^[۲۰۶] (۲۰۰۶) نیز معلوم شد که انتظارات زود هنگام معلمان با ادراک بعدی دانش آموزان از صلاحیت های خود(خودکارآمدی)، به ویژه هنگامی که انتظارات مثبت باشند، رابطه دارد.
۲-۱۵-۱- تحقیقات خارجی :
اتزیون^[۲۰۷] ( ۱۹۸۷ ) تحقیقی با عنوان (( فرسودگی شغلی در مدیران زن و مرد )) انجام داد ، نتایج این بررسی نشان داد که مردان و زنان زندگی شغلی را به شکل یکسان درک می کنند و تقریبا” مکانیسم مقابله ای یکسان را به کار می برند ، با این وجود زنانی که از حد متوسط تحصیلات بیشتری داشتند احتمال کمتری داشت که ازدواج کنند و از مردان فرسودگی شغلی بیشتری داشتند ، نتیجه جالب آنکه مردانیکه در شغلشان موفقیت داشتند و رضایتمندی شغلی داشتند این موفقیت مانع موفقیت زندگی خصوصی آنها نمی شد در حالیکه در زنان یک الگوی جبرانی آشکار گردید ، موفقیت و پیشرفت در شغل با نارضایتی و شکست در زندگی همراه بود . کوپر ( ۱۹۸۸ ) در طبقه بندی خود از چندین شغل و ارزیابی میزان استرس آنها به این نتیجه رسید که معلمان همانند پرسنل شاغل در حرفه های خدمات درمانی بالاترین استرس را تجربه می کنند ، طبق تعریف کی رایکو^[۲۰۸] ( ۱۹۸۷ ) استرس به عنوان پاسخی به تاثیرات منفی تلقی می شود که زمان بروز آن هنگامی است که فشار غیر قابل کنترل به مدت طولانی ادامه یابد ، و استراتژیهای مقابله ای فرد نتواند آن را برطرف سازد . سطح بالایی از استرس شغلی اغلب منجر به نارضایتی شغلی ، غیبت از کار و ترک شغل ، و در نهایت فرسودگی شغلی می گردد ( فریزن^[۲۰۹] و دیوید^[۲۱۰] ۱۹۸۸ ) در تحقیقی با عنوان (( چرا معلمان فرسوده می شوند ؟ )) از آنها در زمینه علت و انواع مختلف فرسودگی نظرخواهی کردند .
مشخص گردید که مهمترین عامل فرسودگی ، استرس یا فشارهای کاری می باشد و فرسودگی ناشی از مسخ شخصیت به واسطه میزان رضایت از پایگاه موقعیت کاری قابل پیش بینی بود . از تحقیقات دیگر که برروی فرسودگی شغلی صورت گرفته تحقیق ( اراوایریت^[۲۱۱] ، ۱۹۹۱ ) است که برروی مدیران و سرپرستان صورت گرفته است ، در این تحقیق سندرم فرسودگی شغلی و پیشامدهای آن را میان شصت و دو سرپرست در سازمانهای بهداشت عمومی را بررسی کردند .
آزمودنی ها پرسشنامه فرسودگی شغلی مازلاک و خرده مقیاسهای حمایت اجتماعی و تعارض نقش و ابهام نقش را تکمیل کرده اند نتایج این بررسی حاکی از آن است که این سرپرستان سطوح بالاتر از مسخ شخصیت و موفقیت فردی کاهش یافته را تجربه کردند . اما سطح تحلیل عاطفی در حد متوسط بوده علت اولیه فرسودگی شغلی سرپرستان ابهام نقش و سیاستهای سازمانی ناهماهنگ بوده است ، علاوه براین تعارض (( نقش – شخص )) تراکم کاری ادراک شد و انتظارات متعارض سرپرستان در فرسودگی شغلی آنها موثر بوده است . و سرانجام اینکه حمایت اجتماعی به عنوان یک مکانیسم مقابله تاثیر تعارض و نقش ابهام نقش را بر روی فرسودگی شغلی تعدیل و میانجیگری می کرد .
( پن ^[۲۱۲]و مارگات^[۲۱۳] ، ۱۹۸۸ ) مشخص کردند که از آزمودنیها ( ۷۵ نفر از شاغلین بخش خدمات انسانی ) در دامنه پایین متوسط مقیاس فرسودگی و رضایت شغلی به طور معکوس با فرسودگی تجربه همبستگی دارد . ( رانرال^[۲۱۴] و مری^[۲۱۵] ، ۱۹۸۸ ) در تحقیقی با عنوان (( فرسودگی ، رضایت شغلی و عملکرد شغلی ، به این نتیجه رسیدند که بین سه متغیر فرسودگی شغلی و رضایت شغلی و عملکرد شغل همبستگی ضعیفی وجود دارد ( هایمل^[۲۱۶] و دیوید – پی ، ۱۹۹۰ ) تاثیر دو نوع مهارتهای مددکار اجتماعی را روی دانشجویان و فارغ التحصیلان این رشته مورد سنجش قرار دادند ، نتایج بدست آمده حاکی از آن بود که انواع مختلف مهارتها تاثیری متمایز بر رضایت شغلی و فرسودگی شغلی بر جا می گذارند . در ضمن یافته های تحقیق این استدلال را که مهارت عملی علت اصلی کاهش فرسودگی است از طریق مقایسه باعوامل دیگر استرس زای شغلی مورد تایید قرار نداد .
جایا راتن و سرینیکا ( ۱۹۹۱ ) در پژوهشی به عنوان (( فرسودگی و رضایت شغلی ، آیا بین این دو ارتباطی وجود دارد ؟ )) پی بردند که ویژگی های شخصیتی ( مهارت ، توانایی ، تعارض ارزشی و تعهد ) عامل اصلی در مواجهه با استرس شغلی می باشند ، علاوه بر این متغیرهای سازمانی همبستگی قوی ای را با فرسودگی و رضایت شغلی نشان دادند .
( آرچز^[۲۱۷] جوان ، ۱۹۹۱ ) در پژوهشی نتیجه گیری کرد که وجود منابع مالی بر کاهش فرسودگی شغلی ، تاثیر مثبت داشته است ( دل پاپن^[۲۱۸] و جاکوب^[۲۱۹] ، ۱۹۹۶ ) به این نتیجه دست یافتند که فرسودگی روانشناختی یک رابطه علی با رضایت شغلی دارد .
پاپاداتو ^[۲۲۰]و همکاران ( ۱۹۹۴ ) نشان دادند که خصایص شخصیتی درصد بیشتری از تغیر پذیری فرسودگی تجربه شده را نسبت به متغیرهای شغلی و جمعیت شناسی پیش بینی می کند .

^b93/60

 

 

 

۱۷۰

 

۰ : ۱۰۰

 

^ab56/73

 

 

 

۱۰ : ۹۰

 

^a?۲۶/۸۱

 

 

 

۲۰ : ۸۰

 

^b18/57

 

 

 

۳۰ : ۷۰

 

^ab67/72

 

 

 

?میانگین­های دارای حرف مشترک در هر ستون اختلاف معنی­دار ندارند.
به‌طور کلی محتوای نسبی آب برگ معرف خوبی از وضعیت آب گیاه است و در برنامه‌های اصلاحی به عنوان شاخص مناسب و مهمی در انتخاب برای مقاومت به خشکی مد نظر قرار می‌گیرد. بین پتانسیل آب گیاه و محتوای نسبی آب برگ همبستگی مثبت و بالایی وجود دارد و گیاهانی که در پایان دوره تنش بتوانند محتوای نسبی آب برگ بالاتری را حفظ کنند به لحاظ مقاومت به خشکی نیز برتر خواهند بود، محتوای نسبی آب برگ باعث می‌شود که هدایت روزنه‌ای، فتوسنتز و فرآوری _۲CO کاهش پیدا کند (حسن‌پور و همکاران، ۱۳۸۷). کاهش غیر معنی­دار محتوای نسبی آب برگ با افزایش مقدار ازت در تحقیقات جلیلیان و همکاران (۱۳۸۹) و قبادی و همکاران (۱۳۹۰) نیز مشاهده شد. به گزارش آنها کاربرد مقادیر بالای کود ازت بطور غیر مستقیم و با تأثیر بر رشد رویشی و افزایش سطح برگ موجب کاهش محتوای نسبی آب در واحد سطح برگ می‌شود.

نتایج این پژوهش نشان داد که با افزایش میزان آمونیوم محتوای نسبی آب برگ­ها کاهش می­بابد که البته از لحاظ آماری معنی­دار نمی ­باشد. این یافته­ ها با گزارشات هوپر داگلاس (۱۹۹۶) که بیان نمود افزایش ازت آمونیومی سبب تحریک رشد رویشی و افزایش درصد آب اندامهای رویشی گیاه می­گردد، در تناقض است. محتوای نسبی آب، بیشتر با سطح برگ، وزن خشک برگ، میزان کلروفیل و دیگر شاخص های رشد همبستگی مثبت دارد (کافی و مهدوی دامغانی، ۱۳۸۱). آمونیوم از طریق کاهش میزان سایتوکینین برگ و در نتیجه کاهش تکثیر و انبساط سلولی، از رشد برگها ممانعت کرده (Britto & Kronzucker 2002 Rahayu et al., 2005) که به واسطه این سطح کمتر برگها، بعلاوه کاهش هدایت روزنه­ای مصرف آبی گیاه و محتوای نسبی آب کاهش می­یابد (سوری و همکاران، ۱۳۹۰). اگر محتوای نسبی آب بین ۷۰ الی ۱۰۰ درصد باشد، این پدیده ناشی از کاهش ساده پتانسیل تورژسانس و بسته شدن روزنه ها بوده و قابل برگشت می­باشد. اما در محتوای نسبی آب بین ۳۰ الی ۷۰ درصد که به علت ممانعت نوری می­باشد، با آبگیری دوباره ترمیم می­گردد. در محتوای نسبی آب کمتر از ۳۰ درصد، به غشاء کلروپلاست آسیب می­رسد و غیر قابل برگشت است (کافی و مهدوی دامغانی، ۱۳۸۱).
۴-۱۱- پراکسید هیدروژن
نتایج آزمایش حاکی از عدم اثرات معنی­دار تیمارهای آزمایشی و اثرات متقابل آنها بر میزان پراکسید هیدروژن همیشه بهار بود (جدول۴-۲۱).
جدول۴-۲۱- نتایج تجزیه واریانس تأثیر غلظت ازت، نسبت نیترات به آمونیوم و اثرات متقابل بر میزان پراکسید هیدروژن همیشه بهار

 

 

منابع تغییرات

 

درجه آزادی

 

پراکسید هیدروژن

 

 

 

غلظت ازت

 

۱

 

^ns00004/0

 

 

 

نسبت آمونیوم به نیترات

 

۳

 

^ns0070/0

 

 

 

غلظت * نسبت

 

۳

 

^ns0085/0

 

 

 

خطا

۲ـ۲ـ۸٫ مقایسه تصمیم‌گیری فردی و گروهی
تصمیمات انفرادی و گروهی هر کدام نقاط قوتی دارند. هیچ‌کدام به‌تنهایی برای همه موقعیت‌ها مناسب نیستند. اکنون مزایای تصمیمات گروهی را در مقابل تصمیمات انفرادی بررسی می‌کنیم:

۲ـ۲ـ۸ـ۱٫ مزیت‌های تصمیم‌گیری گروهی
تصمیمات گروهی اطلاعات کامل‌تری نسبت به تصمیمات انفرادی ارائه می‌دهند. اغلب این قاعده کلی واقعیت پیدا می‌کند که دو فکر بهتر از یک فکر است. گروه می‌تواند تجارب و زوایای دید مختلفی را وارد فرایند تصمیم‌گیری کند که یک فرد به‌تنهایی قادر به خودداری از آن نیست. گروه‌ها گزینه‌های زیادی را ارائه می‌دهند. از آنجایی که گروه‌ها از نظر کمی زیاد و از نظر اطلاعات دارای تنوع هستند، در نتیجه بیشتر از یک می‌توانند گزینه‌های زیادی را شناسایی کنند. کمیت و تنوع اطلاعات با حضور اعضای بیشتر با تخصص‌های گوناگون ممکن است. علاوه بر این، تصمیم‌گیری گروهی امکان پذیرش یک راه‌حل را افزایش می‌دهد. بسیاری از تصمیمات پس از انتخاب نهایی توسط گروه، کارساز نیستند زیراکه افراد آن راه‌حل را قبول نمی‌کنند. با این حال اگر کسانی تحت تأثیر راه‌حل خاصی قرار گیرند و بخواهند در کمک به اجرای تصمیمات مشارکت کنند به احتمال زیاد تصمیمات را قبول داشته و دیگران را برای قبول آن ترغیب می‌کنند. و سرانجام اینکه این فرایند، حقانیت کار را نیز ارتقا می‌دهد. فرایند تصمیم‌گیری گروهی با اید‌ه‌های دموکراتیک همخوانی دارد. بنابراین، تصمیمات اتخاذشده به وسیله گروه‌ها در مقایسه با تصمیمات فردی بیشتر قابل قبول است. این حقیقت که یک نفر تصمیم‌گیرنده قدرت مطلق داشته و با دیگران مشورت نکرده است، این استنباط را [به] وجود می‌آورد که تصمیم‌ مستبدانه و خودسرانه اتخاذ شده است (رابینز و دی‌سنزو، ۱۳۷۹: ۱۴۴).
تصمیمات گروهی بدون ضعف نیستند. این‌گونه تصمیمات چندین عیب دارند:
۲ـ۲ـ۸ـ۲٫ معایب تصمیم‌گیری گروهی
اول اینکه زمان‌بر هستند، و نیز اینکه تشکیل گروه وقت‌گیر است. علاوه بر این، تشریک مساعی در گروه گاهی اوقات اثربخش نیست. نتیجه این می‌شود که تصمیم‌گیری در گروه‌ها در مقایسه با تصمیم‌گیری فرد تقریباً همیشه به زمان بیشتری نیاز دارد. ممکن است شرایطی به وجود بیاید که در آن اقلیت حاکمیت داشته باشد. اعضای گروه هرگز با هم برابر نیستند. ممکن است که رده سازمانی، تجربه، آگاهی از مشکل، تأثیرگذاری بر سایر اعضا، مهارت‌های گفتاری، مثبت بودن و نظایر اینها با هم متفاوت باشند. این نابرابری به یک یا چند عنصر گروه این فرصت را می‌دهد که از امتیازات خود برای تسلط بر افراد دیگر در گروه استفاده کنند. اقلیتی که بر گروهی تسلط پیدا می‌کنند، اغلب تأثیر ناچیزی بر تصمیم نهایی دارند.
مشکل دیگر وجود فشارهایی برای تطبیق دادن است. این فشارها، فشارهای اجتماعی برای انطباق در گروه است که می‌تواند منجر به تفکر گروهی شود. این شکلی از انطباق است که در آن اعضای گروه به منظور و حفظ ظاهر و اکثریت داشتن، از طرح دیدگاه‌های مخالف، اقلیت و یا کم‌اهمیت در گروه اجتناب می‌کنند. تفکر گروهی اهمیت فکر کردن در گروه را تحلیل می‌برد و نهایتاً به کیفیت تصمیم نهایی آسیب می‌رساند. و سرانجام اینکه در این نوع تصمیم‌گیری‌ها مسئولیت مبهم وجود دارد. اعضای گروه در مسئولیت‌ها مشارکت دارند ولی چه کسی مسئولیت عواقب کار را به عهده دارد؟ در تصمیم‌گیری فردی مشخص است که شخص مسئول چه کسی است. در تصمیم‌گیری گروهی مسئولیت هر عضو کم‌رنگ‌تر می‌شود (رابینز و دی‌سنزو، ۱۳۷۹: ۱۴۵).
۲ـ۲ـ۹٫ مشکلات و تنگناهای تصمیم‌گیری
در اینجا به بررسی برخی مشکلات و نواقصی که ممکن است در تصمیم‌گیری اتفاق بیفتد، اشاره می‌شود:

 

1. 1. عدم تمایل به آینده‌نگری و گرایش به نتایج زودرس:یکی از مشکلات عمده در تصمیم‌گیری، کوتاه‌نگری و عدم توجه به آینده‌های دور است. تصمیم‌گیرندگان گرایش دارند به اخذ تصمیم‌هایی بپردازند که نیازهای زودرس را ارضا نموده، نتایجی قریب‌الوقوع و کاملاً قابل پیش‌بینی دربر داشته باشد. آنان می‌کوشند تا از تردیدها، احتمالات مبهم و مخاطراتی که حاصل دورنگری و تصمیم‌گیری‌های بلندمدت است، حذر کنند و به تصمیم‌هایی دست بزنند که در مورد آینده نزدیک است. پیچیدگی و دشواری تصمیم‌گیری‌های دورنگر عامل دیگری است که تصمیم‌گیرندگان را به آینده‌های زودرس متمایل می‌کند و از توجه به آینده‌های دور بازشان می‌دارد.

 

1. 1. جزئی‌نگری و یک‌بعدی شدن در تصمیم‌گیری:فقدان دید کلی‌نگر، مشکل دیگری است که در راه تصمیم‌گیری مؤثر، مانع ایجاد می‌کند. در تصمیم‌گیری‌ها عدم توجه به محیط‌های مختلف مؤثر بر موضوع تصمیم، مانند محیط فرهنگی و اجتماعی، محیط سیاسی و قانونی، محیط اقتصادی، محیط فنی و محیط اقلیمی و جغرافیایی موجب می‌شود تا تصمیم‌های حاصل از نقطه‌نظر هر محیطی که بدان توجه نشده باشد، آسیب‌پذیر گردیده و در اجرا دچار مشکل گردد.

 

1. 1. نارسایی‌های اطلاعاتی در تصمیم‌گیری:غالباً‌ تصمیم‌گیرندگان از جهت اطلاعات و آمار برای تصمیم‌گیری در مضیقه‌اند و از آنجا که ارزش و اعتبار تصمیم‌ها به اندازه ارزش و اعتبار اطلاعات جمع‌ آوری‌شده برای آنهاست، به‌سادگی می‌توان دریافت که فقدان اطلاعات صحیح تا چه حد می‌تواند در فرایند تصمیم‌گیری ایجاد اشکال کند. مهم‌ترین مشکل در این زمینه، عدم وجود یک پایگاه متمرکز و معتبر اطلاعاتی است که تصمیم‌گیرندگان را در اخذ تصمیم‌های صحیح یاری دهد. اغلب اوقات در تصمیم‌گیری‌ها به خاطر سهولت کار، تصمیم‌گیرندگان صرفاً به آمار و اطلاعات گذشته اتکا می‌‌نمایند و گذشته را اساسی معتبر برای تصمیم‌های آینده می‌انگارند. البته در صورتی که شرایط محیطی ثابت می‌ماند، این رویه مشکلی به وجود نمی‌آورد، اما در دنیای متغیر امروز که محیط‌های مؤثر بر تصمیم‌ها دائماً در حال دگرگونی و تحول‌اند و هر لحظه با لحظه پیشین تفاوت‌های بسیار دارد، این شیوه تفکر در تصمیم‌گیری کارساز نمی‌باشد.

 

1. 1. به دنبال راه‌ حل ‌های ساده رفتن در اتخاذ تصمیم:مشکل دیگر، ساده‌انگاری در دریافت مشکل و پرداختن به جنبه‌های ظاهری قضایا و عوارض مشکل، به جای اصل مشکل است. این ساده‌انگاری است که در پی راه‌ حل‌ هایی ساده و سریع برای حل مسئله برآییم. چنین راه‌ حل‌ هایی به حل اصلی مشکل منجر نمی‌شود و پس از مدتی مشکل از جای دیگری پدیدار می‌گردد و خودنمایی می‌کند. البته شاید برای پاره‌ای مسائل راه‌ حل‌ هایی بنیادین به‌سهولت یافت نشوند، اما این دلیلی بر ساده انگاشتن مسئله و به دنبال راه‌ حل ‌های موقتی و ظاهری رفتن نیست. اگرچه یافتن علت اصلی در مشکلات و راه‌حل‌یابی برای آنها، دشوار و مستلزم برنامه‌ریزی و تلاش بسیار است، اما ظاهرآرایی و روی آوردن به عوارض و جنبه‌های ساده قضایا و ارائه راه‌ حل ‌های موقتی نیز باعث می‌شود از اهداف تصمیم‌گیری مؤثر و درست فاصله گرفته شود.

 

1. 1. اعمال نظر شخصی در تصمیم‌گیری و اتکای بیش از حد بر تجربیات فردی:در برخی موارد تصمیم‌گیرندگان قبل از آنکه به تصمیم‌گیری بپردازند، در ذهن خود انتخاب مورد نظر را انجام داده، برای تأیید و توجیه نظر خویش به اطلاعاتی رومی‌آورند که در جهت تأیید آن تصمیم می‌باشد و سایر حقایق و شواهدی را که برخلاف تمایل آنها می‌باشد، نادیده می‌انگارند. اتکای بیش از حد بر تجربیات شخصی و خودرأیی تصمیم‌گیرندگان، جنبه دیگری از اعمال نظر شخصی در تصمیم‌گیری است. البته تجربیات تصمیم‌گیرندگان به عنوان یکی از منابع اطلاعاتی می‌تواند در تصمیم‌گیری‌ها نقش مفیدی داشته باشد ولی هر گاه تجربیات شخصی به عنوان تنها راهنما و اساس در تصمیم‌گیری‌ها به کار برده شود، لزوماً نتایج ثمربخشی حاصل نمی‌شود. در این‌گونه تصمیم‌گیری‌ها، نظر شخصی و قضاوت فردی و تعصب بر صحت تجربه‌های به‌دست‌آمده از سوی تصمیم‌گیرنده موجب می‌گردد قضاوت فردی ملاک اصلی تصمیم‌گیری‌ها شده به نظرات و آرای دیگران و اطلاعات و آمار ناموافق توجهی نشود.

 

1. 1. عدم تمایل به اجرای آزمایشی تصمیم‌ها و فقدان بازخورد فرایند تصمیم‌گیری:تصمیم‌های اتخا‌ذشده اگر به صورت آزمایشی اجرا نشوند، گاهی موجب ضرر و زیان‌هایی می‌گردند که غیرقابل جبران است. در حالی که اگر تصمیم‌ها مدتی به صورت آزمایشی اجرا می‌‌شدند، شاید این امکان وجود می‌داشت که به‌موقع از زیان‌های مذکور جلوگیری به عمل آید. تصمیم‌گیری بر اساس یک‌سلسله پیش‌بینی‌ها و اطلاعات انجام می‌پذیرد و چه‌بسا در عمل، پیش‌بینی‌های مذکور و برآوردهای انجام‌شده صددرصد تحقق نیابند و تصمیم‌ها آن‌طور که انتظار می‌رفت عملی نشود. بنابراین لازم است تصمیم‌های گرفته‌شده مدتی به بوته آزمون نهاده شوند و پس از آنکه اطمینان نسبی حاصل شد که آنها عملاً قابل استفاده‌اند، نسبت به قطعی شدن آنها اعلام نظر نمود. علاوه بر عدم اجرای آزمایشی تصمیم‌ها، در اغلب اوقات تصمیم‌گیرندگان از مکانیسم بازخورد برای اصلاح تصمیم‌های مصوبه استفاده نمی‌نمایند. مکانیسم بازخورد از طریق برگشت اطلاعات در مورد تصمیم در حال اجرا، به تصمیم‌گیرندگان امکان می‌دهد تا نقاط قوت و ضعف تصمیم‌های خود را دریابند و نسبت به اصلاحات لازم، اقدام به‌موقع انجام دهند.

 

1. 1. عدم تمایل به تصمیم‌گیری:عدم تمایل به تصمیم‌گیری و سپردن این وظیفه به مقامات بالاتر، از زمره مشکلاتی است که باعث می‌شود تصمیم‌گیری در رأس هرم سازمانی انجام گیرد و از غنای آن به نحو چشمگیری کاسته شود. علل بسیاری در ایجاد این مسئله دخالت دارد که از آن جمله می‌توان به عدم وجود فضای حمایتی برای تصمیم‌گیرندگان، رابطه نامتعادل بین اختیارات و مسئولیت‌های تصمیم‌گیرندگان، نبودن ستادهای پشتیبانی تخصصی و اطلاعاتی برای کمک به تصمیم‌گیرندگان، نارسایی‌های فنی و تخصصی و عدم همکاری بین مراجع علمی و فنی با تصمیم‌گیرندگان، اشاره کرد. عوامل یادشده باعث می‌شود کار تصمیم‌گیری مشکل و توأم با مخاطره انجام گیرد و تصمیم‌گیرندگان را بر آن دارد که وظیفه خود را به مقامات بالاتر محول کرده، حتی‌المقدور از اخذ تصمیم پرهیز نمایند.

 

1. 1. انعطاف‌ناپذیر بودن تصمیم‌ها:عدم وجود انعطاف لازم در تصمیم‌ها، مشکلی است که اجرای آنها را در شرایط متغیر و متحول امروز دشوار می‌سازد. انعطاف‌ناپذیری تصمیم‌ها زاییده تفکر تصمیم‌گیرندگان نسبت به محیط و مجریان است. آنان چنین می‌پندارند که محیط اجرای تصمیم‌ها، محیطی ثابت و بدون تغییر است، بنابراین برای چنین محیطی، به‌طور ثابت و بدون انعطاف می‌توان تصمیم‌گیری کرد. از سوی دیگر روح بی‌اعتمادی به مجریان نیز در اتخاذ تصمیم‌های غیرقابل انعطاف، مؤثر است. تصمیم‌گیرنده با چنین طرز تلقی‌ای از مجریان، می‌کوشد تا کلیه موارد ممکن‌الوقوع در موضوع تصمیم را پیش‌بینی کند و برای آن راه‌حل ارائه دهد، تا مجریان در عمل آزادی و قدرت مانور نداشته باشند و دقیقاً آنچه را که معین شده، اجرا کنند. در نهایت چنین تصمیمی به علت عدم انعطاف و حالت تحجری که دارد، در موارد متعددی که خارج از قدرت پیش‌بینی تصمیم‌گیرنده است، توان پاسخگویی به نیازهای محیط را نخواهد داشت و مجریان نیز به علت عدم انعطاف نمی‌توانند آن را با موارد مختلفی که رخ می‌دهد، مطابقت داده، به نیازها و انتظارات متقاضیان پاسخ دهند.

 

1. 1. تصمیم‌های صرفاً صوری و ظاهری:در برخی موارد، تصمیم‌هایی گرفته می‌شوند که صرفاً جنبه تبلیغاتی و ظاهری دارند و برای جلب نظر و حمایت افراد طراحی شده‌اند. از آغاز مشخص است که قرار نیست این تصمیم‌ها اجرا گردند و افراد نیز پس از مدتی از این امر مطلع شده، نسبت به تصمیم‌گیرندگان بی‌اعتماد می‌شوند و به سایر تصمیم‌گیرندگان نیز با دیدی منفی برخورد می‌نمایند. همچنین تصمیماتی که در امکانات پیاده کردن آنها اغراق شده و به‌طور واقع‌بینانه‌ای ارزیابی نشده‌اند، مشکل بی‌اعتمادی را تشدید می‌نمایند.

 

1. 1. عدم آگاهی همه افراد و احساس بی‌نقشی آنان در تصمیم‌گیری:شاید بتوان گفت یکی از اصلی‌ترین تنگناهای تصمیم‌گیری، ناآگاهی عامه افراد و عدم حضور آنها در عرصه تصمیم‌گیری‌ها است. اگر تمام مشکلاتی که قبلاً بدانها اشاره شد، رفع گردند و تصمیم‌گیرندگان شایسته به کمک روش‌های مطلوب و با در اختیار داشتن اطلاعات کافی و مشاوره با متخصصان امر، به تصمیم‌گیری بپردازند، بدون وجود و حضور افراد در تصمیم‌گیری‌ها، مطلوبیت کافی به دست نخواهد آمد. تصمیم‌های اتخاذشده باید بازتاب نیازها، انتظارات و خواسته‌های تمام افراد باشند و راه‌ حل‌ هایی برای مشکلات آنان ارائه دهند. تصمیم‌ها باید از نظرات و خواست‌های افراد نشئت گیرند و به نیازهای آنان پاسخ دهند. علاوه بر مشکل بی‌تفاوتی و بی‌نقشی افراد در تصمیم‌گیری، مسئله عدم آگاهی آنان نیز می‌باشد. ناآگاهی و جهالت مردم باعث می‌شود به نظرات آنان بها داده نشود و در صورت اظهارنظر نیز، مفید فایده واقع نگردد (برگرفته از: الوانی، ۱۳۸۷: ۱۳۷ـ۱۴۶).

 

بخش سوم: آشنایی با حوزه علمیه قم ^{)دفترتبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)}
در این بخش به‌طور اجمالی، حوزه علمیه قم که در این تحقیق مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، معرفی می‌شوند.
۲ـ۳ـ۱٫ معاونت آموزش و دانشگاه باقرالعلوم(ع)
دانشگاه باقرالعلوم در سال ۱۳۷۰ با اخذ موافقت اصولی شورای عالی و زیر نظر دفترتبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تأسیس گردید. این موسسه با رویکرد تعریف و راه اندازی رشته های علوم انسانی – اسلامی جدید و مورد نیاز جامعه علمی کشور ، با اخذ قطعی از وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری در سال ۱۳۸۴ با عنوان دانشگاه باقرالعلوم(ع) فعالیت آموزشی خود را استمرار بخشید.
دانشگاه باقرالعلوم(ع) با ۳ دانشکده که عبارتنداز: دانشکده علوم سیاسی، اجتماعی و تاریخ دانشکده معارف، فلسفه و کلام اسلامی و دانشکده زبان های خارجی (عربی، انگلیسی،فرانسه و آلمانی) و ۷ گروه علمی مستقل آموزشی در مشهد و ۶ گروه علمی مستقل در اصفهان و دو کتابخانه تخصصی با بیش از ۵۹۰۰۰عنوان کتاب به زبان های فارسی ، عربی و انگلیسی و با بهره مندی از اساتید برجسته (بیش از ۱۲۰نفر) و ۵۵ نفرعضو هیئت علمی تمام وقت و از نیروهای فاضل و توان مند حوزوی و دانشگاهی و حضور سالانه بیش از ۱۲۰۰ طلبه –دانشجو وبا استفاده از روش های آموزشی حوزوی و دانشگاهی به کانون تربیت نیروی انسانی متخصص مورد نیاز سازمان و نهادهای فعال در عرصه ی فرهنگ تبدیل گردیده است.
۲ـ۳ـ۲٫ معاونت پژوهشی و موسسه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
در سال ۱۳۶۲ بازگشت به منابع اصیل اسلامی و بازشناسی فرهنگ دینی متناسب با شرایط و نیازمندی های زمان ، سبب شد تا نخستین مرکز پژوهشی دفتر با عنوان مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی شکل گیرد. این مرکز در روند تکاملی خود به تدریج توانست با ایجاد چهار دانشکده (فلسفه و کلام ، فقه و حقوق ، علوم اندیشه سیاسی ، تاریخ و سیره اهل بیت (ع)) و سه مرکز پژوهشی (مرکزاحیای آثار اسلامی ، اصطلاح نامه علوم اسلامی و پاسخ گویی به سوالات دینی)فعالیت گسترده ای را در دستور کار قراردهد.
این پژوهشگاه تاکنون با انتشار بیش از ۶۱۰ اثر پژوهشی (۲۷۵ اثر چاپ نشر پژوهشگاه و ۳۳۵ اثر چاپ بوستان کتاب) و کسب ۱۸۰جایزه آثار برگزیده در جشنواره ها و مجامع علمی کشور (۶۳اثر پژوهشگاه و ۱۱۷ اثر نشر بوستان کتاب) در جهت تحقق ماموریت خود پرونده درخشانی را به نمایش گذاشته است.
۲ـ۳ـ۳٫ معاونت فرهنگی و تبلیغی
دفترتبلیغات اسلامی در بدو تاسیس در ماه های پیروزی انقلاب اسلامی در نخستین گام نسبت به جذب و اعزام مبلغ در مناسبت های مختلف همت گمارد. براساس حکم بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) ، ماموریت اصلی دفتر تبلیغات اسلامی آشنا سازی ملت ایران به وظایف دینی و سیاسی اسلامی خود با بهره گیری از مدرسین ، فضلا و طلاب حوزه های علمیه «تولید و ترویج تفکر و فرهنگ دین محور باید متصل به خاستگاه تاریخی آن یعنی حوزه‌های علمیه و روحانیت باشد» می باشد.
نیازهای نرم‌افزاری عرصه‌ی فرهنگ، به سه حوزه زیر توجه دارد:

 

• • تولید و تعمیق ظرفیت محتوایی عرصه‌ی فرهنگ

 

• • ارتقای توان انسانی عرصه‌ی فرهنگ

 

• • پشتیبانی فکری مدیریت عرصه‌ی فرهنگ

 

باید تأکید داشت که اثربخشی آثار و فعالیت‌هایی که در حوزه‌های سه‌گانه فوق ارائه می‌گردد می‌بایست در جبهه‌ی فرهنگی، ظهور و بروز پیدا کند و ضمن تقویت هوشمندی نظام در عرصه‌ی فرهنگی و دفاع و مهاجمه به فرهنگ معارض، سبب تعمیق و گسترش فرهنگ و معارف اسلامی در سطوح ملی و فرا ملی گردد. از این رو در این دیدگاه، حوزه تبلیغ، ترویج و گسترش فرهنگ به عنوان خط مقدم جبهه فرهنگی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.
۲ـ۳ـ۴٫ موسسه بوستان کتاب
مؤسسه بوستان کتاب در سال ۱۳۶۱ با هدف نشر و رونق‌بخشی به فضای فرهنگ اسلامی ، گسترش علوم و معارف دینی و ارزش های انقلاب اسلامی فعالیت خود را آغاز نمود و ادامه کار خود را در ۱۶ موضوع اصلی و ۶۵ موضوع فرعی، با سه گروه مخاطب: عمومی، تخصصی و کودک ونوجوان، گسترش داد.
برخی از این موضوعات عبارتند از: علوم و تفسیر قرآن، تاریخ، اهل بیت(ع)، فقه، فلسفه و کلام، عقاید، علوم تربیتی، ادبیات، هنر و …. بوستان کتاب از ابتدای فعالیت انتشاراتی خود تا کنون بیش از ۵۹۰۰ عنوان اثر چاپ و منتشر کرده است.
اکنون که بیش از ۳۰ سال از فعالیت آن می گذرد، از جنبه های کمی و کیفی، رشد چشم گیری داشته و در میان ناشران دینی سراسر کشور، جایگاه ارزشمندی پیدا کرده است؛ کسب افتخارات گوناگون و تعداد آثار برگزیده، گویای این مطلب است.
این مؤسسه با داشتن بیش از ۳۵۰اثر برگزیده در جشنواره‏هاى مختلف از جمله ۲۵ عنوان، کتاب برگزیده و تشویقى سال کشورى؛ ۸۹ عنوان، کتاب برگزیده و تشویقى سال حوزه، ۳۹ عنوان، کتاب برگزیده و تقدیرى سال دانشجویى، ۲۳ عنوان، کنگره دین پژوهان، و… ۲۹ نوبت به عنوان ناشر برگزیده به شرح زیر معرفى شده است که این ویژگى در میان تمام ناشران کشور کسب این تعداد کتاب برگزیده و هم‏زمان ناشر سال کشورى، حوزه، دانشجویى و… منحصر به فرد است.
فروشگاه و نمایشگاه دائمى و شماره ۱ مؤسسه با نام «بوستان کتاب»، علاوه بر پخش آثار مؤسسه، با عرضه بیش از ۱۲۰۰۰عنوان کتاب - با همکارى بیش از ۱۷۰ناشر - توانسته در جذب و عرضه روز آمد آثار در حوزه اندیشه اسلامى و انسانى توفیق یابد. فروشگاه شماره ۲ در تهران(۰۲۱۸۸۹۵۶۹۲۲) و فروشگاه شماره ۳در مشهد و فروشگاه شماره ۴ و ۵ در اصفهان و نیز به پخش آثار مؤسسه و سایر ناشران اقدام می کند.
این مؤسسه مدتى است طرح تهیه کتاب‏هاى مورد نیاز مراکز علمى و تحقیقى حوزه، دانشگاه‏ها و سایر دانش پژوهان را اجرا نموده و در این زمینه آماده همکارى با مراکز پژوهشى، ناشران، مؤلفان و… است. مؤسسه همچنین کتاب‏هاى مورد نیاز مراکز علمى و پژوهشى که به هر دلیل در فروشگاه مرکزى ارائه نمى‏گردد در نمایشگاه ویژه در ساختمان مرکزى عرضه کرده که جهت تهیه کتاب‏هاى یاد شده به واحد خرید مراجعه فرمایید. همانند عرضه «کتاب قسطى» در فروشگاه مرکزى (قم)، فروشگاه ۳ (مشهد) و فروشگاه ۴ ( اصفهان) ادامه دارد، حوزه‏هاى علمیه شهرستان‏ها نیز مى‏توانند براى طلاب محترم شهرستان‏ها کتاب‏هاى مورد نیاز را به صورت قسطى تهیه نمایند. لطفاً به اداره‏فروشگاه‏ها در ساختمان مرکزى مؤسسه مراجعه یا تماس بگیرید.(سایت بوستان کتاب)
۲ـ۳ـ۵٫ موسسه فرهنگی فردوس وسف
دهکدۀ وسف یکی از توابع استان قم می باشد که در ۷۰کیلومتری جنوب شرقی استان قم و ۱۰کیلومتری جنوب روستای فردو واقع شده است. این دهکده که مساحت آن به بیش از  ۲۰۰هکتار می باشد منطقه ای ییلاقی و کوهستانی است که در کوههای اطراف خود محصور شده و خاک حاصل خیز، آب مناسب و هوای مطبوع این دهکده را به دهکده­ای سرسبز و پر برکت تبدیل کرده است. این دهکدۀ زیبا با توجه به امکاناتی که در اختیار دارد در صنایع و بخش­های گوناگونی وارد و به فعالیت پرداخت که از آن جمله می توان به سه بخش اصلی: کشاورزی، شیلاتو گردشگری اشاره کرد.دهکدۀ وسف، هر ساله پذیرای مشتاقان بسیاری است که از سرتاسر کشور برای گذراندن اوقات فراغت و به دست آوردن تجربه­ای متفاوت، به این دهکده سفر می کنند.دهکدۀ وسف با فاصله داشتن از شهر و داشتن فضای سبز زیبا، هوایی پاک را به مشتاقان خود هدیه می دهد. افزونبر هوای پاک، آب سالم و گوارای این منطقه که برگرفته از طبیعت است، تازگی و طراوت خاصی دارد.
دهکدۀ وسف پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، تحولات بزرگی را تجربه کرده و تغییرات فراوانی را به خود دیده است. این دهکده بعد از انقلاب اسلامی در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت و از سال ۱۳۷۶به بعد به دستور مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای به دفتر تبلیغات اسلامی واگذار شد.
پس از ورود دفتر تبلیغات اسلامی به دهکدۀ وسف، فعالیت­های دهکده گسترده­تر شد و سعی شد از تمام قابلیت ­های موجود در منطقه به بهترین شکل استفاده شود. پس از مطالعاتی که انجام شد، دهکده شرایط را برای ورود به بخش توریسم و گردشگری مناسب دید و فعالیت­های خود را افزون بر بخش کشاورزی، در بخش گردشگری و نیز شیلات با جدیت آغاز کرد.
از آنجا که دهکدۀ وسف یکی از موسسات وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم است، همه تصمیم گیری های کلان، فعالیت­ها و هدف گذاری­ها که تا به حال انجام شده یا در آینده قرار است انجام شود، زیر نظر مسئولان محترم دفتر تبلیغات اسلامی صورت می­پذیرد.
برنامه­ ریزی­های مؤسسه، به­گونه ای است که در نهایت بتواند تمام هزینه­ های خود را از درآمدهای حاصل از فعالیت­های انجام شده در مؤسسه به دست آورد؛ مؤسسه در پی اجرای طرح­ها ، پژوهش­های بزرگ گوناگونی است که به سرمایه ­گذاری­های سنگین نیاز دارد، اما به طور قطع هنگامی که این پروژه­ ها، اعم از فرهنگی، عمرانی و تفریحی به بهره ­برداری برسد، برای مؤسسه مؤثر و مفید خواهد بود.

متاسفانه، اکثر سازمانها بعد از اینکه ERP را شروع می کنند، به فعالیت ارزیابی تکنولوژی می پردازند. تجربه نشان می دهد که ۲۵٪ منافع ERP ممکن است از ابزارهای نرم افزار جدید بدست آید.
۲-۱۲-۸-۱۰ برنامه ریزی پروژه
ایجاد برنامه کلی پروژه وظیفه سیستم پروژه می باشد. این برنامه شامل رهنمودهای کلی می باشد. احتمال بازنگری در این برنامه توسط سیستم و سازمان وجود دارد. برنامه پروژه شامل موارد زیر می باشد:
۲-۱۲-۸-۱۰-۱ ماموریت
شامل حوزه و اهداف پروژه می باشد.
۲-۱۲-۸-۱۰-۲ برنامه عملیاتی
در ارتباط با وظایف خاص، چارچوبهای زمانی و مسئولیت بهبود عملکرد در کسب و کار می باشد.
۲-۱۲-۸-۱۰-۳ برنامه پیاده سازی سیستم
این قسمت از برنامه کلی پروژه بیانگر چگونگی پیاده سازی سیستم جدید می باشد. مانند برنامه ریزی عملیاتی، وظایف، چارچوبهای زمانی و مسئولیتها مشخص می شود. این برنامه بوسیله کارکنان فناوری اطلاعات و عملیات پروژه تعیین می شود.
۲-۱۲-۸-۱۰-۴ برنامه آموزش و تعلیم
همانطوریکه در عامل اول بحث شد، سازمانهای موفق ۱۰۰ درصد نیروی کاری خویش را در زمینه سیستم جدید آموزش می دهند.
۲-۱۲-۹ مدل Yingjie
جیانگ در تحقیقی که در سال ۲۰۰۵ در مورد تجربیات پیاده سازی سیستم های ERP در کشور فنلاند پرداخت با استناد به تجربیات و مطالعات صورت گرفته اقدام به دسته بندی عوامل کلیدی موفقیت در پروژه های پیاده سازی سیستم های ERP به سه دسته کلی راهبردی، تاکتیکی و عملیاتی پرداخت (جیانگ^[۸۷]، ۲۰۰۵).
سطح راهبردی :
حمایت مدیریت ارشد:
جهت موفقیت پروژه های ERP، در سطح تصمیم گیریهای کلان سازمان و در راهبرد تعیین شده، بایستی دغدغه به کار گیری سیستم های ERP موجود باشد. در واقع فرایند تصمیم به پیاده سازی سیستم های ERP جزو تصمیماتی است که از سطوح مدیریت راهبردی به سطوح پایین تر اعلام می شود. موفقیت یک پروژه ERP در وابستگی کامل به انطباق سیستم ERP با اهداف کلان سازمان و نقش سیستم ERP در تحقق این اهداف قرار دارد.
سطح تاکتیکی :
مدیریت پروژه:
پروژه های پیاده سازی ERP با پیچیدگی خاص خود، نیازمند داشتن برنامه زمان بندی دقیق و کنترل قوی بر روی فعالیتهای تعریف شده، تخصیصی منابع و پیگیری مداوم با سایر ذینفعان پروژه می باشد که لازمه پیشبرد مناسب پروژه داشتن یک مدیریت پروژه در سطح عالی دارای توانایی های قوی و مقبولیت مناسب در سطح سازمان می باشد.
مهندسی مجدد فرآیندهای کسب و کار:
طراحی سیستم های ERP بر پایه استفاده از فرآیندهای استاندارد و بهترین روش های انجام کار استوار است. سازمانها جهت بهره گیری مناسب از ظرفیت های سیستم های ERP به مطالعه مدل کسب و کار و فرایند های جاری خود می پردازند تا با بهره گرفتن از اطلاعات کسب شده به مهندسی مجدد فرایند های خود جهت تطابق با سیستم ERP مورد نظر خود بپردازند. مهندسی مجدد فرآیندهای سازمان با توجه به سیستم ERP باعث می شود که سازمان در طول پیاده سازی سیستم ERP دارای حداقل نیاز به سفارشی سازی شود و به این ترتیب در زمان و هزینه برآورد شده جهت پیاده سازی سیستم، حداقل انحراف وجود داشته باشد.
استفاده از نرم افزار و سخت افزار مناسب :
یکی از مراحل مهم پیاده سازی سیستم های ERP، انتخاب بسته نرم افزاری مناسب با شرایط سازمان می باشد. میزان تطابق با سیستم های سنتی و بانک اطلاعاتی که بتواند نیازمندیهای خاص سازمان را پوشش دهد از مهمترین نکات در این مرحله است که بایستی با دقت در انتخاب نرم افزار و سخت افزار، سطح قابل قبولی از نیازمندی های اطلاعاتی و عملکردی سازمان پوشش داده شود.
سطح تاکتیکی :
آموزش و یادگیری :
سیستم های ERP به دلیل پیچیدگی ذاتی خود و میزان نفوذ در سطح عملیتی سازمان، نیزمند آموزش می باشند. منطق و ویژگی های سیستم ERP بایستی متناسب با سطح کاربری با افراد درگیر، آموزش داده شوند. فرایند آموزش و یادگیری به دلیل پویا بودن نیازمندی های سازمان و همچنین ارتقاء سیستم های ERP و یا تغییر در کاربران و فرآیندهای سازمان، یک فرایند همیشگی است که بایستی به صورت برنامه ریزی شده و مداوم در سازمان جاری باشد.
مشارکت کارکنان :
سیستم ERP به علت درگیری شدید با کاربران و نیز تغییراتی که برای سازمان تحمیل می کند، چالش های جدیدی برای کاربران ایجاد می کند. مشارکت افراد در مراحل مختلف پیاده سازی و نیز برقراری دوره های آموزشی در کم کردن این گونه مشکلات بسیار مؤثر است.

۱-۲-۴ مدل مفهومی پژوهش
مدل مفهومی پژوهش، الگویی نظری است که مبتنی بر روابط میان برخی از عواملی است که با اهمیت تشخیص داده شده اند. این چارچوب با بررسی سوابق پژوهش درباره موضوع به گونه ای منطقی جریان می یابد. به طور خلاصه مدل مفهومی، بیانگر پیوند میان متغیرهایی است که در پویایی موقعیت مورد بررسی مؤثر هستند (طاهر پور کلانتری و همکاران، ۱۳۸۹).
و با توجه به مدل مفهومی تحقیق و مطالعات اشاره شده در این فصل متغیرهای مورد نظر و منابع آن به شرح جدول (۲-۷) آورده می شود.
جدول ۲-۷: CSFهای مدل پژوهشی مورد استفاده و منابع آن

 

ردیف	CSF های مدل پژوهشی	منابع و رفرنس	ردیف	CSF های مدل پژوهشی	منابع و رفرنس
	پوشش کامل عملیات جاری سازمان توسط نرم افزار ERP	EI Amranietal. (2007) Plant &Willcocks(2007) Pabedinskaite (2010) Yingjie (2005)

جامعه آماری سازمان‌های کوچک و متوسط (کارگزارهای بورس اوراق بهادار تهران) می‌باشد که برای نمونه‌گیری از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده خواهد گردید..

ساختار پایان نامه
فصل اول به مقدمه و تعریف مساله و محدوده پایان نامه اختصاص یافته است.
فصل دوم به ادبیات موضوع تحقیق پرداخته و مفاهیم اولیه و مورد نیاز در حیطه موضوع پایان نامه بیان خواهد شد.
فصل سوم عوامل حیاتی موفقیت در پیاده سازی سیستم های هوش تجاری کشف و مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
فصل چهارم در این فصل مهم‌ترین عوامل حیاتی موفقیت با روش تاپسیس رتبه بندی شده و مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت
فصل پنجم و آخرین فصل به جمع بندی و نتیجه گیری مطالعات انجام شده پرداخته و فرصت‌های مطالعات آینده معرفی خواهد شد.
فصل دوم ادبیات و پیشینه تحقیق
مقدمه
در فصل اول با موضوع مورد بحث آشنایی پیدا کردیم حال در این فصل مفاهیم و تعاریف اولیه مورد کاربرد در فصول دیگر را با جزییات بیشتری دنبال خواهیم کرد. آن چه که در این فصل اهمیت دارد شناسایی و دسته بندی عوامل حیاتی موفقیت در پیاده‌سازی سیستم‌های هوش تجاری است، اما قبل از آن لازم است برخی از مفاهیم مورد استفاده به وضوح تعریف شده و آشنایی کافی با موضوع مورد بحث ایجاد شود. بنابراین ضروری است تعریفی عمومی از هوش تجاری ارائه شود و سپس به شناسایی سیستم هوش تجاری و مولفه‌های آن بپردازیم. همچنین به این دلیل که حوزه مورد بررسی سازمان‌های کوچک و متوسط هستند، آشنایی با معضلات و ویژگی‌های این سازمان‌ها ضروری به نظر می‌رسد، به همین علت دو بخش از این فصل به این موضوع اختصاص داده شده است. و در آخر آن دسته از عوامل حیاتی موفقیت که توسط دیگر نویسنده‌ها شناسایی شده ارائه خواهد شد.
هوش تجاری
تعارف مختلف هوش تجاری
کلمه هوش تجاری تعاریف متعددی دارد و به احتمال زیاد اولین بار در سال ۱۹۵۸ استفاده شده است[۱۰] . عبارت Business Intelligence(BI) که در فارسی به هوش تجاری ترجمه شده است برای اولین بار توسط هانس پیترلان در سال ۱۹۵۸ در مجله آی‌بی‌ام تعریف شد. از نگاه هانس پیترلان هوش تجاری عبارت است از: توانایی فهم روابط متقابل بین واقعیت‌های موجود به گونه‌ای که اقدام را به سوی هدفی مطلوب هدایت کند. ۳۱ سال بعد یک تحلیلگر به نام هوارد درسنر از گروه گارتنر در سال ۱۹۸۹ عبارت هوش تجاری را به صورت زیر تعریف کرد: واژه‌ای چتری برای تشریح کردن مفاهیم و روش‌های بهبود تصمیم‌گیری کسب‌وکار به واسطه استفاده از سیستم‌های پشتیبان مبتنی بر واقعیت.
در سال ۲۰۰۴ ماهاش اس. ریسینگانی هوشمندی را این‌گونه تعریف می کند: هوش تجاری یک عبارت چترگونه است که در ذیل آن معماری‌ها، ابزارها، پایگاه داده‌ها، ابزارهای تحلیلی، برنامه‌های کاربردی و متدولوژی‌ها باهم ترکیب می‌شوند [۱۱].
استک اُویاک و همکاران در سال ۲۰۰۷ [۱۲] هوش تجاری را فرایند جمع‌ آوری حجم عظیمی داده، تحلیل آن‌ ها و ارائه مجموعه‌ای از گزارشات سطح بالا دانسته که چکیده مفید این داده‌ها در فعالیت‌های کسب‌وکار، مدیریت را قادر به اتخاذ تصمیمات اساسی روزانه می کند.در شکل ۲-۱ زنجیره ارزش هوش تجاری مطابق تعاریف انجام شده ترسیم شده است که در آن می‌توان تطابقی بین تعریف استک اُویاک و همکاران وی یافت.
شکل ۲-۱ : زنجیره ارزش هوش تجاری
مطابق آنچه در شکل فوق مشاهده می‌شود، داده‌ها به اطلاعات تغییر شکل یافته و طی فرایند تحلیل و دسته بندی داده‌ها به اطلاعات تبدیل شده و با کنار هم قرار گرفتن این اطلاعات دانشی ایجاد می‌شود که در نهایت منجر به یک عکس العمل خاص در شرایط ویژه سازمان شده و در نهایت این عمل و تصمیم سازی برای سازمان ایجاد ارزش افزوده می کند.
زِنگ و همکارانش [۱۴] هوش تجاری را اینگونه تعریف می‌نمایند: فرایند دسته‌بندی، طرز عمل و انتشار اطلاعاتی که یک هدف دارد؛ کاهش عدم قطعیت در تصمیمات استراتژیک. کارشناسان هوش تجاری را “اصطلاح مدیریت کسب‌وکار دانسته که برای توصیف برنامه‌های کاربردی و تکنولوژی‌هایی استفاده می‌شود که برای جمع‌ آوری، ایجاد دسترسی به تحلیل داده و اطلاعات مربوط به سازمان بکارگرفته می‌شود، تا به اتخاذ تصمیمات کاری بهتر کمک نماید. ویژگی اصلی ابزار هوش تجاری این است که، توانایی جمع‌ آوری داده از منابع ناهمگون دارد، دارای روش‌های پیشرفته تحلیلی بوده و توانایی پشتیبانی از تقاضای چندین کاربر را دارا می‌باشد. زِنگ و همکارانش فناوری [۱۴] هوش تجاری را بر اساس روش تحویل اطلاعات، گزارش‌گیری، تحلیل آماری، تجزیه تحلیل تک منظوره و تحلیل گزاره‌ای، دسته‌بندی نموده‌اند.
سیستم های هوش تجاری
سیستم‌های هوش تجاری با تصمیم‌سازی، تحلیل اطلاعات و مدیریت دانش و ارتباطات انسان-کامپیوتر مرتبط است. بنابراین با سیستم‌هایی نظیر سیستم‌های مدیریت اطلاعات (MIS)، سیستم‌های پشتیبان تصمیم (DSS)، سیستم‌های اطلاعات اجرایی (EIS )، سیستم‌های مدیریت و مدیریت کارایی کسب و کار، در ارتباط هستند [۱۵]. سیستم‌های مدیریت اطلاعات عموما بر مکانیزه سازی فرآیندهای کسب و کار تمرکز دارند. سیستم‌های پشتیبان تصمیم تکنیک‌هایی برای تحلیل اطلاعات به منظور ارزیابی پتانسیل تصمیمات فراهم می کند. سیستم‌های اطلاعات اجرایی اطلاعات را در قالب یک مجموعه نمایش می‌دهد و برای مدیران اجرایی سطح بالا تدارک دیده شده است. در حالی که هدف هوش تجاری فراهم‌سازی، سازمانی هوشمند است که باید مزیت رقابتی ایجاد کند. در این سیستم‌ها قابلیت‌های سیستم‌های مختلف‌ای که قبلا به صورت مستقل کار می‌کردند را ترکیب می‌نمایند. هوش تجاری بر پشتیبانی از فرآیندهای کاری مختلف، به‌کارگیری رویکرد فرآیندی و تکنیک‌های تحلیلی پیشرفته تمرکز دارد. هوش تجاری توسعه یافته سیستم‌های پشتیبان تصمیم است.و از بسیاری جهات شیبه آن است. سیستم‌های هوش تجاری برنامه‌های رایانه‌ای هستند که تکنیک‌های هوش تجاری را پیاده‌سازی می‌کنند. در واقع سیستم هوش تجاری، یک سیستم اطلاعاتی است که ابزارهای هوش تجاری را برای تولید و تحویل اطلاعات بکار می‌گیرد. همان گونه که در شکل ۲-۲ نیز مشاهده می‌نمایید دانش تولید شده به کمک مولفه‌های هوش تجاری در نهایت توسط انواع سیستم‌های کسب و کار مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند.
شکل ۲-۲ : سیستم های مرتبط با هوش تجاری
همان طور که در شکل مشاهده می‌شود داده‌های مورد نیاز از سیستم های تراکنشی مختلف طی فرایند پردازش بر خط تراکنش استخراج شده و طی فرایند ایی تی ال ^[۱] در انباره داده ذخیره و مکعب‌های اطلاعات چندبعدی تولید می‌شود که توسط تمامی سیستم‌ها و کاربران قابل استفاده می‌باشد.
سیستم های هوش تجاری از دو دیدگاه تحلیل می‌شوند: تکنیکی و کسب و کار [۱۶] از دید تکنیکی سیستم هوش تجاری مجموعه ای از ابزارهای یکپارچه، فناوری‌ها و محصولات نرم‌افزاری است که برای جمع آوری داده‌های ناهمگون از منابع پراکنده استفاده شده و سپس داده‌ها تحلیل و یکپارچه می‌شوند تا در دسترس قرار گیرند. از دید سازمانی، سیستم‌های هوش تجاری روش خاصی است که مربوط به کار با اطلاعات و دانش، ارتباطات باز و به اشتراک گذاری دانش همراه با رویکرد جامع تحلیلی به فرایندهای سازمان است.
پیچیدگی و تطبیق‌پذیری سیستم‌های هوش تجاری مدرن، بدین معنی است که موفقیت در پیاده سازی این گونه سیستم‌ها نیاز به پایه‌های مستحکم روشمند و تئوری‌های اثبات شده علمی دارد[۱۷]. سیستم‌های هوش تجاری، داده‌های عملیاتی را با ابزارهای تحلیلی ترکیب می کند و اطلاعات پیچیده و رقابتی را به طرح‌ریزان و تصمیم‌سازان ارائه می‌دهند. هدف بهبود در بهنگام‌سازی و کیفیت ورودی‌های فرایند تصمیم‌گیری است. هوش تجاری برای درک قابلیت‌های موجود در سازمان، مورد استفاده قرار می‌گیرد. مانند گرایشات، جهت‌گیری‌های آینده بازار، فناوری‌ها، محیطی که سازمان در آن به رقابت می‌پردازد، فعالیت‌های رقبا و مفاهیم این فعالیت‌ها.
ابزارهای هوش تجاری
هوش تجاری شامل ابزارهای زیر است: ابزارهای گزارش‌گیری، ابزارهای داده‌کاوی، ابزارهای مدیریت دانش همچنین دارای مولفه‌های مختلف است، ابزارهای هوش تجاری، برنامه‌های کاربردی هوش تجاری و سیستم هوش تجاری. بر اساس تعریف رینچمارد و فرانسیس [۱۷] سیستم هوش تجاری این گونه تعریف می‌گردد: مجموعه‌ای از ابزارها، فناوری‌ها و نرم‌افزارهای برنامه‌ریزی است که برای گردآوری، یکپارچه‌سازی، تحلیل و ساخت داده‌های در دسترس، بکارگرفته می‌شود. بسیاری از تعاریف هوش تجاری بر روی قابلیت‌هایی تمرکز دارند که یک سازمان می‌تواند برای دستیابی به کارایی بالاتر و دستیابی به اهداف کسب و کار، دست یابد. هوش تجاری رابطه نزدیکی با مسائل انبار داده‌ها دارد، انباره داده‌ها تکنولوژی کلیدی برای ساخت چنین سیستم‌هایی است که داده‌ها را از منابع مختلف برای اهداف تحلیلی، یکپارچه می‌سازد [۱۸].
این اقدامات می‌تواند در قالب ابزارهای گزارش‌دهی و فناوری‌های داشبورد و حتی کارت‌های امتیاز متوازن، به صورت بسته‌های تصمیم یا گزارش‌های تحلیلی در اختیار مدیران و تصمیم‌گیران سازمان قرار گیرد و مسئولان را نسبت به پیامدهای مثبت و منفی اقدامات احتمالی آینده آگاه نموده و از این طریق بر اخذ تصمیمات بهتر و دقیق‌تر به مدیران کمک کند. شکل ۲-۳ نمایان‌گر ابزارهای هوش تجاری برای سطوح مختلف مدیریتی است.
شکل ۲-۳ : ابزارهای هوش تجاری برای مدیریت
که همان گونه که از شکل فوق پیداست، برای مدیران ارشد از داشبوردهای مدیریتی، برای مدیران میانی از پرس‌وجو و برای مدیران عملیاتی از گزارشات قالب‌بندی شده استفاده خواهد شد.
علت وجودی و مزایای هوش تجاری
هوش تجاری سازمان‌ها را قادر می‌سازد تا تصمیمات کاری را با آگاهی بیشتری اتخاذ کنند و منبعی برای مزیت‌رقابتی خواهند داشت. این مساله زمانی صادق است که سازمان‌ها قادر به قیاس اطلاعات از طریق شاخص‌ها در محیط خارجی بوده و پیش‌بینی دقیقی درمورد گرایشات آینده یا شرایط اقتصادی بدست آورند. هدف نهایی هوش تجاری بهبود در به هنگام بودن و کیفیت اطلاعات است.
کسب‌وکارهای مختلف پی برده‌اند که در این محیط بسیار رقابتی، با گام‌های سریع و مدام در حال تغییر کلیدی‌ترین کیمت توانایی پاسخ سریع و مناسب به این تغییرات است. هوش تجاری آنان را قادر می‌سازد تا با سرعت و دقت به تغییرات پاسخ دهند.
هوش تجاری فواید زیادی برای سازمان‌هایی که از آن استفاده می‌کنند، به ارمغان می‌آورد. می‌تواند بسیاری از کارهای حدسی در سازمان را حذف نماید، از این رو، ارتباطات بین بخش‌ها درحین هماهنگی فعالیت‌ها افزایش می‌یابد و سازمان‌ها را قادر می‌سازد تا به تغییرات در شرایط مالی بازار، ترجیحات مشتری و عملیات زنجیره تامین، پاسخ سریع بدهند. به طور کلی هوش تجاری کارایی سازمان به‌کارگیرنده را افزایش می‌دهد. اطلاعات معمولا در درجه اهمیت دوم از منابع سازمان قرار دارند (با ارزش‌ترین جزء در سازمان، افراد آن هستند[۱۹] . بنابراین زمانی که یک سازمان می‌خواهد تصمیماتی را بر اساس اطلاعاتی دقیق و به هنگام اتخاذ کند، می‌تواند کارایی را بهبود بخشد. همچنین اتخاذ تصمیمات را تسریع می کند تا تصمیمات سریع و دقیق با توجه به اطلاعات گرفته شود قبل از اینکه سازمان‌های دیگر بتوانند وارد عمل شوند. همین‌طور تجربیات مشتری را از طریق پاسخ به هنگام و مناسب به مشکلات و الویت‌های مشتری، بهبود می‌بخشد.
کاربران هوش تجاری شامل کلیه افرادی می‌باشند که از خروجی‌های هوش‌تجاری بهره‌مند خواهند شد که شامل:
کاربران عملیاتی
تحلیل‌گران و متخصصان
تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران سازمان
گروه اول کاربرانی هستند که امور عملیاتی و اجرایی سازمان را انجام می‌دهند و در واحدهای وظیفه‌ای مشغول فعالیت می‌باشند. گروه دوم متخصصان و کارشناسانی هستند که داده‌های موجود در سیستم‌های عملیاتی را دریافت کرده و پس از دسته‌بندی، اقدام به تجزیه و تحلیل برروی آن‌ ها می‌نمایند و سپس آن‌ ها را در قالب‌های اختصاصی جهت تصمیم‌گیری در اختیار مدیران ارشد قرار می‌دهند. این گروه از کارکنان می‌خواهند بدانند که در سازمان چه اتفاقی افتاده است؟ عوامل بروز اتفاق چه بوده و چه اتفاقی در حال وقوع است؟ عمده نیازهای این گروه عبارت است از: نظارت بر عملکرد کاربران اجرایی و پرس‌وجوهای موضوعی برای تصمیم‌سازی. گروه سوم را تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران سازمان تشکیل می‌دهند که شامل مدیران ارشد و سیاست‌گذاران سازمان هستند که تصمیمات لازم را در خصوص اداره سازمان اتخاذ می‌نمایند. عمده نیازهای این گروه عبارت است از: دسترسی سریع به شاخص‌های کلیدی عملکرد مجموعه سازمان و ارزیابی آن‌ ها.
سیستم هوش تجاری و مولفه‌های آن
سیستم‌های هوش تجاری پیشنهاداتی را برای مواجهه با نیازهای حاضر سازمان ارائه می کند. وظایف اصلی که سیستم‌های هوش تجاری با آن مواجه می‌شوند شامل اکتشاف هوشمند، یکپارچگی، اجتماع و آنالیز چند بعدی داده‌هایی که از منابع مختلف اطلاعات جمع‌ آوری شده‌اند.
شکل ۲-۴ : کاربران هوش تجاری
همان گونه که در شکل فوق مشاهده می‌شود، سیستم‌های هوش تجاری داده‌ها را از سیستم‌های اطلاعاتی داخلی سازمان ترکیب نموده و سپس با داده‌هایی که از محیط خارجی بدست آورده‌اند (مانند آمارها، صورتحساب مالی و پرتال‌های سرمایه گذاری و پایگاه داده‌های متفرقه)، ترکیب می‌نمایند. چنین سیستم‌هایی اطلاعات بروز، قابل اعتماد و کافی ،موثربر جنبه‌های مختلف فعالیت‌های سازمان، را فراهم می‌سازند. سیستم هوش تجاری بعد از پیاده‌سازی، توانایی دسترسی، به‌کارگیری و اشتراک داده و اطلاعات به طریقی موثر و مرتبط را فراهم می‌سازد به گونه‌ای که کارایی کسب‌وکار افزایش می‌یابد.
سیستم‌های هوش تجاری برای هوشمندسازی اکتشاف، یکپارچه‌سازی، اجتماع و تحلیل چندبعدی داده‌های نشات گرفته از منابع اطلاعاتی مختلف، بکار گرفته شده‌اند [۲۰]. تمامی سیستم‌های هوش تجاری حداقل به چهار مولفه خاص برای ایجاد هوشمندی در کسب‌وکار نیازمند هستند. این مولفه‌ها شامل انباره داده‌ها، ابزارهای استخراج و انتقال داده^[۲]، تکنیک‌های فرایند تحلیل برخط و داده کاوی؛ می‌باشد [۲۱] که در شکل ۲-۵ مشاهده می‌نمایید.
انباره داده‌ها
انباره‌داده‌ها مجموعه‌ای از داده‌های کسب‌وکار مرتبط است که سازمان‌دهی و تایید اعتبار شده است، به گونه‌ای که می‌تواند برای پشتیبانی از تصمیم‌گیری‌های کسب‌وکار تحلیل شود. علت محبوبیت انباره‌داده‌ها به دلیل داده‌هایی است که از پایگاه‌داده‌هایی استخراج شده است که پراکنده و گاهی ناهمگون و در برخی مواقع خارج از سازمان هستند. انباره‌داده‌ها موضوع‌گرا هستند.آن‌ ها وابسته به زمان هستند، به این معنی که آن‌ ها به یک نقطه از زمان در سیستم اطلاعاتی نگاه لحظه دارند و قابل به‌روزرسانی نیستند به طوری که یکپارچگی تاریخی در نقطه‌ای که نگاه شده حفظ شود.
انباره‌داده‌ها، برخط نیستند، بدین معنی که آن‌ ها در سیستم‌های مختلفی اقامت دارند که درحال ذخیره‌سازی یک عکس فوری از داده‌ها هستند.انبارداده‌های جدید به طور مدام با داده‌های حیاتی کسب‌وکار به‌روزرسانی می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که داده‌ها در دقیقه در دسترس تصمیم‌سازان قرار دارند. حساسیت داده‌ها قبلا توسط سازمانی که از انباره‌داده‌ها استفاده می کند، تعیین شده است.داده‌ها تاریخی هستند، خلاصه‌ای از تراکنش‌های قبلی که زمان تحلیل می‌توانند دانش ارزشمندی را زمان تصمیمات مدیریتی به ارمغان آورند. این تصمیمات بر اساس تاریخچه کسب‌وکار که انباره‌داده نگهداری می‌کند، تهیه شده است.انباره‌داده مولفه اصلی از سیستم‌های هوش تجاری است [۲۲].
یک انباره‌داده که به خوبی پیاده‌سازی شده باشد، به راحتی قابل استفاده است، بازیابی اطلاعات در آن با سرعت انجام می‌گیرد، اطلاعات بیشتری را ذخیره می‌سازد، بهره‌وری را افزایش می‌دهد، باعث اتخاذ تصمیمات بهتری می‌شود، مزیت رقابتی سازمان را افزایش می‌دهد.نتیجه این که نقش اصلی انباره‌داده‌ها فراهم آوردن درکی از مشکلات، فرصت‌ها و عملکرد بر مبنای هوش تجاری که تصمیم‌سازی را سهولت می‌بخشد [۲۳].
ابزارهای استخراج و انتقال داده
فرآیندها و ابزارهای استخراج و انتقال داده در برابر استخراج داده‌ها از یک یا چندین سیستم منبع مسئول هستند، به گونه‌ای که داده‌ها با قالب گوناگون را به داده با قالب استاندارد تبدیل می‌کنند و سپس این داده را در انباره‌داده‌ها بارگذاری می‌کنند.راه‌ حل ‌های استخراج و انتقال داده به سه مرحله مجزا تقسیم می‌شود تا داده‌ها را از منابع مختلف جمع‌ آوری و تبدیل نموده و سپس نتیجه را در انباره‌داده ذخیره کند. این سه مرحله در قسمت بعد شرح داده شده است:
مرحله استخراج: در این مرحله شامل دسترسی به داده منابع مختلف و گاهی ناهمگون. این منابع اغلب بر روی سکوی‌های مختلف بوده و می‌تواند بخشی از سیستم اطلاعاتی مشتریان باشد [۲۴].

 

 

پلیت شیشه ای-شعله

 

 

بشرشیشه ای -پیپت

 

 

لوله آزمایش-بورت

 

 

شکل ۳-۱ دستگاه رفر کتومتر شکل ۳-۲ ترازو دیجیتال ۲۱۰ گرم با دقت ۰۰۰۱ /۰

شکل ۳-۴ دستگاه کروماتوگرافی گازی شکل ۳-۳ آون تحت خلا
شکل ۳-۵ دستگاه اسپکتوفتومتر
۳-۴استخراج روغن :
روغن هسته های آسیاب شده به مدت ۵ ساعت به روش سوکسله استخراج گردید در این روش از پترولیوم اتر با محدوده جوش ۴۰-۶۰ درجه سانتی گراد طبق روش AOCA04/948استفاده شد وپس از تبخیر حلال تحت خلا روغن خالص برای نمونه هسته عناب در سه تکراربدست آمد. هسته بدون روغن تحت خلا خشک و برای انجام آزمایشات نگهداری می شود .

۳-۵تجزیه شیمیایی هسته عناب :
برای انجام آزمون های شیمیایی ابتدا هسته آسیاب شده در آون با دمای ۱۰۰ درجه سانتی گراد خشک و ضمن تعیین درصد رطوبت بقیه آزمایش ها روی نمونه خشک انجام گردید.
۳-۵-۱اندازه گیری رطوبت و ماده خشک :
اندازه گیری رطوبت و ماده خشک بر اساس روش وزنی و طبق روش رسمی ۱۰/ ۹۲۵ AOCA صورت پذیرفت . سنجش روغن بر اساس روش سوکسله AOCA 04/948انجام شد .
رطوبت%-۱۰۰=% ماده خشک
۳-۵-۲اندازه گیری خاکستر :
برای اندازه گیری خاکستر از روش AOCA 03/923 استفاده شد که بر اساس آن نمونه در کوره الکتریکی ۵۵۰ درجه سانتی گراد تا ایجاد خاکستر سفید رنگ و رسیدن به وزن ثابت حرارت داده شد .
۳-۵-۳اندازه گیری درصد پروتئین :
درصد پروتیین نمونه خشک بر اساس روش کجلدال AOCA13/948 تعیین گردید.
موادشیمیایی لازم برای انجام آزمون اندازه گیری پروتئین هسته عناب عبارتند از :
اسید سولفوریک –کاتالیزور کجلدال – سود ۳۲ درصد – اسید ووریک ۲ درصد – اسیدکلریدریک ۰٫۱ نرمال – معرف برومو کروزو گرین و مخلوط متیل رداست ومراحل انجام آزمایش هضم – تقطیر و تیتراسیون است و ما وزن نمونه هسته عناب را ۱۰۰ گرم در نظر گرفته ایم .
۳-۵-۴اندازه گیری درصد فیبرخام :
درصد فیبر خام نیز بر اساس روش ۱۰-۳۲ AACCیعنی روش هضم در قلیا و سپس اسید و اندازه گیری وزن نهایی باقی مانده محاسبه گردید. اساس اندازه گیری فیبر عبارتست از :
مواد آلی خشکی که پس از جوشانیدن نمونه چربی گرفته شده خشک با اسید سولفوریک و سود سوز آور جوشان باقی می ماند .
۳-۶تعیین میزان و ترکیب اسیدهای چرب :
جهت تعیین میزان و ترکیب اسیدهای چرب ابتدا متیله کردن نمونه های روغن طبق دستورالعمل ISO شماره ۵۵۰۹انجام گردید. سپس متیل استرها توسط روش گاز کروماتوگرافی AOAC با شماره ۲۲/۹۶۳ شناسایی شدند(AOAC,1999).
بدین منظور دستگاه گاز کروماتوگرافی مدل Agilent 7890 مجهز به دتکتور از نوع FID(یونیزاسیون توسط شعله هیدروژن)داده پرداز DS-1000 interface متصل به کامپیوتر و نرم افزار کنترلی chem station مورد استفاده قرار گرفت، ستون مورد استفاده HP.88با ماهیت قطبی از جنس شیشه و به طول ۳۰ متر و قطر داخلی ۳۳/۰ میلی متر، ضخامت فاز ساکن ۲۵/۰ میکرومتر برنامه ریزی دمایی ستون از ۱۰۰ تا ۱۸۰ درجه سانتیگراد، افزایش دمایی با آهنگ ۳۰ سانتی گراد در دقیقه به مدت ۳ دقیقه از ۱۰۰ تا ۱۸۰ درجه افزایش یافته و بعد از ۸ دقیقه ایست در این دما با آهنگ ۱۰ سانتی گراد در دقیقه به ۲۲۰ سانتی گراد می رسد و ۲ دقیقه در این دما می ایستد. جهت تفکیک اسیدهای چرب از استرهای متیلیک آنها که نقطه جوش بسیار پائینی دارند استفاده شد. برای تهیه استرهای متیلیک اسیدهای چرب ۱/۰ گرم روغن را با ۰۵/۰ میلی لیتر محلول متانولی هیدروکسید پتاسیم ۲ نرمال(۶/۵گرم هیدروکسید پتاسیم +۱۰۰ میلی لیتر متانول)در لوله آزمایش مخلوط و سپس به محلول حاصل ۳ میلی لیتر هپتان نرمال اضافه شد. لوله به مدت ۵ دقیقه روی بهم زن برقی قرار گرفت تا گلیسرول آن ته نشین شود و استر متیلی در لایه رویی قرار گیرد. میزان تزریق ۲/۰میکرولیتر و دمای قسمت تزریق ۲۲۰ درجه سانتی گراد تنظیم شد.
۳-۷تعیین اندیس پراکسید :
اندیس پراکسید یک چربی یا روغن عبارت است از میلی اکی والان اکسیژن موجود در یک کیلو گرم چربی یا روغن اساس عمل :مقدار بیش از حد لزوم یدور پتاسیم به نمونه اضافه گردد و ید آزاد شده در اثر وجود پراکسید در روغن را با محلول تیو سولفات سدیم بسنجید.
هدف :تعیین این اندیس جهت داوری درجه فساد روغن ها بکار می رود قبل از خرید دانه های روغنی باید این اندیس مشخص گردد اگر میزان اندیس پراکسید بیش از مقدار مجاز باشد از دانه روغنی مذکور برای خوراکی استفاده نگردد زیرا اندیس پر اکسید میزان اکسیژن ترکیب شده با روغن را که منجر به تولید پراکسید می شود نشان می دهد.
۳-۷-۱معرف ها وحلال ها :
۱-حلال :دوحجم اسید استیک گلاسیال را با یک حجم کلروفرم مخلوط کنید .
۲-یدور پتاسیم اشباع :۴قسمت یدور پتاسیم را در ۳ قسمت آب مقطر حل کنید و در شیشه تیره نگهدارید.
۳-محلول تیو سولفات استاندارد :(۰۲/۰ یا ۰۰۲/۰ نرمال )
۴-معرف نشاسته (۵/۰ گرم درصد )

رویه قضایی نیز تاکنون غالباً در مواردی که در مقررات کیفری از شخص سخن به میان آمده، منظور و مخاطب واقعی آن را اشخاص طبیعی دانسته است. اما در قوانین به مواردی برمی‌خوریم که مجازات اشخاص حقوقی نیز در نظر گرفته شده است^[۹۱].
با این همه قانونگذار در همه موارد به صورت یکسان عمل نکرده و در بعضی از موارد ترجیح داده تا مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی را متوجه افراد حقیقی بداند^[۹۲]. به نظر می‌رسد قانونگذار ایران سعی کرده است تا در ارتکاب جرم توسط اشخاص حقوقی همواره فاعل مادی را مسئول قلمداد نماید، یعنی کسانی که در تحقق تصمیم خلاف به نحوی مباشرت و شرکت داشته‌اند را مقصر و مشمول تحمل کیفر بداند.
با این توضیحات نتیجه می‌گیریم که نظریه مسئولیت جزایی اشخاص حقوقی در تعدادی از نظام‌های حقوقی مورد پذیرش قرار گرفته است. البته در حقوق ایران، با توجه به توضیحاتی که داده شد نظر قانونگذار صریح و واحد و مشخص نیست و در صورتی که شخصیت حقوقی را واجد مسئولیت جزایی بدانیم، موجب می‌شود که اشخاص حقیقی عضو شخصیت حقوقی یا سهام‌داران آن در انتخاب نمایندگان و مدیران شخص حقوقی دقت کافی مبذول نمایند و آنها را تحت نظارت خود در آورند تا مبادا با نقص قوانینی که تاثیر در اقتصاد دارد، موجبات اخلال در نظم عمومی و اختلال در نظام اقتصادی کشور ایجاد شود. همان‌طور که سود حاصل از یک جرم در یک شرکت یا مؤسسه یا انجمن به تمام عناصر و ارگان‌ها و افراد آن می رسد، کیفر آن نیز باید برای همگی متصور شود و نباید فقط یک یا چند نفر خاص مانند مدیر عامل یا هیأت مدیره آن را متحمل گردند و دیگران از کیفر معاف باشند. در حالی که اگر شخص حقوقی بار مجازات را به دوش بکشد، این امر موجب می‌شود که منتفعین از عمل مجرمانه نیز به تبع انتفاع از جرم کیفر آن را ببینند و همان‌گونه که مسئولیت مدنی در مورد این اشخاص اعمال می‌گردد، پذیرش مسئولیت جزایی نیز مفید خواهد بود. البته این کیفر، پرداخت جریمه و مصادره اموال و انحلال و تعطیلی موقت خواهد بود که اثر بازدارندگی نیز دارد. لذا می‌توان ادعا نمود که ایران در این زمینه سیاست تلفیقی را اتخاذ نموده، بدین صورت که گاه شخص حقوقی را به لحاظ کیفری مسئول دانسته و زمانی اشخاص حقیقی را به واسطه ارتباطی که با مسئولیت شخص حقوقی دارند مسئول شناخته است.

