- گسترش خدمات مددکاری اجتماعی و روانشناسی در مراکز نیروی انتظامی و قضایی با هدف استفاده از نظرات این متخصصان در صدور احکام و تعیین نوع مجازاتها و ایجاد مصالحه بین شاکی و متشاکی بویژه در زمینه جرایم جوانان و نوجوانان (وزارت کشور- نیروی انتظامی و وزارت دادگستری با همکاری وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور، سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی و سازمانهای غیردولتی).
- حمایت درمانی، روانی و اجتماعی از افراد دارای اختلال هویت جنسی(وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارتخانههای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دادگستری، کشور- سازمان ثبت احوال کشور، سازمان پزشکی قانونی و سازمانهای غیردولتی)
- انجام اقدامات در زمینه تکدیگری (متکیدان) (وزارت کشور با همکاری سایر دستگاه های ذیربط از قبیل: وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد، وزارت بهداشت، درمان، آموزش پزشکی، نیروی انتظامی، وزارت دادگستری، شهرداریها، سازمان آموزش فنی و حرفهای، وزارت کار و امور اجتماعی، و سازمانهای غیردولتی).
- شناسایی به موقع افراد در معرض آسیب و آسیبدیده اجتماعی (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارتخانههای آموزش و پرورش، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت کشور- نیروی انتظامی، سازمان پزشکی قانونی).
- شناسایی مناطق و کانونهای آسیبزا و انجام مداخلات اجتماعی، روانی و… در این مناطق (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارت کشور و سایر ذیربط دولتی و سازمانهای غیر دولتی).
بند سوم: حوزه پیشگیری سطح سوم یا بازتوانی و توانمندسازی
دستگاه های اجرایی ذیربط مکلّفند در جهت بازتوانی افراد آسیبدیده اجتماعی و فراهم کردن زمینه بازگشت آنها به جامعه و زندگی سالم اقدامات ذیل را انجام دهند:
- فراهم کردن زمینه آموزش مهارت فنی و حرفهای به افراد آسیب دیده اجتماعی( سازمان آموزش فنی و حرفهای و سازمان بهزیستی کشور و سایر دستگاه های ذیربط و سازمانهای غیر دولتی )
-فراهم کردن زمینه اشتغال افراد آسیبدیده اجتماعی از طریق کاریابی، خود اشتغالی، وام اشتغال، و…(وزارت کار و امور اجتماعی، سازمان بهزیستی کشور، سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی، بانکها، سایر دستگاه های ذیربط، سازمانهای غیردولتی).
- فراهم کردن زمینه حمایت از خانواده های افراد آسیبدیده اجتماعی با هدف جلوگیری از گرایش آنان به آسیبهای اجتماعی (سازمان بهزیستی کشور با همکاری دستگاه های ذیربط و سازمانهای غیردولتی).
تقویت خدمات پیگیری پس از ترخیص به افراد آسیبدیده اجتماعی با هدف جلوگیری از گرایش مجدد آنان به آسیبهای اجتماعی از طریق تقویت خدمات مددکاری اجتماعی(سازمان بهزیستی کشور با همکاری دستگاه های ذیربط و سازمانهای غیردولتی).
فراهم کردن زمینه پذیرش افراد آسیبدیده اجتماعی در خانواده و جامعه با هدف بازگشت آنها به به زندگی مناسب و سالم از طریق اطلاع رسانی مناسب و تصویب قوانین مورد نیاز(دستگاه های ذیربط از قبیل سازمان بهزیستی کشور، سازمان صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمانهای غیردولتی).
بند چهارم: حوزه امور حقوقی و قضایی
- انجام بررسیهای حقوقی با هدف اصلاح، تغییر و تصویب قوانین مرتبط در زمینه آسیبهای اجتماعی(وزارت دادگستری با همکاری وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی، وزارت کشور- نیروی انتظامی و سایر دستگاه های مسئول و ذیربط و سازمان های غیردولتی و همکاری سایر قوا).
- استفاده از مجازاتهای جایگزین زندان برای برخورد با آسیبدیدگان مشمول مجازات. (وزارت دادگستری). تسریع در رسیدگی به پروندههای آسیبدیدگان اجتماعی در واحدهای قضایی و انتظامی (وزارت دادگستری با همکاری وزارت کشور- نیروی انتظامی)

گفتار سوم: قانون اساسی ولایحه قانون پیشگیری از وقوع جرم

پیشگیری از جرم مقوله ای است که نمی تواند در اختیار دستگاه قضایی باشد زیرا پیشگیری از بزهکاری در کوتاه مدت وظیفه دستگاه انتظامی است و در بلندمدت از وظایف آموزش و پرورش و سازمان های مرتبط با مسائل ارتباط جمعی و باید با سازندگی مردم در این زمینه اقدام کرد.زیرا با توجه به نظرات مطرح پیشگیری از جرم تنها کیفر کردن افراد نیست، بلکه باید با بهره گیری از تدابیر و اقدامات پیشینی و مداخله در فرایند فعلیت یافتن جرم، از رخ دادن آن جلوگیری کرد.
بند اول: پیشگیری از وقوع بزه در قانون اساسی
با کمی دقت در اصل ۱۵۶ می توان دریافت که این اصل در دو بند ۴ و ۵ به دو گونه بارز پیشگیری یعنی پیشگیری کنشی و پیشگیری واکنشی اشاره کرده است.
بند چهارم اصل ۱۵۶ یعنی: کشف جرم، تعقیب، مجازات، تعریز مجرمین و اجرای حدود و مقررات مدون جزایی اسلام، دربرگیرنده پیشگیری واکنشی عام و خاص است. ارعاب جمعی و فردی ناشی از مجازات ها، از بزهکاری نخستین افراد و تکرار جرم بزهکاران جلوگیری می کند. بدین ترتیب، در بند ۴ رویکردهای جرم شناسی حقوقی و جرم شناسی بالینی مورد توجه بوده است. در مورد قسمت دوم بند ۵ اصل ۱۵۶ نیز باید گفت این بند ترجمه عنوان کنگره های پنج سالانه پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمین سازمان ملل متحد است و این قسمت به اشتباه در بند ۵ نگارش گردیده زیرا اصلاح مجرمین در پیشگیری واکنشی خاص می گنجد که در بند ۴ به آن اشاره شده است. در قالب اجرای مجازات می توان آن را محقق کرد.۱
اما قسمت نخست بند ۵ اصل ۱۵۶ به جرم شناسی پیشگیرانه است زیرا با توجه به بند ۴ به نظر می رسد خبرگان قانون اساسی در این بند به دنبال بیان مقوله ای غیر از پیشگیری واکنشی یعنی پیشگیری کنشی بوده اند که خارج از نظام کیفری اعمال می شود.
با این برداشت از قسمت نخست بند ۵ اصل ۱۵۶ این پرسش مطرح می شود که آیا قوه قضاییه باید از بزهکاری پیشگیری کند؟
در این جا باید گفت این قوه در واقع مجری بند ۴ و قسمت دوم بند ۵ اصل ۱۵۶ قانون اساسی است و برای پیشگیری از جرم که موضوع قسمت نحست بند ۵ اصل ۱۵۶ است امکانات کافی در اختیار ندارد، اما می توان با توجه به تجربه کشورهای دیگر که برای پیشگیری از بزهکاری وزارتخانه خاصی را به عنوان مسئول و مدیر امر پیشگیری از جرم تعیین کرده اند و بر این باورند که قسمت نخست این بند، در واقع مدیریت پیشگیری از بزهکاری را به عهده قوه قضاییه نهاده است بدین صورت که این دستگاه با حضور سایر نهادهای دولتی و غیردولتی و حتی مجلس، باید در قالب کمیسیون یا شورایی به سیاستگذاری و برنامه ریزی در این زمینه مبادرت ورزد و تدابیر اتخاذ شده را از طریق نهادهای اجرایی یا در قالب قانون با کمک سایر نهادهای دولتی و حتی جامعه ی عملیاتی کنند.۱
براساس این دیدگاه، گفتمان بند ۵ اصل ۱۵۶ این است که قوه قضاییه برای سیاستگذاری در زمینه پیشگیری از جرم نقش مدیریتی ایفا کند و اجرای سیاست ها و تدابیر را به نهادهای اجرایی محول کند. به نظر می رسد این برداشت هم اکنون در سطح قوه قضاییه مورد توجه قرار گرفته و در همین جهت لایحه قانون پیشگیری از وقوع جرم تهیه و تنظیم شده است.
بند دوم: لایحه قانون پیشگیری از وقوع جرم
این لایحه در برگیرنده ۸ ماده و ۶ تبصره است که در مواد ۱ و ۲ تعریف و گونه های پیشگیری از جرم، در مواد ۳ و ۴ ساختار و وظایف شورای عالی پیشگیری از وقوع جرم، در مواد ۵ و ۶ ساختار و وظایف شورای استانی پیشگیری از وقوع جرم و در دو ماده دیگر تعیین محل دبیرخانه این شوراها و چگونگی تدوین آیین نامه این قانون بیان شده است.
در مورد عنوان این لایحه نیز باید گفت که در نخستین مرحله از تدوین این لایحه، عنوان قانون تأسیس شورای عالی پیشگیری از وقوع جرم برای آن برگزیده شده بود، اما در مرحله دوم برخی از مسئولان عالی قضایی این عنوان را مورد ایراد قرار دادند؛ تا اینکه نام لایحه مزبور براساس نظر آنها به لایحه قانون پیشگیری از وقوع جرم تغییر کرد.

الف: اهداف لایحه

 

- بیرن بائوم، ر، (۱۳۸۲) دانشگاه ها چگونه کار می کنند؟ سازمان علمی و رهبری آن از منظر سیبرنتیک، ترجمۀ حمید رضا آراسته، مؤسسۀ پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی.
- پارسا، م (۱۳۷۴). روان شناسى تربیتى، تهران، انتشارات سخن، ص ۱۷۵٫
- پورظهیر، ع.ن (۱۳۷۲). نظام برنامه ریزی توسعه آموزشی عالی، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، شماره ۳، سال اول، صص ۳۲- ۹٫
- پرکی، و. و (۱۳۷۸). خوپنداره تحصیلی و مؤفقیت تحصیلی، ترجمه سید محمد کمالی، تهران، قسطرون، ص ۷۸٫
- پیشگاهی فرد، ز. اسدی راد، م (۱۳۸۲). بررسی رابطه میان آموزش عالی زنان در ایران و حضور آنان در عرصه های قانون گذاری. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی. شماره ۲۹، صص۱۵۹- ۱۹۷٫
- تراسبی، د (۱۳۸۲).اقتصاد و فرهنگ، تهران، نشرنی، ص ۷۴-۶۸٫
- توسلی، غ.ع (۱۳۸۲). آیا می‌توان بین کار زنان در خانه و کار بیرون آشتی برقرار کرد، مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان، شماره ۲، صص ۲۶- ۳٫
- توتکله، علی‌رضا (۱۳۹۱). نگرش، شرطی برای زندگی، نشریه اطلاعات علمی، شماره ۳۶۷،صص ۲۹- ۲۶٫

- تقی طیب، سید م. اولاد زاد، ف (۱۳۵۳). ارزیابی گسترش آموزش عالی ایران، امور اجتماعی سازمان شاهنشاهی بازرسی آموزش عالی و پژوهش علمی، تهران ۱۳۵۳، ص ۵٫
- تقى زاده، م.ا (۱۳۷۹). باد بى آرام نوجوانى ، اصفهان، یکتا، ص ۲۱٫
- تکمیل همایون، ن (۱۳۸۲). آموزش و پرورش در ایران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
- جانعلیزاده‌چوب‌بستی، ح و همکاران (۱۳۹۰). سرمایه فرهنگی و موفقیت تحصیلی: ارزیابی تجربی مدل‌های نظری، پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت، دوره یک، شماره ۲، ۱۰۴- ۸۳٫
- جلائی پور،ح.ر. و محمدی، ج. (۱۳۸۷) نظریه های متأخر جامعه شناسی، تهران، نشرنی، ص ۳۳۰٫
- جوادی، محمدجعفر، (۱۳۷۳)، نابرابری‎های آموزشی و ابعاد جامعه شناختی آن، مجله پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت، بهار۱۳۷۳٫
- جنکینز، ر (۱۳۸۵). پی یر بوردیو، ترجمه لیلا جوافشان و حسن چاووشیان، نی، تهران، ص ۱۷۳٫
- جنکیز، ر (۱۳۸۱). هویت اجتماعی، ترجمه تورج یاراحمدی، تهران، شیرازه، ص ۳۵٫
- حسنی، م سادات (۱۳۸۳). تفاوت‌های جنسیتی از دیدگاه اسلام و فمینیسم، فصل‌نامه کتاب زنان، شماره ۲۳، ص ۱۳٫
- حسینی مقدم، م (۱۳۸۹). مروری بر تجربۀ جهانی ارزیابی نظام آموزش عالی، رهیافت، شمارۀ ۴۶، صص ۶۲- ۵۳٫
- حسینی نیست، سید د (۱۳۷۲). مراکز توسعه کارایی اعضای هیأت علمی در دانشگاهها، مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، ص ۵۴٫
- حسین شاهی، ح.ر (۱۳۸۴). آموزش عالی و دانشگاه، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال نهم، شماره ۲۸، صص ۴۶-۱۱٫
- حسینی طباطبائی، ف. قدیمی مقدم، م.م (۱۳۸۶). بررسی علل پیشرفت تحصیلی دختران در مقایسه با پسران در استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، دانش و پژوهش در علوم تربیتی، شماره ۱۵، صص ۱۴۷- ۱۱۹٫
- حسن‌زاده، ر (۱۳۸۵). بررسی نقش آموزش عالی و دانشگاه در پیشرفت اجتماعی و اقتصادی زنان، دانش و پژوهش در علوم تربیتی، شماره دوازدهم، صص۸۶-۷۱٫
- حیدری، حمید؛ رضایی، احمد، (۱۳۹۱)، تحلیل جامعه شناختی هویت حرف های دانشجویان (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه مازندران)، فصل نامه تحقیقات فرهنگی، دورۀ پنجم شماره ۲، ۱۳۹۱،صفحات ۲۹-۱٫
- خدایی، ا (۱۳۸۵). بررسی رابطه سرمایه اقتصادی و فرهنگی والدین دانش‌آموزان سراسری سال تحصیلی ۱۳۸۵، فصلنامه انجمن آموزش عالی ایران، سال اول، شماره ۴، صص ۸۴-۶۵٫
- خسروی، ز (۱۳۸۲). مبانی روانشناختی جنسیت، تهران، وزارت علوم، ص ۲۵۶- ۴۱٫
- خجسته مهر، ر و همکاران (۱۳۹۱). تأثیر برنامه موفقیت تحصیلی بر عملکرد و خودپنداره تحصیلی، نگرش نسبت به مدرسه، یادگیری شیوه موفقیت در مدرسه و سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان، مجله روان شناسی مدرسه، دوره ۱، شماره ۱، صص۴۵-۲۷٫
- خوئینی، غ (۱۳۸۶). حقوق شهروندی و توسعه پایدار، تهران، نشر فرهنگ صبا.
- دارایاپور، ز (۱۳۸۱). بررسی رابطه اولویت‌های ارزشی شهروندان تهرانی با جنسیت، نامه پژوهش فرهنگی، شماره ۳، صص ۱۰۶-۸۳٫
- دلانتی، ج، (۱۳۸۹)، چالش در دانش؛ دانشگاه در جامعه دانایی، ترجمه علی بختیاری زاده، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- دهنوی، ح (۱۳۸۳). بررسی پیشینه اجتماعی متقاضیان ورود به آموزش عالی، پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، شماره ۳۴، صص ۱۲۴- ۹۳٫
- ذاکر صالحی، غ.ر (۱۳۸۳) دانشگاه ایرانی؛ درآمدی بر جامعه شناسی آموزش عالی، تهران، کویر، ص ۱۵٫
- رابرتسون، ی (۱۳۷۲). درآمدی بر جامعه، ترجمه حسین بهروان، تهران، آستان قدس، ص۲۹۲٫
- رستگارخالد، ا (۱۳۹۰). سنجش رابطۀ جامعه پذیری در دانشگاه با انگیزش تحصیلی دانشجویان، راهبرد فرهنگ، شمارۀ دوازدهم و سیزدهم، صص ۱۵۷- ۱۳۵٫
- رستگار خالد، ا (۱۳۸۸). بررسی عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان: مطالعۀ موردی دانشگاه شاهد، ص ۴۳٫
- رستگارخالد، ا (۱۳۸۹). تفاوت های جنسیتی در انگیزش و پیشرفت تحصیلی دانشجویان، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان، شماره ۵۰، صص ۱۲۴-۸۱).
- رحیمی، ح (۱۳۷۹). برابری فرصت ها در ورود به آموزش عالی، پیک سنجش، سال پنجم، شماره ۱۸۹، صص٢ و ۱۵
- روح الامینی، م (۱۳۶۸). زمینه فرهنگ شناسی، تهران، انتشارات عطار، ۱۱۷-۱۱۶٫
- روحانی، ح (۱۳۸۸). درآمدی بر نظریه سرمایه فرهنگی، راهبرد، سال هجدهم، شماره ۵۰، صص ۳۵-۷٫
- روشن، ا.ر (۱۳۸۷). توزیع فرصت‌های ورود به دانشگاه‌های دولتی ایران، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال هشتم، شماره ۳۰ و ۳۱، صص ۳۱۲- ۲۸۵٫
- روزنامه همشهری، پنج شنبه ٢ تیر ١٣٨۴ ، سال سیزدهم، شماره ٣٧٣٠ ، ص ۱٫
- ریتزر، ج (۱۳۷۴). نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی، ص ۷۲۸- ۷۲۷٫
- زرین‌جوی‌الوار،س. عباسپور، ا (۱۳۹۱). نقش زنان در بازاریابی کارآفرینانه، فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ، شماره ۱۲، سال سوم، صص ۹۲- ۸۱٫
- سبحانی‌نیا، م (۱۳۸۶). متن درسی مقطع دبیرستان :راه و رسم زندگی خدمت رسانی به مردم، مجلات آموزشی معارف اسلامی، شماره ۶۹٫
- سرابی، ا (۱۳۹۲). سرمایه فرهنگی خانواده و موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان، روزنامه اطلاعات، ص۱٫
- ستوده، ه (۱۳۷۶). آسیب شناسی اجتماعی، طلاق و عوامل مؤثر بر آن، تهران، نشر آوای نور، صص۱۱۳- ۱۱۲٫

 

 

گزارشگری مالی به مقع، باعث کاهش عدم تقارن اطلاعات می شئد	اثر اعلان به موقع بودن سود بر حقوق صاحبان سهام	ونگ
انتشار سود حسابداری منجر می شود که سرمایه گذاران به تجدید نظر در منافع امنیتی خود شوند.	رابطه تصمیم گیری و به موقع بودن سود در عربستان	محمدالسهالی و ناصر اسپیر
شرکت های با کیفیت افشا کمتر، نشان دهنده عم تقارن در روند به رسمیت شناختن خبر بد نسبت به شرکتهای با کیفیت افشا بالا، هستند.	رابطه کیفیت افشا و به موقع بودن سود	جاینز، اورینز و لایبرت
بازده غیر عادی شرکت هایی که زود اعلام سود می کنند بیشتر از آنهایی است که دیر اعلام سود می کنند.	رابطه بین بازده سهام و زمان بندی اعلام سود	کراس و شرودر
به موقع بودن در شرکتهای دولت مرتبط بیشتر از شرکتهای غیر دولت مرتبط هست.	به موقه بودن سود در مالزی	الوی و کنداری و مد صالح
سرمایه گذاران در زمان تغییرات اعلان سود مثبت و در زمان تغییرات اعلان سود منفی واکنش کمتر از حد نشان دادند	به بررسی چگونگی واکنش سرمایه گذاران به اعلان سود پرداختند.	محمودی و همکاران
شرکت هایی که با نسبت بالا اعضای هیئت مدیره برخور داشتند، بیشتر احتمال دارند خبر بد در سود را درصورت به موقع بودن، تشخیص دهند.	بررسی رابطه بین به موقع بودن سود و محافظه کاری و ترکیب هیئت مدیره پرداخت.	بیکس و پتر پوپ و یانگ
زمانی که به موقه بودن دارای اخبار بد بود رابطه ای معکوس با کیفیت افشا دارد.	رابطه میان کیفیت افشای اطلاعات و به موقع بودن سود	شاوی

فصل سوم
روش شناسی تحقیق (متدولوژی تحقیق)
۳-۱ مقدمه
یکی از مهمترین بخشها در انجام هر تحقیق متدلوژی آن میباشد، متدلوژی تحقیق در واقع چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل آن به یافته ها و نتایج است .
این فصل به تحلیل متدولوژی تحقیق با بیانی از گرلینکر در رابطه با پژوهش علمی می پردازد:
“پژوهش علمی یک مطالعه منظم و کنترل شده تجربی و انتقادی یک یا چند فرضیه فرضی درباره احتمالی میان پدیده های طبیعی است."هدف اصلی یک پژوهش علمی، شناسایی پدیده های طبیعی، مشخص نمودن روابط این پدیده ها و به دنبال آن دستیابی به قواعد و قوانینی است که به وسیله آنها بتوان تغییرات این پدیده ها را پیش بینی نمود. پژوهش علمی امری است نظامدار، منطقی، تجربی، تکرارپذیر و انتقال پذیر که از طریق ساختار علمی، داده ها را خلاصه نموده و بوسیله شیوه های تحلیلی، توانایی شناسایی روابط کلی را افزایش می دهد.(دلاویز۱۵،۱۳۷۶).هدف تمام علوم، شناخت و درک دنیای پیرامون ما است. به منظور آگاهی از مسایل و مشکلات دنیای اجتماعی، روش های علمی، تغییرات قابل ملاحظه‌ای پیدا کرده‌اند. این روندها و حرکت‌ها سبب شده است که برای بررسی رشته‌های مختلف بشری، از روش علمی استفاده شود. از جمله ویژگیهای مطالعه علمی که هدفش حقیقت‌یابی است استفاده از یک روش تحقیق مناسب می‌باشد و انتخاب روش تحقیق مناسب به هدفها، ماهیت و موضوع مورد تحقیق و امکانات اجرایی بستگی دارد و هدف از تحقیق دسترسی دقیق و آسان به پاسخ پرسش‌های تحقیق است.

تنش سربار قائم کل
تنش سربار قائم موثر
شتاب افقی زمین در ماکزیمم حالت
ضریب کاهش با ابتکار از آنجایی وارد محاسبات شد که برای انجام تحلیلهای پاسخ، اطلاعات کافی در خصوص ساختگاه وجود نداشت و می بایست شتاب در عمق موردنظر از تاریخچه شتاب ثبت شده بر روی سطح زمین تخمین زده می شد. در محاسبه ضریب کاهش تنش برشی به سبب برابری تنش کل قائم در هر دو حالت واقعی)خاک شکل پذیر (و تئوری )خاک صلب(، نسبت تنشهای برشی به صورت منطقی تبدیل به نسبت شتاب ها در دو حالت مذکور می شود و این در حالی است که در یک جسم صلب، شتاب در سطح و عمق با یکدیگر برابر می باشند.

ضریب تقلیل تنش()که بر طبق روابط زیر توسط تعیین می گردد( نمودار به دست آمده در شکل۴-۱ آمده است). معادلات زیر توسط برای تعیین ضریب تقلیل تنش ارائه شد.
۴-۲
۴-۳
۴-۴
۴-۵
شکل ۴-۱- فاکتور تقلیل تنش در برابر عمق به همراه خطوط میانگین(
۴-۳- ضریب مقاومت دوره ای
دومین گام در ارزیابی پتانسیل روانگرائی به دست آوردن عامل مقاومت می باشد.
به طور کلی دو روش برای به دست آوردن این عامل وجود دارد.
-۱ روش اول استفاده از تست های آزمایشگاهی می باشد.
-۲ روش دوم استفاده از روابط تجربی.
یکی از روش های معمول جهت به دست آوردن مقاومت برشی خاک آزمایشهای برش مستقیم و سه محوری می باشد. ولی به دلیل دست خوردگی نمونه در طی نمونه گیری و بازتحکیم، کاربرد این روشها با مشکل روبرو شده است. به علاوه از یک سو، انجام آزمون برش ساده دوره ای باکیفیت بالا بسیار پر هزینه و مشکل است و از سوی دیگر آزمون سه محوری تناوبی شرایط بارگذاری مربوط به عامل اصلی خرابی در بیشتر مسایل لرزه ای را به طور ناقص مدل میکند. البته با بهره گرفتن از روش های مناسب نمونه گیری از جمله روش نمونه گیری انجمادی و سپس انجام آزمون در دستگاه های برش ساده و برش پیچشی تناوبی با کیفیت بالا، میتوان این مشکلات را تا حدی بر طرف نمود. در این شرایط نوع خاک، شرایط در محل، تاریخچه زمین شناسی و لرز ه ای نهشته خاکی و شرایط تنش موثر اولیه به طور مناسبی در نظر گرفته می شود. اگرچه، سختی ها و هزینه های مرتبط با این روش های حساس، کاربرد آنها را فراتر از بودجه و هدف بسیاری از مطالعات مهندسی قرار داده است. از اینرو دستورالعمل های تجربی بر اساس ایجاد همبستگی میان بارگذاری لرزه ای، شاخص مقاومتی خاک در برابر روانگرایی از قبیل نتایج آزمایشهای نفوذی در محل و همچنین موارد تاریخی مشاهده شده از وقوع یا عدم وقوع روانگرایی شکل گرفتند. با توجه به توضیحات بالا در این تحقیق با بهره گرفتن از آزمایشهای تجربی (درجا) عامل مقاوم به دست آورده شد، آزمایشهای متداول درجا که در ایران برای ارزیابی پتانسیل روانگرائی به کار می رود در ادامه آمده است. و
۱-آزمایش نفوذ استاندارد^[۱۳]
۲-آزمایش نفوذ مخروط^۲
۳-آزمایش سرعت موج برشی^۳
هرچند در سالهای اخیر روش های ۲و۳ به دلیل طبیعت پیوسته ای که از نیمرخ خاک و با دقت مناسب ارائه می دهد جایگاه مناسبی پیدا کرده اند ولی در حال حاضر ساده ترین روش جهت ارزیابی پتانسیل روانگرائی روش نفوذ استاندارد می باشد. به طور کلی جهت مقایسه این روشها میتوان به معایب و مزایائی اشاره کرد که در جدول ۴-۱آمده است.
جدول ۴-۱- معایب و مزایای آزمایشات متداول برجا جهت ارزیابی پتانسیل روانگرائی

 

ویژگی	نوع آزمایش
	تست نفوذ استاندارد۱	تست نفوذ مخروط۲	تست سرعت برشی۳
اندازه گیریهای قبلی در ساختگاه های روانگرائی	فراوان	فراوان	محدود
نوع رفتار تنش کرنش تاثیرگذار بر آزمایش	زهکشی اندک،کرنش بزرگ	زهکشی اندک ،کرنش بزرگ	کرنش کوچک
کنترل کیفیت و تکرار پذیری	ضعیف تا خوب	خیلی خوب	خوب

خداوند عقل را در کسی به ودیعت نگذارد مگر آنکه روزی، وی را بدان نجات داد .
بنابراین اسلام افراد را به تعقل و بررسی افکار خود و دوری از تعصب و پرهیز از حدس و گمان و آزاد شدن از اوهام وخرافات که مانع شناخت حقیقت می شوند دعوت می کند (نجاتی ،۱۹۸۴؛ ترجمه عرب ،۱۳۸۸ ).از این رو تفکر انتقادی در اسلام جایگاه بسیار والایی دارد.

موانع تفکر انتقادی در قران
قرآن مهم ترین عواملی را که مانع اندیشیدن و مایه جمود فکری می شوند و در نتیجه میان تفکر و شناخت حقیقت و اظهار نظر درست در مسائل مختلف، ایجاد سد می کنند، ذکر کرده است (همان منبع ) .این عوامل عبارتند از :
پایبندی به اندیشه های کهنه
پایبندی به افکار قدیمی از عوامل مهمی است که مایه جمود فکری و عدم پذیرش افکار جدیدی که به اندیشه عرضه میشوند، می گرددرها شدن از آداب و رسوم و اندیشه های کهنه قدرت نگرش تحلیلی و بی طرفانه نسبت به مسائل مختلف می طلبد که این کار برای بسیاری از مردم کار ساده ای نیست .
قران پایبندی بسیاری از مردم را، در کلیه قرون گذشته، به عقاید پدرانشان توصیف کرده و متذکر شده که آنها با اندیشه ای آزاد از قیدو بند گذشته، قدرت نگرش به عقیده توحید را که پیامبران دعوت می کردند، نداشتند .
“قالو ا اجئتنا لتلفتنا عما وجد نا علیه اباءنا^[۱۵۱] …”
آنها (به موسی )گفتند: آیا تو آمده ای که ما را از عقاید و آدابی که پدرانمان بر آن بودند باز داری …
کافی نبودن مدرک
نبودن دلایل و اطلاعات کافی ،از عوامل مهم خطای رایج تفکر، در میان مردم می باشد. انسان برای اینکه در موضوعی دارای تفکری سالم که منجر به شناخت حقیقت شود، باشد، می بایست به گردآوری مقدار زیادی سند و مدرک مربوط به همان موضوع بپردازد و این عوامل از طریق مشاهده دقیق و کاوش منظم علم صورت می پذیرد. قرآن برای رسیدن به حق در مورد یک موضوع، به اهمیت شناخت آن اشاره کرده و ما را از اظهار نظر درباره چیزهایی که نسبت به آن عالم نیستیم و دلایلی برای صحت آن نداریم، نهی کرده است .
“و من الناس من یجادل فی الله بغیر علم و لا هدی و لا کتاب منیر^[۱۵۲] ”
و برخی از مردم از روی جهل و بی هیچ حجت و برهان، در کار خدا جدل می کنند .
طرفداری انفعالی و عاطفی
خواسته ها و عواطف انسان در تفکر او تاثیر می گذارند و باعث می شوند قرآن به تاثیر هوای نفس در انسان و انحراف تفکر او از گرایش درست که نتیجه آن، انسان راهش را گم می کند و از فرق گذاشتن میان حق و باطل عاجز می شود، اشاره کرده است .
“فلا تتبعوا الهوی ان تعدلو^[۱۵۳] …”
…پس در حکم و شهادت پیروی هوای نفس مکنید تا عدالت نگهدارید …
راهبرد های مناسب برای رشد و گسترش تفکر دانش آموز
از جمله عواملی که در تقویت تفکر انتقادی موثر هستند عبارتند از :
هر جلسه را با طرح یک مسئله یا مجادله شروع کنید. شروع کردن جلسه کلاس با طرح یک مسئله یا پرسش بستگی به موضوع درس دارد وهم چنین به شاگردان کمک می کند که در جای خود مستقر شوند و حواس خود را جمع کنند (مایرز ،۱۹۸۶؛ ترجمه ابیلی ،۱۳۸۶ ).
پرسش های تکمیلی بپرسید. به دانش آموزان کمک کنید صحبت های خود را با پرسش ها، باز و روشن کنند که برای تفکرشان چالش برانگیز باشد، مثلا “"چرا “،"می توانید بیشتر بگویید “(فیشر ،۲۰۰۲ ؛ترجمه کیان زاده،۱۳۸۸ ).
به پرسش های دانش آموزان ارزش زیادی بدهید (سانتراک ،۲۰۰۴ ؛ترجمه سعیدی و همکاران ،۱۳۸۷ ).
در مقابل سوال هایی که دانش آموزان از شما می پرسند، علاوه بر جواب سوال، دلایل آن را نیز بگویید (سیف ،۱۳۸۹ ).
تید و لهمن^[۱۵۴] (۲۰۰۲ )، معتقدند که رفتارهایی مانند سوال پرسیدن و تردید داشتن در هر موضوع ، در رشد تفکر انتقادی دانش آموزان تاثیر گذار است (لون و همکاران ،۲۰۱۰ ).
یکی دیگر از عوامل موثر، مشارکت و همراهی اعضای گروه با یکدیگر است که به عواملی چون تحلیل مباحث و ارائه ایده ها و نظرات متفاوت و مشارکت فعال دانش آموز در یادگیری خود وارائه تکالیف و نتایج پژوهش ها به یکدیگر بستگی دارد (عارفی و رضایی زاده ،۱۳۹۰ ).
کوهن^[۱۵۵] (۲۰۰۰) و موسلی (۲۰۰۵ )، معتقدند که در فعالیت هایی که دانش آموزان خود فعالند، یادگیری پیشرفت بیشتری دارد (مارین و هالپرن ،۲۰۱۱ ).
در صورت امکان به وقت کلاس بیفزایید، تفکر انتقادی زمانی پرورش می یابد که شاگردان وقت کافی برای تعمق و تفکر داشته باشند (مایرز ،۱۹۸۶ ،ترجمه ابیلی ،۱۳۸۶ ).
بیلینگ و هالستید^[۱۵۶] (۲۰۰۵ )، نیز برای پیشرفت مهارت های تفکر انتقادی دانش آموزان، به ایجاد یک محیطی که در آن دانش آموز اختیار داده شود، تاکید کرده اند (پوپیل ،۲۰۱۱ ).
نقش مدافع شیطان را بازی کنید. با بیا دیدگاه های مخالف، آنها را وادار کنید تلاش کنند برای دیدگاه های خود دلیل بیاورند (فیشر ،۲۰۰۲ ؛ترجمه کیان زاده ،۱۳۸۸ ).
دکتر ماریلان، مازارو، استیب^[۱۵۷] (۲۰۰۳ )، در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که به کار گیری تکالیف نوشتاری، بحث گروهی، کارگاه آموزشی کوچک، ارائه گزارش موردی، ایفای نقش در فرایند آموزش می تواند از راهبرد های موثر جهت رشد و ارتقای مهارت های تفکر انتقادی در افراد باشد (مارین و هالپرن،۲۰۱۱) .
پژوهش های انجام شده در داخل کشور
- آنجفی و همکاران (۱۳۸۸ )، در تحقیقی که با عنوان “مهارت تفکر انتقادی دانشجویان فنی- مهندسی و علوم انسانی انجام شد، به این نتیجه رسید که مهارت های تفکر انتقادی در کل در هر دوگروه مورد مطالعه پایین است، اما این مهارت ها در دانشجویان علوم انسانی بیشتر است .
- محمدی و همکاران (۱۳۸۸ )، در تحقیقی که با عنوان “تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر دانش و نگرش نسبت به مواد مخدر و عزت نفس دانش آموزان “انجام شد، به این نتیجه رسید که آموزش مهارت های زندگی به دانش آموزان دانش آنها را نسبت به مواد مخدر تغییر می دهد. همچنین این آموزش از یک سو موجب ایجاد نگرش منفی در آنها نسبت به مواد مخدر می شود و از سوی دیگر عزت نفس آنها را ارتقا می دهد .
- محمدی و همکاران (۱۳۸۹ )، در تحقیقی که با عنوان “تاثیر آموزش مدل تفکر انتقادی ریچارد پل بر تفکر انتقادی دانش آموزان با تاکید بر درس مطالعات اجتماعی “انجام داد به این نتیجه رسید که آموزش مدل تفکر انتقادی ریچارد پل بر پیشرفت تحصیلی در درس مطالعات اجتماعی سال اول تاثیر معنا داری دارد .
- رحمتی (۱۳۷۸ )،در تحقیقی که با عنوان “عوامل موثر در شروع مصرف مواد مخدر با اشاره به وضعیت معتادان زن “انجام شد به این نتیجه رسید که سهم و وزن عوامل فردی و خانوادگی در سوق دادن زنان پاسخگو به سوی اعتیاد نقش بارزی ایفا کرده است وشدت آسیب پذیری در محیط ها خانوادگی در قبال اعتیاد به مواد مخدر بیشتر از زنان است .
- دلاور و همکاران (۱۳۸۸ )، تحقیقی با عنوان “رابطه مولفه های خانوادگی با نگرش به مواد مخدر در بین دانش آموزان مقطع متوسطه شهر تهران “انجام داد .نتایج نشان داد که دانش آموزانی که والدینشان از مواد مخدر استفاده می کردند نسبت به سایر دانش آموزان نگرش مثبت تری به مواد مخدر داشتند .
بین احساس نا ایمنی در کانون خانواده و نگرش دانش آموزان نسبت به مواد مخدر رابطه مثبت وجود داشت .
با افزایش تحصیلات والدین ،تصورات غیر واقعی دانش آموزان درمورد خطرات مواد مخدر کاهش یافته و با افزایش تحصیلات پدر نگرش دانش آموزان نسبت به اثرات مواد منفی تر شده بود .
افزایش یا کاهش تحصیلات مادر با نگرش دانش آموزان نسبت به مصرف مواد رابطه معناداری نشان نداد .
با افزایش میزان درآمد خانواده، نگرش دانش آموزان به اثرات مواد مخدر منفی تر شده بود .
- قریب و همکاران (۱۳۸۸ ) ،در تحقیقی که با عنوان “مهارت های تفکر انتقادی و گرایش به تفکر انتقادی در دانشجویان ترم اول و آخرمدیریت خدمات بهداشتی- درمانی “انجام داد .نتایج کار نشان داد که حدودنمره کل مهارت تفکر انتقادی کسب شده توسط دانشجویان در حدود هنجار و نمره کل گرایش به تفکر انتقادی نیز مبین گرایش مثبت دانشجویان بود .
بین الگوی نمره گرایش به تفکر انتقادی دانشجویان ترم اول با الگوی نمره دانشجویان ترم آخر تفاوت معنی دار وجود داشت و نمره دانش جویان ترم آخر بیشتر از دانشجویان ترم اول بود .
- اطهری و همکاران (۱۳۸۸ )، در تحقیقی که با عنوان “ارزیابی مهارت های تفکر انتقادی و ارتباط آن با رتبه آزمون سراسری ورود به دانشگاه در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان “انجام داد. به این نتیجه رسید که نمرات آزمون مهارت های تفکر انتقادی در دانشجویان در بدو ورود به دانشگاه چندان متناوب نیست و رتبه داوطلب در آزمون سراسری هم نتوانسته است ارتباطی با این مهارت داشته باشد .
- برخورداری و همکاران (۱۳۸۸ )، در تحقیقی که با عنوان “ارتباط گرایش به تفکر انتقادی و عزت نفس در دانشجویان پرستاری “انجام داد به این نتیجه رسید که دانشجویان با عزت نفس بالا تر از گرایش به تفکر انتقادی مطلوب تری برخوردار و ارتباط مستقیم و مثبتی بین این دو ویژگی وجود داشت .
طاووسی و همکاران (۱۳۸۹ )، در تحقیقی با عنوان “تاثیر مداخله آموزشی نظریه محور در پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان “به این نتیجه رسید که مداخله آموزشی باعث ارتقای متغیرهای مورد نظر شامل نگرش نسبت به رفتار ،خود کارآمدی و نهایتا” افزایش قصد پرهیز از سوء مصرف مواد مخدر در گروه آزمون می شود .هم چنین یافته ها نشان داد که این مداخله در کاهش گزارش مصرف مواد مخدر و پیش زمینه های آن یعنی سیگار و قلیلن نیز موثر واقع خواهد شد .
- یحیی زاده (۱۳۸۹ )،تحقیقی با عنوان “تاثیر عوامل خانوادگی بر گرایش افراد به سوء مصرف مواد مخدر “انجام داد به این نتیجه رسید که خانواده اولیه به صورت مستقیم و غیر مستقیم نقش بسیار مهمی در گرایش کودکان و نوجوانان به مصرف مواد مخدر ایفا می کند. شیوه نادرست سرپرستی والدین و شرایط نامساعد رفاهی نقش مهمی در گرایش آنها به مواد مخدر داشته است .
- میراحمدی زاده و همکاران (۱۳۸۹ )، در تحقیقی با عنوان “تاثیر آموزش پیشگیری از سوء مصرف مواد بر آگاهی و نگرش سربازان “به این نتیجه رسید که آموزش های پیشگیری از اعتیاد در محیط های نظامی نه تنها افزایش آگاهی و بهبود نگرش را به دنبال دارد ، بلکه باعث ارتقای عملکرد افراد نیز می شود .
- قربانی و همکاران (۱۳۸۵ )، در تحقیقی با عنوان “اثربخشی تغییر نگرش ،آموزش ابراز وجود و ایمن سازی در مقابل استرس بر کاهش گرایش به مواد مخدر در دانش آموزان دوره متوسطه شهر اصفهان “به این نتیجه رسید که مداخلات در کاهش گرایش مصرف مواد موثر واقع شده است .
- خلیلی (۱۳۸۸ )، در تحقیق خود با عنوان “میزان تاثیر آموزش مهارت تفکر انتقادی بر تغییر نگرش کلی نسبت به سوء مصرف مواد “به این نتیجه رسید که آموزش این مهارت موجب تقویت نگرش منفی نسبت به سوء مصرف مواد می شود .
- عبدالله پور (۱۳۸۷ )، در پژوهش خود با عنوان “تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر تغییر نگرش نسبت به سوء مصرف مواد “به این نتیجه رسید که این مداخله آموزشی در تغییر نگرش کلی موثر واقع شده است .
- عبدالرسولی (۱۳۹۰ )،در تحقیق خود با عنوان “بررسی عوامل موثر در اعتیاد جوانان ۱۴ تا ۲۹ ساله شهر تهران “به این نتایج رسید که فشار و احساسات منفی با اعتیاد رابطه دارد و هر چه نوجوان و جوانان بیشتر متحمل فشار و احساست منفی شوند ،احتمال کشانده شدن آنان به اعتیاد بیشتر است .و عواملی منند اعتماد به نفس و دینداری با اعتیاد رابطه منفی دارند .
- عاشوری و همکاران (۱۳۸۷ )،در تحقیق خود با عنوان “اثر بخشی درمان گروهی شناختی- رفتاری در بهبود مهارت های مقابله ای و پیش گیری از عود در افراد معتاد “به این نتیجه رسید که مداخلات در کاهش عود معتادان موثر است .
- یار محمدیان (۱۳۸۲ )،به نقل از عبدالله پور (۱۳۸۷ )، طی مطالعه ای در زمینه تاثیر آموزش پیشگیرانه بر میزان احتمال سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان دبیرستانی شهر اصفهان انجام داد ه به این نتیجه رسیده است که آموزش مهارت های پیشگیری در کاهش احتمال گرایش اعتیاد در دانش آموزان نقش داشته و هم چنین ای آموزش بر افزایش آگاهی والدین از احنمال سوء مصرف مواد در فرزندان موثر بوده است .
پژوهش های انجام شده در خارج از کشور
- هیانگ ،چن ،یه ،چونگ (۲۰۱۲ )،در تحقیق خود یک گروه را به عنوان گروه کنترل که با عنوان مطالعه موردی بررسی شد و گروه آزمایش که در این گروه مطالعه موردی همراه با برنامه نقشه هامفهوم انجام شد. بعد از ۱۶ هفته آموزش در پرستاران به این نتیجه رسیدند که مطالعه موردی همراه با نقشه های مفهوم می تواند به عنوان یک راهبرد آموزشی موثر برای ارتقای مهارت و تمایلات تفکر انتقادی در پرستاران ارائه شود .
- چان ،هو ،کو(۲۰۱۰ )،بر اساس پژوهش خودکه در بین دانش آموزان چینی انجام داده اند ، گزارش دادند که باورهای شناختی و تفکر انتقادی با یکدیگر رابطه دارند و باورها تاثیر منحصر به فردی روی عملکرد تفکر انتقادی آنها دارند .
- ارکات و همکاران^[۱۵۸] (۱۹۹۱ )و پری و کلد^[۱۵۹]ر (۱۹۹۷ )،به نقل از محمدی و همکاران (۱۳۸۸ )،در تحقیق خود تاثیر آموزش مهارت های زندگی را بر مصرف سیگار، الکل و سایر مواد مخدر را سنجیدند و به این نتیجه رسیدند که این آموزش می تواند باعث کاهش مصرف سیگار و الکل و سایر مواد در گروه آزمایش شده است .
- آنجلی و والانیدز (۲۰۰۹ )،در تحقیق خود تاثیر آموزش بر تفکر انتقادی دانش آموزان ، را سنجیدند.در این تحقیق که در سه گروه آزمایش و یک گروه کنترل ،انجام گرفت تجزیه و تحلیل کیفی نشان داد که دانش آموزانی که در گروه آموزش بودند شناخت متفاوتی از تفکر انتقادی ا نشان دادند .