بند سوم- اقسام ضرر به اعتبار تعداد زیان دیدگان و قابلیت تعیین آنها
زیانهایی که در جامعه دیده می شود، بنا به جنس و طبع آن، و شرایط و اوضاع و احوال خاص، گاه متوجه اشخاص معین می شوند و گاه عده یا گروهی را تحت الشعاع خود قرار می دهد. بر این اساس، می توان زیان را به دو گونه زیان شخصی و زیان جمعی تقسیم کرد.
الف- ضرر شخصی
معنای شخص در «ضرر شخصی»^[۹۳] وسعت و دامنه گسترده ای دارد، زیرا در اینجا دیگر منظور از شخص یک فرد طبیعی با خصوصیات یاد شده نیست، بلکه دایره شمول افراد آن گسترش می‌یابد. این نوع از زیان (معنوی یا مادی) زمانی محقق می‌گردد که ضرر متوجه شخص یا اشخاص محدود و معینی شود. پس درمی‌یابیم در «ضرر شخصی» زیان تنها در برگیرنده یک شخص خاص نبوده که صرفاً فردی از آن آسیب ببیند، و معنای موسع شخص در این اصطلاح در بر گیرنده جمعیت و افرادی محدود و محصور است که تسلط، احاطه و توزیع عدالت با ابزار قانونی برای این جماعت معمولاً میسر و امکان‌پذیر است.
در این نوع از ضرر که مبنا و مقصود اصلی بحث ما نیست، زیان دیده و شخصی که رأساً در دعوی ذی‌نفع است برای اینکه قادر باشد درخواست مطالبه جبران خسارت نماید، ناگزیر است منطبق با قواعد عمومی طرح دعوا نموده و ادعای خویش را به اثبات برساند^[۹۴]. از باب مثال، یک مجتمع‌ساز مبادرت به تخریب ساختمان قدیمی خود می‌کند که به علت عدم رعایت نکات ایمنی منجر به خراب شدن قسمتی از ساختمان مجاور می‌شود که متعلق به یک شرکت تولیدی است و افرادی «محدود و معین» از این عمل زیان می‌بینند. همچنین زمانی که به علت نوسانات برق وسائل الکتریکی ساکنان یک محله سوخته و از کار می‌افتد و در اینجا اداره برق باید جوابگوی جبران این زیان باشد. یا در موردی که یک کارخانه دوچرخه‌سازی اشتغال به تولید دوچرخه دارد و کارخانه دیگر با کپی‌برداری همان دوچرخه را تولید می‌کند؛ یا زمانی که به کادر هیات دوچرخه‌سواری اهانتی می‌شود.
در مورد اول شخص حقیقی به شخص حقوقی آسیب می‌رساند و در مورد دوم برعکس، این شخص حقوقی است که به شخص حقیقی ضرر می‌زند و در حالت بعدی هر دو اشخاص حقوقی هستند که به یکی از اشخاص حقوقی زیان وارد می‌گردد و در مورد آخر نیز زیان از سوی شخص حقیقی به شخصیت حقوقی صورت می‌گیرد. اما در تمام مصادیق فوق از این لحاظ که همه زیان دیدگان افرادی محدود و محصور هستند که از این عمل متضرر می‌گردند و هر چند جمعی از افراد در این حادثه صدمه می‌بینند اما از آن جهت که این افراد قابل احصاء و شناسایی می‌باشند پس این دست از زیان‌ها را باید ضرر شخصی دانست.
ب- ضرر جمعی
نقطه مقابل زیان شخصی، زیان جمعی است که به طور مشروح در فصل بعدی به مفهوم آن پرداخته می شود. برهمین اساس، بحث پیرامون آنرا به محل آن وامی گذاریم.
بند چهارم-شرایط ضرر قابل مطالبه
برای اینکه زیانی قابل جبران باشد، شرایطی را باید داشته باشد، که تعداد آنها محل اختلاف است. اما حداقل وجود سه شرط اول، لازم است.
الف-مسلم باشد
تنها به صرف امکان ورود زیان، نمی توان توقع جبران خسارت را داشت. اما درمورد زیان هایی که به وقوع پیوسته وضع به شکل دیگری است و در صورت اجتماع شرایط عرف پرداخت خسارت را می پذیرد؛ به عنوان مثال، مالک خودروئی مدعی است که یک کامیون در اثر تصادف با ماشین او دو میلیون ریال به وی خسارت وارد نموده و در نهایت دادگاه با اخذ نظریه کارشناس وارد کننده زیان را محکوم به جبران ضرر می نماید. اما برعکس، قبل از حدوث این زیان و با تکیه بر حدث و گمان احتمالی نمی توان چنین ادعائی داشت .
ب- مستقیم باشد
مقصود از بی واسطه بودن ضرر این است که بین فعل زیانبار و ضرر حاصله حادثه دیگری وجود نداشته باشد، به نحوی که بتوان گفت عرفاً ضرر از همان فعل ناشی شده است؛ به عنوان مثال، یک حقوقدان فرانسوی در مثالی گفته، اگر کسی گاو بیماری را به دامداری بفروشد و در اثر سرایت بیماری سایر گاوهای خریدار تلف شود و در نتیجه او نتواند به تعهد خود درباره رساندن شیر به کارخانه ها عمل کند و مزرعه خود را شخم زند و از این راه خسارتی متوجه خریدار شود، همه این ضررها را نمی توان از فروشنده گاو مریض خواست. درواقع، علت منحصر ازبین رفتن گاو مریض خطای فروشنده بوده است و گاه نیز رابطه علیت بین مریض شدن سایر گاوها را نیز می توان پنهان نمودن این بیماری شمرد. ولی نسبت به شخم زدن زمین و انجام نشدن تعهد دامداران در مقابل دیگران (و گاه سرایت بیماری ) ، بی مبالاتی خریدار و چگونگی قراردادها نیز مؤثر بوده است. به هر حال این شرط بیشتر مربوط به احراز رابطه علیت فعل شخص و ایجاد ضرر است تا با رعایت شرایطی زیان قابل مطالبه باشد. البته منظور از ضرر مستقیم این نیست که هیچ کدام از عوامل دیگر در ورود ضرر دخیل نبوده اند، بلکه منظور این است که گاهی علت های موجود در ورود زیان آنچنان در هم گره خورده اند که به سختی می توان زیان را ناشی از عامل منحصری دانست. بنابراین کافی است که بتوان بین فعل انجام شده و زیان وارده رابطه سببی عرفی برقرار نمود . هرچند عوامل دیگری نیز در بروز زیان وجود داشته باشد. قانون مدنی در تصدیق این استدلال بیان می نماید که در صورت اجتماع مباشر و مسبب همیشه مباشر نزدیک ترین علت است، مگر جائی که سبب قوی تر از مباشر باشد .^[۹۵]
ج– جبران نشده باشد
طبیعی است که خسارت یک بار قابل تادیه باشد. بنابراین حتی درموردی که چند شخص خسارتی را وارد می کنند، با جبران خسارت ازسوی یکی از عاملان ورود زیان، دیگران در مقابل زیاندیده از تعهد به پرداخت مبرا می گردند^[۹۶]. به هرحال، درموردی که قانونگذار چند نفر را به طور تضامنی مسئول جبران خسارت می داند ، گرفتن خسارت از یکی دیگران را از تادیه معاف می کند و در هیچ حالتی زیاندیده حق ندارد ضرری را دوبار بگیرد.^[۹۷]
د- قابل پیش بینی باشد
در مسئولیت قراردادی این مبنا به عنوان قاعده ای مورد قبول واقع گردیده و عهدشکنی را زمانی مستحق جبران خسارت دانستند که ضرر ایجاد شده برای وارد کننده زیان قابل پیش بینی و یا اقلاً در نظر عرف قابل تصور باشد. چنانچه نمی توان این داوری را منصفانه دانست که زیانی نامتعارف و دور از انتظار را در اجرای تعهد به حساب قصور یا کاهلی متعهد به حساب آورده و او را ملزم به جبران نمود. پس نه در مسئولیت قراردادی و نه در مسئولیت قهری، در صورت بروز زیانی که تصور و امکان ورود آن نمی رفته را نباید منتسب به متعهد دانسته و او را وادار به جبران خسارت نمود.^[۹۸] به عنوان مثال، جنگ روابط اقتصادی، اجتماعی ، سیاسی و حتی فرهنگی را تحت تاثیر قرار می دهد ، و برخی اوقات متعهد را در تحریم ها تشدید و امکان دسترسی به مواد اولیه دشوار و یا محال می گردد . هر چند که پدیده جنگ قابل تصور است . اما در شرایطی ناشی از جنگ در انجام تعهد اختلالی ایجاد می کند که قوه قاهره محسوب می گردد و اجرای تعهد را از قدرت متعهد خارج می سازد؛ مثلاً هرگاه تنگه های بین المللی مسدود یا کشتی مورد اصابت مهاجمین واقع و یا کشوری را در لیست تحریم اقتصادی قرار می دهند، در این موارد بی شک حوادث خارجی تشکیل قوه قاهره ای را می دهد که اجرای تعهد را غیر ممکن می سازد و این عامل چون غیر قابل تصور و پیش بینی بوده مطالبه ضرر را بی اثر می نماید ». ^[۹۹]
هـ- ویژه باشد
برخی از حقوق دانان، ویژه یا خاص بودن^[۱۰۰] زیان را نیز، از شرایط ضرر قابل مطالبه دانسته اند و در بیان مفهوم این شرط گفته‌اند: زیان هنگامی جبران‌پذیر است که متوجه شخص یا اشخاص معینی گردیده باشد. خسارتی که به همه شهروندان یا گروهی از آنان وارد آید «زیان» نیست، بلکه «هزینه عمومی» به شمار می‌رود.
ویژه بودن زیان، به این معنا است که تنها شخص‌یا اشخاص معینی از کاری زیان‌ دیده باشند و نه یک گروه بزرگ یا همه یا اکثریت مردم یک جامعه. پس اگر در پی اقدام دولت یا یکی از نهادهای دولتی، مردم یک شهر یا اکثریت شهروندان زیان‌دیده باشند، چنین زیانی قابل جبران نیست، مگر این که خود دولت یا سازمان یا نهاد زیان‌زننده مربوط بخواهد و بتواند چنین زیان‌هایی را نیز جبران کند. در توجیه مسئول نبودن دولت در چنین مواردی گفته شده، که ظلم یا بی‌عدالتی به‌گونه‌ای یکسان، میان همه شهروندان تقسیم شده است و به اصطلاح مصداق «ظلم بالسویه عدل است» می باشد. البته عام بودن زیان با تکراری بودن آن یکی نیست. اگر زیان وارده به اشخاص معین، چندین بار تکرار شود، از ویژه یا خاص بودن آن نمی‌کاهد و زیان عام نمی‌شود و زیان‌زننده (نهادها و سازمان‌های اداری)، هر بار باید زیان وارده را جبران کنند^[۱۰۱].
زیان‌ها یا هزینه های عمومی بیشتر هنگامی است که کشور برای تحقق برنامه‌‌هایی برای آسایش عمومی؛ مانند ساختن بزرگراه‌ها، باغ‌های همگانی، آموزشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و … نیاز به زمین دارد و به سلب مالکیت‌های گسترده دست می‌زند. در این فرض و در بهترین حالت، سازمان مربوط بهای روز زمین را پرداخت می کند و نه بیشتر و چه بسا که مالکان زمین نخواهند زمین را بفروشند. چنین کارهایی، اغلب از اعمال حاکمیت بوده و طبق قانون مسئولیت مدنی، می توان پذیرفت که زیان‌های وارده از این اعمال، قابل جبران نمی باشد^[۱۰۲]. اما قلمرو این نظر را نباید چنان گسترش داد، که در هر دو مورد که عمل زیانبار دولت موجب ورود خسارت به عده زیادی از مردم گردد، خسارت را جبران‌ناپذیر بینگاریم. مثلاً اگر به منظور اجرای برنامه‌های عمومی، نظیر احداث سد، دولت اراضی بخشی از یک ناحیه را تملک کند، نباید با تمسک به نظریه مزبور خسارات مالکان پیشین را جبران نا‌پذیر دانست. بر عکس، همان نظریه جبران خسارت را الزامی می‌داند زیرا هر چند عده خسارت‌دیدگان بسیار است، اما از عده کسانی که در جامعه از انجام برنامه عمومی سودمند می‌شوند، به مراتب کمتر است و بر این اساس، نمی‌توان ضرر را جمعی به‌شمار آورد. توسل به تئوری اعمال حاکمیت نیز صرف‌نظر از آنکه اصل نظریه امروز تقریباً متروک مانده است، در این‌گونه موارد امکان‌پذیر نیست، زیرا همان طور که خواهیم دید، قسمت انتهایی ماده ۱۱ قانون مسئولیت مدنی ناظر بر مواردی بسیار استثنایی است و قاعده ای عمومی از آن استنباط نمی‌شود.
به هرحال، در مقام جمع بندی آنچه گذشت، می توان گفت: زیان‌های جمعی که ویژه و قابل جبران نیستند، دارای دو مفهوم هستند: نخست، خساراتی که به جمع نامحدودی وارد آمده و چنان منتشر شده که به دشواری می‌توان زیان‌ را محدود به اشخاصی معین کرد؛ مثلاً‌ چنانچه جنگی درگیرد و دخالت دولت در آن موجب بحران‌های اقتصادی گردد و مردم از افزایش قیمت‌ها و کمبود ارزاق دچار خسران شوند، ضرر چنان فراگیر است که هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند، به طور مستقیم و قاطع از تصمیم دولت زیان ‌دیده است. بر این اساس، هیچ زیان دیده ای نمی‌تواند خود را زیان‌دیده اصلی بداند و از این بابت اقامه دعوی کند. مفهوم دوم، زیانهایی است که به عده زیادی از مردم یک شهر یا ناحیه یا گروه خاصی وارد گردد. به طور مثال، ممکن است در اثر خطای مأمور اداره برق، برق ناحیه یا بخشی از شهر قطع شود و وسایل برقی مردم آن بخش، آسیب‌های فراونی ببیند. در این فرض چگونه می‌توان گفت که چون همگی به تساوی مورد ظلم واقع شده‌اند، عدالت رعایت شده است و نباید دعوای خسارت آنان را شنید؟ در صورت بروز چنین واقعه‌ای، هر یک از ساکنان آن ناحیه، متحمل زیانی مستقیم شده‌اند که به خطای کارمند دولت منسوب شده و بنابراین دولت عهده‌دار جبران آن است. در چنین مواردی، نمی‌توان تساوی همگان در برابر هزینه‌های عمومی را به برابری عمومی در قبال خطاهای اداری دولت تعبیر کرد و سازمان‌ عمومی را از جبران خسارت معاف دانست^[۱۰۳]. در نتیجه، از میان این دو مفهوم، مفهوم نخست صحیح تر است.
گفتار دوم- ارتکاب فعل زیانبار
در مسئولیت مدنی باید عملی به وقوع پیوسته و منجر به زیان گردیده باشد، تا بتوان مولد ورود زیان را به جبران خسارت واداشت، اما این فعل نیز باید دارای شرایطی باشد که به شرح ذیل بیان می گردد.^[۱۰۴]
بند اول – لزوم نامشروع بودن فعل زیانبار
آنچه مسلم است در هر موردی که عملی باعث زیان به دیگری شود الزاماً توأم با مسئولیت مدنی نخواهد بود، زیرا لازم است اخلاق، افکار عمومی و قانون عملی را که منتهی به ورود زیان شده ناشایسته بداند.^[۱۰۵] چنانچه قانونگذار در صدر ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی چنین مقرر می دارد: « هر کس بدون مجوز قانونی، عمداً و یا در نتیجه بی احتیاطی …. موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود، مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می باشد » و می توان از معنای مخالف آن برداشت نمود، در صورتی که عملی همراه با مجوز قانونی باشد مسئولیتی را در پی نخواهد داشت. در تأیید این بیان ماده ۱۵ قانون مسئولیت مدنی بیان داشته است، چنانچه شخصی در مقام دفاع مشروع موجب خسارت بدنی یا مالی فرد متعدی گردد، مسئول خسارت نیست، مشروط بر اینکه خسارت وارده متعارف و متناسب با دفاع باشد.
بند دوم – شرایط توجیه کننده عمل زیانبار
برخی اعمال، به رغم اینکه موجب زیان دیگران است، چون قانون آن را لازم برای اجرای حقی دانسته، مسئولیتی به بار نمی آورد و عرف و جامعه آن را مباح می شمرند. ولی، بعضی اوقات نیز، به جهت سرشت کاری که انجام گردیده یا به دلیل حکم قانون، نمی توان عملی را که در شرایط عادی ممنوع و سبب ایجاد ضمان است نامشروع شمرد یا مشمول تقصیر دانست. در این شرایط و اوضاع و احوال مرتکب مستحق سرزنش نیست و جبران خسارت از او خواسته نمی شود.^[۱۰۶]
اوضاع و احوال خارجی و استثنائاتی را که سبب مشروع شدن فعل زیانبار و معافیت از مسئولیت می گردد، نباید با نداشتن تقصیر یکی دانست. زیرا در مورد ضرورت اثبات حادثه خارجی، لازم نیست که ثابت شود شخص تقصیری نداشته است، بلکه باید ثابت گردد که برای انسانی متعارف غیر ممکن بوده است عملی غیر از کار خوانده دعوی انجام دهد.^[۱۰۷] چنانکه قانونگذار از دفاع مشروع در مادۀ ۱۵ قانون مسئولیت مدنی بدین مضمون حمایت می کند: کسی که در مقام دفاع مشروع موجب خسارت بدنی و مالی شخص متعدی شود، مسئوول خسارت نیست، مشروط بر اینکه خسارت وارد بر حسب متعارف متناسب با دفاع باشد. در تکمیل آن قانون مجازات اسلامی هم در ماده ۱۶۱ این گونه بیان می دارد:
« هر کس در مقام دفاع از نفس یا عرض و یا ناموس خود یا دیگری در برابر هر گونه تجاوز فعل و یا خطر قریب الوقوع عملی انجام دهد که جرم باشد، در صورت اجتماع در شرایط زیر قابل تعقیب و مجازات نمی باشد:

 

• • دفاع با تجاوز خطر متناسب باشد،

 

• • عمل ارتکابی بیش از حد لازم نباشد،

 

• • توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملاً ممکن نباشد و یا مداخله قوای مذکور در رفع تجاوز و خطر مؤثر واقع نشود.

 

• • تبصره: وقتی دفاع از نفس و یا ناموس و یا عرض و یا آزادی تن دیگری جائز است که او ناتوان از دفاع بوده و نیاز به کمک داشته باشد.»

 

گفتار سوم- احراز رابطه سببیت
در اغلب آثار حقوقی در تعریف سبب گفته شده که، فعلی است که اگر انجام نمی شد خسارتی نیز به بار نمی آمد. لیکن لازم به یادآوری است مسئولیت مدنی زمانی جبران خسارت را برای وارد کننده زیان به دنبال دارد که اجتماع سه عنصر ( ضرر، فعل زیانبار و رابطه سببیت ) یکجا و به اجتماع مهیا باشد، تا قادر بود مسئولیت را به اثبات رساند. تنها به استناد ورود ضرر و یا ارتکاب تقصیر نمی توان آثار مسئولیت مدنی را محقق دانست و لازم است تا رابطه سببیت بین این دو فاکتور ثابت شود. چنانکه مقنن در ماده ۲ قانون مسئولیت مدنی اشعار می دارد: « در مواردی که وارد کننده زیان موجب خسارت مادی یا معنوی زیان دیده باشد، دادگاه پس از رسیدگی و ثبوت ضرر عامل را به جبران خسارت مزبور محکوم می نماید » از معنای مخالفت این ماده چنین استنباط می گردد که اگر وجود رابطه سببیت احراز نگردد، خوانده مسئول جبران خسارت نخواهد بود.
نظر به اینکه اغلب نظام های حقوقی مسئولیت مدنی، اصولاً بر پایه تقصیر استوار گردیده و در مواردی که مصالح جامعه اقتضا کند قانونگذار برای جبران ضرر نامشروع یا خطری که برای دیگران ایجاد شده است، مسئولیت بدون تقصیر را نپذیرفته است. لیکن چون اصل بر تقصیر بنا گردیده هر جا که در نوع مسئولیت تردید شود می توان مبنای مسئولیت مذکور قرار داد و برای تحقق این امر، وجود و اثبات تقصیر فاعل زیان را ضروری دانست. بحث تقصیر در بین اصول کلی مسئولیت مدنی جایگاه ویژه ای دارد، زیرا هم مبنای مسئولیت است و هم مهمترین نقش را در اثبات رابطه سببیت دارد.^[۱۰۸]
هرگاه سبب واحد باعث بروز حادثه ای گردد، باز شناختن وارد کنندۀ زیان با مشکل جدی مواجه نیست. دشواری انتساب رابطه سببیت زمانی بروز پیدا می کند که تقصیر، شرط ایجاد مسئولیت نباشد تا با توجه به حوادث بوجود آمده با لحاظ بی احتیاطی یا غفلت طرف قادر بود مسئول جبران خسارت را معین کرد. در این زمان باید محرز گردد که با بیرون کشیدن آن فعل یا ترک فعل آن زیان باز واقع می گردید؟
ارتباط بین رابطه سببیت، فعل زیانبار و ضرر، زمانی کاربرد بیشتری دارد که اسباب متعددی در حدوث ضرر دخیل باشند،^[۱۰۹] که در این حالت برای تعیین سبب اصلی با مشکل مواجه می گردیم. در این راستا نظریه پردازان وادار به ارائه راهکارهائی شده اند، که به اختصار اشاراتی به این دیدگاه ها می شود.
بند اول- نظریه برابری اسباب
طبق این نظریه در شرایطی که موجبات ورود زیان همگی به یک مقدار در بروز ضرر دخالت داشته و همۀ عوامل در عرض یکدیگر باشند و نتوان هیچ یک یا تعدادی از عوامل را باعث ورود زیان اعلام کرد و نتوان بین عوامل مؤثر یا غیر مؤثر تمایزی قائل شد، در این حالت چاره ای جز اینکه همه را مسئول جبران خسارت دانست باقی نمی ماند. ماده ۳۳۵ قانون مدنی این نظریه را مبنا قرار داده و چنین بیان می کند:
« در صورت تصادم بین دو کشتی یا دو قطار راه آهن یا دو اتومبیل و امثال آنها مسئولیت متوجه طرفی خواهد بود که تصادم در نتیجه عدم یا مسامحه او حاصل شده باشد و اگر طرفین تقصیر یا مسامحه کرده باشند هر دو مسئول خواهند بود.»
طبق نظریه فوق در فرضی که ضرر تجزیه ناپذیر باشد چاره ای جز تساوی مسئولیت وجود ندارد. در نتیجه باید گفت هر یک از دو سبب باید نصف خسارت را پرداخت کند.^[۱۱۰] این همان راه حلی می باشد که قانون مجازات اسلامی به عنوان قاعده عمومی توزیع مسئولیت میان چند سبب پذیرفته است.^[۱۱۱] این نظریه بر مبنای تقصیر استوار است و در مسئولیت بی تقصیر نتیجه مطلوبی ندارد. تعمیم این نظریه به سایر موارد می تواند باعث زحمت مضاعف دادرس گردد، تا در هر دعوا تمام اسباب دور و نزدیک را به میدان فراخواند و گام در راهی بی پایان نهد و از این گذشته عادلانه به نظر نمی رسد که برای همه اسباب ورود ضرر سهمی برابر قائل شد که هریک تاثیر متفاوتی در بروز زیان داشته اند .
پاره ای از حادثه ها گرچه مقدم و زمینه ساز ضرر هستند ولی هیچ رابطه منطقی یا عرفی بین آنها و تحقق ضرر وجود ندارد و در حالی که در مصادیق دیگر نتایج زیانبار چنان ارتباطی بین سبب و ورود زیان به چشم می خورد که به سختی می توان تمایز و یا درجه ای برای شدت دخالت قائل شد ؛ مثلاً اگر شخصی درب خودرو را باز گذارد و دیگری آنرا بسرقت ببرد و در راه تصادف کند و موجب بروز خسارت شود، آیا می توان اسباب تساوی را برای مالک و سارق قائل شد؟ به همین جهت برخی از طرفداران این نظریه درصدد اصلاح و تعدیل آن برآمده و از میان سبب متعدد آنرا که همراه یا تقصیر سنگین تر است سبب شمرد. در فرض فوق تقصیر از ناحیه سارق صورت گرفته و رابطه ای منطقی، نزدیک و سنگین بین بروز خسارت و غفلت مالک مشاهده نمی گردد.^[۱۱۲]
بند دوم- نظریه سبب نزدیک یا آخرین سبب
طرفداران این نظریه اسباب دورتر را مؤثر در ایجاد مسئولیت نمی دانند و سبب نزدیک را مستحق جبران زیان تشخیص می دهند، زیرا جانبداران این نظریه بر این باورند که تا قبل از ورود این سبب همه چیز در حالت عادی و طبیعی خود قرار داشته ، و این آخرین سبب بوده که باعث بر هم خوردن توازن و اوضاع و بروز زیان گردیده و از آن جهت که قضاوت درباره تمام علل کاری بس دشوار و طاقت فرسا است و چه بسا در برخی موارد پایان ناپذیر است، پس علت مستقیم و بی واسطه را که در تیر رس و سهل الوصول است ملزم به جبران خسارت می نمائیم.^[۱۱۳]
آثار این نظریه بر برخی از مواد قانونی سایه افکنده آنچنان که ماده ۵۲۰ قانون آئین دادرسی مدنی این گونه بیان می کند:
«در خصوص مطالبه خسارت وارده ، خواهان باید این جهت را ثابت نماید که زیان وارده بلاواسطه ناشی از عدم انجام تعهد یا تاخیر آن و یا عدم تسلیم خواسته بوده است در غیر اینصورت دادگاه دعوای مطالبه خسارت را رد خواهد نمود . »
شکی نیست که این نظریه را نمی توان به همه موارد تسری داد و در بسیاری از موارد نزدیک ترین سبب نمی تواند در حکم مؤثرترین اسباب هم باشد و نباید از کنار این واقعیت به سادگی گذشت که گاهی اسباب دورتر می تواند نزدیکترین توجیه برای بروز ضرر باشد؛ به عنوان مثال، اگر شخصی به عمد مکانی را به آتش بکشد و دوستی بی اطلاع و از روی مزاح درب خروجی را به روی فرد قفل کند، منطق و عرف نمی پذیرد که آخرین سبب را مسئول جبران دانست. ^[۱۱۴]
بند سوم- نظریه سبب متعارف اصلی
براساس این نظریه هرگاه چند عامل در بوجود آمدن ضرر دخالت داشته باشند، همگی در زمره سبب قرار نمی گیرند و تنها عامل یا عواملی را می توان سبب دانست که عرفاً موجب بروز خسارت شده اند. پس طبق این نظریه مناط برای شناخت سبب مسئولیت، عرف است. پس شخصی را می توان مسئول شناخت که عرف و جامعه چنین انتسابی را معقول و منطقی بداند. در اوضاع و احوال استثنائی که سببی بطور اتفاقی باعث بروز زیان میگردد و در شرایطی که در اثر پیش آمدهای غیر عادی نتایجی حادث می گردد، نمی توان اسباب را مسئول دانست؛ به عبارتی مقصر تنها مسئول حوادثی است که در نظر عرف قابل پیش بینی و محتمل باشد ، و هر اندازه درجه قرابت سبب میان عامل وارد کننده ضرر و زیان بیشتر باشد امکان انتساب به شخص وارد کننده ضرر قوی تر می گردد. این اماره در صورتی حاصل می گردد که درجه احتمال حداقل به نقطه ای برسد که عرف به آن اعتنا نموده و آنرا معتبر بداند.
در این نظریه هدف اصلی دستیابی به سبب عرضی حادثه است؛ به عنوان مثال، اگر در تصادف دو خودرو مسافری را که بیماری قلبی داشته و معمولاً این تصادف در شرایط عادی منجر به مرگ نمی شود؛ اتفاقاً شخص که بیمار قبلی بوده فوت کند، راننده در تصادف مسئول فوت شخص مذکور نیست یا اگر ویزای تاجری به موقع صادر نگردد و او از انعقاد قرارداد در کشوری دیگر بازماند، آیا می توان کارکنان صدور ویزا را در بروز این زیان مسئول شناخت . به همین ترتیب است که ماده ۳۵۳ قانون مجازات اسلامی بیان می کند:

فصل پنجم
حزب دموکرات قوام:
۵-۱-ریشه های اولیه تشکیل حزب دموکرات:
چنان که گفتیم قوام السطنه پس از بازگشت از سفر مسکو تصمیم به تشکیل یک حزب سیاسی گرفت و این تصمیم را با عده ای از رجال ایرانی از جمله سردار فاخر حکمت در میان گذاشت و از آنها خواهش کرد تا برای ایجاد وحدت نظر مقدمات تشکیل یک حزب سیاسی را فراهم آورند.

سردار فاخر و دوستانش حزب ایران نو را تشکیل دادند. چند روز بعد هیئت مرکزی حزب را نیز انتخاب کردند و لیست اسامی هیئت مرکزی را برای ملاحظه نزد نخست وزیر بودند و ضمناً گفتند که هیئت مرکزی حزب ایران نو جناب اشرف را به عنوان رهبر مخفی حزب تعیین کرده است. قوام السطنه وقتی که لیست اسامی هیئت مرکزی حزب ایران نو را مرور کرد دریافت که این هیئت نمی تواند در کار خود توفیق حاصل نماید. به طوری که بعدها در یکی از مجالس گفت او عقیده داشت که با رجال صاحب عنوانی مثل سردار فاخر حکمت نمی شود به جنگ پاچه ور مالیده هایی مثل پیشه وری، اردشیر آوانسیان و رضا روستا رفت. این بود که فعالیت های مقدماتی حزب ایران نو مورد تأئید او قرار گرفت و شخصاً حزب دموکرات ایران را تشکیل داد و خود را نیز به عنوان رهبر کل حزب معرفی کرد. قوام درباره حزب دموکرات می گوید که «تأسیس حزب دموکرات ایران بزرگترین خدمت به تاریخ این مملکت است و روزی که حب و بغض ها پایان یافت و حقایق آشکار شد. هر انسان با وجدانی ناچار به اعتراف این نکته خواهد گردید.» قوام در ادامه می گوید « با این ترتیب حزب دموکرات ایران تأسیس شد و کم کم به صورت یک قدرت بزرگ اجتماعی درآمد و به یاری این اجتماع قوی که شهرت بین المللی یافت وحدت ملی از نو در سراسر کشور تجدید شد و زمینه برای باز گرفتن آذربایجان فراهم گردید… آذربایجان نجات یافت و ارتش بدون جنگ و خونریزی وارد تبریز شد» (غلامحسین میرزاصالح ۱۳۹۱-ص ۲۱ و ۲۲).
احمد قوام در خاطرات خود درباره ی علل تشکیل حزب دموکرات چنین می نویسد: «توجه اساسی عمال شوروی در ایران، بیش از طبقات دیگر به طبقه ی کارگر ایران معطوف بود. آنان می کوشیدند که با تبلیغ و تحریک و تجهیز کارگران موجبات یک جنبش سریع و یک کودتای کارگری را فراهم کنند. به همین مناسبت با تمام قوا به تقویت شورای متحده ی مرکزی پرداختند و هرجاکه چندنفر کارگر وجود داشت فوراً برای آنان حوزه ای ترتیب میدادند و ایشان را به قبول عضویت حزب توده و شورای متحده ی مرکزی وادار می کردند. مبلغین حزب توده برای دمیدن روح انقلابی به کارگران، به نقاط مختلف کشور اعزام می شدند و عوام الناس را علیه دستگاه دولت بر می انگیختند. رفته رفته تبلیغات عوامل حزب توده و شورای متحده ی مرکزی مؤثر واقع شد و قدرت لیدرهای هر روز سخن از اعتصاب و عصیان به میان می آمد. در اصفهان و مازندران نفوذ و مداخله ی کارگران در امور مختلف قید و حدی نمی شناخت، کارفرمایان از بیم جان و به اجبار، تصمیمات شورای متحده مرکزی را بی چون و چرا گردن می نهادند. در شهر تهران رضا روستا چون سلطانی بی تخت و تاج، و به عبارت دیگر مانند یک نایب حسین کاشی شهرنشین حکمروایی می کرد. دیگر ادامه ی این وضع قابل تحمل نبود. برای آن که توسعه ی نفوذ لیدرهای احزاب کارگری را سد کنم و از اجحافات کارگران نسبت به طبقات مختلف مردم جلوگیری کنم تدابیری به کار بردم و وزارتخانه ی جدیدی به نام وزارت کار تشکیل دادم و بر آن شدیم که به موجب قانون خاصی روابط بین کارگران و کارفرمایان را معین کنم و بدین وسیله از تجاوز و تعدی ممانعت نمایم. به علاوه تصمیم گرفتن در مقابل سلاح دشمن، حربه ی مشابه و مؤثری به کار برم و بازار حزب توده و شورای متحده ی مرکزی را با تأسیس یک دکان بزرگ تر، از رونق بیندازم. از این رو ضرورت تشکیل یک حزب و دسته ی قوی و متشکل ذهن مرا به سختی مشغول داشت.» (همان-ص ۲۲۶، ۲۲۷).
وی در ادامه می گوید «تشکیل حزب دموکرات در آن موقع از لحاظ و جهات دیگر نز بسیار به موقع بود، زیرا در تمام کشور کلیه ی طبقات اعم از مالک و تاجر وکارفرما و مستخدمین دولت و مأمورین انتظامی از عربده جویی ها و گستاخی های خرابکاران و عواملی که مستقیم و غیرمستقیم به وسیله ی حزب توده و یا سایر مراجع روسی تقویت می شدند به ستوه آمده و در جستجوی پناهگاه و مأمنی بودند تا از شر مزاحمت ها و اهانت ها و سخت گیری های سبعانه ی بعضی از افراد حزب توده یا وابستگان به شورای متحده ی مرکزی و سایر اعمال تحت الحمایه ی شوروی رهایی یابند (همان، ص ۲۲۸-۲۲۹).
قوام در بخش های دیگری از خاطرات خود علاوه بر اینکه تأکید می کند برای مقابله با نفوذ عوامل شوروی وحزب توده و فرقه ی دموکرات آذربایجان و حزب کومله کردستان اقدام به تشکیل حزب دموکرات ایران نموده بود، هدف دیگر خود را از تشکیل حزب دموکرات را جلوگیری از راه یافتن عوامل ارتجاع و متنفذین محلی و طفیلی های خون آشام به مجلس پانزدهم می داند.(همان، ص ۲۲۸)
۵-۲-نطق رادیویی قوام درباره تشکیل حزب دموکرات:
به هر روی در شب یکشنبه نهم تیرماه ۱۳۲۵، طی یک پیام رادیویی، احمد قوام، نخست وزیر وقت ایران، تشکیل حزب دموکرات ایران را اعلام نمود. متن پیام به شرح زیر بود: «هموطنان عزیز، به طوری که استحضار دارید اینجانب از بدو زمامداری پیوسته ساعی بودم که با اتکا به مردم و افکار عمومی موجبات اتحاد و اتفاق را میان دولت و ملت از هر حیث فراهم نمایم و برای همین منظور است که واجب نمی دانم گاهی به وسیله ی رادیو مستقیماً با عموم افراد کشور تماس گرفته و آنان را از اوضاع و احوال مملکت و منویات خود مستحضر سازم. بر هیچ یک از هموطنان عزیز پوشیده نیست که غفلت دولت های گذشته و خبط های پی در پی نمایندگان تحمیلی و عمال و عناصر ارتجاع، چه مخاطرات عظیم را از لحاظ سیاست خارجی و داخلی برای ایران تهیه کرده بود و موقعی که اینجانب بر حسب امر اعلیحضرت همایونی قبول مسئولیت نموده و زمام امور را در دست گرفتم، وارث وضع اسفناک و آشفته ای گردیدم که شاید در تاریخ ایران کمتر نظیر داشته است. باید اعتراف کنم که فقط علاقه ی اینجانب به خدمتگزاری، استظهار به اعتماد و حسن نیتی بود که از طرف عموم طبقات کشور در موارد مختلف بحرانی پیوسته به اینجانب ابراز می گردید و همین اطمینان سبب شد که با وصف اوضاع آشفته و یأس آمیز ۵ ماه قبل، به اتکای پشتیبانی عموم آزادی خواهان کشور، حاضر شدم زمام امور را در دست گرفته و قبول مسئولیت نمایم. به طوری که هموطنان عزیز استحضار دارند، شش ماه قبل بر اثر سوءسیاست متصدیان امور و غفلت زمامداران مسئول، با اقامت قوای خارجی در ایران و تحریکات پی در پی علیه آزادی خواهان و خصوصاً برادران آذربایجانی و تیرگی روابط با همسایه شمالی و افکار عمومی دچار چنان یأس و نومیدی شده بود که هر آن انتظار می رفت بر اثر برادرکشی و جنگ داخلی و پیش آمد حوادث غیرمترقبه، موجبات ازدیاد اضطراب و پریشانی ملت ایران فراهم گردد. امشب لازم می دانم با اشاره به گذشته و اقداماتی که به عمل آمده، نظریات خود را نسبت به آینده به استحضار ملت ایران برسانم. البته کیفیت اقداماتی که در این مدت کوتاه به عمل آمده، بر هیچ یک از هموطنان عزیز پوشیده نیست و بدیهی است تخلیه ی کامل ایران از قوای خارجی، برجسته ترین موفقیت ای مدت کوتاه بشمار می رود. زیرا با تخلیه ی ایران از قوای خارجی زمینه مساعد و آزادی عمل برای آغاز اصلاحات مهم و اساسی بدست آمده است. پوشیده نماند که تخلیه ایران از قوای خارجی در نتیجه ی ایجاد حسن تفاهم با اتحاد جماهیر شوروی میسر گردید و بدیهی است که رفع سوءتفاهمات گذشته در نتیجه مسافرت اینجانب به مسکو ومذاکراتی که با ژنرالیسم استالین و سایر رجال مهم شوروی در مسکو نمودم و بعد در تهران با سفیر کبیر اتحاد جماهیر شوروی در ایران انجام دادم و منجر به عقد موافقت نامه گردید.
جبران غفلت های گذشته در استقرار روابط حسنه و صورت آمیز روی پایه صمیمیت و احترام متقابله با اتحاد جماهیر شوروی در کلیه شئون کشور تأثیر نموده و در واقع ختم این مسئله مهم انجام یکی از بزرگترین آرزوهای ملت ایران به شمار می رود. و تعیین است تأثیرات مطلوب آن در زندگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دو کشور دوست و همسایه در آینده مشهود و محسوس خواهد گردید. در مسائل داخلی مشکل آذربایجان در رأس امور بوده و باعث نهایت مسرت است که مذاکرات مربوط به آن با وصف اشکالات فراوان بالاخره در نتیجه حسن نیت طرفین حسن پایان یافته و این موضوع که مولود خیانت ها و غفلت های گذشته بود، بالاخره به نفع آزادی و وحدت ملی ایران حل و تصفیه گردیده است؛ تقلیل کامل در هزینه ی زندگی مردم، منع کشت تریاک، تصمیم به تقسیم خالصه جات دولتی میان زارعین و تهیه مقدمات اصلاحات بزرگ اجتماعی که در اعلامیه های مختلف اشاره به آنها شده از جمله اقداماتی است که در این مدت کوتاه به عمل آمده است. اگر خلاصه ای از اقدامات این مدت را گوشزد نمود، منظور خودنمایی نبوده است، بلکه می خواهم قسمتی از بیلان این مدت کوتاه را به استحضار ملت ایران و عموم آزادی خواهان که پشتیبان حقیقی من بوده و در تمام این موفقیت ها شریک و سهیم هستند برسانم. با کمال تأسف باید اعتراف نمود که عناصر کهنه پرست با وصف این حقایق روشن و غیرقابل انکار و عملیات مثبتی که به نفع کشور در این مدت کوتاه به عمل آمده، معذلک ساکت ننشسته و برای اینکه مردم مملکت ما را از نتیجه ی زحمات و اقدامات این مدت محروم ساخته و بار دیگر آزادی را از ملت ایران سلب نموده مسلط بر اوضاع شوند به انواع و اقسام دسائس و تحریکات دست زده و موفقیت خود را در ایجاد اختلاف میان آزادی خواهان می دانند.
اینجانب که مسئول حفظ مصالح و منافع ایران بوده و مصمم به تقویت افکار مترقی و اصول دموکراسی در سرتاسر ایران می باشم و به اتکای پشتیبانی عموم آزادی خواهان ایران مسئولیت سنگین زمامداری را عهده دار گردیدم، هیچگاه در مقابل دسائس و تحریکات عمال نالایق و عناصر مشکوک که در نتیجه ی غفلت های پی در پی آنها، مملکت به سوی پرتگاه خطرناک سوق داده شده بود، ساکت ننشسته و اجازه نخواهم داد که این قبیل عناصر بر علیه آزادی ملت ایران به عملیات خصمانه خود ادامه دهند. از طرفی لازم می دانم، عموم آزادی خواهان ایران را مخاطب قرار داده و از آنها درخواست کنم که با حفظ نظم و ترتیب در صفوف آزادی خواهان و دفع هر نوع تحریکات ارتجاعی در میان خود اهتمام نموده، موفقیت را در آینده ی تأمین نمایند و بر اثر همت و مساعی خود ایران آزاد و دموکراتیک را بوجود آورند و برای اینکه در آینده تحت برنامه و نظم معینی بتوانیم موفقیت های بیشتری را بدست آوریم و نظر به اینکه اصول دموکراسی ایجاب می کند که در سایه تشکیلات اجتماعی و برنامه ی مشخص دموکراتیک به سوی اصلاحات پیش برویم، مصمم شدم با پشتیبانی عناصر فعال و آزادیخواه، حزبی را به نام دموکرات ایران تشکیل دهم. برنامه ی حزب دموکرات ایران تنظیم و امشب منتشر می شود تا عموم آزادی خواهان از کیفیت آن استحضار حاصل نمایند و عملیات و فعالیت حزبی بعد از ۱۵ روز دیگر در تمام کشور شروع خواهد شد و در این مدت برای عموم آزادی خواهان فرصت خواهد بود که برنامه ی منتشره را مورد مطالعه قرار دهند و برای پیشرفت اصلاحات تشریک مساعی نمایند. اینجانب تعیین دارم که تشکیل حزب دموکرات ایران موجب خواهد شد که میان عموم آزادی خواهان و احزاب آزادی خواه، اتحاد و یگانگی حقیقی ایجاد شود، تا در سایه ی این اتحاد بتوانیم در آینده به وسیله ی اجرای سریع اصلاحات و انجام اقدامات اساسی رفاه و آسایش ملت ایران را که افتخار خدمتگزاری آن را داریم، تأمین نمائیم. و باید صریحاً گفته شود که بنام حفظ مصالح کشور و تأمین آزادی و آسایش ملت ایران، هر دسیسه و مانعی که در راه پیشرفت برنامه اصلاحات و حصول موفقیت ظاهر شود، با نهایت قدرت دفع خواهم نمود. اما راجع به آینده: ملت ایران حق دارد از کسانی که مسئول اداره کشور می باشد خواستار شود که با اتخاذ تدابیر لازمه و اجرای اصلاحات ضروری رفاه و آسایش مردم در آینده از هر جهت تأمین شود و افکار مترقی و اصلاح طلب در سرتاسر ایران رواج پیدا نماید. اصول کلی سیاست اینجانب در آینده در برنامه ی حزب دموکرات ایران تصریح شده و با مطالعه ی آن، کیفیت و چگونگی اصلاحاتی که موردنظر است درک خواهد شد. ولی لازم می دانم در بعضی مسائل توضیحات بیشتری دهم. سیاست خارجی اینجانب در آینده، مانند گذشته، متکی بر حفظ استقلال و مصالح ایران خواهد بود و بدیهی است اساس آن روی حفظ دوستی و تشیید روابط حسنه با کلیه دول خصوصاً اتحاد جماهیر شوروی و بریتانیایی کبیر و ممالک متحده آمریکا استوار خواهد گردید. و چون معتقد هستم در روابط بین المللی هر قدر معنی و مفهوم کلمات و جملات بیشتر روشن شود، به نحوی که هرگونه ابهام و سوءتفاهم برطرف گردد، حصول موفقیت در تشیید مناسبات حسنه بیشتر مسر خواهد بود. لازم می دانم، مفهوم حقیقی روابط حسنه را توضیح نمایم. سالهاست که ایران، با هیچ دولتی جنگ نداشته و روی تشریفات ظاهری و پرتکل های جاری با کلیه ی دول دارای روابط حسنه بوده است، ولی در تمام این مدت آنچه تجاوز به حقوق ایران و ایرانیان شده است، متأسفانه به نام حفظ روابط حسنه و احترام به استقلال ایران صورت گرفته است. سیر تکامل ملل و رواج آزادی و افکار مترقی و دموکراتیک در سرتاسر جهان ایجاب می کند که من بعد، حق آزادی و حاکمیت ملت ایران از هر جهت محترم باشد و رعایت گردد. و اجرای معامله اقویا با ضعفا و مداخله در امور داخلی ایران به نام روابط حسنه و احترام به استقلال ایران، برای همیشه ترک گردد. اینجانب مصمم هستم، استقلال و آزادی حقیقی ملت ایران را حفظ نموده و لازمه روابط حسنه را در عدم مداخله هر دولتی در امور داخلی ایران می دانم. ملت ایران که سالهاست به علت مداخله دیگران، عقب مانده و نتوانسته است به ترقیاتی که استعداد ذاتی و موقعیت های جهانی آن اقتضاء می کند نائل گردد، امروز مصمم است که حاکم بر مقدرات خود گردد و سرنوشت خود را آزادانه و بدست خود تعیین نماید. ایران باید بدین وسیله مقام حقیقی خود را در جهان بار دیگر احراز نماید. من یقین دارم که کلیه دول دوست به تمایلات حقیقی ملت ایران توجه نمده و مفهوم حقیقی روابط حسنه و احترام به استقلال ایران را درک خواهند نمود. و به نمایندگان و مأمورین خود در ایران دستور خواهند داد که، علاوه بر احتراز از هرگونه مداخله در امور داخلی ایران، قسمی رفتار نمایند که با اصول دیپلماتیک که میان ملل راقیه معمول است مخالفت نداشته و قلوب و احساسات ایرانیان را جریحه دار نسازند.
اینجانب مادام که مسئول امور کشور می باشم، تنها وسیله ی تحکیم حکومت ملی و تثبیت استقلال ایران را به وسیله ی عدم مداخله ی دیگران در امور داخله ایران می دانم و به همین جهت در حین اینکه خواهان استقرار بهترین مناسبات با کلیه ی دول متحابه، خصوص اتحاد جماهیر شوروی و بریتانیای کبیر و ممالک متحده آمریکا می باشم، اجرای اصل فوق را در مناسبات خارجی خود حتمی و ضروری خواهم دانست. بر عموم هموطنان عزیز پوشیده نیست که اینجانب با طی کلیه ی مراحل سیاسی و اجتماعی امروز، دیگر هوس مقام و مرجعیت رسمی ندارم، و اگر با این مشکلات، بار سنگین و طاقت فرسای اداره ی امور کشور را بر دوش گرفته ام، فقط به منظور خدمت به آب و خاکی است که در آن پرورش یافته، و خود را به آن مدیون می دانم. باید عناصر کهنه پرست برای همیشه، این نکته را درک نمایند که، با بیداری ملل و افکار که در سرتاسر جهان رواج یافته، عقربه ساعت زمانه دیگر رو به عقب نخواهد رفت و امروز که ملت ایران تشنه ی اصلاحات می باشد و از خدمتگزار دیرین خود انجام سریع اصلاحات را خواستار است، اینجانب به اتکای عموم آزادی خواهان ایران با نهایت جدیت و قدرت، مصمم هستم حق ملت ایران را ادا نموده و مفهوم حقیقی حکومت ملی را رعایت نمایم. مفهوم حقیقی حکومت ملی اینست که مردم حاکم بر مقدرات خود باشند و اقدامات حکومت به منظور تأمین رفاه و آسایش اکثریت مردم صورت گیرد. و افراد و عناصر غیرمسئول نیز در امور دولت مداخله ننمایند. نصیحت من به عموم آزادی خواهان ایران امشب این است که با رعایت ترتیب و نظم، صفوف خود را محکم و متحد سازند و بدانند که عوامل بدخواه و نفع پرست که هویت آنها برای ملت ایران محرز و علم می باشد، با نهایت فعالیت کوشش خواهند نمود، اجرای اصلاحات را به تأخیر انداخته، و میان آزادی خواهان تولید نفاق نمایند، تا در انتخابات آینده که مقدمات آن در شرف تهیه می باشد، ایجاد اختلاف کنند. غافل از اینکه کشور ایران مانند کلیه ی ملل جهان، دیگر رو به ارتجاع نمی رود. و آینده به سمت جوانان مترقی سپرده خواهد شد، که در مکتب رجال، یعنی احزاب وطن پرست تربیت یافته، و خود را سربازان آزادی و خدمتگزاران حقیقی ملت بدانند. امیدوارم در روزگار آینده که مقدرات و سرنوشت ایران، بر اثر فداکاری و همت ما باید تعیین گردد، خواهیم توانست بر اثر شایستگی اعمال خود، رشد سیاسی و اجتماعی ملت ایران را در مقابل دنیا به اثبات برسانیم، تا در مقابل خدا و ملت ایران و تاریخ همیشه سرافراز و سربلند شویم. این جانب که تمام اوقات شبانه روز، خود را وقف مردم و خدمتگزاری به ملت نموده ام، روزی خود را مستحق استراحت خواهم دانست، که در بهبود وضع مردم و تأمین رفاه و آسایش آنها، به وسیله انجام اصلاحات ضروری، موفقیتی حاصل نموده باشم. و تا حصول نتیجه ثابت و قطعی، علی رغم تمام تحریکات و دسائس با اتکای نیروی وسیع آزادی خواهان و خدمت خود ادامه داده، و دقیقه ای از انجام وظیفه غفلت نخواهم نمود.
اینکه دستت میرسد کاری بکن پیش از آن کز تو نیاید هیچ کار
(روزنامه ی اطلاعات، (۱ تیرماه ، ۱۳۲۵ سال بیست و یکم شماره ی ۶۰۹ )- ص ۱، ۲)
۵-۳-علل تشکیل حزب دموکرات:
پس از بازگشت از مسکو، اولین مرحله ی بازی ای که قوام می خواست با روس ها بکند تشکیل حزب دموکرات ایران بود. زیرا او خوب می دانست که برای مقابله با جمعیتی موجود یک جمعیت مشابهی لازم است و تشخیص داده بود که با سرنیزه نمی توان به جنگ اجتماع رفت. بنابراین برای از هم پاشاندن حزب توده و فرقه ی دموکرات آذربایجان و حزب کومله کردستان لازم بود یک حزب قوی و متشکل در سراسر مملکت به وجود آورد تا در هنگام لزوم بدست مردمی که در این حزب سیاسی اجتماع می کنند آن احزاب را کوبید و برای همیشه قلم قرمز به روی آنها کشید. پروفسور پرواندابراهامیان در کتاب معروف خود «ایران بین دو انقلاب» در مورد تشکیل حزب دموکرات ایران می نویسد: « او ]قوام[ برای ایجاد این سازمان جدید ]حزب دموکرات[ دو دلیل ضمنی و متناقض داشت. از یک سو، می خواست در کنار وزارت کشور از این حزب برای شکست نامزدهای سلطنت طلب و طرفدار انگلیس در انتخابات آینده ]انتخابات مجلس پانزدهم[ استفاده کند و بدین ترتیب مجلس پانزدهم را مملو از افراد موردنظر خود کند. او از این سازمان مدرن برای پیشبرد مبارزه ی قدیمی خود علیه سلطنت استفاده می کرد.
برخی گمان می کنند که او در اندیشه ی ایجاد دولت تک حزبی است. از سوی دیگر، امیدوار بود که از این ابزار برای بسیج اصلاح گران غیرکمونیست، ربودن فرصت های مناسب از دست نیروهای چپ و در نتیجه برقراری توازن در برابر حزب توده استفاده کند. وی با انتخاب این عنوان در نظر داشت حزب را جانشین فرقه ی دموکرات قدیم و رقیب فرقه دموکرات آذربایجان نشان دهد. بنابراین، حزب دموکرات همچون شمیشر دودم، چپ و راست را نشانه رفته بود.» (پرواندابراهامیان ۱۳۸۲، ص ۲۸۵).
ولی از خلال صحبت های قوام می توان اینگونه استنباط کرد که، هدف اصلی قوام از تشکیل حزب دموکرات مقابله با نفوذ اتحاد جماهیر شوروی و نیروهای چپ در ایران بود.
یکی از خصوصیات اخلاقی قوام این بود که وی نسبت به همه کس بدبین بود و همه چیز را با عینک سوءظن می نگریست و به همین جهت بود که در بدو زمامداری خود یک سازمان مخفی تشکیل داده بود که تا روز آخر هم کسی از اسرار این سازمان آگاهی نیافت. وظیفه این سازمان مخفی کسب خبر و خرید اطلاعات بود مخصوصاً در کلیه ی احزاب جمعیت ها این سازمان مخفی اشخاصی را خریده بود که به نفع قوام جاسوسی می کردند… قوام السطنه در یادداشت های خود کلیه ی آنها را در لیست کسانی که از بودجه ی سری حزب دموکرات استفاده کرده اند آورده است. به وسیله ی همین سازمان جاسوسی بود که قوام السطنه پس از بازگشت از مسکو خبری دریافت داشت که حزب توده درصدد ائتلاف با حزب ایران است. پس برای مقابله و خنثی کردن فعالیت های سیاسی و اجتماعی این احزاب قوی به فکر تشکیل حزب دموکرات افتاد و بلافاصله دستور داد که مرامنامه و اساسنامه ی جامعی برای این حزب نوشته شود. (غلامحسین میرزاصالح، ۱۳۹۱، ص ۹-۱۰).
برای تمام افرادی که خطر حزب توده را در بالای سرخود احساس می کردند تشکیل حزب دموکرات مژده ی بزرگی بود و همه دریافتند که تنها به وسیله ی همین حزب می شود ریشه احزاب چپ را که در ایران به مرحله ی خطرناکی رسیده بودند از بیخ برکنند. انتشار نطق قوام به همان اندازه که برای سرمایه داران، ملاکین، افراد متعصب و آنها که نسبت به مرام کمونیسم بغض و کینه فراوانی در دل داشتند، امیدبخش بود؛ به همان اندازه برای پیشه وری و همدستانش ناهنجار می نمود (همان، ۱۳۹۱، ص ۱۰ و ۱۱).
۵-۴-رهبران حزب دموکرات ایران:
کمیته ی مرکزی حزب از دو گروه اشراف شمالی ضد انگلیس و روشنفکران تندرو غیر توده ای تشکیل می شد. اعضای گروه نخست عبارت بودند از قوام، دبیرکل، مظفر فیروز، محمدولی فرمانفرما، ابوالقاسم امینی، و سردارفاخر حکمت، نماینده ی پیشین شیراز. گرچه حکمت از زمین داران بزرگ فارس بود، در مجلس چهاردهم با اشراف ضد دربار شمالی همکاری نزدیکی داشت، زیرا هم رضاشاه او را به بازی گرفته بود و هم اینکه خانواده اش از قدیم با عشایر خمسه ی طرفدار انگلیس مخالف بود. اعضای گروه دوم نیز عبارت بودند از: بهار وزیر فرهنگ؛ محمودمحمود، از دیگر اعضای کهنه کار فرقه ی دموکرات قدیم و نویسنده ی یک اثر افشاگرانه ی معروف درباره ی دسیسه های انگلیس در ایران؛ و حسن ارسنجانی، حقوقدان جوانی که در دهه ی ۱۳۴۰، به عنوان طراح اصلاحات ارضی مشهور شد. ارسنجانی، فرزند یکی از روحانیون رده پائینی بود که از انقلاب مشروطه پشتیبانی کرده بود در دانشگاه تهران تحصیل کرد، به معرفی و ترجمه نامه های ایرانی منتسکیو پرداخت و در سال ۱۳۲۳، روزنامه ی دست چپی مستقل داریا را منتشر کرد که از سوی سلطنت طلبان روزنامه ی جمهوری خواه خطرناک، از سوی انگلیس روزنامه مارکسیستی و «ناسزاگو» و از سوی روس ها روزنامه ی «فاشیست مرموز» خطاب می شد (پرواندابراهامیان ۱۳۸۲، ص ۲۸۵-۲۸۷).
مظفر فیروز در سال ۱۲۸۵ در تهران متولد شد. او فرزند ارشد نصرت الدوله فیروز بود. وی در خردسالی به امر پدر برای تحصیل به انگلستان رفت و در سال ۱۳۰۶ به ایران بازگشت و از سال ۱۳۲۱ وارد مشاغل دولتی شد. وی از سال ۱۳۱۵ که پدرش به قتل رسید، کینه دربار را به دل گرفت. پس از شهریور ۱۳۲۰ وارد معرکه سیاسی شد و به فعالیت پرداختو هدف او براندازی حکومت پهلوی بود. وی در پی شخصیتی می گشت که بتواند در مقابل دربار ایستادگی کند و وضع نوینی ایجاد کند و بدین ترتیب متعاقب شهریور ۱۳۲۰ به فلسطین رفت و با سیدضیاءالدین تماس گرفت و موجبات مراجعت نامبرده را به ایران فراهم نمود.
مظفر فیروز به هیچ یک از قیود اجتماعی و اخلاقی پای بند نبود. مظفر فیروز بی نهایت جسور و در عین حال به حد اعلی بود. تحصیلات او در زبان های انگلیسی و فرانسه کم نظیر و تا سرحد کمال بود. او در ایران فقط از یک اصل پیروی می کرد و آن انتقام گرفتن از شاه و خانواده سلطنتی بود (غلامحسین میرزاصالح، ۱۳۹۱، ص ۱۱۰-۱۱۱).
قوام درباره ی انتخاب مظفر فیروز به عنوان معاون دبیرکل می نویسد: «برای آنکه نگرانی روس ها را دامن نزنم بلادرنگ مظفر فیروز مظفر فیروز را که مورد اعتماد ایشان بود و با ساد چیکف سفیر شوروی مرتباً مراوده و ارتباط داشت، به معاونت رهبر کل حزب انتخاب نمودم و چنین وانمود کردم که اداره امور احزاب را بدست او می سپارم (غلامحسین میرزاصالح ۱۳۹۱، ص ۲۲۹).
محمدولی فرمانفرمائیان (۱۲۷۹-۱۳۶۸) شاهزاده ی قاجار و نوه ی دختری مظفرالدین شاه و سومین پسر عبدالحسین میرزا فرمانفرما و شاهدخت عزت الدوله بود. او از مالکین مهم منطقه ی سراب محسوب می شد. وی در دوره های پنجم، ششم، هفتم، سیزدهم و چهاردهم نماینده ی مجلس بود. وی در کابینه ی قوام وزیر کار بود. وی رهبر فراکسیون آزادی در مجلس چهاردهم بود.
ابوالقاسم امینی، نوه ی دختری مظفرالدین شاه و برادر دکتر علی امینی، متولد ۱۲۸۵ بود. وی در اروپا در رشته اقتصاد و تجارت به تحصیل پرداخت. وی پس از اتمام تحصیلات به ایران بازگشت و در وزارت دارایی مشغول به کار شد. وی پس از تبعید رضاشاه به روزنامه نگاری پرداخت و در سال ۱۳۲۱ امتیاز محله هفتگی امید را بدست آورد. وی در دوره های چهاردهم، پانزدهم و شانزدهم به عنوان نماینده ی مجلس از حوزه ی انتخابیه رشت به مجلس راه یافت. او در دوره ی دکتر مصدق به کفالت وزارت دربار رسید. وی از بنیانگذاران انجمن مطبوعات ایران بود.
محمدتقی بهار، شاعر، در سال ۱۲۶۵ در مشهد بدنیا آمد. وی در مجلس پنجم در صف مخالفان جمهوری رضاخانی بود. در دوران رضاشاه فعالیت سیاسی چندانی نداشت و فقط مدت کوتاهی، در سال ۱۳۰۸ به اتهام مخالفت پنهام با رضاخان به زندان افتاد. بعد از سقوط رضاشاه، وی مجدداً فعالیت سیاسی خود را از سر گرفت. در سال ۱۳۲۲ کتاب تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران را نوشت. وی در بهمن ۱۳۲۴ در کابینه ی قوام وزیر فرهنگ شد. وی در ۱۳۲۶ به عنوان نماینده ی تهران در مجلس پانزدهم، ریاست فراکسیون حزب دموکرات بود.
۵-۵-برنامه های حزب دموکرات ایران:
حزب دموکرات، در برنامه ی خود خواستار اصلاحات گسترده ی اقتصادی، اجتماعی و اداری بود. این برنامه «تجدیدنظر اساسی در نیروهای امنیتی کشور – مانند ارتش، پلیس و ژاندارمری» را وعده می داد.
در این برنامه، همچنین توزیع زمین های دولتی، اعطای حق رأی به زنان؛ تشکیل انجمن های ایالتی مقرر در قانون اساسی، رفع مشکل بیکاری؛ معمول ساختن دوباره ی انتخابات کدخدایان روستاها، و ساختن مدارس، درمانگاهها و اجرای پروژه های آب رسانی روستایی نیز وعده شده بود. حزب، برای بیان دیدگاه های خود، چهار روزنامه ی مهم تأسیس کرد: دموکرات ایران، رمان روزنامه ی عصر حزب، دیپلمات، ارگان کمیته مرکزی که بیشتر به مسائل بین المللی می پرداخت، و بهرام که ویژه ی دانش آموزان و دانشجویان بود. حزب، همچنین، شعبات استانی، ناحیه ای و محلی، سازمان های زنان، جوانان و سازمان شبه نظامی ایجاد کرد؛ کنگره های دو سالانه ای برای انتخاب کمیته ی مرکزی، دبیرکل ونامزدهای مجلس برگزار می نمود؛ و فراکسیونی منضبط تشکیل داد که اعضای آن سوگند یاد می کردند که به دستورات حزب پای بند باشند و از سیاست های دبیرکل پیروی کنند. البته حزب دموکرات، آگاهانه از جنبش کارگری دوری جست تا باعث دشمنی حزب توده نشود.
در این زمینه، قوام در مصاحبه ای مطبوعاتی گفت که چون حزب نمی خواهد در بین کارگران اختلاف پدید آورد از فعالیت های اتحادیه ای دست خواهد کشید. همچنین، مظفر فیروز اعلام کرد که تا وقتی حزب توده دهقانان را به حزب دموکرات واگذار کند، حزب دموکرات نیز طبقه ی کارگر را به حزب توده واگذار خواهد کرد (پرواندابراهامیان ۱۳۸۲، ص ۲۸۷-۲۸۸).
قوام در خاطرات خود می گوید « همین که شب نهم تیر ماه تشکیل حزب دموکرات به وسیله ی من از رادیو تهران اعلام گردید، چنان شور و شعفی در طبقات مردم به وجود آمد که تا دو سه هفته بعد روزی هزاران درخواست عضویت از طبقات مختلف به حزب دموکرات ایران و اصل می گشت.
شعرا و نویسندگان بدون ریا و مداهنه و از روی صفای قلب قصاید و مقالاتی در تجلیل قوام و تأئید اقدام او در تشکیل حزب دموکرات سرودند و نوشتند. بازرگانان درجه ی اول و متمولین، صدها نامه مستقیماً به عنوان من ارسال داشتند و هر یک پیشنهاد کردند که به قدر توانایی حاضرند از نظر مالی به حزب کمک کنند. سفرای کشورهای خارجی و نمایندگان سیاسی آنها هر کدام جداگانه با من ملاقات کردند و به مناسبت تشکیل حزب دموکرات که تنها نیروی اجتماعی متشکل در مقابل حزب توده به شمار می رفت تهنیت گفتند (غلامحسین میرزاصالح ۱۳۹۱، ص ۲۲۹).
قوام در ادامه می گوید: «حزب دموکرات ایران مقارن تجزیه ی آذربایجان و برای مقابله با حزب توده به وجود آمد. عده ی بسیاری از مردم با صفای باطن و خلوص نیت به عضویت حزب دموکرات درآمدند و الحق این عده با احساسات وطن پرستانه ی خود به مبارزه دولت با دسته های چپ افراطی مساعدت گرانبها و مؤثر کردند، اما عده ی زیاد دیگری نیز به امید تقرب به من و دولت و نیل به مقامات حساس دولتی و راه یافتن به مجلس شورای ملی به سوی حزب دموکرات شتافتند خود را چنان متعصب و علاقمند نشان دادند که در این راه از یاران و همکاران دیرین پیش گرفتند» (همان ۱۳۹۱، ص ۲۸۷).
حزب وعده داده بود که در قوانین مغایر با اصول مترقی، دموکراتیک ومنشور ملل متفق تجدیدنظر خواهد کرد (داریا، ۱۳۲۵، ش ۳۲۴ ص ۴-۱). همچنین حزب دموکرات با اصول مندرج در مرام نامه اش و پذیرش زنان در سازمان زنان خود بر مشارکت سیاسی و حزبی زنان مهر تأئید زد و مخالفت طبقات سنتی و مذهبی را به جان خرید. چنانکه عباس شاهنده در روزنامه ی فرمان چندین بار به مخالفت روحانیون با مرام نامه ی حزب که متضمن آزادی زنان بود، اشاره کرد (خواندنی ها، ۱۳۲۷، ض ۶۲: ۶). حتی پیش از تشکیل سازمان های حزبی توسط کارگزاران آن، اعلام می شد که این حزب، حزبی مبارز در راه آزادی و نبرد با ارتجاع و کهنه پرستی است و ورود و عضویت زنان و افسران واجد شرایط لازم در آن مانعی ندارد.(نجات ایران ۱۳۲۵، ش ۷۰۸:۱).
بنابراین حزب در مدت کوتاهی قدرت زیادی به دست آورد و حتی در میان طبقات متوسط و نیز در شهرستان ها نفوذ یافت. در همان اوایل کار زنان و مردان از هر طبقه که جز دشمنی با حزب توده هیچ تجانس با یکدیگر نداشتند، با شتاب به عضویت آن درآمدند (دموکرات ایران ۱۳۲۵، ش مخصوص، ص ۲). بنابراین حزب در یک ماه ۴ کلوپ با عضویت بیست هزار نفر تشکیل داد و اولین میتینگ آن در ۱۴ مرداد ۱۳۲۵ در روز جشن مشروطیت با حضور چندهزار نفر در میدان سپه انجام شد. در جشن صدمین روز تأسیس حزب، بیش از پنجاه هزار نفر شرکت داشته و رژه ای با شکوه انجام دادند. این حزب تنها حزبی بود که در آذر ۱۳۲۵ طی آگهی هایی اعلام کرد که دیگر اعضای جدید نمی پذیرد (دموکرات ایران ۱۳۲۶ ش مخصوص: ۳ و ۱۳۲۵ ش ۳۷: ۳). بر اساس شواهد موجود، حزب دموکرات در رقابت با حزب توده بر تشکیل سازمانی مختص زنان اصرار داشت، زیرا این امر به یکی از شاخصه های مهم برای مدرن و دموکراتیک جلوه دادن احزاب مبدل شده بود.
اهداف سازمان زنان حزب تلاش برای برقراری تساوی حقوق زن و مرد در قوانین کشور به ویژه دفاع از زنان در برابر حقوق زناشویی ظالمانه، ارتقا سطح فکر و زندگی از طریق آشنا نمودن آنان با وظایف و حقوق خویش و اصلاح امور فرهنگی و بهداشتی و اجتماعی بود. سازمان زنان قصد خود را برای تعلیم زنان داوطلب شهرهای دیگر جهت تشکیل و گسترش شعبات سازمان زنان اعلام نمود (دموکرات ایران ۱۳۲۵ ش ۲:۲).
یکی دیگر از اقدامات قوام، تشکیل «اسکی» بود به طوری که یکی از رهبران این سازمان بعدها اعتراف می کند، حزب دموکرات برای شکست قدرت بیش از حد اتحادیه های کارگری وابسته به حزب توده، اسکی را پدید آورد. وظیفه تشکیل اسکی به خسرو هدایت، رئیس راه آهن و حبیب نفیسی، رئیس کارخانه های دولتی واگذار شده بود.
خسرو هدایت، مهندس تحصیلکرده ی بلژیک، برادر یک نظامی برجسته ی سلطنت طلب، فرزند یک اشرافی لقب دار و خویشاوند نزدیک یکی از نخست وزیران دوران رضاشاه بود. جبیب نفیسی، مهندس تحصیلکرده ی آلمان، فرزند یکی از معلمان خصوصی دربار رضاشاه و نوه ی یکی از پزشکان دربار قارجار بود. اسکی، با کمک مهندسان شاغل در بخش دولتی و کمک مالی وزارت کار، روزنامه ی کارگران ایران را منتشر کرد و در مراکز صنعتی دولتی – به ویژه کارخانه های دخانیات، مراکز مهمات سازی و مؤسسات راه آهن- شعباتی دایر کرد. تشکیل اسکی با انتقاد شدید حزب توده روبرو شد. این حزب با حمله به سازمان جدید به عنوان یک «اتحادیه ی زرد» بوروکرات های دولتی را متهم ساخت که با رشوه، زور و تهدید به اخراج کارگران، بین طبقه ی کارگر، شکاف و دودستگی ایجاد می کنند (همان ۱۳۸۲، ص ۲۹۳-۲۹۴).
سیاست قوام، در ابتدای تشکیل حزب دموکرات، نزدیکی به جناح چپ و جلب اعتماد اتحاد جماهیر شوروی بود. او مظفر فیروز را که مورد اعتماد روس ها بود به معاونت دبیرکل انتخاب نمود. او در اواخر خرداد، شورای عالی اقتصاد را ایجاد نمود و به آن دستور داد تا برای توزیع زمین های سلطنتی، کمک به دهقانان، منع کشت خشخاش، تعیین حداقل دستمزد، اجرای برنامه های پنج ساله و حفاظت از صنایع ملی، برنامه هایی تدوین کند. در اواخر تیرماه، به ارتش دستور داد که دادن اسلحه به عناصر ضد توده ای در گیلان و مازندران را متوقف سازد؛ عباس اسکندری، سیاستمدار طرفدار شوروی را به شهرداری تهران مصوب کرد؛ یکی از سیاستمداران هوادار حزب توده را استاندار اصفهان کرد؛ یک قاضی تندرو را به ریاست دادگاه ویژه محاکمه ی مسئولان دولتی متهم به فساد سیاسی منصوب کرد؛ و مظفر فیروز را به خوزستان فرستاد تا شرکت نفت را به مصالحه با ۰۰۰/۵۰ کارگر اعتصابی آن شرکت وادار کند (همان، ص ۲۸۸).
قوام در مورد انتصاب مظفر فیروز به سمت معاونت رهبرکل حزب دموکرات می گوید: «برای آنکه نگرانی روس ها را دامن نزنم بلادرنگ مظفر فیروز را که مورد اعتماد ایشان بود و با ساد چیکف سفیر شوروی مرتباً مراوده و ارتباط داشت، به معاونت رهبر کل حزب انتخاب نمودم و چنین وانمود کردم که اداره امور احزاب را بدست او می سپارم، ولی از سوی دیگر کفیل وقت وزارت اقتصادملی را که با مظفر فیروز مخالفت اصولی داشت، برای حفظ تعادل به عنوان دبیرکل حزب دموکرات انتخاب کردم.» (همان ۱۳۹۱ – ص ۲۲۹).
مرامنامه و اساسنامه ی حزب دموکرات نیز توسط مظفر فیروز تنظیم و نوشته شد. قوام در این باره می گوید: «مظفر فیروز برای آن که بتواند رل حساس این حزب را در دست بگیرد خودش به تنهایی داوطلب تنظیم این مرامنامه و اساسنامه شد و پس از چند روز مطالعه مرامنامه ای نوشت که بسیار جالب و در عین حال مترقی بود». (غلامحسین میرزاصالح ۱۳۹۱، ص ۱۰).
استقبال زیاد مردم از حزب دموکرات، زعمای حزب توده و فرقه ی دموکرات آذربایجان را سمت ناراحت و نگران ساخت و به روس ها بیدار باش دادند که زیاد هم نباید به فعالیت های قوام السطنه از دریچه ی چشم خوشبینی نگریست، ولی در اینجا بازهم مظفر فیروز نیرنگ ماهرانه ای به کار برد و آن این بود که قبل از وقت به روس ها حالی کرده بود که: «زیاد هم نمی شود به حزب توده و فرقه ی دموکرات آذربایجان اعتماد کرده اجازه بدهید من بدست قوام السلطنه یک حزب تشکیل بدهم تا به وسیله ی این حزب بتوانیم به مقاصد سیاسی خود جامه ی عمل بپوشانیم.» به همین جهت بود که روس ها بعد از تشکیل حزب دموکرات تردید داشتند که آیا وجود این حزب موجبات پیشرفت مقاصد سیاسی آنها را فراهم خواهد ساخت، یا سدی در مقابل آن خواهد بود! زیرا اگر مظفر فیروز در ایران باقی می ماند روی اعتمادی که به او داشتند ممکن بود در آینده بهره هایی از وجود حزب دموکرات بگیرند، ولی روس ها از این وحشت داشتند که مظفر در مقابل آن همه دشمنانی که برای خود ایجاد کرده است و در رأس آنها دربار قرار داشت نتواند ایستادگی کند و از میدان در برود و سرنوشت بدست افرادی بیفتد که مخالف اصول و تئوری های مارکسیسم بودند. به طوری که همه می دانند بالاخره این کابوس حقیقت پیدا کرد و مظفر به عنوان سفیر کبیر به مسکو روانه شد و زمام امور حزب دموکرات بدست عده ای افتاد که درست در جبهه ی مخالف روس ها صف بندی کرده بودند. در رأس این دسته احمد آرامش قرار داشت که بعد از عزیمت مظفر فیروز با سمت دبیرکل حزب کلیه ی امور حزب را زیرنظر گرفت. فعالیت او هنگامی که تصدی وزارت کار و تبلیغات را به عهده داشت باعث از هم پاشیدن شورای متحده گردید (غلامحسین میرزاصالح ۱۳۹۱، ص ۱۱-۱۲).
قوام برای مقابله با عوامل مرثر حزب توده و فرقه ی دموکرات آذربایجان که عموماً افرادی ماجراجو، بی باک و از جان گذشته بودند ناگزیر بود که عده ای عناصر حادثه جو و ماجرا طلب را به حزب دموکرات وارد کند. زیرا افراد صاحب عنوان و کندرو استعداد و انرژی مبارزه با صف ورزیده و جنگ آزموده ی حزب توده و فرقه ی دموکرات را نداشتند. چون این افراد گمنام و حادثه جو پایه گذار حزب دموکرات شده بودند مخالفین قوام از قبیل سیدضیاءالدین طباطبائی، دکتر طاهری و سیدمحمدصادق طباطبایی در عین خوشحالی از تشکیل حزب دموکرات از آن وحشت داشتند که مبادا پس از رهایی از چنگال حزب توده در دست عناصر مخالف حزب توده که در عین حال با مرتجعین و عمال سیاسی دست راستی هم به نظر بغض و کینه نگاه می کردند، گرفتار شود. برای آنها خطر ارسنجانی، فروزش، عمیدی نوری و عباس شاهنده به مراتب بیش از سیدجعفر پیشه وری، غلام یحیی، روستا و اردشیر آوانسیان بود؛ زیرا آنها چون توده ای نبودند و مبارزات نمایانی هم با حزب توده کرده بودند نمی توانستند مورد تکفیر قرار بگیرند و ماسک بیگانه پرستی و کمونیستی بر پیشانی آنها لایتچسبک بود. از طرف دیگری دیپلماسی انگلیس و آمریکا در مقابل حزب توده و فرقه ی دموکرات ممکن بود از این صف مرتجع و کهنه پرست جانبداری کند، ولی مسلماً هیچگاه حاضر نمی شد در مقابل افراد دیگری که برای مملکت خطری نداشتند خود را طرفدار حفظ منافع این گروه قلمداد نماید. بنابراین از همان آغاز تشکیل حزب دموکرات عناصر مرتجعی علیه آنها صف بندی کردند، منتها در آغاز کار به واسطه ی نفوذ و قدرت عجیبی که قوام السطلنه به دست آورده بود جرئت نداشتند مخالفت خود را علنی نمایند، گویی هنوز وطن در خطر نیفتاده بود (غلامحسین میرزاصالح ۱۳۹۱، ص ۱۲ و ۱۳).
نورالدین کیانوری در کتاب خاطرات خود عنوان می کند که قوام، به دستور آمریکائی ها آمد و برای اینکه حزب توده و شوروی ها را فریب دهد، حزب دموکرات ایران را تأسیس کرد و یک جنبه ی دموکراتیک قلابی هم به آن داد (نورالدین کیانوری ۱۳۸۸، ص ۱۳۵). وی همچنین اعتقاد دارد «مظفر فیروز به قوام یاد داد که چگونه حزب درست کند. هدف مظفر این بود که شاید از طریق قوام، شاه سرنگون گردد (نورالدین همان، ص ۱۴۲-۱۴۳).
پس از اعلام تشکیل حزب دموکرات بلافاصله کمیسیون تشکیلات حزب به ریاست موسوی زاده در تهران و ولایات شروع به فعالیت کرد و در ظرف مدت بسیار کوتاهی در کلیه ی شهرهای ایران به استثنای شهرهای آذربایجان و کردستان که زیرنفوذ و سلطه ی مطلق فرقه ی دموکرات و حزب کومله قرار داشتند، تابلوی حزب دموکرات ایران بالا رفت. قوام السلطنه در بخشی که راجع به تشکیل حزب دموکرات بحث کرده نوشته است: «پس از تشکیل حزب دموکرات بزرگ ترین اشکالی که در سر راه من قرار داشت تأمین مخارج حزب بود.» (غلامحسین میرزاصالح ۱۳۹۱، ص ۱۳).
در آن روز هر وقت از شهرهای دور و نزدیک تلگرافاتی به دبیرخانه ی حزب واصل می شد که در آنها مسئولین کمیته های حزبی تقاضای ارسال وجه برای خرید اسباب و اثاثیه ی کلوپ را داشتند. قوام السطنه نه می توانست از کابینه ای که مقرر بود در همان یکی دو هفته به چهار وزیر توده ای وارد آن شود تقاضای کمک کند و از اعتبار مخفی دولت تنخواهی برای این منظور اختصاص بدهد و نه مصلحت می دید که با خارجی ها در این خصوص مذاکره کند و از آنها استعانت جوید. از طرف دیگر سازمان جاسوسی قوام السلطنه روز به روز توسعه پیدا می کرد و این دستگاه نیز احتیاج به پول داشت. ژنرال شوارتسکف رئیس وقت اداره ی ژاندارمری که او هم سهم مختصری در این سازمان مخفی داشت برای پرداخت وجه به مأموریتی که اطلاعات پرارزشی از تشکیلات حزب و فرقه ی دموکرات و حزب کومله در دسترس می گذاشتند نیازمند به پول بود. در این هنگام بود که قوام به فکر تهیه ی اعتبار مخصوصی برای دموکرات و سازمان جاسوس خود افتاد. برای این منظور مبلغی در حدود چهل و چهار میلیون ریال از راه فروش چند پروانه که برای صدور برنج، جو و ورود چای به دست آورد و همچنین مبلغ گزافی از افراد متمکن که انتظار انتخاب شدن از یک حوزه انتخابیه را داشتند دریافت داشت. از این مبلغ حدود دو میلیون و دویست هزار ریال به مخارج علنی حزب اختصاص داده شد که در حدود چهارمیلیون و هشتصدهزار ریال آن تا روز آخر باقی بود و در کابینه ی آقای حکیم الملک این وجه را از بانک شاهنشاهی گرفتند و به جمعیت شیر و خورشید سرخ تحویل دادند. همچنین حدود بیست و یک میلیون و هفتصدهزار ریال از آن مبلغ، مصرف سازمان جاسوس و خرید اطلاعات شد (همان، ص ۱۴-۱۳).
تا روزی که آذربایجان برگشت داده نشده بود هیچ یک از مخالفین جرئت این که درباره ی فروش جوازها انتقادی از کار قوام بکنند نداشتند، ولی به محض آنکه آذربایجان به ایران بازگشت، قضیه ی فروش جوازها از طرف مخالفین قوام پیراهن عثمان شد و برای لجن مال کردن او از این موضوع حداکثر استفاده را بردند و تا آنجای یکه مقدور بود به لجن مالی قوام و دوستان او پرداختند. (غلامحسین میرزاصالح ۱۳۹۱، ص ۱۴). و قوام نیز از همکاران نزدیک خود که در این خصوص مورد تهمت و افترا قرار گرفته بودند اظهار خجلت می کند و در عین حال از مخالفین خود که به این طریق او و همکارانش را لجن مال کردند طلب بخشایش می کند. (همان، ص ۱۵).
چنان چه می دانیم در بدو امر دولت قوام السلطنه نسبت به فرقه ی دموکرات آذربایجان و سایر دسته های چپ سیاست مسالمت آمیزی را در پیش گرفته بود. قوام السلطنه علت این مدارا را چنین شرح می دهد: «… یک علت بزرگ مدارای ما با متجاسرین عدم اطمینان از قوای خود بود که در آن موقع افسران تشویق به فرار می شدند و در تهران از افسران و گروهبانان مراکز سری تشکیل می شد که نقشه ی آنها کمک به متجاسدین بود…» این نوشته نشان می دهد که قوام السلطنه در همان موقع به وسیله ی سازمان جاسوسی خود تا اندازه ای به وجود شبکه ی نظامی حزب توده در ارتش ایران پی برده بود و بر اثر ترس از همین شبکه بود که در بدو امر نسبت به گروه های چپ روی خوش نشان داد. قوام السلطنه در ادامه برای سیاستمداری دولت خود دلیل می آورد که هدف وی آن بود است که بدون برادرکشی و جنگ داخلی قضیه ی آذربایجان فیصله یابد (همان، ص ۱۶ و ۱۵).
قوام در ادامه در مورد سازمان کسب اطلاعات خود می گوید «… قسمت عمده ی موفقیتی را که اینجانب تحت رهبری اعلیحضرت شاهنشاه در تفرقه و قطع ایادی ماجراجویان به دست آورد و توانست از پیشرفت مقاصد خطرناک تجزیه ی طلبان که تمام عوامل توسعه ی هرج و مرج را با وسایل کافی در اختیار داشتند، به موقع جلوگیری می کند، وجود یک سازمان کسب اطلاعات و خبر بود. به علت وجود همین سازمان و بودجه ی سری که از وجوه حزب دموکرات در اختیار این سازمان گذاشته شده بود ما توانستیم به وسایل مختلف افراد مطمئن و مهمی را چه در محل و چه از مرکز محرمانه مأمور کنیم که از تمامی اسرار و نقشه هایی که افراد و دستجات فوق الذکر برای اجرای نظریات شوم خود طرح می کردند اطلاع حاصل کرده و با اطلاع از این نقشه ها، به موقع از اجرای آن جلوگیری نمائیم» (همان ، ص ۱۷ و ۱۶).
۵-۶-حزب دموکرات وانتخابات مجلس پانزدهم:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• در این معادلات، و و به ترتیب آنتروپی متغیر تصادفی و می‌باشند. همچنین آنتروپی شرطی نسبت به همه ی اجزای تشکیل دهنده ی متغیر است. در نهایت آنتروپی شرطی نرمال سازی شده ی نسبت به خواهد بود.