۹۸/۰

 

 

 

۲/۰

 

۰۴/۰^e

 

۴۲/۰^b

 

۰۰۴/۰

 

۹۷/۰

 

 

 

۱/۰

 

۰۰۵/۰^f

 

۵۹/۰^a

 

۰۰۱/۰

 

۵۸/۰

 

 

 

اعدادی که در هر ستون با حروف انگلیسی متفاوت نشان داده شده اند، براساس آزمون دانکن به طور معنادار با یکدیگر متفاوت اندp<0/05)).
همانطور که در شکل فوق مشاهده می کنید امولسیون های حاوی غلظت ۵/۰ % وزنی از صمغ گونه اصفهان (AG) و همچنین جزء نامحلول حاصل از گونه اصفهان (AGB) دارای بیشترین گرانروی کمپلکس در فرکانس های بالا و پایین می باشد. از طرفی تانژانت افت این نمونه ها در آزمون روبش فرکانس در مقابل فرکانس نشان می دهد که امولسیون های حاوی غلظت ۵/۰ % وزنی جزء محلول حاصل از گونه اصفهان (AGT) دارای بیشترین تانژانت افت در فرکانس های بالا و پایین هستند در حالی که امولسیون های حاوی جزء نامحلول حاصل از گونه اصفهان (AGB) و صمغ گونه شاهرود دارای کمترین تانژانت افت در فرکانس های پایین هستند و با افزایش فرکانس مقادیر تانژانت افت آنها افزایش می یابد اما برای امولسیون های حاوی حاوی غلظت ۵/۰ % وزنی از صمغ گونه اصفهان (AG) در تمام فرکانس های اعمال شده رفتار ثابتی مشاهده شد.

شکل۴-۱۷- تغییرات تانژانت افت تابع فرکانس برای امولسیون های حاوی غلظت ۵/۰ % وزنی از صمغ گونه اصفهان (AG) (●) ، جزء محلول حاصل از گونه اصفهان (AGT) (■)، جزء نامحلول حاصل از گونه اصفهان (AGB)(▲) و صمغ گونه شاهرود (AF) (♦) در کرنش ثابت ۱ % و دمای ۲۵ درجه سانتی گراد
۴-۲- بررسی سازوکار پایدارسازی امولسیون های روغن در آب توسط صمغ کتیرا (گونه آستراگالوس گوسیپینوس) و سدیم کازئینات
۴-۲-۱- اثر نسبت پروتئین به پلی ساکارید بر پایداری امولسیون ها طی زمان ( آزمون خامه ای شدن)
شکل ۴-۱۸- تاثیر نسبت سدیم کازئینات به صمغ کتیرا گونه اصفهان (آستراگالوس گوسیپینوس) (۱/۱، ۱/۲، ۱/۳، ۱/۵ و ۱/۹) در غلظت کل بیو پلیمر ثابت ۹/۰ % وزنی براندیس پایداری (ESI) امولسیون های روغن در آب (۱۰ % وزنی/وزنی) طی ۳۵ روز در دمای ۲۵ درجه سانتی گرا
۴-۲-۲- اثر pH بر پایداری امولسیون ها طی زمان ( آزمون خامه ای شدن)
شکل ۴-۱۹- تاثیر pH براندیس پایداری (ESI) امولسیون های روغن در آب (۱۰ % وزنی/وزنی) حاوی نسبت سدیم کازئینات به صمغ کتیرا گونه اصفهان (آستراگالوس گوسیپینوس) ۱/۱ در غلظت کل بیو پلیمر ثابت ۹/۰ % وزنی طی ۳۵ روز در دمای ۲۵ درجه سانتی گراد
۴-۲-۳- اثر متغیرها بر کشش سطحی و بین سطحی
شکل ۴-۲۰- تاثیر افزودن غلظت ۴۵/۰ % وزنی جزء محلول گونه اصفهان (AGT)، جزء نا محلول گونه اصفهان (AGB)، کل صمغ گونه اصفهان (AG)، گونه شاهرود (AF) - سدیم کازئینات به تنهایی (غلظت ۴۵/۰ % وزنی) سدیم کازئینات + صمغ گونه اصفهان بر کاهش کشش سطحی ( نسبت ۱ به ۱ ، غلظت کل بیوپلیمر ۹/۰ % وزنی/وزنی (۲۵ درجه سانتی گراد)
شکل ۴-۲۱- تاثیر افزودن غلظت ۴۵/۰ % وزنی جزء محلول گونه اصفهان (AGT)، جزء نا محلول گونه اصفهان (AGB)، کل صمغ گونه اصفهان (AG)، گونه شاهرود (AF) - سدیم کازئینات به تنهایی (غلظت ۴۵/۰ % وزنی) سدیم کازئینات + صمغ گونه اصفهان بر کاهش کشش بین سطحی ( نسبت ۱ به ۱ ، غلظت کل بیوپلیمر ۹/۰ % وزنی/وزنی (۲۵ درجه سانتی گراد)
جدول۴-۷- مقادیر حاصل از اندازه گیری کشش سطحی و بین سطحی غلظت ۵/۰ % وزنی/وزنی ۲۵ درجه سانتی گراد

 

 

کشش بین سطحی (m N/m)

 

کشش سطحی (m N/m)

 

 

 

 

 

۷۱/۹^d

 

۹۲/۵۹^b

 

جزء محلول گونه اصفهان (AGT)

 

 

 

۲۵/۱۰^b

 

۸/۵۶^d

 

جزء نا محلول گونه اصفهان (AGB)

 

 

فاکتور	سرعت دورانی ابزار (rpm)	نرخ جریان مایع (ml/min)	فشار گاز (bar)	انرژی تخلیه (mj)
مقدار	۲۰۰	۴۰	۲	۱۶۸

دامنه اطمینان برای مقدار بهینه به‌دست‌آمده، با سطح اطمینان ۹۰%، ۰۱۶/۰± است.

۴-۲-۳- زبری سطح
۴-۲-۳-۱- بررسی تاثیر پارامترهای ورودی موثر بر زبری سطح
شکل (۴-۳- الف)، نشان می‌دهد که با افزایش سرعت دورانی ابزار تا ۲۰۰ دور بر دقیقه، علیرغم بهبود دفع براده‌ها، زبری سطح ماشینکاری‌شده به دلیل تولید حجم زیادی از براده‌ها و آلودگی بیشتر فاصله گپ ماشینکاری افزایش می‌یابد ولی با افزایش بیشتر سرعت دورانی ابزار، زبری سطح کاهش می‌یابد. با افزایش سرعت دورانی ابزار بیشتر از ۲۰۰ دور بر دقیقه، براده‌های تولید شده و آلودگی گپ کاهش یافته و انجماد دوباره قطرات مذاب و چسبیدن آنها به سطح ماشینکاری شده کمتر می‌شود و از طرف دیگر، با کاهش آلودگی گپ ماشینکاری، تعداد پالس‌های آرک کاهش یافته و در نتیجه زبری سطح کمتری به دست می‌آید.
شکل (۴-۳- ب)، ارتباط میان نرخ جریان آب و زبری سطح را نشان می‌دهد. مطابق این شکل، زبری سطح ماشینکاری شده با افزایش نرخ جریان آب بیشتر می‌شود، چون نرخ براده‌برداری و مقدار ماده برداشته شده از قطعه‌کار با افزایش نرخ جریان آب بیشتر شده و مقدار براده‌های تجمع یافته در گپ ماشینکاری بیشتر می‌شود و احتمال تولید پالس‌های غیرطبیعی مانند آرک بیشتر می‌شود و در نتیجه زبری سطح افزایش می‌یابد.
شکل (۴-۳- ج)، ارتباط میان فشار گاز ورودی و زبری سطح را نشان می‌دهد. مطابق این شکل، با افزایش فشار گاز تا bar ۵/۱، زبری سطح افزایش می‌یابد، ولی با افزایش بیشتر فشار گاز، زبری سطح کاهش می‌یابد. در محدوده ای از فشار گاز ورودی که نرخ براده‌برداری افزایش می‌یابد، با توجه به مقدار براده‌های زیادی که از قطعه‌کار برداشته می‌شود و در گپ ماشینکاری معلق می‌شوند، حالت جرقه‌زنی ناپایدار می‌شود و تعداد پالس‌های غیرطبیعی افزایش می‌یابد و زبری سطح بیشتر می‌شود. با افزایش بیشتر فشار گاز، نرخ براده‌برداری کاهش می‌یابد و مقادیر کمتری از براده‌ها در گپ ماشینکاری معلق می‌شوند و در نتیجه تعداد پالس‌های آرک کاهش می‌یابد و همچنین احتمال انجماد دوباره و چسبیدن براده‌های ماشینکاری به سطح ماشینکاری شده کاهش یافته و زبری سطح کمتر می‌شود.
افزایش انرژی تخلیه منجر به افزایش مقدار مواد برداشته شده از قطعه‌کار و مقدار براده‌های تجمع یافته در گپ ماشینکاری می‌شود و با توجه به افزایش احتمال رسوب این براده‌ها به سطح ماشینکاری شده و نیز افزایش احتمال تولید پالس‌های آرک، زبری سطح مطابق شکل (۴-۳- د)، افزایش می‌یابد. همچنین با افزایش انرژی تخلیه اعمالی به گپ ماشینکاری، ابعاد حفره های ایجاد شده در سطح قطعه‌کار افزایش یافته و زبری سطح بیشتری به ‌دست می‌آید.
مربوط به زبری سطح در فرایند ماشینکاری تخلیه الکتریکی نیمه‌ خشک در مرحله اول آزمایش‌ها. اثر اصلی شکل ۴-۳- نمودار های
۴-۲-۳-۲- آنالیز واریانس مربوط به زبری سطح و تعیین مقادیر بهینه زبری سطح
آنالیز واریانس مربوط به زبری سطح در جدول (۴-۵) آمده است و نشان می‌دهد که انرژی تخلیه، مهمترین عامل موثر بر زبری سطح می‌باشد. همچنین فشار گاز کم اهمیت ترین فاکتور موثر بر زبری سطح بوده و در آنالیز واریانس کنار گذاشته می‌شود.
جدول ۴-۵- آنالیز واریانس برای زبری سطح در مرحله اول آزمایش‌ها.

 

فاکتور	DOF	Sum of squares	Variance	F ratio	Pure sum	Percent
N	۲	۲۰۶/۰	۱۰۳/۰

جدول ۴-۱۵: توزیع فراوانی تاثیر مولفه عملکرد سازمانی …………………………………………………………………………….۸۰
جدول ۴-۱۶ : آمار توصیفی مولفه هوش رقابتی و ابعاد تشکیل دهنده آن ………………………………………………….۸۰
جدول ۴-۱۷: آمار توصیفی مولفه مدیریت دانش و ابعاد تشکیل دهنده آن …………………………………………………۸۱
جدول ۴-۱۸: آمار توصیفی مولفه یادگیری سازمانی و ابعاد تشکیل دهنده آن ……………………………………….۸۱
جدول ۴-۱۹: آمار توصیفی مولفه نوآوری سازمانی و ابعاد تشکیل دهنده آن …………………………………………..۸۲
جدول ۴-۲۰: آمار توصیفی مولفه عملکرد سازمانی و ابعاد تشکیل دهنده آن ……………………………………۸۲
جدول ۴-۲۱: آزمون نرمال بودن داده ها ……………………………………………………………………………………………………….۸۳
جدول ۴-۲۲: شاخصهای تحلیل عاملی تائیدی ……………………………………………………………………………………………..۸۴
جدول ۴-۲۳: بارهای عاملی و T value مولفه ها …………………………………………………………………………………………۸۷
جدول ۴-۲۴: شاخصهای مدل تحت بررسی ………………………………………………………………………………………………..۸۹
جدول ۴-۲۵: نتایج آزمون همبستگی ……………………………………………………………………………….۹۱
جدول ۴-۲۶: نتایج مدل معادلات ساختاری تاثیر مدیریت دانش بر یادگیری سازمانی ………………………………۹۲
جدول ۴-۲۷: نتایج مدل معادلات ساختاری تاثیر یادگیری سازمانی بر عملکرد سازمانی …………………………..۹۳
جدول ۴-۲۸: نتایج مدل معادلات ساختاری تاثیر مدیریت دانش بر عملکرد سازمانی ………………………………۹۳
جدول ۴- ۲۹: نتایج معادلات ساختاری رابطه مدیریت دانش و یادگیری سازمانی و عملکرد سازمانی ………۹۴
جدول ۴-۳۰: نتایج معادلات ساختاری رابطه بین مدیریت دانش، یادگیری و نوآوری سازمانی ………….……..۹۵
جدول ۴-۳۱: نتایج معادلات ساختاری تاثیر هوش رقابتی بر نوآوری سازمانی ……………………………………………۹۶
جدول ۴-۳۲: نتایج معادلات ساختاری تاثیر نوآوری سازمانی بر عملکرد سازمانی ………………………………………۹۶
جدول ۴-۳۳: نتایج حاصل از معادلات ساختاری تاثیر هوش رقابتی بر عملکرد سازمانی ……………………………۹۷
جدول ۴-۳۴: نتایج معادلات ساختاری رابطه بین هوش رقابتی، نوآوری و عملکرد سازمانی ………………………۹۸
جدول ۴-۳۵: نتایج معادلات ساختاری تاثیر مدیریت دانش بر نوآوری سازمانی ………………………………………….۹۸
جدول ۴-۳۶: نتایج معادلات ساختاری تاثیر یادگیری بر نوآوری سازمانی …………………………………………………..۹۹
جدول ۵-۱: یافته های تحلیل دو متغیره …………………………………………………………………………………………………….۱۰۵
جدول ۵-۲: یافته های تحلیل چند متغیره ……………………………………………………………………………………………….۱۰۶
جدول پ-۱: پرسشنامه پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………….۱۲۴
جدول پ-۲: خروجی SPSS برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ……………………………………………………………۱۲۷

جدول پ-۳: آمار تک نمونه ای متغیر هوش رقابتی و مولفه های آن( خروجی SPSS) ………………………….127
جدول پ-۴: جدول نتایج آزمون t تک نمونه ای هوش رقابتی و مولفه های آن ………………………………………۱۲۷
جدول پ ۵: آمار تک نمونه ای مدیریت دانش و مولفه های آن ………………………………………………………………..۱۲۸
جدول پ-۶: آزمون t تک نمونه ای مدیریت دانش و مولفه های آن ………………………………………………………..۱۲۸
جدول پ-۷: آمار تک نمونه ای یادگیری سازمانی و مولفه های آن …………………………………………………………۱۲۸
جدول پ-۸: آزمون t تک نمونه ای یادگیری سازمانی و مولفه های آن ……………………………………………………۱۲۹
جدول پ-۹: آمار تک نمونه ای نوآوری سازمانی و ابعاد آن ……………………………………………………………………….۱۲۹
جدول پ-۱۰: آزمون t تک نمونه ای نوآوری سازمانی و ابعاد آن ……………………………………………………………..۱۲۹
جدول پ-۱۱: آمار تک نمونه ای عملکرد سازمانی و مولفه های آن …………………………………………………………۱۳۰
جدول پ-۱۲: آزمون t تک نمونه ای عملکرد سازمانی و مولفه های آن …………………………………………………..۱۳۰
جدول پ-۱۳: آزمون نرمال بودن داده ها (خروجی نرم افزار SPSS) ………………………………………………………130
جدول پ-۱۴: نتایج آزمون همبستگی بین مدیریت دانش و یادگیری سازمانی ……………………………………….۱۳۱
جدول پ-۱۵: نتایج آزمون همبستگی یادگیری و عملکرد سازمانی ………………………………………………………….۱۳۱
جدول پ-۱۶: نتایج آزمون همبستگی مدیریت دانش و عملکرد سازمانی …………………………………………………۱۳۱
جدول پ-۱۷: نتایج آزمون همبستگی مدیریت دانش و نوآوری سازمانی ………………………………………………….۱۳۲
جدول پ-۱۸: نتایج آزمون همبستگی بین هوش رقابتی و نوآوری سازمانی ……………………………………………..۱۳۲
جدول پ-۱۹: نتایج آزمون همبستگی نوآوری و عملکرد سازمانی ……………………………………………..….………..۱۳۲
جدول پ-۲۰: نتایج حاصل از آزمون همبستگی بین هوش رقابتی و عملکرد سازمانی ………………………….۱۳۳
جدول پ-۲۱: آزمون همبستگی بین یادگیری و نوآوری سازمانی …………………………………………………………..۱۳۳

شکل ‏۱‑۱: اهمیت هوش رقابتی……………………………………………………………………………………………………………………….. ..۵
شکل ۱-۲: مدل مفهومی پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………۹

پس این اوصاف کمالی در نشأه‌ی کثرت و امکان، از هم جدا هستند و هرکدام اثر مخصوص به خود دارند ولی همه ی آن ها در نشأه ی وحدت و وجوب، عین هم اند و اثر هر کدام، عین آثار سائر اوصاف به شمار می آید؛ زیرا اثر علم در مرتبه ی وحدت و ضرورت که مرتبه بساطت است، عین اثر قدرت، اراده و حیات است.^[۸۰]
مرحله ی کامل اخلاص هستی و کمال های آن برای واجب، همانا حفظ احدیّت او است به نحوی که در عین واحد بودن همه ی کمال های هستی، این کمال اخلاص که همان توحید وجود است نه توحید وجوب؛ همان واحد حقیقی است که همه ی حقایق هستی را به نحو بساطت واجد است بدون این که چیزی با حفظ حدود نقص و امکانی خود در حریم وجوب، راه داشته باشد، اقتضای نفی هر گونه زیادت و عروض و تعدد ذات و بیگانگی وصف و ذات را خواهد داشت.^[۸۱]

۲-۶-۱. محذورات عدم عینیت صفات با ذات

اگر صفات حقیقی و اوصاف کمالی واجب الوجود در مرتبه ی حاق حقیقت او متحقق نبوده و حیثیت وجود ذاتش عین حیثیت وجود آن صفات نباشد، محذوراتی در پی خواهد داشت از جمله:
۱- لازم می آید که واجب تعالی در حد ذات خود از کمالات وجودی عاری و از اوصاف جمالی خالی باشد، در حالی که خلو ذات از صفات کمالی، مستلزم نقصان است و نقصان، منافی تمامیت و ملازم محدودیت و امکان است.
۲- لازم می آید که ذات مرکّب از حیثیت فقدان و وجدان باشد و ترکیب منافی وجوب و وجود است.
۳- فقدان کمالات وجودی، مستلزم نقصان در وجود است و نقصان، مستلزم محدودیّت بوده و محدودیت، مستلزم ماهیت است؛ پس لازم می آید واجب الوجود بالذات، دارای ماهیت گردد.
۴- لازم می آید ذات حق از جهت واحده، هم فاعل و هم قابل باشد.^[۸۲]
بر اساس این باید بیان گردد که صفات حقیقی و اوصاف کمالی، به حسب وجود و هویّت، عین ذات واجب الوجود بالذات هستند؛ به این معنی که حیثیت وجود ذات به عینه و بدون اعتبار و ملاحظه ی شیء دیگر، حیثیت وجود علم، قدرت، حیات و امثال آن ها است، از سوی دیگر حیثیت وجود هریک از آن صفات نیز به عینه و بدون اعتبار امر دیگر، حیثیت سایر صفات حقیقیه است و کثرت اوصاف، تنها از ناحیه ی معنا و مفهوم است. آن چه به عنوان محذورات مسأله ی عدم عینیت ذات با صفات مطرح گردید اگر در قالب قیاس استثنایی بیان گردند براهین عینیت ذات با صفات را تشکیل می دهند.

۲-۶-۲. براهین عینیت صفات با ذات

پیروان حکمت متعالیه براهین دیگری نیز ارائه داده اند که به نمونه ای از آن ها اشاره می گردد:
برهان اول: ملاعبدالله زنوزی در کتابش «لمعات الهیه» آورده است که کمالات ذاتیه و صفات حقیقیه حقایق وجودی از آن جهت که حقایق وجودی اند، عین آن حقایق هستند به حسب ذات و هویّت و به اعتبار مصداق و انیّت و غیر آن حقایق به حسب معانی و مفاهیم اند. از سوی دیگر، حقیقت واجب الوجود بالذات، وجود صرف و فعلیت محض است؛ پس برهان به نحو قیاس اقترانی، شکل اوّل را تشکیل می دهد و به این صورت که که حقیقت واجب الوجود بالذات، حقیقتی از حقایق وجودی است و هر حقیقتی از حقایق وجودی، عین صفات حقیقیه است به حسب ذات و هویّت؛ بنابراین حقیقت واجب الوجود بالذات، عین صفات حقیقیه و اوصاف کمالیه است به حسب ذات و هویت.^[۸۳]
بنابراین در ادامه باید گفت قیاس باید گفت که بنا بر اصالت وجود، هر هستی، حقیقتی عین همه ی کمالات وجودی و صفات کمالیه است، امّا در هر شیء موجود به حسب وجود آن؛ زیرا اگر غیر از وجود باشند آن گاه عدم و باطل الذات خواهند بود.
برهان دوم: صدرالمتألهین برهانی تألیفی از قاعده ی «معطی الشیء» و «بسیط الحقیقه» را در این زمینه مطرح می کند به این صورت که حق تعالی به نفس ذات بسیطش، مبدأ هر فعل و منشأ هر خیر و فضیلتی است، هر آن چه مبدأ هر فعل و منشأ هر خیری است، آن فعل و خیر را دارا است؛ پس حق تعالی دارای همه ی کمالات است و به حسب هر خیر و کمالی، محمول عقلی(صفتی) از او انتزاع می گردد؛ بنابراین جایز است محمولات عقلی فراوانی با معانی متغیر از ذات حق تعالی انتزاع گردد و بر او صدق کنند بدون این که لطمه ای به وحدت ذات وارد آید.^[۸۴]
علامه طباطبایی نیز با تفکیک قاعده ی «معطی شیء» و «بساطت حق» این برهان را چنین بیان می کند: واجب الوجود علت تامه ی همه ی موجودات است.
هر کمال وجودی که در معلول است به نحو اعلی و اشرف در علت تامه موجود است.
پس واجب الوجود، دارای همه ی کمالات وجودی است.
از سوی دیگر، واجب تعالی دارای بساطت حقه و وحدت حقه ی حقیقیه است بنابراین تعدد در جهت و تغایر در حیثیت در او راه ندارد؛ پس کمالات وجودی در او عین ذات و عین کمالات دیگر است.^[۸۵]
بنابراین قاعده بسیط الحقیقه، دلیل مناسبی بر عینیت صفات با یکدیگرو صفات با ذات است؛ به این صورت که واجب الوجود، بسیط حقیقی است و هر بسیط حقیقی در حد ذات و به حیثیت اطلاقیه، کل الاشیاء است. پس واجب الوجود در مرتبه ی ذات، کل الاشیاء و دارای همه ی کمالات است. صدرالمتألهین نیز در تبیین کبری دو بیان اجمالی و تفصیلی آورده است که مفاد آن دو بر این نکته استوار است که اگر بسیط حقیقی، مصداق سلب و ایجاب چیزی باشد؛ ترکّب و تکثر در ذات پیش می آید که این امر منافی بساطت است.^[۸۶]

۲-۶-۳. سخن امام علی(علیه السلام)

قاضی سعید قمی در مسأله ی عینیت صفات با ذات، به سخن امام علی(علیه السّلام) استناد می کند.^[۸۷]
امام علی(علیه السّلام) می فرمایند:
وکمال توحیده، الاخلاص له و کمال الاخلاص له، نفی الصفات عنه. لشهاده کلّ صفه انها غیر الموصوف و شهاده کل موصوف انّه غیر الصفه. فمن وصف الله سبحانه فقد قرنه و من قرنه فقد ثنّاه. من ثنّاه فقد جزّاه و من جزّاه فقد جهله.^[۸۸]
اساس دین، شناخت خداوند است و کمال شناخت او، تصدیق به وجود اواست و کمال تصدیق به وجود او، یکتا و یگانه دانستن اوست و کمال اعتقاد به یکتایى و یگانگى او، پرستش اوست. دور از هر شایبه و آمیزه‏اى؛ پرستش او زمانى از هر شایبه و آمیزه‏اى پاک باشد که از ذات او، نفى هر صفت شود؛ زیرا هر صفتى، گواه بر این است که غیر از موصوف خود است و هر موصوفى، گواه بر این است که غیر از صفت خود است. هرکس خداوند سبحان را به صفتى زاید بر ذات وصف کند، او را به چیزى مقرون ساخته است و هر که او را به چیزى مقرون دارد، دو چیزش پنداشته و هر که دو چیزش پندارد، چنان است که به اجزایش تقسیم کرده و هر که به اجزایش تقسیم کند، او را ندانسته و نشناخته است و آن که به ‌سوى او اشارت کند، محدودش پنداشته است.
مراد امام علی(علیه السّلام) از این سخن، نفی صفاتی است که وجودشان غیر از ذات است و گرنه ذات او به ذات خودش، مصداق تمام صفات کمالی است بدون فرض قیام امری زائد بر ذات او که آن، برای وی صفتی کمالی است؛ بنابراین علم و قدرت و اراده و حیات و شنوایی و بینایی، موجود به وجود ذات یگانه و احدی او است با این که مفهومات آن ها با یکدیگر مغایرت دارند و معانی‌شان مخالف هم هستند؛ زیرا کمال حقیقت وجود همراه با وحدت وجود است^[۸۹] و تمام نیکی ها و صفات کمالی در او مو جود است زیرا تمام حقایق و نیکی ها از او سرچشمه می گیرند؛ پس او اصل اعیان موجودات است.
صدرالمتألهین هم چنین در «مظاهر الهیه» می گوید: منظور از این کلام نورانی امام علی(علیه السّلام) که نه تنها، مبدأ علوم حصولی و برهانی است، بلکه منبع علوم شهودی و حضوری نیز است؛ نفی معانی صفات از ذات خدای تعالی نیست و گرنه سخن ایشان موجب تعطیل است و آن، کفر محض است؛ زیرا تعطیل، عقیده ی گروهی است که از خداوند نفی صفات می کردند و آنان را «معطله» می نامند. بنابراین مقصود ایشان، نفی اضافه شدن صفات بر خداوند، به حسب وجود و حقیقت است.^[۹۰]
نتیجه این است که نفی صفات از ذات خداوند در واقع، بیان محو اوصاف در مقام احدیّت است، به نحوی که نه تنها کثرت مصداقی آن از بین برود بلکه تعدد مفهومی نیز مرتفع گردد و سالک واصل، چیزی را غیر از هویّت مطلقه، لحاظ نکند و این، همان زهد حقیقی است که هر چه غیر از حق است از سر ایثار وجود ندارد و اگر بیان توصیف خداوند مطرح گردید برای سالک غیر واصل است و چون درجات سلوک یکسان نیست، نسبت به هر سالکی مطلب مناسب او بیان گردیده است. بنابراین کمال اخلاص از آن کسی است که در پایان سفر به حق می رسد و در انوار کبریایی الهی غرق می گردد.^[۹۱]
مطلب دیگر این که کمال واجب، نه در اتصاف او به وصف اضافی محض است، خواه نظیر عالمیّت و قادریّت و خواه مانند خالقیت و رازقیت و نه در اتصاف او به وصف فعلی است نظیر خالق و رازق، بنابراین نه زیاده ی آن ها نسبت به ذات واجب، محذوری را به همراه دارد و نه تعدد آن ها، مایه ی انثلام وحدت است؛ زیرا مبدأ آن اوصاف زائد، حقیقی است و عین ذات واحد است.^[۹۲]

۲-۷. تجلی اسمای و صفات الهی

 

۲-۷-۱. تعریف تجلّی

 

۲-۷-۱-۱. تجلّی در لغت

مسأله تجلّی در عرفان و حکمت متعالیه، زیاد مطرح شده است و بحث های فراوانی در این زمینه صورت گرفته است. واژه ی تجلّی در لغت، به معنای آشکار شدن و انکشاف یا از نهانی و کمون، خارج شدن و نیز وضوح است و نقطه ی مقابل آن، بطون و خفا است^[۹۳].

۲-۷-۱-۲. تجلّی در اصطلاح

در معنای اصطلاحی، تمیز ذات در هر مرتبه و حضرتی از مراتب و حضرات، تعین یا تجلّی می گویند که گاهی تجلّی را به تنزّل نیز تعبیر می کنند.^[۹۴] در کتب عرفا معنای اصلی که از این واژه به دست می آید این است: «تجلّی عبارت است از آن چه از انوار غیوب، بر دل ها آشکار شود».^[۹۵] در این تعریف، تجلّی به آشکار شدن و هویدا شدن انوار وجودی حق، بر دل عارف تعبیر شده است. به عبارت دیگر، افعال، اسماء، صفات و ذات الهی چنان بر سالک آشکار می گردد که او همه اعتبارات وجودی را از خود، سلب می کند و خود را صرفاً، جلوه‌ای از جلوه های حق، به شمار می آورد. از این رو، در عرفان اسلامی همه ی هویّات وجودی موجودات عالم، تجلّیات ذات به شمار می روند و آشکار کننده وجهه ی حقیقی او هستند.
تجلّی در اصطلاح عرفا، اعطای وجود به موجودات نیست؛ همان گونه که در نظام فیض مطرح است و با آن چه عرفا، از فیض در قالب فیض اقدس و مقدس به عنوان مترادفی برای تجلّی و ظهور، اراده نموده اند تفاوت دارد؛ چرا که فیض در معنای فلسفی، اعطای وجودی ضعیف از جانب وجوی کامل و تام الوجود که بر طبق نظمی خاص و به حسب پیدایش کثرت های تدریجی در معلول اول، سپس معلول دوم و… از ازل صدور یافته است و لاینقطع است، در حالی که در تجلّی، ظهور و تشؤن یک وجود مطرح است که بر طبق مقتضیات اسماء ذاتش و به حسب نظام احسن موجود در اعیان ثابته و از مرتبه‌ی الوهیت ذات بسیط احدی جلوه یافته و در واقع متجلّی، یک ظهور است که وحدت اتصالی مراتب را تأمین می کند.

۲-۷-۲. تجلی اسمای و صفات الهی از نظر صدرالمتألهین

حق تعالی دو نوع ظهور دارد: اوّلین ظهور، برای ذات خود در مقام ذات انجام می گیرد که این مقام، غیب الغیوبی و ظهور ذاتی است و دومین ظهور، ظهور فعلی است، چون در مرتبه‌ی فعل است که در آن مرتبه، ظاهر و مظهر متحّد هستند و تجلّی دوم، تابع تجلّی اوّل است. در تجلّی نخست، اسماء و صفات متکثر الهی به نحو اجمالی و به وجود واحد بسیط، حضور دارند و در تجلّی دوم، هر یک از اشیاء به تفصیل و با حدود خود، ظاهر می گردند.^[۹۶]
صدرالمتألهین تعبیرهای نزول، افاضه، تجلّی، نفس رحمانی، علیّت و تأثیر را مرادف و همه را مصادیق تجلّی ثانوی حق تعالی دانسته است. به عبارت دیگر، نزول وجود حق در مرتبه ممکنات به واسطه ظهور ثانوی است.^[۹۷] صدرالمتألهین به تبعیت از عرفا و با استدلالی محکم‌تر از ایشان درمی یابد که خلقت جهان، همان تجلّی ذات حق است و تجلّیات الهی نمایان‌گر صفات متکثر ذات حق‌ هستند و فی حدّ ذاته از خود چیزی ندارند.^[۹۸] از این رو ذات خداوند به نفس ذاتش، مظهر کلیه ی اسماء و صفات و جامع اِنیّات و وجودات است و علم اجمالی او در مرتبه ی ذات، عین کشف و علم تفصیلی او است و منظور از اجمال و تفصیل، وحدت و کثرت است نه ابهام و تفسیر. به بیان دیگر، ذات واجب الوجود در مرتبه ی ذات خویش، مظهر جمیع صفات و اسماء است و همین ذات، خود نیز آینه ای است که با همین آینه و در همین آینه، صور کلیه ی موجودات، مشاهده می گردند و بر حضرات ذات مکشوف خواهند بود و این آینه، نشان دهنده ی آن ها است بدون این که برای صور و اشباح، وجودی مخصوص به آن ها است.^[۹۹]
نشأه ربوبیّت که منشاء آثار بی شمار است، از آن جهت که حاوی معانی اسماء و اوصاف فراوانی است، بسیار بزرگ خواهد بود، ولی به همه وسعت معنا و کثرت اسماء و فراوانی اوصاف، هم چنان یکتا و بسیط محض است و همه آن اسماء و اوصاف به وجود احدی موجود هستند. ادراک این امر شگفت انگیز که چگونه همه کثرت ها در واحد یکتا منطوی اند که از کثرت، کاسته گردد و بر وحدت و بساطت افزوده نشود؛ مخصوص راسخان در علم است.^[۱۰۰]
بر پایه ی وحدت شخصی وجود و حفظ نظام تجلّی مطلق در معین، هر یک از اسماء و صفات جامع تر و بسیط تر، متشأن به شئونی که تعین بیشتری را در بر گرفته است خواهد بود و این تشأنّ نیز به نحو ضرورت است نه اولویت. بر اساس این هر کدام از اسماء و صفات الهی، خواهان مظهر و مجلّی است تا در آن ظهور نموده و تجلّی کند و همان طوری که سنخیّت در نظام علیّت، مطرح است تناسب نیز در نظام ظهور و تجلّی برقرار است. هر گونه اثری برای اسم یا وصف است در آن مظهر و توسط آن مجلی، بروز می کند، پس هر وصفی از اوصاف بزرگ الهی و هر نامی از نام های بلند خدایی مقتضی آفرینش مخلوقی از مخلوقات است که آن مخلوق معین، راهنمای خصوصیّت آن اسم خواهد بود، آن طوری که آئینه، نمایان‌گر حقیقت خارج قرار می گیرد.^[۱۰۱]
بنابراین، کدام از اسماء و اوصاف خدایی خواهان ظهور و تجلّی است. خدای سبحان برای اسماء حسنی خود، مظهر و برای اوصاف والدی خویش، مجلی آفرید؛ به این صورت که قهاریّت او مایه‌ی ایجاد مظهر قهر است که آثار قهر الهی بر آن، مترتب می گردد، مانند جهنّم و درکات نازل آن و عقرب ها و مارها و کیفرها و صاحبان سلسله های پاگیر و غل های گردن گیر از قبیل شیاطین و کافران و سائر افراد شریر. مهربانی و بخشش وی، اساس آفرینش جلوه های رحمت و آمرزش است؛ مانند عرش و فرشته های حامل و محیط آن و بهشت صاحبان و یاران آن از قبیل افراد برجسته و مقرب و سعادتمندان و نیکان و هم چنین سائر اسماء و مظاهر آن ها و سائر اوصاف و جلوه گاه ها و حکایت کنندگان آن ها.^[۱۰۲] مقتضای اطلاق ذاتی و بساطت محضه‌ی واجب تعالی این است که در مقام ذات، دارای اوصاف کمالی است و نیز در مقام ربوبیّت و افاضه، دارای صفات کمالی بی شماری است به طوری برای آفرینش هر نوع و پرورش آن، وصف خاص مناسب با آن نوع را دارد که آغاز و انجام وی به آن اسم مخصوص، مرتبط است؛ زیرا قوس صعود، هماهنگ قوس نزول بوده و هر موجودی حشرش همراه با بدنش خواهد بود گرچه مبدأ بالذات همه، یک واحد حقیقی است ولی شئون بی شمار را نمی‌توان لحاظ نکرد^[۱۰۳] و هر کدام از آن شئون را، صفت و اسمی تأمین می کند که همه ی آن ها از اوصاف و اسمای الهی به شمار می آیند. آن چه در خارج، راجع به ذات اقدس الهی محقق است، همان متن ذات بسیط الحقیقه است که هنگام اعتبار تعیّن ها، صفات متعددی ظهور می‌کند و اتصاف ذات به هر کدام از آن ها، مایه ی تسمیه ی جداگانه ای می گردد و برای هر کدام از صفات و اسماء لوازمی به نام اعیان ثابته، ظاهر می گردد.^[۱۰۴]
همان طور که صدرالمتألهین در وجود قائل به تشکیک است در کمالات وجودی نیز وضع از این قرار است؛ پس اعلی مرتبه ی وجود، اعلی مرتبه ی کمالات را داراست و ادنی مرتبه ی وجود، ادنی مرتبه ی کمالات را دارا است، به همین جهت است که عرفا، قائل هستند که تمامی موجودات، حتّی جمادات، زنده و دانا و شنوا و بینا هستند.
صدرالمتألهین نیز معتقد است که همه ی موجودات زنده اند و این که صفت حیات و زنده بودن از ناحیه ی ذات واجب الوجود در همه ی موجودات، سرایت نموده است. ایشان هر جسمی را که در عالم، اعم از جسم بسیط و یا جسم مرکب وجود دارد؛ دارای نفس و حیات می داند؛ زیرا آن موجودی که هیولا را به صورتی از صور جسمانیه مصوّر می کند و از تصویر هیولا به صورت، جسمی پدید می آید؛ ناچار باید موجودی عقلانی و از جنس عقل باشد و عقل، توسط نفس، صورت را به هیولا می بخشد، زیرا همه ی اجرام و اجسام، در صورت و طبیعت و ذات و گوهر خویش، سیّال و متحرّک و در معرض تبدّل و تغییر هستند و هر متحرّکی ناچار باید در ذات و گوهر خود، امری ثابت و باقی و مستمر، وجود داشته باشد تا که اصل ذات و گوهر او در تغییرات و تبدّلات جوهریه به وسیله ی آن امر، محفوظ بماند، بنابراین، ناچار هر متحرّکی دارای جوهری نفسانی است و نفس در هر چیزی، منبع و سرچشمه­ی حیات است.^[۱۰۵]
چنان که مولوی نیز به این مورد اشاره کرده است و چنین می سراید:
گرتو را از غیب چشمی باز شد با تو در ذرات جهان هم راز شد
جمله ذرات عالم در نهان با تو می گویند روزان و شبان
ما سمیعیم و بصیر و باهوشیم با شما نامحرمان ما خاموشیم
نطق آب و نطق خاک و نطق گل هست محسوس حواس اهل دل
در تأیید بیان عرفا، این آیه ی قرآنی است:
﴿ تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالأَرْضُ وَمَن فِیهِنَّ وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَکِن لاَّ تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ إِنَّهُ کَانَ حَلِیمًا غَفُورًا ﴾^[۱۰۶]
حاصل سخن به طور خلاصه این است که خداوند، هنگام ایجاد مخلوقات، وجود خود را که همان ذاتش است، بر اعیان افاضه می‌کند؛ زیرا اعیان، تنها دارای صفت مظهریت هستند؛ یعنی آینه‌هایی برای وجود حق‌اند. بدیهی است که در آینه، چیزی جز وجود و صورت مرئی، ظاهر نمی گردد؛ بنابراین، مخلوقات صورت‌های تفصیل حق هستند؛ یعنی هریک از آن ها، مظهر صفتی از صفات الهی‌اند. اما آدمی به تنهایی مظهر جمیع صفات الهی است؛ زیرا خداوند او را به صورت خود آفریده است: «أنه تعالی خلق آدم علی صورته و الإنسان مجموع العالم»^[۱۰۷]. از این رو است که صدرالمتألهین صورت ظاهری انسان را صورت عالَم از عرش تا فرش با بسایط و مرکّباتی که در آن است و حقیقت باطنی انسان را خلیفه الهی می‌داند.^[۱۰۸]
فصل سوم
انسان و کمال او

فصل سوّم: انسان و کمال او

 

۳-۱. تعریف انسان

شناختی همه جانبه از انسان در نشئه ی دنیا و تبیین ابعاد وجودی او و تفاوت این ابعاد و سیر استکمالی او در دنیا برای تبیین مرتبه ی وجودی او در عالم خلقت، لازم به نظر می‌رسد؛ زیرا انسان با داشتن بعد جسمانی، حیات مادّی دارد و به واسطه‌ی بعد غیر مادّی، هم طراز مجرّدات است. از این رو در این فصل اشاره هایی اجمالی به این موارد خواهیم کرد.