 

 

 

نتایج آزمایش ها

در این بخش به ارائه نتایج عملکرد الگوریتم های مورد آزمایش می‌پردازیم. برای این منظور از دو مجموعه داده LFR (به عنوان مجموعه داده مصنوعی) و High school friendship (به عنوان مجموعه داده طبیعی) استفاده شده است. نتایج نیز بر اساس معیار NMI ارزیابی شده اند (۹).

نتایج آزمایش ها بر روی مجموعه داده های LFR

در آزمایش هایی که بر روی مجموعه داده های LFR انجام شده است، چندین نوع شبکه با پارامترهای مختلف بکار رفته اند.
در نمودار ۱، عملکرد الگوریتم ها به ازای مقادیر مختلف (از ۲ تا ۸ تشکل) برای تعداد تشکل های گره های همپوشان (O_m)، اندازه های مختلف شبکه (۱۰۰۰ و ۵۰۰۰ گره) و همچنین مقدار µ (۰.۰۱ و ۰.۰۳) بر حسب معیار NMI (محور عمودی) ارائه شده است. در کل می‌توان گفت که با افزایش مقدار µ که باعث پیچیده تر شدن ساختار شبکه می‌شود، نتایج تولید شده ضعیف تر خواهند بود. از سوی دیگر، با بزرگتر شدن اندازه شبکه از ۱۰۰۰ به ۵۰۰۰ گره، نتایج اندکی بهبود یافته است. همچنین با افزایش O_m از ۲ تا ۸ تشکل (محور افقی)، فرایند تشخیص تشکل ها پیچیده تر شده و نتایج افت کرده است.
در نمودار ۲، تاثیر میزان گره های همپوشان (O_n) و اندازه تشکل ها بر عملکرد الگوریتم ها در حالات مختلف، ارائه شده است. در دو نمودار آبی رنگ، میزان گره های همپوشان ۱۰% و در دو نمودار قرمز رنگ، ۵۰% از تعداد کل گره های شبکه (۵۰۰۰ گره) است. در دو نمودار نقطه ای، اندازه تشکل ها بین ۱۰ و ۵۰ (که با حرف s در کنار تعداد گره ها مشخص شده است،) و در دو نمودار مربعی، بین ۲۰ تا ۱۰۰ گره (b) متغیر است. همانطور که انتظار می‌رود، نتایج با افزایش تعداد گره های همپوشان، به طور قابل ملاحظه ای افت کرده است. افزایش اندازه تشکل ها نیز سبب افت عملکرد الگوریتم ها شده است.
در نمودارهای ۳ و ۴، نتایج همه الگوریتم ها برای دو شبکه LFR با میزان گره های همپوشان ۱۰%، اولی با اندازه تشکل های ۱۰ تا ۵۰ و دومی با ۲۰ تا ۱۰۰ گره آورده شده اند.
در نمودارهای ۵ و ۶، نتایج همه الگوریتم ها برای دو شبکه LFR با میزان گره های همپوشان ۵۰%، اولی با اندازه تشکل های ۱۰ تا ۵۰ و دومی با ۲۰ تا ۱۰۰ گره آورده شده اند.
در ادامه، نتایج حاصل از عملکرد الگوریتم ها بر روی شبکه های LFR با اندازه ها و پارامترهای مختلف، آورده شده است.

نمودار ۱: مقایسه تاثیر اندازه شبکه (N)، تعداد تشکل های گره های همپوشان (O_m) و پیچیدگی ساختار (µ) بر روی میزان NMI (محور عمودی) حاصل از عملکرد الگوریتم ها

نمودار ۲: مقایسه تاثیر میزان گره های همپوشان (O_n)، اندازه تشکل ها و تعداد تشکل های گره های همپوشان (O_m) بر روی میزان NMI (محور عمودی) حاصل از عملکرد الگوریتم ها

نمودار ۳: عملکرد الگوریتم ها بر روی شبکه با اندازه ۵۰۰۰ گره، µ=۰.۰۳، میزان گره های همپوشان ۱۰% و اندازه تشکل ها بین ۱۰ تا ۵۰ گره

نمودار ۴: عملکرد الگوریتم ها بر روی شبکه با اندازه ۵۰۰۰ گره، µ=۰.۰۳، میزان گره های همپوشان ۱۰% و اندازه تشکل ها بین ۲۰ تا ۱۰۰ گره

نمودار ۵: عملکرد الگوریتم ها بر روی شبکه با اندازه ۵۰۰۰ گره، µ=۰.۰۳، میزان گره های همپوشان ۵۰% و اندازه تشکل ها بین ۱۰ تا ۵۰ گره

نمودار ۶: عملکرد الگوریتم ها بر روی شبکه با اندازه ۵۰۰۰ گره، µ=۰.۰۳، میزان گره های همپوشان ۵۰% و اندازه تشکل ها بین ۲۰ تا ۱۰۰ گره

نتایج آزمایش ها بر روی مجموعه داده های واقعی

برای مشاهده عملکرد الگوریتم ها بر روی داده های واقعی، از شبکه روابط دوستی میان دانش آموزان یک دبیرستان استفاده شده است. این شبکه شامل ۶۹ دانش آموز می‌باشد که بنابر نتایج نظرسنجی از آنها، در ۶ تشکل قرار گرفته اند. میانگین درجه در این شبکه ۶.۴ می‌باشد. حتی با وجود اینکه هیچ همپوشانی در میان این تشکل ها وجود ندارد، هر یک از الگوریتم ها تعدادی از گره ها را به عنوان همپوشان تشخیص داده است. نتایج حاصل از عملکرد الگوریتم ها در جدول ۲ آمده است (۹).

تصویر ۱۳: شبکه دوستی دانش آموزان دبیرستان و تشکل های آن

جدول ۲: نتایج حاصل از عملکرد الگوریتم های مورد آزمایش بر روی مجموعه داده شبکه دوستی دانش آموزان دبیرستان، به همراه تعداد تشکل های تشخیص داده شده، گره های همپوشان (یا تعداد آنها) و معیار NMI

تحلیل نتایج

با توجه به بررسی های انجام شده و نتایج به دست آمده از آزمایش ها، می‌توان نتیجه گرفت که الگوریتم های SLPA، OSLOM، LFM، COPRA و GCE در مقایسه با سایر الگوریتم ها، در شبکه های بزرگتر عملکرد بهتری داشته اند و الگوریتم های SLPA، LFM، CIS و Game در شبکه های تنک^[۹۴]، کارایی بهتری ارائه داده اند. همچنین COPRA، GCE و UEOC در برخی از شبکه ها، دچار تشخیص بیش از حد شده اند که این موضوع می‌تواند باعث کاهش دقت و بازدهی آنها شود.
علاوه بر ارزیابی هایی که به آنها اشاره شد، معیارهای دیگری نیز در انتخاب الگوریتم مناسب تاثیرگذار هستند. یکی از مهم ترین این معیارها، پیچیدگی زمانی الگوریتم است. روشی که بتواند با پیچیدگی زمانی کمتری به نتایج مطلوب برسد برای کاربردهای واقعی گزینه مناسب تری محسوب می‌شود. از آنجا که تحلیل های ارائه شده، تنها بر روی گراف های بدون وزن و بدون جهت ارائه شد، در مواردی که نیاز به تحلیل شبکه های وزن دار یا جهت دار باشد، الگوریتم هایی که امکان پوشش این نوع شبکه ها را نیز داشته باشند، توانایی بهتری خواهند داشت. برای نمونه، الگوریتم های SLPA و CPM امکان تطابق برای کار روی گراف های وزن دار و جهت دار را نیز دارا می‌باشند.

تشخیص تشکل های همپوشان در شبکه های پویا

اگرچه کارهای بسیار زیادی برای تشخیص تشکل ها در شبکه های ایستا انجام پذیرفته است، هنوز کار عمده ای در زمینه شبکه های پویا صورت نگرفته است. برخی از دلایلی که می‌توان برای این مسئله بیان کرد به شرح زیر است:

 

 

• هنوز زمینه های مطالعاتی زیادی در شبکه های ایستا وجود دارد.

 

 

 

• با یک فرض ساده، می‌توان یک شبکه پویا را به صورت یک سری از شبکه های ایستا در طول زمان در نظر گرفت.

 

 

 

• مجموعه داده هایی که مورد پذیرش عمومی بوده بتوان بر روی آنها مطالعه و آزمایش انجام داد، در حوزه شبکه های پویا بسیار کم و یا حتی غیر قابل دسترس است.

 

 

 

• معیارهای ارزیابی خاص الگوریتم های این نوع شبکه ها تعریف نشده و معمولا از همان معیارهای الگوریتم های شبکه های ایستا استفاده می‌شود.

 

 

البته از سوی دیگر، روز به روز نیاز بیشتری به روش ها و الگوریتم هایی که بتوانند بر روی شبکه های پویا عمل کنند، احساس می‌شود. به عنوان مثال، در شبکه های اجتماعی مجازی و یا شبکه های ارتباطی تلفن همراه و پست الکترونیک، هر لحظه اطلاعات زیادی در مورد روابط کاربران و ویژگی های آنها به سیستم اضافه می‌شود و با توجه به حجم زیاد این داده ها و محدودیت های فنی، نیاز به استفاده از روش هایی که کارایی بهتری داشته باشند بیش از پیش احساس می‌شود.

جمع بندی

شبکه ها را می‌توان بر اساس معیارهای مختلفی طبقه بندی کرد. یکی از این معیارها، تغییر پذیری با زمان می‌باشد که بر طبق آن، می‌توان شبکه را به دو دسته ایستا و پویا تقسیم کرد. ساختار شبکه های پویا در طول زمان تغییر می‌کند.
یکی از موضوعات کاربردی در زمینه تحلیل شبکه ها، تشخیص تشکل ها می‌باشد. هر تشکل توده‌ای متراکم از رئوس است که از طریق یالهای اندکی با تشکل‌های دیگر در ارتباط است. به عنوان مثال، طرفداران یک صفحه هنری در یک شبکه اجتماعی، یک تشکل محسوب می‌شوند. تشکل ها ممکن است اعضای مشترکی با یکدیگر داشته باشند که در این صورت به آنها تشکل های همپوشان می‌گویند.

کاهش فعالیت­های روابط عمومی، به دلیل ضریب تأثیر منفی آن بر ارزش ویژه برند.
۵-۵-۲ پیشنهادهایی برای پژوهش­های آتی

با توجه به محدودیت­های پیش رو در انجام هر پژوهش، مناسب به نظر می­رسد که پژوهشگر پیشنهادهایی را برای پژوهشگران آینده بر طبق تجربه پژوهشی خود در راستای موضوع ارائه دهد. در پژوهش حاضر نیز موارد زیر برای پژوهش­های آینده پیشنهاد می­گردند :
مطالعه ارزش ویژه برند و تأثیر عناصر آمیخته ترویجی در جامعه نمونه ­ای متشکل از خرده­فروشان.
مطالعه تأثیر ۴Pبازاریابی (به صورت مجزا یا با هم) بر ارزش ویژه برند.
پژوهشی مشابه پژوهش حاضر و در مورد شخصیت برند^[۱۴۲] به جای ارزش ویژه برند.
پژوهش در مورد تأثیر عناصر آمیخته ترویجی بر ارزش ویژه برند از طریق سایر مدل­های ارزش ویژه.
پژوهش در سایر جوامع آماری در ایران.
پژوهش در مورد ارزش ویژه برند بیسکویت یا سایر صنایع غذایی ایران، به عنوان برند صادرات.
پژوهش در خصوص تأثیر انواع تبلیغات بر برند(صنایع غذایی، لوازم خانگی، لوازم الکتریکی و…).
پژوهش در زمینه شناسایی و الویت­بندی تکنیک­های تبلیغاتی و استفاده از عناصر ترویجی در افزایش ارزش ویژه برند یا شخصیت برند.
بررسی تأثیر آمیخته ترویجی بر تبلیغات کلامی^[۱۴۳].
بررسی تأثیر آمیخته بازاریابی بر تبلیغات کلامی.
۵-۶ محدویت­ها و مشکلات پژوهش
هر پژوهش با توجه به ماهیت خاص خود دارای محدویت­هایی می­باشد که مانع رسیدن به نتایج با سطح اطمینان بالا و با بهره گرفتن از نتایج پژوهش می­گردد. اصولاً بررسی دقیق و همه جانبه هر موضوع، نیازمند صرف زمان کافی و فراهم بودن کلیه شرایط می­باشد که همیشه در دسترس نیست. تجربه نشان داده است که در فعالیت پژوهشی محدویت­هایی وجود دارد که شدت و دامنه آن بسته به ماهیت و زمان پژوهش متفاوت است. برخی از این محدویت­ها ذاتاً مربوط به طرح پژوهش بوده و برخی دیگر ممکن است در جریان پژوهش روی دهد که پژوهش حاضر نیز از این قاعده مستثنی نیست. در ادامه به برخی از این محدویت­ها پرداخته می­ شود.
عدم همکاری مخاطبان پژوهش در پاسخگویی به سؤالات به دلایلی همچون عدم داشتن حوصله و زمان کافی و ناآشنایی با موضوع و محافظه ­کاری.
جهت­­­گیری مخاطبان در پاسخگویی به سؤالات پرسشنامه و عدم اعمال دقت کافی.
ابعاد تشکیل­دهنده ارزش ویژه برند از دیدگاه آکر از نظر اندازه ­گیری مستقل از هم نیستند و از یکدیگر تأثیر می­پذیرند و اندازه ­گیری دقیق تأثیر هر کدام به طور مستقل مقدور نیست.
ابعاد تشکیل­دهنده مدل آکر که در این پژوهش بدان پرداخته شد، به طور قطع تنها عوامل تعیین­کننده ارزش ویژه برند نیستند.
کمی بودن ماهیت روش اندازه ­گیری نظرات مخابرات به دلیل کمی بودن مدل مورد بررسی، باعث شده است که سنجش نظرات مصرف­ کنندگان به صورت کیفی کمتر مورد توجه قرار گیرد.
نکته مهم و قابل توجه در مورد مدل آکر در این پژوهش این است که مدل اصالتاً ۵ بعد را مطرح می­ کند ولی عملاً ۴ بعد مورد سنجش قرار می­گیرد، چرا که اندازه­­گیری بعد پنجم به دلیل گستردگی متغیرها بسیار سخت و غیر قابل بررسی است و در پژوهش­های پیشین اغلب از همین ۴ بعد استفاده شده است.
بی­شک یکی از بزرگترین محدویت­های هر طرح پژوهشی عدم توانایی در تعمیم کلی نتایج به سایر جوامع آماری دانست که این مهم در این پژوهش نیز به چشم می­خورد.
پیوستها
پیوست شماره ۱
پرسشنامه
بسمه تعالی
تاریخ :
با عرض سلام و احترام خدمت شما پاسخگوی گرامی؛
در راستای انجام پژوهشی در مورد صنایع غذایی و محصولات مرتبط با بیسکوییت تحت برند اصفهان فرخنده، پرسشنامه­ای تنظیم شده است که به پیوست تقدیم می­گردد. خواهشمند است با عنایت و حوصله به هر یک از سؤالات، فقط بر مبنای نظر شخصی خودتان پاسخ دهید. بدیهی است پاسخگویی دقیق شما، ما را در انجام این پژوهش بسیار یاری خواهد کرد. در صورت تمایل به دریافت نتایج به دست آمده از این تحقیق، ایمیل خود را در زیر درج نمایید. از اینکه وقت شریف خود را در اختیار ما می­گذارید بسیار سپاسگزاریم.
اعظم رضایی
دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت اجرایی – دانشگاه پیام نور تهران غرب
a_rezaee_b@yahoo.com
نام و نام خانوادگی : ……………………………… شماره تماس : ………………………………. آدرس ایمیل : ……………………………………………..
جنسیت : مرد زن
سن : زیر ۲۵ سال ۲۶ تا ۳۵ سال ۳۶ تا ۴۵ سال بالای ۴۶ سال
تحصیلات : دیپلم و پایین­تر کاردانی کارشناسی کارشناسی ارشد دکتری
میزان مصرف محصولات مرتبط با بیسکوییت : حداقل یک بار در روز حداقل یک بار در هفته حداقل یک بار در ماه

 

ردیف	در مورد محصولات با مارک فرخنده به سؤالات زیر پاسخ دهید.	کاملاً موافقم	موافقم	نظری ندارم	مخالفم	کاملاً مخالفم
۱	تبلیغات شرکت فرخنده در مقایسه با رقبا زیاد است.

چالش‌ها و مشکلات

 

شاید بتوان از چالش‌های اصلی این گروه، به سه مورد اشاره کرد:
۱. نحوه پایان یافتن هر کمپین
۳. بزرگ شدن جمع اصلی تصمیم گیرنده و ضعف الگوی شورای عمومی برای تصمیم گیری سریع

۲. ناتوانی در اولویت‌بندی عملی برای پیگیری مطالبات

 

 

 

ج) زنان اصلاح‌طلب
پیشینه زنان اصلاح‌طلب، به گروه‌های زنان اسلام‌گرایی باز می گردد که از اواخر دهه ۱۳۶۰ به مسائل زنان حساس شدند. «نقطه آغاز انسجام زنان اصلاح طلب را می توان زمانی دانست که ستاد انتخابات خاتمی بخش ویژه ای را به زنان اختصاص داد. در آنجا بود که اولین هسته سیاسی زنان اصلاح طلب با حضور زهرا شجاعی، فخرالسادات محتشمی پور، فریده ماشینی و دیگران شکل گرفته و بعدها با تاسیس حزب مشارکت در آنجا نهادینه شد» (عباسقلی‌زاده، ۱۳۸۶). در واقع، تا زمان حضور اصلاح‌طلبان حکومتی در دولت، اکثر زنان اصلاح‌طلب در مقام‌های دولتی فعالیت داشتند. البته برخی از آنها نیز نماینده مجلس بوده یا در قالب احزاب سیاسی و سازمان‌های غیر دولتی فعالیت می‌کردند. جرقه‌های نخستین فعالیت مستقل آنها از سال ۱۳۸۲ آغاز شد.
اما در حقیقت، پس از روی کار آمدن دولت احمدی نژاد در سال ۱۳۸۴، بسیاری از آنها از قدرت دور شدند، و در نتیجه به فعالیت در قالب گروهی مستقل از دولت اقدام نمودند. حتی برخی از آنها در تجمع ۲۲ خرداد ۱۳۸۴ حضور داشتند، که نشان‌دهنده تغییری جدی در نگرش آنها بود. سرانجام، در سال ۱۳۸۵، پس از انتخابات شوراها، مجمع زنان مدیر در پیوند با زنان فعال سیاسی که عمدتاً در احزاب اصلاح طلب عضویت و فعالیت داشتند، «مجمع زنان اصلاح‌طلب» را بنیان گذاشتند (عباسقلی‌زاده، ۱۳۸۶). برنامه‌های اصلی زنان اصلاح‌طلب تاکنون معطوف به انتخابات شوراهای شهر (دوره سوم) و همچنین مجلس شورای اسلامی (دوره‌های هفتم و هشتم) بوده است. در واقع، توجه به ابزارهای سیاسی از ویژگی‌های بارز این جریان از زنان به شمار می آید.
توجه زنان اصلاح‌طلب به ارائه تفاسیر مترقی از اسلام در خصوص حقوق زنان نیز از جمله دیگر ویژگی‌های آنها به شمار می آید. در واقع، زنان اصلاح‌طلب تلاش می کنند که از طریق ارتباط با مردان سیاست و همچنین مراجع مذهبی، تفاسیری برابری‌خواهانه از اسلام را رواج دهند. همچنین، در این خصوص بر تقویت فقه پویا تاکید دارند. در جدول زیر، مشخصات این گروه از زنان بطور خلاصه آمده است:
جدول شماره ۵: مشخصات ائتلاف زنان اصلاح‌طلب

 

 

سابقه اعضای اولیه

 

جمع اولیه تشکیل دهنده این جریان، عمدتاً زنانی بودند که سال‌های پایانی دهه ۱۳۶۰ به مسائل زنان حساس شدند. برخی از آنها در دوره دولت خاتمی، در دولت حضور داشتند و گروهی دیگر عضو احزاب اصلاح طلب بودند. جمعی از آنها نیز در قالب تشکل‌های غیردولتی نزدیک به اصلاح‌طلبان فعالیت داشتند.
در حال حاضر جمعی از زنان عضو حزب مشارکت، انجمن رزا، جمعیت زنان مسلمان نواندیش، گروه حقوق بشر زنان، جمعی از زنان مدیر، تحت عنوان مجمع زنان اصلاح‌طلب با هم کار می‌کنند.

 

 

 

اهداف و استراتژی

 

هدف مشخص این جریان را می‌توان «ارتقای مشارکت سیاسی زنان» عنوان کرد. در واقع، زنان اصلاح‌طلب معتقدند که با افزایش حضور و مشارکت زنان در موقعیت‌های سیاسی و اجتماعی، آنها می‌توانند با وضع قوانین و سیاستگذاری‌های لازم در جهت بهبود وضعیت زنان اقدام کنند.
در این خصوص، استراتژی آنها توانمندسازی زنان است تا بتوانند از فرصت‌های مشارکت سیاسی استفاده کنند.
البته، می توان تقویت نواندیشی دینی در حوزه حقوق زنان را نیز جزء استراتژی‌های آنها برشمرد.

 

 

 

روش‌‌ها و ابزار

 

برای نیل به این اهداف، روش اصلی مورد توجه زنان اصلاح‌طلب، استفاده از فرصت‌هایی همچون انتخابات مجلس شورا یا شوراهای شهر و روستا است. البته، این گروه از زنان، از ابزارهای رسانه‌ای، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای توانمندسازی اعضای خود، و همچنین برگزاری نشست‌های سراسری نیز استفاده می‌کنند.
بعلاوه، زنان اصلاح‌طلب نسبت به سایر مسائل زنان نیز واکنش نشان می‌دهند و در مواقع ضروری با دیگر جریان‌‌های جنبش زنان وارد ائتلاف می شوند.

 

 

 

ساختار سازمانی

 

از آنجایی که اکثر زنان اصلاح‌طلب پیشتر در سازمان‌هایی رسمی حضور داشتند، نحوه سازماندهی درونی آنها نیز به صورت بوروکراتیک و هرمی شکل است. البته، با این وجود، آزادی عمل شخصی برای آنها وجود دارد. اما اکثر گروه‌های آنها از ساختاری سلسله مراتبی تشکیل شده‌اند.

 

 

 

چالش‌ها

 

می‌توان سه چالش عمده برای این جریان بر شمرد:
۱. وجود دو رویکرد متفاوت در مورد تمرکز بر فعالیت‌های مدنی یا سیاسی
۲. وجود اختلاف نظر در مورد تقدم و تاخر حقوق زنان و تفاسیر اسلامی نسبت به یکدیگر
۳. چگونگی تنظیم رابطه با گروه‌های سکولار جنبش زنان

 

 

 

د) زنان چپ‌گرا
ریشه اصلی جمع زنان چپ‌گرا را می‌توان در محافل زنان در اوایل دهه ۱۳۷۰ جستجو کرد. هرچند برخی از این زنان در گروه‌های دیگر بویژه کمپین یک میلیون امضاء پخش شدند، اما بخشی از آنها، بخصوص گروه‌های باقیمانده از جمع هواداران حرکت جهانی زنان در قالب یک گروه کوچک به فعالیت جداگانه خود ادامه دادند. بدنه اصلی این گروه از زنان، یا مربوط به گروه زنان اسفند است، یا برخی از زنانی که شوهران‌شان در سازمان‌های چپ عضو بوده‌اند. برخی از زنان عضو کانون نویسندگان را نیز می‌توان عضو این جریان دانست.
موضوع محوری این گروه از زنان در حال حاضر تمرکز بر مسائل اقتصادی زنان، بویژه فقر زنان استوار است. بعلاوه، توجه به مسئله صلح و اعتراض به خطر جنگ علیه ایران نیز یکی از موضوعات مورد توجه آنان است. جمع زنان چپ‌گرا پس از روی کار آمدن دولت احمدی نژاد، به تدریج تضعیف شدند و به فعالیت‌های محدود محفلی بازگشتند. البته، در سال ۱۳۸۵ تلاش کردند که با همکاری گروهی از دانشجویان چپ‌گرا مجدداً بدنه خود را احیاء کنند، اما در نهایت تلاش آنها موفقیت آمیز نبود. هرچند به تازگی زمزمه فعالیت مجدد آنها در قالب تشکیل گروه‌های مطالعاتی شنیده می‌شود. البته، با وجود اینکه این گروه از زنان در حال حاضر کمتر فعال بوده و دیده نمی‌شوند، اما از شبکه روابط گسترده‌ای برخوردار است. در جدول زیر، برخی از مشخصات آنها بطور خلاصه ‌آمده است:
جدول شماره ۶: مشخصات جمع زنان چپ‌گرا

 

 

سابقه اعضا

 

اعضای اصلی این جمع، نیروهای باقیمانده محافل زنان چپگرایی هستند که نتوانستند در قالب گروه‌های کاری یا ائتلاف‌ها فعال شوند. بعلاوه، جمعی از زنانی که شوهرانشان عضو سازمان‌های چپ‌گرا بوده اند. چند تن از زنان عضو کانون نویسندگان را نیز می‌توان در این جریان جای داد.

 

۲ـ۶ـ۳ـ متغیر وابسته
از آن جا که در این تحقیق قصد بررسی تأثیر اینترنت بر نگرش فرهنگی روحانیون را داریم، بنابراین، «نگرش فرهنگی» به عنوان متغیر وابستۀ این پژوهش محسوب می‌شود که از آن به عنوان Y نام می‌بریم.

۱ـ۲ـ۶ـ۳ ـ تعریف نگرش فرهنگی
با توجه به مطالبی که در فصل دوم در خصوص نگرش، ویژگی‌ها و مشخصات آن توضیح داده شد، در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت: «نگرش عبارت است از قضاوت درونی افراد، نسبت به هر آنچه در محیط پیرامونشان با آن‌ مواجه می‌شوند، که این قضاوت، می‌تواند شکل‌دهندۀ رفتار، عقاید، ارزش‌ها، باورها و علایق و احساسات آن‌ ها باشد».
کلمۀ «قضاوت» در این تعریف، نشان‌دهندۀ عامل ارزش‌یابی در نگرش است و از آن جا که هیچ ارزش‌یابی و قضاوتی بدون شناخت صورت نمی‌گیرد، طبیعاً عنصر شناخت در این تعریف پیش‌فرض نگرش در نظر گرفته شده است. تأکید بر درونی بودن این قضاوت، نشان می‌دهد که این ارزشیابی در درون و ذهن فرد صورت می‌گیرد و لزوماً نیازی نیست که بر اساس شواهد و مدارک و به صورت علنی اعلام گردد. عنصر شناخت یک بار دیگر در مواجهۀ فرد با هر آنچه در محیط پیرامونش وجود دارد، برجسته شده است؛ چرا که نفس عمل مواجهه با چیزی، به معنای کسب شناخت از آن چیز است، ولو این که این شناخت، یک شناخت ظاهری و یا حتی آشنایی با یک واژه باشد. آوردن کلمۀ «هر آنچه» جای هیچ استثنایی را برای موضوع مورد شناخت باقی نگذارده است و بدین ترتیب تأکید می‌کند که نگرش‌ها می‌توانند در خصوص تمام امور و پدیده‌های مادی و معنوی، عینی و انتزاعی و… در درون افراد شکل بگیرند.
قسمت دوم تعریف، در واقع به اجزای سه‌گانۀ نگرش اشاره دارد و بیانگر این نکته است که نگرش‌ها می‌توانند در سطوح مختلف شناختی، عاطفی و رفتاری فرد نمود پیدا نمایند. اما کلمۀ «می‌تواند» نشان می‌دهد که این نمود، حتماً نباید رخ دهد و چه بسا نگرشی به صورت مخفی در درون شخص نگه داشته شود و چه به صورت عمدی و یا سهواً در هیچ یک از حالات او بروز ننماید.
همان طور که اشاره شد، «فرهنگ» نیز کلیّت درهم‌تافته‌ای از تمام چیزهایی است که شکل و محتوای زندگی انسان را سامان داده‌اند، بنابراین آن را نمی‌توان به جنبه‌های مشخصی از زندگی بشر و یا شیوۀ خاصی از زندگی (برای مثال نخبگان جامعه) محدود کرد. اما در این پژوهش برای این که بتوانیم سنجه‌های قابل قبولی برای سنجش مفهوم نگرش فرهنگی فراهم آوریم به طوری که تا حد ممکن تمام جنبه‌های مهم این مفهوم گسترده را پوشش دهد، سعی کرده‌ایم تا آن جا که امکان دارد، تمام ابعاد فرهنگ (شامل ابعاد اجتماعی، عقیدتی، مذهبی، آیینی، صنفی، آموزشی، تربیتی، سیاسی، تفریحی و هنری) را در طراحی پرسش‌ها مدّ نظر قرار دهیم.
۲ـ۲ـ۶ـ۳ ـ تعریف عملیاتی «نگرش فرهنگی» (Y)
ـ فهرست زیر شامل خصوصیاتی است که می‌توان کودکان را به فراگیری آن‌ ها در منزل تشویق کرد. کدام یک از آن‌ ها از نظر شما مهم‌تر از بقیه است؟
۱ـ استقلال ۲ـ پشتکار و سختکوشی ۳ـ احساس مسئولیت ۴ـ قدرت تخیل ۵ـ اراده، پایداری عقیده ۶ـ مدارا و احترام نسبت به سایر مردم ۷ـ حسابگری، پس‌انداز پول و اموال ۸ـ ایمان مذهبی ۹ـ تواضع ۱۰ـ مشارکت در فعالیت‌های گروهی ۱۱ـ آشنایی با مسائل سیاسی ۱۲ـ نوآوری ۱۳ـ گفت و گو و پرسشگری ۱۴ـ مهارت‌های زندگی ۱۵ـ اطاعت‌پذیری ۱۶ـ سایر
ـ کدام یک از موضوعات زیر برای مطالعه مفیدتر می‌دانید؟
۱ـ ادبی ۲ـ تاریخی ۳ـ تربیتی و روان‌شناسی ۴ـ اجتماعی و فرهنگی ۵ـ سیاسی ۶ـ عرفانی ۷ـ علوم غریبه ۸ـ فلسفه ۹ـ مذهبی ۱۰ـ کتاب‌های درسی ۱۱ـ ورزشی ۱۲ـ سایر
ـ بعضی‌ها معتقدند «اگر دین از سیاست جدا باشد، پاک‌تر می‌ماند» نظر شما در این مورد چیست؟ (طیف لیکرت)
ـ در کل، تأثیر هر یک از رسانه‌های زیر را بر وضعیت فرهنگی کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟ (طیف لیکرت)
۱ـ اینترنت ۲ـ رادیو و تلویزیون‌های داخلی ۳ـ رادیو و تلویزیون‌های خارجی
ـ نظر شما در مورد هر یک از رفتارهای اجتماعی زیر (در مورد خودتان) چیست؟ (طیف لیکرت)
۱ـ تعریف لطیفه (جوک) و شوخی با افراد غیر روحانی ۲ـ پوشیدن لباس با رنگ‌های شاد ۳ـ استفاده از ادکلن ۴ـ امانت گرفتن فیلم سینمایی از ویدئو کلوپ ۵ـ استفاده از صوت قرآن به عنوان صدای زنگ موبایل ۶ـ تذکر به زنان بدحجاب ۷ـ انجام ورزش با لباس ورزشی در اماکن عمومی ۸ـ قدم زدن و گفتگو با همسرتان در مکان‌های عمومی مثل خیابان، بازار، پارک و… ۹ـ عکس دسته‌جمعی گرفتن با محارم در مکان‌های گردشی ۱۰ـ خطاب کردن همسرتان با اسم کوچک در بین اقوام نزدیک ۱۱ـ برگزاری مراسم سالگرد ازدواج ۱۲ـ صله رحم از اقوامی که احتمالا به مناسبات دینی پایبند نیستند یا پایبندی کمی دارند ۱۳ـ استفادۀ همسرتان از پوشیه (پوشش صورت) هنگامی که همراه با شما در اماکن عمومی حاضر می‌شود ۱۴ـ حضور با خانواده در نماز جمعه
ـ با کدام یک از نظرات زیر بیش‌تر موافقید. (لطفاً فقط یک گزینه را انتخاب کنید)
۱ـ محتوای آموزشی حوزه، کافی نیست و باید موضوعات جدید را وارد آموزش‌های حوزوی کرد ۲ـ محتوای آموزشی حال حاضر حوزه مناسب است، فقط باید آن‌ ها را به زبان روز درآورد ۳ـ فرم و محتوای آموزشی حوزه‌ها مناسب است و هر گونه دستکاری در آن‌ ها موجب تحریف این آموزش‌ها خواهد شد
ـ ترجیح می‌دهید کدام یک از فعالیت‌های هنری زیر را انجام دهید؟
۱ـ عکاسی ۲ـ خطاطی ۳ـ نقاشی ۴ـ طراحی و گرافیک ۵ـ ترتیل‌خوانی و صوت قرآن ۶ـ تواشیح‌خوانی ۷ـ شعر ۸ـ کلکسیون ۹ـ روضه خوانی و مداحی ۱۰ـ نواختن موسیقی ۱۱ـ فیلم‌سازی ۱۲ـ سایر
ـ اگر شرایط مسافرت را داشته باشید، کدام یک از مناطق زیر در اولویت بازدید شما قرار می‌گیرند؟
۱ـ مشهد ۲ـ مالزی ۳ـ کانادا ۴ـ یزد ۵ـ شهرهای شمالی کشور ۶ـ عربستان (مکه و مدینه) ۷ـ لبنان ۸ـ عراق ۹ـ اصفهان ۱۰ـ مناطق عملیاتی جنگی جنوب ۱۱ـ ترکیه ۱۲ـ کشورهای اروپایی ۱۳ـ کشورهای امریکای لاتین ۱۴ـ چین ۱۵ـ دُبی ۱۶ـ روسیه
ـ مایلم نظر شما را دربارۀ هر یک از موارد زیر که مربوط به روابط زن و مرد می‌شود، بدانم: (طیف لیکرت)
۱ـ الزام در پوشیدن چادر برای زنان در اماکن عمومی ۲ـ ازدواج یک مرد با بیش از یک زن (چند همسری) ۳ـ کار کردن زنان در بیرون از خانه ۴ـ روابط عمومی قوی زنان با مردان ۵ـ ارتباط بین دختران و پسران بدون اطلاع خانواده‌هایشان ۶ـ دوستی‌های قبل از ازدواج بین دختر و پسر (با اطلاع خانواده‌های آنها) ۷ـ ازدواج موقت دختران قبل از ازدواج
ـ هر کس دربارۀ خودش و ارتباطش با جهان، نظری دارد. شما با کدام یک از جملات زیر بیش‌تر موافقید؟
۱ـ من خودم را یک شهروند جهانی می‌دانم ۲ـ من خود را عضو جامعۀ محلی خودم می‌دانم ۳ـ من خود را شهروند جهان اسلام می‌دانم ۴ـ من خود را شهروند ایران می‌دانم ۵ـ من خود را یک فرد مستقل می‌دانم
ـ هنگام صحبت کردن با زنان (غیر از محارم)، شما کدام یک از گزاره‌های زیر را درست می‌دانید؟
۱ـ برای احترام گذاشتن به مخاطب و بدون قصد لذت، می‌توان به چهرۀ او نگاه کرد ۲ـ نگاه کردن به صورت زنان نامحرم را در هر صورت، جایز نمی‌دانم
ـ نظر شما در این مورد چیست که زنان هم بتوانند در امور دینی مانند مردان اجتهاد کنند. (طیف لیکرت)
ـ به عنوان یک روحانی، تا چه میزان، موافق یا مخالف حضور در هر یک از اماکن زیر هستید؟ (طیف لیکرت)
۱ـ پارک ۲ـ سینما ۳ـ تئاتر ۴ـ شهر بازی ۵ـ کنار دریا ۶ـ کنسرت موسیقی ۷ـ تالار عروسی ۸ـ رستوران ۹ـ مجالس و مراکز دینی فرق و مذاهب دیگر ۱۰ـ پاساژ
ـ اگر مدارسی ویژۀ فرزندان روحانیون وجود داشته باشد، تا چه حد صلاح می‌دانید فرزندانتان در این مدارس تحصیل کنند؟
۱ـ خیلی زیاد ۲ـ زیاد ۳ـ بدون نظر ۴ـ مخالف ۵ـ کاملاً مخالف
ـ اگر فقط فرصت مطالعۀ یک روزنامه را داشته باشید، از بین روزنامه‌های زیر کدام یک را انتخاب می‌کنید؟
۱ـ همشهری ۲ـ شرق ۳ـ ایران ۴ـ جام جم ۵ـ اطلاعات ۶ـ اعتماد ۷ـ کیهان ۸ـ رسالت
ـ گذشته از این که معمم هستید یا خیر، میزان موافقت یا مخالفت خود را با هر یک از جمله‌های زیر بیان کنید؟ (طیف لیکرت)
۱ـ یک روحانی بنا به رسالتی که دارد، باید همیشه در اجتماع معمّم ظاهر شود ۲ـ روحانی می‌تواند بنا به مقتضیات و شرایط پیش آمده، به صورت غیر معمم در اجتماع حاضر شود ۳ـ غیر معمم زندگی کردن، هیچ منافاتی با رسالت روحانیت ندارد
ـ اگر فرصت کافی برای تماشای برنامه‌های تلویزیون را داشته باشید، ترجیح می‌دهید کدام یک از برنامه‌های زیر را تماشا کنید؟
۱ـ سریال‌های خانوادگی ۲ـ برنامه‌ها و مسابقات ورزشی ۳ـ فیلم‌ها ۴ـ اخبار ۵ـ برنامه‌های آموزشی مذهبی ۶ـ برنامه‌ها و مراسم‌های آیینی ـ مذهبی ۷ـ برنامه‌های مستند و آموزشی ۸ـ برنامه‌های طنز و کمدی
ـ شما تا چه حد ورود روحانیت به امور سیاسی را مطلوب می‌دانید؟
۱ـ خیلی زیاد ۲ـ زیاد ۳ـ بدون نظر ۴ـ کم ۵ـ خیلی کم
ـ تا چه میزان با نظرات زیر موافق یا مخالف هستید؟ (طیف لیکرت)
۱ـ به کتاب‌های غیرمذهبی، که با عقاید دینی تضاد دارند، نباید اجازۀ چاپ داد ۲ـ به افراد بی‌دین، نباید اجازۀ سخنرانی در اماکن عمومی (در موضوعات علمی، هنری، سیاسی و…) داد ۳ـ افرادی که عقاید دینی را نمی‌پذیرند، مجازند در مراکز تخصصی علمی غیر دینی فعالیت کنند ۴ـ اسلام (شیعه)، باید تنها دینی (مذهبی) باشد که در مدارس دولتی ایران آموزش داده می‌شود ۵ـ ‌دینداری به قلب پاک است، ولو این که آدم، اعمال مذهبی (نماز و روزه و…) را انجام ندهد ۶ـ رفت و آمد با کسانی که عقاید غیرمذهبی دارند، اشکال ندارد ۷ـ مردم همۀ ا دیان دیگر، احتمالاً همان قدر خوب و اخلاقی‌اند که هم مذهبان من
ـ اگر تمام منابع خبری زیر را در اختیار داشته باشید، ترجیح می‌دهید اخبارتان را از کدام منبع دریافت کنید؟
۱ـ اخبار و برنامه‌های تفسیر و تحلیل رادیو و تلویزیون ایران ۲ـ روزنامه و مجله ۳ـ سایت‌های خبری و تحلیلی اینترنت ۴ـ پست الکترونیکی ۵ـ گفتگو با دوستان و همکاران ۶ـ شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی فارسی‌زبان خارجی
ـ مردم، روحانیت را به دو گروه «سنتی» و «مدرن» تقسیم می‌کنند. شما خود را جزو کدام دسته قلمداد می‌کنید؟

۱- آزادی منفی به معنا و مفهوم رهانیدن انسان از هرگونه قید و بندی است ۲- آزادی مثبت به معنای زیستن به فرمان اندیشه و خرد خویش است . ^[۸۷] ]و انه لحب الخیرلشدید[
و راستی انسان سخت شیفته خیر است. ^[۸۸]
پس آزادی مثبت را در کتاب قرآن بصورت غیر مستقیم بیان کرده اند.
آزادی بیان هم همان امربه معروف ونهی از منکر است. در حقوق ،آزادی به دوشکل عمومی وشخصی تقسیم می شود:آزادی های عمومی یاهمان حقوق شهروندی که به آزادی تن ، فکر،اقتصادی ، اجتماعی وفرهنگی تقسیم می شود و آزادی های شخصی مثل حق زندگی –آزادی رفت وآمد و اختیار مسکن مصونیت خانه ومسکن است و….در اسلام همه به آزادی های عمومی توجه شده وهم به آزادی های شخصی اما آزادی که در اسلام مدنظر است نوعی دفاع از حقوق خود بدون آزاررساندن به دیگران است.مبنای دیگر آزادی در قرآن تاکید متواتر برعقل وخردورزی است.اگرخداوند برای انسان آزادی قایل نبودنعوذ بالله این همه به استفاده از عقل و خرد دعوت نمی کرد.بیش از ۳۰۰ آیه در قرآن کریم وجود دارد که مردم رابه تفکر و تعقل دعوت کرده است.در فرهنگ قرآنی بدترین جنبنده هادر نظر خدا کسانی هستند که در زندگی از عقل خود استفاده نمی کنند. ^[۸۹]

مبنای دیگر آزادی در قرآن تاکید بر عدالت و معرفی آن به عنوان هدف پیامبران است.تساهل وتسامح ودعوت به مجادله احسن نیز از دلایل اعتقادبه آزادی در قرآن به شمار می رود. ^[۹۰] توصیه به مشورت بامردم به پیامبری که معصوم و مرتبط با وحی الهی است و ارزش انسان های دیگر و حرمت آزادی بیان آنهاست ویادآوری به پیامبر که اگر خلق نیکو نداشتی هرآینه مردم از اطرافت پراکنده می شوند، حاکی از نفی زور و جباریت و اکراه در ایمان آوردن مردم است.
خداوندی که در مساله حساسی مثل توحید به انسان آزادی می دهد با لطبع در مسائل دیگر هزاران بار این آزادی را بیشتر می خواهد. ^[۹۱]
معنای آزادی در فرهنگ های فارسی (۱-حریت،آزادی ، مخالف بندگی ، رقیت، عبودیت ،۲- آزاد مردی ۳-رهایی خلاص ۴- شادی ، خرمی ۵-استراحت ، آرامش ۶-جدایی ، دوری ۷- شکر، سپاس ، حق شناسی) ^[۹۲] چنین عنوان شده است.
مخالف کلمه آزادی ، بردگی است. دین مبین اسلام با هر نوع بردگی مخالف بوده است.امامان بزرگوار ما برده های خویش را در راه خدا آزاد می کردند و خداوند برای جبران کسی که روزه نگرفته است کفاره آزاد کردن عبد را قرار داده است و خداوند بندگی را فقط در مقابل خدا درست می داند در مقابل غیر خدا نا صواب وغیر عقلانی می داند.
در نتیجه مراد از آزادی بصورت کلی به این معنا می تواند باشد هیچ کس نباید مانع بروز استعداد های بشر شود، یا اینکه به این معنا که اموری وجود دارد که با جبر نمی توان آن را به بشر تحمیل کرد ویا اینکه بشر موجودی است که باید بالاختیار ودر صحنه تنازع و کشمکش به کمال خود برسد.در مقصود اسلام از آزادی موارد فوق همگی مندرج ومقبول است. لذابا این تعاریف آزادی حقی است برای بشر که البته از مختصات انسان هم هست.
با این معیار ونگاه که آزادی در میان شهروندان و وضع حقوقی تعریف می گردد. از سوی دیگر اصل آزادی خود یک «تکلیف» نیز هست ،براین اساس آزادی به دو قسم فردی (حقوق بشری) واجتماعی (حقوق شهروندی) تقسیم می شود.
آنجا که انسان مکلف است خود را برده وبنده قرار ندهد،آزادی جنبه درونی وفردی دارد وآنجا که دیگران از جمله دولت ، مکلفند نسبت به او ومسیر او قیدوبندی ایجاد نکنند آزادی جنبه بیرونی وعمومی دارد ریشه احترام به این آزادی نیز همان حیثیت ذاتی انسان است. ^[۹۳]
۳-عدالت وبرابری:
تنها یک جامعه برابر، یک جامعه عادلانه است این مفروضی است که نظریه پردازان سوسیالیست و بالاخص متفکران کومونیست بدان تمسک می جویند. ^[۹۴]
البته باید افزود که نظر حقوق در خدمت برابری و در نتیجه عدالت به مفهوم برابری را به شکل دیگر در نزد اندیشمندان مدرن هم می توان یافت. ^[۹۵]
در قرآن مجید آیات بسیاری در باره ی عدالت وبرابری ذکر شده است.[اِنْ الله یامَرْبالْعَدلْ والاحْسانْ] که تعادل بین عدل واحسان رمز سلامتی جامعه است.[لَقَدْ اَرْسَلْنا بالْبَیناتِ وَ اَنْزَلنا مَعْهَم الکِتابِ وَالمیزان لیقوم الناسِ بالْقِسْطْ] ^[۹۶]
بر قراری عدالت به عنوان هدف بعثت همه انبیاء در این آیه کریمه است ومقام قداست عدالت تا آنجا بالا رفته که پیامبران الهی به خاطر آن مبعوث شده اند. خداوند متعال انفاق و احسان را همردیف انصاف و عدل به کار برده است
عدالت اجتماعی در حقوق شهروندی یکی از بنیادی ترین مسایل است. ^[۹۷]
عدالت را چنین نیز معنا کرده اند: (مدنی_فقه)ترک کبائر واصرار نورزیدن به صغایر و رعایت مروت است. مروت نیز عبارت است از اتصاف به اموری که پسندیده است به حسب زمان ومکان ونظامات صنفی (ماده ۱۱۳۴ق.م)عکس عدالت فسق است. ^[۹۸]
عدالت در علم حقوق از اهمیت والایی برخوردار است ، زیرا برای شهادت نیاز به فرد عادل است ،برای قضاوت و رهبری باید فرد عادلی انتخاب گردد وبا این احکام خداوند خواسته تا فرد فاسق در مقام والایی قرار نگیرد که ظلم وستم او همه گیر شود.
در علم حقوق هماهنگی انسان بانظام جهان می گویند.از دیدگاه فلسفی گذشتن هر شئی در موضع مناسب خود را عدالت می گویند. ^[۹۹]
اصل عدالت از اصول ثابت انسانی نیز هست جون باعقل و وجدان آن را به بداهت پذیر است. ^[۱۰۰]ونه تنها بر تحقق عدالت در جامعه تاکید شده است بلکه آن را از اهداف بلندپیامبر برداشته است . ^[۱۰۱]
در آیه ای از قرآن کریم هم آمده است : ای مؤمنان برای تحقق عدالت قیام کنید. ^[۱۰۲]
در آیه ای دیگر خداوند می فرماید مشیت پروردگار بر اساس صدق و عدل به جریان افتاده است. ^[۱۰۳]
اصل عدالت از موقعیتی برخوردار است که بشر از دیر زمان به ضرورت و اهمیت آن پی برده وآن را مایه خوشبختی نیک زیستی –آرامش خود دانسته است. آنچه درباره این اصل بسیار مهم است چگونگی تحقق واجراپذیری آن است. عدالت جنبه های مختلفی دارد،چون: عدالت اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی وقضایی. ^[۱۰۴]
در زمینه عدالت قرآن مردم را به عدالت توصیه می کند وقضات را از ستم کردن برحذر می دارد. ^[۱۰۵]
خداوند به پیامبرانی که موقعیت قضاوت پیدا کرده اند یاد آور می شود که به عدالت حکم کنند وهمچنین از مردم خواسته تا بر مبنای عدالت رفتار کنند و اموال دیگران را به باطل و ناروا نخورید. ^[۱۰۶] [ولاتُؤتُواُلسفَهَآءَ اَمْوالکُم التی جَعَلَ اللهُ لَکُمْ قِیماً] اموال خودتان را که خداوند سبب برپایی زندگی شما قرار داده است به دست سفیهان (مدیران نا آشنا)وکسانی که نمی دانند چگونه از آنها بهره برداری کنند ونظام دهند ، ندهید. ^[۱۰۷] منظور از مدیران نا آشنا محجورین می باشد.
سفارش خدا به عدالت اقتصادی است که در این آیه اموال خود را درست مصرف کنید وحتی در جای دیگری وجود دارد که خواسته است اموال صغیر وسفیه به آنها داده نشود تا وقتی عاقل وبالغ گردند وخودشان بتوانند امور زندگی شان را بدست گیرند تا اموال کسی نابود نشده وسرمایه ای که سالها پشت سر آن است ازبین نرود. حتی در جنگ ها در حالت دشمنی هم سفارش شده است هیچ انسانی حق ندارد به خاطر دشمنی با گروه و دسته ای از عدالت صرف نظر کند وعدالت را زیر پابگذارند. ^[۱۰۸]
برای برقراری عدالت دوچیز اهمیت دارد:۱-ایمان قلبی وتقوا به فرامین خداوند متعال و اینکه پارا از حد فراتر نگذاشته وپیرو دین باشیم اما این به تنهایی کافی نیست. ۲-داشتن قانون مدون و درست در سطح جامعه هم به برقراری عدالت کمک می کند پس عدالت دارای اهرم درونی و اهرم بیرونی است. برقراری چنین عدالتی مستلزم آزادی فراوان است چون زمانی که ظلم وستم به پا باشد نه آزادی وجود دارد نه عدالتی.
۴-کرامت ذاتی انسان
از نظر اسلام انسان موجود شریف وباکرامتی است که هیچ وقت نباید شرافت وعزت او لطمه بخورد ، چون انسان جانشین و خلیفه خداست. در دین مبین اسلام انسان فارغ از نژاد،رنگ و زبان وجنسیت ودین ارزشمند است. در صدر اسلام سلمان فارسی یکی از نزدیکترین یاران ومشاوران پیامبر بودند. بلال حبشی سیاه پوست اولین موزن اسلام به شمار می رود و زن و مرد دوش به دوش هم در تبلیغ آموزه های اسلامی در غزوات شرکت می جستند در مدینه مسیحیان و یهودیان در کنار مسلمانان زندگی می کردند ودر پناه اسلام بر عقیده خود بودند.صهیب رومی از اصحاب نزدیک پیامبر اسلام بود ودر پیشبرد وبکارگیری فنون جنگی به کمک رزمندگان اسلام می شتافت. ^[۱۰۹]
قرآن کریم خداوند را به لحاظ آفریدن انسان احسن الخالقین نام نهاده است.
«فَتَبارَکَ اللهُ اَحْسَنُ الخلقین»^[۱۱۰]
تعبیر به احسن الخالقین (بهترین آفرینندگان) این سوال را به وجود می آورد که مگر غیر از خدا آفریدگار دیگری وجود دارد؟!
بعضی از مفسران توجیهات گوناگونی را برای آیه ذکر کرده اند،در حالی که نیاز به این توجیهات نیست و کلمه خلق به معنی اندازه گیری وصفت در باره غیر خداوند نیز صادق است ولی البته خلق خدا با خلق غیر او از جهات گوناگون متفاوت است. ^[۱۱۱]
البته خداوند خالق نا محدود است «الله خالق کل شئی^[۱۱۲]»چون انسان قرار است زندگی بعد از مرگ هم داشته باشد.
در اینجاست که انسان ساختمان ویژه ای پیدا می کند که او را از همه جهان متمایز می سازد وبه شایستگی خلافت خدا در زمین داده می شود و قرعه امانتی را که کوه ها و آسمان ها بار آن ها را نتوانستند کشید به نام او می زنند^[۱۱۳] در اینجا پا به عالم کبیر می گذارد با جرم صغیر و به راستی شایسته فتبارک الله احسن الخالقین است.
وهنگامی که پروردگار تو به فرشتگان گفت من در روی زمین جانشین و حاکمی قرار خواهم داد^[۱۱۴]یعنی انسان به عنوان نماینده خالق خود بر روی زمین است.
خداوند هنگام بیان نقشه خلقت انسان ،خطاب به فرشتگان از او به عنوان خلیفه و جانشین خود یاد می کند ^[۱۱۵].
وفرشتگان را به سجده و کرنش در برابر اوامر می نماید. ^[۱۱۶]
آزادی بشر و احترام به حقوق وحیثیت ذاتی انسان و دخالت ندادن عوامل عارفی از قبیل نژاد ، زبان ، رنگ ، ملیت،و. . . .در اعتبار و امتیاز برای انسان ها دقیقا مورد توجه اسلام است. ^[۱۱۷]
در این دو آیه بحث جانشین انسان و سجده ملائک به انسان است نه از باب پرستش بلکه از باب اطاعت از خداوند.
افزون بر آن آیه شریفه (وَلَقَدْ کَرَمْنابنی ادَمَ وَ حَمَلْنهمْ فِی الْبَرّو اُلْبَحّرِ وَ رَزَقْنهمُ مِنَ الطَّیّباتِ وفَضَّلنهُمْ عَلی کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَََََفْضیِِِِِِلاً….) ^[۱۱۸] و انسان را کرامت بخشیدیم . . . و آنان را بر بسیاری از مخلوقاتمان برتری بخشیدیم .
نقض آزادی ها یا حقوق و رفتار های مغایر کرامت انسانی گاهی ممکن است از سوی شهروندی عادی صورت گیرد . در این صورت چنین رفتاری تجاوز و تعدی یک شهروند به شهروند دیگر تلقی شده و با دخالت مقامات مربوطه بر اساس قانون ، شخص متجاوز پاسخ جامعه را دریافت خواهد کرد . آنچه که خطرناک بوده و مشروعیت یک حکومت یا عادلانه بودن رفتارهای آن را مخدوش می سازد ، این است که اینگونه رفتارهای ظالمانه توسط صاحب منصبان و مقامات قضایی – امنیتی یا اجرایی ارتکاب یابند . چنین رفتاری نیز از دو حال خارج نیست ، یا ویژگی حکومت است و حفظ حیات خود را تنها با اعمال این شیوه ها ممکن می بیند که در این صورت حکومت استبدادی بوده و ثبات و بقایش با ظلم به شهروندان معنا پیدا می کند و دولت نیز نه تنها چنین رفتارهایی را مورد مجازات قرار نمی دهد بلکه چه بسا جهت تشویق بدان اقدام مقتضی اعمال می دارد و آن به حکم روایت شریفه (الملک یبقی مع الکفر ولا یبقی مع الظلم ) چنین حکومتی حیات مستمر نخواهد داشت و تجربه این امر در سرنوشت رژیم پهلوی و یا حکومت ظالم صدام حسین در عراق به نظر جهانیان رسید . ^[۱۱۹]
ب ) نهج البلاغه :
از سال ۴۰۰ هجری سید رضی (قدس ره) با فکری نورانی و با هدفی والا به جمع آوری برخی از آثار علمی (خطبه ها ، نامه ها و . . . ) حضرت امیر المومنین علی (ع) همت گماشت و نهج البلاغه را تدوین کرد .
سخنان حضرت علی (ع) در نهج البلاغه بر حول سه اصل بنا شده است : ۱- خطبه ها و اوامر ۲- نامه ها و رسائل ۳- کلمات حکمت آمیز و مواعظ
این کتاب از جانب خداوند وحی نشده است اما بعد از قرآن بهترین و مفصل ترین کتاب اسلامی است . پندها و حکمت های بسیاری از جانب کسی است که هنگامی که پیامبر خود را شهر علم معرفی کردند ، حضرت علی (ع) را باب و در آن شهر یعنی تنها مدخل ورودی آن شهر .

 

1. 1. آزادی :

 

اوصیکم عبادالله بتقوی الله و طاعته فانها النجاه عذا والمنجاه ابد^”ا
بندگان خدا ، شما را به ترسیدن از خدا و فرمانبرداری او سفارش می کنم که نجات فردا و مایع رهایی جاویدان است . ^[۱۲۰]
این مطلب اشاره به آزادی درونی است .
در ترجمه خطبه ۱۵۹ : در وصف کشور داری خویش می فرمایند ((با شما به نیکویی زندگی کردم و به قدر توان از هر سو نگهبانی شما دادم و از بندگی های بردگی و ذلت شما را نجات داده و از حلقه های ستم رهایی بخشیدم )).
علاوه بر آزاد کردن افراد ، امام به آزادی اندیشه و بیان هم اعتقاد فراوان داشتند : با من چنانکه با پادشاهان سرکش سخن می گویند حرف نزنید و گمان نبرید اگر حقی به من پیشنهاد دهید بر من گران آید زیرا کسی که شنیدن حق یا عرضه شدن عدالت بر او مشکل باشد عمل کردن به آن برای او دشوار تر خواهد بود . ^[۱۲۱]
در باره آزادی بیرونی و درونی هم فرموده اند ((لا تکن عبد غیرک لقد جعلک الله حر)) بنده دیگری مباش که خدا ترا آزاد آفریده است . ^[۱۲۲]

در این مطالعه، تعریف دیردورف و رابین از توانمندی‌های استعداد موردپذیرش قرارگرفته است که استعدادها باید توانمندی‌های اصلی رفتاری، دانشی، مهارتی و توانمندی سبک‌کار را برای دستیابی به اهداف راهبردی سازمان داشته باشند.

بخش پنجم
پیشینه پژوهش
۲-۲۳) پیشینه پژوهش
پژوهش‌های انجام‌شده درزمینه‌ی مدیریت استعداد به شرح زیر است:
۲-۲۳-۱) پیشینه پژوهش‌های داخلی
در پژوهشی که توسط بابائیان و یوسفی (۱۳۹۳) انجام گرفت آن‌ ها به بررسی تأثیر به‌کارگیری مدیریت استعداد بر تعهد سازمانی کارکنان ناجا پرداختند. داده‌های موردبررسی در این پژوهش از بین ۱۰۰ نفر از مدیران و کارشناسان دانشگاه علوم انتظامی امین به دست آمد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری و نرم‌افزار Amos استفاده شد. نتایج حاکی از آن است که بین مدیریت استعداد و تعهد سازمانی کارکنان رابطه‌ی معنی‌داری وجود دارد.
در مقاله‌ای که توسط نوع‌پسند اصیل و همکاران (۱۳۹۳) با عنوان بررسی رابطه‌ی بین مدیریت استعداد و عملکرد سازمانی بر روی کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی استان گیلان انجام گرفت نتایج نشان داد که بین فعالیت‌های مربوط به مدیریت استعداد و کیفیت خدمات و نوآوری در ارائه‌ خدمات رابطه‌ی معنادار وجود دارد و همچنین اقدامات لازم در راستای حفظ استعدادها در سازمان بیشترین تأثیر را بر کیفیت خدمات ارائه‌شده دارد و جذب استعدادهای برتر به سازمان بیشترین تأثیر مثبت را برافزایش توان نوآوری در سازمان دارا می‌باشد.
در مقاله‌ای که توسط طالقانی و همکاران (۱۳۹۲) با عنوان بررسی رابطه‌ی مدیریت استعداد بر عملکرد اعضای هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان انجام گرفت نتایج حاکی از آن است که استراتژی مدیریت استعداد، تأثیر مثبت و معناداری بر عملکرد اعضای هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان دارد.
در مقاله‌ای که توسط باقری و تولایی (۱۳۸۹) با عنوان بررسی تأثیر تعهد سازمانی بر عملکرد سازمان‌ها انجام گرفت نتایج حاکی از آن است که تعهد سازمانی کارکنان می‌تواند احساس رضایت، تعلق، وابستگی و دل‌بستگی آن‌ ها به سازمان، عملکرد شغلی مطلوب‌تر، کاهش خروج کارکنان از سازمان، رفتار اجتماعی فعال، عدم غیبت از کار، نوع‌دوستی و کمک به همکاران و کاهش استرس شغلی و نیز موفقیت‌های مالی و افزایش اثربخشی و بهره‌وری سازمان را به همراه داشته باشد.
۲-۲۳-۲) پیشینه پژوهش‌های خارجی
شو یوآن چن^[۵۴] در سال ۲۰۱۲ در رساله‌ی دکتری خود به بررسی تأثیر سیستم مدیریت استعداد راهبردی بر توانمندی کارکنان و عملکرد شرکت پرداخت. به‌علاوه اثرات میانجی توانمندی‌های استعداد نیز در این مطالعه موردبررسی قرار گرفت. داده‌های این پژوهش به‌طور متوسط از ۶۲ شرکت بزرگ در کل صنایع تایوان جمع‌ آوری شد. نتایج پژوهش به شرح زیر می‌باشد:

 

1. 1. این مطالعه از رابطه‌ی مثبت بین سیستم مدیریت استعداد راهبردی و عملکرد شرکت حمایت می‌کند. نتایج حاکی از آن است که استفاده‌ی زیاد از سیستم مدیریت استعداد راهبردی منجر به عملکرد بهتر شرکت می‌شود.

 

1. 1. این مطالعه از رابطه‌ی مثبت بین سیستم مدیریت استعداد راهبردی و توانمندی‌های کارکنان شامل توانمندی رفتاری، دانشی، مهارتی و سبک‌کار حمایت می‌کند. نتایج حاکی از آن است که شرکت می‌تواند با سرمایه‌گذاری در سیستم مدیریت استعداد راهبردی در توسعه‌ی توانمندی رفتاری، دانشی، مهارتی و سبک‌کار مؤثر باشد.

 

1. 1. این مطالعه تا حدی از رابطه‌ی مثبت بین توانمندی‌های کارکنان و عملکرد شرکت پشتیبانی می‌کند. نتایج حاکی از آن است که توانمندی‌های رفتاری، دانشی و سبک‌کار تأثیر مثبت بر عملکرد شرکت دارند. بااین‌حال فرضیه‌ی رابطه‌ی بین توانمندی مهارتی کارکنان و عملکرد شرکت در این پژوهش اثبات نشده است.

 

1. 1. این مطالعه تا حدی از اثرات میانجی‌گری توانمندی کارکنان بین سیستم مدیریت استعداد راهبردی و عملکرد شرکت پشتیبانی می‌کند. نتایج حاکی از آن است که متغیرهای میانجی توانمندی رفتاری و دانشی کارکنان تأثیر معنی‌داری بر ارتباط بین سیستم مدیریت استعداد راهبردی و عملکرد شرکت دارند درحالی‌که اثرات میانجی توانمندی‌های مهارتی و سبک‌کار تأثیر معنی‌داری در این مطالعه ندارد.

 

در پژوهشی که توسط ورال و همکاران^[۵۵] در سال ۲۰۱۲ انجام گرفت آن‌ ها به بررسی رابطه‌ی مدیریت استعداد و تعهد سازمانی از طریق ارزیابی عملکرد کارکنان پرداختند که نمونه‌گیری این بررسی بر روی ۱۲۳ مدیر رده‌ی میانی و ارشد اجرا شد. داده‌های به‌دست‌آمده از پرسشنامه‌ها از طریق نرم‌افزار آماری SPSS تجزیه‌وتحلیل شدند. نتایج تجزیه‌وتحلیل نشان داد که:

 

1. 1. استفاده از برنامه‌های مدیریت استعداد و مدیریت عملکرد تأثیر مثبتی بر تعهد کارکنان دارد.

 

1. 1. تفاوت معناداری بین نوع شرکت و تأثیر مدیریت استعداد بر تعهد کارکنان وجود دارد.

 

چادی و رامان^[۵۶] در سال ۲۰۱۲ با بررسی شرکت‌های ارائه‌دهنده‌ی خدمات IT دریای در هند دریافتند که مدیریت استعداد و دانش خارجی تأثیر مثبتی بر عملکرد شرکت‌ها دارد.
جیمز ساندی کهیند^[۵۷] در پژوهشی که در سال ۲۰۱۲ انجام داد به این نتیجه دست‌یافت که به‌طورکلی مدیریت استعداد تأثیر مثبتی بر عملکرد سازمانی دارد. در این مطالعه از پرسشنامه به‌عنوان روش بررسی و جمع‌ آوری داده‌های اولیه استفاده شد. ضریب همبستگی، توزیع t-student و تجزیه‌وتحلیل توصیفی، روش‌های مورداستفاده برای تجزیه‌وتحلیل داده‌های جمع‌ آوری‌شده بودند.
سوئیم^[۵۸] در سال ۲۰۰۹ در رساله‌ی دکتری خود، با پژوهشی به روش آمیخته دریکی از واحدهای یک شرکت خدماتی در آمریکا، به بررسی سیستم مدیریت استعداد و چگونگی بهره‌گیری از این سیستم به‌عنوان اهرمی برای ایجاد تعهد در کارکنان پرداخت. نتایج حاصل از مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته در پژوهش وی علاوه بر تأثیر مدیریت استعداد بر تعهد کارکنان، نشان داد که چگونه بخش مدیریت منابع انسانی و توسعه‌ی سازمانی می‌تواند به حمایت و تقویت سیستم مدیریت استعداد بپردازد.
بنخف^[۵۹] (۱۹۹۷) در پژوهش خود به بررسی تعهد سازمانی و عملکرد سازمانی در اهداف فروش و منحنی سود سازمان پرداخت. او به این نتیجه دست‌یافت که تعهد سازمانی به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای با موفقیت‌های مالی سازمان رابطه دارد.
رایت و همکارانش^[۶۰] (۲۰۰۳) تعهد سازمانی و فرایندهای منابع انسانی را در بین واحدهای مستقل کسب‌وکار یک شرکت موردبررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافتند که هر دو متغیر (تعهد و فرایندهای منابع انسانی) به‌صورت قابل‌ملاحظه‌ای با معیارهای مختلف عملکرد (کیفیت و بهره‌وری) علاوه بر هزینه‌های عملیاتی و سود ناخالص واحد، مرتبط هستند.
رشید و همکارانش^[۶۱] (۲۰۰۳) در پژوهش‌های خود به این نتیجه دست یافتند که نوع فرهنگ شرکت و تعهد سازمانی بر روی عملکرد مالی شرکت (میزان بازگشت دارایی‌ها و سرمایه) تأثیر دارد.
۲-۲۴) توسعه‌ی فرضیه‌های پژوهش
۲-۲۴-۱) مدیریت استعداد راهبردی و عملکرد سازمانی
همه‌ی سازمان‌ها در تلاش‌اند تا به عملکرد خوبی دست یابند نه‌تنها برای بقا و زنده ماندن بلکه برای دستیابی به مزیت رقابتی؛ بنابراین عملکرد سازمان به‌عنوان یک شاخص و مقیاس برای ارزیابی کیفیت شیوه‌های مدیریت در نتایج سازمانی بکار می‌رود (Tharenou et al., 2007). عملکرد سازمان را می‌توان از طریق داده‌های مالی ثانویه و یا داده‌های منابع انسانی (مانند بهره‌وری کارکنان و میزان گردش مالی) اندازه‌گیری نمود. نقش عملکرد مالی، مدیریت منابع مالی سازمان و اطمینان حاصل شدن از محدودیت‌های مالی است. داده‌های منابع انسانی می‌توانند به سازمان در درک نتیجه‌ی سرمایه‌گذاری در منابع انسانی کمک نمایند (Chen, 2012).
برای درک ارتباط بین سیستم مدیریت استعداد راهبردی و عملکرد سازمان، دیدگاه مبتنی بر منابع برای بحث بکار برده می‌شود (Barney, 1991). دیدگاه مبتنی بر منابع اشاره می‌کند که استعدادها منابع مهمی هستند که کمیاب و غیرقابل تقلیدند و هیچ جایگزین مستقیمی ندارند؛ درنتیجه سازمان‌ها را قادر می‌سازند به دنبال فرصت‌ها باشند (Barney, 1991; Lado & Wilson, 1994; Richard & Johnson, 2001; Wright & McMahan, 1992). اگر سازمان‌ها استعدادهای خود را به‌عنوان اولین نگرانی قرار دهند و اطمینان داشته باشند که استعدادهای آن‌ ها در فرایند تولید، ارزش‌افزوده ایجاد می‌کنند مدیریت مؤثر این استعدادها، مطمئناً منجر به مزیت رقابتی می‌شود (Huselid, 1995). درنتیجه سیستم مدیریت استعداد راهبردی باید برای افزایش مزیت رقابتی سازمان از طریق شناسایی مخازن استعداد و توسعه‌ی شایستگی‌های استعداد به‌صورت ایده آل کار کند (Richard & Johnson, 2001; Snell & Dean, 1992) به‌علاوه مطالعات اخیر به ارتباط مثبت بین سیستم شرکت و عملکرد شرکت اشاره دارد (Datta, Guthrie & Wright, 2005; Kim, Wright & Su, 2010; Messersmith & Guthrie, 2010) و نشان می‌دهد که سازمان‌ها می‌توانند با بهره گرفتن از سیستم‌های منابع انسانی به موفقیت و نتایج مثبت سازمانی دست یابند. بر اساس بحث فوق، سیستم مدیریت استعداد راهبردی به سازمان در شناسایی مشاغل حیاتی و توسعه‌ی شایستگی‌های موردنیاز استعداد برای موفقیت آینده‌ی سازمان (Boudreau & Ramstad, 2005) کمک خواهد کرد؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود که:
فرضیه ۱: مدیریت استعداد راهبردی بر عملکرد سازمانی تأثیر دارد.
۲-۲۴-۲) مدیریت استعداد راهبردی و توانمندی کارکنان
سازمان‌ها سیستم مدیریت استعداد راهبردی را برای شناسایی شایستگی‌های موردنیاز و توسعه‌ی مسیر مدیریت به‌منظور دستیابی به مزیت رقابتی بکار می‌برند. دیدگاه مبتنی بر منابع (Barney, 1991) پیشنهاد می‌دهد که منابع شرکت محرک ایجاد ارزش و توسعه‌ی مزیت رقابتی هستند (Ireland, Hitt & Sirmon, 2003). به‌علاوه دیدگاه مبتنی بر منابع اشاره می‌کند که منابع باارزش و کمیاب، مبنایی برای ایجاد ارزش فراهم می‌کنند. زمانی که منابع غیرقابل تقلید و غیرقابل‌جایگزینی هستند این دیدگاه ممکن است پایدار باشد (Barney, 1991).
در این مطالعه بر اساس دیدگاه مبتنی بر منابع، سیستم مدیریت استعداد راهبردی توسط سازمان‌هایی با ساختار و اهرم منابع استعداد به‌منظور استفاده از منابع با شایستگی‌های باارزش ازنظر توانمندی‌های استعداد مورداستفاده قرار می‌گیرد. سازمان‌ها ساختار مخازن استعدادشان را از طریق ارزیابی شایستگی‌ها و شناسایی استعدادها کسب می‌کنند. پس از ایجاد مخازن استعداد، سازمان‌ها می‌توانند منابع استعداد خود را از طریق به کار بردن سیستم مدیریت استعداد راهبردی به شکل توانمندی‌های موردنیاز استعداد ادغام نمایند.
علاوه بر این، تئوری رفتار برنامه‌ریزی توسط آزجن^[۶۲] (۱۹۸۷،۱۹۹۱) و آزجن و فیش‌بن^[۶۳] (۱۹۸۰) ارائه‌شده است و پیشنهاد می‌دهد رفتاری که اتفاق افتاده، وابسته به‌قصد و نیت یک فرد برای شرکت در آن رفتار است (Ajzen & Fishbein, 1980). قصد و نیت به‌نوبه‌ی خود توسط نگرش فرد ایجاد می‌شود (Krueger & Carsrud, 1993). این نگرش‌ها شامل مطلوبیت درک شده از نتایج آغازین، قابل‌قبول بودن نتایج با توجه به هنجارهای اجتماعی از یک گروه مرجع و درک رفتاری که به نتایج موردنظر منجر خواهد شد است. در این راستا، سیستم مدیریت استعداد راهبردی به استعدادها در توسعه‌ی نگرش خود برای دیدن نتایج موردنظر پس از دستیابی به اهداف مثبت کمک خواهد کرد. همچنین سیستم مدیریت استعداد راهبردی می‌تواند مقصود خود را برای دستیابی به اهدافی که منجر به رفتار موردنظر سازمان ازنظر توانمندی‌های استعداد ازجمله رفتاری، دانشی، مهارتی و سبک‌کار می‌شود تقویت کند. درمجموع، سازمان‌ها می‌توانند سیستم مدیریت استعداد راهبردی را برای تبدیل منابع استعداد به توانمندی‌های باارزش استعداد بکار برند؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود:
فرضیه ۲: مدیریت استعداد راهبردی بر توانمندی رفتاری کارکنان تأثیر دارد.
فرضیه ۳: مدیریت استعداد راهبردی بر توانمندی دانشی کارکنان تأثیر دارد.
فرضیه ۴: مدیریت استعداد راهبردی بر توانمندی مهارتی کارکنان تأثیر دارد.
فرضیه ۵: مدیریت استعداد راهبردی بر توانمندی سبک‌کاری کارکنان تأثیر دارد.
۲-۲۴-۳) توانمندی‌ کارکنان و عملکرد سازمانی
بر اساس دیدگاه مبتنی بر منابع، رابطه‌ی مثبت بین مدیریت استعداد راهبردی و عملکرد سازمان و همچنین مدیریت استعداد راهبردی و توانمندی‌های کارکنان درک شد. بااین‌حال مطالعات اخیر نشان می‌دهد که در اختیار داشتن این قبیل منابع، توسعه‌ی مزیت رقابتی و یا ایجاد ارزش را تضمین نمی‌کنند (Barney & Arikan, 2001; Priem & Butler, 2001). برای پی بردن به خلق ارزش، شرکت‌ها باید منابع را جمع‌ آوری، ترکیب و از آن‌ ها بهره‌برداری نمایند (Grant, 1996; Sirmon & Hitt, 2003). به‌علاوه آن‌ ها اشاره می‌کنند که ایجاد ارزش استراتژیک، با ارائه‌ ارزش به مشتریان آغاز می‌شود. زمانی که شرکت ابزار بیشتری را نسبت به رقبا تولید می‌کند آن از یک مزیت رقابتی برخوردار خواهد شد.
بنابراین خلق ارزش زمانی رخ می‌دهد که یک شرکت توانایی ارائه‌ راه‌حل، برای مشتریان رقبای خود را دارا است درحالی‌که حفظ یا بهبود حاشیه‌ی سود بیش از مورد فوق نشان می‌دهد که فرایندهای ایجاد ارزش، درگیر مدیریت منابع است که توسط بافت‌های محیطی در شرکت ایجاد می‌شود (Brush, 2001)؛ زیرا عدم اطمینان محیطی بالا و حفظ یک مزیت رقابتی در طول زمان، دشوار است. تیس^[۶۴] (۲۰۰۷) اشاره کرد که مدیریت مؤثر و کارآمد منابع، مقدار ارزش تولیدات شرکت را تعیین و آن را در طول زمان حفظ می‌کند. این اظهارات نشان می‌دهد که داشتن منابع باارزش، کمیاب، غیرقابل تقلید و غیرقابل‌جایگزینی شرط لازم اما ناکافی برای ایجاد ارزش است. درواقع، ارزش تنها زمانی ایجاد می‌شود که منابع موردبررسی، دستکاری‌شده باشد و به‌طور مناسب درزمینه‌ی محیطی شرکت مستقرشده باشد (Lippman & Rumelt, 2003). توانمندی‌های استعداد منابع خاص سازمان هستند و کمک‌های مستقیم به موفقیت سازمان می‌کنند که می‌توانند به‌عنوان منابع باارزش، کمیاب، غیرقابل تقلید و غیرقابل‌جایگزینی عمل نمایند؛ بنابراین توانمندی‌های کارکنان ازجمله رفتاری، دانشی، مهارتی و سبک‌کار در یک سازمان، تصمیمات و نتایج را تقویت می‌کنند و منجر به عملکرد بهتر سازمان می‌شوند؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود:
فرضیه ۶: توانمندی رفتاری کارکنان بر عملکرد سازمانی تأثیر دارد.
فرضیه ۷: توانمندی دانشی کارکنان بر عملکرد سازمانی تأثیر دارد.

۱۵- وجود ارتباط منطقی یا همگرایی بین مفاهیم مختلف ارائه شده در درس مهارتهای زندگی

تأیید در حد متوسط

۳۵- کفایت زمان جلسات برای ارزیابی بهتر از آموخته های دانش آموزان

تأیید در حد کم

 

د ـ فعالیت های یادگیری

۱۶- فراهم شدن فرصت لازم جهت تمرین عملی مهارتهای زندگی از طریق فعالیت های یادگیری

تأیید در حد کم

۳۶- کفایت زمان جلسات جهت تدریس مفاهیم درس مهارتهای زندگی با کیفیت بهتر

تأیید در حد کم

 

۱۷- تناسب فعالیت های یادگیری انتخاب شده با نیازها و علایق دانش آموزان

تأیید در حد متوسط

۳۷- کنترل (مدیریت) زمان جلسات توسط معلم

تأیید در حد متوسط

 

۱۸- تناسب فعالیت های یادگیری انتخاب شده با معلومات و تجارب فعلی دانش آموزان

تأیید در حد متوسط

ش- فضا

۳۸- کیفیت مطلوب فضای آموزشی مدرسه برای یادگیری مفاهیم درس مهارتهای زندگی

تأیید در حد کم

 

۱۹- توجه لازم به آمادگی (عقلی، جسمی، اجتماعی و عاطفی) دانش آموزان در انتخاب فعالیت های یادگیری

تأیید در حد کم

۳۹- کفایت فضای آموزشی مدرسه برای یادگیری مفاهیم درس مهارتهای زندگی

تأیید در حد کم

 

۲۰- فراهم سازی فرصت لازم برای دانش آموزان جهت شرکت جستن در انتخاب فعالیت های یادگیری

تأیید در حد متوسط

۴۰- مفید واقع شدن فضاهای آموزشی خارج از مدرسه برای یادگیری مفاهیم برنامه درسی مهارتهای زندگی

تأیید در حد خیلی زیاد

 

 

همان طور که در جدول های (۱-۵ ، ۲-۵ و ۳-۵) مشاهده می شود عناصر برنامه درسی مهارتهای زندگی توسط سه گروه مورد مطالعه به صورت متفاوت ارزیابی شده است. از اینرو با توجه به نوع رویکرد مورد استفاده در برنامه ریزی درسی و نوع پاسخ های هر یک از گروه ها (دانش آموزان، معلمان و متخصصان تعلیم و تربیت) می توان نتایج حاصل از جداول را در تصمیم گیری های برنامه ریزی درسی مهارتهای زندگی بکار بست.
۱- وضعیت موجود و آسیب های برنامه آموزش مهارتهای زندگی در دورۀ متوسطه نظری با توجه به عناصر نه گانه برنامه درسی از منظر متخصصان تعلیم و تربیت، معلمان و دانش آموزان با بهره گرفتن از t تک نمونه ای و مجذور خی یک نمونه ای این گونه بدست آمد.
ـ از دیدگاه متخصصان تعلیم و تربیت مؤلفه های:
الف) اهداف برنامه درسی مهارتهای زندگی:
با نیازهای دانش آموزان متناسب است.
بر اساس نیازهای جامعه ای که دانش آموزان در آن زندگی می کنند طراحی نشده است.
پاسخگوی نیازهای دانش آموزان در جامعه آینده نخواهد بود.
متناسب با تغییرات اساسی اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی جامعه نیست.
ب) مواد آموزشی مورد استفاده در برنامه آموزش مهارتهای زندگی:
باید با علایق دانش آموزان متناسب باشد یعنی خود آن ها در انتخاب مواد آموزشی شرکت داشته باشند.
یادگیری مفاهیم درس مهارتهای زندگی از طریق مواد آموزشی گروهی(فیلم، پوستر و …) تسهیل میشود.

علاوه بر موارد عنوان شده در اهمیت تعهد سازمانی می توان گفت کارکنانی که به سازمان متعهد می باشند همواره و در تمامی مراحل زندگی ، حتی پس از بازنشستگی نیز این انگیزه را در خود حفظ کرده و همیشه سعی در ایجاد چهره مناسبی از سازمان خود در جامعه دارند و در مقابل مشکلات سازمان احساس مسئولیت داشته و به موفقیتهای آن نیز افتخار می کنند .
۲-۲-۳-شرایط ایجاد تعهد سازمانی
برای ایجاد تعهد سه مرحله مطرح است :

 

1. 1. پذیرش^[۸۹]: در این مرحله شخص نفوذ دیگران را برای به دست آوردن چیزی مانند حقوق می پذیرد .

 

1. 1. تعیین هویت کردن یا همانند سازی : در این مرحله شخص نفوذ خود را به منظور ادامه روابط ارضاکننده و خود مطرحی می پذیرد .افراد به خاطر پیوستن به سازمان احساس غرور می کنند.

 

1. 1. درونی شدن ^[۹۰]: در این مرحله فرد متوجه می شود که ارزش های سازمان ماهیتاً و ذاتاً پاداش دهنده هستند و با ارزش های شخصی فرد منطبق می باشند .

 

چنانچه ایجاد تعهد را به شیوه بالا قرار دهیم به ما کمک خواهد کرد که بدانیم سازمانهای مختلف چگونه در بین نیروی انسانی خود تعهد ایجاد می کنند . درواقع می توان این سازمانها را بر اساس نوع تعهدی که از طریق آنها نشان داده شده است طبقه بندی کرد .به طور مثال سازمانهای مذهبی از اعضایی تشکیل یافته که ارزش های سازمان در آن درونی شده است .
سازمان های ژاپنی و سازمانهایی که دارای فرهنگ قوی سازمانی هستند ، به وسیله اعضایی که خودشان را با سازمان تعیین هویت می کنند شناخته می شوند .این افراد خودشان را با سازمان تعیین هویت می کنند و شناخته می شوند چرا که این سازمانها خواهان چیزهایی هستند که برای اعضای آنها ارزشمند است . نهایتاٌ زمانی که در بعضی از سازمانها (یا بهتر است گفته شود در اکثر سازمانها ) اعضا دستورات را می پذیرند اما ممکن است تعهد کمی نسبت به سازمان داشته باشند ، بدین معناست که فرد بیش از تبادل کار برای پول و مقام متعهد به سازمان نیست .(خلج ، ۱۳۸۸ ،۱۳۷ )
برای تبیین بهتر موضوع نمودار نمودار هرم سطوح تعهد را در شکل زیر می بینید :
شکل شماره ۲-۱۴ –هرم سطوح تعهد (برگرفته از خلج ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، ۱۳۸۸، ۱۳۸)
۲-۲-۳-۱-پیش شرطهای تعهد سازمانی

 

1. 1. پیش شرطهای تعهد عاطفی عبارتند از :

 

 

 

• • چالش شغلی

 

• • وضوح نقش

 

• • وضوح اهداف

 

• • مشکل بودن هدف

 

• • پذیرش مدیریت : میزانی که مدیریت پیشنهادات کارکنان را می پذیرد .

 

• • انسجام کارکنان

 

• • تبعیت پذیری سازمان

 

• • بازخور

 

• • مشارکت

 

این متغیرها تحت عنوان متغیرهای تجربه کار میباشند که به دو گروه تقسیم میشوند:

 

1. 1. متغیرهایی که نیاز کارمند را به احساس آرامش و راحتی از نظر فییکی و روانی تأمین میکند.

 

1. 1. متغیرهایی که به احساس شایستگی کارمند در نقشی که به او سرده شده کمک میکند.

 

متغیرهایی که در گروه اول قرار گرفتهاند و با تعهد همبستگی دارند عبارتند از:

 

• • تحقیق انتظارات پیش از ورود به سازمان

 

• • برابری و رعایت عدالت در توزیع پاداشها

 

• • وابستگی و قابلیت اعتماد به سازمان

 

• • حمایت سازمانی

 

• • وضوح نقش

 

• • رهایی از تعارض

 

• • سبک رهبری

 

همچنین متغیرهایی که در گروه دوم قرار گرفتهاند شامل:

 

• • تحقق اهداف

 

• • استقلال در کار

 

• • منصفانه بودن پاداش مبتنی بر عملکرد

 

• • چالش شغلی

 

• • قلمرو شغل

 

• • فرصت پیشرفت و ارتقای شغلی

 

• • فراهم بودن فرصت کافی جهت ابراز عقاید و نظرات شخصی

 

• • مشارکت در تصمیم گیری

 

• • اهمیت شخصی برای سازمان (حسن پور ، ۱۳۸۷ ،۹۷-۹۵)

 

۲-۲-۳-۲-پیش شرطهای تعهد مستمر

(باکلی و کپل، ۱۹۹۵؛ سیب تورپ، ۱۹۹۴؛ کاسکیو، ۲۰۰۴)
برای سازمان، منافع کوتاه مدت حاصل از یادگیری مهارتهای جدید توسط کارکنان عبارتند از:

بهبود عملکرد نیروها
بهره وری بیشتر
جابجایی و انتقال کمتر
غیبت کمتر
و رضایت بیشتر مشتریان^[۹]
(لانچ و بلاک، ۲۰۰۰؛ هال و وستگارد، ۱۹۹۵؛ باکلی و کپل، ۱۹۹۰)
منافع بلند مدت حاصل از آموزش و بهسازی متعدد و متنوع هستند؛ از جمله:
-۱ دستیابی به هدفهای سازمانی که به نوبه خود سازمان را قادر می سازد تا بتواند با سایرسازمانها رقابت کند.
-۲ هنگامی که محتوای آموزش ازسطح ایجاد مهارت های ضروری و فوری کارکنان فراتر رفته و به سوی فعالیتهایی که کارمند را قادر به حل مسائل سازمانی می کند، حرکت می نماید، سازمان منفعت بلند مدت دیگری را از آموزش و بهسازی بدست می آورد.
۳- آموزش و بهسازی در یک چشم انداز بلند مدت کارکنان را قادر می سازد تا تغییرات ضروری درسطح سازمان راشناسایی، برنامه ریزی، اجرا، نظارت و کنترل نمایند^[۱۰](کاسکیو، ۲۰۰۴، ص ۱۳)
-۴ آموزش و بهسازی، کارکنان را قادر می سازد تا به دانش، مهارتها و نگرشهایی مجهز شوند که برای تفکر استراتژیک و اجرای استراتژی های سازمانی بلند مدت بدان نیاز دارند.
-۵ منفعت دیگر حاصل از اجرای آموزش و بهسازی موثر این است که سازمان را به استخری از استعدادها برای آینده سازمان و ارتقا مجهز می کند^[۱۱](راتول و کازاناس، ۱۹۹۴).
-۶ برخی دیگر نیز منفعت بلندمدت دیگری را برای آموزش مطرح کرده اند و آن عبارت است از اینکه نظام آموزش و بهسازی به وسیله ای برای مدیریت تغییرات سریعی که کلیه سازمانها با آن مواجه اند، مبدل گردد.
گلدستین برخی از این تغییرات عمده را که سازمانها در حال حاضر و آینده مواجه اند به شرح زیر فهرست می کند^[۱۲] (گلدستین، ۲۰۰۴)
کهنگی و منسوخ شدن مهارت ها
نظام های فناوری پیشرفته
تغییر از اقتصاد مبتنی برصنعت به اقتصاد مبتنی بر خدمات
تأثیر پذیری فزاینده از بازارهای جهانی
۲-۱-۱۰ روش های آموزش
پس از تعیین نیازهای آموزش، آگاه ساختن فرد از آنچه که باید بیاموزد ( فرد را از نیازهای خود آگاه ساختن) و تعیین هدف های آموزش، می توان برنامه را طرح ریزی کرد و به اجرا درآورد. شیوه های متداول آموزش عبارت اند از:
آموزش در حین انجام وظیفه ^[۱۳]
انواع گوناگونی از آموزش در حین انجام وظیفه وجود دارد. متداول ترین آنها مربیگری یا تحت نظر گرفتن فردی به هنگام انجام دادن کار است و یک سرپرست یا کارگر با تجربه، کارهای کارآموز را تحت نظر می گیرد. در رده های پایین سازمانی، کارآموزان می توانند از طریق کارکردن با یک دستگاه یا با مشاهده کارهایی که سرپرست انجام می دهد، مهارت هایی را کسب نمایند. در سطوح عالی مدیریت هم، به شیوه ای گسترده، از این روش استفاده می شود. اغلب برای آموزش مدیران ارشد برای آینده از عنوان یا پست دستیار استفاده می کنند.
آموزش از راه شاگردی
بسیاری از مدیران به گذشته بر می گردند و همان شیوه آموزشی که در سده های میانی رایج بود به کار می برند. آموزش از طریق شاگردی، یک روش سازمان یافته است که فرد از طریق ترکیبی از آموزش های کلاسیک (کلاس درس) و آموزش در حین انجام وظیفه، مهارت های لازم را فرا می گیرد. آموزش از طریق شاگردی باعث می شود که کارآموز (شاگرد) زیر نظر یک استاد هنرمند کار کند.
روش های سمعی و بصری
در روش های سمعی و بصری؛ فیلم، تلویزیون مداربسته، نوارهای ویدئویی و دیگر دستگاه های الکترونیکی مورد استفاده قرار می گیرند. کاربرد این دستگاه ها یا وسایل بسیار متداول و اثربخش است.
آموزش از راه دور
در زمان کنونی شرکت ها از آموزش از راه دور استفاده می کنند، یعنی مربی یا کسی که آموزش می دهد در یک مرکز قرار می گیرد و کارآموزان به صورت گروهی در نقاط دورافتاده با بهره گرفتن از تلویزیون آموزش می بینند.
با یک چرخش کوچک از آموزش تلویزیونی، برخی از شرکت ها به صورتی موفقیت آمیز از تلفن استفاده می کنند.
آموزش از طریق تشکیل میزگرد از راه دور
تشکیل میزگرد از راه دور به صورت یکی از راه های بسیار متداول درآمده است که بدان وسیله به کارکنانی که، از نظر جغرافیایی، پراکنده اند، یا در نقاطی دور از مربی قرار دارند، آموزش می دهند. آموزش از راه دور را بدین گونه تعریف کرده اند: استفاده از دستگاه های سمعی و بصری برای پیوند دادن یا به هم رسانیدن دو یا چند گروه که در فاصله های دور از هم قرار دارند. استفاده از میزگرد از راه دور برای افراد این امکان را به وجود می آورد که با افراد یا کسان دیگری که در شهر یا کشور دیگری قرار دارند ( به صورت همزمان باچندین گروه در نقاط مختلف) ارتباط برقرار کنند. برای ایجاد این ارتباط از خط تلفن و ماهواره استفاده می شود. سیستم مزبور به افراد و گروه ها اجازه می‌دهد که روابط متقابل حضوری با یکدیگر پیدا کنند.
با توجه به اینکه میزگرد از راه دوره،‌یک نوع رابطه متقابل دیداری یا بصری است، افراد باید پیش از اینکه در جلوی دوربین حاضر شوند، بسیاری از چیزها را در نظر داشته باشند. برای مثال، ازآنجا که آموزش از راه دور انجام می شود، مساله مهم این است که از پیش یک جدول یا برنامه آموزشی تهیه شود، به گونه ای که کارآموزان بتوانند نکات اصلی را پیگیری نمایند و به سلسله مراتب گفته های مربی توجه خاص نمایند.
آموزش شبیه سازی شده
آموزش شبیه سازی شده یکی از روش هایی است که با بهره گرفتن از وسایل شبیه سازی شده (مشابه وسایلی که کارگر در محل کار واقعی با آنها روبه رو می شود) به افراد آموزش می دهند. بنابراین هدف این است که بدون حضور در محل کار واقعی بتوان از مزایای آموزش در حین انجام وظیفه استفاده کردو اغلب، این شیوه آموزش را در مواردی به کار می برند که هزینه آموزش در محل کار بسیار بالا یا اینکه نوع کار خطرآفرین باشد.
آموزش شبیه سازی شده را می توان در یک اتاق جداگانه با دستگاهی به اجرا در آورد و کارآموز با نوع کار واقعی خود روبه رو گردد‌(از این رو گاهی آن را آموزش کارگاهی یا حرفه ای می نامند.) به هرحال، اغلب مستلزم استفاده نمودن از تجهیزات و ماشین آلات شبیه سازی شده است.
آموزش به کمک رایانه
کارآموز می تواند با بهره گرفتن از سیستم های رایانه ای بر میزان دانش یا مهارت خود بیفزاید. اگرچه آموزش به کمک دستگاه های شبیه سازی شده الزاماً به معنی تکیه کردن بر رایانه نیست، ولی تقریباً همیشه آموزش به کمک رایانه ایجاب می کند که کارآموز با بهره گرفتن از دستگاه های شبیه سازی شده در رایانه و نیز با بهره گرفتن از رسانه های گوناگون، مانند نوار ویدیو مهارت یا دانش لازم را (جهت کارکردن بر روی دستگاه های واقعی) بیاموزد.
آموزش از طریق شبکه اینترنت و سی دی رام^[۱۴]
آموزش از طریق شبکه اینترنت به واقعیت پیوسته است و گویا هیچ تردیدی نیست که شرکت ها برای اجرای برخی از برنامه های آموزشی خود،‌از این شبکه استفاده می کنند.
در زمان کنونی، بیشتر برنامه های آموزشی که با بهره گرفتن از شبکه اینترنت به اجرا در می آید در زمینه یاددادن استفاده از شبکه، به افراد است.
اینک بسیاری از شرکت ها، شبکه های داخلی متعلق به خود را به وجود آورده اند که آن را شبکه داخلی^[۱۵] می نامند و بدین وسیله آموزش با رایانه را راحت تر نموده اند.
در نتیجه سیستم آموزش به وسیله رایانه به سبب داشتن مزایای بسیار ، پررونق شده است.
آموزش با هدف های ویژه
در زمان کنونی، آموزش تنها راه برای آماده کردن کارکنان جهت انجام دادن وظایف نیست. برای هدف های ویژه مدیریت نیروهای ناهمگون نیزانجام می شود. نمونه هایی از این برنامه های آموزشی با هدف های ویژه در زیرارائه می شود:
شیوه های سوادآموزی. در کارگاه ها، بسیاری از کارکنان سواد معمولی ندارند؛ خواندن، نوشتن و چهار عمل اصلی حساب را نمی دانند. این وضع تا حدی منعکس کننده ماهیت در حال تغییر شغل کارگران است. از این رو در زمان کنونی که برکارهای تیمی و بالا بردن کیفیت محصول تاکید می شود، ایجاب می کند که افراد دارای مهارت لازم برای تحلیل داده ها باشند و این کار میسر نمی شود، مگر این که افراد بتوانند مطلبی را بخوانند، بنویسند و چهار عمل اصلی را انجام دهند.
شرکتها و کارفرمایان برای سواد آموزی و آموزش مهارت های اصلی به روش های گوناگون عمل می کنند. یک روش ساده این است که یک سرپرست با دادن تمرین برای نوشتن و صحبت کردن، مهارت های اصلی را به افراد آموزش دهد. پس از تکمیل شدن هر تمرین، سرپرست می تواند نتیجه کار شخصی افراد را ببیند. یک راه این است، موادی را که در کار فرد مورد استفاده قرار می گیرد به صورت ابزارهای آموزشی درآورد. راه دیگر این است که آموزگار، دبیر یا مربی، دانشکده را به کارخانه آورد تا به افراد خواندن، نوشتن و مطالب لازم را یاد بدهند. همچنین می توان از افراد خواست به کلاس های بزرگسالان یا کلاسهای شبانه بروند و آموزش های لازم را ببینند.
آموزش دادن ارزش ها. هدف بسیاری از برنامه های آموزشی کنونی این است که ارزش های مورد نظر شرکت را به افراد آموزش دهند و آنها را متقاعد سازد که این ارزش ها را در زمره ارزش های خود درآورند.
آموزش جهت نشان دادن حساسیت به فرهنگ های گوناگون. با ناهمگون تر شدن نیروی کار، بسیاری از شرکت ها، برنامه هایی را برای آموزش سرپرستان جهت کار با افراد متعلق به فرهنگ های گوناگون به اجرا درآورده اند. مقصود از آموزش برای نشان دادن حساسیت به فرهنگ های گوناگون، روش هایی است که بتوان بدان وسیله سرپرستان و افراد غیر سرپرست را نسبت به فرهنگ های مختلف حساس تر نمود و هدف این است که بین کارکنان شرکت، روابط کاری هماهنگ تری به وجود آورد.
آموزش برای نشان دادن حساسیت به فرهنگ های گوناگون به خودی خود، یک مدینه فاضله نیست و اگر برنامه ای تصوری نادرست به وجود آورد، به اصطلاح این تفنگ پر عقب می زند. نتیجه های بالقوه منفی از این قرار است: این امکان وجود دارد افرادی که دوره آموزش می بینند، پس از پایان دوره احساس ناراحتی کنند، رفتارهای گروهی به صورت کلیشه ای تقویت شود، مردان سفید پوست نسبت به آنها ابراز انزجار نمایند و حتی نسبت به حرکات مدیران یا موضعی که حالت کلیشه ای بخود گرفته است و مبین باورهای مدیر است کارآموزان را وادار به شکایت نماید و آنها موضوع را تحت پیگرد قانونی قرار دهند.
به بیانی بسیار دقیق، شاید درست تر این باشد که بگوییم برنامه های آموزشی در جهت همگون کردن نیروها به اجرا در می آید و نه آموزش جهت همگون کردن فرهنگ ها.
آموزش برای کارهای تیمی و تفویض اختیار. بسیاری از شرکت ها در زمان کنونی برای بالا بردن اثربخشی، از تیم های کاری استفاده می کنند و به کارکنان تفویض اختیار می نمایند. استفاده از تیم و تفویض اختیار، بخشی از پدیده ای است که بسیاری از سازمان ها آن را برنامه مشارکت کارکنان می نامند. در اجرای چنین برنامه ای هدف این است که از کارکنان بخواهند در امر برنامه ریزی، سازماندهی و مدیریت عمومی کارها مشارکت کنند و بدین وسیله اثربخشی سازمان افزایش یابد.
برخی از شرکت ها از آموزش های خارج از سازمان استفاده می کنند تا کار در تیم را به افراد بیاموزند. معمولا آموزش های خارج از سازمان ایجاب می کند که یک تیم مدیریت را، به خارج از شرکت و به دامنه کوه ها و صخره ها ببرند. در این آموزش ها سعی می شود تا روح همکاری با تیم تقویت شود و افراد دریابند که باید به یکدیگر اعتماد کنند و برای از میان برداشتن موانع فیزیکی به کمک یکدیگر تکیه نمایند.(گری دسلر، ۱۹۴۲، ۱۷۰-۱۶۰)
۲-۱-۱۱ آموزش و توسعه مدیران
در برنامه آموزشی^[۱۶] سعی می شود که عملکرد سازمان در سطح کنونی باقی بماند یا بهتر شود، ولی در اجرای برنامه های مربوط به توسعه مدیران سعی می شود بر مهارتهای آنان، به منظور احراز مشاغل و پست های آینده افزوده شود. مدیران و افراد غیر مدیر از برنامه های مربوط به آموزش و توسعه کارکنان بهره می برند، ولی ترکیب یا نوع تجربیات آنان و آنچه را به دست می آورند فرق می کند. افراد غیر مدیر علاقه زیادی دارند که در رابطه با فنون جدید آموزش ببینند و برای انجام دادن کارهای کنونی خود مهارت هایی را بیاموزند، ولی غالبا مدیران در جهت فعالیت ها و پست های آینده مهارت هایی را می آموزند، به ویژه در زمینه روابط انسانی که برای مشاغل آینده آنان اهمیت زیادی دارد. (استونر، فریمن،گیلبرت، ۱۹۳۵؛ ۶۶۶)
منظور از توسعه مدیریت^[۱۷]، اقدامی است که از طریق افزودن به دانش یا مهارت های مدیر و یا تغییر دادن نگرش وی، عملکرد مدیریت را بهبود بخشد. هدف نهایی از اجرای برنامه هایی جهت توسعه دادن مدیریت این است که بتوان عملکرد آینده سازمان را بهبود بخشید(دسلر، ۱۹۴۲، ۱۷۰)

نمازی و همکاران(۱۳۹۰): به بررسی تجربی نقش اجزای سرمایه فکری در ارزیابی عملیات مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخت و برای آزمون فرضیه های پژوهشی، از روش آماری داده های ترکیبی استفاده کرد. نتایج نشان داد که حتی پس از کنترل اندازه شرکت و ساختار بدهی، سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکت، رابطه مثبت ومعناداری وجود دارد و کارایی سرمایه انسانی با سود هر سهم نیز رابطه مثبت و معناداری دارد.

سینایی وهمکاران(۱۳۹۰): به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری وعملکرد شرکت پرداختند، آنها نشان دادند سازمان هایی؛ دارای منابع استراتژیکی (انسانی،ساختاری و ارتباطی)هستند که رقبای آنها فاقد آن منابع اند. بنابراین تفاوت در منابع، نقش مهمّی را در سودآوری شرکت دارد.
رضایی و همکاران(۱۳۸۹): تأثیر سرمایه فکری در ایجاد ارزش افزوده اقتصادی را مورد بررسی و ارزیابی قرار دادند. آنها به این نتیجه رسیدند که با افزایش سرمایه فکری شرکت ها، ارزش افزوده اقتصادی و ارزش افزوده بازار آنها افزایش می یابد. به عبارتی بین سرمایه فکری و ارزش افزوده اقتصادی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
همتی وهمکاران(۱۳۸۹): به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری با ارزش بازار و عملکرد مالی، شرکت های غیرمالی پرداختند. آنها با بهره گرفتن از مدل پالیک، ارزش سرمایه فکری شرکت ها را محاسبه کردند و به این نتیجه رسیدند که بین سرمایه فکری با ارزش بازار و عملکرد مالی شرکت های غیرمالی، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
مدهوشی و اصغرنژاد(۱۳۸۸): این تحقیق نیز حاکی از رابطه مثبت و معناداری بین سرمایه فکری و بازده مالی شرکت های عضو بورس اوراق بهادار تهران می باشد. تحقیق مذکور به بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد شرکت ها پرداخته است.
سیدعلی حسینی و همکاران (۱۳۹۲): به بررسی بررسی تاثیر عملکرد شرکت و مالکیت نهادی بر سرمایه ‌فکری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند.یافته‌های بررسی ۷۳ شرکت در بازه زمانی ۱۳۸۱ الی ۱۳۸۹ حاکی از آن است که عملکرد شرکت با سرمایه ‌فکری رابطه مثبت و معناداری دارد ولی بین مالکیت نهادی و سرمایه ‌فکری رابطه معناداری مشاهده نگردید. رابطه مثبت و معنادار عملکرد شرکت با سرمایه ‌فکری بیانگر آن است که بازار نسبت به شرکت‌هایی که عملکرد بهتری دارند واکنش مثبت نشان می‌دهد و این باعث افزایش تفاوت ارزش بازار و ارزش دفتری شرکت‌ها می‌گردد
۱-۵-۲ پیشینه خارجی تحقیق
توسط سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(OCED)^[46] از سال های ۱۹۸۲ در زمینه سرمایه فکری، مطالعات زیادی انجام شده است. درکشورهای اروپایی نظیر:هلند، نروژ، سوئد، دانمارک، ایرلند وغیره تحقیقات فراوانی صورت گرفته است.
بونتیس وهمکاران^[۴۷] (۱۹۹۸): در این سال، ارتباط بین سرمایه گذاری شرکت بر سرمایه فکری و عملکرد تجاری را مطالعه کردند، تحقیق وی ارتباط معناداری را بین سرمایه فکری و عملکرد تجاری شرکت ها نشان داد.نتایج او بر این ایده تاکید دارد که سرمایه گذاری منابع در کسب دانش،سبب افزایش ارزش شرکت می شود.
چن وهمکاران(۲۰۰۴)^[۴۸]: بر اساس تحلیل محتوای الگوهای اندازه گیری سرمایه فکری ارائه شده توسط محققان غربی، الگوی اندازه گیری کیفی برای سرمایه فکری با چهار عنصر سرمایه انسانی،سرمایه ساختاری، سرمایه نوآوری، و سرمایه مشتری، طراحی کرده اند. تحقیق تجربی این محققان، نشان می دهد که نه تنها همبستگی مثبت و چشمگیری بین عناصر سرمایه فکری وجود دارد، بلکه بین عناصر و عملکرد کسب وکار شرکت های مورد مطالعه آنها نیز وجود دارد.
نگوگی و همکاران (۲۰۱۲)^[۴۹]: به بررسی تأثیر سرمایه فکری بر شرکت های کوچک و متوسط کنیایی پرداخته است. نتیجه حاکی از این بود که سرمایه فکری و مهارت های مدیریت بر رشد شرکت های کوچک و متوسط کنیایی تأثیرگذار است و بین سرمایه فکری و عملکرد این شرکت ها رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. عبداله و سوفیانا (۲۰۱۲)^[۵۰]: به بررسی رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد شرکت های مالزی پرداختند. آنها نشان دادند بین اجزای سرمایه فکری و عملکرد شرکت ها همبستگی مثبتی وجود دارد و در بین اجزای سرمایه فکری، سرمایه انسانی؛ قوی ترین همبستگی را دارد.
سباستین و همکاران (۲۰۰۷)^[۵۱]: در تحقیقی به بررسی سرمایه فکری و عملکرد شرکت ها در کشور استرالیا پرداخته اند. نتایج به دست آمده، حاکی از ارتباط مثبت و معنادار، بین سرمایه فکری و عملکرد شرکت است.
فلاویو وهمکاران (۲۰۰۶)^[۵۲]: در تحقیق خود به بررسی اثراجزای سرمایه فکری شرکت ها بر معیارهای عملکرد مالی شرکت ها در بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ در بین شرکت های بزرگ برزیلی پرداختند. که نتایج
نشان داده است که بین اجزای سرمایه فکری شرکت ها و عملکرد مالی آنها، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
رحیم و روهایا (۲۰۱۱)^[۵۳]: این محقق در پژوهش خود،به بررسی گزارشگری سرمایه فکری شرکت های فعّال در صنعت تکنولوژی مالزی پرداخت. آنها اذعان کردند که گزارشگری سرمایه فکری نقش عمده ای در اعتماد سرمایه گذاران دارد. در این حال نتیجه نشان دادکه بین صنعت تکنولوزی و میزان گزازشگری سرمایه فکری رابطه معناداری وجود ندارد.
۱-۶ اهداف تحقیق
هدف کلی این تحقیق، تجزیه وتحلیل رابطه بین نرخ رشد سرمایه فکری بر عملکرد حسابداری، بازار و مالی؛ شرکت های متوسط و بزرگ پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. در واقع این تحقیق، پاسخی به این پرسش کلی است که؛ آیا سرمایه فکری بر روی عملکرد شرکت های مورد مطالعه تاثیرگذار است یا خیر؟ برای اندازه گیری نرخ رشد سرمایه فکری از«مدل پالیک» وعملکرد شرکت ها بر اساس پارامترهایی مانند: سود هر سهم ، بازده حقوق صاحبان سهام، بازده دارایی ها، بازده سالانه سهام و ارزش افزوده اقتصادی استفاده می شود. بنابراین هدف اصلی این تحقیق:
۱- بررسی نرخ رشد سرمایه فکری با عملکرد مالی شرکت های متوسط و بزرگ
۲- بررسی نرخ رشد سرمایه فکری با عملکرد بازار شرکت های متوسط و بزرگ
۳- بررسی نرخ رشد سرمایه فکری با عملکرد حسابداری شرکت های متوسط و بزرگ
۱-۷ پرسش های تحقیق
آیا نرخ رشد سرمایه فکری با عملکرد مالی؛ شرکت های متوسط و بزرگ، رابطه معناداری دارد؟
آیا نرخ رشد سرمایه فکری با عملکرد بازار؛ شرکت های متوسط و بزرگ، رابطه معناداری دارد؟
آیا نرخ رشد سرمایه فکری باعملکرد حسابداری؛ شرکت های متوسط و بزرگ، رابطه معناداری دارد؟
۱- ۸ فرضیات تحقیق
در این تحقیق؛ بر اساس هدف و مبانی نظری تحقیق، فرضیه ها به شرح زیر بیان شده اند:
فرضیه ۱: نرخ رشد سرمایه فکری با عملکرد مالی ( EPS) شرکت های متوسط و بزرگ، رابطه معنادار دارد.
فرضیه فرعی:
۱٫۱) نرخ رشد سرمایه فکری با بازده دارایی ها(ROA) شرکت های متوسط و بزرگ، رابطه معنادار دارد.
۱٫۲) نرخ رشد سرمایه فکری با بازده حقوق صاحبان سرمایه(ROE) شرکت های متوسط و بزرگ، رابطه
معنادار دارد.
فرضیه ۲: نرخ رشد سرمایه فکری با عملکرد بازار شرکت های متوسط و بزرگ، رابطه معنادار دارد
فرضیه ۳: نرخ رشد سرمایه فکری با عملکرد حسابداری شرکت های متوسط و بزرگ، رابطه معنادار دارد.
۱-۹ روش تحقیق وابزار سنجش
روش آماری در این تحقیق، تحلیل همبستگی^[۵۴] از طریق رگرسیون^[۵۵] پنل دیتا (حداقل مربعات)^[۵۶] وآزمون F وT ، بررسی شدند. به منظور تعیین مدل مناسب (تلفیقی یا تابلویی با اثرات ثابت یا تصادفی) برای آزمون فرضیات از آزمون های چاو و هاسمن استفاده شده است. در انجام این تحقیق نیز ۷۴ شرکت از مجموع شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران در طی سال های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲، به روش حذف سیستماتیک انتخاب شدند. ضمناً برای تعیین شرکت های متوسط و بزرگ از مشخصه پراکندگی چارکی استفاده گردید؛ به طوری که تا چارک برای شرکت های کوچک و بالای برای شرکت های بزرگ وبین این دوچارکها، برای شرکت های متوسط درنظر گرفته شد.
اطلاعات بدست آمده با بهره گرفتن از روش کتابخانه ای – میدانی گردآوری شده است، به گونه ای که در بخش ادبیات موضوعی تحقیق، اطلاعات با مطالعه مقالات ، کتاب ها و اسناد ومدارک و اینترنت بدست آمده است. این پژوهش به لحاظ ماهیت و روش از نوع پژوهش همبستگی است. در این پژوهش، برای آزمون فرضیات، ابتدا از تحلیل همبستگی به منظور آزمون معناداری رابطه بین متغیرها استفاده شده است. ابزار تحقیق، از صورت های مالی و گزارش های موجود در آرشیو بورس اوراق بهادار تهران، نرم افزار نوین،Codal.ir و com.Rdis استفاده گردید. در ضمن تحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها با بهره گرفتن از نرم افزارهای؛ Excel وEviews، صورت پذیرفته است.
۱- ۱۰مفاهیم تحقیق
۱-۱۰-۱ سرمایه فکری(IC) سرمایه فکری؛ مجموعه ای از دارایی های مبتنی بر دانش است که به یک سازمان تعلق دارد و به طور چشم گیری در بهبود موقعیت رقابتی، مشارکت دارد(مار و شیوما) . اجزای سرمایه فکری:
۱-۱۰-۱-۱سرمایه انسانی(HC)^[57] سرمایه های انسانی، تحت عنوان دانش فردی، مهارت ها و تجارب موجود در کارکنان یک سازمان برای خلق ارزش و حل کردن مسائل کسب وکار، تعریف شده است(آلریچ).
۱-۱۰-۱-۲ سرمایه ساختاری(SC)^[58] شامل اقلامی است که پس از خروج کارکنان از شرکت باقی می ماند و شامل همه ی ذخایر دانشی است که به کارکنان مربوط نیست، مانند: پایگاه داده ها، چارت های سازمانی، مقررات، استراتژی روزانه وغیره^[۵۹].
۱-۱۰-۱-۳ سرمایه رابطه ای(مشتری) یا اجتماعی (RC)^[60] عبارت است از؛ ارزش موجود در سیستم های بازاریابی و ارتباطی که از آن طریق شرکت ها، کسب وکارشان را هدایت می کنند^[۶۱].
۱-۱۰-۲ سود هر سهم(EPS)^[62] این نسبت بیانگر، سودی است که شرکت در یک دوره مشخص به ازای یک سهم عادی بدست آورده است و هدف سود هر سهم، ارائه شاخصی، برای اندازه گیری منافع هر سهم عادی از عملکرد واحد تجاری طی دوره گزارشگری است.
۱-۱۰-۳ بازده حقوق صاحبان سهام(ROE)^[63]
یک نسبت سودآوری است که بیان کننده، سود به نسبت حقوق صاحبان سهام است و در بیشتر موارد هنگام مقایسه دو یا چند شرکت فعّال در صنعت، بکار می رود.
۱-۱۰-۴ بازده دارایی ها(ROA)^[64] این نسبت بیانگر، کارایی استفاده از دارایی ها است و میزان سود به ازای هر ریال از وجوه سرمایه گذاری شده در شرکت را نشان می دهد.
۱-۱۰-۵ بازده سالانه سهام ®^[65] تغییرات در قیمت سهام ، می تواند به دلیل تقسیم سود یا تعدیل به خاطر تجزیه باشد. بازده کل حاصل از مالکیت سهام؛ از تقسیمات سود و دیگر پرداخت های نقدی و بهره، حاصل می گردد.
۱-۱۰-۶ ارزش افزوده اقتصادی(EVA) ارزش افزوده اقتصادی که در این تحقیق مورد استفاده می باشد ؛ متغیر وابسته ای است که از سود خالص عملیاتی پس از کسر مالیات منهای هزینه سرمایه و منابع مالی بکار گرفته شده حاصل می شود. به عبارتی؛ حاصل ضرب تفاوت نرخ بازده سرمایه گذاری و نرخ میانگین موزون هزینه سرمایه درسرمایه بکار رفته.
۱-۱۰-۷ عدم تقارن اطلاعاتی
یعنی مدیران بیشتر از سرمایه گذاران خارج از شرکت،درباره ی چشم اندازهای آتی آن اطلاعات دراختیار دارند.

 

• • 1. 1. سنگستانی های همدان

     

     

 

پیش از اشاره به خوانین سنگستانی، باید از برادر سوم «ضیاءالملک» (اول) و بهاءالملک (دوم)، یعنی: سرهنگ مرتضی­قلی خان (معزالملک) بین حاج امان­الله خان بهاءالملک (اول) یاد کرد، که در سال‌های ۱۲۹۸-۱۲۹۹ق، همچون دو برادر دیگر، جزو سرهنگان خارج از فوج وزارت جنگ ناصر بوده است. بیش از این، چیزی از مناصب یا املاک او مشخص نگردیده است. اگر اندک قریه یا اشارتی از این موارد در منابع بدست می‌آمد، احراز هویت کامل و شرح حال او آسان می‌گردید. تنها در وقایع شهری همدان (رجب۱۳۳۲ق) از یک مرتضی­خان سرهنگ با احترام یاد شده است.
همچنین، یاد کرده‌اند که فرزندش «عبدالله­خان» معزالملک فغیره‌ای بوده^[۱۳]، پس چنین بر می‌آید که حوزه مالکیت شاخه­ بهاءالمکی، روستای فغیره بوده است.
سنگستان، نزدیک و میانه آبشینه و شورین همدان واقع است، که یک مثلث روستایی و در عین حال بزرگ مالکی با آن دو تشکیل می‌کرده و نیز دارای عمارت اربابی با ایوان و بالاخانه با شکوه بوده است، ظاهراً دهکده «سنجاباد» (= سنگ‌آباد) که یاقوت حموی (۶۲۰ ق) در نزدیک همدان یاد کرده، همین سنگستان باید باشد(اذکایی، بی­تا: ۹۶).
۳-۱۱-۱- فضل‌ الله خان میرپنج انتصارالملک
فضل‌الله خان میرپنج انتصارالملک، که از سال ۱۳۱۰ تا حدود ۱۳۲۳ ق، از وی آگاهی داریم به این که جزو رجال همدان بوده و در مراسم عیانی و حکومتی شرکت می‌کرده است. پس از درگذشت وی، برادرش «عنایت‌السلطنه» دختر او را در تهران برای یکی از پسران امیر نظام لتگاهی، به نام محتاج­علی خان اجلال‌الممالک تزویج می‌کند.(۱۳۲۴ق)(اذکایی، ۱۳۶۷: ۶۰۷).

۳-۱۱-۲- محمد باقرخان عنایت ‌السلطنه سنگستانی
محمدباقر خان عنایت‌السلطنه سنگستانی، برادر فضل‌الله خان انتصار‌الملک مذکور، که با حسام­الملک امیر افخم شورینی بستگی داشته است. املاک وی در همان سنگستان، اما خدمت دیوانی از نخست در بروجرد نزد عین‌الدوله حمکران خوزستان و لرستان بوده است، عنایت‌السلطنه در تهران خانه‌ای داشته، که در جریان مشروطه‌خواهی (۱۳۲۴-۱۳۲۵ق) مرکز اجتماع‌های همدانی‌های سرشناس مقیم مرکز می‌شود(اذکایی، ۱۳۶۷: ۶۰۷).
در واقع، گفتگوی تشکیل انجمن همدان یا انجمن اکباتان همدانیان ساکن تهران، (مانند انجمن آذربایجانیان تهران) در خانه وی صورت می‌گیرد (۱۱شوال۱۳۲۵ق) و سپس جلسات انجمن اکباتان در همانجا تشکیل می‌شود، چه بسا که خود عنایت‌السلطنه ریاست آن را می‌داشته است. وی، طی سال‌های ۱۳۲۶-۱۳۳۱ق، سه بار به اروپا مسافرت می‌کند و در شعبان ۱۳۳۱ق، مأموریت کردستان می‌یابد، پس از این دیگر اطلاعای از او در دست نیست(اذکایی، ۱۳۶۷: ۶۰۷).

 

• • 1. 1. مباشران

     

     

 

۳-۱۲-۱- حاجی میرزا نصرالله مباشر
حاجی میرزا نصرالله (مباشر«عاشقلو») پیش ­کار و مباشر املاک بهاءالملک دوم و ضیاءالملک دوم بوده، که در تاریخ شیخیان همدان، سرکرده­ی افراد شرور شهری و روستایی در اغتشاشات ۱۳۱۰ق یاده شده، چنانکه حکومت وقت او را توقیف می‌کند، به چوی فلک می‌بندد و هزار تومان جریمه مقرر می‌دارد، اما خوانین قراگوزلو به توسط ناصرالملک همدانی در تهران و بر اثر اقدامات وی حاجی نصرالله را مرخص می‌سازند. وی رابط میان خوانین قراگوزلو با آخوند ملّا عبدالله بروجردی بوده است (۱۳۱۵ق). خانه‌ای در شورین داشته، و یک بار هم از دست امیرنظام گروسی خلعت یافته است (۱۳ربیع­الثانی ۱۳۱۴ق)، ظاهراً وی پدر فتح‌الله حافظی مباشر اخیر ضیاءالملک فرمند بوده است(اذکایی، ۱۳۶۷: ۶۰۹).
۳-۱۲-۲- محمد خان میرپنج تفریجانی
محمد خان میرپنج تفریجانی، پیش ­کار بهاءالملک دوم، در سال‌های پیش و پس از ۱۳۱۱ق، بوده و میهمانی می‌داده است.
۳-۱۲-۳- مفخم ‌السلطان
مفخم‌السلطان نیز پیش ­کار بهاءالملک‌ها و اعتماد‌الدوله‌ قراگوزلو یاد گردیده، باید همان جعفر خان (خاتمی) مهرمفخم (۲۴اسفند ۱۳۴۶ش) باشد، که یاد شد نظارت بر موقوفات اعتمادیه بهاءالملک را داشته است(اذکایی، ۱۳۶۷: ۶۰۹).

 

• • 1. 1. خاندان«امیر نظام» لَتگاهی

     

     

 

لتگاه دِهی از بخش چهار بلوک شمالی، و جزو دهستان لالجین همدان است. مرکز عمده مالکیت فئودالی امیر نظام و قرارگاه افواج تحت فرمان وی، که دارای قلعه نظامی و عمارت و باغ اربابی و دیگر متعلقات بوده است. لتگاه امیرنظام، آوازه‌ای کم از شورین امیر افخم نداشته، هرچند امروزه آن اشتهار و آبادانی پیشین را ندارد، آقار قلعه و باغ در آن برجاست(اذکایی، بی­تا: ۱۹۹).
البته، حوزه مالکیت امیرنظام تا بخش معروف کبودرآهنگ همدان نیز گسترش می‌یافته، که به گفته مردم همدان:‌ هزار خروار محصول اربابی همان یک قریه (- کبودرآهنگ) می‌شده است. پیشتر یاد کردیم که یکی از شش دودمان خوانین سته، یعنی همین خاندان امیرنظام لتگاهی، از تیره ازبکلو/ حاجیلو قراگزلو بوده است که شاخه مجذوب­علی شاهی هم از آن تیره‌اند(اذکایی، بی­تا: ۲۰۱). همچنین یاد کردیم؛ که پس از درگذشت سرتیپ مصطفی خان اعتمادالسلطنه (۱۲۹۸ق)، منصب وی به پسرش ساعدالسلطنه رسید که اکنون به ریشه­یابی آن می­پردازیم.
۳-۱۳-۱- امیرتومان عبدالله خان ساعدالسلطنه
امیرتومان عبدالله خان ساعدالسلطنه سردار اکرم حاجی امیرنظام لتگاهی همدانی (ابن مصطفی اعتمادالسلطنه) قراگزلو، که تاریخ تولد او نا مشخص است.
نخستین بار، در یک مأموریت دولتی دو ساله (۱۲۹۴-۱۲۹۶ق) در مرز سرخس یاد گردیده، که گزارش آن را خود به عنوان سفرنامه خراسان نگاشته و اطلاعات بسیاری از ترکمانان دو ایل، تکه، سالور و اوضاع جغرافیایی آن ناحیه در آن گنجانده، یگانه نسخه خطی آن (مورخ ۱۲۹۶ق) برای ناصرالدین شاه قاجار در کتابخانه ملی تهران (ش۵۴۷ف)، فیلم (۱۶۸۰) دانشگاه تهران موجود است(اذکایی، بی­تا:۹۹).
ساعدالسلطنه میرپنج با منصب سرتیپ یکمی ۱۲۹۸ق به حکومت استرآباد مأمور و به سرداری ترمه خلعت ملوکانه تقدیم گردید(اعتمادالسلطنه، ۱۳۶۵-۶۷: ۱۱۸۷).
۳-۱۳-۲- محتاج­ علی ­خان اجلال­ الممالک
محتاج­علی­ خان اجلال­الممالک (امیر ارفع) ابن عبدالله خان نظام (اول). که بیشتر به امور ملک­داری پرداخته و در سال ۱۳۲۴ (ذیحجه) دختر فضل­الله خان میرپنج انتصارالملک سنگستانی سابق­الذکر را در تهران به همسری می گیرد. عاقد شیخ فضل­الله نوری معروف بوده است(اذکایی، ۱۳۶۷: ۶۱۵).
در سال ۱۳۲۵ق، همراه با برادرش منصور علی سردار اکرم(دوم) به راهنمایی فریدالملک همدانی به فرنگ می­رود که تحصیل کند. وی در سال ۱۳۳۰ق، در همدان بود و در جشن تاجگذاری «احمدشاه» قاجار (۲۴ شعبان ۱۳۳۲) در همدان نیز همراه برادر بزرگتر خود ساعدالسلطنه امیرنظام (دوم) شرکت داشت. سال بعد (رجب ۱۳۳۳ق) چون وی در املاک پدر خود بدون اجازه دخالت کرده و اخاذی نموده بود، به دستور پدر که آن زمان وزیر مالی وی بود، ژاندارم­ها او را گرفته در سنگستان زندانی کردند(اذکایی، ۱۳۶۷: ۶۱۵).
۳-۱۳-۳- منصور علی سردار اکرم دوم
منصور علی(علیقلی) خان سردار اکرم (دوم) ابن حاجی امیرنظام (اول)، زاده ۱۳۱۲ ق- مرده ۱۳۳۲ (ش) که پس از آن که پدرش لقب امیرنظام یافت، لقب پیشین سردار اکرم به او رسید.به سال ۱۳۲۵ق همراه با برادرش محتاج­علی­ خان اجلال­الممالک به راهنمایی فریدالملک همدانی به فرنگ رفت که درس بخواند. وی بعدها دختر وثوق­الدوله معروف را به زنی گرفت و داماد او شد، آن­گاه محمود اسفندیاری، نواده حاج حسن اسفندیاری محتشم­السلطنه معروف خود داماد وی (به دخترش پروین) شده است(اذکایی، ۱۳۶۷: ۶۱۶).

 

• 1. خاندان ناصر­الملک بهاری

خطا: عبارت است از یک تغییر ناخواسته در عملکرد سیستم که باعث انحراف رفتار فرایند از مقادیر نامی خود می‏شود.
تشخیص خطا: تلاش در راستای پی بردن به وجود خطا و زمان وقوع آن می­باشد.
۲-۲- دسته­بندی روش­های شناسایی خطا
به­ صورت تاریخی، اولین راهکارها در مواجه با خطا براساس افزونگی سخت­افزاری^[۶] استوار بودند [۱۸]. در این روش از هر بخش از سیستم چندین نسخه تهیه می­ شود تا به این ترتیب در صورتی که خرابی یا عیبی رخ دهد، بخش کمکی جایگزین بخش معیوب شود. تقریبا بلافاصله متخصصین متوجه شدند که این روش همواره قابل استفاده نیست. برای مثال تهیه چندین نسخه از بخش کنترل بال در یک هواپیما وزن هواپیما را به شکل قابل ملاحظه­ای افزایش می­دهد. در این حین با آشکار شدن قابلیت ­های سیستم­های کنترلی مبتنی بر میکروکنترلرها، تمایل از افزونگی سخت افزاری به افزونگی نرم­افزاری^[۷] تغییر کرد. در افزونگی نرم­افزاری چندین نسخه تحلیلی از سیستم در وضعیت­های مختلف تهیه شده و براساس خروجی­ مدل­ها، تصمیم مناسب اخذ می­ شود. به این ترتیب هر دو مشکل هزینه و محدودیت فضا نیز بر طرف می­شوند. با توجه به اطلاعاتی که از سیستم در اختیار می­باشد، می­توان روش­های شناسایی و کشف خطای نرم­افزاری را به دو خانواده مبتنی بر سیگنال^[۸] و مبتنی بر مدل^[۹] تقسیم کرد.

روش‌های مبتنی بر مدل به­ طور کلی به دو دسته کمی و کیفی تقسیم می‌شوند. در مدل­های کمی معمولا براساس قوانین فیزیکی روابط ریاضی بین ورودی‌ها و خروجی‌های سیستم برقرار می‌شود. در مدل‌های کیفی از توابع کیفی برای برقرار کردن این رابظه بین ورودی‌ها و خروجی‌ها استفاده
می‌شود. در روش‌های مبتنی بر داده از داده‌های پیشین فرایند، ویژگی‌هایی به­منظور شناسایی خطا استخراج می‌شود. در این روش‌ها دسترسی به داده‌های کافی از سیستم مورد بررسی ضروری خواهد بود.
بدین ترتیب با فرض در اختیار بودن داده‌ها به میزان کافی، استخراج ویژگی‌ها به دو روش کمی و کیفی امکان‌پذیر خواهد بود. مرجع [۱۹] خلاصه‌ای جامع از کلیه روش‌های ارائه شده در این حوزه دراختیار می‌گذارد و شکل ۲-۱ تقسیم‌بندی روش‌های مختلف تشخیص و جداسازی خطا را نشان می‌دهد.
شکل ۲-۱- روش‌های مختلف تشخیص و جداسازی خطا [۲۰]
۲-۲-۱- روش­های مبتنی بر مدل کمی
روش‌های مبتنی بر مدل کمی، تشخیص خطا با بهره گرفتن از روابط کمی فرایند که توسط قوانین فیزیکی حاکم بر آن و یا توسط روش‌های شناسایی به دست آمده‌، انجام می­ شود. در روش‌های تشخیص و جداسازی مبتنی بر مدل به طور معمول دو گام اصلی وجود دارد. در گام اول یک تفاوت بین مدل واقعی و مدل پیش‌بینی شده حاصل می‌شود. این چنین تفاوتی، باقیمانده^[۱۰] نامیده می­ شود و این سیگنال‌های مصنوعی خطاهای بالقوه سیستم را نشان می­ دهند. گام دوم در این روش­ها ارائه یک قاعده تصمیم برای تشخیص خطا می‌باشد. برای آشنایی بیشتر با روش‌های مبتنی بر مدل کمی به مرجع [۲۱] مراجعه شود.
اساس این­گونه روش­های تشخیص خطا پردازش سیگنال مانده می­باشد که در آن از تخمین حالت، تخمین پارامتر و یا فیلترهای تطبیقی استفاده می­ شود. خطای سیستم به طور معمول موجب ایجاد تغییراتی در متغیرهای حالت و یا در پارامترهای مدل می­گردد. از این رو با تخمین متغیرهای حالت غیرقابل اندازﻩگیری به کمک خروجی مشاهده شده و ورودی اندازه ­گیری شده، سیستم با بهره گرفتن از
روش­های تخمین حالت و تخمین پارامتر مانند فیلتر کالمن، رویتگر حالت، روش حداقل مربعات و یا روش تخمین تعادلی ﻣﻲتوان خطا را تشخیص داد.
روش‌های مبتنی بر مدل کمی، نیاز به دانش پیشین از فرایند داشته و مدل­سازی دقیق خطا‌ در این روش­ها الزامی می­باشد. بدین­ترتیب در این روش‌ها اگر خطایی به­ طور مشخص مدل نگردد، هیچ‌گونه تضمینی بر شناسایی آن وجود نخواهد داشت. همچنین اکثر روش­های مبتنی بر مدل بر فرض خطی بودن سیستم استقرار دارند و از این رو به کارگیری آن­ها برای سیستم­های غیرخطی نیازمند خطی­سازی مدل حول نقطه کار می­باشد. برای یک مدل غیرخطی در حالت کلی، تقریب‌های خطی کارآیی مناسبی نخواهد داشت و از این­رو میزان تاثیرگذاری این روش‌ها به مقدار زیادی کاهش خواهد یافت. همچنین در آن‌ ها تشخیص خطای سیستم‌هایی با ابعاد بزرگ نیازمند به‌کارگیری فیلترهایی با اندازه بسیار بزرگ بوده که هزینه محاسباتی و پیچیدگی این روش‌ها را افزایش می‌دهد. اساس کار سیستم تشخیص خطا، تولید و ارزیابی مانده­ها می­باشند. مانده­ها می­بایست برابر صفر باشند و صفر نبودنشان می ­تواند براساس نویز اندازه ­گیری، اغتشاش (عدم قطعیت سیگنالی)، مدل­سازی نادرست (عدم قطعیت سیستمی) و یا وقوع خطا باشد. شکل ۲-۲ ایده­ کلی روش­های مبتنی بر مدل را نمایش می­دهد. در این شکل متغیر z نقش مانده را ایفا می­نماید.
سیستم
مدل
شکل ۲-۲- ساختار کلی روش­های شناسایی خطای مبتنی بر مدل
۲-۲-۲- روش­های مبتنی بر مدل کیفی
مدل‌های کیفی به­ طور معمول براساس یک درک کلی از ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی از سیستم استخراج می‌شوند. همان­طور که در بخش قبلی نیز
اشاره شد، در مدل‌های کمی شناخت از سیستم و مدل سیستم به­ صورت معادلات ریاضی بین ورودی­ ها و خروجی­های سیستم و در مدل‌های کیفی به­ صورت روابط کیفی که به­ صورت محلی و مجزا برای هر واحد سیستم تعریف شده‌اند، بیان می‌گردند.
یکی از روش­های کیفی تشخیص خطا دیاگرام­های نشان دار^[۱۱] می­باشد. این گراف­ها بیانی گرافیکی از رابطه درونی بین متغیرهای سیستم در هنگام وقوع یک اغتشاش را ارائه می­ دهند. یک دیاگرام به مدل­سازی کیفی روند تغییرات پارامترهای سیستم می ­پردازد. در این مدل­سازی از تعدادی گره که نمایشگر پارامترهای سیستم هستند و همچنین از یک سری پیکان که رابطه بین این پارامترها را نشان می­ دهند، استفاده ﻣﻲگردد. اگر یک متغیر، متغیر دیگری را تحت تاثیر قرار دهد، یک پیکان بین این دو گره مستقل و وابسته رسم می­ شود و یک علامت (۱ + و ۱- ) برای مشخص کردن نوع رابطه آن­ها به­کار می­رود. از دیگر روش­های تشخیص خطا می­توان به درخت­های خطا اشاره نمود. در واقع درخت­های خطا یک ابزار محاسباتی برای ترکیب منطق به­منظور تحلیل خطاهای سیستم ارائه می­ دهند. تجربه نشان داده است که درخت­های خطای بزرگ و پیچیده اغلب به مقدار زیادی از عملکرد واقعی سیستم­ها فاصله می­گیرند و اکثر درخت‌های خطای ارزشمند نسبتا کوچک هستند و تنها سه یا چهار خطا را در بر می­گیرند [۲۲]. یکی دیگر از انواع روش­های مدل­سازی سیستم، مدل­سازی سلسله مراتبی براساس تفکیک به بخش­های کوچکتر ﻣﻲباشد. ایده­ای که در این نوع تفکیک موجود است، امکان استنباط در مورد رفتار کلی سیستم از روی قواعدی است که رفتار زیرسیستم­های آن را مشخص می­ کنند. هر یک از گره­ها در یک مدل­سازی سلسله مراتبی، متناظر با هدف و فعالیت مورد نظر زیرسیستم مشخص شده است. از این­رو با مقایسه عملکرد زیر سیستم با عملکرد ایده­آل، امکان تشخیص خطا فراهم می­گردد. در پایین­ترین سطح این طبقه ­بندی سلسله مراتبی، زیرسیستم­های شامل حسگرها، کنترل­ کننده‌ها، عملگرها و اجزای کنترلی قرار دارند. ایده­ای که در این روش مطرح می­گردد، آن است که خطای عملکرد سطوح بالا به واسطه خطا در عملکرد یک یا چند از واحدهای سطوح پایین حاصل می­ شود و از این رو به کمک تفکیک سلسله مراتبی می­توان به سرعت زیرسیستمی­که منبع خطا و عملکرد نامناسب سیستم است را مشخص نمود. این روش در واقع یک روش بسیار مفید برای تشخیص خطا در سیستم­های پیچیده­ای می­باشد که شامل زیرسیستم­هایی با توابع مشخص بوده که تاثیر آن­ها در عملکرد کلی سیستم به­ صورت مجزا قابل تشخیص می­باشد.
۲-۲-۳- روش­های مبتنی بر داده
بیشتر کاربردهای روش‌های مبتنی بر مدل کمی مربوط به سیستم‌هایی با تعداد ورودی، خروجی و حالت‌های نسبتا اندک می‌شوند و به­ طور معمول اعمال آن­ها به سیستم‌های با ابعاد بالامشکل می‌باشد؛ چرا که برای دست­یابی به نتایج قابل قبول در این روش‌ها، دسترسی به مدلی دقیق از سیستم ضروری است. اعمال روش‌های مبتنی بر مدل کیفی به سیستم‌های با ابعاد بالا نیز پیچیده می‌باشد؛ چرا که در این روش­ها مدل­سازی خطا از پیچیدگی خاصی برخوردار بوده و نیازمند بهره­ گیری از تخصص مهندسین فرایند ﻣﻲباشد. بر خلاف روش‌های مبتنی بر مدل که در آن­ها اطلاعات پیش از طبقه‌بندی از فرایند به­ صورت کیفی یا کمی مورد نیاز است، در روش‌های مبتنی بر داده وجود مقدار زیادی داده از گذشته فرایند کافی می‌باشد. با پیشرفت رایانه‌ها، جمع‌ آوری و نگهداری مقادیر زیاد داده از وضعیت‌های کاری بدون خطا و همراه با خطای سیستم امکان­ پذیر گردیده است. این داده‌ها بسیار ارزشمند بوده و می‌توانند برای ردیابی و تشخیص خطا بکار روند. روش‌های مبتنی بر داده به دلیل سادگی و هزینه نسبتا پایین پیاده‌سازی بسیار مورد توجه قرار گرفته­اند و بیشتر روش‌های تشخیص خطایی که در صنعت بکار رفته‌اند، بر پایه این روش‌ها می‌باشند. روش‌های کمی و کیفی مختلفی برای استخراج ویژگی از داد­ه­های سیستم وجود دارد. یک روش اساسی که ویژگی‌های کیفی را از اطلاعات گذشته سیستم استخراج می کند، روش تحلیل روند کیفی^[۱۲] سیستم می‌باشد. روش‌هایی که به استخراج ویژگی‌های کمی می‌پردازند را می‌توان به دو بخش آماری و غیرآماری تقسیم کرد. این روش‌ها به­ طور معمول مسئله تشخیص خطا را به­ صورت حل یک مسئله باز شناخت الگو فرمول‌بندی می­ کنند. هدف از بازشناخت الگو به­ طور کلی، طبقه‌بندی داده‌ها در یک سری کلاس‌های از پیش تعیین شده (مسئله طبقه‌بندی) یا از پیش تعیین نشده (خوشه‌بندی) می‌باشد. شبکه‌های عصبی یکی از مهمترین روش‌های غیرآماری می‌باشند. شکل ۲-۳ الگوریتم تشخیص خطا در روش­های بر مبنای داده را نشان می­دهد.
Measurments
Action
Signal Processing
Classification
شکل ۲-۳- الگوریتم تشخیص خطا بر مبنای داده
در میان روش‌های مبتنی بر داده، روش آنالیز مولفه­ی اصلی (PCA) کاربرد بسیار زیادی دارد و پژوهش‌های بسیار زیادی در این زمینه صورت گرفته است. روش PCA نخستین بار در سال ۱۹۹۶ مطرح شد. در حقیقت PCA یکی از پرکاربردترین روش­های کاهش بعد است که برای متغیرها، توزیع گوسی^[۱۳] در نظر می­گیرد [۲۳]. PCA آماره­هایی همچون T² و Q را برای نظارت فرایند بکار می­برد. در صورت ظاهر شدن مشکلی در فرایند، کواریانس ساختار فر
آیند تغییر می­ کند و این تغییر می ­تواند آشکار شود.
فصل سوم:
معرفی روش آنالیز مولفه اصلی وشبکه­های عصبی مصنوعی
۳-۱- مقدمه
روش­های مبتنی بر دادﻩها بر اساس دادﻩهای دریافتی از حسگرهای موجود در واحد فرآیندی و با بهره گرفتن از دانش آمار چند متغیره، عادی یا غیرعادی بودن فرایند را مشخص نموده و در صورت غیرعادی بودن وضعیت به تشخیص عیوب سیستم، می­پردازند. در این راستا، بسته به نوع روش بکار گرفته شده برای ارزیابی تغییرات دادﻩها، کارایی سیستم ﻋﻴﺐیابی متفاوت است. به­ طور کلی دو دسته تغییرات برای دادﻩهای فرآیندی وجود دارند. یک دسته از تغییرات، ناشی از وجود نویز در ﺳﻴﺴﺘﻢهای اندازﻩگیری می­باشد و ﺑﻪطور کلی در دادﻩهای هر فرآیندی یافت می­ شود. دﺳﺘﻪی دوم تغییرهای موجود در دادﻩها، ناشی از نویز نبوده و می ­تواند به علت وجود عیب و یا اغتشاش باشد. ﺳﻴﺴﺘﻢهای کنترل مرسوم در واحدهای فرآیندی، در جهت کنترل تغییرات دﺳﺘﻪی دوم، فعال می­شوند. لذا، دﺳﺘﻪی اول تغییرات همیشه در دادﻩها وجود دارند و به همین دلیل نظرﻳﻪ­ی آمار در بیشتر ﺳﻴﺴﺘﻢهای بازبینی، نقش مهمی ایفا می­نماید.
فرض مهم روﺵهای مبتنی بر دادﻩها این است که برای یک وضعیت معین، معیارها و خصوصیات آماری حاصل از پردازش دادﻩهای فرآیندی، منحصربفرد و قابل تکرار می­باشد. بر این اساس می­توان با محاﺳﺑﻪی پارامترها و معیارهای آماری دادﻩهای ﺑﻪ­دست آمده از فرایند و مقاﻳﺴﻪی آن با خصوصیات آماری فرایند در وضعیت عادی فرایند، عادی یا غیرعادی بودن وضعیت فرایند را تعیین نمود. استفاده از روﺵهای مرسوم در آمار یک متغیره مانند نمودارهای شوارت و یا روش متوسط نمائی متحرک^[۱۴] ازجمله شیوﻩهای تشخیص عادی یا غیرعادی بودن فرایند، می­باشند. در این روﺵها با بهره گرفتن از دادﻩهای اندازﻩگیری شده برای هر متغیر، آستاﻧﻪای تعریف می­گردد. در صورتی ­که هریک از متغیرهای اندازﻩگیری شده از آستاﻧﻪی مربوطه تجاوز کنند، به­معنای وضعیت غیرعادی درسیستم فرآیندی می­باشد. اشکال عمدﻩی استفاده از این روﺵها، عدم در نظر گرفتن همبستگی بین متغیرها می­باشد. برای رفع این مشکل، از روﺵهای تعمیم یاﻓﺘﻪی نمودار شوارت و یا متوسط نمائی متحرک که بر اساس آمار چند متغیره اصلاح شدﻩاند، می­توان استفاده نمود. ابزار مهمی که برای این منظور بکار برده می­ شود، آمارﻩی هاتلینگ^[۱۵] می­باشد. این آماره از طریق تغییر محورهای مختصات فضای مشاهده و مدرج نمودن مجدد محورها، این امکان را ایجاد می­ کند که با بکارگیری یک آستاﻧﻪی عددی^[۱۶] تغییرات دادﻩهای موجود در یک فضای مشاهدﻩی چند بعدی را مشخص کند. کارایی این روش، در مواردی که واریانس متغیری نسبت به ﺑﻘﻴﻪ متغیرها کوچک باشد، دچار اشکال می­ شود. این مسئله محققین را ترغیب کرده که از روﺵهای کاهش ابعاد بردار مشاهده، استفاده نمایند. یکی از مهمترین روﺵهای کاهش ابعاد که توسط محققین چه در مراکز دانشگاهی و چه در صنایع مورد استفاده قرار گرفته، تجزﻳﻪی اجزای اصلی (PCA) می­باشد. در بخش بعدی اصول این روش در ﻋﻴﺐ­یابی فرایند به­ طور مختصر بیان می­ شود.
۳-۲- روش آنالیز مولفه­ی اصلی
قبل از استفاده از داده ­های فرایند، برای آموزش سیستم مانیتورینگ مبتنی بر داده، مانند شبکه ­های عصبی و مدل­های آماری، بایستی ۳ عملیات مختلف بر روی آنها انجام داد. داده ­های مذکور از حسگرهای متنوعی که در نقاط متعدد فرایند نصب شده ­اند به واحد ارسال می­گردد. همچنین احتمال دارد برخی از داده ­های ارسالی از حسگرها با آن بخش از فرایند که تحت نظارت سیستم مانیتورینگ قرار داده می­ شود، مرتبط نباشد. از طرف دیگر این امکان وجود دارد که برخی از حسگرها مشکل کالیبراسیون داشته و یا اصولا خراب باشند. لذا برای افزایش کارایی لازم است پیش از بکارگیری مجموعه داده ­ها در طراحی سیستم مانیتورینگ عملیات حذف متغیرهای اضافی، نامرتبط و دارای خطای زیاد بر روی مجموعه متغیرها صورت پذیرد.
عملیات دیگری که بر روی داده ­ها باید صورت گیرد، حذف داده­هایی است که به­ طور ناگهانی از روند بقیه داده ­های یک متغیر خاص فاصله می­گیرند. این­گونه داده ­های پرت ممکن است به علت یک خطای لحظه­ای ایجاد شود. چون داده ­های پرت باعث خطای زیادی در تخمین پارامترهای آماری می­شوند، لازم است پیش از طراحی سیستم مانیتورینگ آنها را حذف نمود. تشخیص این داده ­های پرت می ­تواند به­ صورت شهودی از طریق ترسیم داده ­های هر متغیر و یا از روش­های آماری مانند استفاده از آماره­ی هاتلینگ باشد. ماهیت و مقادیر متغیرهای اندازه ­گیری شده توسط حسگرهای فرایند با یکدیگر متفاوت بوده و این مسئله برای مدل­های آماری که مستقل از مقیاس متغیرها نیستند، مانند روش کاهش بعد PCA ایجاد اشکال می­نماید، در واقع بزرگ بودن مقادیر برخی از متغیرها نسبت به بقیه باعث می­ شود که اهمیت آنها در سیستم مانیتورینگ بدون دلیل منطقی زیاد شده و اثر متغیرهای مهم دیگر که مقادیر آنها کوچک است، حذف شود. به همین دلیل آخرین عملیاتی که حتما باید بر روی متغیرهای اندازه ­گیری صورت گیرد، استاندارد نمودن آنها می­باشد. برای این کار داده ­های هر متغیر از میانگین مربوط کم شده و ب
ر انحراف معیار همان متغیر تقسیم می­ شود. به این ترتیب، کلیه متغیرهای پردازش شده، دارای میانگین صفر و انحراف معیار برابر ۱ خواهند بود. بر این اساس، کلیه داده ­های مورد استفاده در مانیتورینگ فرایند تنسی ایستمن (TE) مورد پردازش قرار گرفته و استاندارد شده ­اند.
روش PCA، یک روش خطی کاهش ابعاد ﻣﻲباشد. در این روش با بهره گرفتن از ماتریس که شامل مشاهده از متغیر فرایند می­باشد، مجموﻋﻪای از بردارهای بارگذاری^[۱۷] ایجاد می­ شود. این بردارها که متعامد بوده و بر حسب میزان واریانس مرتب می­شوند، با حل راﺑﻄﻪی ﺑﻬﻴﻨﻪسازی زیر محاسبه می­شوند.
(۳-۱) max
در این رابطه می­باشد. جواﺏهای راﺑﻄﻪی فوق با بهره گرفتن از روش تجزﻳﻪی مقدار منفرد^[۱۸]، ﺑﻪصورت زیر محاسبه می­شوند.
(۳-۲)
در معادﻟﻪی (۳-۲)، عبارت است از یک ماتریس ، حاوی مقادیر منفرد حقیقی نامنفی که ﺑﻪصورت نزولی در طول قطر اصلی ماتریس مرتب شدﻩاند. همچنین، ماتریس یکتای^[۱۹] بعدی است که ستوﻥهای آن، بردارهای بارگذاری می­باشند. هر یک از این بردارها قسمتی از واریانس^[۲۰] موجود در ماتریس دادﻩهای مشاهده را در بر می­گیرند. میزان این واریانس برای بارگذاری ، برابر مربع مقدار منفرد متناظر در ماتریس یعنی ﻣﻲباشد. کل واریانس ماتریس مشاهده ، برابر مجموع مربعات مقادیر روی قطر اصلی ماتریس ﻣﻲباشد. نیز یک ماتریس یکتای بعدی است. از کل بردارهای بارگذاری، بردار اول که درصد قابل قبول واریانس دادﻩها را در برگرﻓﺘﻪاند، برای تشکیل ماتریس بارگذاری انتخاب ﻣﻲشوند. از تصویر کردن ماتریس دادﻩها بر روی ماتریس بارگذاری، ماتریس امتیاز^[۲۱] ﺑﻪصورت زیر محاسبه می­ شود.
(۳-۳)
در معادﻟﻪی (۳-۳)، ، و ﻣﻲباشند. با بهره گرفتن از معادﻟﻪی (۳-۴)، ﻣﻲتوان ماتریس اسکور را در فضای m بعدی، تصویر نمود.
(۳-۴)
اختلاف بین و ، ماتریس باقیمانده^[۲۲] نامیده شده و از راﺑﻄﻪی زیر قابل محاسبه است.
(۳-۵)
تغییرات دادﻩهای مشاهده که در فضای بعدی حاصل از بردارهای بارگذاری تا ، وجود دارد، توسط ماتریس باقیمانده پوشش دادﻩ می­ شود. در این فضا، نسبت سیگنال به نویز کوچک می­باشد. بنابراین، از کم کردن ماتریس باقیمانده از ماتریس مشاهده ، ماتریس ﺑﻪدست می ­آید که تغییرات اساسی و عمدﻩی دادﻩهای فضای مشاهده را در بر می­گیرد.
اگر ستون ام ماتریس را با نشان دهیم، خواص زیر را داریم:

 

1. 1. واریانس، نزولی ﺑﻪصورت مرتب می­ شود.