۳-۱-۱. انسان در لغت

مفهوم انسان در لغت به معنای آدمی و جمع آن، مردم است و به دلیل فراموش کردن عهدی که با او بسته شده، انسان را، انسان گفته اند.^[۱۰۹] «انسان» در لغت؛ یعنی آدمی، مردم، بشر، اناسی و جمع آناس.^[۱۱۰]

• مرحله­ بعد، فاز جداسازی است که طی آن 200 میکرو­لیتر کلروفرم اضافه کرده و به مدت 15 ثانیه با دست تکان می­دهیم، سپسویال به مدت 5 دقیقه در دمای آزمایشگاه قرار داده شد.

 

• در ادامه، نمونه در دمای 4 درجه ی سانتیگراد، در دورg12000و به مدت 15 دقیقه سانتریفیوژ شد. سانتريفيوژ سبب تشکیل سه فاز می­ شود: فاز رویی که فاز آبی بوده و حاوی اسیدنوکلئیک می­باشد، فاز میانی که فاز پروتئینی بوده و فاز پایینی که شامل کلروفرم و ترایزول بوده است.

 

• مرحله­ بعد تشکیل شدن رسوب RNA است که طی آن به آرامی فاز آبی محتوی RNA، برداشته شده و به یک ویال دیگر منتقل شد و هم حجم مقدار انتقال یافته، الکل ایزوپروپانول اضافه شد.

 

• ویال به مدت 10 دقیقه در دمای آزمایشگاه قرار داده شد تا عمل رسوب گذاری به خوبی انجام شود. پس از آن، ویال به مدت 10 دقیقه در دور g12000، در دمای 4 درجه­ سانتیگراد سانتریفیوژ شد.

 

• پس از سانتریفیوژ، دو فاز تشکیل شد: محلول سوپرناتانت و رسوب RNA. محلول سوپرناتانت بالایی که حاوی ایزوپروپانول بود از سطح رسوب RNA کشيده شد. ویال حاوی رسوب RNA به مدت 10 دقیقه در دمای آزمایشگاه قرار داده شد تا خشک شود.

 

• در انتها 20 تا 50 میکرولیتر آب فاقد نوکلئاز^[59] به رسوب انتهایی ویال اضافه شد و رسوب در آب حل شد.

 

3-8-2- بررسی کیفی RNAهای استخراج شده به وسیله الکتروفورز روي ژل آگارز
نانودراپ دستگاهی است که شدت نور را بصورت تابعی از طول موج اندازه گیری می­ کند. در حقیقت این دستگاه با بهره گرفتن از میزان جذب نور، تعیین غلظت می­ کند. برای بررسی خلوص RNA­های استخراج شده، می­توان از نسبت جذب نوری در طول موج­های 260 و 280 نانومتر (A₂₆₀/A₂₈₀) استفاده کرد. این نسبت باید در بهترین حالت بین 8/1 تا 2 باشد و نسبت­های کمتر نشان دهنده آلودگی به پروتئین می­باشد.

روش کار:
ابتدا با 1 میکرولیتر آب مقطر دستگاه کالیبره شد. سپس 1 میکرولیتر RNAی استخراج شده روی لنز دستگاه قرارداده و جذب آن در طول موج 260 نانومتر خوانده شد. عدد خوانده شده توسط دستگاه، نشان دهنده غلظت RNA در یک میکرولیتر می­باشد. با بهره گرفتن از این غلظت مقدار RNAای که برای سنتز cDNA باید مورد استفاده قرار گیرد، محاسبه شد. براساس غلظت خوانده شده، به ‌منظور بررسي صحت استخراج RNA، از الکتروفورز 5/0 ميکروگرم RNA مورد نظر بر روي ژل آگارز 2/1% استفاده شد. براي اين منظور ابتدا 2/1 گرم پودر آگارز را در 100 ميلي­ليتر بافر TAE با بهره گرفتن از حرارت حل نموده و پس از يکنواخت و همگن شدن، محلول را در ظرف مخصوص و با قرار دادن شانه در آن، ريخته و پس از بستن ژل، به آرامي شانه را از داخل ژل خارج کرده و ژل را درون تانکي که حاوي بافر TAE است قرار داده شد. سپس RNA استخراج شده با مقدار مناسبي از رنگ بارگذاري^[60] مخلوط شد و در چاهک ژل آگارز 2/1% در بافر TAE تخليه شد و در ولتاژ 90 به مدت 40 دقيقه الکتروفورز گرديد. پس از آن، ژل به مدت 10 دقيقه در ظرف حاوي اتيديوم برومايد يک درصد رنگ­آميزي و سپس با آب مقطر شستشو داده شد و در زير نور ماوراءبنفش عکسبرداري انجام گرديد و روی ژل دو باند مشاهده شد که نشان دهنده صحتRNA­های استخراج شده بودند.
3-8-3- تیمار کردن نمونه­های RNAی استخراج شده
تیمارکردن نمونه های RNAی استخراج شده با DNase I صورت می پذیرد که این کار جهت حذف آلودگی ژنومی به کار می­رود. مقادیر بین 5/0تا 5 میکروگرم از RNA را می­توان تیمار کرد، ولی مقدار بهینه­ آن 1 میکروگرم است.
روش کار:
میزان 1 میکروگرم از محلول RNA(بر اساس جذب خوانده شده توسط نانودراپ) برداشته شده و به یک ویال منتقل شد، سپس با مواد ذکر شده در جدول زیر ترکیب می­ شود.
جدول(3-4): مواد مورد استفاده در تیمار نمونه­هایRNA

نام ماده
مقدار

RNA
1µg

DNase I
1µl

RNase inhibitor (20 u/µl)
1µl

DNase I buffer
2µl

 

سپس جمع موارد فوق از عدد 20 کم شد تا مقدار آب فاقد نوکلئاز که می­بایست به این مواد اضافه می­شد، به دست آید. پس از اضافه کردن مواد با یکدیگر، ویال به مدت 30 دقیقه در دمای 37 درجه­ سانتیگراد در دستگاه ترمومیکسر قرار داده شد تا عمل انکوباسیون انجام گیرد. پس از این زمان، 2 میکرولیتر محلولEDTA^[61](25mM)، به ویال مذکور اضافه شد.EDTA یک کلات کننده­ فعالیت DNase I است و سبب متوقف کردن فعالیت این آنزیم می­ شود.پس از تیمارکردن، مجددا جذب RNA با نانودراپ خوانده شد. با کسب اطمینان از مناسب بودن غلظت RNA، از آن برای سنتز cDNA استفاده شد.
3-8-4- سنتز­DNA مکمل (cDNA) از روی الگوی RNA
با بهره گرفتن از فرایند نسخه برداری معکوس، رشته DNA از روی الگوی RNA ساخته می­ شود. محصول بدست آمده DNA­ی مکمل یاcDNA^[62] نام دارد. در واقع واکنش رونوشت برداری معکوس، واکنشی است که طی آن، آنزیم^[63]نسخه بردار معکوس، RNA را به cDNA تبدیل می­ کند.
از مقادیر 5/0 تا 2 میکروگرم می­توان برای سنتز cDNA استفاده کرد، ولی مقدار بهینه­ RNA برای سنتز cDNA از روی آن، 1میکروگرم است.
روش کار:
1- 1 میکروگرم از RNA­ی تیمار شده با IDNase برداشته شده و به داخل یک ویال 5/1 میلی لیتری ریخته شد. سپس 1میکرولیتر پرایمر هگزامر تصادفی^[64]، به آن افزوده شد.
2- توسط آب فاقد نوکلئاز، حجم داخل هر ویال به 12 میلی لیتر رسید.
3- ویال به مدت 5 دقیقه در دمای 70 درجه­ سانتیگراد قرار داده شد تا واکنش اتصال پرایمر به RNA به خوبی صورت پذیرد.سپس مجددا ویال به روی یخ منتقل شد.
4- سپس به ویال مواد زیر اضافه شد:
جدول(3-5): مواد مورد استفاده در سنتزcDNA

نیرزد بآن دم، که دل آرزو بچیزی نمود و نشد، ز آن او (عشقی، ۱۳۵۰، ص ۳۸۵)
زن در این شعر باز معشوق زمینی است که وسیلهای برای کامیابی است و از او به عنوان کالا استفاده میشود.

و جسم زن مدنظر است و ستوده شده است به عنوان نوعی از داراییهای مرد نگاه شاعر نیز نگاهی مرد سالارانه است که در اینجا با توجه به نظر سهراب سپهری به زن با نام چراغ لذت مینگرد.
کابینه نیم بند
ای یار لطیفه گوی مرشد با آنهمه منطق چرندی
«کابینه نیم بند» خواندی این دولت آبروی مندی
آنزن که عفیف و بی کمال است زآن عالمه لوند بهتر
آن میوه که بو ندارد اصلا زآن میوه که کرده گند بهتر
زآن دولت عهد با عدو بند کابینه نیم بند بهتر
جواب عشقی
گفتی که زن نجیبه باید: در خانه نشسته، کم خروشد
آن زن که نجیبه است با کس از خانه برون، همی نجوشد
هر جا که رود تو مطمئن باش در حفظ خود او، نکو بکوشد
و آنزن که لوند بود بر عکس پند و سخن تو، کی نیوشد؟
هم عصمت خود، دهد برندان هم آبروی ترا فروشد
آن به که زن لوند خانه: بنشیند و خون دل بنوشد (عشقی، ۱۳۵۰، صص ۴۰۷- ۴۰۸)
ابتدای شعر با دفاع از کابینه سروده شده است و در جواب مقالهای نوشته شده است در اینجا عشقی از زنان عفیف و نجیب در مقابل زنانی که دلبری میکنند دفاع میکند و معتقد است زن با آگاهی از محیط اجتماع و با حفظ عفت میتواند به اجتماع بیاید و دوشادوش مردان به فعالیتهای سیاسی و اجتماعی بپردازد نباید به خاطر عقاید قدیمی که زن اگر در خانه باشد در امان است او را از اجتماع دور کنیم عشقی با آوردن تمثیل فقط زن را مورد خطاب قرار نداده است بلکه آن را وسیلهای برای مقایسه دو دولت یعنی اولی (زن عفیفه) کابینه نیم بند که با دشمن سازگار نیست و در مقابل او اطاعت کننده بی چون و چرا نمیباشد دومی (زن لوند) را با دولتی که با دشمن سازگار است و در مقابل او اطاعت کننده بی چون و چراست و دروغهای آنان را صدق میپندارد عشقی به زن نگاهی متجددانه دارد و میخواهد زن به حقوق اصلی خود دست یابد.
آبروی دولت
دولت بریش زرد «ظهیر» آبرو گرفت کناس را بیار، که کابینه بو گرفت
طوری نموده بود به جمهوریت … گویی پسر عموست که دختر عمو گرفت
که اعتدال و گه رادیکال، گاه سوسیال، بدتر از آن زنیست که هفتاد شو گرفت (عشقی، ۱۳۵۰، صص ۴۱۷- ۴۱۸)
در اینجا شاعر ضمن بیان اوضاع مملکت و سر سپردگی عاملان حکومت به دولتهای اجنبی و فرمان پذیرفتن از آنان کشور بیگانه را نظامی مرد سالار میداند که به زن دختر عمو به عنوان کالایی مینگرد که فقط وسیله کامیابی آنهاست در اینجا با تمثیل شاعر مشخص میشود که حقوق زنان پایمال شده است و به آنان به عنوان جنس دوم که قدرت اختیار و عمل را از دست دادهاند نگریسته میشود و با نگاهی دیگر زن به عنوان عزت و شرف و ناموس است و وطنی که بر باد میرود و شخصیت او مدنظر نیست.
ماستمالی
هر آنکه بی خبر از فن … شد دچار زندگی پست و نان خالی شد
بود یکی ز رجال بزرگ امروزی از آن سبب که زن خلق، در لیالی شد (عشقی، ۱۳۵۰، صص ۴۲۰- ۴۲۲)
در این شعر ضمن بیان شرح حال سردمداران پست که به خاطر بی کفایتی از عهده اداره امور مملکت بر نمیآیند نصیر الدوله را مثل زنی میداند که در شب متولد شده است نگاه شاعر به زن با آنکه همیشه دیدی ارزشمندانه داشته است مرد سالارانه است در اینجا مرد را از زن کمتر دانسته است که از عهده انجام امور خود بر نمیآید و به زن به دید تحقیر مینگرد و به قصد تحقیر و دشنام دادن به مردان آنان را به زن تشبیه کرده است.
خر تو خر
این چه بساطی است، چه گشته مگر؟ مملکت از چیست؟ شده محتضر
موقع خدمت همه مانند خر جمله اطباش، به گل مانده در
به به از این مملکت خر تو خر
مادر بیچاره، فتاده علیل دخترک اندر پی هر کج سبیل
پرستارانش ز وزیر و وکیل جمله فتادند، بفکر آجیل
به به از این مملکت خر تو خر (عشقی، ۱۳۵۰، ص ۴۲۴)
در اینجا شاعر اشاره دارد به وضع نابسامان زندگی زنان در جامعه که باعث میشود به بیراهه کشیده شوند و این نتیجه حکومت بی قانون است در اینجا عشقی به دفاع از زن میپردازد و شخصیت او را بالاتر از آن میداند که زیر چکمه نابرابری لگدمال شود جبر زمانه که باعث تحقیر شخصیت زن شده است نکوهش میکند و به عاملان تبعیض علیه زنان مرده باد میگوید.
در هجو وحید دستگردی
ای وحید دستگردی! شیخ گندیده دهن ای بنامیده همی، گند دهانت را سخن
عارف و عشقی همی گیرند پول از انگلیس تف برویت: ای کنیز پست «سرپرسی لرن»
زن صفت! مانند بچه مرده زن نالیدهاند سالها از دست ظلم انگلستان این دو تن
کیست آنکس، کو ندارد شعری از عارف زبر؟ در کدامین قریه ویران، کدامین بیوه زن؟ (عشقی، ۱۳۵۰، صص ۴۲۸- ۴۳۱)
در شعر شاعر ضمن هجو و نکوهش وحید دستگردی او را مانند زنان میداند و تحقیر میکند میتوان گفت شاعر نیز از جو مرد سالارانه که به مدح مردان و تحقیر زنان میپرداختهاند نتوانسته جدا شود وقتی به خشم میآید بدترین فحشها را نثار ناموس (زن) میکند که از آوردن آنها به خاطر اینکه عفت کلام رعایت نشده است معذوریم.
عشقی میپندارد زنان باید از قید و بند تحمیلی رها شوند و با مردان مساوی باشند اما عیبی نمیبیند که برای تحقیر و دشنام مردان آنان را به زن تشبیه کند.
وی با عنوان کردن مرد به نام کنیز علاوه بر تحقیر به یکی از جنبه های استثمار بانوان اشاره دارد که در آن روزگار کمرنگ شده است.
در هجو شیخ ممقانی
از دست هر که هر چه بستانده و ستانی از دست تو ستانند، با دست آسمانی
کف رنج بیوه گانرا، مال یتیمه گانرا اموال این و آنرا، حینی که میستانی

۲-۱-۱مروری بر تاریخچه کیفیت:

 

۲-۱-۲-تاریخچه کیفیت

درسال۱۹۲۴ شوهارت مطا لعه کنترل کیفیت آماری SQCرا آغاز نمود در سال ۱۹۵۰دکتر دمینگ با آشنایی با روش SQC مهندسان ومدیران ارشد اجرایی سازمانهای بزرگ ژاپنی را آموزش داد. در سال ۱۹۶۰اولین دوایر کنترل کیفیت به منظور بهبود کیفیت ایجاد شدند در دهه ۱۹۸۰مفهوم مدیریت کیفیت جامع منتشر شد سرانجام در دهه ۱۹۹۰ISO۹۰۰۰و ISO۹۰۰۰عنوان مدل جهانی و استانداردجهانی برای سیستم کیفیت شناخته شدند. (جعفری و دیگران، ۱۳۷۹)

مدیریت کیفیت فراگیر،ابتدا در عملیات تولید تکراری بکار گرفته شد. مشکلات زیادی در توسعه و تسری این مفاهیم و ابزار به دیگر اهداف داشت بعضی از سئوالات که آیا کیفیت در تمام کارهای تجاری (کسب و پیشه )که خروجی های آنها اطلاعات و خدمات حرفه ای است بجای تولید ملموس قابلیت کاربرد دارد و براساس اصول شناخته شده دکتر دیمینگ : یعنی تمرکز به کنترل کیفیت آماری یک فرضیه و متدولوژی ساخته و آزمایش شده است. (جعفری و دیگران، ۱۳۷۹).
▪ این اصول بشرح زیر دارای سه اصل اساسی است.
۱. تمرکز بر توجه سازمان بر درک و جوابگویی به نیازهای مشتری یکی از سه اصل اساسی است. رو در رویی با مشتریان(داخلی وخارجی) برای درک سطح انتظارات یا پیش بینی انتظارات آینده، فرایند طراحی شده ای ارائه خواهد کرد تا کوشش های کسب و پیشه را به مشتری گره بزند و یک چهارچوبی پیشنهاد می شود تا به کمک آن به تعریف شاخص و معیاری در مقابل انتظارات پایه ای مشتریان داخلی و خارجی برای خدمات کیفی باشد. (جعفری و دیگران، ۱۳۷۹)
۲٫بهبود مستمر (دائمی) همه محصولات و خدمات و فرایندها بصورت سیستماتیک دومین اصل اساسی است؛ بکارگیری موفقیت آمیز چرخه دمی دگ(PCDA) و کایزن همراه با شناخت هر فرایند بطور جامع و اندازه گیری کارائی آن و سپس ساخت اصول قابل درک و پیاده کردن حد و حدود برای آن با بکارگیری در عملیات تولیدی شروع می شود. ابزار کیفیتی پایه را می توان اکنون به همه کارها که شامل سیستم های اطلاعاتی، بازاریابی، مالی، حمل و نقل، مراقبتهای بهداشتی، آموزش، سازماندهی، مهندسی، تحقیق و توسعه وغیره می شود ،تسری داد.
۳.مشارکت فراگیر همه مشترکین اصل اساسی سوم است نقش رهبری و حمایت مدیریت عالی و چگونگی استفاده از سیستم برای عموم، تشویق و تواناسازی در رهبری را شناسایی می کند، مثالهایی در چگونگی نظام دادن کامل و مشارکت عرضه کنندگان و اندازه گیری پیشرفت اهداف آنها فراهم می شود و توجه به کارکنان و درگیر نمودن تمام اعضاء سازمانی و جلب حمایت آنها در فرایندها و تصمیم گیری ها وتولیدخدمات ومحصولات است کیفیت براساس سینرژی تمام کارکنان است نه نمایندگان آنها, بنابراین به مطالعه موردی کیفیت درسه کشور آمریکا ، تایوان و ایران با توجه به اصول سه گانه فوق می پردازیم.(جعفری ودیگران۱۳۷۹)
۲-۱-۲-۱-مدیریت کیفیت فراگیر در آمریکا:
در طی چند سال گذشته، کشور آمریکا در بازار جهانی با رقابت شدیدی روبرو بوده است. از یک طرف کشورهای اتحادیه اروپایی و از طرف دیگر کشورهای جنوب شرقی آسیا و جدیداً کشور چین از رقبای عمده ایالات متحده آمریکا در عرضه تولیدات و تجارت و اقتصاد هستند و انقلاب بین المللی در کیفیت و بهره وری، فشار سنگینی را به اقتصاد آمریکا وارد نموده است.
نقطه نظرات دمینگ آمریکایی جان تازه ای به حیات اقتصادی ژاپن در دهه ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۰ بخشید. آمریکائیان بطور شتابزده ای دریافتند که از قافله کیفیت عقب مانده اند. بنابراین با گسیل داشتن کارشنان خود با ژاپن و ورود مشاوران ژاپنی به آمریکا نشان دهنده این امر بود که در دهه ۱۹۸۰ آمریکا شعار ملی خود را در سطح کشور شکار کیفیت بود. آمریکائیان توانستند نسخه مدیریت کیفیت فراگیر آمریکایی را با بهره گرفتن از دستاوردهای جدید مدیریت کیفیت فراگیر ژاپن به روز کنند و تا حدی از عقب ماندگی خود در کیفیت نسبت به ژاپن بکاهند. (جعفری و دیگران، ۱۳۷۹)

۲-۱-۲-۲-کاربرد مدیریت کیفیت در تایوان:

درمطالعه ای از ۵۰۰ شرکت عالی کشور تایوان, باتوجه به اینکه بطور مداوم،کشورهای منطقه اقیانوس آرام (جنوب شرقی آسیا)از رکود اقتصادی بدلیل بحران های مالی زیان دیده بودند. برعکس کشور تایوان، البته جدا از رقبای منطقه ایش توانسته است این بحران ها را به فرصت تبدیل کند. در کنار عوامل مالی که توسط اقتصاددانان بحث می شود. مدیریت کیفیت هم باید بعنوان عامل عمده ای در این بهبود نگریسته شود این تحقیق چگونگی بکارگیری موضوعات کیفیت مخصوصاً مدیریت کیفیت جامع در دهه گذشته در صنعت تایوان را بررسی می کند پرسشنامه هایی برای جمع اطلاعات از ۵۰۰ شرکت عالی تایوان طراحی شده اند. تجزیه و تحلیل آماری برای ارزیابی اثرات مدیریت کیفیت جامع و همچنین پیشنهاداتی برای بهبود ارائه می کند. دراین بررسی نرخ پاسخ گویی به تحقیق ۲۵% بود (از ۳۰۰ پرسشنامه ۷۵ پرسشنامه). دو پرسشنامه بدلیل اینکه بدلیل نامناسب بودن جوابها معتبر نبودند البته، نهایتاً ۷۳ پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.در میان ۷۳ شرکتی، که بطور معتبر به پرسشنامه ها پاسخ داده بودند ۳۹ شرکت از آنها قبلاًَ ازمدیریت کیفیت جامع استفاده کرده بودند. این مطالعه بیان می کند که بیشتر از نصف شرکتها بطور عادی خود را با روش مدیریت کیفیت جامع برای بهبود عملکردشان در کیفیت سازگارکرده اند. البته ۱۵ شرکت از ۳۴ شرکت هنوز استفاده نکرده اند, نشان داده اند که آن شرکتها بامدیریت کیفیت جامع درآینده نزدیکی سازگار خواهند شد.به این باوردست یافته اند که مدیریت کیفیت جامعآنها را بهبود عالی در کیفیت و سهم بازار رهنمون می سازد. از آنجائیکه زمان کاربردمدیریت کیفیت جامع برای شرکتهایی که ازمدیریت کیفیت جامع استفاده کرده اند۱۸%از ۱۰ سال بیشتر و ۳۳% بین ۵ سال تا ۱۰ سال و ۳۶% از ۱ سال تا ۵ سال و ۱۳% کمتر از ۱سال است. (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه، تایوان)
بعضی از ایده های فلسفه مدیریت کیفیت جامع را برای آزمون موضوعاتی در مورد درک ازمدیریت کیفیت جامع ارائه شده است (در قسمت پرسشنامه) نتایج دلگرم کننده هستند ،از آنجا که بعضی از شرکتهای پاسخگو بخوبی و بطور نوید بخشی این قسمت را جواب دادند در حدود ۸۵%از شرکتهای پاسخگو با شاخص سه اصل مدیریت کیفیت جامع آشنا هستند. (جعفری و دیگران، ۱۳۷۹)
اندکی ابهام در موردمدیریت کیفیت جامع وجود دارد( بطور مثال مدیریت کیفیت جامع نیاز به انجام کار زیادی یا جمع آوری داده ها و تیم های سازمان یافته دارد.) که ممکن است شرکتهای پاسخگو گیج شوند.
البته، این امر بر مطالعه تاثیری ندارد و برای بررسی بیشتر ارزشمند است، البته تمام ۳۹ شرکت پاسخگویی که مدیریت کیفیت جامع را بکار گرفته اند موقعیت بکارگیری از مدیریت کیفیت جامع در تایوان در بررسی مورد استفاده قرار می گیرند.
پاسخ به آمادگی برای بکارگیری مدیریت کیفیت جامع بیشتر از ۷۰% پاسخها بود که موید کاربرد مدیریت کیفیت جامع به تغییرات سازمانی نیاز دارد،می باشد. در حدود ۲۸% از پاسخ دهندگان دانسته اند که فرهنگ سازمانی هم بایستی تغییر یابد همچنین طبقه بندی دراز مدت راهبردها، تعهدات مدیریت عالی ادغام رضایت مشتری بامدیریت کیفیت جامع و تاکید به درگیر نمودن کارکنان و آموزش اکثر شرکتهای پاسخگو تجارب مثبتی است که آن شرکتهایی را بطور جدی آماده بکارگیری مدیریت کیفیت جامع هستند، آگاه سازد. (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه،تایوان)
بیشتر کار برای انجام درجه ای از ترکیب مدیریت مالی ومدیریت کیفیت جامع مورد نیاز است از آنجا که هنوز در حدود نصفی از شرکتهای پاسخگو، مدیریت کیفیت جامع را با مدیریت مالی ترکیب نکرده اند و ممکن است باعث شود کاربردمدیریت کیفیت جامع در این شرکتها ناکارآمد باشد.
در تلاشهایی که شرکتها در بکاگیری مدیریت کیفیت جامع کرده اند، اکثر این شرکتها تلاشهای عمده ای در بکارگیری مدیریت کیفیت جامع انجام داده اند شکل ۶ خود ارزیابی از تلاشهای بکارگیری مدیریت کیفیت جامع در شرکتهای پاسخگو را نشان می دهد. همانطور در شکل دیده می شود، مسئولیت کیفیت می تواند تلاش قابل ملاحظه ای باشد که شرکتهای پاسخگو برای بکارگیری مدیریت کیفیت جامع نشان داده اند. آن به تمام نیروی کاری برای درک اینکه کیفیت، مسئولیت هر شخصی در سازمان است ، نیاز دارد. البته آموزش بنظر می رسد بطور مداوم در شرکتهای پاسخگو، کمتر قابل توجه باشد، فقط تلاشهای متوسط دقیق در اجرای مدیریت کیفیت جامع انجام شده اند. (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه، تایوان)
درگیر نمودن مدیریت عالی، مدیریت میانی، نیروی کاری توسط مقیاس لیکرت از یک تا ۵ اندازه گیری می شود.
نتایج نشان می دهند که اکثر این شرکتها در حقیقت تعهداتی از مدیریت عالی و مدیریت میانی و نیروی کاری کسب کرده اند البته درجه درگیری مدیریت میانی نسبتاً بیشتر از مدیریت عالی و نیروی کاری است.
همچنین تیمهای هدایت کیفیت، برای بکارگیری (اجرای) مدیریت کیفیت جامع در یک شرکت اساسی اند. اکثر شرکتها (در حدود ۸۵%) تیمهای هدایت برای برنامه ریزی و رهبری و مدیریت دارند. البته تقریباً همه شرکتها رویه های جزئی و مستنداتی برای اجرای مدیریت کیفیت جامع دارند .
شرکتهای متفاوت با مشکلات متفاوتی بهنگام اجرای مدیریت کیفیت جامع روبرو خواهند شد. بررسی نشان داده که اکثر مشکلات از دانش و درک ناقص در موردمدیریت کیفیت جامع، مقاومت و عدم توافق کارکنان و عدم تداوم حمایت مدیریت عالی می باشند در میان این مشکلات، عدم مداومت حمایت مدیریت عالی مشکل ترین مساله برای حل است. جدول شماره ۳ تداوم و درجه شدت مشکلات و موانع مدیریت کیفیت جامع را نشان می دهد. (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه،تایوان)
زمان ارزیابی عملکرد اجرا (بکارگیری) مدیریت کیفیت جامع، مقیاس های لیکرت هم برای ارائه درجه موفقیت شرکتها استفاده می شود.
بعضی فکر می کنند که ممکن است اجرای مدیریت کیفیت جامع سازمان رابا محدودیت هایی روبروکند و بعضی فکر کنند که منافعی که توسط مدیریت کیفیت جامع ناشی می شوندکمتر از حد انتظارند. بطور مثال نهایتاً در حدود ۷۰% از شرکتها معتقدند که بکارگیری (اجرای)مدیریت کیفیت جامع آنها را اخیراً در بحران مالی منطقه اقیانوس آرام نجات داده است با مرور آزمون نتایج، درمی یابیم که درجه موفقیت شرکتها در بکارگیری مدیریت کیفیت جامع و بطور مثبتی با عوامل مطالعه شده در هر قسمت از پرسشنامه ها تلاش در بکارگیری مدیریت کیفیت جامع و درگیری کارکنان رابطه نسبی و مثبتی با عملکرد کاربرد (اجرای) مدیریت کیفیت جامع در مقایسه با سایر عوامل دارد.
کاربرد (اجرای( مدیریت کیفیت جامع برای ۵۰۰ شرکت در کشور تایوان دقیقا رشد آرامی است ،فقط ۵۰%از شرکتهامدیریت کیفیت جامع را اجرا کرده اند و حدود نیمی از ۵۰% شرکتهایی هستند که مدیریت کیفیت جامع را بیشتر از ۵ سال بکار نگرفته اند البته در میان این شرکتهایی که، مدیریت کیفیت جامع را بکار نگرفته اند معتقدندمدیریت کیفیت جامع می تواند به بهبود عملکردشان کمک کند این شاخصها که فلسفه مدیریت کیفیت جامع بطور تدریجی توسط (شرکتها) در تایوان پذیرفته شده است و یک عامل استراتژیک بهبود برای رقابت جهانی درآینده خواهد بود. البته، از آنجائیکه هنوز بسیاری از شرکتهای متوسط و کوچک در تایوان وجود دارند که سازمان ساختار یافته کاملی دارند، سرمایه کافی ندارند (در این ۵۰۰ شرکت لیست نشده اند). (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ،تایپه، تایوان)
توضیح مستدل اینکه موفقیت اجرای مدیریت کیفیت جامع برای تمام صنایع در تایوان بتدریج رشد می کند، زیر سئوال است و نیازمند تحقیق بیشتری است.
پدیده جالب دیگری عبارتست از صنایع خدماتی که بنظر میرسد اجرای مدیریت کیفیت جامع در آنها کمتر از صنایع تولیدی است. توسط این حقیقت می تواند بیان کننده این باشد که فلسفه مدیریت کیفیت جامع در سیستمهای خدماتی نسبتاً غیر ملموس است. اکثر شرکتها دانستند که اصول اساسی درمدیریت کیفیت جامع وجود دارند، و چگونه زیر ساختارها مستلزم تغییر می شوند آنها حمایت مدیریت عالی و درگیر نمودن مدیریت میانی و نیروی کار، را بدست می آورند.
اما این فکر مشتریان درونی و بیرونی هنوز برای آنها گیج کننده است. آنها گرایش به تاکید بر مشتریان بیرونی دارند اما از مشتریان درونی غافلند. این می تواند بعنوان این حقیقت معمولی هزینه مصرفی کمتری در آموزش و برنامه ها تحصیلی در نظر گرفته شود.
در روابط مشتری و عرضه کننده این مفهوم از پیوند راهبردی بطور کامل توسط شرکتهای تایوانی پذیرفته نشده است. آنها هنوز رویه های از کسب مواد با کمترین هزینه بجای نگهداری محکم اعضاء با کیفیت عرضه کنندگان را ترجیح می دهند. (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه، تایوان)
از آنجا این موضوعات در ۵۰۰ شرکت عالی تایوان هستند، اندازه این شرکت ها نسبتاً بزرگ است.
این بررسی توضیح می دهد این شرکتها گرایش به تشکیل توسط ساختارهای سازمانی صف و ستاددارند تا ساختارهای صفی که برای شرکتهای کوچک مناسب تر ند . نوع ماتریسی سازمان، اگرچه درمدیریت کیفیت جامع کاراتر است ولی کاربرد آن خیلی اندک و رشد کمی دارد. بنابراین برای این شرکتها کمتر مورد پسند قرار می گیرد.
اگر چه در این شرکت ها تیمها اداره برنامه ریزی و هدایت و کنترل و اداره بکارگیری مدیریت کیفیت جامع را بعهده دارند.
تیمهای هماهنگ کننده توسط اعضاء با تخصصهای متفاوت از سوی مدیریت عالی برای قسمت عملیات نیروی کاری ، سازماندهی می شوند نقش خیلی مهمی برای بکارگیری مدیریت کیفیت جامع ایفا می کنند.
بطور خلاصه اکثر شرکتها گرایش مثبتی دارند هنگامی که به سئوالات ما در مورد چگونگی موفقیت آنها در بکارگیری مدیریت کیفیت جامع جواب می دادند این شاید توسط این دو روش توضیح داده شود.
نخست: شرکت بطور واقعی بهبود داده می شود و تاثیرات می توانند برحسب کاهش هزینه افزایش فروش، افزایش عملکرد و ارتقاء تصویر محصول شناسایی شوند. (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه، تایوان)
دوم: اینکه ، شرکت بطور واقعی بهبود را تجربه نمی کند. و تاثیرات برحسب شاخصهای فوق الذکر مرتبط با کیفیت مهم نیستند. البته، از آنجائیکه شرکت ها قبلاًمدیریت کیفیت جامع را برای مدتی بطور کامل اجرا کرده اند، شرکتها بطور اساسی معتقد به اجرای موفقیت آمیزمدیریت کیفیت جامع هستند و در آینده نزدیک بهای آنرا خواهند پرداخت این بطور واقعی در تجزیه و تحلیل ما از داده ها اتفاق افتاد، از آنجا که در حدود ۱۰% از شرکتها اظهار نمودند که آنها در اجرای مدیریت کیفیت جامع موفق هستند اما، پیش بینی عمده این اظهارات را تایید نکرد. (بطور مثال آنها سئوالات در قسمت ۸این پرسشنامه را با درجه پائین از رضایت پاسخ می دهند).
همچنین نتایج نشان می دهند که درجه موفقیت اجرای مدیریت کیفیت جامع بطور مثبتی با عوامل مطالعه شده مخصوصاً آمادگی برای بکارگیری مدیریت کیفیت جامع، تلاش برای اجرای مدیریت کیفیت جامع، درگیر نمودن کارکنان در اجرای مدیریت کیفیت جامع رابطه دارد این حقیقت روشن و مستدلی است از آنجا که مدتی شرکت بخوبی آمادگی دارد و تلاش در اجرای مدیریت کیفیت جامع را دارد. و همچنین کسب درگیر نمودن تمام نیروی کاری، این موفقیت مدیریت کیفیت جامع قابل انتظار در هر زمان است اکثر شرکتها معتقدند که اجرای مدیریت کیفیت جامع آنها را در جداسازی اخیر از بحران های مالی منطقه اقیانوس آرام (جنوب شرقی آسیا) کمک کرده است. مباحثی توسط این حقیقت که مدیریت کیفیت جامع می تواند بطور واقعی موفقیتهای فیزیکی و مالی شرکتها را توضیح دهد.
مدیریت کیفیت جامع یک سازمان کاراتر و موثرتر، منصف تر و معتبرتری را شکل می دهد که می تواند با انواع تغییرات دست و پنجه نرم کند.
(یو- شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه، تایوان R.O.C )

۲-۱-۲-۳-بررسی موردی کاربردمدیریت کیفیت جامع در سازمانهای کشورایران:

بررسی طرح تکریم ارباب رجوع در شرکت سهامی بیمه ایران در راستای کاربردمدیریت کیفیت جامع در شرکتهای دولتی ایران در یک فضای رقابتی سازمانها تنها در صورتی بقا خواهند داشت که بتوانند رضایت مشتریان خود را تضمین کنند سود کوتاه مدت به بهای از دست دادن رضایت مشتری به عدم بقای سازمان در بلند مدت منجر خواهد شد. بجای انطباق مشتری با خدمات سازمان، باید سازمان خود و فعالیتهایش را متناسب با نیازها و انتظارات مشتریان شکل دهد از این رو میزان رضایت مردم و مراجعان از خدمات ارائه شده توسط سازمانها بعنوان یکی از شاخصهای اصلی سنجش رشد و کارآمدی نظام اداری و اجرایی کشور تلقی می شود و موضوع طرح تکریم ارباب رجوع با توجه به تصویب و موافقت شورای عالی اداری بعنوان یکی از برنامه های هفتگانه تحول نظام اداری یا شماره ۱۸۵۴۰/۱۳ مورخ ۱۰/۲/۸۳ به دستگاه های اجرایی ابلاغ شد.شرکت سهامی بیمه ایران جهت تحقق این مصوبه اقداماتی را در خصوص اجرای این طرح انجام داد و طرح تکریم در نیمه دوم سال ۱۳۸۲به اداره کل ارزیابی عملکرد محول شد. (داود، حسین زاده و صدیقه صائمیان ،۱۳۸۱)
پس از ابلاغ طرح تکریم ارباب رجوع، توسط معاون طرح و برنامه بعنوان دستورالعمل اجرایی به تمام استان ها و شعب سراسر کشور ارسال شد و در راستای این دستورالعمل، اداره کل ارزیابی عملکرد فعالیتهای جدی را انجام داد روش های طرح تکریم در بیمه ایران.
۱.شفاف و مستندسازی نحوه ارائه خدمات به ارباب رجوع که شامل:
الف) نوع خدمات قابل ارائه به ارباب رجوع

۳۳/۱۳

 

۵۰

 

۶۷/۴۱

 

۴۳

 

۸۳/۳۵

 

۱۱

 

۱۷/۹

 

۱۲۰

 

۱۰۰

 

 

 

بررسی آمارهای ارائه شده از طرف مسئولین و نیز مشاهده مستقیم آزمایشگاههای مدارس، نشان می‌دهد که در چند سال اخیر تلاش‌های زیادی جهت تجهیز مدارس از لحاظ مواد شیمیایی، ابزار، تجهیزات و نرم افزارهای ویژه آموزش مجازی و شبیه سازی فعالیت‌های عملی صورت گرفته است؛ اما این اقدامات تاثیر اندکی در استفاده اثربخش از آزمایشگاهها و انجام فعالیت‌های عملی درمدارس دوره متوسطه داشته است(حسینی،۱۳۸۱).
همچنین مطالعات مختلف (بدریان، ۱۳۸۵؛ کیامنش، ۱۳۸۲) نشان می‌دهند که بسیاری از کشورهای برخوردار که دارای مدارس و آزمایشگاههای بسیار مجهزمی‌باشند(از جمله آمریکا)، فاقد کیفیت آموزشی مقبول و مؤفقی هستند. همچنین برخی از کشورهای نیمه برخوردار و یا حتی کم برخوردار که از حیث برخورداری از امکانات و وسایل آزمایشگاهی در حد مطلوبی نیستند، کارنامه درخشانی در آموزش علوم و مهارت‌های پایه دارند. این وضعیت در کشورایران و نیز مدارس مناطق مختلف قابل مشاهده است. برگزاری مسابقات دانش‌آموزی انجام فعالیت‌های آزمایشگاهی که هر ساله به صورت منطقه‌ای و کشوری برگزار می‌شود، نشان داده است که اغلب مدارس موفق در زمره مدارس کم برخوردار و نیمه برخوردار هستند.
این امر نشان می‌دهد که شاخص‌های موفقیت در میزان پیشرفت تحصیلی و نیز مسابقات آزمایشگاهی برخی از مدارس کم برخوردار و حتی غیر برخوردار از امکانات فیزیکی و تجهیزات آزمایشگاهی، در مقایسه با مدارس مشابه اما برخوردار، چشمگیرتر بوده است. بررسی‌های اولیه نشان داده است که میزان توجه ویژه معلم، مدیر و کادر اداری این مدارس موفق، دلیل اصلی انگیزش وموفقیت دانش‌آموزان بوده و کمبود امکانات نتوانسته است مانع اجرای فعالیت‌های آزمایشگاهی شود. مدیران مدارس به عنوان برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران اصلی فعالیت‌های آموزشگاهی نقش پررنگ‌تری در این امر داشته و اهتمام ویژه آنان به استفاده بهینه از امکانات آزمایشگاهی و آموزش اثربخش علوم پایه نقشی تعیین کننده دارد. توجه ویژه مدارس برخوردار به آماده‌سازی دانش‌آموزان جهت قبولی در آزمونهای ورودی دانشگاهها سبب گشته است تا در این نوع مدارس به جای پرداختن به آموزش عمیقتر و مفهومی‌تر علوم، آموزش کلیشه‌ای و کنکور محور ملاک قرار گرفته و بخش اعظم زمان کلاس‌های درسی صرف ارائه مطالب بیشتر و نکات کنکوری گردد تا بدینوسیله شانس قبولی دانش‌آموزان در دانشگاهها افزایش یابد. این در حالی است که رویکرد آزمونهای ورودی دانشگاهها در سالهای اخیر به سنجش مفاهیم و مهارت ها معطوف شده و دانش‌آموزانی که مطالب را عمیقتر و مفهومی‌تر فرا گرفته‌اند (از طریق انجام فعالیت‌های آزمایشگاهی)، شانس قبولی بیشتری دارند.
بررسی مطالعات انجام شده در زمینه دست‌یابی به حیطه‌های بالاتر سطوح شناختی و مهارتی در انجام فعالیتهای آزمایشگاهی، نشان داده است که این مهارت‌ها را می‌توان به پنج سطح مختلف طبقه‌بندی کرد. این طبقه‌بندی به صورت زنجیره‌ای و سلسله مراتبی ازساده به مشکل تنظیم می‌شوند طبقات بالاترضمن اینکه ویژگی‌های خاص خود را دارند، ویژگی‌های طبقات پایین‌تر را نیز شامل می‌شوند.
براساس این طبقه‌بندی، سطوح مختلف مهارت‌های کسب شده در انجام آزمایش به شرح زیر است:
۱- مرحله تایید: ساده‌ترین و پایین‌ترین سطح از مهارت‌های انجام آزمایش است که شامل تایید نظریه و مفاهیم مطرح شده در کلاس درس بوده و فراگیران در این مرحله می‌توانند موضوع‌های انتزاعی را به شکل واقعی تجربه کنند.
۲- مرحله بیان یا توصیف: عبارت است از توصیف نظریه، حقایق و واقعیتهای علمی. در این مرحله فراگیران برای آگاهی از نظریه‌ها، مفاهیم و پدیده‌های جدید ترغیب شده و به بررسی رابطه بین متغیرهای موجود در پدیده علمی مورد مطالعه می‌پردازند.