 

1. میانگین ﻛﻠﻴﻪی ها برابر صفر می­باشد.

استراتژی های کسب و کار
استراتژی های کسب و کار
کنترل فناوری اطلاعات
کنترل کسب و کار
مزیت های سیستمی
مزیت های رقابتی
تناسب استراتژی
مهارت ها
زیر ساخت های سازمان
زیر ساخت های سازمان

زیر ساخت های فناوری اطلاعات
زیر ساخت های سازمان
کنترل ساختار
فرایندها
شکل ۲ – ۱۲ : مدل مفهومی تحقیق
با توجه به اینکه نتیجه تحقیق باید نتیجه ای واقعی و قابل اجرا باشد عوامل زیر یرای انتخاب مدل در نظر گرفته شد : استفاده و معروفیت مناسب مدل/ عام بودن مدل/ جامعیت مدل/ ماهیت مدل/ قابلیت اجرا / سادگی مدل قابلیت ادامه کار و گسترش و حفظ همسویی
با توجه به این فاکتورها ،مدل همسویی استراتژیک انتخاب شد. قابلیت های برجسته این مدل به شرح زیر است:

 

• • این مدل جامع و مانع بوده و تقریبا کلیه المان های مدل های دیگر را پوشش می دهد. در موارد جزیی المان هایی که در مدل های دیگر بررسی شده اند چندان مهم نیستند.

 

• • این مدل از معروفترین و شناخته شده ترین مدل های همسویی بوده و پایه ی بسیاری از مدل های دیگر است.(مانند مدل لوفتمن ، مدل چارچوب متحد و مدل چارچوب هماهنگ همسویی استراتژیک).

 

• • • این مدل همه منظوره بوده و برای هرنوع صنعت و کسب و کاری قابل اجراست و در نتیجه درباره مورد انتخابی این تحقیق که یک سازمان دولتی است مفید واقع می شود.

  

 

• • با توجه به سابقه ی مدل موارد مطالعه و روش های اجرایی قابل استفاده ای برای مدل وجود دارد.

 

• • مدل به صورتی منظم با المان های همسویی برخورد کرده و دسته بندی قابل درکی از المان ها ایجاد می کند که قابلیت توضیح و تفهیم مدل را به اعضای سازمان بالا می برد.

 

• • مدل قابلیت گسترش داشته و روش هایی را برای ادامه فرایند بررسی و حفظ همسویی پیشنهاد می کند.

 

۲-۶- مروری بر مطالعات گذشته:
مطالعاتی که در رابطه با موضوع مورد تحقیق صورت گرفت، بیانگر آن میباشد که در میان طرحهای پژوهشی و تحقیقات انجام شده مطالعات بسیاری در رابطه با همسویی فناوری اطلاعات ، استراتژی های سازمان و … و همچنین عوامل تاثیر گذار بر آن ها انجام شده است . اما مطالعات جامع کمی در رابطه با همسویی استراتژیک فناوری اطلاعات و سازمان با در نظر گرفتن تمامی ابعاد صورت پذیرفته است. این مطلب خود نشان دهنده و مؤید تازه و بدیع بودن پژوهش فوق میباشد. پژوهشهای کم انجام شده در قالب مقالات و گزارشات به نحوی به یکی از جنبه های موضوع مورد تحقیق و آن هم به طور غیر مستقیم پرداختهاند. محقق نیز در انجام این تحقیق خود را ملزم به بهرهگیری از آنها میداند.
۲-۶-۱- مطالعات داخلی:
افشین علیپور پیجانی و محسن اکبری در سال ۱۳۸۵ در مقاله ی خود به سنجش میزان همسویی استراتژی فناوری اطلاعات و استراتژی کسب و کار در یک سازمان با بهره گرفتن از مدل ارتقا یافته بلوغ همسویی لوفتمن پرداخته اند. بررسی میزان اهمیت عوامل همسویی در سازمان مورد نظر نشان می دهد که عوامل مشارکت ، عوامل مدیریت و سطح اعمال اختیار و عوامل ارتباطات به ترتیب بیشترین میزان اهمیت را در بین عوامل همسویی در سازمان را دارا می باشد. سنجش سطح همسویی در سازمان مورد بررسی نشان میدهد که آن سازمان در سطح دوم بلوغ همسویی استراتژیک یعنی« سطح تعهد » قرار دارد که نشان دهنده ی حضور سازمان در ابتدای فرایند همسویی می باشد. این سطح بلوغ همسویی بیانگر این است که نقش و جایگاه استراتژیک فناوری اطلاعات در سازمان نهادینه نشده ، ولی شناخت فرصت های بالقوه برای همسویی آغاز شده است. در نهایت راهبرد های بلند مدت و کوتاه مدت برای بهبود همسویی در سازمان ارائه شده است.
محمد رضا تقوا و پیمان حاجی زاده در سال ۱۳۸۹ در پژوهش خود بیان کردند که یکی از مهم ترین مدلهای مطرح در بحث همسویی راهبرد فناوری اطلاعات و راهبر کسب و کار ،مدل “لوفتمن” می باشد که عوامل همسویی شناسایی شده در ان ، اساس این تحقیق را تشکیل می دهند.
این مدل دارای پنج سطح ، و هر سطح شامل شش عامل است. به منظور شناسایی میزان اهمیت هریک از عوامل همسویی ، پرسشنامه هایی طراحی گردید . نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که شرکت سایپا یدک در سطح سوم همسویی مدل لوفتمن قرار دارد که بیانگر مرحله ی تمرکز کامل است. در نهایت ، راهکارهایی برای ارتقا به سطح چهارم همسویی ارائه شده است.
سید محمد اعرابی و حسین حقیقت ثابت در سال ۱۳۸۷در مقاله ی خود پس از ذکر ناکامی های سازمانها در بکارگیری موثر فناوری اطلاعات و بیان اهمیت و ضرورت هماهنگی و همسویی میان استراتژی سازمان و استراتژی فناوری اطلاعات، به عنوان یکی از موثرترین راهکارهای حل این مسئله؛ به تبیین الگوی عقلانی برای ارزیابی هماهنگی و همسویی میان این دو پرداخته می شود. در ادامه بر اساس الگوی هماهنگی عقلانی، الگویی با هدف ایجاد و ارزیابی هماهنگی و همسویی میان استراتژی سازمان و یا استراتژی کسب و کار با استراتژی فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی ، مفهوم سازی شده است.
۲-۶-۲-مطالعات خارجی:
سعید جرفی و حسن جرفی در سال ۲۰۱۱در مقاله خود سعی در فهمیدن نقش انعطاف پذیری IT ، قابلیتIT و اثر ارتباطات برای بهبود همسویی استراتژیک در بانک کشاورزی ایران را دارد. اطلاعات این مطالعه از طریق پرسشنامه جمع آوری شده (N=82)
شرکت کنندگان مدیران بانک کشاورزی ایران بوده اند. نتایج نشان داد که انعطاف پذیری IT ، قابلیتIT و تاثیر ارتباطات ، اثر مثبت بر روی همسویی استراتژیک و برنامه ریزی سیستم های اطلاعات استراتژیک (SISP)دارد.
دونگ ، لیو و این^[۴۵] در سال ۲۰۰۸ براساس یک مطالعه ی تجربی در مقاله خود خلاصه همسویی استراتژیک و تاثیر آن بر عملکرد کسب و کار را بیان می کنند. این مقاله همچنین استراتژی کسب و کار ، استراتژی سیستم اطلاعاتی و همسویی استراتژیک سیستم اطلاعاتی را اندازه میگیرد و یک مدل مفهومی برای توصیف ارتباط بین این فاکتورها می سازد. تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده نشان می دهد که همسویی استراتژیک سیستم های اطلاعاتی می تواند یک پیش بینی بهتر را نسبت به عملکرد استراتژی کسب و کار یا استراتژی سیستمهای اطلاعاتی داشته باشد.
لیدا چن^[۴۶] در سال ۲۰۱۰در مقاله خود با بهره گرفتن از داده های جمع آوری شده از ۱۳۰کسب و کار و مدیران اجرایی فناوری اطلاعات از۲۲شرکت در چین به بررسی سوالات متعدد در زمینه ی همسویی فناوری اطلاعات و کسب و کار پرداخته است. در این پژوهش ارتباط بین ابعاد بلوغ همسویی و همسویی استراتژیک سیستم اطلاعاتی مورد بررسی بود. نهایتا بلوغ همسویی شرکت ها در چین برای ارائه یک تصویر کلی از همسویی فناوری اطلاعات و کسب و کار بین ۱۱شرکت چینی داخلی و ۱۱شرکت چند ملیتی در چین مورد ارزیابی قرار گرفت که شیوه های مختلف فناوری اطلاعات در هر۲نوع شرکت را ارائه کرد.
اسمادی سمان و جوهانا سلیم^[۴۷] در سال ۲۰۱۳ مقاله ای را تحت عنوان بررسی ابعاد همسویی موثر بر عملکرد سازمانی را ارائه کردند که هدف این تحقیق کمک به شکل گیری یک مدل نظری موثر بر ابعاد همسویی که تاثیر بر عملکرد سازمانی دارد می باشد ، این مدل برای فراهم کردن شواهد تجربی که اهمیت طبقه بندی عوامل و ابعاد را در دستیابی به همسویی فناوری اطلاعات و کسب و کار و تاثیر آن بر روی عملکرد دانشگاه ها تایید می کند مهم است.
جوردی ویلاسکا و همکاران در تحقیقی که در سال ۲۰۰۷ تحت عنوان استفاده ازهمسویی فناوری اطلاعات و ارتباطات، به عنوان مولفهای برای موفقیت نوآوری که در کشور اسپانیا و روی ۲۰۳۸ نفر از کارکنان انجام شد نشان دادند که رابطه مثبتی بین استفاده از همسویی فناوری اطلاعات و ارتباطات و بهبود فرآیندهای مرتبط با نوآوری در سازمان برقرار است.
مارتین و میلوی در پژوهش خود در سال ۲۰۰۷ با عنوان افزایش بهره وری شرکتهای کوچک و متوسط از طریق استفادهی بیشتر از فناوری اطلاعات و ارتباطات تاثیر این فناوری بر شرکتهای کوچک و متوسط را از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار دادند. از نظر ایشان، انعطافپذیری به عنوان یک منبع مهم رقابتپذیری در شرکتهای کوچک و متوسط در مقایسه با سازمانهای بزرگ به شمار میرود و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات میتواند به طرز چشمگیری باعث افزایش انعطافپذیری در این شرکتها شود.
۲-۷- جمع بندی
در این فصل پیشینه‌ای از اطلاعات نظری موجود در زمینه پژوهش حاضر ارائه شد. ابتدا در بخش اول رشد و تکامل سیستم های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات در سازمان بررسی شد و در بخش دوم به تعریف همسویی ، فواید ، مشکلات و راه های دستیابی به آن پرداخته شد، در بخش سوم مدل های همسویی بررسی شد. سپس در بخش چهارم مدل مفهومی و چارچوب نظری تحقیق ارائه شد و نهایتا در بخش پنجم برخی از پژوهش های داخلی و خارجی مشابه با موضوع تحقیق ارائه و جایگاه پژوهش خود در میان آن ها تعیین گردید.
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱- مقدمه
یکی از مهمترین جنبه‌های تحقیق علمی، روش تحقیق می باشد. بدون داشتن تحقیق و متدولوژی صحیح مرتبط، نتایج و تحلیل های مربوطه قابل تعمیم نخواهد بود. پایه هر علمی روش شناخت آن است و اعتبار وارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم بکار می‌رود. بطور کلی، روش تحقیق مجموعه ای از قواعد، ابزار و راه های معتبر و نظام یافته برای بررسی واقعیت ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه‌حل است. روش تحقیق وسیله این امر است که چگونه یک گزاره تحقیق مورد تأیید قرار گرفته و یا رد می شود (خاکی،۱۳۹۲،ص۲۰۱) . در این فصل، روش تحقیق، جامعه آماری، نمونه آماری و روش نمونه گیری، ابزار جمع آوری اطلاعات، روایی و پایایی ابزار سنجش داده‌ها و روش آماری جهت تحلیل اطلاعات و یافته های تحقیق مورد بحث قرار می گیرد.
۳-۲ - روش انجام تحقیق
مهم‌ترین ویژگی یک مطالعه و بررسی علمی، روش تحقیق آن است و روش تحقیق عبارت است از نحوه گردآوری و تجزیه و تحلیل و پردازش داده‌ها(بازرگان،۱۳۸۱،ص۱۷۹). تحقیق حاضراز نظر هدف، کاربردی^[۴۸]، از نظر جنبه ماهیت و گردآوری داده‌ها و اطلاعات و روش تجزیه وتحلیل یک تحقیق توصیفی^[۴۹]- پیمایشی^[۵۰] می باشد.
تحقیق توصیفی، شامل مجموعه روش‌هایی است که هدف آن توصیف کردن شرایط یا پدیده‌های مورد بررسی است(کاکاوند،۳۹، ص۱۳۸۳).

فهرست جداول
جدول۴-۱٫ جدول توافقی بیماران براساس گروه سنی و نوع گروه آزمایش ۴۸
جدول۴-۲٫ جدول توافقی بیماران براساس جنسیت و نوع گروه آزمایش ۴۹
جدول ۴-۳٫ جدول توافقی بیماران براساس سطح تحصیلات و نوع گروه آزمایش ۵۰
جدول ۴-۴٫ جدول توافقی بیماران براساس عمر فیستول و نوع گروه آزمایش ۵۱
جدول ۴-۵٫ جدول مقایسه میزان درد بیماران قبل و پس از مداخله به تفکیک گروه آزمایش ۵۲
فصل اول
بیان مساله
بیان مساله:
بیماری مزمن کلیه^۱ طیفی از فرایند های پاتوفیزیولوژیک مختلف، مرتبط با عملکرد غیر طبیعی کلیه و یک کاهش پیشرونده در میزان فیلتراسیون گلومرولی^۲(GFR) است[۱]. لفظ دلسرد کننده بیماری کلیوی مرحله نهایی، بیان کننده مرحله ای از نارسایی است که در آن تجمع مواد سمی ، مایعات و الکترولیت ها که به طور طبیعی توسط کلیه دفع می شوند، باعث ایجاد سندرم اورمیک^۳ می شود. این سندرم منجر به مرگ بیمار شده، مگر در حالتی که مواد سمی توسط درمان های جایگزین کلیه، استفاده از دیالیز^۴ یا پیوند کلیه^۵ ، برداشته شوند[۱].
سالیانه میلیون ها نفر از این بیماری رنج می برند و هزینه های مالی بسیار زیادی در سیستم سلامتی و بهداشت صرف آن می شود. در ایالات متحده بیماری کلیوی یکی از علل اساسی گرفتاری و مرگ و میر می باشد. شیوع نارسایی کلیه ۳۵۰۰ مورد جدید در سال است و شیوع بالای ۱۰۰۰ مورد به ازای یک میلیون جمعیت در کشور های توسعه یافته پیش بینی می شود[۲]. در حال حاضر، شیوع نارسایی مزمن کلیه در سراسرجهان در حال افزایش می باشد.
در سال ۲۰۰۰ تعداد بیماران نارسایی مزمن کلیه تحت درمان در سراسر جهان حدود ۱۱۰۰۰۰۰ نفر بود، در پایان سال ۲۰۰۹ تعداد این بیماران به۲۶۵۴۰۰۰ نفر رسید (که با افز ایش ۷-۶ درصدی، دارای رشد معنی داری بیش تر از جمعیت جهان بوده است) [۳]. تخمین زده می شود که در سال ۲۰۲۰ میلادی تعداد بیماران همودیالیزی به ۳۵۰۰۰۰۰ نفر برسد[۴].
۱٫Chronic renal failure 2.Glomerular filtration

 

3. 3. Uremic syndrome 4.Dialysis

 

3. 3. kidney transplant

 

بروزکلی این بیماری ۲۶۰ مورد در هر یک میلیون نفر جمعیت درسال است و هر ساله تقریباً ۶ درصد افزایش می یابد[۱]. در ایران شیوع و بروز آن۲۳۴/۴۹به ازای هر میلیون نفر در سال۱۳۸۰[۵] به ۸۶۳/۳۵۷ به ازای هر میلیون نفر در سال ۱۳۸۶ افزایش یافته است[۶] و طبق گزارش های موجود، شیوع این بیماری در حال افزایش است[۷و۸].
در ایران میزان رشد این بیماری از متوسط رشد جهانی بیشتر است و در حدود ۱۲ % در سال است. برطبق گزارشهای مرکز تحقیقات بیماران کلیوی و پیوند کلیه ایران در سال ۱۳۸۶ ، حدود ۲۹۰۰۰ نفر از بیماران مبتلا به نارسایی مرحله پایانی کلیه ^۱ تحت درمان بودند که از این تعداد ۱۴۰۰۰ نفر ۵/۴۸% تحت درمان با همودیالیز^۲ قرار داشتند [۹].
با توجه به میزان شیوع و بروز بالای این بیماری کنترل و درمان آن ازاهمیت بسزایی برخوردار است. از روش های مهم کنترل و درمان آن می توان، به همودیالیز، دیالیز صفاقی^۳ و پیوند کلیه اشاره نمود. همودیالیز رایج ترین شیوه درمانی در روش های جایگزین دربیماران با نارسایی کلیه است[۷و۸] که در ایران و جهان از آن استفاده می شود[۶]. دسترسی گسترده به دیالیز باعث شده که زندگی صدها نفر از هزاران بیمار دارای بیماری کلیوی مرحله نهایی (ESRD) طولانی گردد[۱]. هدف از دیالیز خارج کردن مواد اضافی بدن و ثبات محیط داخلی بدن است و نیز روشی برای خارج کردن فوری توکسین ها^۴ و سمومی است که باعث ضایعات و صدمات دائمی یا مهلک می شوند.

در جهان میزان مرگ و میر بیماران ESRD در اروپا و ژاپن در کمترین حد می باشد، و در کشور های در حال توسعه بعلت محدودیت دسترسی به دیالیز این میزان بسیار بالاست. در ایالات متحده میزان مرگ و میر بیماران تحت دیالیز در حدود ۱۸-۲۰ درصد در سال و میزان بقای ۵ ساله تقریبا ۳۰-۳۵ درصد می باشد[۱].
جهت همودیالیز بیماران نارسایی کلیه دسترسی به جریان خون بیمار نیاز است. فیستول^۵ ، گرافت^۶ و یا کتتری^۷ که خون از طریق آن به درون سیستم دیالیز می آید را دسترسی عروقی^۸ می نامند [۱]. هارویچ^۹، بریسکا^۱۰و اپل^۱۱ در سال ۱۹۶۶ تکنیک جراحی فیستول بین شریان و ورید را گزارش کردند که امروزه بعنوان بهترین وسیله جهت دستیابی مناسب عروقی برای بیمارانی که احتیاج به همودیالیز مزمن دارند شناخته شده است[۱۰]. فیستول دارای میزان موفقیت طولانی مدت بسیار بالایی در میان تمام گزینه های دسترسی دیالیز است[۱] و فیستول شریانی وریدی (AVF)¹² را می توان به عنوان استاندارد طلایی جهت دسترسی عروقی در بیماران دیالیزی به حساب آورد[۱۱].
۱٫End-stage renal disease (ESRD) 2.Hemodialysis 3.Peritoneal Dialysis
۴٫Toxins 5. Fistula 6.Graft 7.Catheters 8.Vascular access
۹٫Hurwich 10.Brescia 11.Appel 12.Arteriovenous fistula (AVF)
فیستول از طریق اتصال شریان به ورید به وجود می آید و باعث می شود ورید نیز خون شریانی داشته باشد، این عمل موجب می شود تا برای دسترسی به جریان خون بتوان از سوزن های بزرگ(بخصوص G 15) استفاده کرد[۱].
ساعات دیالیز برای اکثر بیماران ESRD ، در هر هفته بین ۹-۱۲ ساعت مورد نیاز است که به سه دوره تقریبا مساوی تقسیم می شود[۱] و در هر جلسه جریان خون از طریق دو سوزن ، یکی جهت گرفتن خون و دیگری جهت بازگرداندن مجدد خون به بدن، برقرار می شود[۱۲و۱۳]. بنابراین بیماران با مرحله انتهایی کلیه به طور مکرر با استرس و درد ناشی از۳۰۰ مرتبه کانولاسیون^۱ فیستول در سال مواجهند[۱۱و۱۴و۱۵].
درد^۲ یک پدیده چند بعدی است که تعریف آن مشکل است، و یک تجربه حسی و فردی است، تجربه دو نفر از درد کاملا شبیه هم نیست[۱۶]. درد تجربه روحی، حسی ناخوشایندی است که با آسیب احتمالی یا حتمی بافت در ارتباط بوده[۱۷] و اغلب با ترس، نگرانی و اضطراب همراه است[۱۸].
انجمن بین المللی درد(IASP)³ در ۱۹۷۹درد را اینگونه تعریف می کند: درد یک احساس ناخوشایند و یک تجربه عاطفی است که با آسیب های بالقوه یا بالفعل بافتی همراه است[۱۹]. درد نه تنها از بیماری اصلی ناشی می شود، بلکه ممکن است از بسیاری از رویه های تشخیصی ودرمانی تهاجمی مشتق شود[۲۰]. روش های تشخیصی درمانی جزء پرتنش ترین حوادث پزشکی شناخته شده اند[۲۱]. قرار دادن کتتر داخل وریدی یکی از رایج ترین پروسیجر های تهاجمی دردناک پرستاری است[۲۲و۲۳]. ترس از سوزن در بیمارممکن است موجب هراس^۴، کاهش یا عدم همکاری، تلاش های مکرر جهت رگ گیری، درد اضافی، طولانی شدن زمان کلی روش های درمانی و عدم موفقیت در روند کلی درمان شود[۲۴].
مطالعات نشان داده که ۳/۵% بیماران بزرگسالان دارای ترس شدید و ۲۲ % دچار ترس متوسط از سوزن هستند، درد ناشی از ورود سوزن ها و کاتتر به عروق خونی وقتی مشکل ساز می شود که تکرار شونده بوده و نیاز به استفاده مداوم از آن ها باشد . بیش از یک پنجم بیماران همودیالیزی درد ناشی از وارد نمودن سوز نهای عروقی را غیر قابل تحمل بیان می کنند [۲۵].

 

1. 1. Cannulation 2.Pain

 

1. 1. The International Association for Study of Pain

 

۴٫Phobia
هم چنین مطالعات نشان می دهد که ۴۷% بیماران همودیالیزی از سوزن می ترسند و قرار دادن کاتتر های عروقی را شدیدترین بخش استرس حاصل از درمان و بزرگ ترین دغدغه در هنگام انجام همودیالیز بیان می کنند[۲۶].
بیماران اغلب هنگامی که تحت یک روش درمانی با کمترین میزان درد ممکن و یا فاقد درد قرار می گیرند، به کادر پزشکی(پزشکان، پرستاران و…) اعتماد پیدا می کنند؛ بنابراین اگر پروسه های درمانی روتین(مثل واکسن زدن، نصب کاتتر وریدی و…) درد نداشته باشند، مقبولیت بیشتری خواهند داشت[۲۷]. از انجا که درک افراد از درد حالتی پویاست، لذا پرستاران باید به مفهوم آن اشراف کامل داشته باشند. به منظور انتخاب راهکارهای مناسب برای کنترل درد، پرستاران بیمار و خانواده و همچنین دیگر اعضای گروه درمانی بایستی همکاری و تعامل نزدیکی با یکدیگر داشته باشند[۲۸].
بنا به توصیف مک کافری^۱ در ۱۹۷۹ ” درد آن چیزی است که فرد بیان می کند و وجود دارد تا هر زمانی که وی حس می نماید". تسکین درد بیمار به عنوان یک حقوق انسانی مطرح است و جزو حقوق انسانی بیماران آورده شده است. پرستاران از نظر قانونی و اخلاقی وظیفه تسکین درد بیمار را برعهده دارند. تسکین موثر درد بیماران نه تنها موجب راحتی جسمی بیماران می شود، بلکه موجب ارتقا کیفیت زندگی، برگشت سریع تر به زندگی روزمره و کاهش مدت اقامت در بیمارستان و همچنین کاهش هزینه های وی می شود[۲۸]. درد یک وضعیت تنش زا است که می تواند برالگوی زندگی و سلامت روانی فرد اثر گذار باشد. با علم به اثرات درد بر زندگی بیماران، پرستار می تواند با دید بهتری به بیمار کمک نماید[۲۸]. درد مفهومی چند بعدی دارد که عوامل روانی، روحی، اجتماعی ، فیزیولوژیک و فرهنگی در آن موثر است، لذا تجربه درد در هر فرد با فرد دیگر متفاوت است. پرستار باید تمامی عوامل موثر بر درد را بشناسد و آن را در بررسی و اقدامات خود در نظر بگیرد[۲۸]. مددجویانی که همواره از درد جسمی رنج می برند توانایی کمتری جهت مشارکت در فعالیت های روزمره زندگی دارند. با بررسی این افراد می توان به سطح ناتوانی انها و میزان تطابق فرد با آن پی برد[۲۸]. توجه به مقدار تاثیری که درد بر فعالیت های بیمار گذاشته است دارای اهمیت می باشد. ممکن است شدت درد بیمار به شکلی باشد که سبب انزوای اجتماعی وی شده باشد[۲۸].
۱٫McCaffery
اقدامات پرستاری در اغلب حیطه های پرستاری به منظور ایجاد راحتی مددجویان صورت می گیرد. بسیاری از تئوری های پرستاری، ایجاد راحتی و آرامش بیمار را نیاز اصلی بیمار و هدف اساسی اقدامات پرستاری ذکر کرده اند. هر فردی دارای زمینه های فیزیولوژیکی، اجتماعی، روحی، روانی و فرهنگی است که روی برداشت وی از درد و یا راحتی تاثیر گذار است[۲۸]. در بین پرسنل مراقبت بهداشتی ، پرستار نقش کلیدی را در کاهش درد ایفا می کند. در دهه های گذشته توجه روزافزونی به نقش پرستاران در کنترل درد شده است و مطالعات مختلف نشان می دهند که جایگاه و نقش پرستاران به منظور کنترل درد در حرفه پرستاری در حال توسعه است. پرستاران به دلیل نقش محوری در ارائه مراقبت به افراد مبتلا به نارسایی مزمن کلیه، می توانند در تسکین درد این بیماران موثر می باشد[۲۹].
در گذشته درد به عنوان یک نشانه و علامت بیماری در نظر گرفته می شد، اما امروزه به درد به عنوان یک بیماری مجزا و جداگانه توجه می شود. درد چیزی فرا تر از یک احساس فیزیکی مرتبط با یک محرک خاص است[۲۸]. تجربه درد یک مسئله چند بعدی و مشتمل بر اجزا جسمی (فیزیکی) ، عاطفی و شناختی است. محرک درد می تواند ماهیت فیزیکی و یا روانی داشته باشد. درد می تواند موجب تحلیل انرژی افراد باشد و بر ارتباطات فردی و تعاملات اجتماعی و درک وی از مفهوم زندگی تاثیر گذار باشد. درد را نمی توان با معیار های عینی سنجید. غالبا فردی که درد میکشد، می تواند محل درد را مشخص کرده و چگونگی آن را توصیف نماید. اثبات اینکه درد بیمار واقعی است جزو مسئولیت های مددجویان نیست و پرستار مسئول است که وجود درد مددجو را باور نماید. [۲۸].گرچه شناخت و مبارزه بادرد و درمان و تسکین آن یکی از مسئولیت های کادر درمانی است اما بسیاری از پرستاران احساس می کنند که درد را فقط می توان کاهش داد و قادر به کنترل و پیشگیری از آن نیستند، در حالی که پیشگیری از درد بر اساس اعتقادات بشر دوستانه و اصول پزشکی و فیزیولوژی به مراتب بهتر از درمان است[۳۰و۳۱و۳۲].
بنابراین یافتن روش هایی مناسب جهت کنترل درد حین وارد نمودن کاتتر یا سوزن به داخل عروق بسیار اهمیت دارد[۳۳]. برای اینکار باید از روش های راحت، سریع الاثر، ارزان و مؤثر در کاهش و تسکین درد استفاده و از عوارض سوء آن جلوگیری نمود[۳۴]. جهت تسکین درد، روش های دارویی و غیردارویی زیادی وجود دارند که در برخی موارد تأثیر این روش ها بر کاهش درد بیماران مورد سوال است[۲۸] .
روش استاندارد برای ایجاد حس بی دردی پوست، شامل تزریق سطح پوست ولایه های زیرین پوست توسط لیدوکائین^۱ و پریلوکائین ^۲ با بهره گرفتن از سوزن نازک می باشد[۳۵]. با توجه به این که تزریق ماده بی حسی دردناک بوده و یک ریسک جراحت توسط سوزن ایجاد می شود و همچنین باعث ناراحتی، ترس و اضطراب خواهد شد؛ بنابراین استفاده از آن در رگ گیری منطقی به نظر نمی رسد. از این رو بهتر است که یک ترکیب دارویی موضعی که فواید قابل توجهی در ممانعت از پروسه درد دارد، استفاده شود[۲۴و۳۶]. از تکنیک های بی حسی موضعی مؤثر در کاهش درد بیماران استفاده از ژل^۳، پماد^۴، پچ^۵، و اسپری^۶ موضعی بی حس کننده می باشد که می تواند درد ناشی از اقدامات پزشکی مثل رگ گیری را کاهش دهد[۳۷]. بی حسی موضعی یکی از روش های رایج جهت غلبه بر درد ناشی از کانولاسیون می باشد[۳۸] و تحقیقات قبلی موثر بودن استفاده از پماد های بی حس کننده موضعی را در کاهش درد ناشی از کانولاسیون فیستول ، در بیماران دیالیزی بیان می کنند [۳۹و۴۰]. از فواید دیگر داروهای موضعی لوکالیزه بودن عمل آن با جذب سیستمیک جزئی، تجویز راحت و قابلیت کاربرد آن توسط خود بیمار می باشد[۴۱].
یکی از داروهای بی حس کننده موضعی پماد املا^۷، مخلوط یوتکتیک ترکیبی از لیدوکایین ۵/۲ درصد و پریلوکایین ۵/۲ درصد می باشد، به این مخلوط EMLA اطلاق می گردد [۴۲]. کلمه یونانی یوتکتوس^۸ به معنای ماده ای است که آسان ذوب یا حل می شود و یوتکتیک میکسچر^۹یعنی مخلوطی که در حرارتی پایین تر از نقطه ذوب مواد متشکله خود ذوب می گردد[۴۲]. داروی فوق مورد تایید انجمن غذا و دارو بوده و با تغییر در دپولاریزاسیون^۱۰ غشا سلولی نسبت به یون سدیم هدایت تکانه عصبی را مسدود می نماید[۴۳].
این دارو از پوست سالم نفوذ کرده و بی دردی را در لایه های سطحی پوست در چندین میلی متر فراهم می نماید[۴۴]، جهت تاثیر باید پماد تقریبا ۶۰ دقیقه قبل از انجام پروسیجر در محل مورد نظر مالیده و با پانسمان بسته شود[۴۴و۴۵]. یافته های مطالعات مشابه نشان می دهد که ترکیب فوق در کاهش درد واکسیناسیون[۴۶]، کانولاسیون فیستول در بیماران دیالیزی[۴۷] و رگ گیری با آنژیوکت در زنان تحت عمل سزارین انتخابی [۴۸] موثر بوده است.
۱٫Lidocaine 2.Prilocain 3.Gel
۴٫Ointment 5.Patch 6.Spray
۷٫eutectic mixture of local anesthetic

 

عدد ثابت

۷۹۱٫

۰۹۸٫

 

۸٫۰۳۶

۰۰۱/۰p <

 

اعتماد

۷۵۳٫

۰۲۹٫

۷۹۸٫

۲۶٫۰۴۸

۰۰۱/۰p <

 

آماره آزمون تحلیل واریانس۴۸۹/۶۷۸ سطح معناداری مدل : ۰۰۱/۰p< ضریب همبستگی: ۷۹۸/۰
ضریب تعیین مدل رگرسیونی: ۶۳۷/۰ آماره دوربین واتسون: ۶۲۷/۱

 

 

از آنجایی که مقدار آماره دوربین واتسون بدست آمده از جدول ۴-۱۰بین ۵/۱ تا ۵/۲ است، می توان فرض استقلال جملات خطای رگرسیونی را پذیرفت. در نتیجه مدل مذکور از نیکویی برازش مناسب به لحاظ برقراری شرط استقلال جملات خطا برخوردار است.
با توجه به ضریب تعیین بدست آمده (۶۳۷/۰)، با بهره گرفتن از متغیر توضیحی اعتماد می توان تا ۷/۶۳ درصد از تغییرات موجود در متغیر سیستم بانکداری نوین را توجیه نمود. همچنین نتایج آزمون تحلیل واریانس مدل برازش شده را (با توجه به سطح معناداری کمتر از ۰۰۱/۰) در سطح خطای نوع اول ۰۵/۰، معنادار برآورد کرده است.
سطح معناداری آزمون صفر بودن ضریب رگرسیونی متغیر اعتماد در مدل برازش شده کمتر از ۰۰۱/۰ بدست آمده است، در نتیجه فرضیه صفر بودن این ضریب را رد کرده و فرضیه ی مربوط به این سؤال پژوهش، در سطح خطای نوع اول ۰۵/۰، پذیرفته می شود. بدین معنا که اعتماد بر سیستم نوین بانکداری شعب بانک ملی شهر خرم آباد تاثیر معناداری دارد. مثبت بودن ضریب رگرسیونی بدست آمده برای متغیر اعتماد (۷۵۳/۰)، نشان دهنده ی مثبت بودن رابطه اش با متغیر پاسخ سیستم نوین بانکداری است. بدین معنی که هر چه اعتماد در بین مشتریان در سطح بالاتری قرار داشته باشد، استفاده آن ها از سیستم نوین بانکداری افزایش پیدا خواهد کرد. مدل رگرسیونی برازش شده برای بیان این رابطه را می توان بطور خلاصه بصورت زیر نشان داد:

خطا + (اعتماد) ۷۵۳/۰ + ۷۹۱/۰= سیستم نوین بانکداری
باید توجه داشت که حضور عدد ثابت با توجه به سطح معناداری کمتر از ۰۰۱/۰ معنادار بوده است.
آیا بین تضمین و سیستم نوین بانکداری شعب بانک ملی شهر خرم آباد رابطه معنی داری وجود دارد؟
جزئیات برازش مدل رگرسیونی بین متغیر پاسخ سیستم بانکداری نوین و متغیر پیش بینی کننده تضمین، در جدول ۴-۱۱ نشان داده شده است.
جدول ۴-۱۱ : نتایج برازش مدل رگرسیونی بین تضمین و سیستم نوین بانکداری

 

پارامتر

ضریب رگرسیونی

خطای برآورد

ضریب استاندارد شده

آماره آزمونt

سطح معناداری

 

عدد ثابت

۷۱۵٫

۰۹۰٫

 

۷٫۹۲۴

PC47

 

و ورود آنها به مسائل زیست‌محیطی جدّی نیست.

 

تجربه ضعیف قضات در مسائل زیست‌محیطی

 

 

 

PC48

 

شما در نظر بگیرید حدّاکثر مسئولین رده بالای ما در سه قوه کشور بیش از ۱۰ هزار نفر نیستند. ۱۰ هزار نفر تصمیم‌گیرنده. جهت‌گیری ۱۰ هزار نفر تصمیم‌گیرنده در برابر ۷۵ میلیون نفر مردم.

 

اهمیت رویکرد دولتمردان و تأثیرات وسیع آن

 

 

 

PC49

 

بدنه اجرایی دستگاه‌ها را هم نباید جزء دولتمردان محسوب کرد چرا که آنها مجری تصمیمات تصمیم‌گیرندگان هستند و در واقع جزئی از مردم محسوب می‌شوند.

 

ضرورت تفکیک بدنه بوروکراسی از دولتمردان در موضوع اصلاح نگرش‌ها

 

 

 

PC50

 

یک کمیته هست که با مشارکت دفتر رهبری و مجمع تشخیص مصلحت نظام ایده کلی محیط زیست را تدوین و جهت درج به عنوان سیاست‌های کلان به مجمع تشخیص پیشنهاد می‌کنند.

 

نقش مجمع تشخیص در تدوین سیاست‌های کلان

 

 

 

PC51

 

ما در این کمیته بعد از یک سال و نیم هنوز نتوانسته‌ایم حرف علمی خود را برای اعضاء به اثبات برسانیم. یک عدّه افرادی هستند که اصلاً درک جامعی از محیط زیست ندارند. ما در این سطح هنوز به تفاهم نرسیده‌ایم.

 

عدم درک جامع زیست‌محیطی، مانع پیشرفت در مرحله تدوین

 

 

 

PC52

 

روایات مهمی نیز مؤید اهمیت بجث جهت‌گیری مسئولین داریم. یک روایت اینکه «النّاس علی دین ملوکهم» و روایت مهم دیگر از پیامبر اکرم ^{صلوات‌ا…علیه‌وآله} «صنفان من امتی إذا صلحا صلحت امتی و إذا فسدا فسدت امّتی: العلماء و الأمراء»

 

تأیید اهمیت بیشتر اصلاح نگرش دولتمردان نسبت به مردم در منابع دینی

 

 

 

PC53

 

تا زمانی که تشکل‌های مردم نهاد زیست‌محیطی در هر زمینه‌ای وابستگی مالی به دولت دارند طبیعی است که باید دستگاه بالادست خود که به آنها کمک مالی می‌کند را از خود راضی نگه دارد

 

وابستگی مالی NGOs، مانع اعتراض به دولت

 

 

 

PC54

 

و این مخلّ فلسفه شکل‌گیری آنهاست.

 

وابستگی مالی NGOs، نقض فلسفه وجودی‌شان

 

 

 

PC55

 

این تشکل‌ها باید فعال باشند، تجمعات، جلسات و همایش‌ها برگزار کنند، حضور فعال در صحنه سیاسی داشته باشند، رسانه مکتوب و مجازی داشته باشند و … در صورتی که اصلاً اینطور نیست.

 

ضرورت فعال بودن NGOs به ویژه با بهره گرفتن از ابزار رسانه

 

 

 

PC56

 

در برخی موارد نیز بودجه‌ای که سازمان دولتی به آن تشکل مردم‌نهاد می‌دهد به صورت کاملاً صوری است به این شکل‌ که بودجه‌ای که داده را تحت عناوین دیگر بلافاصله از آن تشکل می‌ستاند.

هستى ما ز پهلوى یار است سایه بى‌شخص خود کجا باشد
بى تو من زندگى نمى‌خواهم گر تو خواهى چنین روا باشد
دل که آیینه جمال تو نیست پاره‌سنگى^[۳۱۹] است دل چرا باشد
انتقام از زمانه مى‌گیریم آن ستمگر اگر ز ما باشد
چه ز بیگانه‌ها طمع دارى یار باید که آشنا باشد
خانه در کوى او گرفت فقیر فقر همسایه غنا باشد
من و حسنى که تجلى‌کده جانش باشد چشم خورشید به حیرت نگرانش باشد
آنکه چون موج طپش در رگ جانها فکند پیچ و تابى است که در موى میانش باشد
خوبرویان همه سر بر خط فرمان وى‌اند مرکز دایره حسن دهانش باشد
خط به آن چهره گلرنگ چه خواهد کردن باغ فردوس چه پرواى خزانش باشد
جلوه حسن ترا از دل صد چاک چه غم پرتو ماه کجا فکر کتانش باشد
لاله‌زارى شمرد سینه پرداغ مرا اشک چشمم به نظر آب روانش باشد
نیستم رنجه به دشنامم اگر یاد کند غرض این است که نامم به زبانش باشد
عاقل آن است که دیوانه^[۳۲۰] یار است فقیر باخبر اوست که از بى‌خبرانش باشد
در خلوت دل غیر تو را بار نباشد جایى که تویى در خور اغیار نباشد
برخاسته از دامن این دشت غبارى اى منتظران گرد ره یار نباشد
دیوار و درش سخت فریبنده دلهاست اى اهل دل این خانه خمّار نباشد^[۳۲۱]
از بتکده تا کعبه چه فرقست بپرسید همسایه دیوار به دیوار نباشد
کارى است رخش دیدن و از کار برفتن^[۳۲۲] رحم است بر آنکس که در این کار نباشد
در وصل دلم بود نمکخوار لب دوست در هجر چرا تشنه دیدار نباشد
از کفر سر زلف تو اى دشمن ایمان یک سبحه ندیدیم که زنار نباشد
بسیار به دل مى‌خلدم ناله ناقوس^[۳۲۳] این بتکده منزلگه دلدار نباشد
امروز نهان نیست که فرداش توان دید دلدار مرا وعده دیدار نباشد
هر لحظه به رنگ دگر از پرده برایى در جلوه‌گریهاى تو تکرار نباشد

از عشق فقیر این همه لذت نتوان برد معشوق اگر شوخ و دل‌آزار نباشد
با من آن بیدادگر در موسم خط یار شد خط او زخم دلم را مرهم زنگار شد
خانمان‌سوز است هر آهى که از دل مى‌کشم زین زمین نخلى که سر بر کرد آتشبار شد
گفتم او را گر بیابم دست در دامن زنم کار چون با دامنش افتاد دست از کار شد
آخر آن نازک کمر از اهل دل الفت برید بر نهال قامتش دل بستن ما^[۳۲۴] بار^[۳۲۵] شد
دانه‌هاى سبحه یکسر صرف دام شید کرد عاقبت تسبیح زاهد رشته زنار شد
بوالهوس هم رفته رفته با جفایش خو گرفت آخر این انگاره از سوهان زدن هموار شد
لذت قند مکرر مى‌دهد شعر فقیر تا زبانش وقف مدح حیدر کرار شد
پنجه عشقم گریبان مى‌کشد دل به آن برگشته مژگان مى‌کشد
از گل فردوس پیش ما مگو خار راهش دامن جان مى‌کشد
کى تواند شد دل نقاش جمع نقش آن زلف^[۳۲۶] پریشان مى‌کشد
روز محشر هم بت مغرور ما دامن از دست شهیدان مى‌کشد
هر که عاشق را نصیحت مى‌کند توتیا در چشم گریان مى‌کشد
بار غم خون جگر آه فراق دل چه‌ها از دست هجران مى‌کشد
گر چنین ناز تودل را خون کند کار چشم ما به طوفان مى‌کشد^[۳۲۷]
سبزه خط تو مى‌بالد به خویش کاب^[۳۲۸] زان چاه زنخدان مى‌کشد
غنچه در پیش دهانت اى صنم سر ز خجلت در گریبان مى‌کشد
نشئه دارد از مى وحدت فقیر جام عشق شاه مردان مى‌کشد
شمع محفل تا رخ آن شوخ بى‌پروا نشد در هواى سوختن پروانه را پر وا نشد
عارى از طغراى مشکین بود منشور جمال تا به طرف عارضش زلف معنبر وا نشد
عقده‌اى کز عشق در کار دل گرمم فتاد غیر خاکستر شدن مانند اخگر وا نشد

۲-۹- حالت پایه در ابررسانایی
باردین و همکاران توانستند نشان دهند نظریه ساده کوپر می تواند در مورد تعداد زیادی الکترون که با یکدیگر برهم کنش انجام می دهند اعمال شود. حالت پایه یک گاز فرمی، شامل الکترونهای بدون برهم کنشی است که درون دریای فرمی قرار دارند. از این حالت می توان برهم انگیختگی های بطور دلخواه کوچکی را بدست آورد. یک حالت برانگیخته را می توان با برداشتن یک الکترون از سطح فرمی و بالا بردن آن به بالای سطح فرمی تشکیل داد. نظریه BCS نشان می دهد که با یک برهم کنش جاذب مناسب بین الکترونها، حالت پایه جدید ابررسانا ایجاد خواهد شد که با یک انرژی متناهی E_g مشخص می شود. حالت پایه BCS در شکل (۲-۶- الف) نشان داده شده است، حالت BCS که شامل مخلوط هایی از اربیتال های تک الکترونی در بالای انرژی فرمی است در شکل (۲-۶- ب) دیده می شود.
شکل ۲-۶- الف- احتمال p برای اینکه با انرژی ε در حالت پایه گاز فرمی بدون برهم کنش اشغال شود. ب- در ناحیه ای که پهنای آن از مرتبه گاف انرژی است، حالت پایه BCS با حالت فرمی تفاوت دارد. هر دو منحنی در صفر مطلق ترسیم شده اند.

مقایسه بین شکل الف و ب نشان می دهد که انرژی جنبشی حالت BCS بالاتر از انرژی حالت فرمی است. ولی انرژی پتانسیل جاذب حالت BCS گرچه در شکل نشان داده نشده است، چنان عمل می کند که انرژی حالت BCS را نسبت به حالت فرمی پایین می آورد. به هر حال جنبه اصلی حالت BCS این است که اربیتال های یک ذره ای بصورت زوج اشغال می شوند، اگر اربیتالی با بردار موج K و اسپین رو به بالا اشغال شود، در اینصورت اربیتال با بردار موج K- و با اسپین رو به پایین نیز اشغال خواهد شد. اگر ↑ K₁ خالی باشد، در اینصورت↓ K₁- نیز خالی خواهد بود. این زوج ها همان زوج های کوپر هستند که اسپین صفر و بسیاری از صفات بوزون ها را دارا هستند.
۲-۱۰-کاربردهای ابررسانایی
اونس نه تنها کاشف ابررسانایی است، بلکه اولین فردی است که در جهت استفاده عملی از ابررساناها اقدام نمود. تلاشهای او در جهت ساخت آهن ربای الکتریکی بدلیل پایین بودن میدان مغناطیسی بحرانی ابررساناها در آن زمان ناموفق ماند. همچنین در سال ۱۹۳۰ با بهره گرفتن از ابررساناها، کلیدهایی طراحی و ساخته شد که با اعمال میدان مغناطیسی مناسب از حالت روشن به خاموش انتقال می یافتند.
پس از کشف ابررسانایی در آلیاژها و بویژه در آلیاژ Nb₃Sn در سال ۱۹۵۳، استفاده از ابررساناها چشم انداز بهتری پیدا کرد و ابررساناها با توجه به صفر بودن مقاومت الکتریکی، برای ایجاد میدان های مغناطیسی و انتقال نیرو مورد استفاده قرار گرفتند. کشف پدیده جوزفسون و تونل زنی الکترونهای عادی و ابرالکترونها، دریچه های جدیدی را در جهت استفاده هرچه بیشتر از ابررساناها بازنمود.
آهنرباهای ابررسانا از قوی‌ترین آهنرباهای الکتریکی موجود در جهان هستند. از آنها در قطارهای سریع السیر برقی و دستگاه‌های MRI و NMR و هدایت کردن ذرات در شتاب دهنده‌ها استفاده می‌شود. همچنین می‌توان به عنوان جدا کننده‌های مغناطیسی در جاهایی که ذرات مغناطیسی ضعیف خارج می‌شود مثلا در صنایع رنگ سازی استفاده شود. همچنین از ابررساناها در مدارات دیجیتالی نیز استفاده می‌شود به عنوان مثال در ایستگاه های RF و موبایل در ایستگاههای امواج ماکروویو. از ابررساناها در اتصال جوزفسون برای ساختن بلوک‌های ساختمان اسکوئید استفاده می‌شود که حساسترین اندازه‌گیر امواج مغناطیسی می‌باشد. سری دیگر دستگاه‌های جوزفسون برای ردیابی فوتون و یا به عنوان میکسر استفاده می‌شود. از مقاومت هایی که به ابررسانا تبدیل می‌شوند نیز در ساختن دماسنج و گرما سنج های حساس^[۱۲۰] ردیاب فوتونی استفاده می‌شود.
یک کاربرد آرمانی برای ابررساناها، استفاده از آن ها در انتقال قدرت به شهرهاست. اگرچه به خاطر قیمت بالا و نشدنی بودن سرد سازی مایل ها سیم ابررسانا برای رسیدن به دماهای بسیار پایین، این کار تا به حال تنها در اندازه آزمایش باقی مانده است.
محققان امیدوارند که در آینده از ابررسانا در ساختن ترانسفورماتورها، وسایل ذخیره برق، الکتروموتورها، محدود کردن جریان اتصال کوتاه، وسایل شناور مغناطیسی استفاده کنند. اما چون ابررساناها به تغییر و حرکت میدان مغناطیسی حساسند استفاده از آن‌ ها در برق جریان متناوب مثل ترانسفورماتورها بسیار سخت پیشرفت می‌کند ترجیحاً در حیطه کاری جریان مستقیم می‌باشد.
۲-۱۱- فرمالیسم نسبیتی ابررسانایی
باگالیوباف تئوری متعارف باگالیوباف – دی جنیس را برای ابررسانایی انجام داد که فرمول بندی جدیدی از تئوری BCS می باشد.این چارچوب برای تامین نسبیتی تئوری ابررسانایی مناسب می باشد.
اثرات نسبیتی می تواند اثر عمیقی برروی ابررسانایی داشته باشد. واقعیت نسبی بودن برای تعداد زیادی از پدیده های مهم در ابررساناها مناسب است. تئوری BCS ابررسانایی در فرمالیسم اصلی اش به آسانی به قلمرو نسبیتی تعمیم نمی یابد.
در سال ۱۹۹۹ کاپل^[۱۲۱] و گراس^[۱۲۲] به معرفی یک چارچوب نسبیتی برای تئوری میکروسکوپی ابررسانایی پرداختند و دو معادله نتایج آنها گردید[۷۷]. معادله دیراک – باگالیوباف – دی جنیس که معادله اساسی تئوری میکروسکوپیک ابررساناهاست، تعمیم نسبیتی معادله باگالیوباف – دی جنیس است. در این تئوری پارامتر نظم، جفت های کوپر را توصیف می کند و در واقع عملگرهای میدان را تولید می کند. ترکیب خطی از این عملگرها حالات تک تایی و سه تایی معمول را تشکیل می دهد. جزئ بنیادی در هر توصیفی از ابررسانایی پارامتر مرتبه ابررسانایی یا پارامتر نظم است. در حالت غیر نسبیتی پارامتر نظم ساختار با بررسی های تقارنی کاملا معمول بدست می آید. تئوری BCS معمول با جفت شدگی معمول میان فوتونی، تقارن s-wave را برای پارامتر مرتبه ابررسانای معمول مناسب می شمارد. یک مساله مهم در ابررسانایی، برقرار نمودن تقارت پارامتر مرتبه ابررسانایی در ابررساناهای دما بالاست. جفت شدگی های اسپین تک تایی و سه تایی متناسب با تقارن های نقطه ای پارامتر نظم ابررسانایی متناسب هستند. هامیلتونی دیراک – باگالیوباف – دی جنیس^[۱۲۳] معادلات کاملا عمومی را نتیجه می دهد اما در اکثر موارد اندر کنشی که به خاصیت ابررسانایی می انجامد، یک نوع جفت شدگی ها را برمی گزیند که آن هم متوجه یک یا تعداد کمی از پارامترهای نظم مختلف موجود در این هامیلتونی است و در اینصورت نیازی به بررسی هامیلتونی کلی نیست.
۲-۱۲- جفت شدگی های نوع s، p، d، f در ابررساناها
در ابررساناها جفت های کوپر می توانند در یک حالت اسپین کلی = ۰ S_tot ، اسپین تک تایی یا S_tot = ۱ ، اسپین سه تایی باشند. بخاطر خصوصیات پاد جابجایی الکترونها بعنوان یک فرمیون حالت اسپین تک تایی پاد متقارن با یک تابع موج اربیتالی با پاریته زوج و با اندازه حرکت زاویه ای اربیتالی L = ۰ حالت جفت شدگی s-wave و با اندازه حرکت زاویه ای اربیتالی L = ۲ حالت جفت شدگی d-wave را دارد (شکل ۲-۷). حالت اسپینی سه تایی متقارن همراه با یک تابع موج اربیتالی پاد متقارن و پاریته فرد با اندازه حرکت زاویه ای اربیتالی L = ۰ دارای جفت شدگی p-wave و با اندازه حرکت زاویه ای اربیتالی L = ۳ دارای جفت شدگی f-wave می باشد. ابررسانایی معمول بوسیله جفت های کوپر s-wave مشخص می شوند که بوسیله یک ربایش خالص از برهم کنش الکترون – فونون شکل می گیرند. این برهم کنش با بهره گرفتن از تئوری BCS شرح داده شد.
شکل ۲-۷- جفت شدگی های نوع s، p، d
۲-۱۳- ابررسانایی در گرافن
با وجود اینکه خاصیت ابررسانایی ذاتا در گرافن وجود ندارد، اما با بهره گرفتن از اثر مجاورت با یک الکترود ابررسانا، خاصیت ابررسانایی را بخود می گیرد و به این ترتیب ابررساناهای غیر معمول می توانند انواع پتانسیل های جفت شدگی را به این ماده القا نماید. اثر مجاورت عبارت است از القای خاصیت ابررسانایی به یک ماده غیر ابررسانا در موقعیت تماس دو ماده [۷۸].
اثر مجاورت^[۱۲۴] به دلیل پخش^[۱۲۵] جفت های کوپر به فلز نرمال است، این اثر همانند پیوندهای p-n در نیمه رساناها یک اثر ترمودینامیکی محسوب می شود، یکی از جدیدترین کاربردهای این اثر در ماده گرافن است.برای القای خاصیت ابررسانایی در گرافن، از الکترودهای ابررسانا استفاده کردند که از لایه هایی به ضخامت ۱۰ نانومتر از تیتانیوم و لایه آلومینیوم به ضخامت ۷۰ نانومتر تشکیل یافته بودند که برای الکترود آلومینیوم بعنوان لایه ابررسانایی که خاصیت ابررسانایی را به گرافن القا نماید، استفاده کردند.
از جدیدترین مطالعات در حوزه گرافن، ظهور انواع پتانسیل های جفت شدگی تقارنی در هامیلتونی نسبیتی ابررسانایی این ماده یعنی فرمالیسم dBG می باشد.
تونل زنی بین گرافن نرمال و گرافن ابررسانای یک اتصال NG/SG را برای اولین بار بیناکر^[۱۲۶] مورد مطالعه قرار داد[۷۹]. در اتصالات پایه گرافن، نوع جفت شدگی ابررسانای مطرح شده در اتصال مهم می باشد ساختار شش گوشی گرافن امکان القای خاصیت ابررسانایی تقارن های نوع s ، p ، d را فراهم می کند. بطوریکه دسته بندی کامل تقارن های جفت شدگی امکان پذیر در یک ساختار شش گوشی تا جفت شدگی نوع f توسط مازین ^[۱۲۷] و جانس^[۱۲۸] ارائه گردیده است[۸۰].
ابررسانایی یکی از خواص جالب گرافن است و مطالعات زیادی برروی ابررسانیی گرافن شده است. گرافن ابررسانا دارای خصوصیات متفاوتی از جمله انعکاس آندریف^[۱۲۹] ، تونل زنی، اثرجوزفسون و … می باشد و با بهره گرفتن از فرمالیسم نسبیتی ابررسانایی می توان به مطالعه این آثار در پیوندهایی با پایه گرافن پرداخت. لازمه پیوند بین نسبیت و ابررسانایی در این مسائل استفاده از معادله دیراک – باگالیوباف – دی جنیس می باشد.
در ناحیه ابررسانای پیوندهای پایه گرافن در ساختارهای مختلف معادله dBG زیر باید حل شود:
(۲-۲۳)
بطوریکه:
که توابع موج الکترون و حفره و انرژی برانگیختگی نسبت به انرژی فرمی است. پتانسیل جفت شدگی می باشد که در اثر مجاورت الکترود ابررسانا برروی لایه گرافن القا می کند که با توجه به نوع جفت شدگی زوج کوپر در ابررسانا فرم پتانسیل جفت شدگی القا شده در گرافن بصورت های متفاوت می باشد. با توجه به سه مجموعه اندیس شبه اسپین، چاهک و اسپین واقعی برای الکترونهای گرافن، ابررسانایی می تواند تقارن های متفاوتی را نسبت به فضا و زمان در این ماده داشته باشد.
در این تحقیق جفت شدگی نوع d در اتصال پایه گرافن بدون گاف انرژی و تحت کشش^[۱۳۰] مورد بررسی قرار می گیرد که در فصل های ۳ و ۴ شرح داده شده است.
تقارن جفت شدگی نوع d اکثرا توسط ابررساناهای دمای بالا ایجاد می شود و به ساختار باند و پتانسیل جفت شدن آنها بستگی دارد. برای ایجاد این نوع جفت شدگی می توان از ابررسانای YBa₂Cu₃O₇ یا V₃Si استفاده کرد.

فصل سوم: اتصالات و جریانهای جوزفسون
۳-۱- آثار جوزفسون
جلوه ای از ماهیت کوانتومی ابررسانایی، ابررسانندگی ضعیف است که آثار جوزفسون نیز خوانده می شود. این آثار در سال ۱۹۶۲ پیشگویی شده بود که خیلی زود بصورت تجربی به اثبات رسید. برایان دیوید جوزفسون^[۱۳۱] در سال ۱۹۷۳ برای تحقیقاتش درباره خصوصیات عبور ابر جریان از سد تونلی موفق به دریافت جایزه نوبل فیزیک شد و تا اواخر سال ۲۰۰۷ استاد دانشگاه کمبریج بوده است]۵۷[.
در سال ۱۹۶۲ جوزفسون در یک مقاله نظری دو اثر جالب را پیش بینی کرده بود؛ که می توان آنها را در پیوندگاههای تونلی ابر رسانشی مشاهده کرد. پیامد اصلی اثر نخست این بود که پیوندگاه تونلی (منظور تونل زنی الکترون بین دو ابررسانا که با لایه نازک عایق از هم جدا شده اند) باید بتواند یک جریان (ابررسانشی) ولتاژ صفر را برقرار کند. در آن مقاله چنین پیش بینی شده بود که مقدار بحرانی این جریان به روشی بسیار نامعمول به میدان مغناطیسی خارجی بستگی دارد. چنانچه جریان از مقدار بحرانی، که مشخصه هر پیوندگاه خاص است، تجاوز کند پیوندگاه آغاز به تولید امواج الکترومغناطیسی با بسامد بالا می کند که این اثر دوم جوزفسون است .کوتاه زمانی پس از انتشار این مقاله، هر دو اثر بطور تجربی کاملا به تایید رسید]۸۱[. افزون بر آن، به زودی معلوم شد که اثرهای جوزفسون نه تنها در پیوندگاههای تونلی، بلکه در انواع دیگر پیوندگاهها به نام اتصالهای ضعیف نیز دیده می شوند، که بخشهای کوتاهی از مدارهای ابررسانا هستند که در آنها از شارش جریان بحرانی بطور چشمگیری جلوگیری می شود]۸۲[. آثار ابررسانایی ضعیف ریشه در ماهیت کوانتومی حالت ابررسانشی دارند. اساس حالت ابررسانشی بر حالت چگالیده بوز بنا شده است. به این معنا که همه زوجهای الکترون در حالت ابررسانشی، تراز کوانتومی یکسانی را اشغال می کنند و با یک تک تابع موج مشترک توصیف می شوند و متقابلا در قید یکدیگرند، یعنی رفتاری همدوس دارند ]۸[.
جمله «ابررسانندگی ضعیف» به رفتاری اشاره دارد که در آن دو ابر رسانا با یک اتصال ضعیف به یکدیگر وصل شده اند. این اتصال را می توان با پیوند تونلی یا یک گلوگاه کوتاه در مقطع فیلمی نازک ایجاد نمود. بطورکلی، اتصال ضعیف می تواند تنها تماس ضعیفی بین دو ابر رسانا در ناحیه بسیار کوچک یا بصورتهای دیگری باشد که در آنها تماس ابررسانشی بین ابر رساناها بگونه ای ضعیف تشکیل شود.آثار جوزفسون بصورت ایستا (اثر جوزفسون dc) و ناایستا (اثر جوزفسونac) دیده شده اند]۸۱[.
در اثر dc اگر از اتصال ضعیف یا پیوندگاه جوزفسون، جریانی گذر دهیم و چنانچه این جریان به اندازه کافی کوچک باشد، جریان بدون روبروشدن با مقاومت از اتصال ضعیف می گذرد، حتی اگر ماده ی اتصال ضعیف خود ابررسانا نباشد (مثلا می تواند یک لایه عایق در پیوندگاه تونلی باشد). در اینجا مستقیما به مهمترین ویژگی ابررساناها می رسیم: یعنی رفتار همدوس الکترونهای ابرسانشی. بواسطه اتصال ضعیف الکترونهای دوناحیه ابررسانا به یک پیکره کوانتومی واحد تبدیل می شوند. با نفوذ از اتصال ضعیف به ابررسانای دوم، تابع موج الکترونها از ابررسانای اول با تابع موج الکترونهای محلی تداخل می کند. در نتیجه همه الکترونهای ابررسانشی در دو سوی اتصال ضعیف با تابع موج یکسانی توصیف می شوند. حضور اتصال ضعیف نباید توابع موج دو طرف را، در مقایسه با آنچه پیش از ایجاد اتصال بودند ، بطور چشمگیری تغییر دهد. در اثر جوزفسون ac ، اگر جریان dc را در اتصال ضعیف افزایش دهیم تا ولتاژ محدودی در دو سر پیوندگاه ظاهر شود، علاوه بر مولفه dc ولتاژ V، مولفه دیگر ac این ولتاز با بسامد زاویه ای ω نیز پدیدار می شود بطوریکه =۲eVωħ ]۸[.
برای ثبت این اثر که تابش جوزفسون خوانده می شود (یعنی، تابش الکترومغناطیسی گسیل شده از پیوندگاه جوزفسون) آی. کا. یانسون، دی. ام. سوستونف و آی. ام. دمیترنکو ^[۱۳۲]آزمایش بنیادی موفقیت آمیزی انجام داده اند]۸۱[.
۳-۲- تونل زنی و اثر جوزفسون
در یک پیوند نازک که شامل ابررسانا هست، ممکن است تونل زنی در امتداد پیوند صورت گیرد و از جریان تونلی می توان برای مطالعه خواص فیزیکی ابررسانا استفاده کرد.شکل (۳-۱) چنین پیوندی را نشان می دهد که درآن دوقطعه فلز، به ترتیب در حالتهای ابررسانایی و طبیعی، توسط فیلم عایق نازکی به ضخامت حدود Å ۵۰ به یکدیگر متصل شده اند. مادامیکه جریان الکترونها در امتداد پیوند برقرار می شود، این فیلم به عنوان یک سد پتانسیل عمل می کند. بر طبق قوانین کوانتومی الکترونها می توانند از این سد پتانسیل نازک تونل بزنند.
ب
ب
الف
الف
شکل ۳-۱- تونل زنی در پیوند ابررسانا- فلز معمولی
الف. اصل طرد از تونل زنی (پیکان خط چین) ممانعت می کند

در مورد آموزش عالی فلسفه ها و دیدگاه های متعددی وجود دارد که تفاوت این دیدگاه ها در نحوه پاسخ گویی آنها به مجموعه ای از پرسش هاست.آموزش عالی باید در خدمت چه کسانی باشد؟ دانشجویان باید از تجربه دانشگاهی خود چه چیزهایی یاد بگیرند تا پس از پایان تحصیلات شان بتوانند آن ها را انجام دهند؟مدارس عالی و دانشگاه ها چه مسئولیت های دیگری را بر عهده دارند؟پاسخ به این پرسش های اساسی در دیدگاه های مختلف فلسفی زیر بیان شده است.(همان منبع : ۷-۴)
رویکرد آزادمنشانه^[۹]
در این رویکرد ،آموزش عالی ساخت ذهنی را که به جستجوی همیشگی حقیقت می انجامد در انسان پرورش می دهد.در اوایل دهه ۱۸۷۰، جان هنری ^[۱۰]آموزش عالی را جامعه آرمانی فراگیران شامل مدرسان و دانشجویان– که از طریق مباحثات علمی با هم تعامل می کنند– می داند که بر فلسفه،ادبیات و دین متمرکز است.
رویکرد پژوهشی^[۱۱]
هدف اولیه آموزش عالی،ایجاد انگیزه و حرکت به منظور رشد و گسترش جدید و پژوهش علمی– که دانش جدید بر آن استوار است– می باشد.آموزش، در بهترین حالت، هدف ثانویه را تشکیل می دهد. دانشگاه ها باید به نخبگان خردمندی اختصاص یابند که توانایی انجام پژوهش علمی را که منجر به پیشرفت دانش می شود، دارند.
رویکرد حرفه ای^[۱۲]
این رویکرد از منظر فایده گرایانه به هدف آموزش عالی می نگرد و بر اهمیت رشد مهارت ها و آمادگی های لازم در اشتغال موفق تاکید دارد.تمام مقاطع تحصیلی،از جمله مقطع آموزش عالی،باید موجب رشد توانایی ها مهارت های کل جامعه شوند؛از این رو آموزش فنی و حرفه ای باید در کانون توجه آموزش عالی قرار گیرد.
۴٫رویکرد رشد دانشجویی ^[۱۳]
اهداف و راهبرد های آموزش عالی،از منظر رشد انسانی، باید با نیازهای دانشجویان که در طی مراحل مشخص رشد فیزیکی،روان شناختی،ذهنی و اخلاقی پرورش می یابند،منطبق باشد.مدافعان اصلی رویکرد رشد دانشجویی بیشتر تحت تاثیر آثار و تحقیقات ژان پیاژه ^[۱۴] بوده اند. اهمیت نظریه در آموزش عالی،مبتنی بر این اکتشاف است که همه افراد به سطحی از رشد نمی رسند که واجد توانایی های تفکرانتزاعی شوند. نظریه رشد در آموزش عالی،در اواخر دهه۱۹۶۰ و اوایل دهه ۱۹۷۰ پایه گذاری شد.
۵٫رویکرد های افراطی
از دیدگاه اصلاح طلبان افراطی،که در میانه قرن بیستم میلادی وارد عرصه آموزش عالی شدند،تمامی نهادهای آموزشی،از جمله آموزش عالی،چنان نامناسب جهت داده شده اند که باید بر چیده شوند،و بر مبنای این اعتقاد که انسان ها ذاتا خود گردان هستند و هر گونه اقتداری به آنان صدمه می رساند، بازسازی (مفهومی ) شوند. در دهه ۱۹۶۰ ، پال گودمن ^[۱۵] و کارل راجرز^[۱۶] ، هر یک به طور جداگانه،ایجاد اجتماعاتی از فراگیران را که به صورت گروهی در باره موضوعاتی مهم به بحث بپردازند به مثابه بنیانی برای آموزش و پرورش پیشنهاد کردند.