۳- مرحله استقرایی: عبارت است ازدرک حقایق علمی وبسط آنها جهت رسیدن به حقایق دیگر. دراین مرحله فراگیران می‌توانند واقعیت‌ها وحقایق را به حالت معنی‌دارسازمان داده وبه یک قاعده کلی و یا اصل برسند. این مرحله سبب پیدایش یقین شده و به عنوان روش آزمایشی و یا مشاهده‌ای جهت جمع‌ آوری مدارک، بررسی و ارزش سنجی فرضیه‌ها و رسیدن به یک جمع بندی کلی از یک پدیده علمی می‌شود.
۴- مرحله قیاس: عبارت است از درک حقایق و مفاهیم علمی و مقایسه آنها با حقایق مشابه. در این مرحله فراگیران می‌توانند پدیده‌ها و حوادث را بر مبنای مفاهیم و اصول علمی آموخته شده تبیین نمایند. رسیدن به
مرحله استدلال قیاسی این توانایی را در فراگیران ایجاد می‌کند تا بتوانند قوانین و نظریه‌های علمی را بسط داده و به مفاهیم و نظریه‌های ویژه و تخصصی دست یابند.
۵- مرحله رشد مهارت در حل مسئله و تمرین پژوهش: پیچیده‌ترین و بالاترین سطح از مهارت‌های قصد شده در انجام آزمایش بوده و عبارت است از دست ورزی و توانایی انجام کار با ابزار، وسایل آزمایشگاهی و به کارگیری نظریه‌های علمی در حل مسائل. در این مرحله فراگیران می‌توانند بر مهارت‌های مورد نیاز فعالیت‌های آزمایشگاهی تسلط یابند. آشنایی و تسلط بر روش علمی، کشف مسئله، انجام پژوهش و به کارگیری رویکرد اکتشافی، سبب می‌شود تا فراگیران بتوانند به مهارت حل مسئله در پدیده‌های علمی دست یابند. این مراحل در اهداف قصد شده در آموزش علوم یکی پس از دیگری مورد تاکید است.
شایان ذکر است که اهداف قصد شده در آموزش علوم رسیدن به بالاترین سطح مهارت (حل مسئله) توسط فراگیران است.با انجام هرکدام ازمراحل ذکر شده وگذربه مرحله بعدی، میزان گستردگی، پیچیدگی وسطح علمی فعالیت‌های عملی نیزافزایش می‌یابد. فراگیران با انجام مرحله به مرحله هرکدام از این فعالیت‌ها، به مهارت مورد نظر دست می‌یابند(استامولیزز وتساپارلیز^[۸۶]،۲۰۰۳ به نقل از بدریان، ۱۳۸۵).
بررسی نتایج پژوهش‌ها نشان داده است که بیشتر فعالیت‌های عملی صورت گرفته درآزمایشگاه، کلاس درس و حتی محیط خارج از مدرسه، در راستای «تایید» ویا «بیان» پدیده یا نظریه علمی مورد مطالعه بوده وکمتربه مراحل «استقرایی» و «قیاس» توجه می‌شود. این امر سبب می‌شود تا فراگیران نتوانند مهارت‌های
لازم برای حل مسئله و انجام پژوهش را کسب نمایند. دلیل اصلی این امرعدم استقبال فراگیران از افزایش سطح علمی وپیچیدگی فعالیت انجام شده می‌باشد. بنابراین معلم با دیدن ظرفیت پایین فراگیران درانجام آزمایشهای پیچیده، رغبت کمتری برای انجام این نوع فعالیت‌ها نشان داده و در نتیجه دست‌یابی به سطوح بالاتر مهارت امکان پذیر نخواهد بود (وایت^[۸۷]،۱۹۹۶ به نقل از بدریان ، ۱۳۸۵).
روش های نظام‌مند برای پرداختن به ساختن‌گرایی،آموزش منبع محور و یاددهی- یادگیری پروژه محور از جمله روش های جدیدمطرح شده برای فایق آمدن براین گونه مشکلات است.
(مک کوماس،۱۹۹۹ به نقل از بدریان)با برقراری یک ارتباط منطقی می توان بین روش‌های یادگیری پروژه- محوری وحل مسئله،رابطه برقرارکرد.بالاترین سطح یادگیری به حل مسئله ختم شده وفراگیرمی‌تواندعملکردی همانند دانشمندان داشته باشد.برای رسیدن به این مرحله، فراگیر بایددرروش یادگیری پروژه- محوری مهارت لازم را کسب نماید. دراین روش، موضوع یا مسئله وهمچنین نحوه فعالیت فراگیردرقالب روش کارتوسط معلم تعریف شده و پس از اتمام فعالیت، معلم به ارزشیابی عملکرد فراگیر می‌پردازد. در این روش فراگیر فاقد استقلال در یادگیری بوده و همه فعالیت‌ها تحت کنترل معلم است تا فراگیر بتواند به مهارت مورد نظر دست یابد. این مهارت علاوه بر مرحله تایید، شامل بیان و تصویر نظریه یا پدیده علمی نیز می‌شود.
درادامه فعالیت‌ها، برای رسیدن فراگیر به مرحله استقرایی و قیاس در مهارت‌ها، آمیخته‌ای از روش پروژه- محور وحل مسئله مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، فراگیر با راهنمایی معلم موضوع یا
مسئله مورد پژوهش را تعریف کرده و به تنهایی اقدام به حل آن می کند. معلم که ناظر بر فعالیتهای فراگیر است، فقط در نقش مشاور ایفای نقش نموده و با اتمام فعالیت فراگیر، چند گزینه جهت ارزشیابی فعالیت فراگیر پیشنهاد می‌کند و فراگیر با انتخاب یکی از این روشها به ارزشیابی عملکرد خود می‌پردازد. با اجرای این روش و کسب مهارت در مراحل استقرایی و قیاس، فراگیر می‌تواند به تنهایی موضوع یا مسئله‌ای را طرح کرده و روشی را برای حل آن پیشنهاد نماید. مهارت وبینش فراگیردراین مرحله به قدری رشدکرده است که می‌تواند به تنهایی عملکرد خودرا ارزشیابی نماید. پژوهشگران متعددی ازجمله کولبورن^[۸۸](۱۹۹۷)، توماس^[۸۹](۲۰۰۰)، به نقداین روش پرداخته و کارایی آن را به جهت پیچیده بودن و نیازبه خروج ازبرنامه درسی رسمی زیر سوال بردند با بررسی انواع روش‌های رایج در آموزش آزمایشگاهی، چهار سبک از آزمایش‌های معروف را نام برده و ویژگیهای هر کدام را بر شمرد. این سبک‌ها عبارت بودند از: «آزمایش‌های تفسیری»، «آزمایش‌های کاوشگری»، آزمایش‌های اکتشافی» و«آزمایش‌های حل مسئله‌ای».ویژگی هرکدامجازروش‌های ذکرشده دررجدول۲-۱۵آورده شده است (دامین^[۹۰] ،۱۹۹۹٫ به نقل ازبدریان، ۱۳۸۵).
جدول ۲ - ۱۶ ویژگی انواع روش‌های یاددهی –یادگیری عملی آزمایشگاهی

 

 

روش کار

 

رویکرد

 

برونداد

 

ویژگی
سبک
و نوع آزمایش

 

 

 

داده شده

 

استقرایی

 

از قبل مشخص

 

تفسیری

 

 

 

فراگیر ساخته

 

قیاسی

شاید بتوان گفت که تسلیم برات خود یک پیدایش تعهد جدید است به طوریکه با تسلیم برات تعهد قبلی ساقط و یک متعهد جدید بوجود می آید قرارداد جدیدی بین براتکش و براتگیر یا ظهرنویس ها و دارنده برات بوجود می آید که در قانونی آثار و احکام خاصی را برای آن وضع کرده «مثل مسئولیت تضامنی ، مهلتهای های مقرر برای رجوع به ظهرنویس ها و براتکش»

۱-۳ دلایل مبنی بر عدم قبول این نظر:
به نظر بعضی از نویسندگان حقوقی باید قائل به عدم تبدیل تعهد بشویم چون اگر چیزی که در گذشته وجود داشته و الان مورد شک و تردید قرار گرفته است مصلحت این است که به روش سابق عملکرد این عدم تبدیل تعهد بخاطر استصحاب یا اصل عدم بوجود آمده و از آنجا که پرداخت دین با اوراق تجاری طریقت دارد نه موضوعیت بنابراین قائل به عدم تبدیل تعهد شده‌اند.^[۳۲]
از طرفی طرفین با صدور برات هدفی جز فراهم ساختن وسیله ای جهت ایفای تعهدی که در گذشته انجام شده است را ندارند واصل بر بقای تعهد سابق است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود بنابراین قصد بوجود آوردن تعهد جدیدی را طرفین نکرده اند مگر اینکه با صدور برات اراده واقعی خود را بر این قرار داده باشند که تعهد قبلی ساقط و یک تعهد جدید بوجود بیاورند به نظر این گروه از نویسندگان تبدیل تعهد نیاز به اراده مشترک هر دو طرف دارد. یعنی اراده هر دو طرف بر سقوط تعهد سابق وبه وجود آوردن تعهد جدید است لذا تا زمانی که بطور یقین از وجود این اراده آگاه نبود باید اصل را بر عدم تبدیل تعهد قرارداد.^[۳۳]
از پذیرش اصل عدم تبدیل تعهد نتیجه ای که به دست می آید این است که بستانکار با قبول برات حقوق قرارداد ابتدایی را از دست نمی دهد . یعنی دارنده دو حق پیدا می کند حق مراجعه بر مبنای برات وحق رجوع به معامله اصلی ، اما این دو حق به طور همزمان قابل اجرا نمی باشد یعنی باید ابتدا طبق توافقات به عمل آمده« مانند اینکه حق مطالبه مبلغ با صدور برات طولانی تر از موعدی باشد که برای معامله اصلی مقرر شده بود یا مبلغ در برات کمتر یا زیادتر معامله اصلی باشد» دارنده ابتدا به مطالبه برات بپردازد در صورت عدم حصول نتیجه می تواند به معامله اصلی رجوع کند. بنابراین تعهد معامله اصلی با تعهد ناشی از برات تأثیر متقابلی دارند.
۲-۳ خطرات عدم تبدیل تعهد:
اگر اصل را بر عدم تبدیل تعهد بدانیم در واقع اراده طرفین را بر تبدیل تعهد نپذیرفتیم این رویه باعث می شود که ارزش اسناد تجاری را که جایگزین وجه نقد است را نپذیریم و افراد نتواند به راحتی در روابط معاملات به آنها اعتماد کرده و برای پذیرش آن خواستار تضمینات بیش تری خواهند بود و حجم مبادلات پول در بازار زیاد شده که هزینه سنگینی را برای جامعه بوجود می‌آورد از طرفی هم دادگاه برای احراز اینکه آیا اراده طرفین بر تبدیل تعهد بوده یا نه باید وارد رسیدگی ماهوی شود که آیا آنها می خواستند با صدور برات به معامله اصلی خاتمه بدهند یا خیر که این امر هم برای دادگاه و هم اصحاب دعوی ایجاد مشکل می کند.
گفتار سوم : نظریه نمایندگی
تقریبا می تواند با حواله در حقوق ایران مطابقت داشته باشد .در نیابت در پرداخت منوب عنه از نایب می خواهد که به تأدیه مبلغی معین در حق ذی نفع اقدام کند در این تأسیس حقوقی سه شخص دخالت می کنند نیابت در پرداخت به دو صورت است نیابت در پرداخت کامل و نیابت در پرداخت ناقص که در آن دین، محیل نسبت به محتال باقی خواهد ماند تا مبلغ به وسیله محال علیه تادیه گردد.این نظریه توسط تالر حقوق دان فرانسوی مطرح شد از نظر وی، وقتی براتکش سند را صادر کرده و به دارنده تسلیم می دارد در واقع به شخص اخیر اجازه می دهد به براتگیر مراجعه کند یا به عبارتی محیل به محتال دستور می دهد که مبلغ را به محتال بپردازد. با قبولی محال علیه «حواله»کامل وقابل اجرا می شوداگرحواله«کامل »موجب نقل ذمه محیل به محال علیه است در عوض حواله ناقص محیل رادر مقابل محال له بدهکار نگه می دارد ودر آن تعهد براتکش به قوت خود باقی خواهد ماند.
همانطور که در حواله گفته شد حواله توافق اراده سه نفر را می طلبد محیل، محتال و محال علیه به نحوی که اگر محال علیه رضایت خود را اعلام ندارد عقد محقق نمی گردد حال آنکه در برات حتی بدون قبولی براتگیر هم صرفا به اعتبار امضای براتکش معتبر می باشد.
بنابراین نمی توان روابط که بین براتکش و ظهرنویس ها و همچنین دارنده برات بوجود
می آید نیابت دانست چرا که مادام نایب ذمه منوب عنه را نسبت به مبلغ مورد نیابت آزاد نکند تعهد منوب عنه پیش از وصول وجه از محال علیه در هر حال باقی می ماند در صورتی که هرگاه دارنده برات وفق مواد ۲۷۴، ۲۷۵، ۲۹۰ قانون تجارت عمل نکند حق مراجعه به براتکش را از دست می‌دهد همچنین نمی توان آن را نوعی وکالت دانست یعنی فرض کرد که براتکش به دارنده آن وکالت داده که مبلغ مندرج در برات را در سررسید معین از محال علیه «براتگیر» وصول نماید وکالت عقدی است جایز «با عزل موکل و استعفای وکیل و همچنین به موت یا جنون وکیل یا موکل مرتفع می گردد «ماده ۶۷۸ قانون مدنی» بنابراین اگر براتکش قرارداد را منحل نماید حقوق دارنده زایل می شود همانطور که قبلاً در تعریف برات گفته شد برات نوعی عقد است و مطابق با ماده ۱۰ قانون مدنی از مصادیق عقود نامعین است بنابراین عقد لازم است و قابل انطباق با وکالت نمی باشد از طرفی در هیچ یک از مواد قانون مدنی مربوط به عقد وکالت این فرض را پیش بینی نکرده که موکل با واقع شدن عقد وکالت باز مسئول می باشد در حالی که در قانون تجارت وفق ماده ۲۴۹ مسئولیت تضامنی را برای براتکش پیش بینی کرده بنابراین نمی توان عمل صدور برات را مطابق با عقد وکالت دانست وکیل تنها در صورت تعدی و تفریط مسئول خساراتی است که عرفاً به موکل وارد شد «ماده ۶۶۶ قانون مدنی.»
گفتار چهارم : نظریه مبتنی بر ایقاع یا تعهد یکطرفه
ایقاع در زمره اعمال حقوقی است و از جمله منابع و تعهدات به شمار می آید. نویسندگان حقوق مدنی تعهد را اینگونه تعریف کرده اند «رابطه حقوقی که به موجب آن شخصی در برابر دیگری مکلف به انتقال یا تسلیم مال یا انجام دادن کاری می شود خواه سبب آن رابطه عقد باشد یا ایقاع یا الزام قهری .
الف) تعریف ایقاع:
ایقاع عمل حقوقی است که با یک اراده انجام می شود این تعریف در برابر تعریف عقد است که عبارت است «توافق دو یا چند اراده در ایجاد ماهیت حقوقی » همچنین در تعریف ایقاع گفته شده «عملی است قضایی و یک جانبه که به صرف قصد انشاء منشاء یک اثر حقوقی می شود مانند اخذ به شفعه»^[۳۴]
ب) تمییز ایقاع از عقد:
عقد عمل حقوقی است دو طرفه که با تراضی وقصد انشاء دو طرف عقد به وجود می آید. اما ایقاع عمل حقوقی یک طرفه ای است که با یک اراده محقق می گردد. وقصد وانشاءیک فرد و رضای او برای تحقق آن کافی است
عقد با ایجاب وقبول محقق می یابد در حالی که ایقاع نیاز به قبولی ندارد
انشاء ایقاع مستقل ومنجز است در حالی که در هر عقد دو انشاء وابسته به یکدیگر وجود دارد.
ج) تبیین ماهیت عملیات براتی بر مبنای نظریه ایقاع
براساس این نظریه برات امروزی در حقیقت با هدف جایگزینی پول در مبادلات به عنوان ابزار پرداخت از یک سو وابزار کسب اعتبار از سوی دیگر بوجود آمده و هر بازرگان با انجام عملیات براتی با توجه به جایگاه و قدرتی که در جامعه برای خود کسب کرده اسست در قبال اعتبار پولی که ایجاد می کند بدون آنکه نقداً وجهی را بپردازد اقدام به اخذ کالا یا خدمات می کند. این نظریه از حقوق دانان آلمان گرفته شده به موجب این نظرات برات یک پول به شمار می رود البته پول بازرگانی که با تضمینات ویژه جایگزین اسکناس می شود براتکش در برابر اراده خویش در مقابل هر متصرف مسئول شناخته می شود. به همین صورت در برابر امضاءکنندگان بعدی نیز مسئولیت برقرار می شود. در واقع هر امضاکننده برات بدون اینکه دارنده برات معلوم باشد و یا وجه برات را مطالبه کند بدهکار برات شناخته می شود زیرا امضای آنها در برات انعکاس یافته است.^[۳۵]
ایرادی که این نظر دارد که عملی صدور برات را یک نوع ایقاع دانسته است در حالی که برای تنظیم بین براتکش و دارنده اولی توافقاتی صورت می گیرد و اگر مورد ظهرنویسی واقع شود این ظهرنویسی بصورت یکجانبه نیست بلکه بر اساس توافقاتی بوجود آمده که بین براتکش و دارنده برات مقرر شده است.
در قانون تجارت ایران بر خلاف کنوانسیون ژنو صدور برات در وجه حامل امکان پذیر نمی باشد اگر در صدور برات در وجه حامل امکان پذیر بود شاید بتوان قبول کرد که براتکش با امضای آن ملزم می شود که وجه آن را به دارنده پرداخت کند بدون اینکه دارنده را بشناسد یا دارنده مطالبه وجه کند بند ۷ ماده ۲۲۳ قانون تجارت در بیان شرایط برات اعلام می کند اسم شخصی که برات در وجه یا حواله کرد او پرداخته می شود بنابراین از آنجا که در حقوق کشور ما دارنده برات ابتدا مشخص باشد بنابراین نظریه ایقاع بودن ماهیت برات یا تعهد یکجانبه نمی تواند مورد قبول واقع شود این تئوری ایقاع بودن ماهیت برات از نظریه حقوقدانان آلمانی گرفته شده چرا که در این کشور اغلب قراردادها را ناشی از ایقاع می دانند^[۳۶].
گفتارپنجم: تعهد خاص قانون تجارت
از آنجا که عمل صدور برات با هیچ کدام از انواع طرق تبدیل تعهد و انتقال طلب در قانون مدنی منطق نیست لذا باید قائل به این شد که عمل صدور برات یک تعهد خاص قانون تجارت است قانون تجارت از ابتدا امر در ماده «۲۲۳ ق.ت» تمام شرایط صدور برات تا تسویه حساب برات «ماده ۳۰۶ ق.ت» و تمام احکام آن را به صراحت بیان کرده. حتی ضمانت اجرا هم برای عدم شرایط مقرر را بیان نمود. که قابل انطباق با هیچ کدام از عقود معین در قانون مدنی نمی باشد بنابراین باید این نظر را قبول کرد که عمل صدور برات خود یک تعهد تجاری است هر چند بعضی از نویسندگان حقوقی معتقدند که با وجود احکام خاصی که قانونگذار برای برات مقرر کرده نباید آن را یک انتقال طلب مدنی ندانیم چرا که صادر کننده قصد انتقال دارد^[۳۷].
ولی بیشتر نویسندگان حقوقی معتقدند که تعهد براتی یک تعهد تجاری است و نمی توان آن را با عقود مذکور در قانون مدنی مقایسه نمود چرا که سندی که به عنوان برات بوجود آمده خود یک سند ویژه است که احکام خاص خود را دارد. به همین خاطر است که متعهدین برات نمی توانند در مقابل دارنده برات به روابط قبلی خود استناد کند.
اغلب کشورها تعهد براتی را از تعهد ناشی از معامله اولیه مستقل می دانند و به دارنده حق می‌دهد بدون توجه به رابطه اخیر مبلغ مندرج در برات را از مسئولان برات مطالبه کند مثلاً در حقوق فرانسه حقوق مبادله ای را می توان مرحله دوم از عملیات تجارتی دانست که سند تجارتی بر مبنای آن تنظیم شده و سند مزبور معرف ثمن معامله است شخص ثالثی که دارنده سند می شود ارتباطی با قرارداد اولیه که بین براتکش وبراتگیر منعقد شده ندارد که در این مرحله سند با موجودیت خاص و با قوانین حاکم از نظر تنظیم گردش و ضمانت و مرور زمان مبادله می شود وکاملا با مقررات حاکم بر عقد بیع بین براتکش وبراتگیر متفاوت است دارنده براتی که با حسن نیت براتی را بدست آورده یا براتی که محل آن صحیحاً تأمین گردیده حق دارد در مقابل ایراد عدم مشروعیت علت قرارداد مصون بماند همچنین در حقوق آلمان که در آن برات را به منزله اسکناس تلقی نموده و تعهد پرداخت خارج از هرگونه رابطه قراردادی می باشد و حق دارنده برات حق موضوعی است به عبارت دیگر سند ذاتاً موجود حق می باشد.
به موجب ماده ۸۲۱ قانون مدنی آلمان برات متضمن قبولی پرداخت مستقل بوده و از روابط قرارداد اولیه بین محیل و محال علیه از هر لحاظ منتزع می باشد اما کسی که تعهد بدون علتی را بنماید
می تواند از اجرای آن استنکاف کند، به عبارت دیگر مدیون برات حق دارد در صورت اثبات عدم وجود علت از انجام تعهد خود معاف گردید و از نتایج غیر عادلانه تشبیه برات به پول کاغذی اجتناب کند. ^[۳۸]
بسیاری از کشورها مانند آرژانتین، بلژیک، پرتغال، ایتالیا، ژاپن و سوئیس این عدم ارتباط بین قرارداد اولیه طرفین را مورد قبول قرارداده اند.
سؤالی که هست این عدم ارتباط بین قرارداد اولیه و تنظیم برات در حقوق کشور ما هم پذیرفته شده است یا نه؟ در قانون تجارت ما و همچنین قانون مدنی ماده خاصی که حکایت از استقلال معامله براتی با قرارداد اولیه باشد وجود ندارد ولی می توان به چند دلیل قائل شد که در کشور ما هم این تفکیک مورد قبول واقع شده .
۱- اصل استقلال امضاءهای براتی
۲- اصل عدم توجه ایرادات در برابر دارنده با حسن نیت
۳- مرور زمان خاص اسناد تجاری
۴- اصل حاکمیت اراده
۵-برات رجوعی
الف) اصل استقلال امضاءهای براتی:
تعهد براتی وصف تجریدی دارد یعنی مسئولیت هر امضا کننده به نحو مستقل و جدا از موقعیت دیگر امضاها مورد توجه واقع می شود ممکن است در یک برات چندین امضاء وجود داشته باشد و این احتمال وجود دارد که همراه امضاهای صحیح امضاهای جعلی یا امضاهای مربوط به اشخاص فاقد اهلیت نیز وجود داشته باشد. بر اساس اصل استقلال امضاها و امضای اشخاصی که می توانسته اند خود را متعهد سازند برات تعهدآور باقی می ماند به عبارت دیگر هر امضاءکننده، طبق اراده اعلامی خویش در سند مسئول شناخته می شود مشروط بر آنکه برگه صورت ظاهری بی ایراد و معتبر داشته باشد.
این اصل در ماده ۷ قانون متحد اشکال ژنو نیز مورد قبول واقع شده «در صورتی که برات متضمن امضای اشخاص باشد که برای متعهد کردن خود بوسیله برات اهلیت ندارند مسئولیت اشخاص دیگر که برات را امضاء کرده اند به جای خود باقی خواهد بود یعنی مسئولیت هر امضاکننده به نحو مستقل و جدا از موقعیت دیگر امضاها مورد توجه واقع می شود.»
طبق تعریفی که از عقد باطل به عمل آمده است عقد باطل عقدی است که اصلاً واقع نشده و بدین جهت هیچ گونه اثری در نظر قانون نخواهد داشت در واقع عقدی است که هیچ یک از شرایط مقرر در ماده ۱۹۰ قانون مدنی را ندارد و هر گاه بعد از عقد نیز این نواقص رفع گردد نمی‌توان آن معامله را مؤثر دانست یعنی دو طرف نمی توانند با ضمیمه کردن شرطی،عقد را از نظر حقوقی احیا کنند. ^[۳۹]فرض کنید شخص براتکش که اهلیت حقوقی ندارد براتی را در وجه شخص الف صادر می کند این برات مورد ظهرنویسی واقع می شود و به شخص ج می رسد آیا براتگیر می‌تواند به بطلان این معامله «یعنی صدور برات» استفاده کند و از پرداخت وجه برات خودداری کند همچنین الف نیز به همین صورت در مقابل ج به این ایراد متوسل شود مسلماً این ایراد قابل طرح نیست و در کنواسیون ژنو نیز این اصل مورد قبول واقع شده اصل استقلال امضاءهای براتی برای حمایت از دارنده سند بوجود آمده است به عبارت دیگر اگر انتقال گیرنده هر سند تجاری بخواهد بفهمد که سند تجاری که تحویل می گیرد دارای شرایط مقرر و قانونی است یا خیر این سند تجاری ارزش و جایگاه خود را در جامعه از دست خواهد داد و افراد تمایل به انجام معاملات توسط برات را نخواهند داشت.
ب) اصل عدم تأثیر ایرادات در برابر دارنده با حسن نیت :
از آنجا که ایرادات و ادعاهایی در حقوق اسناد تجاری نیز وجود دارد که قابل استناد است ولی این ایرادها جنبه استثنایی دارد بنابراین در صورت یقین به وجود استثناء ناگزیر از رجوع به اصل یعنی همان غیرقابل استناد بودن ایراد و ادعاها مراجعه کرد این اصل در کنوانسیون ژنو نیز پیش بینی شده برابر ماد ۱۷ پیمان ژنو «امضاکنندگان براتی که علیه آنها طرح دعوی شده است نمی توانند در مقابل دارنده برات به روابط خصوصی خود با براتکش یا با دارندگان قبلی برات استناد کنند مگر آنکه دارنده هنگام دریافت برات با سونیت به زیان مسئول پرداخت عمل کرده باشد» همچنین پاراگراف ماده ۳۰کنوانسیون آنسیترال چنین حکمی را بیان کرده «امضاکنندگان سند در برابر دارنده حمایت شده نمی تواند به هیچ ایرادی استناد نماید مگر…»
مفهوم حسن نیت
در کنوانسیون ژنو از دارنده با حسن نیت نامی نبرده و از اصطلاح دارنده قانونی نام برده و همچنین در کنوانسیون آنسیترال نیز از اصطلاح دارنده حمایت شده نام برد.
بعضی از نویسندگان مفهوم دارنده با حسن نیت را این چنین تعریف کرده اند حسن نیت را صفت دارنده ای بدانیم که سند را با اعتماد به وضع ظاهر و به عبارت دیگر با جهل به وجود ایراد و ادعا نسبت به آن تحصیل نموده است یا دارنده با حسن نیت کسی است که حین انتقال برات به او از چگونگی روابط شخصی میان متعهدان برات آگاهی نداشته باشد.^[۴۰]
۲- ایراد مربوط به بطلان جهت یا سبب تعهد براتی :
صدور برات بر اساس معامله قبلی است یعنی صادرکننده برات را به این علت امضا می کند که مثلاً به او کالایی فروخته و در مقابل ثمن معامله برات به او داده است به همین خاطر فروختن کالا علت تعهد یا جهت براتی است مطابق بند ۴ ماده ۱۹۰ ق.م برای آنکه معامله صحیح باشد جهت معامله باید مشروع باشد ماده ۲۱۷ ق.م بیان می کند« در معامله لازم نیست جهت آن ذکر شود ولی اگر ذکر شد جهت باید مشروع باشد» حتی اگر توافق ضمنی صورت گرفته بدون اینکه تصریح شده باشد باز هم معامله باطل است. ^۲
حالا اگر بین براتکش و دارنده برات توافقی مبنی بر این باشد که صدور برات به علت تعهد نامشروعی باشد آیا این بطلان برات می تواند به ظهرنویس های بعدی که اطلاعی از روابط میان براتکش و دارنده و برات ندارد تسری پیدا کند مسلماً براتکش نمی تواند در مقابل و ظهرنویس بعدی به این بطلان استناد کند.
۳- استثنائات اصل عدم توجه ایرادات :
۱-۳ ایرادات و ادعاهای مربوط به روابط شخصی مسئول سند با دارنده سند:
مثلاً فرض کنید شخص الف بابت خرید یک ماشین به شخص ب براتی می دهد که شخص ب به بطلان معامله آگاه بوده مسلماً شخص ب نمی تواند به اصل عدم توجه ایرادات استناد کند چرا که شخص الف یقین دارد که به شخص ب بخاطر معامله دینی بدهکار نیست.

۴۵۰۴

 

۵۳۲۳

 

۸۴۳۰

 

۱۰۵۳۴

 

۱۱۰۵۵

 

۸۸۳۳

 

 

 

منبع: گمرک ج. ا. ایران
البته باید این نکته را مدنظر داشت که رشد صادرات غیرنفتی در سال های اخیر کشور از یک سو ناشی از جهش شدید بهای فرآورده های پتروشیمی و از سوی دیگر، ناشی از اظهارنامه های خلاف واقع صادرکنندگان در مورد ارزش صادرات برای گرفتن جوائز صادراتی است. در واقع ده قلم عمده از اقلام صادراتی کشور شامل کالاهای پایه نفتی و مشتقات آن است که در صورت افزایش قیمت های آنها رقم صادرات غیرنفتی کشور هم افزایش می یابد. بسیاری از صاحب نظران کشور بر این باورند که اگر رقم صادرات میعانات گازی و پتروشیمی را از رقم کل صادرات غیرنفتی حذف کنیم، رشد صادرات غیرنفتی کشور صفر خواهد شد(خضری، ۱۳۸۸). نمودار (۳-۱۰) روند صادرات غیر نفتی کشور را از سال ۱۳۵۲ تا سال ۱۳۸۷ نشان می دهد

نمودار (۳-۱۰) روند صادرات غیر نفتی در سال های ۱۳۵۲ تا ۱۳۸۷
منبع: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
۳-۶- ۳ سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی بدون نفت
مطابق با نظریه بیماری هلندی، افزایش قیمت نسبی کالاهای غیر قابل مبادله (و سودآوری آن) سبب می شود، که منابع از سایر بخش های اقتصاد خارج شده و جذب بخش غیر قابل مبادله شود. بنابراین انتظار می رود، بروز بیماری هلندی سبب رشد نا متوازن بخش های اقتصادی به نفع بخش های غیر قابل مبادله ( مسکن و خدمات) و به زیان بخش های قابل مبادله( صنعت و کشاورزی) باشد. در مطالعات صورت گرفته در کشورهای صنعتی بیماری هلندی بصورت پدیده ای عمدتا ضد صنعت ظاهر شده است، اما در اغلب کشورهای در حال توسعه بیماری هلندی بیشترین آسیب های خود را بر بخش کشاورزی وارد آورده، لذا در این کشورها بیماری هلندی عمدتا به صورت پدیده ای ضد کشاورزی بروز کرده است.
لازم به ذکر است که بخش صنعت در ایران بر خلاف تجربه کشورهای توسعه یافته و برخی کشورهای در حال توسعه نظیر کویت و عربستان سعودی، با پدیده “ضد صنعتی” روبرو نبوده است. یکی از دلایل مهم این امر- در طرف تقاضا- حمایت های دولت از بخش صنعت بوده است. این امر موجب بی نیازی این بخش ها به بازارهای خارجی و اتکاء آن به بازارهای داخل بوده است(رائینی و همکاران، ۱۳۸۵).
نکته دیگر آنکه، بسیاری از صنایع کشور تحت تاثیر قیمت نفت قرار دارند و به موازات آن رشد می کنند. برای مثال، به دلیل پرداخت یارانه پنهان انرژی، صنایع انرژی بر کشور( از جمله فولاد، مس، سرب، روی و غیره) در زمان رونق های نفتی از دو جهت سود می برند. از یک سو یارانه بیشتری دریافت می دارند و از سوی دیگر، قیمت محصولات آنها به موازات افزایش بهای انرژی افزایش می یابد. به همین دلیل است که می بینیم در بخش صنعت کشور به موازات افزایش بهای انرژی، افزایش می یابد و بخش صنعت تا حدودی رشد و آثار بیماری هلندی را خفیف تر می کند(خضری، ۱۳۸۸).
در ایران نیز شوک نفتی دهه ۱۳۵۰، بیشترین آسیب خود را بر بخش کشاورزی وارد آورده و سبب بروز پدیده ای ضد کشاورزی در کشور شده است. در سالهای اخیر به دلیل حمایت های دولتی از این بخش تا حدی از میزان خسارات آن کاسته شده است.
چنانچه سهم ارزش افزوده هر بخش از تولید ناخالص داخلی بدون نفت را به عنوان معیاری برای رشد یا افول بخش ها در نظر بگیریم. تغییر در سهم ارزش افزوده هر بخش به میزان جذب آن بخش از درآمد حاصل از شوک ایجاد شده بستگی دارد. به عبارت دیگر، اگر درآمد جذب شده صرف سرمایه گذاری های بنیادی و حل ریشه ای مسائل مسائل آن بخش شود، رشد ارزش افزوده را در سال های پس از شوک در پی خواهد داشت؛ در غیر اینصورت، پس از افزایش مقطعی، شاهد کاهش سهم بخش مورد نظر در تولید ناخالص داخلی بدون نفت خواهیم بود(فردمنش، ۱۳۷۰).
بخش کشاورزی از جمله بخش هایی است که سهم ارزش افزوده آن در تولید ناخالص داخلی بدون نفت به دنبال تغییرات درآمد نفتی دچار تغییر شده به گونه ای که طی نخستین شوک نفتی ۵۶-۱۳۵۲ سهم این بخش از ۳۷/۱۵ درصد به ۷۲/۱۰ درصد کلGDP بدون نفت کاهش یافته است. همچنین در شوک نفتی ۶۲-۱۳۶۱ نیز سهم این بخش از ۹۸/۱۳ درصد به ۹۴/۱۲ درصد کاهش یافته و پس از آن طی سال های۱۳۶۷-۶۲ ، روند صعودی داشته است. همچنین ملاحظه می شود که هر بار درآمدهای نفتی بطور چشمگیری افزایش می یابد، سهم بخش کشاورزی کاهش می یابد. لازم به ذکر است که در شوک نفتی اخیر یعنی شوک نفتی ۸۵-۸۰ ارزش افزوده بخش کشاورزی از تولید ناخالص بدون نفت به میزان زیادی کاهش یافته است. تغییرات مذکور با مدل بیماری هلندی کاملا مطابق دارد. نمودار(۳-۱۱) تغییر سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی از GDP بدون نفت را طی دوره ۱۳۸۷-۱۳۵۲ نشان می دهد.
نمودار(۳-۱۱) سهم (درصد) ارزش افزوده بخش کشاورزی از GDP بدون نفت
منبع: بانک مرکزی جمهوری اسلامی
۳-۶-۴ سهم ارزش افزوده بخش ساختمان از تولید ناخالص بدون نفت
بیماری هلندی اولین آثار منفی خود را در کشور، بر بخش ساختمانی می گذارد که اثرات آن هم اکنون آشکار شده است؛ زیرا به علت تزریق پول نفت به جامعه، بازار مسکن با تقاضای مردم مواجه شده و دولت هم با واردات نمی تواند از عیان شدن آثار تورمی آن جلوگیری کند. در این حالت اطمینان سرمایه گذاری در سایر بخش های اقتصادی پایین است، خرید و احداث مسکن نوعی سرمایه گذاری مطمئن به حساب می آید و مسکن از یک کالای مصرفی به یک کالای سرمایه ای پر بازده تبدیل خواهد شد و با انتقال منابع از سایر بخش ها به این بخش موجب گسترش
این بخش می شود (عباسی نژاد و یاری، ۱۳۸۷). مشاهدات صورت گرفته در بخش ساختمان و مسکن طی سه دهه اخیر نشان می دهد که ارتباط نزدیکی بین دوره های رکود و رونق این بخش و نوسانات درآمد نفتی وجود داشته است و به عبارتی بررسی ارزش افزوده ساختمان از GDP بدون نفت وجود بیماری هلندی در این بخش را همواره تایید می کند. همانطور که در نمودار (۳-۱۲) ملاحظه می شود که در شوک نفتی اول دهه ۵۰، بخش ساختمان بیشتر از هر زمان دیگری گسترش یافته است و در سال های ۵۵ و ۵۷ بیشترین سهم در ارزش افزوده بدون نفت را داشته است. با بروز شوک های منفی دهه ۶۰ از میزان سهم ارزش افزوده بخش ساختمان از GDP بدون نفت کاسته می شود و مجددا با رونق گرفتن این درآمدها سهم شاخص مذکور افزایش می یابد. از آنجا که اثرات شوک نفتی معمولا با وقفه چند ساله در این بخش ظاهر می شود مشاهده می شود در شوک نفتی اخیر(۸۵-۸۰) این شاخص ابتدا در حال کاهش است اما مجددا از سال ۸۴ افزایش می یابد.
نمودار(۳-۱۲) سهم (درصد) ارزش افزوده بخش ساختمان از GDP بدون نفت
منبع: بانک مرکزی جمهوری اسلامی
۳-۷ صندوق ذخیره ارزی
پس از بروز اولین شوک نفتی در دهه ۱۹۷۰ و بروز پیامدهای ناشی از آن- که مهمترین آن بیماری هلندی می باشد- کشورهای نفت خیز را بر آن داشت تا برای مقابله با اثرات منفی ناخواسته شوک های نفتی بر اقتصاد کشورشان، با هدف تثبیت اقتصاد از نوسانات این درآمدها و یا حفظ سرمایه نسل های آتی و .. اقدام با تاسیس نهادها و صندوق هایی کنند. تاسیس اکثر صندوق ها به دهه ۷۰ و بعد از شوک اول نفتی بر می گردد، هر چند کشورهایی در دهه ۸۰ و حتی در اواخر دهه ۹۰ نیز به تاسیس صندوق اقدام کرده اند. از جمله کشورهایی که اقدام به تاسیس صندوق نمودند می توان به کویت (صندوق ذخیره عمومی در سال ۱۹۶۰ میلادی و صندوق ذخیره نسل های آینده در سال ۱۹۷۶م)، گینه نو (صندوق تثبیت کننده عمومی در سال ۱۹۷۴م)، آلاسکا (صندوق ذخیره ثابت در سال ۱۹۷۶ م)، آلبرتا (صندوق اعتباری پس انداز موروثی در سال ۱۹۷۶م)، عمان(صندوق ذخیره عمومی دولت در سال ۱۹۸۰)، شیلی (صندوق تثبیت کننده مس در سال ۱۹۸۵م)، نروژ (صندوق دولتی نفت در سال ۱۹۹۰م)، ونزوئلا (صندوق سرمایه گذاری برای تثبیت اقتصادکلان در سال ۱۹۹۹م)، چاد (برنامه مدیریت درآمدها در سال ۱۹۹۹م)، آذربایجان (صندوق دولتی نفت در سال ۱۹۹۹م)، ایران (حساب ذخیره ارزی در سال ۲۰۰۰م) و قزاقستان (صندوق ملی در سال ۲۰۰۱م) اشاره کرد(بهبودی، ۱۳۸۴).
اولین تجربه عملیاتی ایران در زمینه ایجاد سیاست جدیدی در جهت استفاده بهینه از درآمدهای نفتی، به صورت ایجاد نهادی برای ذخیره درآمدهای نفتی، به سال ۱۳۷۲ با می گردد که در قانون بودجه آن سال، دولت ملزم شد تا درصدی از درآمدهای نفتی را در حسابی ویژه با نام حساب ذخیره تعهدات ارزی نگاه دارد و از موجودی این حساب برای بازپرداخت بدهی های خارجی کشور در مواقع اضطراری استفاده نماید. اما در عمل این حساب دارای ساختار و اهداف واضحی نبود و موفق عمل نکرد و به طور عمده از این حساب به عنوان راهی برای پرداخت بدهی بنگاه های ایرانی بابت مابه التفاوت های حاصل از تفاوت نرخ ارز استفاده شد. دومین تجربه عملیاتی ایران به سال ۱۳۷۹ باز می گردد که ” حساب ذخیره ارزی ” در چهارچوب برنامه سوم توسعه شکل گرفت.
پس از تجربه تلخ سقوط قیمت نفت به ارقامی کمتر از ده دلار در اواخر دهه ۱۳۷۰ که کشور را با وضعیت دشواری مواجه کرد و اجرای برنامه های بودجه ای و عمرانی را تا حد زیادی متوقف کرد، از سال ۱۳۷۹ این فکر بطور جدی مطرح شد که با ایجاد سازوکاری در قالب حساب ذخیره ارزی، آسیب پذیری ناشی از پیشامد مجدد چنین وضعیتی را به حداقل برساند. بدین ترتیب تصمیم بر این شد که در شرایطی که قیمت نفت نسبت به پیش بینی های برنامه های بودجه سالانه بیشتر شود مازاد درآمد در قالب چارچوبی تحت عنوان حساب ذخیره ارزی قرار گیرد. در واقع فلسفه شکل گیری این حساب در ایران، بیشتر در راستای تعدیل فشارهای ناشی از نوسان قیمت نفت بر اقتصاد ملی بوده تا با ایجاد حساب پس انداز، دولت بتواند در برابر نوسانات قیمت نفت تعادل اقتصادی خود را حفظ کند. از این رو بر پایه ماده ۶۰ قانون برنامه سوم توسعه، در جهت ایجاد ثبات در میزان درآمدهای ارزی و ریالی حاصل از صدور نفت خام در دوران برنامه سوم توسعه و تبدیل دارایی حاصل از فروش نفت به دیگر انواع ذخایر و سرمایه گذاری و امکان تحقق دقیق فعالیت های پیش بینی شده در برنامه، دولت مکلف شد با ایجاد حساب ذخیره ارزی حاصل از درآمد نفت خام و حساب ذخیره ریالی اهداف زیر را تحقق بخشد؛
۱- کاهش نوسانات شدید در بودجه دولت
۲- جلوگیری از گسترش بی رویه بودجه دولت در شرایط بهبود درآمدهای نفتی، که به بزرگتر شدن دولت منجر می شود
۳- کاهش وابستگی دولت به درآمدهای حاصل از صادرات نفت
۴- تقویت امکان بهره مندی بخش غیر دولتی از درآمدهای مازاد حاصل از صادرات نفت
به همین جهت دولت مکلف شده بود تا از سال ۱۳۸۰ مازاد درآمد ارزی حاصل از صادرات نفت خام نسبت به رقم پیش بینی شده را در سپرده دولت نزد بانک مرکزی تحت عنوان حساب ذخیره ارزی واریز کند. در صورتی که درآمد حاصل از نفت کمتر از رقم پیش بینی شده باشد، دولت می توانست در فواصل شش ماهه از موجودی حساب ذخیره ارزی برداشت نماید. همچنین در برنامه پیش بینی شده بود که بخشی از مانده وجوه ارزی حاصل از مازاد درآمد نفت در چهارچوب اولویت های برنامه سوم جهت توسعه فعالیت های تولیدی و سرمایه گذاری، بر مبنای نرخ
روز به فروش برسد و معادل ریالی آن در حساب ذخیره ریالی نزد بانک مرکزی نگهداری شود و جهت فعالیت های تولیدی و سرمایه گذاری، وام کوتاه مدت اعطا گردد. به عبارت دیگر بر اساس برنامه سوم قانون گذاران تنها در صورتی برداشت را مجاز می دانستند که یا کسری بودجه ناشی از کاهش قیمت نفت نسبت به نرخ مصوب بوجود آمده و قابل جبران از طریق سایر منابع درآمدی نظیر مالیات نباشد و یا اینکه کسری بودجه ای وجود نداشته باشد ولی در جهت افزایش فعالیت های تولیدی و گسترش سرمایه گذاری این برداشت صورت می گیرد(مجموعه قوانین و مقررات کشور، ۱۳۸۷).
ماده یک برنامه چهارم توسعه تغییراتی در ماده ۶۰ برنامه سوم که سرآغازی برای تاسیس حساب ذخیره ارزی بود، بوجود آورد. در برنامه چهارم به جز در صورت کاهش درآمد حاصل از صادرات نفت در شرایطی که رقم پیش بینی شده در بودجه محقق نشده باشد و بتوان از حساب برداشت کرد، به دولت اجازه داده شده بود حداکثر ۵۰ درصد موجودی حساب را برای سرمایه گذاری در بخش های غیر دولتی که توجیه فنی و اقتصادی آنها ثابت شده، هزینه کند. بر این اساس مقرر شد حداقل ۱۰ درصد از این مقدار از طریق بانک کشاورزی در زمینه طرح های موجه بخش اقتصادی و سرمایه در گردش طرح هایی که با هدف توسعه صادرات است در اختیار بخش غیر دولتی قرار گیرد و باید اصل و سود این تسهیلات به صورت ارزی به حساب عودت داده شود. بنابراین می توان اهداف و زمینه های شکل گیری حساب ذخیره ارزی را ایجاد ثبات در میزان درآمدهای حاصل از فروش نفت خام، تبدیل دارایی های از فروش نفت به دیگر انواع ذخایر، توسعه فعالیت های تولیدی و سرمایه گذاری، تامین بخشی از اعتبار مورد نیاز برای اجرای طرح های تولیدی و کارآفرینی بخش غیر دولتی و فراهم کردن امکان تحقق فعالیت های پیش بینی شده در برنامه دانست. اما آنچه اتفاق افتاد عملا خلاف این بود. در واقع علی رغم تاکید در کاهش اتکا به درآمد نفت، هر سال عملا بودجه دولت اتکای بیشتری به نفت یافته است. نحوه افزایش میزان وابستگی به درآمدهای نفتی همواره از سه طریق اتفاق افتاده است:
۱- افزایش سقف درامد ارزی به صورت سنواتی
۲- افزایش ارزش برابری دلار در مقابل ریال
۳- افزایش ارزش پایه هر بشکه نفت در تعیین سقف ارزی بودجه
هر چند قانون برنامه های سوم و چهارم توسعه را مجلس شورای اسلامی با کار کارشناسی، تصویب کرده بود اما در دسترس بودن منبع ذخیره ارزی به دلیل عدم تشکیل یک صندوق مستقل از نظر حقوقی با مدیریت مشخص و مستقل باعث شده بود تا اهداف پیش بینی شده از تشکیل حساب ذخیره ارزی محقق نگردد.
مجلس از طریق اصلاحیه های متعدد قانون برنامه سوم و چهارم دست دولت را در برداشت از حساب ذخیره ارزی باز گذاشت. در حقیقت دادن مجوز به دولت برای برداشت از حساب ذخیره ارزی برای انجام اموری غیر از آنچه که در ماده ۶۰ برنامه سوم و ماده ۱ برنامه چهارم پیش بینی شده، فلسفه و ماهیت وجودی حساب ذخیره ارزی را تغییر داده است.
بنابراین می توان گفت که حساب ذخیره ارزی در ایران به هیچ یک از اهداف مهم تاسیس خود بطور شایسته دست نیافت و بر عکس بی انظباطی مالی دولت و افزایش هزینه های جاری منجر شد. در حقیقت پس از تشکیل حساب ذخیره ارزی نه تنها وابستگی بودجه دولت به درآمدهای نفتی کاهش نیافته بلکه با افزایش درآمدهای نفتی سهم آن در بودجه کل دولت افزایش یافته است. استفاده بیشتر دولت از درآمد سرشار نفتی بویژه در هنگام بالا بودن قیمت نفت و در مقابل بی نصیب ماندن بخش خصوصی از آن منجر به بزرگ شدن دولت شده که دقیقا خلاف اهداف تشکیل حساب ذخیره ارزی بوده است(بهبودی، ۱۳۸۴).
عدم وجود مکانیزم استواری برای نظارت بر حساب و مجبور نبودن دولت به ارائه گزارش از موجودی آن، باعث شده که شفافیت چندانی در حساب ذخیره ارزی وجود نداشته باشد. اطلاعات مربوط به موجودی و برداشت ها از حساب، در سال های پس از ۸۴ به سختی قابل دسترسی است. چرا که نه تنها بانک مرکزی به عنوان یک نهاد تخصصی این اطلاعات را بطور تفضیلی منتشر نکرده بلکه رئیس مرکز پژوهش های مجلس نیز از موجودی آن اظهار بی اطلاعی می کنند.
فصل چهارم
برآورد روند بیماری هلندی با بهره گرفتن از منطق فازی

ج) امنیت شغلی
در زندگي سازماني، امنيت شغلي از جمله مسائلي است كه كاركنان سازمان­ها را به خود مشغول مي­سازد و بخشي از انرژي رواني و فكري سازمان­ها صرف آن مي­گردد. در صورتي كه كاركنان به سطح مطلوبي از آسودگي خاطر دست يابند، با فراغ بال، توان و انرژي فكري و جسمي خود را در اختيار سازمان قرار مي­دهند و سازمان نيز كمتر دچار تنش­هاي انساني مي­گردد. وقتي بحث امنيت شغلي مطرح مي­گردد، موضوع رسمي شدن و تضمين حقوق و مزايا در ذهن تداعي مي­شود. در صورتي كه در دنياي امروز، امنيت شغلي در گرو رسمي شدن و استخدام مادام العمر نيست بلكه تواناسازي كاركنان محور امنيت شغلي است. منظور از امنيت شغلي اين است كه سازمان موجبات تواناسازي فرد را فراهم كند، به طوري كه از نظر تخصصي و توانمندي، سازمان وابسته به فرد شود و در بيرون نيز به تخصص و توانمندي فرد نياز باشد و اين مستلزم آن است كه سازمان­ها بستر لازم را فراهم كنند، تا كاركنان از ابعاد مختلف بالندگي لازم را كسب كنند(سلطانی، 1379)
همچنين محرك­هاي بيروني و محيطي متعددي وجود دارد که از نظر نویسندگان و پژوهشگران، توانمندسازي كاركنان را در سازمان ضروري نموده است. مهم­ترين محرك­هاي بيروني عبارتنداز:
الف) تأثير فناوري بر محيط­هاي كاري
امروزه، فناوري جايگزين مشاغل تكراري شده است. اين ابزارها تغييرات شديدي در نوع مهارت­هاي مورد نياز افراد و اعضاي سازمان­ها ايجاد كرده است. بديهي است براي رويارويي با چنين چالشي، كاركنان بايد توانمند شوند يعني در تمامي جهات رشد نمايند)پاک­طینت و فتحی زاده، 1387).
ب) ضرورت انعطاف­پذيري سازمان­ها
در شكل سنتي سازمان­ها با ساختار سلسله مراتبي و قدرت متمركز در راس هرم، تغييرات عمده­اي در حال رخ دادن است. به اعتقاد بسياري از مديران عالي، در محيطي كه شدت رقابت جهاني و فناوري­هاي نوين از ويژگي­هاي آن به شمار مي­آيد، دست بر داشتن از كنترل متمركز باعث افزايش انعطاف­پذيري سازمان­ها خواهد شد. در اين ميان، توانمندسازي كاركنان بهترين فلسفه عدم تمركز است)همان)
­ج) افزايش انتظارات مشتريان
امروزه دامنه توقعات مشتريان در مورد كيفيت، قيمت و خدمات بسيار وسيع گرديده و وظيفه­اي دشوار را بر سازمان تحميل كرده است به گونه­اي كه اگر سازمان از عهده برآوردن اين توقعات بر نيايد، بازار را از دست داده و مشتريان براي دريافت محصول و خدمات بهتر به سمت سازمان­هاي رقيب خواهند رفت. آگاهي از سليقه تنوع مشتريان و اجابت خواسته­هاي آنان، در اختيار داشتن منابع انساني توانمند، را ايجاب مي­كند(همان)
د) قوانين و مقررات دولتي
در فصل نهم قانون مديريت خدمات كشوري، توانمندسازي كاركنان در مواد58 و 62 مورد تأكيد قرار گرفته است. ماده 58 بيان مي­دارد كه سازمان موظف است به منظور ارتقاي سطح كارايي و اثربخشي دستگاه­هاي اجرايي، نظام آموزش كارمندان دستگاه­هاي اجرايي را به گونه­اي طراحي نمايد كه همراه با متناسب ساختن دانش،مهارت و نگرش كارمندان با شغل مورد نظر، انگيزه هاي لازم را در جهت مشاركت مستمر كارمندان در فرآيند آموزش تأمين نمايد به نحوي كه رابطه­اي بين ارتقاء كارمندان و مديران و آموزش برقرار گردد و از حداقل سرانه ساعت آموزشي بر اساس مقررات مربوطه در هر سال برخوردار گردند)همان)
پيش­نيازهای مورد نياز برنامه های توانمندسازی کارکنان
از ديدگاه کليفورد^[56] توانمندسازی کارکنان مستلزم سه پيش­نياز است “رفتارهای حرفه­ای"، “سبک رهبری” و"محيط” اين پيش­نيازها بستر لازم برای موفقيت برنامه ­های توانمندسازی را فراهم می­آورند. همراه با این پيش­نيازها، عدم تمرکز قدرت و پاداش مبتنی بر عملکرد نيز می­توانند به صورت مکمل برنامه­ ها عمل کنند(جلالى جواران و جلالى جواران، 1389)

ویژگی­های حرفه­ای :
رفتارهای حرفه­ای کارکنان همانند زمين حاصلخيزی است، که آماده کشت مي­باشد. رفتارهای حرفه­ای، پيش­نياز توانمندسازی کارکنان است. کارکنان بايد به اين احساس برسند که کارشان با ارزش است. آنان بايد به عنوان عضو يک تيم، آماده بر عهده گرفتن مسئوليت­ها و پاسخگويی باشند. آموزش، ارشاد و راهنمايي، تعلق حرفه­ای و شبکه­سازی از جمله رفتارهای حرفه­ای راهبردی برای توانمندسازی می­باشند که در زیر مختصرا به آن می­پردازیم:
1) آموزش : آموزش، نوعی دانش و شناخت کلی به افراد می­دهد تا بعنوان عضوی از یک تیم در تغییر یک سیستم فعالانه ایفای نقش نمایند که شامل فنون رهبری، مهارت­ های حل مشکل، ارتباطات و آماده ­سازی کارکنان می­ شود
2) ارشاد : اشاره به راهنمایی­هایی دارد که افراد با تجربه به افراد کم تجربه ارائه می­ دهند تا بیاموزند و رشد کنند. (مربیگری)
3) تعلق حرفه­ای : افراد باید به حرفه خود عشق بورزند و تعلق حرفه­ای باعث رشد شخصیتی افراد شده و ابزاری را برای شکل­­هی به رفتار آنان فراهم می­ کند.
4) شبکه­سازی : تجلی ارتباطات درون سازمانی هستند نه سلسله مراتب، شبکه ­های واقعی شبکه ­های هستند که در محیط واقعی سازمان و نه در نمودار سازمانی شکل می­گیرند، شبکه­ ها باعث تبادل سریع اطلاعات و بازخور در بین افراد شده و بر عزت نفس آن­ها می­افزاید(پاک­طینت و فتحی­زاده ،1387)
2) محیط : کارکنان به توانمندی دست نخواهند یافت مگر آنکه نیازهای اساسی­شان در محیط کار ارضاء شود. و فرهنگی وجود د اشته باشد که به ارزش­هایی چون اعتقاد متقابل، مشارکت فراگیر­، کار گروهی و ریسک­پذیری بها دهد(همان منبع)
3) سبک رهبری­: در ادبیات جدید مدیریت رهبری را هنر توانمندسازی دیگران می­نامند و مدیران توانمند به خوبی می­دانند که توانمندی و موفقیت آن­ها در گرو توانمندی و موفقیت گروه کاری آن­هاست. چنین مدیرانی به عنوان یک هادی، مباشر، تسهیل­کننده و مربی عمل می­ کنند و سعی می­ کنند کارکنان را از وابستگی به سمت عدم وابستگی و فراتر از آن، وابستگی متقابل(وابستگی مدیر و سازمان به آن­ها) سوق دهند(همان منبع).
سه کليد مهم برای ايجاد توانمندی در نيروی انسانی
هرگاه گروهی از کارکنان با مسئولیت­های ویژه برای فرایند کار و تولید انتخاب می­شوند، از شروع تا پایان کار برنامه­ ریزی و اجرا می­ کنند، همه چیز را مدیریت می­ کنند و مسئولیت را به صورت مساوی و عادلانه تقسیم می­ کنند. مزیت تیم­های خودگردان در فراهم کردن رضایت شغلی، تغییر نگرش، تعهد کاری، برقراری ارتباط بهتر میان کارکنان و مدیران، اثربخشی بیشتر فرایندهای تصمیم ­گیری، بهبود و پیشرفت عملیات، کاهش هزینه­ها و بهره­وری سازمان خلاصه می­ شود(میرمحمدی،1392)
الف) اولين کليد: تيم­سازی را جايگزين سلسله مراتب کنيد. توانمندسازى بدون ايجاد تغييرات مناسب در سلسله ­مراتب بوروكراسي سنتي غير ممكن است و آن نيازمند يك ساختار سازماني تخت با سطوح سلسله مراتبي كمتر و بهبود ارتباط بين تيم­ها می­باشد(مجيدى، قهرمانى و محمودآبادى، 1387)
هرگاه گروهي از كاركنان با مسئوليت­هاي ويژه براي فرايند كار و توليد انتخاب مي‌شوند، از شروع تا پايان كار برنامه­ريزي و اجرا مي­كنند، همه چيز را مديريت مي‌كنند و مسئوليت را به صورت مساوي و عادلانه تقسيم مي­كنند. اين گروه از کارکنان از آغاز تا پايان، مسئول کل فرآيند توليد و ارايه خدمت، موظف خود خواهند بود. آنها مجازند تصميم بگيرند و تصميمات را اجرا کنند. ژاپنی­ها این گروه­ ها را حلقه کیفیت(QC)می­نامند. اين سبک از مديريت سبب می­ شود، سازمان از سبک هرم سازمانی به سبک دايره­ای در جهت بهبود کل سيستم سازمان تغيير جهت دهد. (جلالى جواران و جلالى جواران، 1389). این گروه ها از طریق گذراندن دوره­ های آموزشی قادرند مهارت­ های لازم را كسب و درحین كار وابستگی كمتری به مدیران و سرپرستان احساس كنند. گروه های خودگردان در كار یكدیگر مداخله نمی­كنند مگر آنكه گامی درجهت توانمندشدن باشد. مدیریت عالی سازمان بایستی نسبت به حمایت و پشتیبانی از گروه های خودگردان اعتقاد قلبی داشته باشد( آقایار ،1382)
ب) کلید دوم تسهيم اطلاعات: که به کارکنان اجازه می­دهد موقعیت­های سازمان خود را بشناسند و مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند. تسهیم اطلاعات با اعتمادسازی در سازمان، شکستن تفکر سلسله مراتبی سنتی آغاز می­ شود و در نتیجه موجب افزایش احساس مسئولیت­ پذیری کارکنان می­ شود. یعنی اطلاعات لازم به آسانی دراختیار كاركنان قرار گیرد. دسترسی به اطلاعات باعث اعتمادبه­نفس و آگاهی آنان از وضعیت فعلی سازمان شده و موجب تحكیم فرهنگ اعتماد و همدلی می­ شود. كاركنان اگر اطلاعــات كافی نداشته باشند قادر به تصمیم ­گیری صحیح نیستند. دسترسی كاركنان به اطلاعات باعث احساس تعلق، بهبود عملكرد و احساس مسئولیت كاركنان می­ شود. اطلاعات خون حیات توانمندسازی است(آقایار ، 1382).
ج) کلید سوم: خود مختاري و استقلال كاري: باید در چارچوب مرزهای مشخص باشد تا از اتلاف انرژی بیهوده جلوگیری كند. عوامل تعیین­كننده مرز فعالیت­ها عبارتند از:
ماموریت یا فلسفه وجودی سازمان: یعنی هدف از تشكیل یا كسب و كار سازمان چیست؟
ارزشها: حدود فعالیت شما چیست؟
تصورات: تصویر شما از آینده چیست؟
اهداف: چه چیزی، چه وقت، در كجا و چگونه انجام دهید؟
نقشها: چه كسی، چه كاری با چه نوع ساختار سازمانی انجام دهد و در انجام كار چگونه حمایت می­ شود؟ بسیاری از مدیران معمولاً از تفویض اختیار هراس دارند. زیرا معتقدند مهم­ترین عامل بقا سازمانشان كه كسب درآمد و سود است به خطر می­افتد. البته این دیدگاه زمانی درست است كه اختیار تصمیم ­گیری به كاركنان ناتوان واگذار گردد (آقایار ،1382).
مزایای توانمندسازی منابع انسانی
توانمندسازی سبب افزایش حق انتخاب داشتن افراد، در گرفتن تصمیم در حوزه شغلی­شان می­ شود که این امر منفعت زیادی را برای سازمان به ارمغان می­آورد(نومان، منسورکن و احسون^[57]، 2010).
كاركناني كه خود را توانمند مي­يابند با تعارض و ابهام در نقش كمتري مواجه مي­شوند، به اين دليل كه آن­ها مي­توانند بر محيط خود كنترل داشته باشند. همچنين كاركنان توانمند احساس رضايت شغلي ، انگيزش و وفاداري سازماني بيشتري دارند زيرا خود را عاملي موثر در دستيابي سازمان به اهدافش مي دانند(گریسلی و همکاران، 2008).
« باون و لاولر » ( ۱۹۹۲ ) مزایای توانمندسازی کارکنان در سازمان­های خدماتی را به شرح زیر توصیف می­ کنند:
1- کارکنان توانمند به نیازهای مشتریان در حین ارائه خدمات پاسخ­های سریع و به موقع می­ دهند.
2- افراد توانا به مشتریان ناراضی در حین عودت خدمات پاسخ­های سریع و به موقع می­ دهند.
3- کارکنان توانمند احساس بهتری نسبت به خود و شغلشان دارند.
4- کارکنان توانا با مشتریان به گرمی و آغوش باز ارتباط برقرار می کنند.
5- کارکنان توانمند می­توانند منبع بزرگی از اندیشه­ های خدماتی باشند(عبداللهی و نوه­ابراهیم، 1385).
راهكارهاي عملي توانمندسازي كاركنان
الف) آموزش ضمن خدمت: آموزش ضمن خدمت جهت بهسازي و توانمندسازي كاركنان مورد تاكيد سازمان­ها به خصوص سازمان­هاي يادگيرنده و پوياست .آموزش ضمن خدمت با تامين دانش و مهارت مورد نياز براي انجام وظايف به صورت كارآ و موثر، منجر به ايجاد حس اعتماد به نفس و خودارزشي دركاركنان و در نتيجه احساس رضايت شغلي در كاركنان مي­گردد، كه نتيجه آن بهره­وري بالاتر در سازمان مي­باشد (پاک­طینت و فتحی زاده، 1387).
ب) تسهيم اطلاعات براي توانمندسازي كاركنان نه تنها يك ضرورت است، بلكه موجب ايجادجو اعتماد، صميميت و مسئوليت­پذيري نيز مي­شود .اين تسهيم نه تنها حس تعلق، مشاركت و مالكيت نسبت به سازمان ايجاد مي­كند ، بلكه كاركنان را مصمم مي­سازد تا از اطلا عات كسب شده براي بهبود عملكرد ساز مان استفاده كنند.
ج) پرورش تجارب تسلط شخصي^[58]: تسلط شخصي مي­تواند با فرصت انجام موفقيت آميز كارهاي دشوار كه سر انجام به تحقق هدفهاي مطلوب منتهي شود، تشويق گردد .كليد كار آغاز آن با كار­هاي آسان و سپس پيش رفتن به سمت كارهاي دشوار است تا اينكه شخص احساس تسلط بر تمامي پيچيدگي مسائل را تجربه كند (پاک­طینت و فتحی­زاده، 1387).

۳-۲- روش تحقیق
روش های تحقیق^[۱۹]، در واقع ابزارهای دستیابی به واقعیت به شمار می روند. روش های تحقیق متعددند و هر روش تا اندازه ای به کشف قوانین علمی کمک می کند (حسن زاده، ۱۳۹۰: ۱۳۷).
روش های تحقیق را بر حسب هدف به دو دسته بنیادی و کاربردی تقسیم می کنند. هدف اساسی در تحقیق بنیادی ایجاد و آزمون نظریه، کشف حقایق اساسی، گسترش مرزهای دانش و تبیین روابط بین پدیده ها است. هدف اساسی در تحقیق کاربردی دستیابی به پیامدهای عملی، پیدا کردن راه حل برای مسائل واقعی، توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص و ابداع و اختراع وسایل و روش ها برای انجام کارهای عملی است (حسن زاده، ۱۳۹۰: ۱۳۸).

در این تحقیق که رابطه بین برگزاری دوره های استانداردسازی و تعالی رفتار پلیس راهنمایی و رانندگی استان سمنان و رضایت مندی شهروندان استان سمنان مورد بررسی و سنجش قرارگرفته است، از نقطه نظر هدف، تحقیق از تحقیقات کاربردی محسوب می شود.
تحقیقات علمی بر اساس روش به صورت توصیفی و آزمایشی تقسیم بندی می شوند.
تحقیق توصیفی: پژوهش حاضر توصیفی است به دلیل آنکه به توصیف وضع موجود پرداخته ایم و در عین حال متغیرهای مستقل را دستکاری نکرده ایم و همچنین نظر و عقیده کارکنان را در خصوص یک وضعیت جویا شده‌ایم. پژوهش حاضر میدانی است از این رو که در یک محیط واقعی و عینی که همان ادارات پلیس راهنمایی و رانندگی استان سمنان و شهروندان در خود استان می باشد، واقع گشته است.
تحقیق پیمایشی^[۲۰]: پژوهش حاضر پیمایشی است از آن جهت که جهت سنجیدن رابطه میان متغییرها ماتریس ساختمندی را توسط ابزار پرسشنامه تهیه نموده ایم.
تحقیق همبستگی^[۲۱]: پژوهش حاضر همبستگی است از آن رو که در آن تنها به سنجیدن رابطه موجود میان متغیر های مستقل و وابسته پرداخته ایم و میزان و جهت وجود این رابطه را تعیین نموده ایم.
لذا پژوهش حاضر از نظر ماهیت و اهداف از نوع کاربردی و از لحاظ روش از نوع توصیفی، پیمایشی و همبستگی می باشد.
۳-۳- جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه گیری
جامعه آماری به کل گروه افراد، وقایع یا چیزهایی اشاره دارد که محقق می‌خواهد به تحقیق درباره آن بپردازد. تعریف جامعه آماری باید جامع و مانع باشد. یعنی این تعریف باید چنان بیان شود که از نقطه نظر زمانی و مکانی همه واحدهای مورد مطالعه را در برگیرد و در عین حال، افرادی را که شامل صفات مشترک نیستند، متمایز و از مطالعه آنها جلوگیری نماید (گرجی، ۱۳۸۹).
در این تحقیق جامعه آماری شامل دو گروه به شرح ذیل می باشد:
الف) کارکنان ادارات راهنمایی و رانندگی استان سمنان که در هشت شهرستان پراکنده شده است. تعداد جامعه آماری کارکنان، ۱۳۰ نفر می باشد.
ب) شهروندان استان سمنان که این افراد نیز در هشت شهرستان استان پراکنده هستند. لازم به ذکر است که تعداد اعضای جامعه شهروندان نامحدود است و نمی توان عدد مشخصی را برای این جامعه بیان کرد.
نمونه برداری، فرایند گزینش و انتخاب تعدادی از اعضاء جامعه است، طوری است که پژوهشگر با بررسی نمونه و درک خصوصیات یا ویژگی‌های آزمودنی‌های نمونه، قادر به تعمیم خصوصیات یا ویژگی‌ها به عناصر جامعه خواهد شد (دانایی‌فرد و همکاران، ۱۳۸۹). در پژوهش حاضر برای نمونه گیری از روش نمونه گیری خوشه ای ساده استفاده می‌نماییم. به منظور تعیین حجم نمونه ساده ترین روش استفاده از جدول مورگان می باشد. در این پژوهش از میان جامعه کارکنان ادارات راهنمایی و رانندگی که تعداد آنها ۱۳۰ نفر است با بهره گرفتن از جدول مورگان تعداد ۹۷ نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب می شوند، که به این تعداد ده درصد اضافه شده و در نهایت ما به صورت تصادفی ۱۰۸ پرسشنامه را بین کارکنان توزیع نمودیم. از این ۱۰۸ پرسشنامه تعداد ۱۰۰ پرسشنامه برگشت داده شد و مبنای تجزیه و تحلیل قرار گرفت. همچنین از بین جامعه شهروندان نیز که تعداد آنها نامحدود است، و با توجه جدول مورگان، جامعه نامحدود، ۳۸۴ نفر تعیین شده است، که ده درصد به این تعداد اضافه شده و تعداد ۴۲۲ پرسشنامه به صورت تصادفی بین اعضای نمونه توزیع گردید و در نهایت ۴۰۰ پرسشنامه برگشت داده شد و مبنای تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
۳-۴- روش و ابزار گردآوری اطلاعات
جمع آوری داده ها در این تحقیق ترکیبی از دو روش کتابخانه ای و میدانی است.

 

1. 1. روش کتابخانه‌ای: روش های کتابخانه ای در تمامی تحقیقات مورد استفاده قرار می گیرد. در این تحقیق نیز محقق برای جمع آوری ادبیات و سوابق موضوع از منابع فارسی و لاتین کتابخانه‌ای، مقالات، کتاب های مورد نیاز و نیز از شبکه جهانی اینترنت استفاده و نتایج مطالعات خود را در ابزار مناسب اعم از فیش، جدول و فرم، ثبت و نگهداری کرده و در پایان کار نسبت به طبقه بندی و بهره برداری از آن ها اقدام نموده است.

 

1. 1. تحقیقات میدانی: روش های میدانی به روش هایی اطلاق می گردد که محقق برای گردآوری داده ها ناگزیر است به محیط بیرون برود و با مراجعه به افراد یا محیط و نیز برقراری ارتباط با واحد تحلیل یعنی افراد (در این پژوهش)، اطلاعات مورد نیاز خود را جمع آوری کند.

 

ابزار گرد آوری اطلاعات
ابزار گرد آوری اطلاعات در این پایان نامه، پرسشنامه می باشد. با توجه به عنوان پژوهش که عبارت است از: «بررسی رابطه بین دوره های استانداردسازی و تعالی رفتار پلیس راهنمایی و رانندگی استان سمنان و رضایت مندی شهروندان»، از دو پرسشنامه جهت جمع آوری داده ها استفاده گردید. این دو پرسشنامه به صورت محقق ساخته، تهیه و تنظیم شده و بعد از آن با کمک استاد راهنما تکمیل و نهایی شده است. یک پرسشنامه رضایت مندی شهروندان را مورد سنجش قرار می دهد و پرسشنامه دوم وضعیت دوره های استاندارد سازی و تعالی رفتار را از دید کارکنان مورد سنجش قرار می دهد.
پرسشنامه رضایت مندی شهرواندان از عملکرد پلیس: این پرسشنامه دارای ۱۲ سؤال بوده که در کل شش مؤلفه مهارت های اجتماعی، مهارت های شغلی، مهارت های ارتباطی، بینش، دانش و قانونگرایی را مورد سنجش قرار می‌دهد. سؤالات این پرسشنامه بر اساس طیف لیکرت به صورت بسته پاسخ پنچ گزینه ای (بسیار زیاد تا بسیار کم) می‌باشد.
جدول ۳-۱- اطلاعات مربوط به پرسشنامه توزیع شده نمونه (رضایت مندی شهروندان)

 

عنوان متغیر	تعداد سوالات
مهارت های اجتماعی	۲
مهارت های شغلی	۲
بینش	۲
مهارت های ارتباطی	۲

۴-۹-فال و استخاره در اندیشۀ شاعران ……………………………………………………………………………………………۱۴۹
فصل پنجم : نتیجه
۵- نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۵۴
منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۵۷
فهرست جدول و نمودارها
جدول ۱٫ خلاصه ای از فراوانی فال ها و استخاره در اشعار شاعران(کلاسیک و معاصر)………….. ۱۶۵
نمودار ۱٫ فراوانی فال های متداول در اشعار شاعران(کلاسیک و معاصر)…………………………. ۱۶۶
نمودار ۲٫ درصد فراوانی فال های متداول در اشعار شاعران(کلاسیک و معاصر)………………….. ۱۶۷
جدول ۲٫ فراوانی فال هی متداول در اشعار شاعران(کلاسیک و معاصر)………………………….. ۱۶۷
فصل اوّل
کلیّـات تحقیق
چکیده
«فال» واژه­ی عربی است،به معنی­خوش بینی و تفأل به نیکی و ضد«طَیره»(شوم)است.و درفرهنگ لغت به معنی شگون، طالع، بخت، پیش بینی­خوش بینانه و به­دل نیک آوردن است.برخی فال را به عنوان «علم فال» دانسته ­اند. منشاء فال از پیشگویی­است. درزمان گذشته بسیاری معتقد به نیروهای ماوراءالطبیعه بوده ­اند. وآنهارا در تعیین سرنوشت و آینده خود موثر می دانستند، این اعتقاد نه فقط دربرخی ­قشرِمحروم و بی­سواد بلکه بین برخی طبقه حاکم و اشراف که امورحکومتی و ادارۀکشور رابه­عهده داشتند؛ رواج داشت. باگذشت زمان، تاثیر اوضاع کواکب بر زندگی حال و آینده در اندیشه برخی ، به باور اجتماعی تبدیل شده ­است. در دین اسلام به «فالِ نیک­زدن» سفارش­شده­ است. از آنجایی که شاعران هردوره­ایی جزو قشرِ دانشمند و زبان ­گویای جامعه محسوب می­شوند. این روندِ فکری درلابلای آثارشان جای­گرفته و امروزه باگذشت زمان، انعکاسِ قَدَاسَتِ« فال» و«استخاره» باهمان، بارمعنایی کهن، در اشعاربرخی از شاعران مُتداول است. این پایان نامه، نخست، به تبیین و تشریح فال و مشتقّات ­آن، چون: «پیشگویی»،«طالع»،«تَطَیُّر» و«استخاره» ازلحاظ لغوی و مفهومی پرداخته است. سپس با بررسی اندیشۀشاعران درادبیّات منظوم فارسی به این­نتیجه رسیده­ است که با وجود همۀ اختلافات میان منکران و معتقدان این ­اندیشه، شاعران فرهیخته­ایی، چون: رودکی، فردوسی، خاقانی، نظامی، مولانا، سعدی، حافظ، مشیری، نادرپور و… ازجمله افرادی هستند، که به اهمّیّت قَدَاسَت فال وپیشگویی، معترف بوده ­اند. ودر آثار خود به این رویکرد فکری، نظری مثبت داشته اند.
کلیدواژه­ها:
فال، پیشگویی، استخاره، طالع، تَطَیُّر، قَدَاسَت و ادبیّات منظوم فارسی
۱- ۱- مقدّمه ی تحقیق
انسان از دیرباز، با حسِ­جستجوگرانه، برای علت­یابی پدیده ­های طبیعی و ماوراءالطبیعی اطراف خود، به دنبال راهی بوده ­است،که بر زمان تسلط یابد تا ازآیندۀ و سرنوشت خویش آگاه گردد. او معتقد به­اموری شد؛ که بر تمام گسترۀ باورها و زندگی­اش تاثیرگذاشت. به گونه­ایی که امروزه با وجود پیشرفت علوم بشری، بسیاری از آن باورها به قوّت خود باقی مانده است .