۶٫رویکرد تعهد اجتماعی^[۱۷]
تمرکز این دیدگاه بیشتر بر مسئولیت و وظایف مدارس عالی و دانشگاه ها در خدمت به جامعه است.طرفداران این دیدگاه بر این باورند که دیدگاه تعهد اجتماعی را نیز،همچون دیدگاه حرفه ای،نمی توان به افراد نسبت داد،به عکس این دیدگاه برخاسته از نیازها ی اجتماعی،و توان و استعداد مدارس عالی و دانشگاه ها در فرایند مساعدت در حل معضلات و مسائل اجتماعی است. منتقدان این دیدگاه معتقدند مدارس عالی و دانشگاه ها از آن رو به وجود آمده اند که دانشجویان را تربیت کنند و به انجام پژوهش های علمی همت گمارند. بر همین اساس ارائه خدمات اجتماعی را از وظایف سایر نهاد ها،به ویژه سازمان هایی که برای خدمات اجتماعی تاسیس شده اند،می باشد.
۷٫رویکرد دانشگاه های چند منظوره^[۱۸]
دانشگاه های پژوهشی و جامع جدید که در زمینه رشد ذهنی دانشجویان فوق العاده متفاوت، توسعه و توزیع دانش جدید،وخدمت به جامعه فعالیت می کنند، دانشگاه های چند منظوره نامیده می شوند. این دانشگاه ها می کوشند تمامی نیازها و انتظارات را تحقق بخشند. دانشگاه های چندمنظوره به بهترین وجه آرمان های آموزش عمومی را عملی می کنند. این دانشگاه ها ابزار خوبی برای پژوهش های علمی‌آموزش حرفه ای،و خدمت به جامعه اند، و همین پیچیدگی آنهارا به موسساتی مهیج تبدیل کرده است. منتقدان این رویکرد بر این باورند که بسیاری از دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی می کوشند تا همه نیازها ی تمامی اقشار را برآورده سازند.(باربارا،۱۳۸۳: ۶۸۲)
۲-۳- تاریخچه و سیر تحول آموزش عالی در ایران

قرن‌هاست که جوامع مختلف و اغلب پیشرفته برای تربیت افراد طراز اول کشور در زمینه‌های مختلف به آموزش عالی توجه داشته اند.درحقیقت آموزش عالی علاوه بر پرورش متخصصان مورد احتیاج صنایع و فنون ‌مختلف، مسئولیت‌های‌ دیگر ‌نیز ‌بر ‌عهده‌ دارد، ‌به‌ طوری ‌که ‌علاوه ‌بر ‌رفع‌ حوایج ‌موجود در جامعه، مسیر ‌‌تکامل‌ انسان را‌ برای ‌آینده‌ مشخص‌می‌سازد(روشن نهاد،۱۳۸۳).
سابقه آموزش عالی درایران به زمان‌های بسیارقدیم باز می‌گردد، به گونه ای که تاریخ نگاران کهنسال ترین دانشگاه جهان را ” جندی شاپور” معرفی می‌کنند . این دانشگاه که دردوران قبل ازاسلام به وجود آمد و شهرت جهانی یافت و به شاهپور اول پادشاه ساسانی،منسوب بوده،ازقرن چهارم تا دهم میلادی تداوم داشته است. به هرصورت،آنچه که مسلم به نظرمی رسد،این است که دانشگاه جندی شاپور درحدود هزار و هفتصد‌سال پیش‌بنا‎گردیدو تا پنج قرن گاهواره علوم پزشکی،فلسفه،نجوم و ریاضیات بود. با ظهوراسلام و توسعه معارف اسلامی،درحدود قرن پنجم هجری،خواجه نظام الملک به ترویج علم و هنر و تأسیس مدارس عالی همت گمارد(روشن نهاد،۱۳۸۳).
در سال ۱۲۶۶ ه . ق میرزا تقی خان امیرکبیر در گوشه ای از ارگ تهران بنای مدرسه ای را به سبک مدارس عالیه اروپا شروع کرد و آن را دارالفنون نامید.ازهنگام تاسیس دانشگاه جندی شاپور تازمان تشکیل دولت صفویه،آموزش عالی سنتی ایران همواره نیازمند حمایت دولت‌ها بوده وبه همین جهت همگام با تحولات سیاسی،دچارفراز ونشیب می‌شده است به طورکلی،مدرسه دارالفنون با بهره گرفتن از عالمان اروپایی، در شناساندن تمدن اروپا و فرهنگ جدید مغرب زمین به ایرانیان،عامل بسیار موثری بود و فارغ التحصیلان دارالفنون، اغلب ازطریق ترجمه و تا لیف کتب درسی به این اقدام دامن می‌زدند و صنف جدیدی بوجود آوردند‌که‌در‌تحول‌فکری‌دو‌نسل‌بعد‌اثر‌گذاشت(روشن نهاد،۱۳۸۳).
هسته اولیه تعلیمات عالیه نوین در ایران با ایجاد مدرسه دارالفنون شکل گرفت.دانشگاه شیراز که در سال ۱۳۳۵ رسمیت یافته بود،در سال ۱۳۴۱ با ارائه طرحی نوین تبدیل به دانشگاه پهلوی شد و از سال ۱۳۴۰ به‌بعد،دولت‌اجازه‌تأسیس‌مدارس‌عالی‌به‌اشخاص‌و‌هیأت‌های‌خصوصی‌را‌هم‌صادر‌کرد.(روشن نهاد،۱۳۸۳).
آموزش عالی ایران بیش از۷۸ سال (از ۱۲۹۷ شمسی تاکنون )سابقه دارد و،نسبت به سایر مقاطع تحصیلی،دستخوش بیشترین تغییرات و تحولات و بازنگری های مستمر شده است.مجلس شورای ملی با تصویب لایحه قانونی تاسیس دانشگاه تهران در ۸/۵/۱۳۱۳ فصل نوینی در توسعه آموزش عالی ایران آغاز کرد.(نوروز زاده ، فتحی واجارگاه ،۱۳۸۷، ص۲۱)
پس از تاسیس دانشگاه تهران ،دانشگاه جنگ (۱۳۱۴) و سپس دانشکده نفت آبادان و موسسه عالی آموزش ارتباطات (۱۳۱۹) به لحاظ ضرورت های فرهنگی،فنی و اقتصادی تاسیس شدند(آقازاده ،۱۳۸۳).در ۱۳۴۴ ،قانون شورای مرکزی دانشگاه ها به تصویب رسید.این شورا به صورت یک نهاد هماهنگ کننده و واسط بین دانشگاه ها و وزارت فرهنگ و آموزش عالی در آمد که به امر سیاست گذاری،برنامه ریزی و تدوین مقررات و نظارت بر اجرای آن می پرداخت(آقا زاده ،۱۳۸۳).با تاسیس وزارت علوم و آموزش عالی در بهمن ۱۳۴۶ و تشکیل هیات امنای دانشگاه ها و حضور تعدادی از شخصیت های فرهنگی،دانشگاهی و اقتصادی،کشور به عنوان عضو فعال آن تا حدودی زمینه مساعدی برای همگرایی میان سیاست گذاری علمی و آموزشی و پژوهشی بر اساس نیازهای اداری ، اجرایی ، اقتصادی ، صنعتی و خدماتی کشور فراهم شد.(همان منبع ، ص ۲۲).
۲-۴- اهم نهادهای سیاست گذار و برنامه ریز در آموزش عالی
به حکم قانون ، نهادها و شوراهای وزارت علوم،تحقیقات و فناوری را در امر سیاست گذاری و برنامه ریزی یاری می دهند که در ذیل به اهم آن ها اشاره می شود:(آقازاده،۱۳۸۳)
الف)سیاست گذاری و برنامه ریزی در آموزش عالی
مجلس شورای اسلامی
هیأت دولت
شورای انقلاب فرهنگی
سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور
شورای عالی علوم ،تحقیقات و فناوری
شورای مرکزی دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی
هیأت امنای دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی
ب)برنامه ریزی و مدیریت در سطح دانشگاه
برنامه ریزی در سطح دانشگاه و دانشکده توسط کمیته ها و شوراهای مختلفی انجام می گیرد،برخی شوراها و کمیته های برنامه ریزی به این قرارند:
شورای دانشگاه
شورای تخصصی دانشگاه
شوراهای تخصصی دانشکده و آموزشکده
گروه های آموزشی (همان منبع، صص۲۵-۲۴)
۲-۵ - نقش آموزش عالی در فرهنگ و تمدن ایران و اسلام
«آموزش عالی » در فرهنگ و تمدن پویای ایران و اسلام از قدمت و غنای شایسته‌ای برخوردار است. این مقوله اگر چه با تعابیر و مشخصات کنونی ، تفاوت هایی دارد، اما به نحو بارزی بر پیشرفت و انتقال علوم در جهان تأثیر گذاشته است. در ایران تأسیس مراکز تعلیمات عالی متمرکز به عهد ساسانیان بر می گردد.(سایت راسخون،۱۳۸۹).
به هر رو مکاتب، مدارس، مساجد به ویژه مساجد جامع_ دارالشفاها، بیت الادویه ها، دارالعلم ها،بیت الحکمه ها و رصد خانه ها به صورت عام و برخی از آنها در شهرهای بزرگ به طور خاص جامع ترین و فراگیرترین مراکز آموزش عالی کهن کشور بوده و هر یک به نحوی کارکرد آموزش عالی را در جامعه اسلامی و ایرانی داشته اند.(همان منبع).
۲-۶- جایگاه آموزش در ایران باستان
به گواهی تاریخ،ایرانیان از دیر باز برای خرد و دانش ارزش بسیار قائل بوده اند تا آنجاکه در ادعیه ای که از آن زمانها به جای مانده است،از خداوند خواسته شده است که به آنها دانش و بینش عطا فرماید(سایت راسخون).
با توسعه تعلیم و تربیت مدارس عمومی در نقاط مسکونی،نزدیک محل کسب،بازار و محل زندگی مردم ساخته شد. در اینگونه مدارس اموزش دینی و اخلاقی (= آشنایی با زمینه های  اعتقادات مذهبی و چگونگی تعالیم زرتشت)؛آموزش اداری و کشوری (= ارتباطات،روابط عمومی،امور مالی و حسابداری.مقیاسات)؛آموزش نظامی (=  شناخت و آشنایی با ابزار های جنگی و کسب مهارت و تسلط در استفاده از آنها)؛ آموزش سیاسی (= دیپلماسی و روش کشور داری )؛ آموزش صنعتی (= دانش و صنعت سفال،فلز،بافندگی،چوب،شیشه و کاغذ)؛آموزش نیرومندی و بهداشت (= سواری،تیر اندازی،شکار چوگان،کشتی و پهلوانی،راهپیمایی،کوه نوردی،دو،شنا و شطرنج) و آموزش هنری (= دانش و مکتب موسیقی ،پیکر نگاری، پیکر تراشی و منبت کاری ) از جمله آموزشهای رایج در ایران بود.با توسعه علوم و دانش که در نتیجه توسعه آموزشگاه ها و مدارس دولتی و عمومی از یک سو و حشر و نشر با یونانیان و بر قراری رابطه با هندوستان از سوی دیگر صورت گرفت، به تدریج مدارس عالی در ایران پدیدار شد. جلوه بارز اینگونه آموزشگاه ها که در آنجا،در سطوح عالیه تدریس و تحقیق می شد، دانشگاه جندی شاپور است که به دستور اردشیر بابکان در قرن سوم میلادی بنیانگذاری شد(سایت راسخون).
در این دانشگاه که طی چندین قرن مرکز دانش جهانی محسوب می شد، طب، دارو سازی و دامپزشکی، فلسفه، هیئت و نجوم،ریاضیات،حکمت،منطق،الهیات و … تدریس می شد و دانشکده طب و نجوم آن در بسط و تحکیم این علوم به کشفیات و پیشرفت های فوق العاده بزرگی نائل شد(همان منبع).
۲-۷- جایگاه آموزش در ایران دوره اسلامی

بر اساس آماره بنرجی، دولادو و مستر وجود رابطه بلندمدت در سطح اطمینان ۹۵ درصد، مورد تأیید قرار گرفت. نتیجه این که بین متغیرهای توضیحی و متغیر وابسته، یک رابطه­ بلندمدت وجود دارد. بر اساس نتایج بردار بلندمدت، ضریب متغیرهای تولید ناخالص داخلی ونزوئلا و نرخ ارز در سطح اطمینان ۹۵ درصد معنادار هستند، اما متغیر نااطمینانی نرخ ارز در سطح اطمینان ۹۵ درصد تاثیر معنی‌داری بر صادرات ندارد.
در بررسی ساختار پویای کوتاه‌مدت صادرات ملاحظه شد که به جز ضریب نرخ ارز، مابقی متغیرها معنادار هستند. همچنین این نتیجه حاصل گردید که نااطمینانی نرخ ارز اثر منفی و معنادار بر صادرات درکوتاه‌مدت دارد. در نهایت به این نتیجه رسیدیم که در هر دوره ۴۴/۰ از عدم تعادل­های صادرات برطرف می­ شود.
بر اساس آزمون‌های کیوسام و کیوسام کیو به بررسی ثبات ضرایب تخمینی مدل صادرات پرداخته شد، نتایج حاکی از با‌ثبات بودن ضرایب تخمینی در طول زمان است. در نتیجه ضرایب تخمین از ثبات کافی جهت تصیمم گیری و سیاست‌گذاری برخوردار هستند.
۵-۴- نتیجه گیری
کشش ارزش واردات نسبت به نوسانات نرخ واقعی ارز در کوتاه‌مدت و بلندمدت منفی و معنادار می‌باشد، به عبارت دیگر نوسانات نرخ واقعی ارز باعث به وجود آمدن ریسک و نااطمینانی و موجب خروج افراد از چرخه تجارت می‌شود، در نتیجه منجر به کاهش ارزش واردات در کوتاه‌مدت و بلندمدت شده است. همچنین کشش ارزش واردات نسبت به نرخ واقعی ارز در بلندمدت وکوتاه‌مدت معنی دار و منفی می‌باشد که نشان می‌دهد با افزایش نرخ واقعی ارز یعنی گرانتر شدن نرخ بولیوار نسبت به ریال، با ثابت بودن سایر شرایط، قیمت کالاهای وارداتی از کشور ونزوئلا افزایش یافته و به تبع آن تقاضا برای کالای وارداتی کاهش می‌یابد و میزان پرداختی واردکننده افزایش یافته و انگیزه واردات تضعیف می‌شود.کشش ارزش صادرات نسبت به نوسانات نرخ واقعی ارز درکوتاه‌مدت منفی و معنادار می‌باشد، اما در بلندمدت معنادار نیست. به عبارت دیگر نوسانات نرخ واقعی ارز باعث به وجود آمدن ریسک و نااطمینانی و موجب خروج صادرکنندگان از بخش های صادراتی شده که در نتیجه باعث کاهش ارزش صادرات در کوتاه مدت شده است. کشش ارزش صادرات نسبت به نرخ واقعی ارز در بلندمدت معنی دار و مثبت می‌باشدکه نشان می‌دهد با افزایش نرخ واقعی ارز یعنی گرانتر شدن نرخ بولیوار نسبت به ریال، با ثابت بودن سایر شرایط، قیمت کالاهای صادراتی برای کشور ونزوئلا کاهش یافته و به تبع آن تقاضا برای کالای صادراتی افزایش می‌یابد و میزان دریافتی صادرکننده افزایش یافته و انگیزه صادرات تقویت می‌شود.

اثر تولید ناخالص داخلی ایران بر واردات ایران از ونزوئلا و همچنین اثر تولید ناخالص داخلی ونزوئلا بر صادرات ایران به این کشور در سطح اطمینان ۹۵ درصد معنادار و مثبت می باشد. وجود این رابطه مثبت، بیانگر این واقعیت است که رشد اقتصادی کشورها موجب رشد تجارت می گردد.
۵-۵- پیشنهادات سیاستی
نتایج نشان می‌دهدکه ضریب نرخ ارز واقعی برای مدل صادرات در بلندمدت مثبت و معنادار می‌باشد، بنابراین می‌توان افزایش نرخ واقعی ارز را به عنوان یک سیاست تشویقی برای توسعه صادرات مطرح کرد که برای حمایت از توسعه صادرات، افزایش نرخ ارز اسمی و کاهش تورم داخلی پیشنهاد می‌شود. با در نظر گرفتن بالا بودن ضریب تاثیرپذیری کشش ارزش صادرات و واردات از نرخ ارز، اهمیت آن به عنوان یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار بر ارزش صادرات و واردات بیش از پیش نمایان می‌گردد. همچنین با توجه به تاثیرپذیری منفی کشش ارزش صادرات و واردات از نوسان نرخ ارز در بلندمدت، باید نوسانات زیاد نرخ ارز کنترل شود، بنابراین برقراری محیط باثبات اقتصادی به عنوان سیاستی تاثیرگذار و از طرفی ارائه اطلاعات شفاف درباره روند تغییرات آینده نرخ ارز می‌تواند درآمد حاصل از صادرات را افزایش دهد. همچنین با اتخاذ سیاست های پولی و مالی از جمله ایجاد و گسترش بازارهای سلف می‌توان ریسک ناشی از نوسان نرخ ارز را کاهش داد.
منابع
منابع فارسی
۱- ابونوری، اسمعیل؛ خانعلی پور، امیر و عباسی، جعفر(۱۳۸۸)، اثر اخبار بر نوسانات نرخ ارز در ایران، مجله پژوهشنامه بازرگانی، شماره۵۰، صفحات ۱۰۱-۱۲۰٫
۲- اخباری، محمد؛ خوشبخت، آمنه(۱۳۸۵)، پویایی های تراز تجاری: بررسی منحنی Jشکل ارتباط تجاری ایران با آلمان، مجله ، شماره ۷۴، صفحات۱۲۳ -۱۶۰٫
۳- احسانی، محمدعلی؛ خانعلی پور، امیر و عباسی، جعفر(۱۳۸۸)، اثر بی ثباتی نرخ ارز بر صادرات غیرنفتی در ایران، مجله اقتصاد کلان، شماره۳۲، صفحات ۱۳- ۳۴٫
۴- اندرس، والتر،(۱۳۸۶)، اقتصاد سنجی سری های زمانی با رویکرد کاربردی، ترجمه مهدی صادقی و سعید شوال پور، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق، چاپ اول.
۵- برانسون، ویلیام اچ.، (۱۳۸۳)، تئوری و سیاست های اقتصاد کلان، ترجمه عباس شاکری، تهران: نشر نی، چاپ هفتم.
۶- پدرام، مهدی؛ شیرین بخش، شمس اله و رحمانی، مریم(۱۳۹۰)، پویایی های منحنی j در تجارت خارجی ایران، فصلنامه پژوهش ها و سیاست های اقتصادی، سال نوزدهم، شماره۶۰، صفحات ۵-۱۸٫
۷- پیری، مهدی؛ صبوحی، محمود(۱۳۸۶)، بررسی تاثیر نوسانات نرخ ارز بر قیمت صادراتی محصولات کشاورزی: مطالعه موردی زعفران ایران، ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران، مشهد، انجمن اقتصاد کشاورزی ایران، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۵ صفحه.
۸- پهلوانی، مصیب؛ دهمرده، نظر و حسینی، سید مهدی(۱۳۸۶)، تخمین توابع تقاضای صادرات و واردات در اقتصاد ایران با بهره گرفتن از روش همگرایی ARDL، مجله علمی پژوهشی بررسیهای اقتصادی، دوره۴، شماره ۳، صفحات۱۰۱-۱۲۰٫
۹- تشکینی، احمد، (۱۳۸۴) ، اقتصادسنجی کاربردی به کمکMicrofit ، تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی دیباگران، چاپ اول.
۱۰- ترکمانی، جواد؛ طرازکار، محمدحسن(۱۳۸۴)، اثر تغییرات نرخ ارز بر قیمت صادراتی پسته: کاربرد روش خودتوضیح با وقفه های گسترده، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال سیزدهم، شماره ۴۹، صفحات۸۳-۹۶٫
۱۱- حیدری، حسن؛ زارعی، فاطمه(۱۳۹۱)، بررسی روابط تجاری ایران با مهمترین شرکای تجاری آسیا با تمرکز بر آزمون منحنی جی، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، سال ششم، شماره ۲، صفحات ۸۳-۱۰۳٫
۱۲- راسخی، سعید؛ شهرازی، میلاد و عبداللهی، محمدرضا(۱۳۹۱)، اثر نامتقارن نرخ ارز و نوسان آن بر صادرات غیرنفتی ایران، پژوهش های رشد و توسعه اقتصادی، شماره۷، صفحات ۱۴۹-۱۶۸٫
۱۳- رسیدگان، شهره، (۱۳۸۱)، بررسی پدیده منحنی جی در ایران، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران.
۱۴- رفعتی، محمدرضا؛ عسگری، علی و مهرگان، نادر(۱۳۷۲)، ارز از چندنرخی تا تک نرخی، موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، ویرایش دوم.
۱۵- رحمانی، تیمور،(۱۳۸۸)، اقتصاد کلان، تهران: انتشارات برادران، چاپ چهاردهم.
۱۶- سالنامه آمار بازرگانی خارجی جمهوری اسلامی ایران، سالهای مختلف، صادرات، واردات، موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی و گمرک جمهوری اسلامی ایران.
۱۷- صمدی، علی حسین(۱۳۸۲)، نوسان پذیری نرخ واقعی ارز و عرضه صادرات محصولات کشاورزی: مطالعه موردی ایران(۱۳۶۰-۷۸)، فصلنامه بانک و کشاورزی، شماره ۱، صفحات ۱۶۱-۱۷۶٫
۱۸- عسگری، منصور(۱۳۸۷)، اثر نوسانات نرخ واقعی ارز بر عملکرد صادرات صنایع منتخب ایران، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره ۴۸، صفحات ۱۰۳-۱۳۱٫
۱۹-کازرونی، علیرضا؛ مجیری، هادی(۱۳۸۹)، بررسی اثر کاهش ارزش پول ملی بر تراز تجاری ایران با شش شریک منتخب تجاری(روش خودرگرسیونی با وقفه های توزیعی)، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی ایران، سال پانزدهم، شماره ۴۵، صفحات ۷۷-۱۰۲٫
۲۰-کازرونی، علیرضا؛ دولتی، مهناز(۱۳۸۶)، اثر نااطمینانی نرخ واقعی ارز بر سرمایه گذاری بخش خصوصی(مطالعه موردی ایران)، مجله پژوهشنامه بازرگانی، شماره ۴۵، صفحات۲۸۳-۳۰۶٫
۲۱- گجراتی، دامودار، (۱۳۷۸)، مبانی اقتصادسنجی، جلد دوم، ترجمه حمید ابریشمی، تهران: دانشگاه تهران.
۲۲- مانی، محمدعلی، زیرک، محمد(۱۳۸۳)، تاثیر شرایط عدم اطمینان حاصل از نوسانات نرخ ارز در صادرات غیرنفتی، مجله پیک نور، سال سوم، شماره۴، صفحات ۱۶-۲۷٫
۲۳- محمدی، حسین؛ آریابد، آیدا(۱۳۹۱)، بررسی اثر تعدیل نرخ ارز بر روند تجاری ایران و کره جنوبی(منحنیj شکل)، مجله پژوهش های اقتصادی ایران، سال هفدهم، شماره ۵۲، صفحات ۱۶۹-۱۸۲٫
۲۴- نوفرستی، محمد، (۱۳۷۸)، ریشه واحد و همجمعی در اقتصادسنجی، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ اول.
۲۵- وولدریج، جفری.ام.، (۱۳۹۰)، اقتصادسنجی مقدماتی: یک روش جدید"مبانی تحلیل رگرسیون با داده های سری زمانی”، جلد دوم، ترجمه علیرضا عرفانی، سمنان: دانشگاه سمنان، چاپ دوم.
منابع لاتین
۱-Baek, J. ( 2013), Does the exchange rate matter to bilateral trade between Korea and Japan? Evidence from commodity trade data, Economic Modelling, 30: 856-862.
۲-Bahmani-Oskooee, M., Goswamil, G. Talukdar, B. K. (2005), Exchange rate sensitivity of the Canadian bilateral inpayments and outpayments, Economic Modelling, 22(4): 745-757.
۳-Bahmani-Oskooee, M. , Nasir, A. B. M. (2004), ARDL Approach to Test the Productivity Bias Hypothesis, Review of Development Economics, 8(3): 483-488.
۴-Bahmani-oskooee, M., Goswami, G. G. (2003), A disaggregated approach to test the J-curve phenomenon: Japan versus her major trading partners, Journal of Economics and Finance, 27(1): 102–۱۱۳٫
۵-Cote, A. (1994), Exchange rate volatility and trade: a survey, Bank of Canada Working Paper, 94-95
۶-Halicioglu, F. ( 2008), The bilateral J-curve: Turkey versus her 13 trading partners, Journal of Asian Economics, 19(3): 236-243.
۷-Hsing, Yu. (2009), Test of the J-Curve for Six Selected New Eu Countries, International Journal of Economic Policy in Emerging Economies, 2(1): 76-85.
۸-Nishimura, Yu., Hirayama, K. ( 2013), Does exchange rate volatility deter Japan-China trade? Evidence from pre- and post-exchange rate reform in China, Japan and the World Economy, Japan and the World Economy, 25–۲۶:۹۰-۱۰۱
۹-Pilbeam, k. (2006), International Finance, Palgrave Macmillan Press, Third Edition.
۱۰-Rahman, S. Serletise, A. (2009), The effects of exchange rate uncertainty on exports, journal of Macroeconomics, 31(3): 500-507.
۱۱-Samanta, S. (1998), Exchang rate uncertainty and foreign Trade for a Developing Country: An Empirical Analysis, Indian Economic journal, 45(3): 51-65.
۱۲-Serenis, D., Tsounis, N. (2013), Exchange Rate Volatility and Foreign Trade: The case for Cyprus and Croatia, Procedia Economics and Finance, 5: 677-685.
۱۳-Wang, Ch.Hs., Lin, Ch.Hu. A, Yang, Ch.H. (۲۰۱۲), Short-run and long-run effects of exchange rate change on trade balance: Evidence from China and its trading partners, Japan and the World Economy, 24(4): 266-273.

۰

+۱

۰

+۰٫۵

EOI

 

-۰٫۵

۰

۰

۰

INF

 

۰

۰

۰

۰

EXB

 

 

برای شروع یک ماتریس حالت اولیه در نظر گرفته می‌شود. فرض کنید گره USK روشن شود . در مرحله بعد تأثیر روشن شدن این گره بر روی مابقی گره‌ها بررسی می‌شود و بعد از تأثیر دادن حالت ورودی یک حالت خروجی به دست می‌آید. همان‌طور که مشخص است رابطه مثبت گره خاموش را روشن می‌کند، در مقابل رابطه منفی گره روشن را خاموش می کند.

می‌توان این حالت خروجی را ورودی حالت بعدی در نظر گرفت و یک مرحله دیگر تحلیل را ادامه داد. درنهایت این سلسله تحلیل‌ها آن‌قدر ادامه می‌یابد تا یا به یک حالت ثبات برسد یا اینکه به محدوده تعداد دفعات اجرا برسد.
در مرحله بعد و در مرحله چهارم . در اینجا به مرحله‌ای رسیده‌ایم که و گفته می‌شود که به یک حلقه محدود رسیده‌ایم. بدین معنی که اگر به سیستم حالت جدیدی وارد نشود تا بی‌نهایت در این حلقه می‌چرخد.
اما در محاسبات سنگین نمی‌توان از روش‌های دستی برای محاسبه مراحل استفاده کرد. برای محاسبه هر مرحله می‌توان بردار حالت را در ماتریس مجاورت ضرب نمود و پس از به دست آوردن نتیجه، اعداد را به نزدیک‌ترین مقدار قابل‌قبول گرد کرد. برای مثال بردار را اگر در ماتریس مجاورت نقشه مفهومی فازی بالا ضرب نماییم مقدار به دست خواهد آمد. در اینجا ۰٫۵+ به معنای این است که مقدارINF به میزان کمی در جهت موافق تغییر قبلی، تغییر خواهد کرد.
مانند روش قبل این حالت خروجی می‌تواند حالت ورودی برای مرحله بعد باشد. در مرحله بعد نتیجه به‌دست‌آمده برابر است با . مقدار ۰٫۲۵- را با توجه به تابع مورداستفاده می‌توان به مقادیری همچون ۰٫۵- یا ۰ گرد نمود یا همان مقدار را در محاسبات قرار داد. در اینجا این مقدار به ۰٫۵- گرد می‌شود . درنهایت پس از گذراندن چند مرحله این نتیجه به دست می‌آید که . پس درنهایت به یک حلقه محدود رسیده‌ایم.
در محاسبات جدیدتر سعی بر آن شده است که با دخالت یک مقدار ثابت کاهشی، میزان تأثیری از یک تغییر که در کل شبکه می‌چرخد در طی زمان کاهش یابد تا نتیجه نهایی سریع‌تر حاصل گردد.
در تحلیل نقشه مفهومی فازی مربوط به این پایان‌نامه با همین روش سعی بر این شده تأثیر تغییر تک‌تک متغیرها بر روی یکدیگر به دست آید. در کل ۲۵ عامل‌ وجود داشته که تغییرات تک‌تک آن‌ ها طی ۱۰۰ دوره زمانی محاسبه‌شده است که درنتیجه حدود ۳۳,۵۵۴,۴۳۲ سطر داده به وجود آمد.
در جدول زیر تنها تغییر تک متغیرها بر روی متغیر هدف که SNT است آورده شده است:
جدول ۴- ۴ تأثیر تک متغیرها بر روی متغیر هدف (SNT) طی ۱۰۰ دوره

 

۰٫۷۱

UCM

۰٫۹۹

NFC

۰٫۹۷

ORG

۰٫۹۹

WLK

۰٫۹۷

UIF

۵-۳٫ پیشنهادات حاصل از نتایج پژوهش

 

1. 1. هر گونه تلاشی در جهت درک رفتار هزینه­ها، باید با توجه به تصمیماتی که مدیران هنگام نوسانات سطح فعالیت در ارتباط با منابع و هزینه­ها اتخاذ می­ کنند و همچنین با توجه به انگیزه­ های مدیران در اتخاذ این تصمیمات، انجام شود. زیرا، بسته به انگیزه این تصمیمات، برخی می توانند باعث ایجاد و برخی باعث کاهش چسبندگی هزینه­ها شوند.

 

1. 1. 1. به مدیران شرکت­ها توصیه می­ شود که برای پیش ­بینی رفتار هزینه­ها در مقابل نوسانات فروش، جهت برنامه­ ریزی در مورد منابع و هزینه­ های آتی، ویژگی چسبندگی هزینه­ها را مدنظر قرار دهند، تا بتوانند پیش ­بینی دقیق­تری داشته باشند.

   

 

1. 1. حسابرسان با توجه به تأثیر این عوامل می­توانند میزان صحیح هزینه­ها و تغییرات آن­ها را با توجه به میزان و تغییرات درآمد فروش معین کنند و تحریف­های احتمالی را که در مورد میزان هزینه­ها در صورت­های مالی مورد حسابرسی وجود دارد، کشف کنند.

 

1. 1. سایر افراد مانند تحلیلگران مالی نیز جهت بررسی عملکرد شرکت، به اطلاعات دقیقی در خصوص هزینه­ها و رفتار آنها نیاز دارند. توجه به نتایج این پژوهش می ­تواند آن­ها را در تحلیل دقیق­تر و تصمیم ­گیری صحیح یاری دهد.

 

۵-۴٫ پیشنهادات برای تحقیقات آتی
یافته های این تحقیق می تواند رهنمودی برای محدوده­های جدید تحقیقاتی باشد؛ از جمله:

 

1. 1. بررسی میزان تأثیر انگیزه­ های مدیریت سود بر چسبندگی هزینه­ها با توجه به میزان خوش­بینی مدیران نسبت به فروش آتی.

 

1. 1. بررسی تأثیر تمایل مدیران برای رسیدن به سود پیش ­بینی شده تحلیلگران مالی به عنوان یکی دیگر از اهداف سود.

 

1. 1. بررسی تأثیر انگیزه­ های مدیریت سود بر چسبندگی هزینه­ها با توجه به ویژگی­های خاص شرکت­ها از جمله اندازه شرکت.

 

1. 1. با توجه به این که این تحقیق در سطح کل شرکت‌های بورسی بوده پیشنهاد می‌شود در سطح صنایع مختلف این بررسی به انجام برسد.

 

فهرست منابع و مأخذ
الف) منابع داخلی:

 

1. 1. ابراهیمی، شهلا و ابراهیمی مهرداد (۱۳۹۱). مدیریت سود، انگیزه­ ها و راهکارها، فصلنامه مطالعات حسابداری و حسابرسی، شماره۱، ۱۴۹- ۱۲۴٫

 

1. 1. ابراهیمی کردلر، علی و ذاکری، حامد (۱۳۸۸)، بررسی مدیریت سود با بهره گرفتن از فروش دارایی­ ها. نشریه­ی تحقیقات حسابداری، شماره­ سوم، ص­ص ۱۳۵-۱۲۳٫

 

1. 1. ایزدی­نیا، ناصر، ربیعی، حامد و حمیدیان، نرگس (۱۳۹۲). بررسی رابطه­ بین اهرم مالی و مدیریت سود واقعی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پیشرفت­های حسابداری دانشگاه شیراز. صص ۳۳- ۵۴٫

 

1. 1. بهارمقدم، مهدی و حسنی­فرد، حبیبه (۱۳۸۹). بررسی رابطه­ بین رویدادهای مالی واقعی و مدیریت سود در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. بررسی­های حسابداری و حسابرسی، شماره ۶ : ۴۳-۱۲٫

 

1. 1. پرتوی، ناصر و آبشیرینی، الهام (۱۳۹۲). بررسی رابطه­ بین مدیریت واقعی سود و مدیریت حسابداری سود از دیدگاه هموارسازی سود. تحقیقات حسابداری و حسابرسی. شماره ۱۷، ۱۴۴- ۱۵۸٫

 

1. 1. پورحیدری، امید و همتی، داود. (۱۳۸۳). بررسی اثر قراردادهای بدهی، هزینه های سیاسی، طرح های پاداش و مالکیت بر مدیریت سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. بررسی های حسابداری و حسابرسی، سال یازدهم، شماره ۳۶ ، صص ۴۷-۶۳٫

 

1. 1. پوررضا، محمدرضا (۱۳۸۰). بررسی مدل چند متغیره جهت پیش بینی بازده سهام در بورس اوراق بهادار تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه امام صادق.

 

1. 1. ثقفی، علی و پوریانسب، امیر (۱۳۸۹). نظریه­ مدیریت سود. فصلنامه تحقیقات حسابداری و حسابرسی، شماره ۶، ص ۱۶۲٫

 

1. 1. خالقی مقدم، حمید و کرمی، فاروق (۱۳۸۷). پیش ­بینی سود با استفاده ار مدل مبتنی بر تغییرپذیری و چسبندگی هزینه. مطالعات حسابداری، ش۲۳، صص۱۹- ۴۱٫

 

1. 1. دستگیر، محسن (۱۳۸۱). حسابداری ساختگی و رسوایی­های مالی شرکت­های آمریکایی. حسابدار، شماره ۱۵۰، صفحات ۱۶-۲۰٫

 

1. 1. رخشانی، محمدحسین (۱۳۸۴). ابزارهای مدیریت سود در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار. ماهنامه بورس، شماره ۴۸، صص ۵۶-۵۱٫

 

1. 1. ریاحی بلکویی، احمد( ۱۳۸۱ ). تئوری های حسابداری،(ترجمه علی پارسائیان)، انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ اول.

 

1. 1. زنجیردار، مجید، غفاری آشتیانی، پیمان و مداحی، زهرا (۱۳۹۲). بررسی و تحلیل عوامل مؤثر بر رفتار چسبندگی هزینه. فصلنامه علمی پژوهشی حسابداری مدیریت، شماره ۲۰، صص ۷۹- ۹۱٫

 

1. 1. سپاسی، سحر، فتحی، زهرا و شیبه، سکینه (۱۳۹۲). آزمون تجربی چسبندگی هزینه­ها: شواهدی از بورس اوراق بهادار تهران. پژوهش­های تجربی حسابداری، شماره ۱۲، صص ۱۶۳-۱۷۷٫

 

1. 1. سجادی، سید حسین، حاجی­زاده، سعید و نیک­کار، جواد (۱۳۹۳). تأثیر چسبندگی هزینه بر تقارن زمانی سود با تأکید بر ارتباط میان چسبندگی هزینه و محافظه ­کاری شرطی. مجله دانش حسابداری، شماره ۱۶، ص۸۱ – ۹۹٫

 

1. 1. قائمی، محمدحسین و نعمت­الهی، معصومه (۱۳۸۵). بررسی رفتار هزینه توزیع و فروش و عمومی و اداری و بهای تمام شده در بورس اوراق بهادار تهران. فصل­نامه­ی مطالعات حسابداری، ۱۶: ۸۹-۷۱٫

 

1. 1. قائمی، محمدحسین و نعمت­الهی، معصومه (۱۳۸۶). رفتار و ساختار هزینه­ های عملیاتی و هزینه­ مالی در شرکت­های تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. فصل­نامه­ی مطالعات حسابداری، ۳۰: ۲۹-۱۶٫

 

1. 1. کردستانی، غلامرضا و مرتضوی، سید مرتضی (۱۳۹۱). شناسایی عوامل تعیین کننده چسبندگی هزینه های شرکتها. پژوهش­های حسابداری مالی، شماره ۱۳، ۱۳- ۳۲٫

 

1. 1. کردستانی، غلامرضا و مرتضوی، سید مرتضی (۱۳۹۱). بررسی تأثیر تصمیمات سنجیده مدیران بر چسبندگی هزینه­ها. بررسی­های حسابداری و حسابرسی، دوره ۱۹، شماره ۶۷، ۹۰-۷۳٫

 

1. 1. مرادزاده­­فر، مهدی و عدیلی، مجتبی (۱۳۸۹). بررسی رابطه­ بین دستکاری فعالیت­های واقعی و هزینه­ حقوق صاحبان سهام در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه عملی-پژوهشی بورس اوراق بهادار، شماره ۷، ۵۴-۳۵٫

 

1. 1. ملانظری، مهناز و کریمی زند ، ساناز (۱۳۸۶). بررسی ارتباط بین هموارسازی سود با نوع صنعت در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، بررسی­های حسابداری و حسابرسی، شماره ۴۷،۱۰۰- ۸۳٫

 

1. 1. نمازی، محمد (۱۳۷۸). بررسی سیستم هزینه­یابی بر مبنای فعالیت در حسابداری مدیریت و ملاحظات رفتاری آن، فصلنامه بررسی­های حسابداری و حسابرسی، شماره ۲۶ و ۲۷: ۷۱- ۱۰۶٫

 

1. 1. نمازی، محمد (۱۳۸۴). بررسی کاربردهای تئوری نمایندگی در حسابداری مدیریت. مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز ؛ پیاپی ۴۳، شماره ۲، ۱۴۷- ۱۶۴٫

 

1. 1. نمازی، محمد و دوانی­پور، ایرج (۱۳۸۹). بررسی تجربی رفتار چسبندگی هزینه­ها در بورس اوراق بهادار تهران. بررسی­های حسابداری و حسابرسی ؛ ۶۲: ۱۰۲-۸۵٫

 

1. 1. نمازی، محمد، غفاری، محمدجواد و فریدونی، مرضیه (۱۳۹۱). تحلیل بنیادی رفتار چسبنده­ی هزینه­ها و بهای تمام شده با تأکید بر دامنه­ تغییرات در بورس اوراق بهادار تهران. پیشرفت­های حسابداری دانشگاه شیراز؛ پیاپی ۳/ ۶۳، ۱۵۱- ۱۷۷٫

 

1. 1. نوروش، ایرج و صادقیان آژیری، قادر (۱۳۷۸). تحقیقی پیرامون محتوای اطلاعاتی اعداد حسابداری در گزارشگری درون­سازمانی، فصلنامه بررسی­های حسابداری و حسابرسی، شماره ۲۶ و ۲۷: ۱۳۴- ۱۴۴٫

 

 

دستکاری رویدادهای مالی واقعی (با هدف افزایش سود دوره جاری) ممکن است موجب کاهش ارزش شرکت گردد؛ زیرا چنین فعالیت‌هایی می‌ تواند روی جریان‌های نقدی دوره‌های آتی تاثیر منفی بگذارد. به عنوان مثال، کاهش قیمت فروش محصولات به منظور افزایش حجم فروش موجب می‌شود مشتریان انتظار چنین کاهش‌هایی را در دوره‌های آتی نیز داشته باشند که ممکن است به کاهش حاشیه سود فروش در دوره‌های آتی منجر گردد. تولید اضافی نیز موجب افزایش موجودی کالا و هزینه‌های نگهداری می‌گردد (گراهام و همکاران،^[۷۵] ۲۰۰۵).
مدیریت سود از طریق رویددادهای مالی واقعی و مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی دارای برخی تفاوت های اساسی می باشند. یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های این دو روش این است که کشف مدیریت سود از طریق رویدادهای مالی واقعی توسط ذی‌نفعان، مراجع قانونی و حسابرسان مشکل‌تر و در نتیجه احتمال مطرح شدن آن در دادگاه‌های حقوقی نیز بسیار کمتر خواهد بود. دلیل این امر، این است که مدیریت سود از طریق رویدادهای مالی واقعی بسیار غیر‌شفاف‌تر از مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی می‌باشد و در حالی‌که دستکاری اقلام تعهدی به احتمال زیاد توسط حسابرسان و بازرسان شناسایی می‌شود که این موضوع انگیزه مدیران را برای دستکاری رویدادهای مالی واقعی افزایش می‌دهد (کریشنان،^[۷۶] ۲۰۰۳؛ میزیک و جاکوبسن،^[۷۷] ۲۰۰۷؛ یو،^[۷۸] ۲۰۰۸).

از دیگر تفاوت های مهم دو روش مذکور در این است که مدیریت سود از طریق رویدادهای مالی واقعی بر خلاف مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی عمدتا در طول سال مالی اتفاق می‌افتد. زمانی‌که مدیر پیش‌بینی می‌کند که به سود مورد نظر نخواهد رسید و در استفاده از دستکاری اقلام تعهدی نیز با محدودیت‌هایی مواجه می‌باشد اقدام به دستکاری رویدادهای مالی واقعی می کند. برای رسیدن به یک هدف سود مشخص، مدیران می‌توانند تا پایان سال مالی منتظر بمانند و از اقلام تعهدی اختیاری به منظور مدیریت سود استفاده نمایند. اما خطر این روش در این است که ممکن است میزانی که باید دستکاری شود بزرگتر از اقلام تعهدی اختیاری موجود باشد. در نتیجه ممکن است سود مورد نظر(هدف) در پایان سال مالی با بهره گرفتن از این روش بدست نیاید. بنابراین مدیران این خطر را با دستکاری رویدادهای مالی واقعی در طول سال مالی کاهش می‌دهند (یو، ۲۰۰۸).
۲-۲-۸- مدیریت سود بر مبنای اقلام تعهدی^[۷۹]
طی پژوهش‌های انجام یافته توسط محققین، اقلام تعهدی نقش مهمی در مدیریت سود دارند. اقلام تعهدی(معوقات) معرف تفاوت بین سود حسابداری و جریان نقد عملیاتی می‌باشد. با توجه به اینکه دستکاری جریان نقد حاصل از عملیات کاری دشوار است اکثر مدیران از طریق دستکاری اقلام تعهدی دست به مدیریت سود می‌زنند. اقلام تعهدی از دو جزء اقلام تعهدی اختیاری و اقلام تعهدی غیر اختیاری تشکیل شده است. مدیریت سود می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام پذیرد. اما با توجه به اینکه مدیران شرکت‌ها به راحتی می‌توانند اقلام تعهدی اختیاری را دستکاری کنند، لذا اقلام مذکور می‌تواند به عنوان معیاری از مدیریت سود از اهمیت خاصی برخوردار باشد.
۲-۲-۸-۱- فرضیه مبتنی بر ارائه اطلاعات گمراه کننده
تصمیم گیرندگانی که نمی تواند به صورت مستقیم، بررویدادهای مورد مشاهده تکیه نمایند،از اطلاعات حسابداری استفاده می کنند و اصولا اطلاعات حسابداری چیزی جز"جانشین یا عضو علی البدل” برای پدیده های واقعی نیست.دستکاری در اطلاعات حسابداری برای تصمیم گیرندگان این فرصت را به وجود می آورد تا نوع پیامی را مخابره نمایند که به پنداشت های مردم درباره عملکرد مدیریت شکل دهد واین کار از طریق مقررات گمراه کننده،پیچیده و دلبخواه میسر می گردد. فرضیه مبتنی بر ارائه اطلاعات گمراه کننده که به وسیله روساین^[۸۰] ارائه شد موید این است “که این مسئله یک امر تصادفی نیست بلکه بر عکس،نتیجه مقررات گزارشگری انعطاف پذیر و مبتکرانه است که به وسیله تدوین کنندگان استانداردها ارائه می شود.یعنی همان کسانی که در تسخیر اجرا کنندگان آگاه به مقررات و کسانی دیگر هستند که درگیر فرایند گزارشگری مالی می باشند". مقصود از” در تسخیر “دیگران بودن،فرآیندی است که در آن هدف اصلی مقررات که حمایت از استفاده کنندگان است،معکوس می گردد و به نفع تمامی کسانی تمام می شود که مجری مقررات هستند (ریاحی بلکویی،۱۳۸۱).
۲-۲-۸-۲- فرضیه های تحقیقات اثباتی
به نظر نیکومرام و بنی مهد (۱۳۸۸)، غالباً سه فرضیه اصلی در متون حسابداری و مباحث تئوری اثباتی حسابداری برای توضیح و پیش بینی اینکه چرا یک سازمان با یک رویه حسابداری مخالف است و یا از آن حمایت می کند وجود دارد. این سه فرضیه عبارتند از؛
۲-۲-۸-۲- الف- فرضیه پاداش مدیریت
این فرضیه پیش بینی می کند که اگر به مدیر برحسب یکی از معیارهای عملکرد نظیر سود حسابداری، پاداش داده شود، در آن صورت مدیر در تلاش خواهد بود تا از آن گروه از روش های حسابداری استفاده کند که سود را افزایش دهد تا در نتیجه، پاداش او افزایش یابد. اگر مبالغ پرداختی به مدیر بر اساس ارقام حسابداری(مانند سود، فروش، دارایی ها) محاسبه شود، هرگونه تغییر در روش های حسابداری که شرکت از آنها استفاده می کند، ممکن است بر مبالغ پاداش مدیر تاثیرگذار باشد. این تغییر ممکن است به واسطه انتشار استاندارد جدیدی رخ دهد. مثلا استاندارد جدید در مورد چگونگی برخورد با هزینه های تحقیق و توسعه در آمریکا شرکت ها را ملزم می کند که هزینه های مزبور را تماما از سود دوره کم کنند. با این کار سود کاهش می یابد و پاداش پرداختی به مدیران نیز ممکن است تغییر کند. بنابر این مدیران در تلاش خواهند بود تا از رویه های حسابداری استفاده کنند که موجب افزایش پاداش آنها شوند.
واتس و زیمرمن بیان داشته‌اند که مدیران انگیزه‌هایی دارند تا زمانی‌که طرح پاداش وجود دارد، سود‌های آتی را به دوره جاری منتقل کنند. همچنین آنها از قضاوت‌های حسابداری برای افزایش پاداش خود (مبتنی بر سود) استفاده می‌کنند (واتس و زیمرمن،^[۸۱] ۱۹۹۰).
همچنین نتایج برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده از اقلام تعهدی اختیاری برای دستکاری سود در شرکت‌هایی بیشتر به چشم می‌خورد که پاداش مدیران آنها وابسته به قیمت سهام شرکت است (برگاسترسر و فیلیپون،^[۸۲] ۲۰۰۶).
مدیرانی که در آستانه بازنشستگی قرار دارند، تمایل کمی خواهند داشت که مخارج تحقیق و توسعه را بر اساس استاندارد حسابداری به حساب هزینه ببرند. اگرچه به هزینه بردن مخارج تحقیق و توسعه در سال اول منجر به افزایش سود در سال های آتی خواهد شد، اما چون مدیران در آستانه بازنشستگی قرار دارند، تمایلی به کاهش سود و در نتیجه کاهش پاداش خود ندارند زیرا در سال های آتی دیگر در شرکت حضور ندارند تا در سود آن سال ها شریک باشند.
۲-۲-۸-۲- ب- فرضیه بدهی
این فرضیه پیش بینی می کند که نسبت بالای بدهی به سرمایه در شرکت ها به احتمال زیاد موجب خواهد شد تا مدیران از روش های حسابداری برای افزایش سود استفاده کنند. نسبت بالای بدهی به سرمایه منجر می شود که شرکت در قراردادهای بدهی خود با الزامات و شرط هایی از جانب وام دهنده روبرو شود. الزامات مزبور، احتمال نقض قرارداد و وقوع هزینه های ناشی از نکول بدهی را افزایش می دهد. مدیران به واسطه انتخاب روش های حسابداری افزاینده سود، در تلاش هستند تا از الزامات قراردادهای بدهی و هزینه های نکول بکاهند.
از این رو اگر شرکتی با وام دهندگان برای دریافت وام وارد مذاکره شوند و اگر این مذاکره منجر به تنظیم قرار دادهای بدهی مبتنی بر ارقام حسابداری گردد (مثلا در قرارداد، وام گیرنده ملزم به داشتن حد معینی از نسبت بدهی به سرمایه یا نسبت بدهی به دارایی گردد) ، در آن صورت مدیران این انگیزه را دارند تا از روش های حسابداری استفاده نمایند که اثرات بالقوه الزامات قراردادهای بدهی را کم کند؛ مانند استفاده از روش های حسابداری که سود و دارایی ها را افزایش دهد.
۲-۲-۸-۲- ج- فرضیه هزینه سیاسی
بر اساس فرضیه هزینه سیاسی، شرکت های بزرگ به احتمال زیاد در مقایسه با شرکت های کوچک از رویه های حسابداری استفاده می کنند که سود را کمتر نشان دهند. اندازه و بزرگی شرکت شاخصی برای توجه و مدنظر بودن سیاسی است. بر اساس این فرضیه، فرض بر این است که اگر اشخاص طرف قرارداد شرکت ها بدانند که سود حسابداری نشان دهنده تملک انحصاری مالک نسبت به سود است، در آن صورت ممکن است این آگاهی برای شرکت گران تمام شود. از این رو اگر مدیران شرکت ها ببینند که در کانون توجه سیاسی قرار دارد، این انگیزه را دارند تا از روش های حسابداری اقتباس کنندکه سود را کمتر نشان دهند. آنها با اینگونه اعمال و رفتار سعی دارند تا احتمال انجام اقدامات سیاسی علیه شرکت را کاهش دهند و به موجب آن هزینه های مورد انتظار سیاسی کاهش یابد. هزینه هایی که از سوی اتحادیه های کارگری به منظور افزایش دستمزد در پی افزایش سود از شرکت ها درخواست می شود از جمله هزینه های سیاسی است (پورحیدری و همتی،۱۳۸۳).
درآفریقای جنوبی نیز شرکت ها با هزینه های سیاسی بالایی روبرو بودند. تحقیقات انجام شده در این کشور نشان می دهد که درصد بالایی از شرکت های بزرگ صورت ارزش افزوده را منتشر می کنند. در واقع مدیران شرکت های بزرگ، صورت ارزش افزوده را به عنوان ابزاری برای کاهش هزینه های سیاسی تحمیل شده توسط کارکنان، اتحادیه های کارگری و دولت تهیه و منتشر می کنند تا به این وسیله نشان دهند که چه میزان از بازده کل شرکت به عنوان دستمزد به کارکنان، بهره به اعتباردهندگان و مالیات به دولت پرداخت می شود (نیکو مرام و بنی مهد،۱۳۸۸).
۲-۲-۹- مدل‌های اندازه‌گیری اقلام تعهدی
در این بخش برخی از مدل‌های مطرح شده توسط محققین برای تفکیک اقلام تعهدی اختیاری از کل اقلام تعهدی و اندازه‌گیری مدیریت سود توسط این اقلام تشریح می‌گردد؛
۲-۲-۹-۱- مدل اسلون
اسلون^[۸۳] (۱۹۹۶) اقلام تعهدی را به صورت زیر تعریف کرد:
Accruals = ∆CA - ∆CL - DEP
Accruals = (∆AR + ∆INV + ∆OCA) – (∆AP + ∆OCL) – DEP
∆CA: تغییر در دارایی‌های جاری غیر نقدی
∆CL: تغییر در بدهی‌های جاری به جز بدهی‌های کوتاه مدت و مالیات پرداختنی
DEP: استهلاک دارایی‌های مشهود و نامشهود
∆AR: تغییر در حساب‌های دریافتنی
∆INV: تغییر در موجودی کالا
∆OCA: تغییر در سایر دارایی‌های جاری
∆AP: تغییر در حساب‌های پرداختنی
∆OCL: تغییر در سایر بدهی‌های جاری
۲-۲-۹-۲- مدل دی‌آنجلو
دی آنجلو^[۸۴] (۱۹۸۶)، مدل خود را به صورت زیر بیان کرده است.در این مدل فرض بر این است که اقلام تعهدی غیر اختیاری در هر دوره مالی، برابر است با جمع کل اقلام تعهدی سال قبل.به منظور به دست آوردن اقلام تعهدی اختیاری، اقلام تعهدی غیر اختیاری از کل اقلام تعهدی کسر می گردد. مدل دی آنجلو می تواند به عنوان یک مدل خاص از مدل هیلی تصور شود،که در آن، دوره پیش بینی برای اقلام تعهدی غیر اختیاری، به مشاهدات سال قبل محدود شده است.

که در آن:
: کل اقلام تعهدی
: اقلام تعهدی غیر اختیاری
: اقلام تعهدی اختیاری
: اقلام تعهدی دوره قبل (Total Accruals)
: کل دارایی‌های دو دوره قبل
۲-۲-۹-۳- مدل هیلی^[۸۵]
همانطور که در مدل دی‌آنجلو ملاحظه شد، بخش غیر اختیاری اقلام تعهدی را به مشاهدات دوره‌ی قبل محدود می‌سازد در حالیکه هیلی این محدودیت را مرتفع ساخته است. مدل دی‌آنجلو فرض می‌کند که بخش غیر اختیاری اقلام تعهدی از یک گام تصادفی پیروی می‌کند در حالیکه هیلی فرض می‌کند که بخش غیر اختیاری اقلام تعهدی از یک فرایند میانگین معکوس تبعیت می‌کند. هیلی (۱۹۸۵)، مدل خود را به صورت زیر بیان نمود:

که در آن:
: کل اقلام تعهدی
: اقلام تعهدی غیر اختیاری

۲-۹-۱-سرمایه Capital
هر واحد تجاری به منظور تولید یا ارائه خدمات نیازمند پول و سرمایه است تا بتواند دارایی های مورد نیاز را خریداری و هزینه ی عملیات را بپردازد. وجوه لازم برای تامین و راه اندازی یک شرکت از محل عرضه و فروش سهام و یا وام های بلند مدت از جمله وام های بانکی تامین می شود که جزء منابع تامین مالی شرکت به شمار می روند.

شرکت با بهره گرفتن از این سرمایه، اقلام دارایی را تهیه می کنند که مصارف سرمایه تلقی می شوند، این اقلام در سمت راست و منابع تامین مالی در سمت چپ ترازنامه می آیند. به بیان دقیق تر ترازنامه یک شرکت نشان دهنده ی منابع و مصارف سرمایه است و به عنوان مبنایی جهت تعیین میزان سرمایه به کار می رود و بیشتر شبیه به یک حساب پس انداز می باشد. طبق تعریف استیوارت، سرمایه برابر با کلیه وجوه نقدی است که در طول عمر مفید یک واحد تجاری صرف نظر از منایع تامین مالی آن، نام حساب یا اهداف تجاری به درون شرکت وارد شده است.
مهم نیست که سرمایه از طریق بدهی و یا حقوق صاحبان سهام تامین شود، بلکه سوال اصلی این است آیا مدیریت از این وجوه به نحو احسن استفاده می نماید ؟ به عبارت دیگر استفاده بهینه از وجوهی که در حساب سرمایه شرکت دخیره می شود به موفقیت مدیریت شرکت در زمینه کسب عایدات ناشی از سرمایه و نرخ تنزیل عایدات، بستگی دارد. از تعریف استیوارت مشخص می شود که تعریف وی از سرمایه با تعریف حسابداری منطبق نیست بلکه از آن به سرمایه اقتصادی تعبیر می شود.
استیوارت با تعدیلاتی که پیشنهاد می کند، سرمایه اقتصادی را مطرح می سازد که با تعریف حسابداران منطبق نیست. (محمودزاده، ۱۳۸۹)
۲-۹-۲-سود خالص عملیاتی پس از مالیات NOPAT
این سود پارامتر مهمی است که بازده قابل دستیابی تمامی سرمایه گذاران در واحد تجاری را نمایش می دهد. شایان ذکر است که NOPAT معیاری جهت اندازه گیری سود ناشی از عملیات بوده و استفاده و عدم استفاده از وام تاثیری در آن ندارد. در واقع آنچه اهمیت دارد مولد بودن سرمایه ای است که به کار رفته است و نه روش تامین مالی آن. به عبارت دیگر استیوارت به تفکیک سود عملیاتی و نرخ بازده شرکت از یک طرف و قدرت تامین مالی و هزینه سرمایه شرکت می پردازد. (محمودزاده، ۱۳۸۹)
۲-۹-۳-نرخ بازده کل سرمایه Rate of Return on Total Capital
این نرخ از تقسیم سود عملیاتی پس از مالیات (NOPAT) بر سرمایه (Capital) محاسبه می شود :
و از آن به نرخ بازده خالص دارایی ها (RONA) نیز تعبیر می شود.
اگر بازده وام دهندگان برابر با هزینه بهره و بازده سهام داران برابر با مجموع سود تقسیمی و افزایش قیمت سهام باشد این نرخ، بازده کل سرمایه را مشخص می کند و نه بازده حقوق صاحبان سهام را، زیرا همان گونه که گفته شد NOPAT در محاسبه نرخ بازده سرمایه با تغییر در ترکیب بدهی و سهام شرکت همچنان ثابت می ماند در حالی نرخ بازده صاحبان سهام تحت تاثیر روش تامین مالی و ساختار سرمایه می باشد و به این ترتیب اگر بازده شرکت بیش از بهره وام باشد، و هر چه نسبت بدهی بیشتر باشد نرخ حقوق صاحبان سهام افزایش می یابد و بالعکس اگر نرخ بازده سرمایه شرکت کمتر از نرخ بهره وام باشد، هر چه بدهی بیشتر شود، نرخ بازده صاحبان سهام کاهش می یابد. بنابراین نرخ بازده سرمایه به دلیل حذف کامل تاثیر ساختار مالی در مقایسه با نرخ بازده صاحبان سهام معیار مناسب تری برای بررسی وضعیت عملیاتی شرکت می باشد.
این نرخ میزان سودمندی به کار گرفته شده را صرف نظر از رئوس تامین آن، اندازه گیری می کند و از ثبت های حسابداری تعهداتی و نیز محافظه کاری های افراطی صورت های مالی که باعث بد جلوه دادن عملیات می گردد، آزاد است. به منظور قضاوت درباره عملیات شرکت، بایستی این نرخ را با متوسط نرخ هزینه سرمایه مقایسه کرد. (محمودزاده، ۱۳۸۹)
برای محاسبه نرخ بازده کل سرمایه از دو روش مالی و عملیاتی می توان استفاده کرد.
۲-۹-۳-۱-روش مالی محاسبه نرخ بازده
برای محاسبه Capital و NOPAT، کلیه بدهی های بهره دار به سهام عادی اضافه می گردد و صرفه جویی های مالیاتی نیز به سود حسابداری اضافه می شود.
همچنین معادل های حقوق صاحبان سهام به سهام عادی اضافه و افزایش در معادل های حقوق صاحبان سهام به خالص سود عملیاتی پس از مالیات اضافه می گردد تا Capital و NOPAT، تعدیل شوند. این رویکرد به رویکرد مالی معروف است. در این رویکرد از سمت چپ ترازنامه استفاده می شود که در جدول ۲-۱ مشاهده می شود.
معادل های حقوق صاحبان سهام(Equity Equivalence) یکسری ارزش هایی هستند که در شرکت وجود دارد ولی در ترازنامه و سود و زیان منعکس نمی گردد. برای محاسبه بازده سرمایه بایستی به سود واقعی و سرمایه واقعی برسیم.
جدول (۲-۱)- رویکرد مالی در محاسبه سرمایه و NOPAT

 

سرمایه	خالص سود عملیاتی پس از مالیات (NOPAT)
= سهام عادی	= سود ویژه سهام داران عادی
+ معادل های حقوق صاحبان سهام	+ افزایش در معادل های حقوق صاحبان سهام
= حقوق صاحبان سهام تعدیل شده	= سود خالص عملیاتی
+ سرمایه سهام ممتاز	+ سود سهام ممتاز
+ منافع اقلیت	+ دخیره منافع اقلیت
+ بدهی	+ هزینه بهره پرداختی پس از صرفه جویی مالیاتی

نظریه طرحواره
پردازش توزیع موازی
فراحافظه:تفکر درباره حافظه
کاربرد در تدریس:گسترش حافظه دانش آموزان
طبقه بندی اطلاعات:مفاهیم
صفحات مفهوم
انواع مفاهیم
پیش الگوی مفاهیم
روابط بین مفاهیم:الگوهای شبکه ای حافظه
کاربرد در تدریس:بهبود تدریس مفاهیم
سازماندهی مطالع شخصی به منظور بهبود حافظه
خلاصه
منابع پیشنهادی
پاسخ تمرین ها
نگاه کلی
همه ما چیزهایی درباره حافظه می دانیم.برخی از تجارب را حتی اگر سالها قبل کسب شده باشند،می توانیم به سادگی به یاد آوریم.برخی از مطالب مانند اسامی و تاریخ رویدادها،که دانش آموزان به اجبار در شب امتحان به ذهن خود تحمیل می کند،ظرف چند ساعت فراموش می شوند.دانش آموزان سعی می کنند مطالب زیادی را به خاطر بسپارند،از جمله اسامی آشنایان جدید،شماره تلفن فرد مورد علاقه خویش،بیست کلمه جدید انگلیسی برای امتحان فردا یا فرمول شیمیایی نیتروگلیسرین.

ما هم،مانند معلم ها معتقدیم که دانش باید،حتی سالها پس از آنکه دانش آموزان فارغ التحصیل شدند،برای آنها مفید باشد.تجارب آموزشی هر قدر هم که جالب باشد،اگر در حافظه نماند یا به نحوی به کار نیاید،چندان فایده ای ندارد و ممکن است اصلاً به درد نخورد.معلمان موفق طوری تدریس می کنند که احتمال یادآوری اطلاعات مهم را، حتی مدت ها پس از فراغت از تحصیل رسمی،برای دانش آموز فراهم می آورند.این معلمان چیزی بیش از تغییری موقت در دانش فعلی دانش آموزان انتظار دارند.
یکی از ابعاد کارآمدی معلم رشد درک او از حافظه انسان است.
حافظه
تفکر تنها شامل درک رویدادهای کنونی محیط نیست.تجارب قبلی ما،که از حافظه گرفته می شود،نیز بر نحوه تفسیر ما از وقایع مؤثر است.
پژوهشگران حافظه در مطالعات خویش طیف وسیعی از فعالیت های یادگیری را بررسی کرده اند.برخی از محققان برای مطالعه حافظه بر ساده ترین حالت آن،یعنی یادگیری های فوق الاده ساده تمرکز داشته اند.این دانشمندان آنچه را حافظه طوطی وار حافظه مربوط به کلمات منفرد،تصاویر ساده و هجاها نامیده می شود مطالعه کرده اند.بقیه بیشتر بر سطوح بالاتر حافظه و یادگیری تأکید و نحوه حفظ و نگهداری مفاهیم،اصول و نوشتارها را برای مطالعه انتخاب کرده اند.آنها بر نوعی از حافظه تمرکز داشته اند که اطلاعاتی که در آن جمع آوری و به یاد آورده می شود مشابه تجارب روزانه اکثریت مردم است.این دو روش،همان گونه که خواهیم دید،به نظریه های متفاوتی در زمینه حافظه انجامیده و روش های کاربردی مختلفی را برای معلمان به ارمغان آورده است.
شناخت حافظه به شما کمک می کند تا در انتخاب روش تدریس خود،تصمیمی بگیرید که به بهبود حافظه دانش آموزان منجر شود.به منظور آنکه نظریه های معاصر حافظه را بهتر درک کنید،ما ابتدا چند نظریه را که از آثار اولیه پیشتاز بزرگ تحقیقات تجربی در زمینه حافظه،هرمن ابینگهاوس(۱۹۰۹ - ۱۸۵۰)،اقتباس شده است بررسی خواهیم کرد.این نظریه ها،یعنی نظریه زوال و نظریه تداخل را ابینگهاوس،با بهره گرفتن از روش یادگیری طوطی وار،تدوین و آزمایش کرده است.
حافظه یکی از اولین مسائلی است که مورد توجه روان شناسی بوده است (ابینگهاوس،۱۹۱۳).اولین نظریه روان شناسی حافظه،نظریه زوال است.نظریه زوال ساده،صریح و مبتنی بر معرفت عامه بود:محفوظات انسان با گذشت زمان از بین می رود.در این نظریه حافظه همچون عکسی در نظر گرفته شده است که در آفتاب رها شود.در ابتدا تصویر واضح و روشن است،ولی با گذشت زمان(با قرار گرفتن در معرض آفتاب و باران) به تدریج از بین می رود به نحوی که دیگر قابل تشخیص نیست.این نظریه را می توان به وسیله دو پیش بینی آن آزمایش کرد.اول آنکه هرچه زمان بیشتری از یادگیری مطالب بگذرد،یادآوری سخت تر خواهد شد.دوم آنکه هرچه سرعت عرضه مطالب آموختنی بیشتر باشد،موجب تقویت حافظه می شود،زیرا وقت کمتری برای فراموشی وجود خواهد داشت(یعنی اگر برای عرضه اطلاعات خاصی یک ساعت وقت لازم باشد،شما پنجاه و نه دقیقه فرصت دارید تا بخش اول آن را فراموش کنید،ولی اگر همین اطلاعات در ده دقیقه عرضه شود،شما فقط نه دقیقه فرصت خواهید داشت که قسمت اول آن را از یاد ببرید).
نظریه زوال که نظریه ای ساده و مبتنی بر معرفت عامه بود در تحقیقاتی که در دهه ۱۹۲۰ و اوایل ۱۹۳۰ انجام گرفت نادرست تشخیص داده شد.برای مثال،جنکینز و دالنباخ در تحقیق خود در سال ۱۹۲۴،از دو آزمودنی خواستند تا در دو موقعیت جداگانه فهرست هایی متشکل از ده هجای بی معنا را فرا گیرند.بعد از اینکه افراد اولین فهرست را یاد گرفتند با گذشت یک،دو،چهار و هشت ساعت آنها را آزمایش کردند.یکی از افراد در روز و دیگری در شب در آزمایش شرکت کرد.فردی که در روز در آزمایش شرکت کرد در فاصله بین زمان یادگیری فهرست و زمان آزمایش بیدار بود و فعالیت های روزمره و عادی خود را ادامه داد.فردی که در شب در آزمایش شرکت جست در فاصله بین زمان یادگیری و آزمایش خوابید.پس از تکمیل این مرحله از آزمایش دو فرد مزبور برای یادگیری فهرست دوم جای خود را از نظر زمانی با یکدیگر عوض کردند.
اگر نظریه زوال درست باشد،نباید بین فردی که بیدار مانده بود و فردی که پس از یادگیری خوابیده بود از نظر فراموشی هیچ گونه تفاوتی وجود داشته باشد.زیرا بر اساس نظریه زوال تنها عامل حاکم بر فراموشی،گذشت زمان است.نظریه دیگر این بود که اطلاعات ورودی جدید ممکن است با آنچه از قبل یاد گرفته شده است تداخل کند.اگر این نظریه درست باشد،فردی که در طول آزمایش بیدار مانده بود،به طور حتم،مطالب بیشتری را فراموش می کرد،زیرا در دوره بیداری امکان تعارض بیشتری برای او وجود داشته است.نتایج هر دو مرحله از مطالعه به طور آشکار نظریه تداخل را تأیید کرد.فردی که در هر دو مرحله از آزمایش خوابیده بود از هر ده هجای بی معنا شش هجا را به یاد آورد،در حالی که فردی که بیدا مانده بود فقط یک هجا از ده هجا را به یاد داشت.
بنابراین،نظریه زوال نمی تواند جوابگوی پدیده های قابل مشاهده در تحقیقات مربوط به حافظه باشد.نظریه ای که نتواند آنچه را در آزمایش ها رخ می دهد توضیح دهد متروک می شود و دانشمندان باید در پی طراحی نظریه های جدیدتری باشند که بتواند آنچه را مشاهده شده است تفسیر کند.در این مورد نظریه زوال کنار گذاشته شد و نظریه دیگری که می توانست نتایج آزمایش را بهتر تفسیر کند،یعنی نظریه تداخل،جای آن را گرفت.
نظریه تداخل
پدیده تداخل یک یادگیری با یادگیری دیگر را تداخل می گویند.نظریه تداخل از زمان تنظیم اولیه آن به وسیله جنکینز و دالنباخ(۱۹۲۴)،در اختیار ماست.محققان هنوز نظریه تداخل را برای توضیح دلیل فراموشی سریع مطالبی چون فهرست کلمات و اسامی معتبر می دانند و بنابراین در کار معلمان درس تأثیرات ضمنی مستقیم داشته است.البته،به نظر می رسد این نظریه در زمینه یادگیری معنادار کاربرد کمتری داشته باشد.
به طور مشخص،بر اساس نظریه تداخل،علت اینکه انسان با گذشت زمان دچار فراموشی می شود این است که اطلاعات جدید و متضاد وارد حافظه می شود و با یادگیری های قبلی او تداخل می کند.گذشت زمان عامل مهمی نیست و به جای آن میزان اطلاعاتی که فرد در یک فاصله زمانی خاص در حافظه خویش پردازش می کند عامل مهم فراموشی است.
برای مثال،بر اساس نظریه تداخل،تفسیر فراموشی در مورد یکی از تجارب روزانه به شرح زیر چنین است:فرض کنید شما در یک دوره تحصیلی،درس ادبیات فارسی و درس تاریخ ایران هر دو را انتخاب کرده اید و اتفاقاً استادان شما اولین آزمون هر دو درس را در یک روز برگزار خواهند کرد.ب روش معمول،شما بیشتر شب امتحان درس می خوانید.ابتدا چند ساعت ادبیات و سپس تاریخ را مطالعه می کنید.خیلی خسته به خواب می روید و تا چند دقیقه قبل از امتحان ادبیات می خوابید.به سرعت خود را به کلاس می رسانید و حداکثر تلاش خود را انجام می دهید تا امتحان را با موفقیت بگذرانید.در امتحان ادبیات با چند مورد فراموشی رو به رو می شوید و برخی اسامی و تاریخ ها را از ادرس تاریخ با اطلاعات مربوط به درس ادبیات مخلوط می کنید.
این مورد نوع تداخل پس گستر یا بازگشت به عقب را نشان می دهد،یعنی یادگیری بعدی با یادآوری یادگیری قبلی تداخل می کند:
تداخل پس گستر
یادگیری تکلیف # ۱ یادگیری تکلیف # ۲ یادآوری تکلیف #۱
یادگیری تکلیف #۲.یادگیری تکلیف # ۱ را تضعیف می کند.
مطالعات مربوط به تداخل پس گستر نشان می دهد کسانی که در فاصله یادگیری مطالب (یادگیری تکلیف ۱) تا یادآوری آن(یادآوری تکلیف ۱)،مطالب جدیدی را برای یادگیری(تکلیف ۲)،دریافت کرده اند،مطالب اولیه را کمتر از کسانی به یاد می آورند که در این فاصله مطلب جدیدی نیاموخته اند(نک.چچایل،۱۹۸۷).تقریباً،برخلاف مطالعاتی که در مثال ما آمد،همه مطالعات مربوط به تداخل در آزمایشگاه انجام گرفته است،ودر آنها فهرستی از هجاهای بی معنا(مانند paz,nic,xom) اسامی حفظ کردنی را همراهی کرده است.این روش که به آثار ابینگهاوس(ابینگهاوس،۱۹۱۳)، بر می گردد،بدین منظور به کار می رود که احتمال تأثیر دانش قبلی فرد آزمودنی را در یادگیری بعدی او تقلیل دهد.
نوع دیگر تداخل،تداخل پیش گستر است که در زندگی روزمره ما زمانی اتفاق می افتد که اطلاعات قبلی ما با یادگیری کنونی ما تداخل کند.
تداخل پیش گستر
یادگیری تکلیف # ۱ یادگیری تکلیف # ۲ یادآوری تکلیف #۲
یادگیری تکلیف #۱یادآوری تکلیف # ۲ را تضعیف می کند.
در هر دو نوع تداخل،مشابهت تکالیف یادگیری در میزان بروز تداخل تأثیر می گذارد(چچایل،۱۹۸۷؛دمپستر،۱۹۸۵).به طور کلی هرچه تکالیف یادگیری شبیه تر باشند،احتمال تداخل بیشتر است.اگر شما مواظب باشید که ابتدا فهرستی از اعداد را حفظ کنید و سپس دومین فهرست اعداد را به خاطر بسپارید،احتمال تداخل بیشتر از زمانی خواهد بود که ابتدا فهرستی از اسامی و سپس فهرستی از اعداد را به خاطر بسپارید.
تلاش زیادی برای توضیح تداخل پیش گستر انجام گرفته است(نک.چچایل،۱۹۸۷؛ دورنیک،۱۹۸۳؛ویکنز،مودی و ویدولید،۱۹۸۵)تا به این سؤال پاسخ داده شود که چرا یادگیری های قبلی با آموخته های جدید تداخل می کند،ولی هیچ یک از این توضیحات به طور کامل با یاقته های تجربی مطابقت ندارد.با وجود این،نظریه تداخل پیش گستر هنوز به حیات خود ادامه می دهد،اما پیش بینی های آن به طور کامل مورد تأیید محققان نیست (برای ملاحظه تلاشهای جدید برای توضیح پدیده تداخل پیش گستر،بر اساس دیدگاه های معاصر،نک.چچایل،۱۹۸۷).در حالی که نظریه تداخل برای فهم حافظه طوطی وار معتبر به نظر می رسد،ولی قابلیت خود را برای کاربرد در سطوح بالاتر یادگیری نشان نداده است.به همین دلیل،دیدگاه های نظری دیگری ضرورت یافته است که بتواند چگونگی یادآوری و یا فراموشی مفاهیم،اصول،قواعد و سایر سطوح بالای یادگیری را توضیح دهد.ما پس از آنکه راه های معنادار تر کردن موادی را که معمولاً به روش طوطی وار فرا می گیریم مرور کردیم،این نظریه ها را بررسی خواهیم کرد.
یادیاری:معنادار کردن مواد بی معنا
برای اینکه یادگیری جدید مفید و مؤثر باشد،باید به نحو مناسبی با اطلاعات موجود در حافظه دراز مدت ارتباط یابد.متأسفانه همه مطالب در زمان یادگیری برای دانش آموزان بامعنا نیست.مثلاً اغلب،از دانش آموزان خارجی خواسته می شود که تعداد زیادی از لغات را حفظ کنند،از دانش آموزان کلاسهای دوم و سوم خواسته می شود که واقعیات ریاضی را(مانند ۱۸ = ۹ + ۹ ، ۶۳ = ۹ * ۷) فرا گیرند،از نوآوران مبتدی شیمی خواسته می شود که جدول تناوبی عناصر شیمیایی را بیاموزند.این گونه مطالب باید به خوبی آموخته شوند،ولی اغلب بسیار دشوار است که بتوان آنها را برای دانش آموزان با معنا کرد.
یکی از راه های ایجاد رابطه بین مطالب «کم معنا» و مطالب «بامعنا» استفاده از یادیارها یا روش های کمک به حافظه است.یادیارها عبارت اند از قافیه ها،کلمات، تصاویر و هر مطلب آشنایی که به همراه اطلاعات جدید آورده می شود تا آن را قابل حفظ سازد(کارنی،لوین و موریسون،۱۹۸۸؛هیگبی و کونای هیرا،۱۹۸۵).برای یادآوری قواعد صرف و نحو یا املا از نظم شعری به منزله یادیار استفاده می شود و یا نوآموز موسیقی برای یادآوری کلیدهای موسیقی از شعر کمک می گیرد.معلمان معمولاً از یادیارها در تدریس خود استفاده می کنند(کارنی و دیگران،۱۹۸۸؛هیگبی و کونای هیرا،۱۹۸۵) و دانش آموزان نیز،بر اساس گزارش خودشان،اغلب برای یادگیری اطلاعات جدید از یادیارها بهره می گیرند(کیل پاتریک،۱۹۸۵).
در مؤثر ترین نوع یادیار از تصاویر ذهنی استفاده می شود(لوین،۱۹۸۵).توصیه به دانش آموزان که از تصاویر ذهنی استفاده کنند،ابزار یادیار نیرومندی را در اختیار ایشان می گذارد.همان گونه که آزارلو و بگ(۱۹۸۸) مشاهده کرده اند تصویر ممکن است یادآوری بسیاری از انواع مطالب را به نحو معناداری افزایش دهد.دانش آموزان می توانند چند روش نسبتاً ساده از روش های یادیاری به وسیله تصاویر ذهنی را بیاموزند و در یادآوری بسیاری از اطلاعات مورد استفاده قرار دهند(گلوور،تیم، دیلاف و روجرز،۱۹۸۷؛پرسلی،۱۹۸۵).چهار نوع از این روشها عبارت اند از:روش پیوند،روش تخصیص جایگاه،روش چنگک یا قلاب و روش کلید واژه.
روش پیوند:روش پیوند به خصوص برای یادگیری فهرستی از اقلام مناسب است.در این روش یادگیرنده برای هریک از اقلامی که باید به خاطر بسپارد یک تصویر ذهنی در نظر می گیرد.آنگاه،تصور می شود که هریک از این تصاویر با تصویر بعدی فهرست در تعامل است.به این ترتیب،تصاویر به طور تخیلی با یکدیگر پیوند می خورند.در یک مثال ساده،اگر شما بخواهید به خاطر بسپارسید که اقلام مرغ،پنیر، سیب و سپ را از فروشگا مواد غذایی بخرید،ممکن است در ذهن خود سلسله حوادثی را تصور کنید که طی آن یک مرغ قطعه ای پنیر را برمی دارد و آن را خرد می کند و روی سیب قرار می دهد و آنگاه سیب را در کاسه سوپ می اندازد.این تصاویر که پیوند متقابل دارند احتمال یادآوری یک تصویر را از روی تصویر دیگر افزایش می دهند.یکی از مزایای بزرگ این روش سادگی آن است.در این روش ضرورت یادگیری یک طرح خارجی و یا مطالب دیگر وجود ندارد.
روش تخصیص جایگاه:تاریخ روش تخصیص جایگاه به یونان باستان برمی گردد.به نظر بوور(۱۹۷۰) سیسرو۱ ریشه این روش را به شاعر یونانی،سیمونیدس۲ نسبت می دهد.شاعر یونان باستان شعری را در جمع میهمانان در یک ضیافت بزرگ خوانده بود.او بعد از قرائت شعر به خارج سالن فراخوانده شد و بلافاصله سقف سالن بزرگ فروریخت و هرکس که در داخل سالن بود کشته شد.اجساد چنان متلاشی شده بود که تشخیص آنها حتی برای اقوامشان ممکن نبود.سیمونیدس پا پیش نهاد و موفق شد با بهره گرفتن از آنچه از جای نشستن افراد در آن سالن بزرگ به یاد می آورد نام تک تک آنها را مشخص سازد.این داستان محققان حافظه را به روش خاصی برای حفظ و یادسپاری هدایت کرد:قرار دادن تصاویر ذهنی اشیا در کنار یکدیگر به نحوی که مجموعه آنها ترکیبی آشنا تشکیل و یادآوری را ممکن سازد.
کاربرد جدید روش تخصیص جایگاه به این صورت است که ابتدا یادگیرنده درباره مجموعه ای بین ده تا بیست نقطه که به خوبی با آنها آشناست فکر می کند(مانند نقاط مهم موجود در مسیری که هر روز طی می کند،اتاقهای خانه مسکونی،یا جاهای مختلف در محوطه دانشگاه)و آن گاه هریک از اقلامی را که باید به یاد بسپارد در یکی از جایگاههای فوق قرار می دهد.معمولاً به یاد گیرندگان توصیه می شود که تصور کنند خودشان در حالقدم زدن و بازدید از هریک از این جایگاهها هستند.در طول این «قدم زدن»،فرد هریک از اقلام فهرست مورد یادگیری را در حالی که در یکی جایگاهها قرار گرفته است در نظر خویش مجسم می کند.برای یادآوری اقلام،از یادگیرنده خواسته می شود که در طول مسیر یک بار دیگر حرکت کند و به هریک از جایگاهها نگاه کند تا اقلام نهاده شده در هر یک از آنها را به یاد آورد.معمولاً،این روش به یاد گیرنده کمک می کند که هم اقلام را به یاد بیاورد و هم آنها را در نظم مناسبی قرار دهد،زیرا حرکت در طول مسیر به فرد کمک می کند که اقلام را در ترتیب صحیحی به خاطر بسپارد.

تلفیق تدوین و ارائه لایحه بودجه وزارت نیرو.
نظارت دقیق مستمر و موثر بر اجرای برنامه .
تهیه و تدوین گزارش عملکرد برنامه.
تدوین سیاستهای تشویقی و حمایت از بخش خصوصی و سرمایهگذاری غیر دولتی و خارجی.
برنامه ریزی جهت اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و خصوصی سازی صنعت.
مطالعات و بررسی ظرفیتهای داخلی صنعت آب و برق.
تدوین سیاستهای توسعه کار آفرینی در وزارت نیرو.
انجام امور مربوط به دبیرخانه مجامع عمومی شرکتها ی تابعه.
نظارت بر قرار دادهای مرتبط با صنعت آب و برق.
مطالعات و بررسی اقتصاد کلان صنعت آب و برق.
مطالعات و بررسی بازار بین اللملی مرتبط با وزارت نیرو.
تنظیم سیاستها و روابط اقتصاد خارجی وزارت نیرو.
تدوین سیاستهای تشویقی و حمایت از صادر کنندگان مرتبط با صنعت آب و برق.
تدوین سیاستهای راهبری بازار آب و برق.
تنظیم مقررات مربوط به بازار آب و برق.
تدوین استقرار سیاستهای توسعه رقابت در بازارهای آب و برق.
مطالعات و آینده نگری همه جانبه شرایط محیطی و جهانی صنعت آب و برق.
تدوین برنامه دور برد و راهبردی وزارت نیرو.
تلفیق برنامه های کوتاه مدت و میان مدت بخشهای مختلف صنعت آب و برق.
تلفیق تدوین و ارائه لایحه بودجه وزارت نیرو.
نظارت دقیق مستمر و موثر بر اجرای برنامه.
تهیه و تدوین گزارش عملکرد برنامه.
تدوین سیاستهای تشویقی و حمایت از بخش خصوصی و سرمایه گذاری غیر دولتی و خارجی.
برنامه ریزی جهت اجرای اصل۴۴ قانون اساسی و خصوصی سازی صنعت.
مطالعات و بررسی ظرفیتهای داخلی صنعت آب و برق.
تدوین سیاستهای توسعه کار آفرینی در وزارت نیرو.
انجام امور مربوط به دبیرخانه مجامع عمومی شرکتهای تابعه.
نظارت بر قرار دادهای مرتبط با صنعت آب و برق.
مطالعات و بررسی اقتصاد کلان صنعت آب و برق.
مطالعات و بررسی بازار بین المللی مرتبط با وزارت نیرو.
تنظیم سیاستها و روابط اقتصاد خارجی وزارت نیرو.
تدوین سیاستهای تشویقی و حمایتی از صادرکنندگان مرتبط با صنعت آب و برق.
تدوین سیاستهای راهبری بازار آب وبرق.
تنظیم مقررات مربوط به بازار آب و برق.
تدوین و استقرار سیاستهای توسعه رقابت در بازارهای آب و برق.
وظایف حاکمیتی بخش انرژی
سیاستگذاری و برنامه ریزی در زمینه صیانت و بهره برداری بهینه از منابع انرژی کشور.
برنامه ریزی کلان انرژی کشور به منظور حصول اطمینان از تامین و عرصه انرژی مورد نیاز بخشهای گوناگون.
سیاستگذاری و برنامه ریزی برای شناسایی و در اخیتار گرفتن انرژی های دست نیافته (انرژی های نو) و حمایت و ترویج کاربرد آن.

نظارت بر نحوه استفاده از انواع انرژی به منظور رعایت رفاه مردم و حفظ منابع انرژی کشور.
تعیین الگوی مصرف انواع انرژی با رعایت مصالح کشور و حفظ حقوق مردم .
سیاستگذاری و برنامه ریزی به منظور مدیریت مصرف انرژی.
تدوین استانداردها و مقررات لازم برای تولید مصرف و تبدیل انرژی در کلیه بخشهای اقتصادی و اجتماعی.
حمایت از توسعه تحیقیقات کاربردی فن آوری و منابع انسانی در بخش انرژی.
تولید آمار و اطلاعات پایه بخش انرژی و تسهیل دسترسی به آنها.
برنامه ریزی برای اصلاح ساختار مصرف انرژی و اعطای تسهیلات مالی و فنی لازم در بخش انرژی .
حذف انحصار ایجاد و توسعه رقابت و حمایت از بخش غیر دولتی برای مشارکت در فعالیتهای بخش انرژی با هدف افزایش کارائی و حفظ حقوق مردم.
تهیه تدوین و پیشنهاد قوانین مرتبط با بخش انرژی.
تعیین نرخ انواع انرژی.
کاهش شفاف سازی و هدفمند کردن یارانه.
ارزیابی رضایت مشترکین و سیاستهای بهبود آن.

(این مقاله، متن خطابه‌ای است که ژیلبر لازار در بیست و پنجمین کنگره خاورشناسان که در تابستان سال ۱۳۳۹ در مسکو تشکیل شد؛ ایراد کردند.)
اَشکال مختلف زبان فارسی در سده دهم و یازدهم میلادی؛ قلمرو زبان فارسی در سده دهم و یازدهم میلادی؛ بهترین روش مطالعه مشخصات لهجه‌ها.

 

• • لاهوتی، حسن. “ترجمه جملات ساده و سبک سخن". مترجم. س۹. ش۳۲ـ۳۳. بهارـ زمستان ۱۳۷۹،ص؟.*

 

• • ــــــ . “ترجمه جملات مجهول انگلیسی به فارسی و حرف اضافه by در این جملات". مترجم. س۵. ش۱۹. پاییز ۱۳۷۴، ص۳۰ـ۴۰.

 

تبدیل جمله مجهول انگلیسی به معلوم فارسی؛ قراردادن معادل مناسب در برابر حرف اضافه by؛ تغییر فعل واژگانی به متضاد آن.

 

• • لباف خانیکی، مجید. “ساختمان فعل در گویش روستای خانیک"، در هم‌اندیشی گویش‌شناسی ایرانی (۱۳۸۰)، چکیده مقالات نخستین هم‌اندیشی گویش‌شناسی ایران. [بی‌‌جا: بی‌نا]، ۱۳۸۰، ص۳۲.*

 

• • ــــــ . “صرف فعل در گویش روستای خانیک". خراسان‌پژوهی. س۲. ش۱. پیاپی ۳. بهارـ تابستان ۱۳۷۸، ص۸۹ـ۱۰۰.

 

صرف افعال مرکب؛ شناوربودن شناسه فعل در طول جمله؛ شباهت‌های صرفی گویش خانیک با گویش‌های دیگر فارسی.

 

• • لسانی، حسین. “بحثی درباره زبان دری". مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران. س۲۱. ش۴. پیاپی ۸۸ . زمستان ۱۳۵۳، ص۱۳۵ـ۱۴۶.

 

منشاء فارسی دری؛ چکیده‌ای از مباحث استادان و محققان و نوشته‌های کهن.

 

• • ــــــ . “تکواژه‌شناسی زبان روسی و مقایسه آن با تکواژه‌شناسی زبان فارسی". پژوهش زبان‌های خارجی. نشریه دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه تهران. پیاپی ۱۳. پاییزـ زمستان ۱۳۸۱، ص۱۱۹ـ۱۲۹.

 

تک‌واژه؛ پیشوند؛ پسوند؛ میان‌وند؛ پایان‌وند؛ پی‌واژه.

 

• • ــــــ . “مقایسه پیوندهای KOTOPIЙ, ЧTO, ЧOбbI در زبان روسی با معادل آنها در زبان فارسی". مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. س۳۴. ش۳ـ۴. پیاپی ۱۳۴ـ۱۳۵. پاییزـ زمستان ۱۳۸۰ (تاریخ انتشار: ۱۳۸۱)، ص۹۱۷ـ۹۲۸.

 

سه معادل برای پیوند “که” در زبان روسی؛ وجه تمایز این سه پیوند در زبان روسی؛ بررسی طرز بیان این سه پیوند در زبان فارسی.

 

• • لطفی، احمدرضا. “تکامل زبان میانی و پیش‌بینی‌های دستور همگانی". زبان و ادب. س۱. ش۲. ۱۳۷۶، ص ۶۴ـ۸۳ .

 

تحقیقات زایشی در یادگیری زبان دوم: تئوری و عمل؛ تحقیق حاضر: پارامتر حذف فاعل.

 

• • لطفی‌ پورساعدی، کاظم [پورساعدی/ ساعدی]. “بررسی زبان مؤدبانه در فارسی کنونی از نظر جامعه‌شناسی زبان". مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. س۱۶. ش۲. پیاپی ۶۲. تابستان ۱۳۶۲، ص۲۷۱ـ۲۹۱.

 

۱ـ علت رفتارمؤدبانه ۲ـ مطالعه زبان در رابطه با رفتارمؤدبانه ۳ـ نمودهای صوری زبان مؤدبانه ۴ـ شرایط کاربرد و معناشناسی در زبان.

 

• • ــــــ . “زبان شناسی و دستور زبان آموزشی". نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز. س۳۱. ش۴. پیاپی ۱۳۰. زمستان ۱۳۶۲، ص۱۰۳ـ۱۳۸.

 

۱ـ زبان‌شناسی و زبان ۲ـ نگاهی اجمالی به مطالعات زبان‌شناسی ۳ـ نظری اجمالی به مطالعات انجام یافته در دستور زبان فارسی ۴ـ پیشنهادهایی در مورد اصول صحیح‌تر نگارش دستور زبان.

 

• • ــــــ . “سببیت در زبان فارسی امروز، یک بررسی زایا ـ گشتاری". نشریه ادبیات و علوم انسانی تبریز. س۲۹. پیاپی ۱۲۳. پاییز ۲۵۳۶=۱۳۵۶، ص۳۸۱ـ۴۰۶.

 

۱ـ مقدمه ۲ـ‌جمله سببی ۳ـ‌تکواژ سببی در زبان‌فارسی و تظاهر صوری آن ۴ـ ساختمان ژرفایی جملات سببی در زبان فارسی ۵ـ گشتارهای سببی.

 

• • لکوک، پیر. “گویش ابوزید آباد"، در جلسات سخنرانی و بحث درباره زبان فارسی (تهران، آبان‌ماه ۱۳۵۱)، سخنرانی‌های سومین دوره جلسات سخنرانی و بحث درباره زبان فارسی. تهران: اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر، ۱۳۵۳، ص۲۱۵ـ۲۳۶.

 

دستگاه واج‌شناسی؛ نکات دستوری درباره اسم، صفت و فعل.

 

• • لنگرودی، امیر. “اسم ذات و اسم معنی در زبان فارسی". ادبستان. ش۴۳. تیر ۱۳۷۲، ص ۱۱۸ـ۱۱۹.

 

جستجوی تأثیر و عدم تأثیر اسماء ذات و معنی در مباحث مختلف دستوری؛ ذکر بیست و نه پیشوند و پسوند و ارتباط با اسم ذات و معنی.

 

• • لوایی، محمدعلی. توانایی زبان فارسی: “توانایی زبان فارسی". تهران: [بی‌نا]، ۱۳۲۶، ص ۱ـ۲۹.

 

• وقتی نمرات خام دو فرم یک آزمون همتراز می شوند باید توزیع فروانی شرطی نمره آزمون اولی در یک سطح توانایی معین برابر با توزیع فراوانی شرطی نمره انتقال یافته درآن سطح توانایی باشد.

 

• نمرات خام دو آزمون فاقد پایایی صرفا زمانی می توانند همتراز شوندکه دو آزمون کاملا با هم موازی باشند.

 

• نمرات خام دو آزمون کاملا پایا که ویژگی یکسانی را اندازه می نمایند به راحتی قابل همتراز شدن هستند.

 

• نمرات خام آزمون هایی که سطوح دشواری متفاوتی دارند قابل همتراز شدن نیستند.

 

در مجموع با توجه به مباحث مطرح شده چنین می توان گفت که: همتراز سازی نسخه های متعدد یک آزمون در صورت تحقیق برخی شرایط امکان پذیر می باشد. این شرایط عبارتند از:
۱- تقارن ۲- تغییر ناپذیری و ۳- برابری.
رویتر وکمپ (۲۰۰۳)ویژگی های همتراز سازی را شامل موارد زیر می دانند؛
۱) توانایی یکسان^[۴۷]
این ویژگی به عنوان ویژگی اصلی و ضروری همترازسازی به شمار می آید و بدین معنی است که فرم های جایگزین تست باید یک چیز (توانایی، پیشرفت یا قدرت) را اندازه گیری کنند (کمپ، ۲۰۰۳).
۲) برابری^[۴۸]
برای هر گروه فرضی از اشخاص یا آزمودنی ها با توانایی یکسان، توزیع فراوانی شرطی نمرات تبدیل شده در یکی از فرم ها (تست y) ، با توزیع فروانی شرطی نمرات تبدیل نشده در فرم دیگر (تست X) برابر خواهد (رویتروکمپ، ۲۰۰۱). این ویژگی فقط زمانی برقرار است که فرم x و y کاملاً مشابه باشند، ولی همانطور که قبلاً اشاره شد در عمل ساخت چنین فرم هایی غیر ممکن است. برای رفع این مشکل موریس در ۱۹۸۲ ویژگی برابری ضعیف را ارائه کرد. طبق این ویژگی در یک گروه آزمودنی با یک نمره حقیقی مشخص انتظار می رود میانگین نمرات تبدیل شده فرم x به فرم y، با میانگین نمرات آنها روی فرم y برابر باشد. به طور مثال، اگر آزمودنی هایی با نمره حقیقی معین روی فرم y نمره ۳۰ را کسب می نمایند انتظار می رود میانگین نمره تبدیل شده آنان از فرم x به فرم y نیز ۳۰ باشد.

۳) تغییر ناپذیری جامعه^[۴۹]
تبدیل مقیاس ها یکسان است بدون توجه به نمونه یا گروهی از اشخاص که از جامعه بیرون می آیند. به عبارت دیگر رابطه همترازسازی مستقل از گروه آزمودنی هاست. نتایج مطالعات انجام شده حاکی از آن است که روش های معادل سازی نمرات حقیقی دارای ویژگی تغییر ناپذیری گروه هست ولی تحقق این ویژگی برای روش های معادل سازی وقتی که نمرات مشاهده شده جانشین نمرات حقیقی می شوند، قطعی نیست.
۴- تقارن^[۵۰]
یعنی تبدیل نمرات وارونه پذیر است، معادله تبدیل نمرات از فرم x به فرم y همانند معادله تبدیل نمرات از فرم x به y است (رویتر و کمپ، ۲۰۰۳). با توجه به این ویژگی وقتی دو فرم آزمون معادل باشند. مثلاً اگر نمره خام x از فرم X معادل نمره y در فرم Y باشند، نمره y در فرم Y نیز معادل نمره x در فرم X خواهد بود. وجه تمایز این ویژگی با رگرسیون نیز در همین جا است چون رگرسیون Y روی X با رگرسیون X روی Y متفاوت است.
وجود همه ویژگی ها و شرایط ذکر شده همترازسازی تقریباً نا ممکن است، در بیشتر مواقع یک یا دو تا از شرایط بالا در همترازسازی مورد توجه قرار می گیرند. دو ویژگی تقارن و تغییر ناپذیری جامعه بیشتر از بقیه در نظر گرفته می شوند. (رویتروکمپ، ۲۰۰۳ و پترسن، کولن و هوور، ۱۹۸۹).
طرح های جمع آوری داده ها برای همترازسازی
یکی از جنبه های مهم برای همترازسازی گردآوری داده هاست که باید به گونه ای انجام شود که اولاً از هر گونه تورش مبرا باشد و ثانیاً از نظر وقت، نیرو و هزینه مصرفی تا حد ممکن دقیق باشند. برای گردآوری داده ها مدل های مختلفی توسط انگاف (۱۹۷۱) تشریح شده است که از میان آنها به ۵ روش که موارد استفاده بیشتری دارند اشاره می کنیم. در انتخاب هر یک از این روش ها باید عملیات آماری واجرایی مورد توجه قرار گیرد.
۱) طرح تک گروهی^[۵۱]
در طرح تک گروهی دو فرم از یک آزمون که قرار است معادل شوند، بر روی گروه واحدی از پاسخگویان اجرا می شود. با یک تغییر در این طرح، طرح گروه های معادل پدید می آید. در طرح گروه های معادل هر یک از دو فرم بر روی گروه مجزایی از پاسخگویان اجرا می شود. فرض است که این گروه ها به طور تصادفی انتخاب و معادل شده اند.
۲) طرح یک گروهی با موازنه^[۵۲]
در این طرح آزمودنی ها به طور تصادفی به دو نیم گروه تقسیم می شوند و روی هر دو نیم گروه فرمهای X و Y به صورت چرخشی اجرا می شود. یعنی نیم گروه نخست ابتدا فرم X را می گیرند سپس فرم Y را دریافت می کنند در حالی که نیم گروه دوم، ابتدا فرم Y و سپس فرم X را دریافت می کنند (رویتروکمپ، ۲۰۰۳).
مهم نیست که دو نیم گروه نمونه مورد نظر دقیقاً با یکدیگر مطابقت نماید، مزیت عمده مدل این است که میزان دقت آن تا حد زیادی افزایش می یابد و خطاهای نمونه برداری^[۵۳] که به طور کلی منبع عمده عدم دقت در همترازسازی است به طور کامل از بین می رود. بدین ترتیب اثر آشنایی با سوالات در طرح قبلی تا حدودی کنترل می شود. البته این طرح نیز از لحاظ زمان اجرا طولانی است و انگیزه امتحان شونده در تست دوم از بین می رود. چنانچه نتایج همترازسازی حاصل از داده های فرم دوم اجرا مشابه نتایج همترازسازی حاصل از داده های فرم یکم اجرا باشند، مشخص می گردد که اثر اجرای فرم Y بعد از فرم X مانند اجرای فرم X بعد از Y است ولی اگر نتایج متفاوت باشند، داده های فرم دوم (که می تواند فرم X و Y باشد) بی اهمیت تلقی می شود، زیرا ترتیب اجرا در فرم دوم موثر بوده است(کولن و برنان، ۱۹۹۵).
۳) طرح گروه های تصادفی^[۵۴]
در این طرح نیز هر دو فرم X و Y تست روی همه افراد که به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم شده اند اجرا می شود، به دلیل تقسیم تصادفی افراد به زیر گروه فرض بر آن است که زیر گروه ها یکسان هستند و تفاوت حاصل از نمرات دو گروه را می توان به اختلاف سطح دشواری فرم ها نسبت داد زیرا توانایی گروه ها یکسان بوده است. شرط گروه های کاملاً تصادفی باید به دقت رعایت شود تا هیچ گونه تورش نظامداری نتواند نتایج را تحت تاثیر قرار دهد. به همین خاطر در توزیع فرم ها از روش مارپیچ^[۵۵] استفاده می شود. یعنی فرم ها به صورت یک در میان بین آزمودنی هایی که به صورت تصادفی در محل برگزاری آزمون مستقر هستند توزیع می شود. در این طرح هر آزمودنی فقط به یک فرم پاسخ می دهد و مشکل مدت زمان اجرا از بین می رود (کولن وبرنان، ۱۹۹۵). همچنین در این طرح مشکل تست آشنایی و اثر خستگی از بین می رود (کمپ، ۲۰۰۳).
۴) طرح گروه های تصادفی با سوالات مشترک ^[۵۶]
در این طرح به همه افراد یک تست V که به طور عملی با تست های X و Y یکسان است ارائه می شود، به این آزمون مشترک تست لنگر نیز می گویند، فرم X و تست V روی نمونه ای از اشخاص اجرا می شوند، و فرم Y به همرا ه تست V روی نمونه دیگری از اشخاص اجرا میشوند (در اینجا گروه ها به طور تصادفی انتخاب می شوند) تست V مانند فرمهای X و Y تحت تاثیر یادگیری، خستگی و تمرین قرار می گیرد. با بهره گرفتن از این طرح می توان تفاوت های بین گروه ها را کنترل کرد. به عقده لرد وقتی گروه های تصادفی هستند اگر تست لنگر همان توانایی را که دو فرم X و Y اندازه گیری می کنند را نسنجد باز هم می تواند اطلاعات مفیدی به دست دهد و واریانس خطای همترازسازی را کاهش دهد.
۵) طرح گروه های غیر همسان باسوالات مشترک^[۵۷]
در این طرح نیز داده ها همانند طرح قبلی جمع آوری می شوند ولی گروه ها، تصادفی نیستند بلکه غیر همسان یا نابرابرند. این گروه ها توسط آزمونگر تقسیم نشده اند. در طرح های قبلی، فرم های مختلف آزمون به طور همزمان اجرا می شد، ولی به دلیل برخی ملاحظات مثل حفظ ایمنی سوالات و جلوگیری از افشاء شدن آنها اجرای همزمان فرم ها امکان پذیر نیست. در این طرح در فرم X و Y یک مجموعه سوال مشترک دارند و هر یک از فرم ها روی گروهی از آزمودنی ها در زمان های مختلف اجرا می شود. سوالات مشترک این طرح می توانند درونی یا بیرونی باشند.
در این طرح، همسانی گروه های آزمودنی مورد توجه قرار نمی گیرد، بنابراین بین میانگین ها و سایر ویژگی های توزیع نمرات حال از دو فرم آزمون، از ترکیب تفاوت های گروه های آزمودنی و تفاوت فرم های تست حاصل می شود. وظیفه اصلی همتراسازی با بهره گرفتن از این طرح، جدا کردن تفاوت های گروه ها از تفاوت های فرم هاست (کولن وبرنان، ۱۹۹۵).
این طرح بیشتر از سایر طرح ها در همترازسازی استفاده می شود و مهمترین علت استفاده از آن این است که در هر بار اجرای آزمون فقط یک فرم آزمون اجرا می شود و این امر به اجرای آزمون در شرایط عملی و واقعی کاملاً منطبق است. هم چنین بعد از اجرای هر آزمون می توان سوالات غیر مشترک را منتشر نمود (کولن و برنان، ۱۹۵۵).

طرح گروه های تصادفی
طرح تک گروهی

فرم Y
فرم X
نمونه
فرم Y
فرم X
نمونه

*
P₁
*
*
P

*

P₂

بیشتر آنها کمتر از ۱ ساعت از زمان اینترنتی خود را به شبکه‌های اجتماعی اختصاص می‏دهند و بیشتر به فیس‏بوک مراجعه می‏کنند و در شب از شبکه‏های اجتماعی استفاده می‏کنند. افراد از قابلیت‏های شبکه‏های اجتماعی مانند یوتیوب، فلیکر و ویکی‏پدیا استفاده کرده‌اند.
پوری، احسان، «بررسی نقش و تأثیر فیس‏بوک بر شکل‏گیری شبکه‏های اجتماعی از دیدگاه متخصصان و کارشناسان امور رسانه»، پایان‏ نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم ارتباطات، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، ۱۳۸۹٫
محقق در این پژوهش ابتدا به شناخت و توصیف شبکه‏های اجتماعی مجازی به عنوان یک کانال جدید ارتباطی، معرفی کاربردهای آن و توصیف مدل ارتباطی کاربران پرداخته است. هدف اصلی این تحقیق توصیف وسعت تأثیرگذاری ساختار این شبکه‏ها بر هنجارهای رفتاری کاربران آن در فضای واقعی، نقش و موقعیت رهبران فکری، گروه‏های نخستین و ثانویه در بستر شبکه‏های اجتماعی مجازی بررسی شده است.
پژوهش به صورت اسنادی و کتابخانه‏ای انجام شده و از نظرات متخصصان علم ارتباطات و فناوری اطلاعات بهره جسته است. دیدگاه کاربران شبکه‏ اجتماعی فیس‏بوک نیز توسط نظرسنجی از آنها درباره سوالات پژوهش ارائه شده است. سوالات این پژوهش عبارتند از:
مزایا و معایب شبکه‏های اجتماعی چیست؟
استقبال‏کنندگان از شبکه‏های اجتماعی مجازی چه کسانی هستند؟
جایگاه رهبران فکری و گروه‏های نخستین و ثانویه در این شبکه‏ها چگونه است؟
کاربرد شبکه‏های اجتماعی مجازی در حرکت‏های مردمی و تأثیر آن بر افکارعمومی از چه مدل ارتباطی پیروی می‏کند؟
آیا شبکه‏های اجتماعی مجازی نابودکننده اجتماعات انسانی در فضای فیزیکی هستند؟
قوانلوقاجار، مصطفی، «بررسی کارکردهای شبکه‏های اجتماعی با مطالعه موردی فیس‏بوک»، پایان‏ نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم ارتباطات، دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات، ۱۳۸۹٫
در این تحقیق، محقق به بررسی کارکردهای شبکه‏های اجتماعی و با تاکید بر فیس‏بوک پرداخته است. محقق برای پاسخ به پرسش‏های تحقیق، از روش پیمایش استفاده کرده است. برهمین اساس از میان ۶۲۳۷ دانشجوی دانشگاه علوم تحقیقات، از ۹۷۰ نفر سوال شده است.

نتایج تحقیق نشان می‏دهد که میزان سرمایه اجتماعی موجود در شبکه‏ اجتماعی فیس‏بوک کمی بیش از حد متوسط است. این تحقیق نشان می‏دهد که نزدیک به ۴۸ درصد دانشجویان یک دقیقه تا نیم ساعت از وقت خود را در فیس‏بوک می‏گذرانند. همچنین نتایج نشان می‏دهد که اکثریت پاسخگویان (۷۹ درصد) از نام واقعی خود در فیس‏بوک استفاده می‏کنند
نیری، هومن، «شبکه‏های اجتماعی اینترنتی و مشارکت سیاسی»، پایان‏ نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ۱۳۸۹٫
در این پژوهش تأثیرگذاری شبکه‏های اجتماعی اینترنتی بر مشارکت سیاسی کاربرانشان در انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری در ایران مورد بررسی قرار گرفته است. سوال اصلی تحقیق این است که شبکه‏های اجتماعی اینترنتی چه تأثیری بر کمیت و کیفیت مشارکت سیاسی دانشجویان در انتخابات ریاست جمهوری دهم داشته است؟
محقق با فرض اینکه شبکه‏های اجتماعی اینترنتی موجب افزایش مشارکت سیاسی دانشجویان، بویژه مشارکت سیاسی غیرمتعارف آنان (به عنوان مثال شرکت در تجمعات اعتراضی و یا سازماندهی تجمعات اعتراضی) شده است، تحقیق خود را انجام داده است. در این پژوهش که به روش پیمایش انجام شده، داده‏ها از طریق پرسشنامه و با جامعه آماری ۳۸۰ نفر از دانشجویان دانشگاه تهران گردآوری شده است.
نتایج تحقیق نشان می‏دهد که شبکه‏های اجتماعی بیشتر در جهت افزایش مشارکت سیاسی غیرمتعارف دانشجویان تأثیرگذار بوده‏اند و به افزایش مشارکت آنان در کنش‏های مشارکت‏جویانه غیرمتعارف (اعتراضات به نتایج انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری) یاری رسانده‏اند. در چارچوب نظری تحقیق نیز از «فرضیه تقویت» و «فرضیه بسیج» استفاده شده است.
فصل سوم روش شناسی پژوهش
مقدمه
هدف پژوهش علمی کشف واقعیات و برقرار کردن رابطه میان آنها و تبیین شرایط و رویدادها می‏باشد. این تبیین باید به نحوی صورت گیرد که به یک رشته تصمیمات منطقی منجر شود تا در صورت امکان بتوان براساس آن به پیش‏بینی پرداخت. (حافظ‏نیا، ۱۳۷۶، ۱۲)
در هر تحقیق و پژوهش علمی، مشخص کردن هدف یا اهداف تحقیق قدم اول محقق در آغاز راه است. هدفهای تحقیق هر چه روشن تر باشد کار در مراحل بعدی یعنی انتخاب روش تحقیق، ابزار گردآوری اطلاعات و… راحت‌تر به پیش می‌رود.
در این فصل به بیان روش تحقیق، تکنیک یا ابزار تحقیق، جامعه آماری، روش نمونه گیری، تعیین حجم نمونه و روش سنجش پایایی و در نهایت به روش تجزیه و تحلیل داده‌ها خواهیم پرداخت.
۳-۱ روش تحقیق:
هر پژوهشی مستلزم داشتن روش، استفاده از اندیشه و سرانجام حرکت و جستجو می‌باشد. در یک تحقیق درست پژوهشگر بهتر است موضوع، روش، مخاطب و شرایط و ابزار تحقیق خود را معین نماید. روش پژوهش بستگی به موضوع، اهداف پژوهش، فرضیه و امکانات اجرایی آن دارد.
روش تحقیق در این پژوهش پیمایشی است. تحقیق پیمایشی بهترین روش موجود برای آن دسته از پژوهندگان اجتماعی است که علاقمند به جمع‏‏آوری داده‏های اصلی از جمعیت‏های بسیار بزرگی هستند که نمی‏توانند بطور مستقیم آنها را مشاهده کنند. روش پیمایش غالباً با تعیین افرادی که نماینده گروه مورد بررسی هستند (نمونه) و طرح سوالاتی که باید از آنها پرسیده شود آغاز می‏گردد. در این روش محقق هیچ تغییری در جمعیت نمونه ایجاد نمی‏کند، بلکه به دنبال فهم تغییری است که به طور طبیعی رخ داده است و این تغییر با کنترل متغیرها و به دست آوردن همبستگی‏ها و روابط و تفاوت‏های آماری به دست می‏آید. از این رو این مطالعات بر نگرش‏ها، عقاید، پاره‏ای از اطلاعات درباره شرایط زندگی و مقولاتی که افراد را معین و متمایز می‏سازد، متمرکزند. محقق پیمایش با بررسی تغییرات متغیر برحسب موردها و جستجوی ویژگی‏های دیگری که به طور منظم با آن پیوند دارد در پی شناخت علل پدیده‏ها بر می‏آید. بدین ترتیب هدف تحقیق پیمایش آن است که با مقایسه دقیق ویژگی‏های مختلف موردها به استنباط علّی^[۶۲] نایل آید. (دواس، ۱۳۸۸، ۱۵)
۳-۲ جامعه آماری:
جمعیت یا جامعه آماری یا جمعیت مورد مطالعه^[۶۳] عبارت است از مجموعه عنصرهایی که نمونه از آن انتخاب می‏شود (ببی، ۱۳۸۴، ۴۱۷) یا به عبارتی همه اعضای واقعی یا فرضی که علاقمند هستیم یافته‏های پژوهش خود را به آنها تعمیم دهیم. (دلاور، ۱۳۷۴، ۱۱۲)
در این بررسی روزنامه نگاران عضو در شبکه اجتماعی فیس بوک با مشخصه (تحصیلات مرتبط با روزنامه نگاری) جمعیت آماری محسوب می‏شوند. با توجه به اینکه هیچگونه آماردقیقی از تعداد روزنامه نگاران تهرانی در سال جاری موجود نبود و آخرین آمار مربوط به ۲ سال پیش بود و همچنین عدم وجود آمار از تعداد روزنامه نگاران عضو فیس بوک ، لیست روزنامه های در حال انتشار تهران از معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد اخذ گردید ، ودر کلیه روزنامه ها ی در حال انتشار پرسشنامه در میان تحریریه روزنامه پخش گردید تا روزنامه نگاران عضو فیس بوک پرسشنامه را تکمیل نمایند .
۳-۳ حجم نمونه:
به دلیل اینکه آمار دقیقی از روزنامه نگاران عضو در شبکه اجتماعی فیس بوک در دست نبود برای برآورد حجم نمونه از فرمول کوکران که جامعه آماری نامشخص را محاسبه می کند استفاده شده است که تعداد جامعه نمونه ۳۸۴ نفر محاسبه شده است.
۳-۴ روش نمونه‏گیری:
نمونه‏گیری^[۶۴] یعنی انتخاب تعدادی از افراد، حوادث و اشیاء از یک جامعه تعریف شده به عنوان نماینده آن جامعه. به عبارت دیگر نمونه‏گیری عبارت است از انتخاب درصدی از یک جامعه به عنوان نماینده آن جامعه. در بسیاری از تحقیقات، محقق مایل است نمونه تحقیقی را به گونه‏ای انتخاب کند که مطمئن باشد زیرگروه‏ها با همان نسبتی که در جامعه وجود دارند به عنوان نماینده جامعه در نمونه حضور داشته باشند. (دیانی، ۱۳۸۲، ۹۳) در این پژوهش از روش نمونه گیری تصادفی استفاده شده است.
۳-۵ ابزار گردآوری اطلاعات:
در این بررسی از تکنیک پرسشنامه جهت جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. پرسشنامه وسیله ای است که محقق بوسیله آن اطلاعات مورد نیاز را با طرح سؤال به صورتی کتبی از پاسخگو دریافت می کند. پرسشنامه تدوین شده دارای ۱۹ سؤال است که اکثر آنها دارای طیف لیکرت بوده و با بهره گرفتن از نظرات صاحبنظران امر به ویژه اساتید محترم راهنما و مشاور طراحی شده است. شایان ذکر است که پرسشنامه این پژوهش از نوع منظم^[۶۵] و بسته است که منجر به سهولت استخراج نتایج و تسهیل در پاسخگویی می شود.
در این پرسشنامه علاوه بر ویژگی های فردی متغیرهای اصلی پژوهش نیز مورد سنجش قرار گرفته است.
۳-۶ روایی تحقیق:
منظور از روایی یا اعتبار یک مقیاس یا یک ابزار اندازه‏گیری، پاسخ به این سوال است که ابزار اندازه‏گیری چه چیزی را می‏سنجد و تا چه اندازه از لحاظ سنجش موضوع موفق بوده و کارایی دارد. به عبارتی، روایی به معنای میزان انطباق بین تعریف مفهومی متغیر با تعریف عملیاتی آن است. (صفری شالی، ۱۳۸۸، ۷۸)
پژوهشگر به منظور بررسی روایی پرسشنامه، اینکه آیا سؤالات مطرح شده اهداف مورد نظر را پوشش می دهد و مانعی از نگارش و ابهامات در جملات ندارد، آن را در اختیار اساتید راهنما، مشاور و اساتید صاحب نظر دیگر قرار داد. آن‌ ها پس از بررسی دقیق شایستگی سنجش ویژگی مورد نظر را تأیید نموده اند.
۳-۷ پایایی تحقیق:
اعتماد یا پایایی مسئله‌ای کمی و تکنیکی است و بیشتر ناظر به این سوال است که ابزار اندازه‌گیری با چه دقت و صحتی پدیده یا صفت مورد نظر را اندازه‌گیری می‌کند.
در تحقیقات اجتماعی محقق به کمک یک سری از روش‌ها حدود اعتماد یا پایایی ابزارهای اندازه‌گیری را مشخص می‌کند. مهمترین این روشها عبارتند از: روش بازآمایی، روش موازی یا آزمون همتا، روش آلفای کرونباخ و …. اگر چه بسیاری از این روش‌ها قابل محاسبه در نرم افزار spss می‌باشند اما به دلیل اینکه استفاده از آلفای کرونباخ از عمومیت بیشتری برخوردار است. اصولا این روش برای محاسبه انسجام درونی ابزار اندازه گیری یا مقیاس‌ها بکار می‌رود. زمانی که مقیاس‌ها از نوع لیکرت وجود داشته باشد و محقق بخواهد از طریق گویه‌های مختلف مفهوم پیچیده را اندازه‌گیری کند، برای انسجام درونی می‌تواند از آماره آلفای کرونباخ استفاده کند. (بابایی، ۱۳۸۴، ۷۱)
پرسشنامه تدوین شده بر روی یک نمونه کوچک ۲۵ نفری از جامعه مورد نظر به صورت تصادفی و آزمایشی داده شد و در محاسبات انجام شده برای آلفا، ضریبی معادل ۸۰۷۷/۰ بدست آمده است که نشانگر اعتبار مناسب پرسشنامه می‌باشد.
۳-۸ روش تجزیه و تحلیل داده‏ها:
تجزیه و تحلیل به عنوان فرآیندی از روش علمی، یکی از پایه‏های اساسی هر روش تحقیق است. به‏طورکلی، تجزیه و تحلیل عبارت است از روشی که از طریق آن کل فرایند پژوهش، از انتخاب مسأله تا دسترسی به یک نتیجه هدایت می‏شود. (دلاور، ۱۳۷۷، ۱۸۶)
روش تجزیه و تحلیل در این پژوهش به وسیله نرم افزار spss در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. مجموع داده های جمع آوری شده نخست از پرسشنامه به فایل های ویرایش داده های آماری انتقال داده شد، سپس بر اساس کدهای مورد نظر جداول توزیع فراوانی هر یک از متغیرها به ترتیب سؤالات پرسشنامه در دو مقوله الف: جداول توزیع فراوانی، درصد و استخراج نمودارهای صوری داده ها تنظیم گردید. ب: در سطح استنباطی جهت بررسی رابطه بین متغیرها و بررسی فرضیه ها از آزمون خی دو ( کای اسکویر ) و همچنین از ضریب همبستگی کرامر و اسپیرمن استفاده شده است.
۳-۹ متغیرها:
متغیر به ویژگی‏هایی اطلاق می‏شود که می‏توان آنها را مشاهده یا اندازه‏گیری کرد و دو یا چند ارزش را جایگزین آن قرار داد. (دلاور، ۱۳۷۴، ۷)
در این تحقیق با توجه به تعاریف ارائه شده و فرض‌های تحقیق متغیرهای تحقیق عباتند از:
متغیر مستقل: ۱- میزان اعتماد افراد به نهادها ۲- میزان مشارکت اجتماعی افراد ۳- بی طرفی رسانه‌های دولتی ۴- سن ۵- جنسیت ۶- تحصیلات
متغیر وابسته: ۱- میزان استفاده افراد از شبکه های اجتماعی ۲- استفاده از شبکه های اجتماعی برای ارتباط با مخاطبان و یا فروش بیشتر
فصلچهارمتجزیهوتحلیلداده ها
۴-۱ بخش اول: تجزیه و تحلیل توصیفی:
جداول یک بعدی:
جدول شماره ۱ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنسیت

شکل (۱۸-۵)
شکل (۱۹-۵)
شکل (۲۰-۵)
شکل (۲۱-۵)
شکل (۲۲-۵)
شکل (۲۳-۵)
شکل (۲۴-۵)
۲-۵- اثرات استفاده از سیستمهای خنک کن هوای ورودی توربین گازی بر عملکرد ترمودینامیکی آن تحت شرایط غیر بار پایه ، با درجه حرارت ۲۹۰ درجه سانتیگراد خروجی توربین .
همان طور که در قبلاً به آن اشاره شد، در بار پایه ، دمای ورودی توربین (خروجی محفظه احتراق) حدود۹۰۰˚C می باشد که تحت این شرایط، دمای خروجی توربین در دمای حدود ۴۹۵ تا ۵۱۲ درجه سانتی گراد کنترل می گردد. از طرف دیگر ، کنترل توان توربینهای گازی با تنظیم دمای خروجی توربینهای گازی که به نوعی به تنظیم گاورنر سوخت ارتباط پیدا می کند ، صورت می گیرد . لذا در مواقعی که نیاز به برق تولیدی نیروگاه کاهش پیدا می کند ، با تنظیم دما ی خروجی توربین روی دماهای پایین ، می توان میزان تولیدی توان نیروگاه را کنترل نمود . با مطالعاتی که روی لاگ شیت های اخیر نیروگاه صورت گرفته است ، بندرت می توان شرایط بار پایه را در عملکرد آنها پیدا نمود . از این رو ، در این پروژه در مطالعات خود و جهت حصول اطمینان از عملکرد برنامه شبیه سازی توسعه داده شده ، در حالت زیر را مورد ارزیابی قرار خواهد داد تا بتواند در شرایط غیر بار پایه ، رفتار توربینهای کازی را در حالتهای استفاده و عدم استفاده از سیستم های خنک کن هوای ورودی پیش بینی نماید.

 

• • دمای خروجی توربین برابر T₄=290˚C

 

بنابراین در بخشهای آتی فرض خواهد شد که دمای خروجی توربین (استک) در دمای T₄=290˚C ثابت و کنترل گردد.

از آنجا که دور توربینهای مولد برق برای تولید برق با فرکانس ثابت ، همواره ودر۳۰۰۰ RPM نگه داشته می شود ، لذا انتظار می رود که دبی حجمی عبوری از مجموعه ، در شرایط غیر پایه باشد. از اینرو، عملکرد سیستمهای تبخیری و سیستمهای کویلی در میزان خنک کردن هوای ورودی به کمپرسور ، هیچگاه تحت تأثیر شرایط دمایی محصولات احتراق خروجی از توربین قرار نخواهد گرفت . اما از آنجا که توان تولیدی نیروگاه ، شدیداً وابسته به دمای محصولات احتراق می باشد، از اینرو، تأثیر استفاده از سیستمهای مختلف خنک کن هوای ورودی به کمپرسور روی توان ، راندمان ، مصرف سوخت و دمای محفظه احتراق قابل توجه خواهد بود. در بخشهای آتی ، تأثیر استفاده از سیستمهای مختلف خنک کن ، روی پارامترهای ذکر شده طی اشکالی نمایش داده شده است . توضیحات و نتیجه گیریهای مربوط به اشکال بخشهای آینده ، مشابه توضیحات و نتیجه گیریهای ارائه شده درفصل قبلی است . اما مقایسه نتایج این بخشها بایکدیگر ، حاکی از آن است که با فاصله گرفتن از شرایط بار پایه ، درصد افزایش توان و نیز راندمان نیروگاه در شرایط آب وهوایی یکسان ، افزایش پیدا می کند. اگر طبق توضیحات ارائه شده در گزارش بخشهای قبلی با این گزارش ، بتوانیم میزان تغییرات توان تولیدی نیروگاه را در قبل و بعد از خنک کردن هوای ورودی ، فقط به افزایش دبی جرمی مرتبط بدانیم، نتیجه خواهیم گرفت که میزان افزایش مگاوات در تمامی شرایط پایه و غیر پایه در قبل از خنک کردن هوای ورودی به کمپرسور به شدت کاهش پیدا می کند، انتظار می روددرصد افزایش توان نسبت به توان قبل از خنک کردن هوای ورودی (با فاصله گرفتن از شراط پایه) بشدت افزایش یابد. این نتیجه گیری را در تمامی شرایط غیر پایه می توانیم مشاهده کنیم.
مطالعه منحــنی های راندمان در قبل از خنک کردن هــوای ورودی در شرایط غیر پایـه نشان می دهد که تحت این شرایط ، راندمان نیروگاه از راندمان شرایط مشابه در بار پایه ، به شدت فاصله گرفته و کاهش پیدا می کند. مراجعه به لاگ شیتهای نیروگاه نیز نشان می دهد که در غالب اوقات ، بهره برداری از نیروگاه در شرایط غیر پایه است . لذا به نظر می رسد که علیرغم امکان تولید بیشتر در نیروگاه و فروش آن به شبکه برق کشور و تأمین بخشی از نیازهای کشور به برق، ویا حداقل تأمین برق مورد نیاز پالایشگاه از خود نیروگاه داخل سایت، از نیروگاه در راندمان پایین بهره برداری شده و پالایشگاه برای تأمین برق مورد نیاز خود، غالبا به برق شبکه متکی است.
در این بخش ، بدون ارائه توضیحاتی دیگر در خصوص منحنی ها ، منحنی های مشخصه توربین در شرایط مختلف آب وهوایی و در شرایط غیر بار پایه ارائه می گردد.
شکل (۲۵-۵)
شکل (۲۶-۵)
شکل (۲۷-۵)
شکل (۲۸-۵)
شکل (۲۹-۵)
شکل (۳۰-۵)
شکل (۳۱-۵)
شکل (۳۲-۵)
شکل (۳۳-۵)
شکل (۳۴-۵)
شکل (۳۵-۵)
شکل (۳۶-۵)
شکل (۳۷-۵)
شکل (۳۸-۵)
شکل (۳۹-۵)
شکل (۴۰-۵)
شکل (۴۱-۵)
شکل (۴۲-۵)
شکل (۴۳-۵)
شکل (۴۴-۵)
شکل (۴۵-۵)
شکل (۴۶-۵)
فصل ششم
۱-۶- روش های تعیین میزان انرژی قابل بازیافت از دود خروجی توربین گازی
دراین بخش نحوۂ تعیین میزان انرژی قابل بازیافت ازدود خروجی توربین گازی ازدوروش مختلف به اختصار معرفی وسپس مقدار این انرژی برای نیروگاه به تفکیک از هردو روش محاسبه می گردد. بدیهی است که چنانچه دقت محاسبات رعایت گردد، هردوروش بایستی به یک نتیجه منجرگردد.
الف - روش اول
درروش اول اطلاعاتی مشتمل برانرژی حاصل از سوخت مصرفی درهرلحظه وانرژی الکتریکی تولیدی درآن لحظه،دمای دود خروجی از توربین گازوحداقل دمای خروجی از بویلربازیاب مورد نیاز می باشد. سایرمواردنظیرراندمان ژنراتورونرخ اتلاف حرارتی اشی از خنک شدن دود خروجی از توربین گازنیز جهت تکمیل اطلاعات مورد استفاده قرار می گیرد.
شکل ذیل نمایی شماتیک از توربین گاز ودیگ بازیاب وموقعیت مکانی قرارگیری اندازه گیرها درمحدودۂ آن را نمایش می دهد.
شکل (۱-۶)- شماتیک قرارگیری توربین گاز ودیگ بازتاب وموقعیت اندازه گیرهای دبی هوا،برق وسوخت
انرژی موجوددر دود خروجی از توربین گاز را می توان با موازنه انرژی ازطریق اندازه گیری ومحاسبه ورودیها شامل میزان سوخت وخروجیها اعم از انرژی برق تولیدی وتلفات تعیین نمود. تلفات عمده را می توان در دو مورد تلفات ژنراتور وتلفات ناشی از خنک شدن دود خروجی از توربین گاز بررسی کرد . پس از محاسبه کل انرژی موجود دردودخروجی ازبویلربازیاب می توان میزا ن حرارت قابل استفاده درمجموعه CHP را از طریق موازنه انرژی در دیگ بازیاب محاسبه نمود .
ب - روش دوم

۹۳۱/۰

 

 

 

تحقیقات گذشته نشان داده است که از بین نشاسته های اصلاح شده، نشاسته هیدروکسی پروپیله دارای بیشترین حساسیت در شرایط اسیدی است، به طوری که هیدرولیز نسبی در این شرایط برای آن روی می دهد (سوی و همکاران، ۲۰۰۵؛ سینگ و همکاران، ۲۰۰۷). از دیگر دلایلی که ممکن شرایط هضم بیشتر (اگر چه بسیار کم) را برای نشاسته هیدروکسی پروپیله با توجه به میزان پائین تر RDS آن نسبت به نشاسته فسفریله ممکن سازد، ویسکوزیته پائین تر آن نسبت به دو نشاسته دیگر می باشد که در بحث بعدی به آن پرداخته خواهد شد. برعکس نشاسته هیدروکسی پروپیله، نشاسته فسفریله دارای کمترین حساسیت (بر اساس شیب نمودار تغییرات غلظت گلوکز در برابر زمان) و کمترین میزان رهایش گلوکز در این شرایط هضمی بود. بسیاری از تحقیقات نشان داده اند که این نشاسته دارای مقاومت آنزیمی و برشی بالاتری نسبت به نشاسته های طبیعی می باشد (سوی و همکاران، ۲۰۰۵؛ سینگ و همکاران، ۲۰۰۷).

همانطور که مشاهده می شود میزان رهایش گلوکز در شرایط هضم در روده شبیه سازی شده به شدت افزایش یافت، که دلیل این مسئله وجود آنزیم های تجزیه کننده نشاسته شامل آمیلوگلوکوزیداز، اینورتاز و پانکراتین بود. بر اساس نتایج بدست آمده حدود ۸۵-۸۲، ۸۳-۷۴ و ۸۱-۷۷ درصد از رهایش گلوکز به ترتیب برای نشاسته های طبیعی، فسفریله و هیدروکسی پروپیله در ۱۵ دقیقه اول هضم در روده صورت گرفت و تقریباً پس از آن هضم نشاسته ها متوقف شده و به تبع آن رهایش گلوکز متوقف شد. دارتوئیس و همکاران (۲۰۱۰) بیان کردند که حدود ۷۰ درصد ژل نشاسته ذرت مومی در ۱۰ دقیقه اول هضم در روده صورت می گیرد. نتایج مشابهی توسط بوردولوی و همکاران (۲۰۱۲) در بررسی نحوه هضم نشاسته های موجود در سیب زمینی در شرایط هضم روده ای بدست آمد. در تمام غلظت ها و حجم های مورد آزمایش، میزان رهایش گلوکز از نشاسته طبیعی بیشتر از نشاسته فسفریله شده و نشاسته فسفریله بیشتر از نشاسته هیدروکسی پروپیله بود، به طوری که بیشترین مقدار رهایش گلوکز برای نمونه نشاسته طبیعی در حجم ۱۵ میلی لیتر و غلظت ۱۲ درصد (۲۷/۹ میلی گرم بر ۱۰۰ میلی لیتر) و کمترینِ این مقدار برای نشاسته هیدروکسی پروپیله در حجم ۵/۷ و غلظت ۸ درصد (۱۷/۵ میلی گرم بر ۱۰۰ میلی لیتر) بدست آمد. البته پر واضح است که وجود شاخه حجیم هیدروکسی پروپیل بر سر بسیاری از شاخه ها هنوز به عنوان یک مانع فیزیکی وجود دارد و به همین سبب این نشاسته حتی در شرایط هضم در روده نیز مانند آنچه در روش هضم انگلیست و همکاران (۱۹۹۲) مشاهده شد، دارای کمترین میزان رهایش گلوکز بود (۰۵/۰p<). بر اساس نتایج بدست آمده، افزایش ۵/۱ برابری (از ۸ به ۱۲ درصد) غلظت نشاسته ها نسبت به افزایش حجم ۲ برابری (از ۵/۷ به ۱۵ میلی لیتر) اثر بیشتری بر میزان رهایش گلوکز نمونه های نشاسته داشت. دلیل این مساله را می توان به استفاده بیشتر از یک میزان آنزیم موجود و درگیر در شرایط هضم برای نشاسته غلیظ تر نسبت به نشاسته پر حجم تر دانست. همانطور که نتایج جدول ۴-۶ نشان می دهد، مدل نمایی دو جزئی^[۷۹] برازش بسیار خوبی را با داده های بدست آمده از رهایش گلوکز در شرایط روده شبیه سازی شده برای نمونه های نشاسته نشان داد (۹۹۱/۰-۹۳۸/۰).
جدول ۴-۶٫ معادله بهترین برازش بدست آمده از مدل خطی بر داده های رهایش گلوکز بدست آمده از هضم نشاسته های مختلف در شرایط روده شبیه سازی شده (SIC)

 

 

نمونه

 

۵/۷ میلی لیتر

 

 

 

۱۵ میلی لیتر

 

 

 

معادله

 

R²

 

 

 

معادله

 

R²

 

 

 

طبیعی ۸٪

 

۴٫۹۹exp(0.01x)-0.04exp(-3.87x)

 

۹۹۱/۰

 

 

 

۶٫۵۲exp(0.02x)-0.04exp(-4.17x)

 

۹۷۸/۰

 

 

 

طبیعی ۱۲٪

 

۷٫۲۲exp(0.03x)-0.05exp(-4.20x)

 

۹۸۹/۰

 

 

 

۹٫۴۸exp(-0.03x)-0.33exp(-2.34x)

 

۹۸۳/۰

 

 

 

فسفریله ۸ ٪

 

۴٫۴۶exp(0.001x)-2.74exp(-0.08x)

 

۹۸۹/۰

 

 

 

۵٫۸۱exp(0.003x)-3.61exp(0.09x)

 

۹۸۴/۰

 

در نهان خانه جانم گل یاد تو در خشید
نمای سوم : تصویر حالت بی قرار و رویایی عاشق است توصیف مکان و یاد آوری واکنش معقول معشوق دور اندیش است : «ساعتی بر لب آن جوی نشستم»
نمای چهارم : نمای حسرت بار و اندوه زدهِی است که با فعل «رفت» شروع میِشود.
«رفت در ظلمت غم آن شب و شبِهای دگر هم»
نمای پنجم : واگشتی هنرمندانه به مصرع اول شعر است و در یک مصرع، مصرع آخر با حزنی دلچسب به ظهور میِرسد.
«بی تو اما به چه حالی من از آن کوچه گذشتم» (همان: ۲۴۴).
هم چنین شعر کوچه، یکی از بارزترین و مشهورترین نمونه شعر رمانتیک مشیری است که از صبغه عاشقانه برخوردار است تمام داستان از زبان من و تو روایت میِشود که خود بیانگر ماهیت رمانتیک آن است.
شاعر در این شعر از وزن عروضی فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف) که معمولا برای بیان حالات عاشقانه، فراق، غم و اندوه به کار برده میِشود، بهره گرفته است.

«در ابتدای شعر، شاعر با آوردن “بی تو” مفهوم فراق و دوری را بیان میِکند و در کنار آن، از یک ترکیب وصفی (مهتاب شبی) استفاده میِکند که متضمن حس عاشقانه و در عین حال گریزی به طبیعت است که از شاخصهِهای مهم شعر رمانتیک به شمار میِآرود.
شاعر در این شعر از عنصر شب بهره فراوان برده است. شب، محملی برای عشق و وصل و در عین حال نماد هجران میِباشد. حتی بیماران در شب درد بیشتری حس میِکنند و دیوانه هم در شب با نگاه کردن به ماه دیوانهِتر میِشود و اهل تفکر در شب به ظرایف و دقایقی دست میِیابند که در روز رسیدن به آن سختِتر است شاعر با آفریدن فضای شب تصویری رمانتیک از خاطرات وصلش ساخته است، زیرا شب سمبل زمانی روییدن عشق است. شاعر از هجاهای کشیده برای نشان دادن امتداد زمانی فراق و دوری نیز استفاده فراوان کرده است.
یکی دیگر از عواملی که شعر مشیری را در چهارچوب شعر رمانتیک قرار میِدهد نوع نگرش مشیری به طبیعت است. وی انسان را فرزند طبیعت میِداند به همین دلیل میِگوید:
«هر جا که چهار تا درخت و یک چشمه آب میِبینیم مثل بچهِای که به طرف مادرش میِرود، میِرویم و لب آب میِنشینیم. اینِها همه کشش ما به سوی طبیعت است و باید این طبیعت را عزیز بداریم »
(صاحب اختیاری، ۱۳۸۱: ۶۸).
۲-۴-گفتار چهارم: جریانِهای ادبی هند در قرن نوزدهم و بیستم
۲-۴-۱ جریانِهای ادبی هند در قرن نوزدهم و بیستم:
«سنت وابسته به ادبیات باستانی هند ساخته و پرداخته از کالبد ادبیات سانسکریت و زادگاهش ادبیات” پراکریت پالی"(Prakryt palli (است. این سنت ریشه‌های تفکرات مذهبی، فلسفی و علمی‌ هندی را در برمی‌گیرد.
ادبیات"سانسکریت"با زبانِهای"پراکریت” امروزه در سر تا سر بسیاری از قسمتِهای هند رایج و متداول است. تعداد زیادی از این زبانِها که در میانشان بنگالی، ماراتی، گجراتی و هند و نیز وجود دارد، در ادبیات قرون وسطی نیز نفوذ پیدا کرده است. ادبیات‌ در«ایندو-آریان»در قرن نوزدهم در زیر نفوذ انگلیسیِها توسعه‌ یافت و اکنون مهر و نشانه مدرن را بر خود دارد.
ادبیات “دروایدی” ( Dravidi)هند جنوبی مقوله بزرگِتر دیگری را تشکیل می‌دهد. این گونه ادبیات اگرچه با زبان های سانسکریت‌ ارتباط ندارند. سخت متأثر از ادبیات سانسکریت هم از جهت‌ زبان و هم از جهت بن مایه و موضوع است.سایر اشکال با نفوذ بر کالبد ادبیات هندی، قصه‌های عامیانه‌ یا مردمی است که از سنتِهای شفاهی هندی و ادبیات آن، مایه‌ می‌گیرند و در قرن نوزدهم به زبان انگلیسی نوشته شده‌اند ادبیات کلاسیک را در هند نباید ادبیات یک دوره ویژه و یا نوعی خاص به شمار آورد، بلکه باید آن را ادبیاتی سانسکریتی، با زبان روحانی و مذهبی برهمایی، در مراحل گونه‌گون‌ پنداشت.
سانسکریت یکی از زبانِهای هند و اروپایی است که بین‌ سالهای ۱۰۰۰ و ۲۰۰۰ پیش از میلاد به وسیله مهاجران غربی‌ که خود را آریایی(سانسکریت آریا) می‌خواندند، وارد شد. نزدیکِترین خویشاوند آن ایرانی قدیم است. از لحاظ جغرافیایی‌ سانسکریت لهجه‌ای شمالی غربی است که به وسیله عرف و رسم مذهبی و تعلیم و تربیت عالمانه هزاره پیش از میلاد در تمام شبه قاره هند گسترش‌ یافت. ازلحاظ جامعه‌شناسی سانسکریت معیاری برای‌ سخنرانی یا وعظ عالمانه فرقه‌های مذهبی برهمایی در هند است.و اما ادبیات مدرن هند از جریانِهای اجتماعی، سیاسی، تاریخی، اقتصادی و ذهنی و روشنفکری آن که نیروی جنبش و جهت به نمو و پیشرفت این سرزمین می‌بخشد، برکنار نمی‌ماند. سیر تکاملی ادبیات هند نمایانگر تغییراتی است که در تماس با غرب حاصل آمده است.چند رویداد، ادبیات هند و آریایی در اوایل قرن نوزدهم را که‌ به حالت سکون درآمده بود برانگیخت و به حرکت درآورد. از میان این رویدادها باید از تأسیس کالج “فورت ویلیام ) (F. William در کلکته، ابداع چاپ و تصمیم دولت بنگال در ( ۱۸۳۵م.) مبنی بر تدریس زبان انگلیسی در مدارس نام برد.
کالج “فورت ویلیام” برای آن که کارکنان غیر نظامی انگلیسی‌ را با تاریخ، حقوق و آداب و رسوم هند آشنا کند، تأسیس شد. چون وظایف اجرایی و اداری ایجاب می‌کرد که کارکنان‌ غیر نظامی با لهجه‌های محاوره‌ای
هند آشنایی پیدا کنند، بخشی‌ از برنامه تحصیلی کالج به این موضوع تخصیص داده شد. این‌ شناسایی رسمی و اداری از نظر مالی بر عامل و عنصر پیشرفت در میان‌ هندیان تحصیل کرده تأثیر نهاد و در نتیجه افکار غرب در این‌ سرزمین راه یافت. نیروی جنبش اضافی با ماشین چاپ پدید آمد.
به هر حال معارفه با تعلیم و تربیت انگلیسی بود که دانش‌ اروپایی را در دسترس هندیان قرار داد و در نتیجه اشکال ادبی‌ جدید، چون: رمان، داستان کوتاه، مقاله، مقاله روزنامه‌ای، بیوگرافی، انتقاد ادبی، درام و نمایشنامه پدید آمدند و نویسندگان جوان هندی مشتاقانه در این راه گام نهادند.حتی‌ پس از استقلال هند در(۱۹۴۷م.)،زبان انگلیسی نقش مهمی در زندگی هندیان ایفا کرد.پیش از رنسانس( قرن ۱۹) شعر ترکیب اصلی در کار ادبی‌ هند به شمار می‌آمد و مقالات زیادی دربارهِی شعر و شاعری‌ به نگارش درآمد. جنبشِهای نو از سنت فاصله گرفتند. شاعران‌ برای الگوها و قالبِهای شعری خود به ادبیات بیگانه به ویژه‌ ادبیات انگلیسی چشم دوختند. از واردات این گونه ادبیات‌ “شعر سپید” یا شعر بی‌قافیه غربی بود.
نوع ادبی نثر، از خصوصیات برجسته عصر نو بود. در حالی که‌ شعر کاملا آزاد از پای بندهای سنت نبود، نثر بی‌درنگ خود را به‌ تأثیرات نو که بیشتر زبان محاوره‌ای داشت تا ادبی، تسلیم کرد. موضوعِهای غیر روحانی و موردپسند عامه جانشین موضوع های هند مذهبی و رمزی و درونی گشت. توجه نویسندگان به جای تفکر بر کار خدایان و قهرمانان اسطوره‌ای یا رفتار کلیشه‌ایی آنِها بر آدمی و آزمایشِهای زمینی متمرکز شد. رمان‌نویس با آثار اروپایی‌ به عنوان نمونه‌ها و قالبِها، موضوعِهای خود را دربارهِی واقعیتِهای‌ زندگی روزانه و مسایلی که فرد را در جامعه سردرگم می‌کند، برگزید. موضوع و مبحث مطلوب او بهسازی و بازساخت‌ جامعه بود. توجه ویژه نویسنده بر سرنوشت آدمیانی که در بحث‌ و جدلِهای فرقه‌های گونه‌گون مذهبی گرفتار آمده بودند، معطوف شد. رمانِها ی “تاریخی” و “رمزوراز” مقبولیتی همگانی‌ یافت. نویسندگان که در جنبش و نهضت ملت‌گرایی در حال‌ تولد گرفتار آمده بودند، برای گرفتن الهام به گذشته هند نظر دوختند و اعمال درخشان روزگار گذشته را بیانی بیدار شده برای‌ ملت‌گرایی دانستند. در سال (۱۹۲۰م.) داستان کوتاه در هند بر رمان تفوق داشت و از محبوبیت بیشتری برخوردار بود. این‌ شکل ادبی که ساخته شده بود تا تجربه و یا حال مجردی را بیان‌ کند، به وضوح یکی از واردات اروپایی بود و ارتباطی با قصه ی عامیانهِی بومی نداشت و به روشِهای گوناگون ارائه می‌شد. برخی از نویسندگان به شرح حوادث می‌پرداختند. و برخی دیگر چون “پرم چاند Permchand)شخصیت‌پردازی را مدنظر قرار داد. “پرم چاند” نخستین کسی بود که برای بازیگران نمایشنامه‌های خود، بیشتر نمایندگانی از طبقات اجتماعی برگزید تا از روشنفکران. آثار او وضع بد و ناگوار روستایی بدبخت و عجز و محرومیت زن را که قادر نبود با ادبار و مصیبت مبارزه کند، به تصویر می‌کشد. دیگر نویسندگان که فرضیه‌های اجتماعی را تجربه می‌کردند، کلام خود را به شخصیتِهای نمونه‌ای که می‌خواستند وضع بد و ناگوار خود را بهبود بخشند، اختصاص می‌دادند.به چند دلیل داستان کوتاه در این
دوره از رمان برتری داشت. برای نمونه نوشتن رمان وقت بیشتری می‌طلبید و در هند که‌ نویسنده به ندرت برای امرار معاش دست به قلم می‌برد، عوامل‌ قابل توجهی به شمار می‌آید.دوره ی میان جنگ جهانی اول و دوم، دو نهضت یا جنبش عمده‌ در ادبیات هندی پدید آمد که جنبش نخستین “چایاواد ” ،(رمانتیسم) با طغیان و شورش ضد شکل‌گرایی و جدل‌گرایی‌ مشخص می‌شود و بیشتر به شعر و شاعری می‌پردازد. جنبش دوم “پراگاتیوادا"، (پیشرفت‌گرایی) بود که به عنوان‌ واکنشی علیه رمانتیسم “چاپاوادا “توسعه یافت و تحت تأثیر مارکسیسم خود را با واقعیتِهای زندگی روزانه و وضع بد و ناگوار و منکوب شدهِی اجزای جامعه بستگی می‌دهد.پس از جنگ جهانی دورهِی “نایی کاویتا"، (شعر نو) به‌ “آجنیا"، (آیگیا ۱۹۱۱م.) تعلق دارد که “پرایو گاوادا” (آزمایش‌گرایی) را به تصویر می‌کشد. آن گاه رمان‌نویسان توجه‌ خود را بر زندگی، عرف همگان و احساسات عمومی نواحی‌ ویژه ی خود معطوف داشتند.
بسط و نمو ادبیات بنگالی در قرن ۱۹ در حقیقت یک‌ رنسانس ادبی بود که در تماس سرزمین هند اشاعه یافت. “رام موهان روی"(R.Mohan Roy ) (1772-1833م.) مصلح اجتماعی و پیشرو نثر بنگالی یکی از نویسندگان این دوره بود که تمام عناصر اولیه ی شعر بنگالی را در آثار خود به کار گرفت.
در جامعهِی ادب دوست کلکته تغییراتی تحت تأثیر آموزش و پرورش انگلیسی در دانشگاه کلکته پدید آمده بود و خوانندگان آثار ادبی از خواندن فرمِهای سنتی و ادبی هندی روی‌ برتافتند و توجه خود را به سوی آثار اروپایی معطوف داشتند. “بانکیم چاندرا چاترجی” (۱۸۳۳-۱۸۹۴م.) بزرگ ترین‌ رمان‌نویسی بود که از آموزش و پرورش انگلیسی تأثیر گرفت و با دلبستگی به آثار"سر والتر اسکات” و دیگر نویسندگان معروف‌ انگلیسی به نوشتن پرداخت و در نتیجه ادبیاتی نو پدید آمد.
آخرین و بزرگِترین نماینده ی این مکتب رابیندرانات تاگور ) ۱۸۶۱-۱۹۴۱م.) بود. تاگور بی‌شک، شاعر، داستان‌پرداز، نقاش، موسیقیدان و درام‌نویسی پرکار بود که زبان خود را دوست می‌داشت و آن را از اسارت رهانید و از برای خود معیاری در نوشتن ارائه داد. از این رو هوش، لطافت طبع، بذله‌گویی، خشم، بصیرت و همدردی باعث شد که تمام مردم بنگال او را عزیز و گرامی بدارند». (نور احمر،۱۳۷۶:۱۲۵ -۱۲۰).
۲-۴-۲٫ تاگور و رمانتیسم
«دوران جدید زبان هندی از نیمه ی دوم قرن ۱۸ میلادی شروع میِشود. انواع ادبی سنتی، و شعر دینی به طرز عجیبی دامه دارد، ولی موضوع و قالب آنِها به تدریج تغییر پیدا می کند. معمولا لالولعل (lallu lal) (آغاز قرن ۱۹ میلادی) را بنیانِگذار زبان هندی جدید میِدانند. وی یک برهمن گجراتی بود که نثری روان و گیرا، از متون مختلف سانسکریت تقلید میِکرد.
ازسال ۱۹۲۰م. به بعد نوعی گرایش رمانتیک نو، خودنمایی کرده که “جای شانکار- پراساد”
(JayshankarPrasad) (1889-1937م.) شاعر فیلسوف و نویسندهِی نمایشنامهِهای تاریخی نمایندهِی اثر” سوریا کانت – تریپاتهی ” معروف به نیوالا (۱۸۸۹) نماینده ی عکس العملی در مسیر احساس های جدیدتر و آزادانهِتر به معنای جهان وطنی است که تاگور به آن معتقد بود» (رنو،۱۳۸۰: ۱۴۹).
در این دوره گرایشِهای نو با ظهور رمانتیسم انگلیسی، که نویسندگان به شکلِهای مختلف تحت تأثیر آن قرار میِگیرند، خودنمایی میِکند. لیکن نامی که از همان نخست بر نامِهای دیگر برتری یافته و هنوز هم شناختهِِترین نام درنویسندگان هندوستان محسوب میِشود، تاگور است. رابیندرانات تاکهور که به تلفظ انگلیسی تاگور شده است. تاگور جوان تحصیلات خودرا در انگلستان انجام داد و در مراجعت به بنگال شروع به مقاله نویسی در مجلات ادبی کرد. یکی از نخستین کارهای مهم او تقلید از غزلیات قدیمی” براج نولی"، با نام مستعار بود.تاگور ادعا میِکرد که ابیات تازهِای از این غزلیات را پیدا کرده است. شهرت وی از زمانی آغاز شد که گروهی از نویسندگان انگلیسی او را به نام شاعری بزرگ معرفی کردند. و به دنبال آن در سال(۱۹۱۳ م.)، تاگور موفق به دریافت جایزهِی نوبل گردید، وی چند بار دیگر نیز به اروپا مراجعت کرد و از ژاپن و ایالات متحد امریکا نیز دیدن کرد. مدتی نیز به طور فعال وارد سیاست شد. لیکن کار بسیار مهم او، صرف نظر از آثار ادبیش، بنیان گذاشتن نوعی دانشگاه ویشوا بهاراتی در شانتی نیکتان (اقامتگاه صلح) در سال (۱۹۲۱ م.) بود. تاگور با الهام_ گری از صومعهِهای باستان، تعلیم و تربیتی التقاطی بنیان نهادکه در پیوستگی با طبیعت بر اساس انسان دوستی استواری، مستقر شده و ارزشِهای شرقی وغربی، به طور هماهنگ، درآن بهم آمیختهِاند. افزون بر آن، تمام فعالیت ادبی او، که بسیار قابل ملاحظه است، بر این بودکه این حرف “کپلنیگ” انگلیسی را که میِگفت شرق و غرب هرگز به هم نخواهندرسید، تکذیب کند. تاگور، برعکس عقیده دارد که این بهم رسیدن ممکن است و به دست آوردن آن را، در عرصهِی فرهنگی در چارچوب طرز تفکری عاری از تعلق به دینی خاص، که بهرهِمند از قوای طبیعت و سنن هندی باشد توصیه میِکند از این لحاظ وی برای خود رسالتی قائل بود که تا آخر به آن وفادار ماند.
«آثار اصلی وی غزلیاتی است که موضوع و لحن آنها برحسب زمانِهای مختلف تغییرمیِکند. اشعار تغزلی محض:"زورق زرین"، “زیبایی خانه"، اشعار عاشقانه: “باغبان". اشعار متمایل به وحدت وجود: “گیتانجالی” که، بیشتر از همهِی آثار تاگور در غرب معروف است و تا اندازهِای از ادبیات باستانی هند الهام گرفته است. تاگور در نمایشنامهِهایش نشان میِدهد که نجات، در پیوستن به طبیعت است و دربیرون افکندن خود به خارج از جهان» (همان: ۱۵۰-۱۵۲).
ادبیات بنگالی غنیِترین ادبیات نوین هندوستان و شاید هم مهمِترین آنهاست. بدون تردید این ادبیات شامل بیشترین تعداد ترجمه از آثار غربی است. آثار تاگور به خصوص توجه فراوان به خودجلب کرده و موجب شناخته نشدن آثار نویسندگان دیگر شده است. بنابر آنِچه شهرت دارد زبان بنگالی به خصوص خوش آهنگ
است و برای بیان مطالب شاعرانه، قادر به استفاده ازظریفِترین نغمه پردازیِهاست.
۳-۱٫ گفتار اول: شرح حال وتحلیل اشعار فریدون مشیری
۳-۱-۱٫زندگی نامه مشیری
فریدون مشیری در سی‌ام شهریور ۱۳۰۵ در تهران به دنیا آمد. جد پدری ‌او به واسطه مأموریت اداری به همدان منتقل شده بود و از سرداران نادر شاه بود. پدرش ابراهیم مشیری افشار فرزند محمود در همدان متولد شد و در ایام جوانی به تهران آمد و از سال ۱۲۹۸ در وزارت پست مشغول خدمت گردید. او نیز از علاقه‌مندان به شعر بود و در خانوده او همیشه زمزمه اشعار حافظ و سعدی و فردوسی به گوش می‌رسید. مشیری سالِهای اول و دوم تحصیلات ابتدایی را در تهران بود و سپس به علت مأموریت اداری پدرش به مشهد رفت و بعد از چند سال دوباره به تهران بازگشت و سه سال اول دبیرستان را در دارالفنون گذراند و آن گاه به دبیرستان ادیب رفت.
به گفته خودش: در سال ۱۳۲۰ که ایران دچار آشفتگی‌هایی بود و نیروهای متفقین از شمال و جنوب به کشور حمله کرده و در ایران بودند ما دوباره به تهران آمدیم و من به ادامه تحصیل مشغول شدم. دبیرستان و بعد به دانشگاه رفتم. با این که در همه دوران کودکی خود به دلیل اینکه شاهد وضع پدرم بودم و از استخدام در ادارات و زندگی کارمندی پرهیز داشتم ولی مشکلات خانوادگی و بیماری مادرم و مسایل دیگر سبب شد که من در سن ۱۸ سالگی در وزارت پست و تلگراف مشغول به کار شوم و این کار ۳۳ سال ادامه یافت. در همین زمینه شعری هم دارم با عنوان عمر ویران. مادرش اعظم السلطنه ملقب به خورشید به شعر و ادبیات علاقه‌مند بوده و گاهی شعر میِگفته، و پدر مادرش، میرزا جواد خان مؤتمن‌الممالک نیز شعر می‌گفته و نجم تخلص می‌کرده و دیوان شعری دارد که چاپ نشده است.
مشیری همزمان با تحصیل در سال آخر دبیرستان، در اداره پست و تلگراف مشغول به کار شد، و در همان سال مادرش در سن ۳۹ سالگی درگذشت که اثری عمیق در او بر جا گذاشت. سپس در آموزشگاه فنی وزارت پست مشغول تحصیل گردید. روزها به کار می‌پرداخت و شب ها به تحصیل ادامه می‌داد. از همان زمان به مطبوعات روی آورد و در روزنامه‌ها و مجلات کارهایی از قبیل خبرنگاری و نویسندگی را به عهده گرفت. بعدها در رشته ادبیات فارسی دانشگاه تهران به تحصیل ادامه داد. اما کار اداری از یک سو و کارهای مطبوعاتی از سوی دیگر، در ادامه تحصیلش مشکلاتی ایجاد می‌کرد.
مشیری اما کار در مطبوعات را رها نکرد. از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۱ مسئول صفحه شعر و ادب مجله"روشنفکر” بود. این صفحات که بعدها به نام “هفت تار چنگ” نامیده شد، به تمام زمینه‌های ادبی و فرهنگی از جمله نقد کتاب، فیلم، تئاتر، نقاشی و شعر می‌پرداخت. بسیاری از شاعران مشهور معاصر، اولین بار با چاپ شعرهایشان در این صفحات معرفی شدند. مشیری در سال‌های پس از آن نیز تنظیم صفحه شعر و ادبی مجله سپید و سیاه و زن روز را بر عهده داشت.
فریدون مشیری در سال ۱۳۳۳ ازدواج کرد. همسر او اقبال اخوان دانشجوی رشته نقاشی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود. فرزندان فریدون مشیری، بهار ( متولد ۱۳۳۴ه.ش) و بابک (متولد ۱۳۳۸ه.ش) هر دو در رشته معماری در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و دانشکده معماری دانشگاه ملی ایران تحصیل کرده‌اند.مشیری سرودن شعر را از نوجوانی و تقریباً از پانزده سالگی شروع کرد. سروده‌های نوجوانی او تحت تاثیر شاهنامه‌خوانی‌های پدرش شکل گرفته بود.
فریدون مشیری در سال ۱۳۷۷ شمسی به آلمان و امریکا سفر کرد، و مراسم شعرخوانی او در شهرهای کلن، لیمبورگ و فرانکفورت و همچنین در بیشتر ایالت های امریکا از جمله در دانشگاه‌های برکلی و نیوجرسی به طور بی‌سابقه‌ای مورد توجه دوستداران ادبیات ایران قرار گرفت. در سال۱۳۷۸ شمسی طی سفری به سوئد در مراسم شعرخوانی در چندین شهر از جمله استکهلم و مالمو و گوتبرگ شرکت کرد.
این شاعر گرانقدر در روز سوم آبان ۱۳۷۹ زندگی را بدرود گفت و دوستداران شعر و ادب را اندوهگین کرد.
(شاکری یکتا، ۱۳۸۷: ۱۱ – ۹)
۳-۱-۲٫ معرفی و تحلیل اشعار مشیری
زمانی که فریدون مشیری جوان، غم نامهِهای سودازدگی و عاشقیِهایش را در انزوا میِسرود و سالِهای گریز ناپذیر طغیان غریزهِهای بلوغ را پشت سر میِنهاد، شاید هرگز فکر نمیِکرد در ژرفای جانش تصویرهای کلامی شفافی نهفته است که روزی روزگاری نسل پس از او؛ به شادمانی یا اندوه، زمزمه میِکند. یا بر کاغذی به خط خوش نقش میِزند و تحریر میِکند و یا در آهنگی بهِکار میِرود. شاید فریدون مشیری این انتظار را هم نداشت که شعر کوچهِهای تغزلیش زبانزد خاص و عام خواهد شد و برایش شهرت و اعتبار به دنبال خواهد آورد. در ذهن و زبان مردم کوچه و بازار ردّپایی از شوریدگیِها و عشقِهای زودگذر جوانی از یادرفته را جایگزین تندخوییِهای اجتماعی، زبان دریدگیِهای سیاسی و پناهگاه امنی برای گریز ازدانستنیِهای بیهوده سازد.
دورهِی شاعری فریدون مشیری را میِتوان بر اساس توالی تاریخی آنها به صورت زیر تقسیم بندی کرد:
۱-شعرهای دورهِِی کودکی و نوجوانی از ۸ – ۹ سالگی تا ۱۸ سالگی.
۲-شعرهای جوانی از ۱۹ سالگی تا ۲۵ سالگی.
۳-شعرهای دوره ی میانی شامل آثار منتشر شده در"ابر و کوچه"، ” بهار را باور کن”
۴-شعرهای دورهِی کمال او یعنی آثار منتشر شده در"از خاموشی"، “آه باران"، ” از دیار آشتی"، “با پنج سخن سرا"،"آواز آن پرنده ی غمگین"، “تا صبح تابناک اهورایی". این تقسیم بندی را باید نسبی تلقی کرد، چرا که ذهن و زبان شاعرانه، امری نیست که نادیده انگاشته شود. اما از نظر محتوا و مضمون، شعر مشیری به صورت زیر قابل بررسی است:

ایشان در ادامه تاکید مینمایند که مجرد رضایت قلبی طرفین کفـایت نمیکند و معاطاتی که در غالب معاملات جریان دارد، در عقد نکاح کفایت نمی‌ کند، از این نظر می توان استفاده نمود که ازدواج سفید رضایت قلبی طرفین کفایت نمی کند. عبارتی که نقل شد یا مشابه آن در بسیاری از منابع فقهی مشاهده می شود(شهید ثانی:۱۴۱۰، ج۵، ۱۰۸).
بعضی از فقها در مورد ضرورت لفظی بودن ایجاب و قبول عقد نکاح تا بدانجا پیش رفته اند که نکاح بدون صیغه را سفاح (زنا) خوانده اند. مانند شیخ انصاری که نوشته است: «أنّ الفروج لا تباح بالإباحه و لا بالمعاطاه، و بذلک یمتاز النکاح عن السفاح لأنّ فیه التراضی أیضا غالبا؛ همانا فروج با اباحه و با معاطات حلال نمی شود و فرق نکاح و سفاح نیز در صیغه است، زیرا در سفاح نیز غالباً تراضی است»(انصاری:۱۳۷۷، ۷۸).
این مطلب از فقیه بزرگی چون شیخ انصاری قدری عجیب به نظر می رسد، زیرا میان نکاح معاطاتی و سفاح با تراضی تفاوت بسیاری وجود دارد. در ازدواج سفید، تراضی در زوجیت است و این تراضی قلبی به طریقی اعلام می شود؛ در حالی که در سفاح، تراضی بر زوجیت نیست و طرفین قصدشان زنا است. در این صورت چگونه می توان این دو را با یکدیگر مقایسه کرد. مرحوم خویی در نقد سخن شیخ انصاری بیان داشته: تفاوت میان نکاح و سفاح در لفظ نیست، زیرا گاهی با لفظ، رابطه دو جنس مخالف سفاح هست و گاهی بدون لفظ، رابطه آن دو نکاح است. از نظر ایشان تفاوت میان نکاح و سفاح، یک امر اعتباری است. یعنی این که مرد، زن را زوجه اعتبار نماید و در مقابل، زن نیز مرد را زوج اعتبار کند. همچنین سخن شیخ تنها در فعل خاص (مواقعه) صدق می کند و بر سایر تماس ها زنا صدق نمی کند (خویی:۱۳۷۷، ج۳، ۱۲۹).
از نظر فقهای معاصر نیز ازدواج سفید اعتباری ندارد و آنان نوعاً ایجاب و قبول لفظ را لازم شمرده اند. آیت الله بهجت در پاسخ سؤالی در مورد نـکاح معـاطات اظهار داشـته اند: «معاطات در مورد نکاح نیست» (مجموعه آرای فقهی در امور حقوقی:۱۳۸۲، ج۱، ۶۹).
از نظر فقهی، برای اثبات بطلان نکاح بدون صیغه(ازدواج سفید)، دلایلی اقامه شده است که در این قسمت به بررسی آنها می پردازیم.