ریشۀ این تفکر، ازآن جا ناشی می شود که درمیان تمام اقوام کهن، به ویژه در بین النهرین عقیده برآن بودکه سرنوشت انسان یکسره دردست خدایان است وجبری چنان مطلق با ذکر جزئیات ودقیق، بر سرنوشت حیات مردم غلبه دارد. علاوه برآن، این اعتقاد هم وجود داشت­­، که نیروی فوق طبیعی که سرنوشت مارا تعیین کرده ­اند؛ قادرند، خواسته­ های خودرا برای یاری به آگاهی ما برسانند و ما را یاری­کنند واز مقاصد نیروهای پلید و مقتّدر برضد ما جلوگیری کنند. تقویت باور تاثیر ستارگان برزندگی بشر وپیشگویی با ستارگان، حدود بیش از ۴۰۰ سال پیش از میلاد بر می­گردد.
با این توصیف، باورها و عقیده ها چه مثبت وچه منفی، همیشه از «زبان فرهنگ عامه » بوجود می آید وبین مردم فقیر وغنی جامعه قوّت می گیرد، امّا انگیزه انتخاب موضوع « قَداست فال و استخاره در ادبیّات منظوم » برای پژوهش حاضر ، سوال اساسی بود، که همواره فکر نگارنده را درطول تحصیل، دراین مقطع­تحصیلی به خود مشغول داشته بود وباخود می­اندیشیدم که شاعران چگونه اهمّیت قَدَاسَت فال و استخاره را در اشعارخود به تصویر کشیده اند و بازتاب آن در بین اشعار شاعران معاصر چگونه است؟ وازآنجایی که تاکنون پژوهشی با این عنوان درادبیّات منظوم صورت نگرفته بود، تصمیم گرفتم، با راهنمایی­های بیدریغ و دلسوزانۀ استادان محترم گامی هرچند کوچک در پژوهش این مهّم بردارم.
برای تبیین موضوع، این پایان نامه، در پنج فصل ذیل تدوین شده است :
فصل اول: با عنوان کلیّات تحقیق، شامل: مقدّمه، بیان مسأله، سوالات تحقیق، اهمیّت و ضرورت تحقیق، پیشینه و اهداف و… است.
فصل دوم: در این فصل موضوع تحقیق، یعنی مفهوم فال و استخاره از نظری لغوی و مفهومی مورد بررسی قرارگرفته است.
فصل سوم: در این فصل، برای پیشبرد اهداف تحقیق، زندگی نامه ها، سبک شعری و آثار شاعران شاخص گردآوری شده است.
فصل چهارم: مهم ترین فصل پژوهش است. و به بررسی مفهوم فال و استخاره در ادبیّات منظوم می ­پردازد..
فصل پنجم:ارائۀ نتیجه گیری پژوهش است.
۱-۲- بیان مسأله
«فال» از ریشه فأل عربی است؛ در فرهنگ هابه معنای شگون، طالع، بخت، پیش بینی وعاقبت گویی آمده است. همچنین درکتب مختلف بعنوان علم، ازآن یاد شده ­است. « علمی­است، که بوسیله آن برخی­حوادث آینده دانسته می­ شود. واین کار باگشودن قرآن کریم یا کتب بزرگان، مانند: دیوان حافظ و مثنوی مولوی و نظایر آن انجام می­پذیرد.»(معین،۱۳۵۷: ذیل واژۀ فال) استخاره هم به معنای طلوع کننده، جزیی­ازمنطقه البروج و پیشگویی سرنوشت و برای انجام کاری با قرآن فال گرفتن است. و…(همان)
فال و فالگیری روشی برای شناخت آینده­است وآگاهی پیداکردن از آنچه قراراست رخ­بدهد و یا رخ­ندهد. قَداست این روش درفرهنگ­ها بین اقوام و ملل گوناگون آن قدر بوده است که همیشه، طالبان زیادی رابه خود جلب نموده است.
بنا امیدی ازین در مرو بزن فالی بـــود کـــه قــرعۀدولــت بنام مــا افتد
شبی که ماه مُراد از افق شود طالع بــــود کــه پــرتـو نــوری ببام ما افتـد
(حافظ ،۲۴۴:۱۳۷۹ )
در خصوص زادگاه اصلی فال اتفاق نظر خاصی نیست. از کهن ترین نمونه های فال بینی از شهر «سیپار» بود که شمش را به خاطر هنر غیب گویی و فال بینی می ستودند.( قدیانی، ۱۳۸۷ : ۵۲۹)
در زندگی اجتماعی و سیاسی یونانیان، پیشگویی و تفأل نقش موثری داشته است. یونانیان در بارۀ هرچیزی می خواستند، ارادۀ خدایان را بدانند و می پنداشتند، ارادۀ خدا با علائم مختلفی که تفأل نامیده می­ شود؛ ظهورمی­کند.(ناس،۱۳۵۴ :۵۲) و در ایران باستان هم دوران مادها، هخامنشیان تا ساسانیان علوم ستاره شناسی بابلی وهندی رواج داشت. چنان که استفاده فراوان فردوسی و دیگر شاعران در بازتاب مفاهیمی، چون: مکان سیّارات، صورفلکی، بروج دوازده­گانه، سعد­ونحس اختران و تاثیر آنها در کامیابی یا عدم کامیابی شاهان و قهرمانان داستان­ها مورد استقبال فراوان قرارگرفته است.
چــــو کــرد اخــتر فـرخ ایـرج نـگاه کـشـف دید طــالــع خــداونـد مــــاه (فردوسی، ۱۳۷۵،ج۱: ۱۶)
بــختـور از طـالـع جــوزا بـــــــرآی جـوزشـکـن آنـگه و بـخــت آزمـــای
(نظامی،۱۳۸۷ :۴۰۷)
هستم عطارد،این دو قصیده دوپیکراست لاف عطاردت ز دو پیکر نکوتـــــر است
(خاقانی،۴۳:۱۳۷۳ )
همچنین، بعدازظهور اسلام هم استخاره (فال گرفتن با قرآن) آنقدرمقدّس شد،که مسلمانان برای انجام امورنیک از استخاره بهره می­بردند. و از تَطَیُّر دوری می­کردند. از رسول گرامی (ص) نقل است که فال راخوش می­داشت وتطیّررا خوش نمی­داشت. «ما خابَ مَن إِستَخارَولا نَدِمَ.» هرکه از خدا خیر جوید نومید نشود و هرکه مشورت کند نادم نگردد. (نهج الفصاحه،۱۳۵۶: ۵۳۶)
وآنچه مسلّم است،گسترش آینده­نگری از طریق فال واستعمال آن توسط عام وخاص موجب ورود آن در دنیای ادبیّات منظوم شد.
مصحف به فـال بـاز گرفتم به بــامداد بــرفــور الســـلام علیکـم جــواب داد
(نَزاری قهستانی،۱۳۷۱ :۳۱۹)
استعمال فال، استخاره و طالع، دربین برخی جوامع پررنگ است و به صورت تمثیل وِرد زبان شده ­است. «فال امام جعفر صادق (ع) است؛ بد ندارد.»یعنی همیشه با همه کس حتی دوضدموافق است. (دهخدا،۱۳۸۶:ذیل واژۀ فال) یا «فال نیکو بزن به هرکاری.» (همان)
اکنون در بیشترکشورها، فال گرفتن با کتب مقدس دینی و برای نمونه درکشورهایی مانند: ایتالیا، فال گرفتن با«اشعار ویرژیل»مورداستقبال است. درایران هم فال گرفتن باکتاب مقدس قرآن­کریم و دیوان­اشعارحافظ متداول­تر از سایر کتب است. وهمچنان می­توان بازتاب این باور اجتماعی را درشعر معاصر هم مشاهده کرد.
حالِ دلــم حـواله به دیـوان ِ خـواجه بـاد یـارآن زمـان که خواستـه فالِ مـراد از او
من با روانِ خواجه از او شکوه می کنـــم تــــادادِ مــــا بستــــد اوستــــاداز او
( شهریار، ۱۳۸۴ : ۱۹۱-۱۹۲)

یک شب که زخمی
افتاد در هور
کردند اسیرش
دیوان مزدور
شبهای دوری
امّا سحر شد
چشمان مادر
با خنده تر شد
حالا که این جاست
دنیا چه زیباست
باران شادی
در چشم باباست
(زهرتی، ۱۳۸۸، صص ۲۱-۲۰)

 

 

 

۱۰-۳- برجسته سازی شعر کودک دوران دفاع مقدّس
برجسته سازی عبارت است از روشهایی که متن را به چشم مخاطب، بیگانه جلوه دهد؛ به عبارتی دیگر، برجسته سازی انحراف از مؤلفه های هنجار زبان است. باید توجه داشت که این انحراف از هنجار زبان، باید مبنای بلاغی داشته باشد. در غیر اینصورت نه تنها برجسته سازی نیست، بلکه اختلال در شبکهی زبان است. خروج از زبان هنجار در گذشته کم روی داده است و در بیشتر مواقع
ضرورتهای خاصی سبب آن بوده است؛ زیرا در ادبیات تعلیمی، معنا اندیشی شاعر اهمیّت بسیار داشته است و اشعار جنبه تعلیمی داشتهاند. «معنا اندیشی شاعر یکی از عواملی است که هنجار گریزی را کاهش می دهد؛ زیرا در اشعار تعلیمی هدف انتقال معناست. پس گریز از هنجار کمتر صورت میگیرد تا مخاطب مقصود شاعر را بهتر درک کند.» (پورنامداریان، ۱۳۸۱، ص۳۲)
شاعران کودک نیز در اشعار خود از این شیوه بهره جستهاند که در اینجا به ذکر شیوه های آن
میپردازیم:
۱-۱۰-۳- برجسته سازی از طریق تخیّل
تخیّل یکی از عناصر مهم شعر است، که از گذشته تاکنون مورد توجه و بحث نظریه پردازان ادبی قرار گرفته است. دکتر شفیعی کدکنی در تعریف تخیّل آورده : «تخیّل عبارت است از کوششی که ذهن هنرمند در کشف روابط پنهانی اشیا دارد. به تعبیر دیگر، تخیّل نیرویی است، که به شاعر امکان آن را میدهد که میان مفاهیم و اشیاء ارتباط برقرار کند، پل بزند و چیزی را که قبل از او دیگری در نیافته را دریابد.» (شفیعی کدکنی، ۱۳۸۳، ص ۸۹)
در واقع میتوان گفت آن چه شعریت شعر را اثبات میکند، کاربرد تخیّل و صورخیال در آن است و اگر شعر از خیال انگیزی و ابداعات تخیّل بی نصیب بماند خشک و بی روح خواهد بود.
رابطه شعر با تخیّل بسیار عمیق و استوار است. تخیّل و تصاویر شعری سبب برانگیختن احساسات و عواطف مخاطب میشود. حال به صورتهای مختلف برجسته سازی از طریق تخیّل میپردازیم:
الف) همانند پنداری ( تشبیه )
تشبیه هستهی اصلی و مرکزی اغلب خیالهای شاعرانه و یکی از مهمترین ابزار تصویرسازی در شعر به شمار میرود. تشبیه گونهای از کلام است، که در آن یک چیز به چیز دیگر مانند میشود، آنچنان که یک تصویر را شفاف کند و بر شدت آن بیفزاید.
شاعران شعر کودک، که در زمینه دفاع مقدّس فعالیت داشته و برای کودکان شعر سرودهاند از تشبیه سود جستهاند و اغلب تشبیهات متناسب با فهم و درک کودکان را به کار بردهاند، که میتوان گفت بیشتر آنها تشبیه بلیغ هستند؛ مانند:

 

 

وقت رکوع رفتن
اصلاً نشد پدر خم
تسبیح اشک او را
آن شب نگاه کردم
دستش نداشت بازو
پایش نداشت زانو
امّا پدر نیاورد
یک عمر خم به ابرو
(بکتاش، ۱۳۸۷، ص ۴)

 

 

 

در شعر بالا شاعر، قطرات اشک را به دانه های تسبیح مانند کرده است.

 

 

دستان خود را
آهسته وا کرد
ماه دلم را
آن جا رها کرد
(زهرتی، ۱۳۸۸، ص ۱۰)

سایر افراد می­توانند بخشی از فراورده­ها را شکل دهند.
در داده ­ها و ستاده های عملیاتی، تنوع بیشتری وجود دارد.
ارزشیابی اکثر خدمات برای مشتریان مشکل است.

اساساً فهرست و صورت موجودی اموال وجود ندارد.
عامل زمان نسبتاً مهمتر است.
شیوه ­های تحویل خدمات می ­تواند هم کانال­های الکترونیکی و هم کانال­های فیزیکی را در برداشته باشد (لاولاک و رایت، ۱۹۹۹).
مشخصه­های ویژه خدمات و وجود تمایز آن با کالاها
۱- ناملموس بودن^[۳۲]
بدین معنی که خدمات قبل از خرید قابل لمس نیستند. وظیفه بازاریاب یا کسی که خدمتی را ارائه می­ کند این است که خدمت را به گونه ­ای قابل لمس نماید (کاتلر، ۱۳۸۲). بنابراین بازاریاب باید نوع کاربرد خدمات را نشان دهد. برای مثال مراکز توریستی باید در تبلیغات خود اشتیاق مسافران را در مناطق دیدنی به دیگران نشان دهند (روستا و همکاران، ۱۳۷۸). به دلیل غیر محسوس بودن خدمات است که شناخت نگرش مصرف کنندگان و مشتریان به خدمات مشکل بوده و نمی­ توان به راحتی کیفیت خدمات مراکز رقیب را بررسی کرد (زیتمل^[۳۳]، ۲۰۰۳). در یک جمله می­توان گفت که خدمات عمل نیستند، بلکه نتیجه کارند (محمدی، ۱۳۸۲).
۲- تفکیک ناپذیری^[۳۴]
منظور این است که نمی­ توان خدمات را از کسی که آنها را ارائه می­ کند جدا کرد، چه اینکه ارائه کننده انسان یا ماشین باشد (کاتلر، ۱۳۸۳).
تفکیک ناپذیری همزمان بودن تولید و توزیع و مصرف را می­رساند (محمدی، ۱۳۸۲). بر خلاف کالا که اول تولید می­ شود، سپس به فروش رفته و در پایان مصرف می­گردد، خدمات اول فروخته شده و همزمان با تولید مصرف می­شوند (شانک، ۱۹۹۹).
۳- تغییرپذیری^[۳۵]
کیفیت خدمات اغلب متفاوت و ناپیوسته است. خدمات وابسته به افرادی است آنرا ارائه می­دهد. از آنجا که قابلیت افراد گوناگون بوده و عملکرد متفاوتی دارند، بنابراین کیفیت خدمات نیز متغیر می­باشد (روستا، ۱۳۷۸). کیفیت خدمت که یکی از کارکنان ارائه می­ کند، در زمان­های مختلف با توجه به مقدار توان جسمی و روحی فرد در زمان­های مختلف متفاوت است (کاتلر، ۱۳۸۳). این ویژگی معتقد است که کیفیت خدمات استانداردپذیر نبوده و از یک تولید کننده به تولید کننده دیگر، از مشتری به مشتری دیگر روز به روز تغییر می­ کند.
۴- فناپذیری یا غیر قابل نگه­داری^[۳۶]
اکثر خدمات سریعاً از بین می­روند. اگر خدمتی به محض ارائه خریداری نشود از بین خواهد رفت. خدمات را نمی­ توان در انبار گذاشت و پس از مدتی آنها را فروخت و یا به مصرف رسانید (کاتلر، ۱۳۸۳). در مورد خدمات هزینه ذخیره و نگه­داری یک خدمت برابر است با هزینه کسی که خدمت ارائه می­دهد، بعلاوه هر نوع وسیله مورد نیاز او برای ارائه خدمت (روستا و همکاران، ۱۳۷۸). برخی از زمانی که برای بیمار در نظر گرفته­اند و بیمار نتواند در زمان مزبور در مطب حاضر شود به حساب وی منظور می­ کنند، زیرا ارزش خدمت تنها در آن مقطع زمانی وجود دارد و چون فرد نمی­تواند به مطب مراجعه کند این ارزش از دست می­رود (کاتلر، ۱۳۸۳).

شکل ‏۰‑۲: چهار ویژگی خدمات (کاتلر و آرمسترانگ، ۱۹۹۹)
بسته خدمات^[۳۷]:
بسته خدمات، عبارت است از مجموعه ­ای از کالاها و خدمات که در یک محیط ارائه می­ شود. این مجموعه دارای ویژگی­های زیر است:
تسهیلات حمایت­گر: منظور آن دسته از منابع فیزیکی است که باید قبل از ارائه خدمات، در محل موجود باشند.
کالاهای تسهیل کننده: مواد یا اقلامی که توسط مشتری تهیه و یا مصرف می­شوند مانند چوب گلف.
خدمات آشکار: مزایایی که ملموس و قابل مشاهده­اند مثل یک اتومبیل خوب بعد از تعمیر
خدمات پنهان: مزایای غیر مادی و روانی که مشتری تنها به شکلی مبهم آنها را احساس می­ کند مثل تعمیر بدون دغدغه اتومبیل
مشتری تمام این ویژگی­ها را تجربه می­ کند و بر اساس درکی که از خدمات دارد درباره آنها قضاوت می­ کند. لذا مدیر خدمات باید یک تجربه کاملی را به مشتریان ارائه کند که با بسته خدمات مطلوب همخوانی داشته باشد (فیتز سیمونز، ۱۳۸۷).
انواع مراکز خدماتی
با بیان تمایزات بین مراکز خدماتی و تولیدی، واضح است که بخش خدماتی طیف وسیع پیچیده از مراکز را شامل می گردد که می­توان به تقسیم ­بندی ذیل اشاره کرد:
۱- دولت ملی و محلی ^[۳۸]
به عنوان مثال: آموزش، بهداشت، امنیت اجتماعی، پلیس، ارتش، حمل و نقل، دادگستری
۲- خدمات خصوصی و غیر انتفاعی ^[۳۹]
مانند موسسات خیریه، موسسات مذهبی، موسسات تحقیقی، انجمن­ها و موسسات هنری
۳- خدمات خصوصی و غیر انتفاعی ^[۴۰]
مانند خدمات شهری، باشگاه­های ورزشی خصوصی، موسسات تفریحی، بانک­های خصوصی، رستوران­ها، مراکز بیمه، آژانس­های تبلیغاتی، خرده فروشی ها (قبادیان^[۴۱]، ۱۹۹۴). قابل ذکر است که لیست و طبقه ­بندی فوق کامل نمی ­باشد ولی می ­تواند در درک ماهیت پیچیده و متنوع بخش خدمات کمک نماید.
آمیخته بازاریابی خدمات
در بازاریابی، آمیخته بازاریابی شامل محصول، مکان (توزیع)، قیمت و ترفیع می­ شود. در بازاریابی خدمات با توجه به نقاط متمایز و تفاوت برشمرده شده خدمات با کالاها، اجزای دیگری نیز به آمیخته بازاریابی اضافه می­ شود. در اینجا آخرین مدل ارائه شده در این زمینه معرفی می­ شود. لاولاک^[۴۲] (۱۹۹۹)، مدل آمیخته بازاریابی را در یک مدل p8 بیان می­ کند و آن را به مسابقه قایقرانی ۸ نفره تشبیه کرده است.
در این مسابقه، برنده شدن هم وابسته به توانایی فردی هر یک از اعضاء تیم بوده و هم به میزان هماهنگی گروهی و هارمونی حرکات پاروهای قایق مطابق جهت هدایت سکاندار، بستگی دارد. سکاندار قایق کسی است که قایق را هدایت و رهبری می­ کند، سرعت گام­های پاروها را تنظیم و بین اعضای تیم ایجاد انگیزه می­نماید. خدمه قایق اعضا تیم هستند که با چشمان باز قایق­های رقیب را در مسابقه زیر نظر دارند. در این استعاره سکاندار قایق، مدیریت قایق را عهده­دار است. همین نقش­ها به عهده مدیر خدمات در بازاریابی خدمات می­باشد. اجزای مدیریت یکپارچه خدمات یا p 8 به شرح زیر است (لاولاک، ۱۹۹۹).

شکل ‏۰‑۲: اجزای یکپارچه آمیخته بازاریابی خدمات (لاولاک و رایت، ۱۹۹۹)
محصول^[۴۳]
شامل تمامی اجزای خدمت می باشند، که برای مشتریان تولید ارزش می­نماید (لاولاک، ۱۹۹۹). یک محصول عبارت است از یک کالا یا خدمت یا ترکیبی از این دو به نحوی که پاسخگوی ارضای یکی از نیازهای مشتری باشد (روستا، ۱۳۸۳). شانک (۱۹۹۹)، محصولات ورزشی را به عنوان یک کالا، خدمت و یا ترکیبی از هر دو معرفی می­نماید که به منظور فراهم آوردن منافعی برای برگزارکنندگان، مشارکت کنندگان، حمایت کنندگان ورزشی طراحی می­ شود (شانک، ۱۹۹۹).
برخی از صاحب نظران نیز معتقدند که در زمینه خدمت (محصول)، دو عامل باید مورد توجه قرار گیرد:
الف). حق انحصاری: یکی از ویژگی­های هر محصول جدید قابلیت اختراع و حق امتیاز آن است. یعنی با اختراع محصول جدید برای تولید کننده آن یک حق انحصاری بوجود می ­آید. تفاوت عمده محصول و خدمت در این است که خدمات دارای حق انحصار نیستند و حق اختراع در مورد آنها وجود ندارد.
بنابراین مبتکر رستوران غذاهای دریایی یا خدمات آموزش کامپیوتر ممکن است بعد از فاصله زمانی کوتاهی با رقبای متعددی رو به رو شود که همان خدمات را در مناطق دیگر بدون پرداخت هیچگونه حق امتیازی ارائه می­ دهند (روستا و همکاران، ۱۳۷۸). .
ب). نام و نشان: یکی از زمینه ­های مهم در بازاریابی محصولات، استراتژی نام و نشان است. با توجه به اینکه خدمات ناملموسند علامت یک موسسه خدماتی در تصمیم ­گیری­های مصرف کنندگان بسیار موثر است (روستا و همکاران، ۱۳۷۸).
مکان^[۴۴]
توریع کالاهای ورزشی ملموس نظیر تجهیزات ورزشی رویکردی مشابه با سایر کالاهای مصرفی دارد. کالاهای ورزشی از طریق کانال­های توزیع و یکسری از واسطه­ها نظیر عمده فروشان و خرده فروشان بازاریابی می­شوند، که در این فعالیت دخیل می­باشند تا اطمینان حاصل شود که محصولات مناسب در زمان مناسب با قیمت، کیفیت و کمیت مناسب در دسترس مصرف کننده قرار می­گیرد (ون هردن^[۴۵]، ۲۰۰۱). به دلیل ماهیت تفکیک ناپذیری خدمات از ارائه دهندگان آن، عامل مکان در استراتژی­ های بازاریابی خدمات اهمیت بسیاری دارد. با توجه به افزایش و شدت رقابت، ارائه خدمات در مکان مناسب در محل­های مورد نظر مشتریان عاملی تعیین کننده در جذب و حفظ مشتریان می­باشد و این مسئله­ای است که در ارتباط با بازاریابی ورزشی بسیار پررنگ و با اهمیت می­باشد (کاتلر، ۲۰۰۱).

متغیر وابسته : منظور متغییر هایی است که در جریان یک تحقیق ، متاثر از متغیر یا متغیر های دیگرند . این نوع متغیر ها را متغیر های تاثیر پذیر می خوانند . ( ساروخانی ، ۱۳۸۲ ، ۱۲۸ )
۱٫فضای اینترنت و وجود شبکه های اجتماعی در آن به عنوان متغیر مستقل بر روی جنبش اجتماعی تاثیر گذار می باشد .
۲٫فضای اینترنت به عنوان متغیر مستقل بر روی رهبری جنبش تاثیر گذار می باشد .
۳٫فضای اینترنت به عنوان متغیر مستقل برروی مشارکت افراد در جنبش تاثیر گذار می باشد .
۴٫مشارکت افراد در جنبش به عنوان متغیر تاثیر گذار بر حمایت مالی و معنوی می باشد .
۵٫رهبری جنبش به عنوان متغیر تاثیر گذار بر بکار گرفتن ساختار های جدید و روشن می باشد .
۶٫بکار گرفتن ساختار های روشن در جنبش توسط رهبر تاثیر گذار بر ارائه ارزش ها و هنجار های جدید ( ایدئو لوژی ) .

 

7. 7. ارائه ایدئولوژی جدید موجب جلب حمایت های داخلی و خارجی می شود .

 

۸٫رهبری جنبش و ارتباط با سایر اعضا موجب ارائه تاکتیک های اعتراضی جدید می شود .

 

9. 9. ارائه تاکتیک های اعتراضی موجب کاهش مشروعیت نظام حاکم اختلاف شدید بین مسئولین و مردم و در نتیجه جنبش به موفقیت می رسد .

 

جدول شماره ( ۳)

 

انواع متغییر	متغیر مستقل	متغیر وابسته
	فضای اینترنت	جنبش اجتماعی سطح آگاهی مردم مشارکت مردم رهبری توده ها تاکتیک های اعتراضی ایدئولوژی جدید کسب حمایت داخلی و خارجی زیر سئوال بردن مشروعیت نظام حاکم

۸-۳-تعریف نظری و عملیاتی متغیرها :
بنابراین با توجه به فرضیات و مدل تحقیقی متغیر های آن به شرح ذیل می باشد که برای هر کدام تعاریفی ارائه شده است .

۱-۸-۳-جنبش اجتماعی: ^[۵۵]
تعاریف نظری :

 

1. 1. جنبش اجتماعی را می توان کوشش جمعی برای پیش برد منافع مشترک ، یا تامین هدفی مشترک ، از طریق عمل جمعی خارج از حوزۀ نهادهای رسمی تعریف کرد . (گیدنز ، ۱۳۷۶، ۶۷۹)

 

1. 1. فرهنگ واژگان آکسفورد جنبش اجتماعی را جریان یا مجموعه ­ای از کنش­ها و تلاش­ها از سوی مجموعه ­ای از افراد که به شکلی کم و بیش پیوسته به سوی هدف خاصی حرکت می­ کنند یا به آن گرایش دارند تعریف می­ کند. ماکس وبر نیز آن را اقدام جمعی گروهی از افراد جامعه می­داند که برای نیل به هدفی کم و بیش مشخص کنش­های اجتماعی متفاوتی را به عنوان رفتار انسانی معناداری که به کنش کنشگران دیگری برمی­گردد تعریف می­ کند. (مشیرزاده، ۱۳۸۱،۱۰)

 

1. 1. جنبش‌های اجتماعی پدیده ­های اجتماعی زودگذرند که دارای دوره­ های زمانی کوتاه­مدت هستند. جنبش اجتماعی یک کنش جمعی نسبتاً پایدار است که یا ترویج می­یابد و یا در مقابل تغییر مقاومت می­ کند. رهبریت در جنبش توسط پاسخ غیررسمی اعضا تعیین می­ شود و یک شیوه قانونی را دنبال نمی­کند. اغلب جنبش‌های اجتماعی نمایانگر ادبیات، هنر و پذیرفتن سبک زندگی خاص خود هستند.( واگو ،۱۳۷۳،۲۰۸)

 

1. 1. به عقیده دانیل کاماشو، جنبش های اجتماعی در جامعه های مدنی تعین می یابند. آنها در دفاع از منافع ویژه بخش های معینی از جامعه روند پویا (نه همیشه ساختاری شده) را تشکیل می دهند. (رسانه ، ۱۳۹۰ )

 

1. 1. امّا به تصریح ژیلبرتو ژیمنس: جنبش ها همیشه بیانگر تضادهای ساختاری سیستم اجتماعی هستند و می توانند بنا بر بحران های کشمکش آمیز فعال و ظاهر شوند.( کیوان ، ۱۳۸۶)

 

1. 1. بنابراین جنبش اجتماعی وقتی پدید می آید که گروهی از افراد به گونه ای سازمان یافته درصددتغییر یا حفظ برخی از عناصر جامعه برآیند . جنبش های اجتماعی باصورتهای ساده رفتار جمعی این تفاوت رادارندکه بسیارسازمان یافته ترند وعمری بسیار طولانی تر دارند . فرق عمده یک جنبش اجتماعی بایک نهاد این است که جنبش با مقایسه نهاد دوام کمتری دارد . (کوئن ، ۱۳۷۶ ، ص ۳۱۵ )

 

تعریف عملیاتی :
تعریف عملیاتی سطح نظری را به سطح تجربی متصل می کند . به عبارت دیگر از طریق تعریف عملی ، معرف های قابل اندازه گیری برای هر یک از مفاهیم فرضیات اقامه می شود ( ساعی ،۱۳۸۷، ۷۶ ).

دمیرچلی (١٣٨١) درپژوهشی تحت عنوان: “بررسی دانشگاه شهید بهشتی براساس اصول سازمان یادگیرنده (پیترسنج) ازدیدگاه اعضای هیئت علمی” که دردانشگاه شهید بهشتی، درمقطع کارشناسی ارشد و در رشته‌ مدیریت آموزشی انجام گرفته است، دانشگاه مورد نظررا ازلحاظ دارا بودن اصول سازمان یادگیرنده مورد مطالعه قرارداده است که این پنج اصل عبارتند از: قابلیت فردی، الگوهای ذهنی،آرمان مشترک، یادگیری تیمی و تفکرسیستمی. هدف اصلی محقق ازانجام این پژوهش بررسی میزان برخورداری دانشگاه شهید بهشتی ازابعاد سازمان یادگیرنده است. یافته‌های پژوهش حاکی ازاین است که قابلیت‌های فردی و الگوهای ذهنی درهمه‌ی دانشکده‌های دانشگاه شهید بهشتی نسبت به اصول دیگردر سطح بالاتری قراردارند و مشکل دانشکده‌ها در تفکرسیستمی، آرمان مشترک و یادگیری تیمی می‌باشد.
میرقاسمی (١٣٨۵) پژوهشی را تحت عنوان: “ارزیابی عملکرد مجتمع آموزشی مفید به عنوان سازمان یادگیرنده “که دردانشگاه علامه طباطبایی، درمقطع کارشناسی ارشد و در رشته‌ مدیریت آموزشی به انجام رسانده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی تفاوت بین وضعیت موجود مجتمع آموزشی مفید و وضعیت مطلوب آن ازنظربرخورداری ازابعاد سازمان یادگیرنده می‌باشد.
در این تحقیق ویژگیهای مورد مطالعه برمبنای مدل وینک ولئون و براساس پنج مولفه‌ی کلیدی رهبری، برنامه و ارزیابی، اطلاعات، نواوری و ابتکار و اجرا انتخاب شده است و نتایج بدست آمده نشان می‌دهد که بین وضعیت موجود مجتمع آموزشی مفید به عنوان سازمان یادگیرنده (ازنظرهرپنج بعد) و وضعیت مطلوب آن تفاوت معناداری وجود ندارد و این مجتمع آموزشی از ویژگیهای سازمان یادگیرنده برخوردار می‌باشد.
نوری (١٣٨۶) در پژوهشی تحت عنوان: “بررسی دانشگاه شهید بهشتی براساس اصول سازمان یادگیرنده (ویک ولئون) از دیدگاه اعضای هیئت علمی” که در دانشگاه شهید بهشتی، در مقطع کارشناسی ارشد و در رشته‌ مدیریت آموزشی انجام گرفته است، دانشگاه مورد نظر را ازلحاظ دارا بودن اصول سازمان یادگیرنده مورد مطالعه قرارداده است که این پنج اصل عبارتند از: رهبری، برنامه / ارزیابی، ابتکار و نوآوری، اجرا و اطلاعات. هدف اصلی این پژوهش مقایسه‌ی وضعیت موجود و مطلوب دانشگاه ارومیه براساس ابعاد سازمان یادگیرنده (ویک و لئون) از دید اعضای هیئت علمی دانشگاه می‌باشد. در آخر یافته‌های پژوهش نشان داد که بین وضعیت موجود و مطلوب دانشگاه ارومیه در تمام ابعاد سازمان یادگیرنده تفاوت معناداری وجود دارد. به عبارت دیگر بین وضعیت موجود و وضعیت مطلوب دانشگاه ارومیه از نظراعضای هیئت علمی دانشگاه در ابعاد رهبری، نوآوری و ابتکار، اجرا، برنامه / ارزیابی و اطلاعات تفاوت معنا داری وجود دارد.
رنجبر (١٣٨٧) پژوهشی را تحت عنوان: “آشنایی با مولفه‌های پنجگانه‌ی سازمان یادگیرنده درمراکز آموزش فنی وحرفه‌ای استان سمنان براساس مدل سنج” دردانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، درمقطع کارشناسی ارشد و در رشته‌ مدیریت آموزشی انجام داده است.
هدف کلی از انجام این پژوهش بررسی وضعیت برخورداری مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای استان سمنان ازابعاد سازمان یادگیرنده‌ی مدل (پیترسنج) می‌باشد که این ابعاد عبارتند از: یادگیری تیمی، الگوهای ذهنی، آرمان مشترک، مهارتهای فردی و تفکرسیستمی.
نتایج بدست آمده از پژوهش در مورد مولفه‌های سازمان یادگیرنده نشان داد که میانگین محاسبه شده برای تک تک مولفه‌های مذکوراز میانگین جامعه بالاتر است. لذا چنین استنتاج گردید که مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای استان سمنان از ویژگیهای یک سازمان یادگیرنده برخوردارمی‌باشند.

پژوهشهای انجام شده در خارج از ایران
اکنمایر (٢٠٠٣) در پژوهشی که در دانشگاه لویال شیکاگو به انجام رساند، به بررسی میزان برخورداری یک شرکت تولیدی وخدماتی ازابعاد سازمان یادگیرنده به صورت مصاحبه پرداخته است. ٣۵٠ نفراز پرسنل شرکت که در گروه های مختلف کار می‌کردند، به صورت داوطلب در این مصاحبه‌ی گروهی شرکت کردند. در این مصاحبه که کانون توجه توانائیهای یادگیری درافراد بود و مکانیسم و هدف اصلی آن بدست آوردن یک شاخص یا محور برای تغییرات روال کاری شرکتها بود، برای بدست آوردن میزان یادگیرنده بودن سازمان، پرسشنامه‌ای با ١۶سوال تهیه شد.
این ١۶سوال ٣ گویه را مورد ارزیابی قرار می‌داد که عبارت بودند از:
١- آیا ساختارسازمانی شرکتهای خصوصی را اجزای تشکیل دهنده‌ی آن شکل می‌دهند؟
٢- آیا گروه های آموزشی می‌توانند نسبت به عملکرد شرکت تاثیرگذارباشند و با تشویق و ترغیب افراد سازمانی، مبانی سازمان یادگیرنده را عملی سازند؟
٣- آیا نوع روابط بین اعضای سازمان می‌تواند برعملکرد نهایی سازمان تاثیرگذارباشد؟
در این تحقیق افراد شرکت کننده را به ۵ گروه رده‌بندی کردند که این رده‌بندی شامل گروه های (مدیران عالی، مدیران میانی، سرپرست بخشها، کارفرمایان وکارمندان) بودند. رقابت ایجاد شده در این گروه ها باعث طبقه‌بندی افراد درسازمان شد.
نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان داد که عامل رقابت در امر آموزش در میان کارکنان، یک معیار مهم برای پیشبرد اهداف سازمان مطرح گردید.
هریس (٢٠٠٣) پژوهشی را در مورد صنعت بانکداری کانادا در دانشگاه برانل انجام داد. هدف از این کار پژوهشی بررسی راهکارهای برطرف کردن نیازهای یادگیری، بقا و پیشرفت درصنعت بانکداری بود.
در این پژوهش با ۴٣ مدیربا نک و مشاورهای صنعتی مصاحبه‌ای به عمل آمد که محور سؤالات مصاحبه، اشتباهات گذشته و موفقیتهایی که در گذشته به دست آمده، بود.
دراین پژوهش مشخص شد که پروژه‌های بزرگ برای اجرای فعالیت‌هایشان محدودیت‌هایی را داشتند. از جمله اینکه پرسنل به برنامه‌های آموزشی در سازمان توجه اندکی می‌کردند. درصورتی که برنامه‌های آموزشی راه کاری برای رشد و شکوفایی استعدادهای درونی افراد بود. در این سازمان افراد ترجیح می‌دادند که به همان شیوه‌ی گذشته وظایف سازمان خود را انجام دهند.
نتایج به دست آمده ازاین پژوهش نشان داد که رابطه‌ی معنا داری بین میزان تجربه و علاقه افراد نسبت به امریادگیری و پیشرفت و بقا درسازمان وجود دارد.
بلکمن و هندرسون (٢٠٠۵) پژوهشی را تحت عنوان “چرا سازمان‌های یادگیرنده تغییرنمی‌کنند ” به صورت مطالعه‌ی موردی برروی دو شرکت انجام دادند. برای انجام این پژوهش ازمدل شری و ستاوا استفاده گردید. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که دلیل اینکه سازمانهای یادگیرنده تغییرنمی‌کنند این است که:
١- دانش آنها بیشترازنوع دانش عملی می‌باشد که به صورت تدریجی برای رسیدن به هدف خاص شکل گرفته است.
٢- وقایع خاص دراین سازمان منجربه احساس نیازبرای رفتارخاص ومعین شده می‌شود.
٣- خط مشی‌ها وسیاستهایی که مدیران سازمان تعیین می‌کنند، ازفعالیت سازمان حمایت می‌کنند.
دبورا (٢٠٠۵) پژوهشی را تحت عنوان “سازمان یادگیرنده و ابعاد آن به عنوان عوامل کلیدی در بهبود عملکرد” در دانشگاه ویس کانسی ایالت میلواکی آمریکا درمقطع دکتری و در رشته‌ مدیریت آموزشی انجام داد. هدف از انجام این پژوهش بررسی میزان تاثیرگذاری ابعاد و عوامل سازمان یادگیرنده بر بهبود عملکرد سازمانی افراد و کارکنان بود.
نتایج به دست آمده ازاین پژوهش نشان دهنده‌ی این بود که سازمان‌های یادگیری محورغالباً به صورت اثربخش آنجه را که مشتریان و رقبای خود می‌آموزند را به کار می‌برند. همچنین مشخص شد که تفاوت معناداری بین سطوح نمرات سازمان یادگیرنده و دانش عملی و خود گرایشی مالی وجود دارد.
ساها راتنا (٢٠٠۶) ازدانشگاه آدلاید استرالیا پژوهشی را جهت سنجش ویژگی‌های سازمان یادگیرنده و میزان آمادگی برای تغییرات در دو شرکت تولید کننده‌ی موبایل انجام داد و ازطریق توزیع دو پرسشنامه اطلاعاتی را جمع‌ آوری نمود.
هدف از انجام این پژوهش بررسی این موضوع بود که آیا سازمان‌هایی که درجه‌ی بالایی از ویژگی‌های سازمان یادگیرنده را برخوردارهستند، آمادگی زیادی نیزبرای تغییردارند. بعلاوه این پژوهش می‌کوشید تا رابطه‌ی بین مراحل یا بخش‌های سه گانه‌ی کسب، تسهیم و کاربرد دانش را ثابت کند. نتایج به دست آمده ازاین پژوهش نشان داد که بین ویژگی‌های مثل تفویض اختیار، ارزش‌های فرهنگی، تعهد رهبری، ارتباطات، انتقال و مبادله‌ی دانش، توانمندی کارکنان، عملکرد در سطح بالا و آمادگی برای پذیرش تغییرات همبستگی وجود دارد. به این معنی که اگرسازمانی دارای ویژگیهای سازمان یادگیرنده باشد، این سازمان درجه‌ی بالایی ازآمادگی برای تغییررا برخوردار است.
گوپالا کریشنا و همکارانش (٢٠٠٧) تحقیقی را با عنوان “پویایی‌های بخش بیمه در راستای حرکت به سوی سازمان یادگیرنده ” درمورد صنعت بیمه در بردفورد انجام داده‌اند. هدف این تحقیق مطالعه‌ی نفوذ پنج فاکتوراساسی شامل: تجربیات گذشته، نیازهای شخصی، مشتریان فعال، حرفه‌های دهان به دهان مشتریان و ارتباط خارجی بر روی کیفیت خدمات دربخش بیمه به منظور بدست آوردن یک راه حل کلی برای بالا بردن کیفیت خدمات ازطریق ایجاد سازمان یادگیرنده می‌باشد.
این تحقیق شامل مراحل شناسایی مشکل، مفهوم سازی، مدل سازی، شبیه سازی، اعتبارسنجی، تجزیه و تحلیل، خط و مشی‌ها واجرا بوده است. نتایج بدست آمده ازاین تحقیق بیان کننده‌ی این موضوع است که مدیریت دانش به عنوان جزئی ازسازمان یادگیرنده می‌باشد و تحت عنوان هسته‌ی اصلی دانش سازمانی عمل می‌کند و ارائه کنندگان خدمات را قادر به کم کردن و به حداقل رساندن شکاف کیفیت خدمات می‌کند و درپایان نیزبه این نکته اشاره شده است که نتایج این تحقیق به طورمستقیم در بخش بیمه به منظور ارتقاء خدمات کاربرد دارد و زمینه‌ی تبدیل دانش ضمنی سازمان به دانش صریح را فراهم می‌کند.
پیترز (٢٠٠٨) تحقیقی را با عنوان “خط مشی مدیریت دانش برای سازمان یادگیرنده” انجام داده است. هدف این تحقیق بررسی سیستم‌های مدیریت دانش و مهندسی سیستم‌ها و بهترین اقدامات برای یادگیری سازمانی است. تأکید این تحقیق برتعیین خط مشی به منظورهدایت مدیریت دانش و فراهم کردن زمینه و روشهایی برای ایجاد فرهنگ یادگیری می‌باشد که به کارکنان در کسب دانش به منظورانجام مسئولیتها و وظایف خود با کیفیت بالا کمک کند.
نتیجه‌ای که ازاین تحقیق به دست آمد این بود که تصمیم‌گیری‌های آگاهانه و بهبود کیفیت دانش سازمانی به مواردی ازقبیل: ترکیب داده‌ها، اطلاعات، تجارب، فرهنگ و ارزشهای سازمانی و بینش‌های تخصصی که درحافظه‌ی کارکنان، اسناد، کارهای روتین، فرایندها و اقدامات سازمان ذخیره شده، بستگی دارد.
فصل سوم
روش اجرای پژوهش
مقدمه
پایه‌ی هرعلمی روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هرعلمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم بکار می‌رود. در واقع روش تحقیق مجموعه‌ای از قواعد، ابزارها و راه های معتبر (قابل اطمینان) و نظام یافته برای بررسی واقعیتها، کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات است. (خاکی، به نقل از نوری، ١٣٨۶، ص ٩٣)
بنابراین تحقیق ازحیث روش است که اعتبارمی یابد نه موضوع. روش، ابزار و نمونه در یک تحقیق لازم و ملزوم یکدیگرند. در پژوهش حاضر نیز روش تحقیق و ابزارهای خاص به کار رفته است که در زیر به آنها اشاره می‌شود.
روش تحقیق
پژوهش حاضر از لحاظ هدف تحقیق، کاربردی می‌باشد. زیرا هدف این پژوهش استفاده ازنتایج به منظور بهبود وبه کمال رساندن رفتارها، روش‌ها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی است. این پژوهش ازلحاظ نحوه‌ی گردآوری داده‌ها نیزجزء تحقیقات توصیفی، پیمایشی است. زیرا اینگونه تحقیقات آنچه را که هست توصیف می‌کنند. ( بست، ١٣٨١، ص۴۴)
جامعه، نمونه و روش نمونه‌گیری پژوهش
جامعه‌ی آماری به کل گروه، افراد، وقایع یا چیزهایی اشاره دارد که محقق می‌خواهد به تحقیق درمورد آنها بپردازد. (سکاران، ١٣٨۵، ص٢٩۴)
جامعه شامل گروهی از افراد است که یک یا چند صفت مشترک دارند و این صفات مورد توجه محقق می‌باشند. (بست، ١٣٨١، ص ٢۴)
جامعه آماری این پژوهش کلیه‌ی کارکنان رسمی اداره آموزش و پرورش شهرستان اسلامشهر با مدرک تحصیلی فوق دیپلم و بالاترمی باشد که مشتمل بر٨۵ نفراست. جامعه‌ی آماری مورد نظر از بین یک جامعه‌ی بزرگترانتخاب شده است که شامل همه‌ی کارکنان رسمی اداره‌ی آموزش و پرورش شهرستان اسلامشهر می‌باشد و بالغ بر ١١٧نفراست. این کاربا توصیه‌ی اسا تید راهنما و مشاور و با این دلیل انجام شده است که احتمالاً افراد فاقد مدرک دانشگاهی از دانش و شناخت لازم و کافی نسبت به مفهوم سازمان یادگیرنده، ابعاد وعناصرآن برخوردارنیستند.
نمونه گروه کوچکتری ازجامعه است که برای مشاهده، تجزیه و تحلیل انتخاب شده است و با مشاهده‌ی مشخصات نمونه‌ای که از یک جامعه انتخا ب شده است می‌توان ازمشخصات کل جامعه استنتاج معینی به عمل آورد. (بست، ١٣٨١، ص٢۴)
حجم نمونه با استفاده ازجدول مورگان استخراج شده است که شامل ٧۶ نفرمی باشد. اعضای نمونه نیز به نسبت پراکندگی اعضای جامعه درشاخه‌های مختلف اداری انتخاب و در جدول ٣-١نمایش داده شده است.
جدول ٣-١: حجم جامعه و نمونه‌ی مورد بررسی پژوهش

 

جمع کل

معاونت پرورشی

معاونت آموزشی

معاونت پشتیبانی و توسعه

۲-۲-۷) تئوری های و مدل های کیفیت زندگی کاری
مدل ادراکات در مورد نهادینه­سازی اصول اخلاقی و کیفیت زندگی کاری
تحقیقات گذشته پیشنهاد می­ کنند که نهادینه سازی اصول اخلاقی بطور مثبت بر کیفیت زندگی کاری (QWL) تأثیر می­گذارد. این مطالعه فرض می­ کند که اثر نهادینه سازی اصول اخلاقی بر QWL برای مدیران تایلندی قویتر از مدیران آمریکایی است، زیرا فرهنگ تایلندی جمع گراست در حالی که فرهنگ آمریکایی فردگراست. داده ­های مطالعه از تایلند، از نمونه ­ای از مدیران بازاریابی شرکت­های تایلندی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تایلند (SET) انتخاب گشتند. داده ­های ایالات متحده، شامل نمونه ­ای از اعضای آمریکایی انجمن بازاریابی آمریکا می­ شود. نتایج پشتیبانی و تأیید نسبی از فرضیه ­ها را ارائه می­ کند(مارتا و همکاران^[۵۴]،۲۰۱۳).