۲-۶-۱-۱- آیات
بعضی از فقها کوشیده اند آیه ۲۱ سوره نساء را با توجه به تفسیر روایی آن بر مورد بحث تطبیق دهند و از آن بی اعتباری نکاح معاطاتی را نتیجه بگیرند. ابتدا آیات مورد بررسی قرار میگیرد.
ـ «وَ إنْ أرَدَتُمُ استِبدَالَ زَوجٍ مَکانَ زَوجٍ وَ آتَیتُم إحداهُنَ قِنطاراً فَلا تأخُذوا مِنه شَیئا أتأخُذونَه بُهتاناً و إثماً مُبیناً و کَیفَ تأخُذُونه و قَد أفْضَی‏ بَعضُکُم إلى‏ بَعضٍ و أخَذن مِنکُم میثاقاً غَلیظاً؛ و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگری به جای همسر خود انتخاب کنید و مال فراوانی (به عنوان مهر) به او پرداخته‏اید، چیزی از آن را نگیرید؛ آیا برای باز پس گرفتن مهر زنان، متوسل به تهمت و گناه آشکار می‏شوید؟ و چگونه آن را باز پس می‏گیرید، در حالی که شما با یکدیگر تماس و آمیزش کامل داشته‏اید و (از این گذشته) آنها پیمان محکمی (هنگام ازدواج) از شما گرفته‏اند؟» (نساء/ ۲۱).
پیش از اسلام رسم بر این بود که اگر مردی قصد ازدواج مجدد را داشت، برای فرار از پرداخت مهر، همسر خود را به اعمال منافی عفت متهم می کرد و بر همسر خود سخت می گرفتند تا ززن مهر خود را ببخشد و طلاق بگیرد. شان نزول این آیه در بطلان اعمال ناپسد دوران جاهلیت است. این اقدام جاهلین خود کارشکنی در ازدواج بود. در ازدواج سفید به لحظ نبود صیغه عقد، و امکان بر هم خوردن ازدواج سفید از سوی مرد یا زن، با توجه به شان نزول آیه در کارشکنی ازدواج، ازدواج سفید با دقت در این آیه نهی شده است(تفسر نمونه، ج۱، ۳۸۶).
در بعضی روایات، کلمات «میثاق غلیظ» به عهد خداوند از زوج مبنی بر «امساک به معروف یا تسریح به احسان» در ارتباط میان مرد با همسرش تفسیر گردیده اسـت که به این بحث بی ارتباط است. مطابق روایت دیگر، این کلمات بر الفاظ عقد نکاح منطبق شده است. برید بن معاویه عجلی» می گوید: از امام باقر (ع) راجع به تفسیر عبارت «و أخذن منکم میثاقاً غلیظاً» پرسیدم امام فرمود: «المیثاق هی الکلمه الّتی عقد بها النّکاح؛ میثاق همان کلمه ای است که با آن نکاح واقع می شود»(کلینی:۱۳۶۵، ج۵، ۵۶۱).
برید بن معاویه عجلی از اصحاب اجماع و از بزرگان به شمار می آید و به همین دلیل، روایتی که او نقل کرده است، معتبر می باشد. آیت الله خویی از کسانی است که روایت برید را دلیل بر لزوم صیغه در عقد نکاح دانسته و می نویسد: این روایت بر اعتبار لفظ و نیز عدم کفایت رضایت قلبی، بلکه بر عدم کفایت تلفظ به غیر الفاظ معین دلالت واضحی دارد (خویی:۱۳۷۷، ج۳، ۱۲۹).
مرحوم نراقی ترجیح داده است روایت فوق را مؤیّد لزوم صیغه بنامد (نراقی:۱۴۱۵، ج۱۶، ۸۴).
البته ارزش اثباتی آن کمتر است. ولی گروهی دیگر از فقها در دلالت روایت فوق بر مورد بحث اشکال کرده و اظهار داشته اند: آیه فوق نافی اعتبار نکاح معاطاتی نیست. زیرا آیه با توجه به تفسیر ذکر شده، مـورد متعارف و شایع را بیان می نماید. به تعبیر دیگر آیه حداکثر درستی نکاح با صیغه را اثبات می نماید و این مستلزم بی اعتباری نکاح بدون صیغه نمی باشد. بدین ترتیب روایت برید دلالتی بر موضوع بحث ندارد(مکارم شیرازی:۱۳۸۲، ج۱، ۸۹).
۲-۶-۱-۲-روایات
جمعی از فقها برای ضرورت لفظی بودن ایجاب و قبول در عقد نکاح به روایاتی استناد کرده اند که مورد توجه قرار می گیرند.
-«خالد بن الحجاج» نقل می کند که به امام صادق (ع) گفتم: مردی می آید و می گوید: این پارچه را بخر و به تو چنین و چنان سود می دهم. امام فرمود: آیا اینطور نیست که اگر خواست ترک می کند و اگر خواست می گیرد؟ گفتم: آری، چنین است. امام فرمود: «لا بأس به إنّما یحلّ الْکلام و یحرّم الکلام؛ مانعی ندارد، همانا این کلام است که حلال می¬کند و این کلام است که حرام مینماید»(طوسی:۱۴۰۷، ج۷، ۵۰).
نحوه استدلال به روایت فوق آن است که امام در این روایت کلام را محلِّل و محرِّم نامیده است و با توجه به کلمه «انّما»، در روایت حصر معلوم می شود. در نتیجه فقط کلام است که محرّم است و غیر آن اثری ندارد. از سوی دیگر اگر چه صدر روایت ناظر به باب بیع است، ولی ذیل آن قاعده کلی به دست می دهد. بنابراین مفاد آن مبین یک قاعده کلی است و در تمامی عقود و ایقاعات از جمله عقد نکاح جریان می یابد. در نتیجه معاطات در عقود و از جمله عقد نکاح فاقد اثر است(مراغی حسینی:۱۴۱۷، ج۲، ۸۸).
بر استدلال های فوق، علاوه بر ضعف سند روایت به دلیل مجهول بودن «ابن حجاج»، اشکال های متعددی وارد شده است(مکارم شیرازی:۱۳۸۲، ج۱، ۱۵۵).
نخست آنکه مقصود امام از عبارت ذکر شده اجمال دارد. شیخ انصاری در مورد آن چهار احتمال ذکر نموده است که تنها بر اساس یک احتمال، سخن امام نافی اثر معاطات در عقود است و این است که مراد از کلام در سخن امام، لفظ دالّ بر تحلیل و تحریم باشد؛ به این معنا که تحریم شیء و تحلیل آن تنها با نطق صورت می گیرد و با قصد مجرّد از کلام یا با قصدی که افعال بر آن دلالت نماید محقق نمی گردد. ایشان در تضعیف این احتمال می نویسد: اگر این احتمال در مورد سخن امام صحیح باشد، تخصیص اکثر لازم می آید. زیرا در بسیاری از عقود، معاطات پذیرفته شده است. افزون بر آن اگر این احتمال صحیح باشد، ارتباط میان سئوال راوی و پاسخ امام از بین می رود (انصاری:۱۳۷۷، ج۳، ۶۳).
با توجه به توضیحات فوق از این حدیث نمی توان بطلان نکاح معاطاتی را نتیجه گرفت و شاید به همین دلیل بسیاری از فقهاء در مقام استدلال بر بطلان نکاح معاطاتی، به روایت فوق استناد نکرده اند.
- ابان بن تغلب می گوید: از امام صادق (ع) پرسیدیم، اگر خواستم زنی را به نکاح موقت در آورم چه بگویم؟ امام در پاسخ فرمود: «تقول أتزوجک متعه على کتاب الله و سنه نبیه…فإذا قالت نعم فقد رضیت و هی امرأتک و أنت أولى الناس بها؛ بگو تو را به نکاح موقت در آوردم بر کتاب خدا و سنّت پیامبر او…، اگر گفت بله، پس رضایت داد و او همسر تو است و تو سزاورترین مردم بر او هستی»(حر عاملی:۱۴۱۰، ج۹، ۴۳).
نحوه استدلال بر روایت فوق در مورد بحث این است که راوی از چگونگی ایجاد رابطه زوجیت پرسید و امام به او فرمود بگو: «اتزوّجک». این روایت مفید آن است که در عقد نکاح لفظ لازم است. این روایت اگر چه راجع به نکاح منقطع است، ولی از آن لزوم لفظی بودن عقد نکاح دایم نیز معلوم می شود. زیرا اگر در نکاح موقت لفظ لازم است، در نکاح دایم به طریق أولی لازم است(خویی:۱۳۷۷، ج۳، ۱۲۹).
دلالت روایت فوق نیز بر مورد بحث تمام نیست. زیرا اولویت ادعا شده تمام نیست و بین نکاح موقت و دایم تفاوت¬هایی وجود دارد که ممکن است در حکم ذکر شده دخالت داشته باشد. از جمله این تفاوت ها این است که در عقد منقطع، ذکر مهر ضروری است و بدون آن عقد باطل است، در حالی که در نکاح دایم چنین نیست افزون بر آن ممکن است پاسخ امام مبنی بر اینکه می فرماید: «اتزوّجک» به خاطر آن باشد که راوی پرسیده بود. چه بگویم «کیف أقول لها» یعنی راوی از لفظ پرسید و امام نیز پاسخ را روی الفاظ برد مگر اینکه ادعا شود، راوی از آن رو از نحوه تلفظ سئوال کرد که اصل مسأله لفظی بودن ایجاب و قبول مسلّم بوده است. روایات دیگری در جوامع روایی وجود دارد که تماماً از همین باب است و ناظر به الفاظ عقد نکاح و نحوه تلفظ به آن است(حر عاملی:۱۴۱۰، ج۹، ۲۶۱).
به نظر می رسد، از این روایات ممکن است بر ضرورت لفظی بودن ایجاب و قبول استدلال شود و گفته شود که چون اصل ضرورت لفظی بودن ایجاب و قبول مسلم و مفروغٌ عنه بوده است، از این رو نحوه تلفظ بیان شده است. ولی دلیل قابل اعتمادی بر این ادعا وجود ندارد و بعید نیست که این سئوال و جواب ها ناظر به مورد غالب و شایع در زمان صدور احادیث باشد. شاید به همین دلیل بسیاری از فقهاء با وجود اینکه قایل به بی اعتباری ازدواج سفید شده اند، ولی برای مدعای خود به روایات تمسّک نکرده اند.
۲-۶-۱-۳- اصول عملیه
در بعضی منابع برای اثبات بی اعتباری نکاح معاطاتی، به اصول علمی استناد شده که ذیلاً بیان می شود:
الف- «اصل استصحاب»؛ مرحوم نراقی می نویسد: «تجب فِی النِکاح الصیغَه لأصالَه عَدَم تَرتّب آثار الزوجیّه بِدونَها» در نکاح صیغه لازم می باشد؛ زیرا اصل آن است که بدون صیغه آثار زوجیت مترتب نمی شود. یعنی وقتی در ترتب آثار زوجیت پس از ایجاب و قبول غیرلفظی تردید شود، مقتضای اصل استصحاب، عدم ترتب اثر زوجیت بر آن است(نراقی:۱۴۱۵، ج۱۶، ۸۴).
ب- «اصل احتیاط»؛ ممکن است گفته شود، نکاح بر خلاف سایر عقود است و از اهمیت خاصی برخوردار است. صاحب وسائل الشیعه بابی را به «وجوب احتیاط در نکاح» اختصاص داده که دلالت آنها بر لزوم احتیاط در نکاح روشن است. اهمیت مسأله ازدواج ایجاب می نماید که عقد نکاح به گونه ای جاری شود که در درستی آن اطمینان باشد در حالی که در صحت نکاح معاطاتی اطمینانی وجود ندارد. در ارزیابی تمسک به اصول عملی یاد شده برای اثبات بی اعتباری نکاح معاطاتی باید اشاره شود که کاربرد اصول عملی برای موارد شک و فقدان دلیل است. حال اگر دلالت «اوفوا بالعقود» بر نکاح معاطاتی تمام باشد، با وجود این دلیل اجتهادی، دیگر تمسک به اصول عملی وجهی ندارد(مکارم شیرازی:۱۳۸۲، ج۱، ۱۲۲).
عقد معاطاتی اعم از بیع و نکاح عرفاً عقد است و مطابق آیات، وفای به عقد نیز لازم است. مگر این که دلیل قابل قبولی اقامه گردد که عقد خاصی را استثناء نموده باشد. کسانی که به اصول عملی در مورد بحث استنـاد می نمایند، تلویحاً به فقدان دلیل بر بی اعتباری نکاح معاطاتی اعتراف می نمایند. با همین منطق، تمسک به «أصاله الفساد فی المعاملات»، برای اثبات بی اعتباری نکاح معاطاتی نیز وجهی ندارد(نراقی:۱۴۱۵، ج۱۶، ۸۴).
۲-۶-۱-۴- اجماع و سیره مسلمین
جمع قابل توجهی از فقهاء برای لزوم لفظی بودن ایجاب و قبول در عقد نکاح، به اجماع تمسک کرده اند. شیخ انصاری با اشاره به اجماع علمای اسلام بر ضرورت لفظی بودن عقد نکاح بیان داشته است: «أجمع علماء الإسلام- کما صرّح به غیر واحد- على اعتبار أصل الصیغه فی عقد النکاح؛ علمای اسلام اجماع دارند- همانطور که جمعی به آن تصریح کرده اند- بر اینکه در عقد نکاح صیغه لازم است.» (انصاری:۱۳۷۷، ۷۸).
صاحب ریاض هم ادعای اجماع کرده است(طباطبایی:۱۴۱۹،ج۱۱، ۱۰).
صاحب حدائق مدعی است که لزوم لفظی بودن عقد نکاح اجماعی علمای خاصه و عامه است (بحرانی:۱۴۰۵، ج۳۳، ۱۵۷).
از نظر جمعی از فقهاء مهم ترین و قابل اعتمادترین دلیل بر بی اعتباری نکاح معاطاتی و لزوم لفظی بودن عقد، اجماع فقها و سیره مسلمین است. بعضی فقهای معاصر با اشاره به این مسأله اظهار داشته اند: «به نظر می رسد عمده دلیل همان تسلّم بین المسلمین من الامامیه و العامه است که همه اعتبار لفظ را مفروغ عنه گرفته اند و سراغ شرایط صیغه رفته اند». فقیه دیگری در بیان اهمیت این اجماع و ارزش آن تأکید می کند: «این اجماع را نباید دست کم گرفت؛ چون مدرک مهم دیگری که مجمعین به آن استناد کرده باشند در دست نیست»(مکارم شیرازی :۱۳۸۲، ج۱، ۸۹).
یعنی اجماع در این مسأله مدرکی نیست، زیرا مدرک قابل اعتمادی در این مورد وجود ندارد. بنابراین از نظر ایشان اجماع ادعا شده در این مسأله تعبدی است. لذا این سؤال مطرح می شود که آیا اجماع و سیره ای که بر بطلان نکاح معاطاتی مورد استناد قرار گرفت به درجه ای از قوت است که بتواند با ادله لزوم وفای به عقد و عهد مقابله نماید؟ اموری که به آن اشاره می شود اعتبار اجماع و سیره ادعا شده با تردید مواجه می سازد:
الف- بعید نیست اجماع در این مسأله مدرکی باشد؛ زیرا این احتمال وجود دارد که این توافق فقهی به اعتماد روایاتی باشد که نقل شده است. همانطور که بعضی فقها به این موضوع تصریح نموده اند: «عدم قیام دلیل على هذا الحکم و عدم حجیّه مثل هذه الإجماعات»(مکارم شیرازی:۱۳۸۲، ج۱، ۱۲۳).
ب- فقهاء در مورد مفهوم معاطات اتفاق نظر ندارند. حال آیا اجماع بر ضرورت لفظ در عقد نکاح و بی اعتباری معاطات در حالی که اجماع کنندگان تلقی یکسانی از آن ندارند و آن از تلقّی ها به قدر متیقّنی نیز نمی توان دست یافت، می تواند کاشف از قول معصوم بوده و حجت باشد؟ آیا اینگونه نیست که جمعی از فقهای که لفظ را ضروری دانسته اند، به این جهت بوده است که اساساً معاطات را عقد نمی دانسته اند؟ روشن است که با این احتمالات نسبتاً قوی، این چنین اجماعی قابل اعتماد نیست.
ج- بعید نیست سیره مسلمین در اجرای عقد نکاح به الفاظ مخصوص، تنها برای غایت احتیاط باشد. بلکه ظاهراً همین طور است، در این صورت چه دلیلی وجود دارد که اگر کسی بدون رعایت احتیاط، عقد نکاح را با ایجاب و قبول کتبی محقق نموده است را باطل بدانیم؟
د- ممکن است اعتماد به لفظ در اعلام اراده و بی اعتنایی به وسایلی مثل کتابت، به این دلیل باشد که در صدر اسلام، رایج ترین و در عین حال صریح ترین وسیله اعلام اراده، الفاظ بوده اند، در این صورت دلیلی ندارد که با رواج کتابت و اعتماد به آن در عقود مهم، ایجاب و قبول مکتوب در نکاح باطل باشد. در نهایت رعایت احتیاط در نکاح، شرعاً مطلوب است، ولی نباید از نظر دور داشت که سخت گیری و افراط در احتیاط و زیاد کردن تشریفات آن نیز شرعاً مذموم است. بنای شرع مقدس اسلام، بر آسان کردن نکاح و سخت کردن شرایط طلاق است و به همین دلیل با وجود اینکه در طلاق، حضور شهود ضروری است، در نکاح غیرضروری می باشد( سیدی بنابی: ۱۳۹۰، ۱۰۸).
۲-۶-۲-دیدگاه حقوقدانان
از ﻧﻈﺮﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ، ﻣﻌﺎﻃﺎت درﻋﻘﻮد ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ و ﻻزمﻧﻴﺴﺖ اﻳﺠﺎب و ﻗﺒﻮل ﻟﻔﻈﻲ ﺑﺎﺷﺪ. در ﻣﺎده۱۹۳ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد: اﻧﺸﺎی ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﻴﻦ ﻗﺼﺪ و رﺿﺎ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﺜﻞ ﻗﺒﺾ و اﻗﺒﺎض ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﮔﺮدد ﻣﮕﺮ در ﻣﻮاردی ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ. ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﻣﺎده، ﺑﻪ ﻏﻴﺮاز ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ، اﻧﺸﺎی ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﻌﻞ و ﻧﻪ ﻟﻔﻆ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ. ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺴﻤﺖ اﺧﻴﺮ ﻣﺎده ﻓﻮق«ﻣﮕﺮ در ﻣﻮاردی ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﺜﻨﺎﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ» ﻣﻌﺎﻃﺎت ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ. ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎء ﺷﺪه ﻋﻘﺪ وﻗﻒ اﺳﺖ، ﻣﺼﺪاق دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ در ﺑﺎب ﻧﻜﺎح، ﻣﻴﺎن ﺣﺎﻟﺖ اﺧﺘﻴﺎر و اﺿﻄﺮار ﻓﺮق ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ. در ﻣﺎده۱۰۶۲ق.م. وﻗﻮع ﻧﻜﺎح را ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﻟﻔﺎظ ﺻﺮﻳﺢ ﻣﻲداﻧﺪ: «ﻧﻜﺎح واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ اﻳﺠﺎب و ﻗﺒﻮل ﺑﻪ اﻟﻔﺎﻇﻲ ﻛﻪ ﺻﺮﻳﺤﺎً دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻗﺼﺪ ازدواج ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ». از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﻼم و ﻧﻈﺎم ﻣﺪﻧﻲ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ، ﻧﻜﺎح ﻗﺮاردادی ﻋﺎدی و ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ و از اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه‌ای ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ، ﻟﺬا ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺻﺮف ﺑﻴﺎن ﺻﺮﻳﺢ اراده ﻃﺮﻓﻴﻦ و ﻳﺎ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎﻟﻲ ازﺳﻮی آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه ﻗﺼﺪ و ﺗﺮاﺿﻲ آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ را در اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوی از ﻓﻘﻪ امامیه در اﻧﻌﻘﺎد ﭘﻴﻤﺎن ازدواج ﻋﻼوه ﺑﺮاﻋﻼم ﺗﻮاﻓﻖ ﻃﺮﻓﻴﻦ، اﻋﻤﺎل اﻳﺠﺎب و ﻗﺒﻮل ﺑﺎ اﻇﻬﺎر اﻟﻔﺎﻇﻲ ﻛﻪ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﻗﺼﺪ و اراده ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺮ ازدواج را آﺷﻜﺎر و ﻣﺒﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻻزم داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺎده ﻓﻮق زوﺟﻴﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ زوﺟﻴﺖ و ﭘﻴﻤﺎن ازدواج ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﺠﺎب وﻗﺒﻮل ﻟﻔﻈﻲ اﻳﺠﺎد وﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. ﻣﺴﺘﻨﺎد از ماده ﻓﻮق، اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﺑﺮای اﻳﺠﺎب و ﻗﺒﻮل ﺻﻴﻐﻪ ﺧﺎص و ﻳﺎ ﻟﻐﺖ و ﻟﻔﻆ وﻳﮋه‌ای را ﻣﻠﺤﻮظ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮ ﻟﻐﺖ (زﺑﺎن) و ﻫﺮ ﻧﻮع ﺻﻴﻐﻪای را ﻛﻪ دﻻﻟﺖ ﺻﺮﻳﺢ ﺑﺮ ﻗﺼﺪ ازدواج داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﺎﻓﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ(محقق داماد:۱۳۹۰، ۱۶۵).
فصل سوم: بررسی تطبیقی نکاح معاطاتی و ازدواج سفید
۳-۱-نکاح معاطاتی در قانون مدنی
نکاح معاطاتی در فقه و حقوق به معانی مختلفی آمده است. یکی از معانی رایج آن عدم اجرای صیغه ایجاب و قبول است. امام خمینی در تعریف نکاح معاطاتی می فرمایند:« َلو تَقاول الزُوجانَ وَ قَصدَا الازدواج ثُم اِنشاتهً المراه بِذها بِها الی بَیتُ المَرء بِجهیزتها مِثلا و قَبلَ المرء ذلِکَ بِتَمکینِها فِی البیتَ لذلِکَ تَحققت الزُوجیهَ المُعاطاتِیه؛ اگر زن و مرد باهم گفتگو کردند و قصد ازدواج کردند و زن با رفتنش به خانه مرد، مثلاًبه همراه جهیزیه، زوجیت را ایجاد کند و مرد نیز زوجیت را با تمکین زن در خانه‌اش قبول کرد در اینصورت ازدواج معاطاتی صورت می گیرد»(خمینی(ره): ۱۳۷۹، ۱۸۰).
برخی در تعریف نکاح معاطاتی می نویسد:« نکاح معاطاتی یعنی نکاحی که صرفاً به اعلام توافق و تراضی طرفین بسنده می شود و فاقد ایجاب و قبول لفظی باشد»(محقق داماد:۱۳۸۵، ۱۶۶).
با توجه به تعریف نکاح و معاطات که قبلاً ذکر گردید می توان بیان کرد که نکاح معاطاتی عبارتست از: نکاحی که به منظور تشکیل خانواده و با رضایت باطنی طرفین به داشتن حق تمتع جنسی، بین زن و مرد بسته می شود و ممکن است در بردارنده وضعیت حقوقی خاصی از قبیل پرداخت نفقه، مهریه ازطرف مرد و همچنین ارث بردن از یکدیگر باشد. همان طور که بیان شد، از نظر قانون مدنی، معاطات در عقود صحیح است و لازم نیست ایجاب و قبول لفظی باشد. در ماده ۱۹۳قانون مدنی بیان می دارد: انشای معامله ممکن است به وسیله عملی که مبین قصد و رضا باشد، مثل قبض و اقباض حاصل می گردد مگر در مواردی که قانون استثنا کرده باشد. مطابق این ماده، به غیر از موارد استثنایی، انشای معامله از طریق فعل و نه لفظ نیز ممکن است. مطابق قسمت اخیر ماده فوق «مگر در مواردی که قانون استثنا کرده باشد» معاطات صحیح است. ازجمله موارد استثناء شده عقد وقف است، مصداق دیگر این بخش عقد نکاح است. البته قانون مدنی در باب نکاح، میان حالت اختیار و اضطرار فرق گذاشته است. در ماده ۱۰۶۲ق.م. وقوع نکاح را منوط به الفاظ صریح می داند: «نکاح واقع می شود به ایجاب و قبول به الفاظی که صریحاً دلالت بر قصد ازدواج نمایند».
۳-۲-قصد زوجیت و تشکیل خانواده در نکاح معاطاتی
واژه «زوج» به معناى جفت در مقابل طاق و تک است. به این معنا زوجیت نوعى رابطه میان دو چیز است، به گونه اى که وجود یکى بدون دیگری، یا نقص در یکى به معناى اختلال در کارکرد اصلى و مورد انتظار است. برخى اعضاى بدن جفت هستند و اگر در هر یک از اعضاى این جفت به هر دلیلى کاستى و نقصى پدید آید، کارکرد اصلى که از یک جفت مثلاً پا انتظار می رود، مختل مى گردد. یکى از مصادیق زوجیت نیز همسرى میان زن و مرد است. ازدواج پیوندى و قراردادى است که میان یک مرد و زن منعقد و برقرار مى گردد که از زوجیت حاصل، کارکرد معلوم و هدف خاصى مورد انتظار است. قرآن یکى از کارکردهاى ازدواج را تولید نسل مى داند که ادامه حیات بشرى را تضمین مى کند. کارکرد مهمتر و ویژه، ایجاد آرامش، مودت و دوستی، یکى شدن و اتحاد، رحمت و مهربانى است. آیه ۲۱ سوره روم می فرماید« وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّهً وَرَحْمَهً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ؛ و از نشانه‏ هاى او اینکه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدانها آرام گیرید و میانتان دوستى و رحمت نهاد آرى در این [نعمت] براى مردمى که مى‏ اندیشند قطعا نشانه‏ هایى است».
از منظر قرآن یک زوج باید موجب روشنى چشم هم باشند. طبق فرمایش آیه۷۴ سوره فرقان« وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّهَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا؛ و کسانى‏ اند که مى‏ گویند پروردگارا به ما از همسران و فرزندانمان آن ده که مایه روشنى چشمان [ما] باشد و ما را پیشواى پرهیزگاران گردان».
نقصها و معایب یکدیگر را برطرف کنند و موجب کمال و زیبایى یکدیگر باشند، در این خصوص آیه۱۱۷سوره بقره می فرماید« بَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ؛ [او] پدید آورنده آسمانها و زمین [است] و چون به کارى اراده فرماید فقط مى‏ گوید [موجود] باش پس [فورا موجود] مى‌شود».
مسئله اطفاى شهوت و … تنها جنبه مقدمیت داشته و یا فواید دیگرى غیر از غرض اصلى بر آنها مترتب مى شود و غرض اصلی نکاح و ازدواج همانا تولید مثل و تربیت اولاد است (طباطبایی:۱۴۱۹،ج۲، ۲۸۵).
نوع بشر در همه اعصار، نکاح و ازدواج را مدح کرده و آن را سنت حسنه دانسته و زنا را نکوهش نموده و آن را عملى شنیع معرفى کرده اند، رجحان و استحباب نکاح اختصاص به مسلمین ندارد؛ زیرا هر قوم و ملتی دارای نکاح و سفاح هستند که اولی نزدشان ممدوح است بر خلاف دومی که برایشان مذموم است. اگر ساختارگرایانه بنگریم، آنچه به خانواده قوام میدهد، نکاح است نه سفاح و اخدان(طباطبایی:۱۴۱۹،ج۱۱، ۱۱۳).
بعضی از محققان ضمن بیان معنای ازدواج برای نکاح، حقوق ثابت معین برای هر کدام از زوجین، از جمله تمتع را از لوازم تزویج دانسته اند و معتقدند ازدواج نمونه بارز یک مدینه فاضله است وگرنه تمتع مجرد که برخی از ظاهربینان معنای نکاح دانسته اند و نیز مجامعت در بیشتر حیوانات نیز هست(مصطفوی: ۱۴۰۲، ج۴، ۸۰).
و از قرآن، آیه ۲۹سوره احزاب دلیل بر این اصل است؛ زیرا این آیه دلالت بر تحقق نکاح دارد بدون اینکه لمس واقع شده باشد. البته انعقاد پیوند زناشویی و تعهد برای زندگی مشترک و شریک بودن در همه شادیها و غمها و تلاش کردن برای تکامل یکدیگر، هدف آرمانی زوجین است و خداوند از آن به «لتسکنوا الیها»(روم/۲۱). تعبیر فرموده است و این مطلب منافاتی ندارد با اینکه هدف از ازدواج اطفای شهوت باشد و قصد تشکیل خانواده به منظور داشتن فرزند وجود نداشته باشد، بلکه صحیح است که بگوییم مقصود از ازدواج، استمتاع زوجین است که دو رکن این ازدواج زوجین می باشند(نجفی: ۱۴۲۲، ۲۰۳).
بنابراین، آنچه مهم است، شرعی بودن عقد و قصد زوجیت شرعی است. بعضى از حقوقدانان نیز این تعریف از نکاح را که رابطه ای بین زن و مرد براى تشکیل خانواده است، مشهور دانسته و گفته اند که این تعریف می تواند تعریف نکاح دائم که در قوانین کشورهاى دیگر شناخته شده است، قرار گیرد، ولى ازآنجا که شامل نکاح منقطعه که یکى از اقسام نکاح در حقوق مدنى ایران است، نمی شود، از تعریف مشهور چشم پوشی کرده، گفته اند: «نکاح عبارت از رابطه حقوقى است که به وسیله عقد بین مرد و زن حاصل می گردد و به آنها حق می دهد که تمتع جنسى از یکدیگر ببرند(امامی: ۱۳۹۳، ۲۶۸).
اما بعضی از فقیهان انشای زوجیت و وجود رابطه خاص بین زوج و زوجه و نیز مهریه را دلیل بر نکاح دانسته که با زنا که بدون انشاء و علاقه ذکر شده است، فرق دارد، هرچند نکاح معاطاتی را به دلیل اجماع نمی پذیرند( اراکی:۱۴۱۹، ۳۵۱).
یکی از معاصران مینویسد: «نکاح معاطاتى زنا نیست. معاطات این است که بالفعل قصد زوجیت کند یا موقّته (براى مدّت معین)، و یا دائمه، در حالى که زانى و زانیه قصد زوجیت نمى کنند بلکه در مقابل پولى، قصد عمل نامشروع دارند. پس اینکه در نکاح لفظ معتبر است، به جهت اجماعى است که ادّعا شده و به جهت احتیاطى است که در نکاح است، نه از این جهت که نکاح معاطاتى زناست»(مکارم شیرازی:۱۳۸۲، ج۱، ۷۵).
بلکه تفاوت نکاح معاطاتی با سفاح به جهت قصد زوجیت است که در نکاح معاطاتی موجود است(جزائری: ۱۴۱۶، ج۲، ۱۷۸).

مدل صنعت

 

 

 

 

 

مدل جریان‌های نقدی

 

 

 

 

 

مدل یون و میلر

 

 

 

کیفیت اقلام تعهدی
برای این‌که سود گزارش‌شده بتواند در ارزیابی عملکرد و توان سودآوری یک شرکت به استفاده‏کنندگان کمک کند و سرمایه‏گذاران با اتکا به اطلاعات سود، بازده مورد انتظار خود را برآورد کنند، ارائه اطلاعات باید به نحوی باشد که ارزیابی عملکرد گذشته را ممکن سازد و در سنجش توان سودآوری و پیش‏بینی فعالیت‏های آتی موثر باشد. بنابراین علاوه بر این‌که رقم سود گزارش‌شده برای سرمایه‏گذاران مهم است و بر تصمیم‏های آن‌ ها تأثیر دارد، ویژگی‏های کیفی سود نیز به عنوان یکی از ابعاد اطلاعات سود مورد توجه خاص سرمایه‏گذاران است.

به گفته شان^[۳۷]و همکاران (۲۰۰۱)، اقلام تعهدی بیانگر تفاوت بین سود حسابداری و وجوه نقد مربوط به آن است که شامل تغییرات در موجودی کالا، حساب‏های دریافتنی و حساب‏های پرداختنی است. در صورتی که اقلام تعهدی مثبت و بزرگ باشد، بیانگر این نکته است که سود حسابداری از جریان نقدی عملیاتی بیشتر است البته باید توجه داشت که این تفاوت به دلیل به‌کارگیری اصول حسابداری مرتبط با زمان و نحوه شناخت درآمدها و هزینه‏ ها (اصل شناخت درآمد و اصل تطابق) است (فلاح نژاد، ۱۳۸۸٫ ص ۲۰).
شان و همکاران (۲۰۰۱) معتقدند از آن جایی که اصول پذیرفته‌شده حسابداری در مورد زمان شناسایی و مبلغ درآمدها و هزینه‏ ها به مدیران شرکت‏ها آزادی عمل نسبی داده است. بنابراین وقتی مدیران سود حسابداری را به مبلغی بیش از وجوه نقد حاصل شناسایی می‏کنند، اقلام تعهدی ایجاد می‏شود. مثلاً اگر مدیریت، درآمد فروش را زودتر شناسایی کند، حساب‏های دریافتنی به عنوان یکی از اقلام تعهدی افزایش خواهد یافت یا در صورتی که مدیریت، بدهی ناشی از هزینه‏ های تضمین کالا را کمتر شناسایی کند، بدهی‏های جاری به عنوان یکی از اقلام تعهدی، به مبلغ کمتر گزارش خواهد شد و چون سرمایه‏گذاران به رقم سود بیشتر توجه می‏کنند با وجود موارد فوق گمراه خواهند شد (همان منبع. ص ۲۰).
شان و همکاران (۲۰۰۱) بیان کردند که سرمایه‏گذاران با توجه به سودهای گزارش‌شده سعی دارند سودهای آتی و جریان‏های نقدی آتی را برآوردکنند. از این رو، سود خالص باید توان کمک به سرمایه‏گذاران را داشته باشد. علت نیاز به توجه در خصوص کیفیت اقلام تعهدی در این است که اجزا تشکیل‌دهنده اقلام تعهدی دارای بار اطلاعاتی هستند. برای مثال، تغییرات مثبت (افزایشی) در موجودی کالا احتمالاً بیانگر وجود مشکل در فروش یا تولید بیش از اندازه است. به طور مشابه افزایش در حساب‏های پرداختنی احتمالاً بیانگر وجود مشکل در پرداخت وجوه به تامین‏کنندگان کالا و خدمات است که ممکن است در اثر ناکافی بودن درآمد فروش یا مشکلات اعتباری ایجاد شود، بنابراین اجزا اقلام تعهدی می‏تواند به عنوان شاخص تعیین بهبود یا زوال عملکرد شرکت باشد (همان منبع. ص ۲۰).
لذا شان و همکاران (۲۰۰۱) نتیجه‌گیری کردند که توجه به کیفیت اقلام تعهدی، در شناسایی دست‌کاری سود سودمند خواهد بود، برای مثال توجه به تغییرات حساب‏های دریافتنی باعث آشکار شدن نکات مهمی در مورد تعجیل یا تاخیر در شناسایی درآمد فروش به عنوان یکی از ابزارهای دست‌کاری سود توسط مدیریت خواهد شد. افزایش سود که همراه با اقلام تعهدی بالا باشد بیانگر کیفیت پایین سود است و منجر به بازده آتی پایین خواهد شد (همان منبع. ص ۲۱).
در نهایت شان و همکاران (۲۰۰۱) بیان کردند که کیفیت اقلام تعهدی سود بر بازده سهام شرکت تأثیردارد. بنابراین با توجه به اینکه سرمایه‏گذاران به دنبال کسب بازده هستند، باید در برآورد بازده مورد انتظار خود به کیفیت اقلام تعهدی سود توجه کنند و بازده مورد انتظار خود را با توجه به کیفیت اقلام تعهدی تعدیل کنند. از دیدگاه شرکت سرمایه‏پذیر نیز کیفیت اقلام تعهدی با هزینه سرمایه سهام عادی مرتبط است. شرکت‏هایی که به دنبال کاهش هزینه سرمایه خود هستند باید سعی کنند کیفیت اقلام تعهدی خود را در سطح مطلوبی نگه دارند. مدیران چنین شرکت‏هایی باید از دست‌کاری سود و کم‏نمایی و بیش‏نمایی اقلام تعهدی اجتناب کنند (همان منبع. ص ۲۱).

کیفیت اقلام تعهدی به عنوان یک عامل خطرپذیری
فرانسیس و همکاران^[۳۸] (۲۰۰۵) با بررسی اثر کیفیت اقلام تعهدی بر هزینه سرمایه نتیجه‏گیری کردند که “خطر اطلاعاتی (که براساس کیفیت اقلام تعهدی کمّی می‏شود) یک عامل خطرپذیری قیمت‎گذاری شده است” (ص ۲۹۶) و این‌که “کیفیت اقلام تعهدی نقش اقتصادی و آماری بااهمیتی در تعیین هزینه سرمایه (حقوق صاحبان سهام) بازی می‏کند” (ص ۳۱۵). فرانسیس و همکاران پایه استنباط خود را ضرایب به دست آمده از رگرسیون‏های سری زمانی بازده‏های اضافی سهام نسبت به بازده پرتفوی‌های شاخص کیفیت اقلام تعهدی، بازار، اندازه و نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار قرار دادند. اما، کور و همکاران (۲۰۰۸) به این نتیجه رسیدند که رگرسیون‏های فرانسیس و همکاران (۲۰۰۵) ارتباط همزمان بین بازده اضافی و بازده عوامل را بررسی می‏کنند و نه آزمون این فرضیه که شاخص کیفیت اقلام تعهدی یک عامل خطرپذیری قیمت‏گذاری شده است، بنابراین شواهدی دال بر این‌که شاخص کیفیت اقلام تعهدی یک عامل خطرپذیری قیمت‏گذاری شده است و بازار کیفیت اقلام تعهدی را در قیمت سهام وارد می‌کند، ارائه نمی‌دهند (کور و همکاران ۲۰۰۸، ص ۲).
این که آیا خطرپذیری اطلاعاتی با تنوع بخشی قابل حذف است، یک سوال باز در ادبیات مالی است. نظریه سنتی قیمت‏گذاری دارایی‏ها (به عنوان مثال فاما،۱۹۹۱) این دیدگاه را دارد که خطرپذیری اطلاعاتی با تنوع بخشی حذف می‌شود و نباید بر بازده مورد انتظار اثر بگذارد. اخیراً نیز ایزلی و اُهارا^[۳۹] (۲۰۰۴) مدلی را توسعه دادند که در آن شرکت‏هایی که اطلاعات کمتری منتشر می‌کنند خطرپذیری اطلاعاتی بزرگ‏تر و بازده مورد انتظار بیشتری دارند. آن‌ ها معتقدند که سرمایه‏گذاران بی‏اطلاع، از یک طرف قادر به تنظیم وزن پرتفوی‌های خود همانند سرمایه‏گذاران آگاه نیستند و از طرف دیگر نیز خطرپذیری اطلاعاتی را نمی‏توانند از طریق تنوع‏بخشی^[۴۰] کاهش دهند. اما لمبرت^[۴۱] و همکاران (۲۰۰۷ ص ص ۳۹۷-۳۹۶) استدلال می‏کنند زمانی که تعداد معامله‏گران در مدل ایزلی و اُهارا (۲۰۰۴) زیاد می‏شود، اثر اطلاعاتی، با تنوع بخشی حذف می‏شود. اگر ادعا لمبرت و همکاران درست باشد، مدل ایزلی و اُهارا (۲۰۰۴) هیچ حمایتی از این فرضیه که خطرپذیری اطلاعاتی یا کیفیت حسابداری قیمت‏گذاری شده است، فراهم نمی‏کند (کور و همکاران. ۲۰۰۸، ص ۳).
علاوه بر این، حتی اگر خطرپذیری اطلاعاتی با تنوع‏بخشی قابل حذف نباشد، هنوز هم قابل‌بحث است که آیا باید آن را به عنوان عامل خطرپذیری اضافی در مدل‏های قیمت‏گذاری دارایی‏ها گنجاند یا خیر. لمبرت و همکاران (۲۰۰۷) به مطالعه چگونگی تأثیر اطلاعات حسابداری بر هزینه سرمایه در یک اقتصاد با دارایی‏های متعدد پرداختند. آن‌ ها مدلی سازگار باCAPM توسعه دادند که نشان می‌دهد اطلاعات حسابداری بر ارزیابی صورت گرفته توسط سرمایه‏گذاران از طریق کواریانس جریان‏های نقدی شرکت با جریان‏های نقدی بازار و از این رو بر بتای شرکت اثر می‏گذارد. در نتیجه، این مدل نشان می‏دهد که خطرپذیری اطلاعاتی بر بتای شرکت اثر می‏گذارد و به خوبی مشخص شده است که بتا به طور کامل تغییرات مقطعی در بازده‏های مورد انتظار را تبیین می‌کند. به روش مشابه هاگز^[۴۲] و همکاران (۲۰۰۷) به مطالعه خطرپذیری اطلاعاتی در زمینه یک مدل قیمت‏گذاری دارایی‏های چند عاملی پرداختند و مدلی را توسعه دادند که نشان می‏دهد نشانه‏های اطلاعاتی^[۴۳] یا با تنوع بخشی قابل حذف هستند و یا توسط صرف خطرپذیری عوامل موجود قابل‌جذب هستند (همان منبع، ص ۳).
فرانسیس و همکاران (۲۰۰۵) نشان دادند که ضریب پرتفوی شاخص کیفیت اقلام تعهدی در رگرسیون‏های سری زمانی مربوط به تک‌تک شرکت‌ها که بازده را به طور همزمان با شاخص کیفیت اقلام تعهدی و عوامل فاما و فرنچ (۱۹۹۳) (بازار، اندازه و نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار) مرتبط می‏کند، معنی‏دار و مثبت است. به طور خاص، آن‌ ها دریافتند که بازده با شاخص کیفیت اقلام تعهدی همبستگی مثبت دارد و شاخص کیفیت اقلام تعهدی برای شرکت‏هایی با کیفیت حسابداری پایین، بیشتر محاسبه شده است (همان منبع، ص ۳).
اما کور و همکاران (۲۰۰۸) نشان دادند این‌که متوسط ضریب شاخص کیفیت اقلام تعهدی در رگرسیون‏های انجام‌شده توسط فرانسیس و همکاران (۲۰۰۵) مثبت و از لحاظ آماری با اهمیت بوده است به این معنا نیست که شاخص کیفیت اقلام تعهدی یک عامل خطرپذیری قیمت‏گذاری شده است. همچنین بیان نمودند، ضریب مثبت به طور متوسط نشان‌دهنده این است که شرکت‏ها در رگرسیون‏های سری زمانی مذکور رابطه مثبتی با شاخص کیفیت اقلام تعهدی داشته‏اند. ضریب مثبت در رگرسیون همزمان بازده‏های سهام نسبت به پرتفوی بازار، دال بر این نیست که عامل بازار قیمت‏گذاری شده است. اما به سادگی تأیید می‏کند که متوسط بتا در یک نمونه تصادفی از شرکت‏ها، مثبت و نزدیک به یک است (همان منبع، ص ۳).
از طرفی نیز ماشرووالا و ماشرووالا (۲۰۱۱) برای روشن کردن این بحث که آیا شاخص کیفیت اقلام تعهدی یک عامل خطرپذیری قیمت‏گذاری شده است، تاثیرات فصلی را بر معیار تعدیل‌شده کیفیت اقلام تعهدی دیچو و دچو (۲۰۰۲) را مورد آزمون قراردادند، یافته‌های آن‌ ها نشان داد که شاخص کیفیت اقلام تعهدی تنها در ژانویه رابطه مثبتی با بازده‏های غیرعادی آتی سهام دارد. در مقابل در ماه‏های غیرژانویه، شاخص کیفیت اقلام تعهدی همبستگی منفی با بازده آتی سهام دارد به طوری که معمولا صرف کیفیت اقلام تعهدی سالانه‏ای وجود ندارد. بنابراین به نظر می‏رسد که هرگونه صرف کیفیت اقلام تعهدی کاملاً مربوط به ماه ژانویه است. علاوه بر این در حدود نیمی از صرف ژانویه در طول پنج روز اول معاملاتی ژانویه رخ می‏دهد. صرف ژانویه شاخص کیفیت اقلام تعهدی در طول زمان و دوره‎های نمونه مختلف پایدار است و برای هر دو گروه شرکت‏های کوچک و بزرگ رخ می‏دهد و نمی‏توان آن را به وسیله اثرات دیگر ژانویه که در مطالعات پیشین مستند شده، توضیح داد (ماشرووالا و ماشرووالا ۲۰۱۱، ص ۱۳۷۴).
آن‌ ها همچنین بیان می‌کنند که یافته‏های آن‌ ها نشان می‏دهد که صرف کیفیت اقلام تعهدی یک خطا در قیمت‏گذاری پیرامون تغییر سال است تا این‌که منعکس کننده خطرپذیری نظام‏مند اطلاعات باشد. با توجه به مفاهیم سنتی خطرپذیری در ادبیات موجود، درک این که چرا چنین خطرپذیری تنها محدود به ژانویه است، چرا نیمی از آن در طول اولین هفته معاملاتی درژانویه رخ می‏دهد، چرا صرف خطرپذیری ژانویه در طول بقیه سال معکوس می‏شود و چرا صرف خطرپذیری بواسطه فروش زیان مالیاتی افزایش می‌یابد، دشوار است. بنابراین اگرچه ماشرووالا و ماشرووالا (۲۰۱۱) معتقدند که یافته‏های تحقیق آن‌ ها به هیچ وجه به معنی شواهد قطعی بر ضد تفسیر خطرپذیری از شاخص کیفیت اقلام تعهدی نیست، اما بیان می‌کنند هیچ توضیحی از خطرپذیری برای توضیح ماهیت چنین خطرپذیری و شواهدی وجود ندارد (همان منبع ص ۱۳۷۵). درمجموع یافته‏های پژوهش ماشرووالا و ماشرووالا (۲۰۱۱)، توصیف کیفیت اقلام تعهدی را بر مبنای مفهوم خطرپذیری دشوار می‏کند. زیرا تمرکز صرف شاخص کیفیت اقلام تعهدی در ژانویه باعث ایجاد شک و تردید جدی نسبت به این دیدگاه می‏شود که شاخص کیفیت اقلام تعهدی منعکس‌کننده خطرپذیری است. زیرا هیچ دلیل نظری (تئوریک) برای خطرپذیری نظام‌مند وجود ندارد که تنها در ژانویه نمود پیدا کند.

نقش اولین ماه سال (ژانویه) در آزمون عوامل خطرپذیری
انگیزه اصلی برای بررسی نقش ژانویه در قیمت‌گذاری شاخص کیفیت اقلام تعهدی این است که به لحاظ تاریخی، ژانویه نقش حیاتی در پی ریزی این تردید دارد که آیا ویژگی‏های خاص یک شرکت از قبیل اندازه، بتا و نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار، عوامل خطرپذیری قیمت‌گذاری شده هستند. بررسی این که آیا ژانویه نقش مشابهی در قیمت‌گذاری شاخص کیفیت اقلام تعهدی بازی می‏کند، می‏تواند چراغی برای روشن کردن این موضوع باشد که آیا شاخص کیفیت اقلام تعهدی نماینده‌ای^[۴۴] برای خطرپذیری اطلاعاتی نظام‏مند^[۴۵] است (ماشرووالا و ماشرووالا، ۲۰۱۱٫ ص ۱۳۵۳).
گرچه هم اندازه و هم نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار دارای صرف بازده غیرعادی سالانه هستند، این صرف سالانه به شدت (اما نه به طور کامل) در ماه ژانویه متمرکز است. کیم (۱۹۸۳) و بلوم و استمبو^[۴۶] (۱۹۸۳) نشان دادند که بیش از نیمی از صرف سالانه اندازه در ژانویه متمرکز است، حال آن که بیشتر از نیمی از صرف اندازه ژانویه در طول اولین هفته معاملاتی ژانویه رخ داده است. به طور مشابه برای اثر نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار، دیویس^[۴۷] (۱۹۹۴) دریافت که صرف سالانه بازده در دوره ۱۹۶۳-۱۹۴۰ به طور کامل مربوط به ژانویه بوده است. برای دوره ۱۹۹۵-۱۹۶۳، لوران^[۴۸] (۱۹۹۷) دریافت که برای تمامی پنج طبقه اندازه (به استثنای کوچک‌ترین ۲ طبقه اندازه) که در حدود ۹۴ درصد مجموع سرمایه بازار را نمایندگی می‏کند، صرف نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار به طور کامل در ژانویه رخ داده است (همان منبع ص ۱۳۵۳).
در کمال تعجب، حتی مدل‏های نظری خطرپذیری نظیر CAPM، APT و مدل قیمت‌گذاری دارایی‌ها با اطلاعات ناقص مرتون^[۴۹] (۱۹۸۷) به نظر می‏رسد بازده را تنها در ژانویه توصیف می‏کند. تینیک و وست^[۵۰] (۱۹۸۴)، نشان دادند که سهام با بتای CAPM بالا، تنها در ژانویه بازده‏های بالاتری کسب می‏کنند درحالی‌که گولتکین و گولتکین^[۵۱] (۱۹۸۷) نشان دادند زمانی که بازده‏های ژانویه کنار گذاشته می‏شود، هیچ رابطه معنی‏داری بین بازده مورد انتظار و عوامل خطرپذیری پیش‏بینی شده توسط مدل APT وجود ندارد. به طور مشابه، دوران و همکاران (۲۰۱۰) دریافتند تنها در ژانویه نوسانات (بی‏ثباتی) خاص شرکت^[۵۲] (معیاری برای خطرپذیری خاص شرکت^[۵۳]) رابطه مثبتی با بازده آتی سهام دارد (همان منبع ص ۱۳۵۳).
گرچه دلیل این که چرا صرف‏های بازده مربوط به این ویژگی‏های شرکت تا حد زیادی و گاهی به طور کامل در ماه ژانویه متمرکز شده، همچنان مورد بحث است. محققان بارها چنین الگوی بازده سالانه‌ای را مشاهده کرده‎اند که به دلایل زیر با تعریف خطرپذیری تناقض دارد ( رول^[۵۴] ۱۹۸۳، تینیک و وست ۱۹۸۴، لوران ۱۹۹۷). نخست، مدل‎های فعلی قیمت‎گذاری دارایی‎ها هیچ نقش ویژه‎ای برای ماه ژانویه پیش‎بینی نمی‎کنند، چه رسد به توضیح این که چرا خطرپذیری تنها در ژانویه باید قیمت‎گذاری شده باشد. این امکان وجود دارد که خطرپذیری در طول سال به عنوان مثال با توجه به نوسانات فصلی در ساختار کلان اقتصاد متفاوت باشد (اُگدن^[۵۵] ۲۰۰۳). اما، چنین متفاوت بودن خطرپذیری در طول زمان لزوماً دلالت بر نقش منحصر به فردی برای ژانویه ندارد. حتی اگر به نوعی ژانویه از دیدگاه فصلی پرخطرترین فصل سال باشد، باز هم سخت است که توضیح دهیم چرا خطرپذیری فصلی تنها در ژانویه وجود دارد و همچنین دلیل این امر که چرا بیش‌ترین صرف در طول پنج روز اول معاملاتی ژانویه متمرکز است (همان منبع. ص ۱۳۵۴).
دوم، شواهد تجربی اندکی برای توضیح اثر ژانویه با توجه به تعریف خطرپذیری وجود دارد. ریترو چوپرا^[۵۶] (۱۹۸۹) و کرامر^[۵۷] (۱۹۹۴) ، تغییرات فصلی در بتاهای CAPM و خطرپذیری عادی را به عنوان توضیحی برای اثر ژانویه شرکت‏های کوچک رد کردند. با این حال، کرامر (۱۹۹۴) استدلال کرد که یک مدل APT چند عاملی (بر اساس عوامل اقتصادی کلان) به همراه خطرپذیری فصلی و پاداش خطرپذیری می‏تواند اثر ژانویه شرکت‏های کوچک را توضیح دهد. اما با این وجود وی توضیح نداد که چرا ژانویه چنین نقش منحصر به فردی را نسبت به بقیه ماه‏های سال بازی می‏کند و یا چرا خطرپذیری فصلی منحصراً خودش را در ژانویه (با توجه به بتا و نوسانات خاص شرکت) نشان می‏دهد. مطالعات متعددی نیز “فرضیه اطلاعات” را آزمون کردند. اولین بار توسط روزف و کینی^[۵۸] (۱۹۷۶) برای اثر ژانویه توضیحی بر پایه خطرپذیری احتمالی مطرح شد. با توجه به این فرضیه، از آنجا که پایان سال مالی اکثریت شرکت‏ها دسامبر است، اثر ژانویه منعکس‌کننده عدم قطعیت بیشتر (و در نتیجه خطرپذیری نظام‏مند بزرگ‌تر) این شرکت‏ها پیرامون تغییر سال است. عدم اطمینان زیاد این شرکت‏ها ناشی از این حقیقت است که آن‌ ها انتظار انتشار اطلاعات مالی جدید مهمی را در ژانویه دارند. بنابراین این شرکت‏ها بازده بالاتری با توجه به پذیرش خطرپذیری بیشتر در ژانویه کسب می‏کنند. اما در کل، شواهد در تناقض با این فرضیه هستند (همان منبع ص ۱۳۵۴).
سوم، بخش بزرگی از ادبیات مالی نشان می‏دهد که اثر ژانویه (حداقل بخشی از آن) ناشی از فروش زیان مالیاتی پایان سال توسط سرمایه‏گذاران انفرادی و یا روش «ارائه کالا در ویترین^[۵۹]» مورد استفاده توسط مدیران مالی موسسات نهادی، با اثر ژانویه ناشی از خطا در قیمت‌گذاری خطرپذیری سازگار است (همان منبع ص ۱۳۵۴).
ماشرووالا و ماشرووالا (۲۰۱۱) معتقدند که اثر ژانویه نقش مهمی در قیمت‌گذاری شاخص کیفیت اقلام تعهدی بازی می‏کند؛ به طوری که شاخص کیفیت اقلام تعهدی تنها در ژانویه بازده‏های بالاتری را پیش‌بینی می‏کند و این صرف به طور کامل در طول بقیه سال معکوس می‏شود. آن‌ ها بر این باورند که با وجود این واقعیت که اثر ژانویه حداقل تا حدی منعکس‌کننده قیمت‌گذاری اشتباه به دلیل فروش زیان مالیاتی است، پذیرش این دیدگاه که شاخص کیفیت اقلام تعهدی پروکسی برای خطرپذیری اطلاعاتی نظام‏مند است، دشوار است (همان منبع ص ۱۳۵۴).

فروش زیان مالیاتی^[۶۰] و اثر ژانویه
شایع‏ترین توضیح که برای اثر ژانویه مورد بررسی قرار گرفته است، فروش زیان مالیاتی در پایان سال توسط سرمایه‏گذاران انفرادی است. شواهد این استدلال به شرح زیر است. با تحقق زیان‏های سرمایه‏ای پیش از پایان سال، سرمایه‏گذاران انفرادی می‏توانند بدهی مالیاتی خودشان را از طریق تهاتر زیان‏های تحقق‌یافته با سود سرمایه تحقق‌یافته خودشان یا درآمد ناخالص تعدیل‌شده خودشان کاهش دهند. علاوه بر این، چون نرخ مالیات سود سرمایه کوتاه مدت، بیشتر از نرخ سود سرمایه بلندمدت (به جز دوره ۱۹۹۰ – ۱۹۸۸) است، بنابراین سرمایه‏گذاران می‏توانند زیان‏های سرمایه‏ای را برای حفظ درآمد مشمول مالیات به واسطه تحقق یافتن زیان‏ها افزایش دهند. از سوی دیگر، سرمایه‏گذاران انگیزه کمی برای تحقق سودهای سرمایه‏ای دارند، چون به تعویق انداختن سودها بار مالیاتی آن‌ ها را کاهش می‏دهد. به ویژه با تعویق انداختن سودهای سرمایه‏ای کوتاه مدت، وقتی که سرانجام سودها تحقق می‏یابند، باعث می‏شود مالیات بر اساس نرخ مالیاتی پایین‏تر سودهای سرمایه‏ای بلندمدت تعیین شود. بنابراین، با توجه به مزایای مالیاتی زیان‏های سرمایه‏ای، سرمایه‏گذاران مشمول مالیات سهام زیان‏ده خود را در پایان سال می‏فروشند و دوباره آن‌ ها را در ژانویه خریداری می‏کنند. در صورت عدم وجود آربیتراژ منطقی مناسب، فشار بر قیمت سهام ناشی از چنین فروش زیان مالیاتی منجر به بازده غیرعادی مثبت در ژانویه برای این سهام زیان‏ده می‏شود (همان منبع. ص ۱۳۵۵).
شواهد قابل‌ملاحظه‌ای مطابق با فروش زیان مالیاتی وجود دارد که نشان می‏دهد حداقل تا حدودی محرک صرف ژانویه شرکت‏های کوچک است. اما به نظر نمی‏رسد که فروش زیان مالیاتی به طور کامل صرف را توضیح دهد. به عنوان مثال، در کشورهایی که مالیات سود سرمایه وجود ندارد (نظیر ژاپن) و یا کشورهایی که سال مالیاتی آن‌ ها پایان دسامبر نیست (نظیر بریتانیا و استرالیا) نیز اثر ژانویه وجود دارد (همان منبع ص ۱۳۵۵).

شاخص کیفیت اقلام تعهدی دیچو و دچو (۲۰۰۲) و فروش زیان مالیاتی
بر اساس شواهدی که نشان می‏دهد فروش زیان مالیاتی مسبب اثر ژانویه است، ماشرووالا و ماشرووالا (۲۰۱۱) فرضیه پژوهش خود را بر این اساس قرار دادند که ژانویه نقش مهمی در قیمت‌گذاری شاخص کیفیت اقلام تعهدی بازی می‏کند که احتمالاً به خاطر این است که شاخص کیفیت اقلام تعهدی معیاری (پروکسی) برای فروش زیان مالیاتی است. رول (۱۹۸۳) و کنستانتینیدیس^[۶۱] (۱۹۸۴) استدلال کردند که شرکت‏های دارای بازده سهام یا نوسانات عملیاتی بیشتر، از نظر آماری احتمال بیشتری دارد که نامزد فروش زیان مالیاتی باشند. براور و چنگ^[۶۲] (۱۹۹۰) و بریکلی^[۶۳] و همکاران (۱۹۹۱) گزارش کردند که شرکت‏هایی با واریانس بازده بیشتر در واقع فروش زیان مالیاتی بیشتری نشان می‏دهند. رول (۱۹۸۳) دریافت که اثر ژانویه شرکت‏های کوچک تا حدودی به علت فروش زیان مالیاتی است و در خصوص شرکت‏هایی با نوسان (بی‌ثباتی) زیاد نظیر شرکت‏های کوچک نیز صادق است و به احتمال زیاد این شرکت‏ها نیز نامزد فروش زیان مالیاتی هستند (همان منبع ص ۱۳۵۵).
استدلال‏های فوق حاکی از این است که شاخص کیفیت اقلام تعهدی نظیر معیار اندازه شرکت ممکن است نماینده‏ای (پروکسی) برای فروش زیان مالیاتی باشد، زیرا شاخص کیفیت اقلام تعهدی ارتباط بسیار زیادی با نوسانات بازده سهام (کیم و کی ۲۰۱۰) و همان طور با نوسانات عملیاتی و فراوانی زیان‏های عملیاتی (دیچو و دچو ۲۰۰۲، فرانسیس و همکاران ۲۰۰۵) دارد. علاوه بر این، شرکت‏های دارای شاخص کیفیت اقلام تعهدی زیاد، از سلامت مالی و کنترل‏های داخلی ضعیف‏تری برخوردار بوده و احتمال نقض اصول پذیرفته‌شده حسابداری^[۶۴] و سودهای منفی غیرمنتظره و یا شوک‏های جریان‏های نقدی منفی در این قبیل شرکت‌ها بیشتر است (به عنوان مثال، دویل و همکاران ۲۰۰۷، اگنوا ۲۰۰۸، کیم وکی ۲۰۱۰). در برابر تمام این دلایل، در هر سال مشخص از لحاظ آماری احتمال بیشتری وجود دارد که شرکت‏هایی با شاخص کیفیت اقلام تعهدی زیاد دچار زیان سهام و در نتیجه زیان‏های سرمایه با اهداف مالیاتی شوند (همان منبع ص ۱۳۵۵).
با توجه به انتخاب شاخص کیفیت اقلام تعهدی به عنوان پروکسی فروش زیان مالیاتی، ماشرووالا و ماشرووالا (۲۰۱۱) دریافتند که (۱) قیمت‏گذاری شاخص کیفیت اقلام تعهدی اثر قوی و مستقل در ژانویه نشان می‌دهد؛ (۲) صرف شاخص کیفیت اقلام تعهدی تنها در ژانویه مشاهده گردید؛ (۳) اندازه صرف شاخص کیفیت اقلام تعهدی ژانویه یقیناً متفاوت از سایر پروکسی‏های فروش زیان مالیاتی است. در نهایت آن‌ ها نتیجه گرفتند که صرف شاخص کیفیت اقلام تعهدی در ژانویه (حداقل تا حدی) به علت قیمت‌گذاری اشتباه منتسب به فروش زیان مالیاتی در پایان سال است

تحقیق فوق بر اساس ماهیت داده ها، تحقیقی کمی بشمار می رود. به لحاظ نظری، اینگونه تحقیقات ریشه در مکتب اثبات گرایی دارد و صاحبنظران این روش علاقه مند به تبدیل اطلاعات تحقیق بصورت نمادهای ریاضی به منظور استفاده از قابلیت تحلیل های آماری و ریاضی برای توصیف و تحلیل پدیده های اجتماعی می باشند. در مجموع، روش اثباتی مدعی است که با روش تجربی سروکار دارد و شناخت حوادث و رویدادها و وضعیت های مختلف بر اساس مشاهده استوار است. شناخت علمی، از طریق همبستگی مباحث نظری با مشاهده بدست می آید. یعنی در علم، نظریه و مشاهده، ذاتا˝ جدایی ناپذیرند. در هر صورت، هرگونه ابزاری که برای حصول به دقت نظر در علم مورد استفاده قرار گیرد، از نظر اثبات گرایان می تواند بکار گرفته شود (کرم پور، صفری، ۱۳۹۰).

 

• • تحقیق بر اساس شیوه گردآوری اطلاعات:

 

تحقیق فوق از نظر شیوه گردآوری اطلاعات تحقیق توصیفی از نوع همبستگی است. هدف تحقیق همبستگی عبارت است، از درک الگوهای پیچیده رفتاری از طریق مطالعه همبستگی بین این الگوها و متغیرهایی که فرض می‌شود بین آنها رابطه وجود دارد. این روش علی‌الخصوص در شرایطی مفید است که هدف آن کشف رابطه متغیرهایی باشد که در مورد آنها تحقیقاتی انجام نشده است (دلاور، ۱۳۸۱).
۳-۳٫ متغیرهای تحقیق
در این تحقیق متغیر بازاریابی رابطه‌مند متغیر مستقل و متغیر ارزش چرخه عمر مشتری وابسته است. همچنین متغیر بازاریابی رابطه‌مند از مؤلفه های اعتماد، تعهد، ارتباطات، شایستگی، و مدیریت تعارض و متغیر ارزش چرخه عمر مشتری شامل مؤلفه های میزان استفاده از خدمات، وفاداری، تبلیغات شفاهی، و تمایل به مراجعه مجدد است.
۳-۴٫ روش و ابزار گردآوری اطلاعات
در تحقیق فوق از هر دو نوع روش گردآوری اطلاعات به ترتیب زیر استفاده خواهد شد :
۱) مطالعات کتابخانه‌ای:
در این قسمت جهت گردآوری اطلاعات در زمینه مبانی نظری و ادبیات تحقیق موضوع، از منابع کتابخانه‌ای، مقالات، کتاب های مورد نیاز و نیز از شبکه جهانی اطلاعات استفاده می شود.
۲) تحقیقات میدانی:
همچنین در این تحقیق به منظور جمع‌ آوری داده‌ها و اطلاعات برای تجزیه و تحلیل از پرسشنامه های زیر استفاده خواهد شد:
الف) پرسشنامه بازاریابی رابطه‌مند که این پرسشنامه دبوسی و واه (۲۰۰۵) تهیه و پایایی و روایی آن مورد تائید قرار گرفت.
ب) پرسشنامه ارزش چرخه عمر مشتری واو و لی (۲۰۱۱) که متشکل از چهار مؤلفه بصورت جدول ۳-۱ است.
پرسشنامه های مذکور شامل ۲ بخش عمده می‌باشند :
۱) نامه همراه : در این قسمت هدف از گردآوری داده‌ها به وسیله ی پرسشنامه و ضرورت همکاری پاسخ دهنده در عرضه داده‌های مورد نیاز، بیان شده است. برای این منظور بر با ارزش بودن داده‌های حاصل از پرسشنامه تأکید گردیده تا پاسخ دهنده به طور مناسب پاسخ سوالها را عرضه کند.
۲) سوال‌های (گویه‌ها) پرسشنامه : این بخش از پرسشنامه شامل ۲ قسمت است :
الف) سوالات عمومی : در سوالات عمومی سعی شده است که اطلاعات کلی و جمعیت شناختی در رابطه با پاسخ دهندگان جمع‌ آوری گردد.
ب) سوالات تخصصی: اطلاعات مربوط به گویه های در نظر گرفته شده برای هر متغیر در جدول ۳-۱ نشان داده شده است (همچنین ضمیمه اول). در طراحی این قسمت سعی گردیده است که سئوالات پرسشنامه تا حد ممکن قابل فهم باشد. لازم به ذکر است این سوالات با استفاده و الهام از پرسشنامه های استاندارد استخراج و طراحی گردیده است. در جدول ۳-۱ متغیرهای تحقیق، شاخص های مربوطه و سوالات مربوط به هر یک آورده شده است:
جدول ۳-۱) متغیرهای تحقیق، مؤلفه ها و منابع

 

متغیر	مؤلفه	تعداد سوال	سوالات	منبع
بازاریابی رابطه‌مند (RM)	اعتماد	۲	۱ و ۲	دبوسی و واه (۲۰۰۵)
	تعهد	۲	۳ و ۴

اهرم مالی

 

۰/۱۰۸

 

۰/۰۲۴

 

۰/۴۲۵

 

۴/۵۰۷

 

۰/۰۰۰

 

۱/۰۰۰

 

۱/۰۰۰

 

 

 

اندازه شرکت

 

-۰/۰۲۳

 

۰/۰۰۹

 

-۰/۲۳۰

 

-۲/۴۴۰

 

۰/۰۱۷

 

۱/۰۰۰

 

۱/۰۰۰

 

 

 

 

 

a/ Dependent Variable: محافظه.کاری۱

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

یافته‏های جدول ضرایب مدل‏های رگرسیونی ( Coefficients) برازش شده نشان می‏دهد سطح معنی‏داری ضریب رگرسیونی اهرم مالی (۱۰۸/۰) و اندازه شرکت (۰۲۳/۰-) کمتر از ۵ درصد است (۰۵/۰> sig)، یعنی تاثیر معناداری بر متغیر وابسته محافظه کاری شرکت‏ها در سطح ۵ درصد دارند. در مورد دیگر متغیرها چون سطح معناداری ضرایب رگرسیونی آنها بزرگتر از ۵ درصد می‏باشد از مدل کنار گذاشته شده اند.
با توجه به اینکه در آزمون ضرایب ما به دنبال سهم نسبی هر متغیر مستقل ، در پیش‏بینی متغیر وابسته هستیم بنابراین به منظور تفسیر ضرایب از مقادیر ضرایب استاندارد شده (Beta) استفاده می‏کنیم. بررسی نتایج ضرایب رگرسیونی استاندارد شده (Beta) متغیرها نشان می‏دهد در مدل اول زمانی که متغیر اهرم مالی وارد مدل شده است، محافظه کاری شرکت‏ها به میزان ۴۲۷/۰ انحراف استاندارد تحت تاثیر اهرم مالی تغییر می‏کند. یعنی به ازای افزایش یک انحراف استاندارد در اهرم مالی شرکت‏ها، محافظه‏کاری شرکت‏ها به میزان ۴۲۷/۰ انحراف استاندارد افزایش یا تغییر مثبت خواهد یافت. در مدل دوم که متغیر اندازه شرکت وارد مدل شده است، مقدار تغییر در ضریب بتا اهرم مالی ایجاد شد بطوریکه ضریب آن مقدارکاهش پیدا کرد که این نشان می‏دهد ضریب (شیب خط) یک متغیر با اضافه شدن سایر متغیرهای مستقل تغییر می‏کند یعنی نقش یک متغیر در مدل رگرسیون به سایر متغیرهای مستقل موجود در مدل بستگی دارد. که این موضوع را می‏توان به خوبی در مدل دوم مشاهده نمود.

بررسی ضرایب متغیرها در مدل دوم نشان می‏دهد اندازه شرکت با ضریب بتای ۲۳/۰- باعث کاهش محافظه کاری شرکتها می‏شود. همچنین اهرم مالی نیز در مدل دارای تاثیر مثبت بر محافظه کاری به اندازه ۴۲۵/۰ می‏باشد. بطور کلی بررسی ضرایب رگرسیونی متغیرهای باقیمانده در مدل نشان می‏دهد که به ازای افزایش یک انحراف استاندارد در متغیرهای اهرم مالی و اندازه شرکت به ترتیب ۴۲۵/۰ انحراف استاندارد افزایش و ۲۳/۰- انحراف استاندارد کاهش در محافظه کاری شرکت‏ها می‏شوند. همچنین معنی‏دار بودن ضریب رگرسیونی دیگر متغیرهای تحقیق چون بیشتر از ۵ درصد بوده لذا وارد معادله نگریده است. به عبارتی، این متغیرها نتوانسته‏اند قدرت پیش‏بینی را به طور معنی‏داری بالا ببرند.
در نهایت با توجه به جدول ضرایب می‏توان معادله مدل رگرسیون را با بهره گرفتن از متغیرهای باقی مانده در مدل که sig ان کمتر از ۵ درصد است به صورت ذیل تدوین نمود این نتایج نشان می‏دهد به ازای یک واحد تغییر یا افزایش در متغیرهای اهرم مالی و اندازه شرکت به ترتیب ۱۰۸/۰ و ۰۲۳/۰- واحد در محافظه‏کاری شرکت‏ها قابل پیش‏بینی می‏باشد.
(اندازه شرکت) ۰۲۳/۰- + (اهرم مالی) ۱۰۸/۰ + ۰۲۱/۰ y= = محافظه کاری
بر اساس یافته‏های این تابع اگر تأثیر متغیرهای اهرم مالی و اندازه شرکت را ثابت نگه داریم (ساعی، ۱۳۸۱)، متوسط محافظه‏کاری معادل ۰۲۱/۰ است. از طرفی برای اینکه مشخص شود سهم هر یک از متغیرها در تبین متغیر وابسته به چه میزان می‏باشد، جهت تفسیر بهتر مدل از معادله رگرسیون استاندارد (بدون نوشتن a (عرض از مبدأ)) استفاده می‏شود. این ضرایب همان ضرایب بتا است که نسبت موثر بودن و اهمیت هر یک از متغیرهای مستقل را نشان می‏دهد (مولوی، ۱۳۸۶).
(اندازه شرکت) ۲۳/۰- + (اهرم مالی) ۰/۴۲۵ y= = محافظه کاری
تابع (مدل) رگرسیونی استاندارد بیانگر آن است که متغیر اهرم مالی سهم بیشتری در تبیین محافظه‏کاری شرکت‏ها دارد.
۴-۳-۲ ) فرضیه اصلی دوم: بین برخی ویژگی‏های حسابرس (کیفیت حسابرسی، اندازه حسابرسی ، دوره تصدی حسابرس، نوع اظهارنظر حسابرس) با محافظه کاری حسابداری (روش دوم) رابطه معنی داری وجود دارد.

 

 

Model Summary^b

 

 

 

Model

 

R

 

R Square

 

Adjusted R Square

 

Std. Error of the Estimate