شکل ۲-۲- مدل مفهومی(مارتا و همکاران،۲۰۱۳).
مدل کیفیت زندگی کاری و قصد ترک کار
هدف این مطالعه مدل نمودن ارتباط عوامل کیفیت زندگی کاری و قصد ترک کار میان حسابداران حرفه­ای در مالزی می­باشد. داده ­ها از طریق یک پرسشنامه ساختارمند از ادبیات تحقیق گردآوری شدند. داده ­ها با بهره گرفتن از یک نرم­افزار نسل دوم مدل سازی معادلات ساختاری با نام Smart Partial Least Squares مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج بیانگر این هستند که رفتار سرپرستی، ویژگی­های شغلی و تعادل زندگی کاری همگی دارای اثر معنادار منفی با قصد ترک کار دارند(لیلیس و همکاران^[۵۵]،۲۰۱۴).
شکل ۲-۳- ارتباط بین کیفیت زندگی کاری و قصد ترک کار(لیلیس و همکاران،۲۰۱۴).
یافته­ ها نشان داد که سرپرستان نقش مهمی در کاهش قصد ترک کار دارند. از این رو مدیران بایستی آگاه باشند که مسئولیت آنهاست که ارتباطات خوبی با زیردستان خود داشته باشند به این دلیل که کیفیت درک شده از روابط یکی از عوامل در توضیح قصد ترک کار کارمندان شناخته شده است. تأثیر ویژگی­های شغل بر قصد ترک کار معنادار است اما مثبت که با پیش ­بینی ما در تضاد است.
مدل تجربی ارتباط میان کیفیت زندگی کاری و درگیر شدن در کار
ادبیات کیفیت زندگی کاری محدود است و چندین مطالعه مشترکاً با متغیرهایی مرتبط هستند و آنها را مورد مطالعه قرار داده­اند. امّا هیچ مطالعه­ ای با کیفیت زندگی کاری و درگیرشدن در کار مرتبط نشده است. این تحقیق ارتباط میان کیفیت زندگی کاری و درگیر شدن در کار را مورد بررسی قرار داده است. اهداف این مطالعه عبارتند از: الف) بررسی و تعیین ارتباطات میان کیفیت زندگی کاری و درگیر شدن در کار ب) مقایسه درگیر شدن در کار کارمندان یقه سفید (پشت میز نشین) و یقه آبی (آنهایی که با کار فیزیکی بیرون دفتر در ارتباطند) ج) مقایسه­ ادراکات کیفیت زندگی کاری کارمندان یقه آبی و سفید در شرکت بزرگ سنگ مرمر ترکیه. در این زمینه، مطالعه در یک شرکت سنگ مرمر در بوردور^[۵۶] که یکی از شرکت­های بزرگ صادراتی در ترکیه است انجام گشته است. نتایج نشان دادند که ارتباطات معناداری میان بعد کیفیت زندگی کاری و درگیر شدن در کار وجود داشت. بنابراین الف) کیفیت زندگی کاری بر درگیر شدن در کار اثر می­گذارد ب) سطح درگیرشدن در کار کارمندان یقه آبی با کارمندان یقه سفید متمایز است ج) ادراکات کارمندان یقه آبی از کیفیت زندگی کاری با کارمندان یقه سفید تفاوت می­ کند(نارهان^[۵۷] و همکاران،۲۰۱۴).
شکل ۲-۴- سازه هشت بعدی کیفیت زندگی کاری والتون
مدل کیفیت زندگی کاری و کارایی سازمان: یک چارچوب پیشنهادی(۲۰۱۲)
کیفیت زندگی کاری (QWL) به عنوان یکی از جنبه­ های مهم، که بر راندمان و بهره وری سازمانی تأثیر می­گذارد، تکامل یافته است (گوردون، جودیت۱۹۸۷). هدف از این مقاله درک و توسعه مفهوم کیفیت زندگی کاری در سازمان، و شناسایی عواملی به خصوص در محیط داخلی سازمان که منجر به کیفیت زندگی کاری میگردد، می­باشد. یک رویکرد کیفی به منظور توسعه مدل مفهومی، ترسیم تفاوت سطح کیفیت زندگی کاری درک شده کل در میان کارکنان و کارفرمایان در سازمان، استفاده می­ شود. مدل SERVQUAL در ارزیابی سطح کیفیت زندگی کاری، به لحاظ کافی بودن و برتری­اش اقتباس شده است(سینگ و سیواتاو^[۵۸]،۲۰۱۲)
شکل ۲-۵- مدل مفهومی برای کیفیت زندگی کاری و کارایی سازمانی بر مبنای SERVQUAL(سینگ و سیواتاو،۲۰۱۲)
مدل مفهومی پیشنهادی در مورد کیفیت زندگی کاری و کارایی سازمانی، انگیزه­ بیشتری برای تحقیق تجربی را فراهم می­آورد. آن تنها فرضیه می­سازد و مدلی مفهومی را پیشنهاد می­دهد، همچنین پایه­ای برای توسعه ابزاری جهت تحقیق یعنی پرسشنامه­ای با هدف بررسی را فراهم می­آورد
مدل ارتباط بین کیفیت زندگی کاری کارمندان و اثربخشی آنها در خدمات بانکی(۲۰۱۲)
مطالعه حاضر یک مقاله پژوهشی براساس مدل کیفیت زندگی کاری والتون و به منظور پیوند میان کیفیت زندگی کاری کارکنان و اثربخشی آنها در بانکداری آذربایجان غربی در ایران است. برای آزمون فرضیه، پرسشنامه­ای شامل ۳۲ سوال طراحی شده بود. در پی اندازه ­گیری قابلیت اطمینان و اعتبار، به نمونه­ها پرسشنامه داده شد. تعداد نمونه­های پژوهش ۱۲۰ مورد بود که براساس مدل کوچران انتخاب شده بودند. برای تجزیه و تحلیل داده ­ها، آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاصله نشان می­ دهند که بین متغیرهای حقوق و مزایا، امنیت شغلی، محیط کار سالم و امن، استقلال در محل کار، ارائه پایه و اساس آموزش مهارت ­ها، و تعیین جهت توسعه کار با اثربخشی کارکنان، ارتباط معناداری وجود دارد(طالب و همکاران^[۵۹]،۲۰۱۲).
شکل ۲-۶- پارادایم نشان دهنده­ی سازه­های کیفیت زندگی کاری(طالب و همکاران،۲۰۱۲).
با تجزیه و تحلیل تمامی داده ­ها، دانستن این مطلب ساده است که در هر پنج بعد کیفیت زندگی کاری معلمان روستایی، معلمان روستایی در استان شانشی دارای سطح رضایت نسبتاً بالایی از لحاظ نیازهای اجتماعی و امنیت بودند. آنها متمایل بودند که دارای روابط بین شخصی منظم باشند و احساس کامل و ایمن بودن در شرایط کاری خود داشته باشند امّا اکثر آنها از محیط فیزیکی کار ناراضی بودند گرچه رضایت کلی آنها در مورد نیازهای زندگی، نیازهای عزت و نیازهای خودشکوفایی در رده پائینی قرار دارد. اعتقادی رایج وجود دارد که به آنها حقوق کافی داده نمی­ شود و رضایت اجتماعی آنها و شهرت شغلی آنها راضی کننده نیست یا اینکه مشارکت دموکراتیک و مدیریت در امور مدرسه محدود هستند یا فرصت مطالعات بیشتر اندکی وجود دارد، در کل، کیفیت زندگی کاری معلمان روستایی استان شانشی متعلق به سطح پائین متوسط است.
کیفیت زندگی کاری پائین مطمئناً آسیب­هایی را به بار می­آورد مثل: الف) عدم رضایت معلمان از کار و زندگی ممکن است منجر به کم کاری شود و باعث بی میلی آنها به سخت کار کردن شود. ب) باعث عدم پایداری نیروی آموزشی در سطح آموزش اجباری می­ شود ج) کیفیت زندگی و کار پائین منجر به عدم سلامتی ذهنی و فیزیکی می­ شود که اغلب منجر به آسیب به دانش ­آموزان و همکاران می­ شود و درنهایت مانع توسعه پایدار آموزش می­ شود.
بخش دوم: عدالت سازمانی
۳-۱) مقدمه
سازمان سیستمی اجتماعی است که حیات و پایداری آن به وجود پیوندی قوی بین اجزا و عناصر تشکیل دهنده آن وابسته است. ادراک بی عدالتی اثرات مخربی بر روحیه کار جمعی دارد، زیرا اهتمام نیروی انسانی و انگیزش کارکنان را تحت الشعاع خود قرار می دهد. بی عدالتی و توزیع غیر منصفانه دستاوردها و ستاده های سازمان، روحی ه کارکنان را تضعیف می کند و روحیه تلاش و فعالیت آنها را تنزل می دهد. بنا براین، رعایت عدالت رمز بقا و پایداری جریان توسعه و پیشرفت سازمان و کارکنان آن است . بنابراین از جمله وظایف اصلی مدیریت حفظ و توسعه رفتارهای عادلانه در مدیران و احساس عدالت در کارکنان است. رعایت عدالت به ویژه در برخی رفتارهای مدیریت با کارکنان (توزیع پاداش ها، روابط سرپرستی، ارتقاءها و انتصاب ) برای کارکنان حائز اهمیت است . در فرایند توسعه رفتارهای عادلانه و مهم تر از آن شکل دادن احساس عدالت در کارکنان، شناخت چگونگی تأثیرگذاری رفتارهای مبتنی بر عدالت بر رفتارها ی سازما نی و از آن جمله تعهد سازمانی ، رضایت شغلی ، رفتارهای مد نی سازما نی و رفتارها ی ضد تو لید و انگیزش کارکنان حائز اهمیت است (سید جوادین و همکاران،۱۳۸۷).
۳-۲) تاریخچه عدالت سازمانی
اولین تعاریف درباره عدالت به سقراط، افلاطون و ارسطو منسوب است. یکی از مهمترین پرسشهای سقراط در مورد سرشت عدالت بود. بعد از سقراط،شاگردش افلاطون در کتاب جمهوری _ مهمترین اثر خود_ بحثی را عدالت نامید که نخستین و قدیمی ترین بحث تفصیلی درباره عدالت در فلسفه سیاسی قدیم است. (مرامی ،۱۳۸۸،ص۱۵) افلاطون در کتاب جمهوریت در پی این پرسش بود که چرا مرد با فضیلتی مانند سقراط حکیم در جامعه آن روز یونان محکوم به مرگ شد ،انگیزه او تحلیل و تبیین عدالت در جامعه آتن بود و اینکه مفهوم عدالت چیست . به نظر افلاطون عدالت وقتی حاصل می شود که در دولت هر کسی به کاری که شایسته آن است بپردازد،به همانگونه انسان عادل نیز انسانی است که اجزای سه گانه روح او (غضب ،شهوت وعقل )تحت فرمانروایی عقل ،هماهنگ باشند. (اخوان کاظمی ۱۳۸۹).
در تمامی اندیشه های سیاسی اسلام، مبنا و زیر بنای تمامی اصول نیز عدالت است. آیات الهی اشاره دارند که پیامبران را با مشعلهای هدایت فرستادیم و به آنها کتاب و میزان دادیم تا عدالت را بر پا دارند(اخوان کاظمی ۱۳۸۹). بعثت پیامبران و تشریع ادیان به منظور تحقق قسط و عدل با مفهوم وسیع کلمه در نظام حیات انسان بوده است تا آنجا که از رسول خدا (ص)نقل شده است: «کشور با کفر می ماند اما باظلم ماندنی نیست».(اخوان کاظمی، ۱۳۸۲، ص۷۳) به این ترتیب ملاحظه می شود که عدالت و استقرار آن به عنوان یک نیاز برای جوامع انسانی مطرح بوده است. آبراهام مازلو به عنوان برجسته ترین روانشناس در حوزه انگیزش، سلسله مراتبی از نیازهای انسانی را مطرح کرد که اگر چه عدالت در این سلسله مراتب جایی ندارد، اما با این حال مازلو از اهمیت آن آگاه بوده و نسبت به پیامدهای ناشی از بی عدالتی هشدار داده است. مازلو عدالت راتقریبا یک نیاز اساسی مطرح کرده و آن رابه همراه انصاف، صداقت و نظم دریک گروه قرارداده است و از آنها به عنوان پیش شرط‌های اساسی برای ارضای نیازها یاد کرده است(حسین زاده و ناصری، ۱۳۸۸).
در ابتدا صاحب نظرانی چون آدام و هومانز تئوری” عدالت اجتماعی” رامطرح کردند . آن ها بیان کردند که مبادلات اجتماعی که افراد دریافت می کنند باید عادلانه باشد . پس از آن محققان برابری ادراک شده از تصمیمات تخصیص منابع مثل سطح پرداختی به شخص و تخصیص بودجه به یک بخش را مورد توجه قرار دادند. محققان بعدی نشان دادند که افراد یک حد معینی از نابرابری را می پذیرند(حسین زاده و ناصری، ۱۳۸۸).
با وجود اینکه مطالعات اولیه در مورد عدالت به اوایل دهه۱۹۶۰ و کارهای جی استیسی آدامز برمی گردد، با این حال اکثر مطالعات در مورد عدالت در سازمان ها از سال ۱۹۹۰ شروع شدند. طبق یک گزارش از منابع منتشر شده در این زمینه، تقریبا ۴۰۰ تحقیق کاربردی و بیش از ۱۰۰تحقیق بنیادی متمرکز بر مباحث انصاف و عدالت در سازمان ها تا سال ۲۰۰۱ به ثبت رسیده است. در یک مسیر دراین تحقیقات به دنبال تعیین منابع یا کانونهای عدالت بوده اند؛ به این معنی که چه چیزی را یا چه کسی را کارکنان عامل بی‌عدالتی در سازمان می دانند.
۳-۳) تعاریف و مفاهیم عدالت سازمانی
یکی از دشواریهای بحث عدالت، ابهام در تعاریف و معانی آن است. زبان عربی برای برخی واژه‌ها بیش از ده مترادف دارد و واژه عدالت نیز واجد چنین مترادفهایی است. بنابراین برای هر جنبه‌ای از عدالت معانی متعددی وجود دارد که شاید مهمترین آنها قسط، قصد، استقامت ،وسط، نصیب،حصه، میزان، انصاف وغیره باشد. فرهنگ لغات آکسفورد عدالت را به عنوان حفظ حقوق با اعمال اختیار و قدرت و دفاع از حقوق با تعیین پاداش یا تنبیه توصیف کرده است. اما آنچه در تعاریف این واژه به مقاصد ما نزدیکتر است مفهوم عدالت به معنای برابری و تساوی، دادگری و انصاف، داوری با راستی و درستی و مفاهیم دیگری از این قبیل است(اخوان کاظمی،۱۳۸۹).
مطالعه عدالت در محیط های کاری در سالهای اخیر رشد چشم گیری داشته است (ژانگ و همکاران^[۶۰]،۲۰۱۲). تحقیقات نشان داده اند که فرآیندهای عدالت نقش مهمی را در سازمان ایفا می کنند و چگونگی برخورد با افراد ممکن است که باورها و احساسات و نگرش های افراد را تحت تاثیر قرار دهد. به علت گستردگی پیامدهای رعایت عدالت، بررسی اثرات درک از عدالت در سازمانها توجه بسیاری از محققان منابع انسانی، رفتار سازمانی و روانشناسی سازمانی / صنعتی را به خود جلب کرده است(بیش^[۶۱]،۲۰۰۷). عدالت سازمانی مربوط به دیدگاه کارکنان می شود که آیا سازمان با آنها با عدالت برخورد می کند یا نه؟(الانین^[۶۲]،۲۰۱۱).
در تحقیقات علوم انسانی، عدالت سازه ای تلقی می شود که در فضای روابط اجتماعی ایجاد می گردد. در یک رویکرد در صورتی یک عمل عادلانه به حساب می آید که بیشتر افراد آنرا عادلانه ادراک نمایند. مطالعه درباره عدالت سازمانی در سی سال اخیر رشد قابل ملاحظهای داشته است و مجموعه ای از تحقیقات آزمایشگاهی و میدانی را در بر می گیرد. جالب آنکه موضوع عدالت سازمانی، یکی از پر ارجاع ترین موضوعات مطالعه سازمانی، در دهه های اخیر بوده است(الوانی و پورعزت، ۱۳۹۰(.
الکساندر و راندرمن^[۶۳] ( ۱۹۹۷ ) تاکید می نمایند که احساس عدالت در سازمان به صورت مستقیم بر تمایل به جابجایی و ترک خدمت تاثیرگذار خواهد بود. گرین برگ^[۶۴] معتقد است که ادراک عدالت سازمانی، برای اثربخشی عملکرد سازمانها و رضایت افراد در سازمان ضرورتی اساسی است و سازمان باید در جهت تحقق این مهم، همه تلاش و کوشش خود را به کار گیرد . عدالت سازمانی” با توجه به پویایی و دگرگونی محیط به عنوان حوزه مطالعاتی جدید اهمیت ویژه ای برای مدیران و کارکنان پیدا نموده است.عدالت در سازمان بیانگر برابری و لحاظ کردن رفتار اخلاقی در یک سازمان می باشد.گرینبرگ طی مطالعاتش نشان داد که مدیرانی که هنجارهای سازمان را با رفتارهای غیر منصفانه و ناعادلانه نقض می کنند،باعث می شوند کارکنان واکنش منفی نسبت به این رفتارها نشان دهند بنابراین انعکاس عدالت سازمانی در رفتار مدیران باعث می شود تا شرایط خوبی هم برای سازمان و هم کارکنان به وجود آید(الوانی و پورعزت، ۱۳۹۰(.
همانطور که گرینبرگ ) ۱۹۸۸ ( گفته است ما در حال وارد شدن به دوره ای هستیم که مسائل انصاف و عدالت در اشکال مختلف و متفاوت به صدر موضوعات و مطالعات مطرح در حوزه تعالی سازمانی صعود خواهند کرد. مشابه با گرینبر گ، اولریش^[۶۵] (۱۹۹۸( نیز عقیده دارد که نیروهای رقابتی که امروزه مدیران با آن روبرو می شوند، سازمانها را مجبور خواهد کرد برای بقاع و تضمین آینده خود بسوی تعالی سازمانی مطلوب حرکت نمایند.
کمبل^[۶۶] عدالت سازمانی را بیانگر ادراکات کارکنان از برخورد منصفانه سازمان با آنان می داند(کمپل،۲۰۰۸).
عدالت سازمانی به ادراک کارکنان از انصاف و رفتارهای عادلانه شغلی اشاره می کندعدالت” والاترین ارزش انسانی و گوهری گرانبها در راه تحقق حقوق بشر است . آرمان اصلی انسان ها رسیدن به عدالت است . افلاطون می گوید عدالت یعنی قرار گرفتن هر چیز در جای خودش.( کاتوزیان ۱۳۸۷) همچنین “عدالت سازمانی” را می توان بصورت مطالعه برابری در کارتعریف نمود(غفوری و گل پرور، ۱۳۸۹ ).
در ابتدا صاحب نظرانی چون آدامز^[۶۷] تئوری” عدالت اجتماعی” رامطرح کردند . آن ها بیان کردند که مبادلات اجتماعی که افراد دریافت می کنند باید عادلانه باشد . پس از آن محققان برابری ادراک شده از تصمیمات تخصیص منابع مثل سطح پرداختی به شخص و تخصیص بودجه به یک بخش را مورد توجه قرار دادند. محققان بعدی نشان دادند که افراد یک حد معینی از نابرابری را می پذیرند(کراسپنزو،۲۰۱۲)
از طرفی بر اساس نظریه‌ برابری اگر افراد احساس کنند با آنان ناعادلانه برخورد شده است برانگیخته می‌شوند تا عدالت را در میان خودشان برقرار سازند. از این رو مدیوانی که برای برخورد با مساله «احساس بی عدالتی» از راه‌های موقت استفاده می‌کنند با مشکلات جدی مواجه می‌شوند. گسترش نقش نظریه برتری و تشریح نگرش‌ها و رفتار کارکنان از برخوردهای منصفانه در کار است که خود به‌شناسایی سه جزء متفاوت از عدالت سازمانی یعنی عدالت رویه‌ای عدالت توزیعی مراوده‌ای منجر گردید ( رضائیان ۱۳۸۴).
آدامز بر ادراک عادلانه بودن پیامدها تأکید داشت و ادراک کارکنان از توزیع عادلانه پیامدها را عدالت توزیعی^[۶۸] نامید. مطالعه عدالت رویه ای^[۶۹] ادراک عادلانه بودن فرایندهایی که توسط آن ها پیامدها تعیین می شوند نیز به دنبال مطالعه عدالت توزیعی آغاز شد و یافته های پژوهشی نشان داد فرایندهایی که پاداش ها به وسیله آن ها تعیین می شوند به اندازه توزیع پاداش ها اهمیت دارند و عادلانه بودن آن ها به همان اندازه مهم است. نهایتاً درباره عدالت تعاملی بر مبنای انصاف ادراک شده از ارتباطات بین شخصی مرتبط با رویه ها ی سازما نی و کیفیت ارتباطات بین شخصی مطالعه شد.
کراپانزونا و مسترسون^[۷۰] بیان کردند که عدالت تعاملی در مقایسه با عدالت رویه ای عملکرد شغلی را بهتر پیش بینی می کند. عدالت رویه ای بیشتر با سازمان و خط مشی های سازمانی ارتباط دارد در حالی که عدالت تعاملی بیشتر با سرپرست مرتبط است(راپ و کروسپانزو،۲۰۱۲).
رعایت عدالت سازمانی توسط مدیران، موجب افزایش تعهد کارکنان به سازمان، ابداع و نوآوری و ماندگاری آنان در سازمان و در نهایت موجب موفقیت و پیروزی سازمان می شود و جامعه را از منفعت سازمان و تلاش کارکنان بهره مند می نماید(الوانی و پورعزت، ۱۳۹۰: ۴۹(.
در رابطه با انواع عدالت نظریه های مختلفی وجود دارد که در شکل ۱ نشان داده شده است.
شکل ۲-۷- نظریه عدالت و سیر تکاملی آن (خنیفر و امیری،۱۸۳:۱۳۸۹ )
۳-۴) عدالت و وجدان کاری
افراد با وجدان افرادی منظم، قابل اطمینان و ریسک گریز هستند. آنها عملکرد بالایی دارند و بیشتر نگران انجام کامل و درست امور هستند تا اینکه نگران امور مالی باشند. البته، نمیتوان گفت که امور مالی برای افراد باوجدان اهمیتی ندارد، بلکه منظور این است که این افراد برای فرصتهای رو به رشد در آینده، حاضر به تاخیر و درنگ هر لذت و خوشی فعلی هستند(زاوو و چن ، ۲۰۰۸). افراد با وجدان به دلیل اینکه سخت کوش، پیروزی طلب و با ثبات هستند، مایلند آنچه که برای تکمیل و انجام کارها لازم است، انجام دهند. بنابراین، در حالیکه موفقیت در گروی وابستگی، روابط ملایم بین فردی، سخت کوشی و ابتکار برای حل یک مسئله در محیط کاری است، افراد باوجدان و وظیفه شناس، در برابر افرادی با حس وظیفه شناسی کمتر بیشتر احتمال دارد که در این رفتارهای احتیاطی درگیر شوند(جواهر و کار ،۲۰۰۷). وجدان کار بر احساس مسئولیت، تعهد و تقید فرد نسبت به انجام وظایف و مسئولیتهای محوله گفته می شود به عبارت دیگر نوعی مکانیزم خودکنترلی در انجام امور است، که بواسطه آن افراد بدون نظارت مستقیم و غیرمستقیم از بیرون، کار خود را از نظر کمی و کیفی به طور تمام وکمال انجام می دهند(پناهی و ابراهیم پور، ۱۳۸۷).
نظریه برابری یک مدل انگیزشی است که تلاش افراد را برای دستیابی به عدالت و انصاف در مبادله های اجتماعی و روابط بده بستانی تشریح می کند. در نظریه برابری گفته می شود که کارکنان و اعضای سازمان خود را با دیگران مقایسه می کنند. کارکنان نتایج حاصل از کار خود به نهاده هایشان در آن کار را با دیگران مقایسه می کنند. اگر آنان چنین پندارند که نسبت متعلق به آنان با نسبت افراد مشابه که خود را با آنها مقایسه کرده اند برابر است؛ معتقدند هیچ گونه اجحافی نشده است. اگر این نسبتها نابرابر باشند در آن صورت در سازمان اجحاف می شود به بیانی دیگر، عدالت رعایت نمی شود(فرا نسیس و بارلینگ ، ۲۰۰۵) هنگامی که رخدادها ناعادلانه دیده شود، افراد به وفاداری و تلاش کمتر تمایل نشان می دهند وقتی که اعضای سازمانی، بی عدالتی را مشاهده می کنند، تمایل کمتری برای انجام کار را دارند. کارگریزی افزایش می یابد رفتارهای ضد تولید افزایش می یابد و مشارکت و رفتارهای شهروندی سازمانی کاهش می یابد(آیدین و همکاران ، ۲۰۰۸). احساس نابرابری موجب تنش و تعارض می گردد و بر میزان کیفیت کار کارکنان و رضایت شغلی آنها اثر می گذارد. در چنین سازمانهایی، هنجارهای مربوط به کار کمتر درونی شده و حتی به تدریج از پایبندی و تعهد افراد کاسته می شود، در نتیجه میزان وجدان کار افراد کاهش می یابد(رحمانی، ۱۳۸۲، ص ۴۶).
هیچ سمی مهلک تر از نبود عدالت برای بقاء و رشد سازمان نیست. سازمانی نیز به افول میرسد که بی عدالتی در جنبه های گوناگون روابط افراد سازمان ریشه دوانیده و چون خوره ای از درون سازمان را خفه کرده و از هم بپاشد. متاسفانه شیوع و چیرگی رفتار بی عدالتی و تبعیض در همه جنبه های حیات سازمانی ما به حدی است که سازمانهای ما را که می بایستی ابزار و وسیله کارایی و کارآمدی و جلوگیری از اتلاف منابع انسانی باشند، فلج نموده و آنها را به بوروکراسی ها و تشکیلات ناکارآمد توام با اتلاف منابع طبیعی تبدیل کرده است. امروزه دستیابی به اهداف سازمانها تا حد زیادی در گرو عملکرد مناسب و صحیح کارکنان است. یکی از موانع سازمانها در دستیابی به اهدافشان ضعف وجدان کاری یا تعهد کاری در بین کارکنان می باشد. دانشگاه نیز در جهت تحقق اهداف نیازمند کارکنانی لایق و کارآمد با وجدان کاری بالا می باشند. برای اینکه افراد دانش، توانایی و مهارتهای خود را در سازمان کمتر از حد انتظار بروز ندهند و نقش خود را به نحو موثری ایفا کنند یا به عبارتی دارای وجدان کار باشند ضروری است در سازمان عدالت برقرار باشد و افراد احساس تبعیض ننمایند. مساله اصلی این تحقیق بررسی رابطه بین عدالت سازمانی ادراک شده و وجدان کاری کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان است. در این خصوص تحقیقاتی به شرح زیر ارائه شده است:
-شفیع پور مطلق(۱۳۷۷) تحقیقی با عنوان«بررسی راه های گسترش وجدان کاری در آموزش و پرورش» انجام داد و به این نتیجه رسید که جو سازمانی مناسب، روابط انسانی صحیح، عوامل انگیزشی، سیستم ارزشیابی، عوامل فرهنگی و رهبری آموزشی در گسترش وجدان کاری موثر است.
- سارو خانی و طالبیان(۱۳۸۱) تحقیقی با عنوان«وجدان کاری و عوامل موثر بر آن» انجام دادند که همبستگی مثبت و معنی دار سطح وجدان کار با شیوه مدیریت مشارکتی و تفویضی، تناسب شغلی و احساس مثبت از وجود عدالت سازمانی و سطح تخصص کارکنان و همچنین همبستگی منفی و معنی داری سطح وجدان کار بویژه ابعاد رفتاری آن با سن و سابقه کار کارکنان از نتایج مهم این پژوهش بود. در تجزیه و تحلیل چند متغییری و با اجرای مدل های مناسب رگرسیونی، همبستگی مثبت و بسط عدالت سازمانی و تناسب تخصص با وظایف شغلی، بسط رضایت درون سازمانی، نهادینه شدن شیوه های مدیریت مشارکتی و تفویضی و همچنین توزیع پست و مشاغل بر مبنای توانایی ها و خواسته های کارکنان با کنترل واریانس ها و متغییر ها در سطح ۹۹۹ /. معنی دار بوده این پنج عامل بیش از پنجاه درصد واریانس میزان وجدان کاری کارکنان را تبیین نموده است.
- شیخ شبانی و همکاران(۱۳۸۸) تحقیقی باعنوان «بررسی روابط ساده، چندگانه و تعاملی متغیرهای مهم محیطی، نگرشی، شخصیتی و عاطفی با رفتارهای نابارور در محیط کار در کارکنان یک شرکت صنعتی» انجام داد. نتایج نشان دادند که چهار بعد عدالت سازمانی (توزیعی، رویه ای، بین فردی و اطلاعاتی)، خشنودی شغلی، برون گرایی، توافق، وظیفه شناسی و عواطف مثبت، با هر دو رفتار نابارور فردی و سازمانی رابطه منفی دارند. افزون بر این،‌ متغیرهای تعارض بین فردی در محیط کار، قیود سازمانی، عصبیت، اضطراب و خشم با این رفتارها رابطه مثبت دارند. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون نشان دادند که کلیه متغیرهای پیش بین، ۲۲ درصد واریانس رفتارهای نابارور فردی و ۲۹ درصد واریانس رفتارهای نابارور سازمانی را تبیین می کنند. نتایج تحلیل رگرسیون تعدیل کننده نشان دادند که ویژگی های شخصیتی (اضطراب ، خشم ، توافق جویی و وظیفه شناسی) رابطه بین متغیرهای محیطی (تعارض بین فردی و عدالت توزیعی) و رفتارهای نابارور فردی و سازمانی را تعدیل می کنند. به عبارت دیگر، رابطه بین متغیرهای محیطی و رفتارهای نابارور در افراد واجد اضطراب و خشم بالا، بیشتر از این رابطه در افراد واجد اضطراب و خشم پایین بود. همچنین، رابطه بین متغیرهای محیطی و رفتارهای نابارور در افراد واجد توافق جویی و وظیفه شناسی پایین، بیشتر از این رابطه در افراد واجد توافق جویی و وظیفه شناسی بالا بود. اما بر خلاف انتظار، ویژگی های شخصیتی، رابطه بین قیود سازمانی و رفتارهای نابارور را تعدیل نکردند.

۱) شناخت ماهیت مسئله، درک جنبه های مرتبط با آن، بررسی محدودیت راه حل های ممکن و انتخاب راه حل مورد نظر برای حل مسئله. تجربیات گذشته در این راه، به طور مؤثری به فرد کمک می کنند.

۲) برقراری ارتباط بین اطلاعات موجود با جنبه های ناشناخته ی مسئله. در این مرحله، از ذخیره ی طرح های موجود در حافظه ی پایدار استفاده می شود. اگر طرحی وجود نداشته باشد، باید کاربردهای موجود برای جنبه های متفاوت مسئله، مورد بررسی قرار گیرد. در این مرحله باید هوشیار بود تا ثبات^[۳۳] عملکرد بر روی کارایی فرد اثر نگذارد.
۳) مرحله ی سوم در ارتباط با بکارگیری طرحی است که از حافظه گرفته شده یا خلق شده است. برای اطمینان از مفید بودن راه حل، باید هر گامی که برداشته می شود، مورد بررسی قرار گیرد، اگر در ارزیابی پیشرفت، به وجود اشتباهی پی برده شد باید طرح اصلاح شود، یا حتی ماهیت مسئله مورد بازنگری مجدد قرار گیرد.
۴) ارزیابی: شناسایی نقاط قوت و ضعف راه حل کامل شده و بهبود بخشیدن به آن برای استفاده های بعدی. مرحله ی ارزیابی، از این جهت دارای اهمیت است که موفقیت آتی را در حل مسائل مشابه تضمین می کند، زیرا طرح های لازم را برای تفکر خلاق در اختیار فرد می گذارد. طرح هایی که در گذشته موفقیت آمیز بوده اند، هنگامی که در حافظه ی پایدار ذخیره شوند، برای حل مسائل مشابه در آینده، در اختیار خواهند بود (۴۴).
سیف نیز مراحل حل مسئله را از نگاه وولفلک^[۳۴] با واژه ی مخفف IDEAL^[35] معرفی می کند. این کلمه از پنج مرحله ی این روش یعنی شناخت مسئله، تعریف هدف ها و بازنمایی مسئله، کشف راه حل مسئله، عمل کردن براساس راه حل کشف شده، و نگاه به عقب جهت ارزیابی تشکیل شده است (۲۱).
البته، مسلم است که مشخص کردن مراحل حل مسئله به این معنا نیست که در زندگی واقعی نیز دقیقاَ این مراحل طی می شوند، زیرا ممکن است فرد از یک مرحله به مرحله ی دیگر مدام در رفت و آمد باشد (۴۵).
ادیر معتقد است: در مواجهه با مسائل مختلف، می توان با ساخت یک پل بر روی سه ستون به نام های تعریف مسئله، تولید گزینه ها و راه های عملی، انتخاب مسیر یا راه حل بهینه به مقصد رسید. به عقیده ی وی، مهارت کلیدی تفکر، برای کسی که می خواهد مسائل را به شکل مؤثری حل کند، پرسیدن سوالات مناسب و درست، هم از خود و هم از دیگران است. سوالات مانند آچارهایی هستند که ذهن را باز می کنند (۴۰).
مهارت های حل مسئله با سازگاری شخصی مناسب، همبستگی دارد. هنگامی که فرد این مهارت را در اختیار دارد، حس کفایت و تسلط وی تقویت خواهد شد. افرادی با توانایی حل مسئله، انعطاف پذیر بوده و می توانند از روش های متنوعی بهره برند، این افراد گاهی در حل مشکلات روزمره ی زندگی خلاق نیز می باشند (۱). مسلم است که انسان ها برای مقابله با تنیدگی و کشمکش های زندگی و نهایتاَ حفظ سلامت روانی خود به کارکردهایی نیاز دارند که آن ها را در کسب توانایی های مورد نیاز تجهیز نمایند. به عبارت دیگر، چگونگی رویارویی با مسائل زندگی و ایجاد زمینه ی مناسب برای رشد افراد و افزایش ظرفیت روانشناختی و توانایی های روانی- اجتماعی آنان و نیز پرورش انسان های متعهد به آرمان ها و ارزش های اجتماعی، برنامه ریزی و الزام های خاصی را می طلبد (۳۸).
داشتن آگاهی و شناخت در مورد یک موضوع به تنهایی کافی نیست، بلکه افراد باید توانایی به کارگیری آن در موقعیت های پیش بینی نشده را هم داشته باشند. کاربرد دانش و آگاهی تخصصی مستلزم فعالیت تصمیم گیری و حل مسئله است (۴۰). در آموزش پرستاری نیز تقویت مهارت هایی همچون حل مسئله، تصمیم گیری، تفکر نقادانه و خلاق به عنوان نیاز آموزشی ضروری است (۱۶) و باید در پرستاران و دانشجویان پرستاری توسعه یابند تا آن ها قادر به حل مشکلات مرتبط با بیمار و محیط بالینی باشند (۲۶). پرستاران غالباَ مجبورند در لحظات بحرانی تصمیمات سریعی بگیرند، آن ها باید به طور پیوسته مسئله حل کنند (۴۶). به عنوان مثال، تلاش برای تشخیص علت مشکلات بیماران، همان حل مسئله است (۴۰) و پرستاری رشته ای است که دانش علمی و روش های منطقی را در حل مسئله به کار می گیرد (۴۷). فرایند پرستاری در حقیقت یک روش علمی است و با فرایند پژوهش، کاملاَ مرتبط است. در روش علمی، ابتدا مسئله به خوبی تعریف می شود، سپس اطلاعات جمع آوری و تجزیه و تحلیل شده و راه حل ارائه می گردد، در مرحله ی بعدی، در مورد راه حلی که باید به کار گرفته شود، تصمیم گیری می شود، راه حل به کار رفته و در نهایت نتیجه ی آن بررسی می گردد. فرایند پرستاری نیز مراحل مشابهی دارد (۴۳) و دانشجویان پرستاری، از مهارت حل مسئله در فرایند پرستاری که یک روش ذهنی و عملی برای برنامه ریزی مراقبتی است، استفاده می کنند (۴۶). عملکرد این گروه از دانشجویان در حل مسائل، ممکن است تحت تاثیر سطح رشد و تکامل، جنسیت، خودپنداری، مفهوم پرستاری، سیستم ارزشی، دانش، مهارت بین فردی، توانایی عملکرد و ظرفیت کمک به مددجویان باشد (۳۴). در واقع، وقتی دانشجویان از مشکل و راه حل های ممکن برای آن آگاهی داشته باشند، می توانند این دانش و مهارت ها را در موقعیت های جدید بالینی که با آن مواجه می شوند نیز بکار گیرند (۲۶). اما دانشجویان غالباَ به دلایل مختلف، در کسب سطح رضایت بخشی از مهارت حل مسئله، ناموفق هستند. بیشتر آن ها از ترس و اضطراب، به ویژه ترس از شکست، رنج می برند و این موضوع مانع از تلاش برای حل مسائل می گردد. از سوی دیگر، روش های خاص یادگیری و الگوهای عمومی تفکر نیز، قدرت حل مسئله ی دانشجویان را مهار می کند. برای تربیت یک فرد با مهارت حل مسئله، اساتید باید در حل موانع هیجانی و شناختی، فراگیر را یاری کنند (۱). برای ارائه ی مراقبت پرستاری با کیفیت (۴۸) و در راستای کسب نتایج مراقبتی مورد انتظار، پرستاران و دانشجویان پرستاری باید بیش از گذشته، دارای قدرت تفکر انتقادی، حل مسئله و تصمیم گیری باشند (۴۹) و توانایی حل مسئله، یک مهارت ضروری برای دانش آموختگان هر برنامه ی آموزش پرستاری است (۱).
در واقع، تفکر سطح بالا به دانشجو این امکان را می دهد که اطلاعات کسب شده از مطالعات موردی و داده های کمّی را با اندوخته های ذهنی خود ترکیب کرده و برای تعمیم، معنا بخشی و خلق ایده ها یا مفاهیم جدید، از آن استفاده کند (۱).
در نظام آموزش دانشگاهی، منظور از آموزش، ایجاد تغییرات مناسب و روزافزون در حاصل این سیستم یعنی دانشجویان است (۱). آموزش، فراهم کردن شرایطی است که فراگیران بتوانند به کسب معلومات و اطلاعات مورد نظر بپردازند و همچنین مهارت ها و اعمال مورد نظر را به دست آورند، که این امر موجب تسلط آن ها در یک رشته از دانش و فنون شده و زندگی آن ها را بهبود خواهد بخشید. توجه به آموزش یکی از بزرگترین وظایف اجتماعی انسان به شمار می رود و به طور کلی هدف آموزش، ایجاد تغییر در رفتار فراگیران می باشد. برنامه های آموزشی دانشجویان پرستاری نیز، باید منجر به رشد و توسعه ی فکری آنان شود، تا قادر باشند با کیفیت بالایی مسئولیت مراقبت از بیماران را بر عهده گیرند. (۵۰). آموزش پرستاری باید روش هایی که دانشجو را به یک گیرنده ی منفعل اطلاعات تبدیل می کند، رها کرده و شیوه هایی را به کار گیرد که دانشجو را به مشارکت کننده ای فعال در رشد ذهنی خود تبدیل کند. به عبارت دیگر، توانایی های لازم برای تبدیل شدن دانشجویان پرستاری به افرادی شایسته و با صلاحیت در ارائه ی مراقبت های همه جانبه، باید در طی برنامه های آموزش پرستاری کسب شود. در برنامه ی آموزشی، دانشجویان برای ایفای نقش های خود در سیستم مراقبت بهداشتی فعلی و آتی آماده می شوند (۱).
هدف آموزش پرستاری، تعلیم افراد جهت ارائه ی خدمات و پرورش احساس مسئولیت آنان نسبت به بیماران و جامعه می باشد. تربیت افرادی مدبر و تعلیم دیده، که دارای صفات عالی انسانی بوده و بتوانند با محیط کاری خود سازگاری لازم را کسب نموده و در نهایت، علم خود را در عمل نیز پیاده کنند (۵۰). هپنر معتقد است: مهارت حل مسئله قابل یادگیری است (۳۲). این مهارت به موازات دوره ی تحصیل و در اثر فرایند آموزش افزایش می یابد که با افزایش حس کنترل شخصی و اعتماد به نفس در دانشجویان سال بالا و در نتیجه ارتقاء کل مهارت حل مسئله همراه خواهد بود (۹).
با توجه به اهمیت مهارت های حل مسئله در پرستاری، به نظر می رسد بررسی عوامل مرتبط با این مهارت ها نیز دارای اهمیت است. گورال به نقل از چارلز و لستر^[۳۶] عوامل تاثیر گذار بر مهارت های حل مسئله را در سه دسته ی شناختی، عاطفی و تجربی طبقه بندی می کند. به اعتقاد وی، عواملی از قبیل میل به حل مسائل، اعتماد به نفس، استرس و اضطراب، ابهامات، صبر و شکیبایی و امیدواری، علاقه به مهارت های حل مسئله و یا مسائل موردی، انگیزش و میل به موفقیت، میل به خشنود نمودن معلم و غیره، جزء عوامل تاثیرگذار بر مهارت های حل مسئله می باشند (۲۰).
با توجه به تقسیم بندی قبلی عوامل مرتبط و نقش و اهمیت انگیزش در تقویت و ارتقاء مهارت های حل مسئله، به تقسیم بندی گروه دیگری از محققین اشاره می شود که عوامل مرتبط با مهارت های حل مسئله را در دو دسته ی کلی عوامل فردی شامل انگیزه، هوش، وضعیت از پیش دانسته ها و ثبات عملکردی و عوامل اجتماعی شامل آموزش، سطح اجتماعی- اقتصادی، محیط آموزشی و فیزیکی مدرسه و تکامل اجتماعی طبقه بندی می کنند (۲۰).
به طور کلی و با توجه به مطالعات مختلف انجام شده در این باره و نظرات صاحبنظران این امر، می توان عوامل مرتبط با مهارت های حل مسئله را در سه دسته ی کلی عوامل فردی- اجتماعی شامل: سن، جنس، سطح تحصیلات والدین و وضعیت اشتغال آن ها، سطح درآمد ماهیانه، انجام ورزش به طور منظم، سابقه ی مصرف سیگار و الکل، وضعیت سکونت، سطح انگیزش تحصیلی، میزان رضایت از ارتباط با دوستان و همسالان، موفقیت درک شده ی فرد در حل مسائل و مشکلات و نوع رفتار والدین از دیدگاه فرد نوع رفتار والدین از دیدگاه فرد (۱، ۹، ۱۵، ۲۰، ۲۱، ۲۲، ۲۳، ۲۴، ۳۴)، عوامل آموزشی شامل: سال تحصیلی، شرکت در کلاس های مهارت های زندگی و میزان موفقیت درک شده ی فرد در مهارت های حرفه ای، بالینی و در امر تحصیل (۱، ۹، ۱۵، ۱۹، ۲۴، ۲۷) و عوامل انگیزشی طبقه بندی کرد.
همانگونه که بیان شد، از جمله یکی از عوامل مهم فردی- اجتماعی که بر مهارت های حل مسئله ی افراد تاثیر دارد می توان به نقش و اهمیت ورزش و فعالیت فیزیکی اشاره کرد. از دهه ی ۱۹۶۰ تاکنون تحقیقات متعددی بر روی ارتباط شخصیت و عملکرد ورزشی افراد انجام شده است و اینطور بیان می شود که افراد ورزشکار نسبت به سایر افراد، ویژگی های متفاوتی دارند، این افراد، در زندگی خود مستقل تر و هدفمند تر بوده و نگرانی و بیمناکی کمتری در مواجهه با مسائل مختلف دارند. در حقیقت؛ افرادی که ورزش می کنند با مسائل بیشتری مواجه می شوند و ورزش کردن تاثیر متفاوتی بر مهارت های حل مسئله آنان دارد (۲۰). در مطالعات مختلف، تاثیر متغیرهای فردی همچون سن و جنس وضعیت تاهل به بحث کشیده شده اند (۱، ۹، ۱۵) و مطالعه ی یلدیریم و همکاران نیز به تاثیر منفی مصرف سیگار و الکل در دانش آموزان دبیرستانی بر مهارت های حل مسئله ی آن ها حکایت دارد (۲۴). مشیر آبادی در مطالعه ی خود گزارش کرد که دانشجویانی که در کلاس های مهارت زندگی شرکت کرده بودند نسبت به سایر دانشجویان، مهارت بیشتری در حل مسئله داشتند (۱). پژوهش سینار نیز به تاثیر میزان رضایت از ارتباط با دوستان، میزان رضایت از رشته ی تحصیلی، موفقیت در حل مسائل و مشکلات، میزان موفقیت در امر تحصیل و مهارت های حرفه ای و بالینی بر توانایی های حل مسئله ی دانشجویان پرستاری تاکید دارد (۱۵).
در خصوص نقش عامل انگیزشی در یادگیری مهارت های حل مسئله در دانشجویان می توان اینگونه بیان کرد که یادگیری دانشجویان به میزان بسیار زیاد به حضور واقعی آن ها در کلاس درس بستگی دارد، به این معنی که در رویای روزانه نباشند و توجه و تمرکز آن ها معطوف به معلم باشد. برای این کار معلم باید بتواند در آن ها شور و اشتیاق یادگیری ایجاد کند. بدون وجود شور و اشتیاق در خود معلم، امکان انتقال آن به دانشجویان وجود ندارد. در این میان، میل و انگیزش فرد نیز بسیار کمک کننده است (۵۱).
انگیزش، علت و عامل اصلی رفتار است. چه آن را شرایط موجود در محیط فراهم کرده، چه از تظاهرات رفتاری، فیزیولوژیکی و گزارش شخصی استنباط شده باشد. انگیزش را می توان به عنوان عامل نیرو دهنده و هدایت کننده ی رفتار تعریف کرد. فرایندهای درونی؛ رفتار، انرژی و جهت آن را پرورش می دهند. این فرایندهای درونی شامل اهداف، عقاید، ادراکات و تجربیات فرد است. انگیزش نه تنها به طور واضح یادگیری را ارتقاء می دهد، بلکه یک عامل میانجی برای یادگیری است. مطالعات متعدد در روانشناسی تربیتی و یادگیری نشان می دهد که انگیزش با یادگیری آموزشگاهی ارتباط دارد. توانایی شناختی و عوامل انگیزشی به عنوان مهم ترین عوامل تعیین کننده پیشرفت تحصیلی شناخته شده اند. به طور مثال حنیفی، انگیزش را سازه یا فرایندی می داند که تصمیم گیری و انتخاب هدف را تحت تاثیر قرار می دهد. انگیزش چگونگی انتخاب افراد برای صرف زمان خود، میزان فعالیت آن ها در هر تکلیف، چگونگی احساس و تفکر آن ها در مورد یک تکلیف، و مدت زمان اصرار آن ها در یک تکلیف را تحت تاثیر قرار می دهد (۵۱) و البته درجات مختلفی دارد و بر دو نوع می باشد: الف) انگیزه های درونی مانند امید و آرزوها و هدف انسان برای پیشرفت، ب) انگیزه های بیرونی مانند کتب و برخی اساتید که دانشجو را به دنبال خود می کشانند و جذب کار می کنند (۵۲).
انگیزش براساس یکسری روابط بین متغیرهای وابسته و مستقل انجام می گیرد. به طوری که بازگو کننده ی مسیر، وسعت و شدت رفتار یک فرد است. انگیزش، عامل اساسی در ایجاد تلاش و فعالیت های افراد و میل یا اراده برای انجام کار است. به عبارت دیگر، انگیزش مجموعه نیروهایی است که موجب می شود اشخاص رفتارهای متفاوت داشته باشند. انگیزش بخش پیچیده ای از روانشناسی انسان و رفتار او است که چگونگی انتخاب افراد برای صرف زمان خود، چگونگی احساس و تفکر آن ها در مورد وظیفه، و مدت زمان پافشاری آن ها در انجام وظیفه را تحت تاثیر قرار می دهد. انگیزش یک جزء با ارزش برای توضیح دلایل رفتار، پیش بینی نتایج کار، و هدایت رفتار برای دستیابی به اهداف است که معادل با رفتار هدف محور تلقی شده و به همین سبب به راحتی درک می شود (۵۱).
انگیزش، مهارت هایی از جمله یادگیری فعال و توانایی حل مسئله را نیز در فرد تقویت می کند (۵۱). همچنین، ادیر در خصوص لزوم وجود انگیزش یادگیری در ارتقاء تفکر خلاق و مهارت های حل مسئله در دانشجویان می نویسد: تفکر خلاق، در محیطی که دارای انگیزش دوطرفه، بازخورد و نقد سازنده باشد (محیط خلاق) رشد می کنند (۴۰).
انگیزش تحصیلی در اصطلاحات خودکارآمدی، یک قضاوت فردی از توانایی های خود برای انجام وظایف است. خودکارآمدی، انتخاب فعالیت ها، تلاش و موفقیت را می تواند تحت تاثیر قرار دهد و با پردازش عمیق تر و فعال تر اطلاعات در ارتباط است. نظریه ی خودکارآمدی پیش بینی می کند، زمانی که قضاوت دانشجویان در مورد خودشان، توانمندی در یادگیری است، بیشتر بر روی تکالیف یادگیری خود، کار می کنند. زمانی که خودکارآمدی دانشجویان بیشتر می شود، مواد درسی را بهتر می فهمند. همچنین دانشجویانی که خودکارآمدی آن ها بهبود می یابد، موفقیت آن ها در یادگیری حل مسئله بهبود خواهد یافت (۵۱).
به طور کلی؛ در خصوص عوامل مرتبط با مهارت های حل مسئله چنین می توان نتیجه گیری کرد که شناسایی این عوامل و در اختیار قرار دادن نتایج آن برای اساتید، پژوهشگران و برنامه ریزان آموزش پرستاری می تواند تاثیر مثبتی در امر برنامه ریزی آموزشی در طی دوره چهار ساله آموزش پرستاری داشته باشد و همچنین باعث بهبود وضعیت مهارت های حل مسئله و فرایند پرستاری در دانشجویان و در نتیجه سبب ارتقاء آموزش های تئوری و بالینی می شود.
با وجود اهمیتی که برای توانمند ساختن دانشجویان از نظر مهارت های حل مسئله در نظر گرفته می شود، مدرسین غالباً چنین تصور می کنند که دانشجویان قادرند براساس مهارت های حل مسئله که از قبل آموخته اند، تصمیمات ساده و پیچیده ای را در طول دوره تحصیلی اتخاذ کنند. میزان موقعیت هایی که در اختیار دانشجویان قرار داده می شود تا به یادگیری، یادگیری مجدد و تعدیل این مهارت ها بپردازند، بستگی به زمان در دسترس و انتخاب راهبردهای آموزشی دارد. فرایند پرستاری، از جمله راهبردهایی است که در برنامه های آموزش پرستاری، به ویژه در فعالیت های بالینی مورد استفاده قرار می گیرد. از این رو؛ آنچه اهمیت دارد این است که مراحل فرایند پرستاری با مراحل حل مسئله قابل قیاس است (۵۳).
مروری بر مطالعات انجام شده :
مرور بر مطالعات سایر پژوهشگران می تواند مبنا و راهنمایی برای انجام بهتر پژوهش باشد. با توجه به بررسی های به عمل آمده توسط پژوهشگر، مطالعاتی در رابطه با تعیین مهارت های حل مسئله و عوامل مرتبط با آن در جهان و ایران انجام شده است که در این بخش به تعدادی از مطالعات که مرتبط با اهداف پژوهش می باشند، اشاره می گردد.
سینار و همکاران (۲۰۱۰) در دانشکده ی علوم بهداشتی دانشگاه ساکاریا در ترکیه مطالعه ای با هدف تعیین و مقایسه مهارت های حل مسئله و عوامل مرتبط با آن در بین دانشجویان پرستاری و مامایی انجام دادند. این مطالعه از نوع توصیفی اکتشافی و نمونه گیری آن از نوع در دسترس بود. ۲۵۲ دانشجو (۱۵۴ دانشجوی پرستاری و ۹۸ دانشجوی مامایی) داوطلبانه در این مطالعه شرکت کردند، پس از همسان سازی نمونه ها، داده ها به کمک پرسشنامه و با شیوه ی خود گزارش دهی، جمع آوری شد. قسمت اول: پرسشنامه ی فردی- اجتماعی و قسمت دوم: شامل ابزار حل مسئله هپنر و پیترسون (۱۹۸۲) بود که روایی و پایایی آن در کشور ترکیه توسط ساهین و همکاران^[۳۷] سنجیده شده بود. نتایج حاصل از آزمون های آماری انجام شده، حاکی از روایی و پایایی مناسب این ابزار بود. این ابزار، مولفه های اعتماد به خود، شیوه اجتناب- نزدیکی به مسئله و احساس کنترل شخصی در حل مسئله را بررسی می کند، شامل ۳۵ عبارت بوده که با مقیاس ۶ عبارتی لیکرت نمره گذاری می شود. نمره «۱» به «کاملاَ موافقم» و نمره «۶» به «کاملاَ مخالفم» تعلق می گیرد و کسب نمره ی پایین تر در این ابزار نشان دهنده توانایی بیشتر در حل موفقیت آمیز مشکلات است. داده های این مطالعه، با آزمون های آماری تجزیه و تحلیل شد. یافته های این پژوهش بیانگر آن بود که ۲۴۷ نفر از دانشجویان، تنها زندگی می کردند. والدین اکثر دانشجویان (۱۹۰ نفر)، سواد خواندن و نوشتن و یا تحصیلات ابتدایی داشتند. پدران اکثریت دانشجویان (۷۵ نفر) تحصیلات ابتدایی یا دبیرستانی داشتند. ۲/۵۱ درصد از دانشجویان، در رده ی سنی ۲۳-۲۱ سال قرار داشتند. اکثریت دانشجویان (۱۳۱نفر) در خوابگاه زندگی می کردند. میانگین نمرات مهارت های حل مسئله دانشجویان، ۵۶/۱۷ ±۳۷/۸۵ بود. در مقایسه ی نمرات حل مسئله ی دانشجویان پرستاری با مامایی مشخص شد که میانگین نمره ی دانشجویان مامایی، ۶۸/۱۵ ± ۰۵/۸۳ و میانگین نمره ی دانشجویان پرستاری، ۵۵/۱۸± ۸۵/۸۶ بود. در واقع، دانشجویان مامایی توانایی بیشتری در حل مسئله گزارش کرده بودند (۰۲/۰=P و ۳۴۷/۲=F). دانشجویانی که در دانشکده، خود را به عنوان فرد “موفق” یا “بسیار موفق” می دانستند و افرادی که در مهارت های بالینی خود را “موفق” یا “بسیار موفق” ارزیابی می کردند، نسبت به افراد “نسبتاَ موفق” یا “ناموفق"، مهارت بیشتری در حل مسئله داشتند (۰۰۱/۰=P و ۹۸/۶=F) (001/0=P و ۷۳/۶=F). امتیاز حل مسئله دانشجویان “برون گرا- کنجکاو” نیز به طور معناداری، بیشتر از افراد “درون گرا” و یا “منطقی” بود (۰۳۹/۰=P و ۲۹/۳=F). مهارت حل مسئله دانشجویانی که در مواقع بروز مشکل، از فرد حرفه ای در آن زمینه، درخواست کمک می کردند نیز، به طور معناداری بیشتر از سایرین بود (۰۰۱/۰=P و ۸۶/۴=F). افرادی که حالات روحی روانی خود را “خوب” ارزیابی می کردند، به طور معناداری توانایی بیشتری در حل مسائل داشتند (۰۰۱/۰=P و ۵۸/۹=F). به طور کلی؛ مشخص شد که اغلب دانشجویان سال آخر، مهارت حل مسئله ی بیشتری داشتند(۰۲/۰=P) و توانایی حل مسئله دانشجویان مامایی نسبت به پرستاری بیشتر بود. مهارت های حل مسئله و تصمیم گیری مبتنی بر دانش، جزء رفتارهای مورد انتظار دانشجویان پرستاری و مامایی است و این مهارت ها، باید در طول دوران تحصیلی، توسعه یابند. در این مطالعه، پیشنهاد شده که بهتر است سطوح مهارت های حل مسئله در دانشجویان مورد بررسی قرار گرفته تا بر این اساس، برنامه ریزی های آموزشی مناسبی صورت گیرد (۱۵).
با توجه به وضعیت مهارت های حل مسئله در مطالعه فوق، اینطور می توان بیان کرد که آموزش پرستاری در افزایش مهارت های حل مسئله در دانشجویان، نقش مهمی ایفا می کند و فعالیت های آموزشی باید در جهت تقویت این توانایی باشند. لذا در در همین راستا، بسر و همکاران (۲۰۰۹) در دانشکده پرستاری دانشگاه دوکوز ایلول^[۳۸] ترکیه (ازسال ۲۰۰۰ در این دانشکده، آموزش پرستاری به شیوه مبتنی بر حل مسئله ارائه می شود) مطالعه ای با هدف تعیین میزان مهارت تفکر انتقادی و حل مسئله در دانشجویان پرستاری و مقایسه ی آن ها در طی آموزش چهار ساله ی پرستاری انجام دادند. این پژوهش، یک مطالعه ی توصیفی بوده و در آن ۲۶۷ نفر از دانشجویان پرستاری به صورت داوطلبانه شرکت کردند. پس از کسب اجازه از کمیته ی اخلاق دانشکده پرستاری و اطمینان دادن به شرکت کنندگان مبنی بر محرمانه ماندن اطلاعات، جمع آوری داده ها از طریق مصاحبه و پرسشنامه با بهره گرفتن از دو ابزار تفکر انتقادی کالیفرنیا^[۳۹] و مهارت های حل مسئله هپنر و پیترسون انجام شد. ابزار تفکر انتقادی کالیفرنیا، شامل ۷۵ سوال بود که با مقیاس ۶ نمره ای لیکرت از نمره «۶»، «کاملاَ موافقم» تا نمره «۱» برای عبارت «کاملاَ مخالفم» نمره دهی می شود. کسب امتیاز بیشتر از ۵۰ در هر مولفه و بیشتر از ۳۵۰ در کل سوالات، نشان دهنده ی تفکر انتقادی قوی و امتیاز کمتر از ۴۰ در هر مولفه و نمره ۲۸۰ از کل سوالات، تفکر انتقادی ضعیف را نشان می دهد. روایی و پایایی این ابزار در ترکیه در سال ۲۰۰۳ بررسی شد که آلفا کرونباخ^[۴۰] آن، ۸۸/۰ و آلفا کرونباخ هر یک از ۶ مولفه آن ۶۱/۰ تا ۷۸/۰ گزارش شده است. مقیاس حل مسئله ی هپنر و پیترسون نیز ۳ مولفه (۶ زیرمقیاس در ترکیه) و ۳۵ عبارت دارد. روش نمره دهی آن با مقیاس ۶ عبارتی لیکرت بوده و محدوده نمره دهی ۳۲ تا ۱۹۲ می باشد. نمره ی پایین تر، نشان دهنده ی مهارت بیشتر افراد در حل مسئله است. آلفا کرونباخ این ابزار، ۹/۰ و برای هر یک از مولفه های آن، ۷۲/۰ تا ۸۵/۰ گزارش شده است. داده های جمع آوری شده، وارد نرم افزار SPSS نسخه ۱۱ گردید. به منظور دسته بندی و خلاصه نمودن داده ها از آمار توصیفی و جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های استنباطی آنالیز واریانس یکطرفه^[۴۱] و ضریب همبستگی پیرسون^[۴۲] استفاه شده بود.
یافته های این مطالعه نشان داد که طی آموزش ۴ ساله ی پرستاری، تفاوت معناداری در امتیاز مولفه های قدرت تجزیه و تحلیل^[۴۳]، میزان آمادگی برای پذیرش ایده های جدید^[۴۴]، کنجکاوی^[۴۵] اعتماد به نفس^[۴۶]، حقیقت جویی^[۴۷] و قدرت سازماندهی^[۴۸] در ابزار تفکر انتقادی، یافت شد. (۰۵/۰>P و ۱۸۶/۳=F؛ ۰۵/۰>P و ۴۶۸/۴=F ؛ ۰۵/۰>P و ۲۵۸/۱۰=F؛ ۰۵/۰>P و ۷۰۰/۱۱=F؛ ۰۵/۰>P و ۱۲۸/۳=F؛ ۰۵/۰>P و ۱۳۲/۱۲=F)
مؤلفه های حقیقت جویی، قدرت تجزیه و تحلیل، اعتماد به نفس، میزان آمادگی برای پذیرش ایده های جدید و کنجکاوی در ابزار تفکر انتقادی، طی ۳ سال اول آموزش پرستاری، افزایش یافته اما در سال چهارم کاهش جزئی پیدا کردند. اما مؤلفه ی قدرت سازماندهی، در هر ۴ سال، افزایش یافته بود. میزان کل تفکر انتقادی در طی ۴ سال، افزایش معناداری یافت(۰۱/۰>P). نمره ی کل مهارت حل مسئله ی دانشجویان در ۴
سال )۰۰۱/۰>P) و زیرمقیاس های الگوی تکانشی^[۴۹]، الگوی بازتابی^[۵۰]، الگوی اجتنابی^[۵۱]، پایش^[۵۲]، اعتماد در حل مسئله و برنامه ریزی^[۵۳] کاهش معناداری یافت (۰۰۱/۰>P و ۱۲۰/۸=F؛ ۰۰۱/۰>P و ۱۵۶/۹=F؛ ۰۰۱/۰>P و ۲۳۰/۸=F؛ ۰۰۱/۰>P و ۴۱۳/۹=F؛ ۰۰۱/۰>P و ۰۲۰/۱۷=F؛ ۰۰۱/۰>P و ۹۳۵/۱۷=F)
در کل؛ ارتباط مثبت و معناداری بین تفکر انتقادی و مهارت های حل مسئله در دانشجویان سال اول با دوم و نیز سوم با چهارم مشاهده شد (۰۰۱/۰>P). نتایج این مطالعه بیانگر آن بود که دانشجویان پرستاری، در طول سال های تحصیل خود، مهارت های تفکر انتقادی و حل مسئله ی متوسطی دارند. همچنین؛ این طور بیان شده است که حل مسئله بخشی از تفکر انتقادی است و تفکر انتقادی نیز مهارت های حل مسئله را بهبود می بخشد. در آموزش پرستاری، این مهارت ها بسیار با اهمیت بوده و با توجه به مشکلات زیاد پیش روی پرستاران و دانشجویان پرستاری، ارتقای مهارت های تفکر انتقادی و حل مسئله امری مهم تلقی می شود.
همچنین؛ از جمله محدودیت های این پژوهش، این بود که تنها یک دانشکده ی پرستاری که دوره های آموزشی به شیوه ی مبتنی بر حل مسئله ارائه می شد، ارزیابی شده بود. لذا؛ انجام مطالعات بیشتر و با در نظر گرفتن گروه های کنترل، برای بررسی مهارت های تفکر انتقادی و حل مسئله در دانشجویان پرستاری پیشنهاد شده است (۱۹).
اوسلو و همکاران (۲۰۱۰) نیز در مطالعه ی دیگری که در شهر کنیا^[۵۴]ی ترکیه در طول سال های ۲۰۰۹-۲۰۰۸ انجام دادند، برخی از عوامل مرتبط با حل مسئله در دانشجویان را مورد بررسی قرار دادند. این مطالعه با هدف تعیین تفاوت مهارت های حل مسئله در دانشجویان، بر حسب متغیرهای جنس، سن، سال های تحصیلی گذرانده شده و وضعیت سکونت انجام شد. تعداد نمونه های این پژوهش، ۸۹۰ دانشجوی دوره کارشناسی (۴۵۲ زن و ۴۳۹ مرد که ۳۲۲ نفر از آن ها با خانواده، ۲۷۱ نفر در خوابگاه و ۲۹۸ نفر در منازل شخصی زندگی می کردند) از دانشکده های مختلف دانشگاه سل کوک^[۵۵] بودند. نمونه گیری به شیوه ی تصادفی ساده و جمع آوری اطلاعات با بهره گرفتن از دو پرسشنامه ی اطلاعات فردی دانشجویان^[۵۶] و حل مسئله ی هپنر و پیترسون انجام گرفت. پرسشنامه ی اول، محقق ساخته و شامل سوالاتی درباره جنس، سن، سطح تحصیلی و وضعیت سکونت شخص بود. پرسشنامه ی حل مسئله ی هپنر و پیترسون نیز دارای ۳۲ عبارت بوده که نمره ی بالاتر نشان دهنده ی بی کفایتی در حل مسئله بود. این ابزار توسط ساهین و همکاران در ترکیه در سال ۱۹۹۳ روان سنجی شده و همسانی درونی آن، ۸۸/۰ محاسبه شده بود و در این مطالعه، نمره ی کل مهارت حل مسئله، بدون در نظر گرفتن نمره ی هر یک از ابعاد آن به طور جداگانه، ارزیابی شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های تی^[۵۷] و آنوا استفاده شد. یافته های حاصل از آزمون تی نشان داد که مردان نسبت به زنان مهارت بیشتری در حل مسئله دارند (۰۵/۰>P و ۹۰/۴=t) و آزمون های آنوا بیانگر افزایش توانایی حل مسئله در طی سال های تحصیل بود. به طوری که؛ دانشجویان سال چهارم کارشناسی بیشترین مهارت را در حل مسئله نشان دادند (۰۵/۰>P و ۵۷/۱۸۸=F). در نمرات حل مسئله بر حسب سن دانشجویان، تفاوت معناداری وجود داشت (۰۵/۰>P و ۴۴/۱۵=F). به طوری که گروه سنی ۲۰-۱۸ سال، کمترین و گروه سنی بالاتر از ۲۴ سال، بیشترین مهارت حل مسئله را گزارش کردند (۰۵/۰>P). دانشجویانی که با خانواده زندگی می کردند، نسبت به افرادی که در خوابگاه یا منازل شخصی سکونت داشتند، کمترین مهارت را در حل مسائل داشتند (۰۵/۰>P و ۶۶/۳۶۲=F). در کل؛ نتایج این مطالعه بیانگر آن بود که توانایی حل مسئله در مردان بیشتر از زنان بوده و با افزایش سن، این توانایی ارتقاء می یافت و این مسئله ممکن است به مسائل فرهنگی این کشور بستگی داشته باشد که پسران زودتر از دختران به استقلال رسیده و در مقابله با مشکلات، سازگارتر می شوند. دانشجویانی که در منازل شخصی زندگی می کردند، مهارت بیشتری در حل مسئله داشتند، زیرا سریعتر با مسائل اجتماعی مواجه شده و تطابق بیشتری می یافتند. در پایان این مطالعه پیشنهاد شده که بهتر است خانواده ها به دخترانشان از سنین ابتدایی، اجازه ی رویارویی با مسائل مربوط به خود را داده تا موقعیت های بیشتری برای حل مشکلاتشان داشته باشند و برنامه ریزی های آموزشی دانشگاهی نیز، باید در جهت تقویت این مهارت ها در دانشجویان گام بردارند (۹).
همچنین؛ در تایید عوامل مرتبط با مهارت های حل مسئله و از میان مطالعات انجام شده در داخل کشور می توان به پژوهش مشیرآبادی اشاره کرد که در سال ۱۳۸۹ در دانشکده ی پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی ایران و با هدف تعیین و مقایسه ی مهارت های حل مسئله، خلاقیت و قاطعیت در دانشجویان کارشناسی پرستاری سال اول تا چهارم انجام شد. این مطالعه، از نوع مقطعی و نمونه های آن شامل جامعه ی پژوهش یعنی کلیه ی دانشجویان سال اول تا چهارم کارشناسی پرستاری (۳۲۲ نفر) بود. گردآوری اطلاعات با بهره گرفتن از سه پرسشنامه ی مهارت های حل مسئله هپنر و پیترسون، آزمون خلاقیت عابدی و آزمون قاطعیت راتوس^[۵۸] و با شیوه ی خودگزارش دهی انجام شد. روایی و پایایی هر سه ابزار در این مطالعه بررسی شدند. آلفاکرونباخ به دست آمده از ابزار مهارت حل مسئله عبارت بود از: مهارت حل مسئله ی کلی: ۹۴/۰، بعد اعتماد به خود در حل مسئله: ۸۶/۰، بعد شیوه ی اجتناب- نزدیکی به مسئله: ۸۷/۰، بعد کنترل شخصی: ۷۴/۰٫ همچنین آلفاکرونباخ آزمون خلاقیت عابدی: ۸۷/۰ و هر یک از ابعاد آن به ترتیب: سیالی: ۷۴/۰، بسط: ۵۷/۰، ابتکار: ۷۳/۰، انعطاف پذیری: ۶۲/۰ و آزمون قاطعیت راتوس: ۸۲/۰ بود. همچنین ضریب همبستگی پیرسون بین میانگین نمرات آزمون اول و آزمون مجدد^[۵۹] برای مهارت حل مسئله ی کلی (۹/۰ = r، ۰۰۰۱/۰ = P) محاسبه شد. پس از دریافت مجوز از دانشکده پرستاری و مامایی و کمیته ی اخلاق و اخذ رضایت نامه ی کتبی از واحدهای مورد پژوهش اقدام به جمع آوری اطلاعات شده بود. تجزیه و تحلیل اطلاعات با نرم افزار آماری SPSS و آزمون های آنالیز واریانس یکطرفه، آزمون تی مستقل^[۶۰] و تست توکی^[۶۱] و ضریب همبستگی پیرسون انجام شد.
یافته های حاصل از این مطالعه نشان داد که اکثریت دانشجویان (۲۶/۶۲%) دختر بودند. میانگین سنی نمونه های پژوهش، ۶۲/۱±۸/۲۰ و اکثر آن ها (۹۴%) مجرد بودند. ۲۵/۲۱ درصد در کلاس های مهارت زندگی شرکت کرده بودند، ۶۰ درصد غیر بومی بوده و ۳۵/۵۴ درصد در خوابگاه سکونت داشتند. ۳/۱۵ درصد از آنان نیز شاغل بودند. میانگین نمرات حل مسئله ی دانشجویان ۵۱/۲۱±۵/۸۹ بود. میانگین نمرات بعد اعتماد به خود در حل مسئله، ۲۲/۸±۷۴/۲۵ بود یعنی دانشجویان اعتماد بیشتری به توانایی حل مسئله ی خود داشتند. در بعد شیوه ی اجتناب و نزدیکی به مسئله، میانگین نمره ی آن ها ۳۸/۱۱±۳۵/۴۴ بود و دانشجویان، اغلب شیوه نزدیکی به مسئله را به کار می گرفتند و در بعد مذکور امتیاز بالاتری کسب کردند. میانگین نمرات در بعد کنترل شخصی، ۴۳/۵±۳۸/۱۹ بود. در این مطالعه، دانشجویان، مهارت کنترل شخصی پایین تری داشتند. سطح مهارت حل مسئله ی دانشجویان سال چهارم نسبت به سایر دانشجویان بالاتر بود، اما به لحاظ آماری معنادار نبود. بین نمره ی مهارت حل مسئله با خلاقیت، همبستگی معکوس و معناداری وجود داشت (۵۹۶/۰- = r، ۰۰۰۱/۰>P). بین نمره ی مهارت حل مسئله و قاطعیت نیز همبستگی معکوس و معناداری یافت شده بود (۴۸۴/۰- = r، ۰۰۰۱/۰>P). بین امتیاز هر سه مهارت با مشخصات دموگرافیکی مانند وضعیت تاهل، رتبه ی تولد و وضعیت سکونت ارتباط آماری معناداری یافت نشده بود.
به طور کلی؛ نتایج این مطالعه بیانگر آن بود که نمونه ها در بعد کنترل شخصی و قاطعیت، سطح مهارت پایین تری داشتند. لذا؛ پیشنهاد شده که در طول دوره ی آموزش کارشناسی، به تقویت این مهارت ها با بهره گرفتن از روش های تدریس مناسب همچون روش های حل مسئله و ایفای نقش پرداخته شود. فراهم کردن فضای آموزشی و بالینی مناسب جهت تدریس دروس با روش های حل مسئله و به کار گیری تفکر انتقادی به منظور تقویت هر چه بیشتر مهارت های خلاقیت و حل مسئله ضروری است. همچنین بیان شده که اشتغال به کار و شرکت در کلاس های مهارت زندگی سبب تقویت این مهارت ها می شود، لذا پیشنهاد شده که در طول دوران تحصیل، زمینه ی اشتغال مناسب برای دانشجویان فراهم شده و بعد از فارغ التحصیلی و ورود به محیط کار، این مهارت ها توسط مسئولین مراکز آموزشی یا درمانی ارزیابی شده و در صورت نیاز، کلاس هایی جهت تقویت این مهارت ها برگزار شود (۱).
با توجه به بررسی سایر عوامل مرتبط با مهارت های حل مسئله، به مطالعه ی گوون (۲۰۱۰) اشاره می شود که مطالعه ای با هدف تعیین سطوح قاطعیت و مهارت های حل مسئله ی دانشجویان کارشناسی حوزه های مختلف دانشکده ی آموزش حرفه ای دانشگاه قازی^[۶۲] در ترکیه انجام داد. به این منظور، ۳۰۲ دانشجو در رشته های تغذیه و اقتصاد منزل، رشد کودک، صنایع دستی، صنایع طراحی پوشاک، آرایشگری و هنر کاربردی (مانند طراحی دکوراسیون منزل) در طول شش ماهه ی اول سال تحصیلی ۲۰۰۹-۲۰۰۸ انتخاب شدند. ۸۴/۷۳ درصد از نمونه ها زن و ۱۶/۲۶ درصد مرد بودند. ابزار جمع آوری اطلاعات مشتمل بر سه بخش بود. پرسشنامه قاطعیت والتون- آکار^[۶۳] که شامل ۲۸ عبارت است، ۱۷ عبارت آن، درباره ی رفتار کناره گیری و ۱۱ عبارت دیگر، درباره ی قاطعیت می باشد و دامنه ی امتیازات آن، بین ۲۸ تا ۱۶۸ می باشد. همبستگی درونی حیطه ی کناره گیری، ۸۳/۰ و حیطه ی قاطعیت، ۷۸/۰ محاسبه شد. ابزار حل مسئله ی هپنر و پیترسون نیز که توسط تایلن^[۶۴]، ساهین و هپنر با فرهنگ ترکیه ای سازگار شده و شامل ۳۲ عبارت مثبت و منفی بود. دامنه ی نمرات آن بین ۳۲ تا ۱۹۲ می باشد. نمره ی بالاتر نشان دهنده ی درک پایین تر از مهارت های حل مسئله است و بالعکس. پایایی آن از طریق آزمون مجدد ۸۶/۰، ضریب آلفا کرونباخ ۸۸/۰ و پایایی از طریق دونیم کردن^[۶۵] ۸۱/۰ برآورد شد. سومین بخش پرسشنامه، فرم مشخصات دموگرافیک شامل سن، جنس، رشته تحصیلی، رضایت از رشته تحصیلی، سطح موفقیت درک شده، ارتباط با همتایان، نگرش والدین و شرکت در فعالیت های فرهنگی و اجتماعی بود. داده ها با نرم افزار آماری SPSS نسخه ۱۶ و با بهره گرفتن از آزمون های آماری تی، آنوا و ضریب همبستگی پیرسون آنالیز شده بودند.
یافته های حاصل از مطالعه نشان داد که هیچ تفاوت معناداری در میانگین نمره های قاطعیت و حل مسئله براساس جنس، سن، رشته تحصیلی و رضایت از رشته تحصیلی وجود نداشت. اما در میانگین نمره ی قاطعیت (۰۵/۰>P، ۸۱/۲=F) و مهارت حل مسئله ی دانشجویان (۰۱/۰>P، ۵۱/۴=F) براساس میزان موفقیت درک شده توسط آنان، تفاوت آماری معناداری وجود داشت. در واقع؛ افرادی که موفقیت های خود را در سطح خیلی خوب ارزیابی نمودند نسبت به سایر افراد، قاطعیت و مهارت های حل مسئله ی بالاتری داشتند (۰۵/۰>P). همچنین در میانگین نمره ی قاطعیت (۰۰۱/۰>P، ۰۵/۱۱=F) و مهارت حل مسئله (۰۱/۰>P، ۴۵/۵=F) براساس رضایت از ارتباط با همسالان، تفاوت آماری معناداری وجود داشت. در میانگین نمره ی قاطعیت (۰۵/۰>P، ۴۴/۴=F) براساس نوع رفتار درک شده از مادران، تفاوت آماری معناداری وجود داشت. یعنی سطح قاطعیت دانشجویانی که رفتار مادرانشان را دموکراتیک تصور می کردند، بیشتر از دانشجویانی بود که رفتار مادرانشان را دیکتاتوری می دانستند (۰۵/۰>P) اما هیچ تفاوت معناداری در سطح قاطعیت و مهارت های حل مسئله ی دانشجویان براساس نوع رفتار درک شده از پدرانشان وجود نداشت. همچنین، بین میانگین نمره ی قاطعیت و شرکت در فعالیت های فرهنگی و اجتماعی دانشجویان، تفاوت معناداری یافت شد (۰۱/۰>P، ۰۱/۷=F)، در حالیکه بین مهارت حل مسئله و شرکت در فعالیت های فرهنگی و اجتماعی هیچ تفاوت آماری معناداری یافت نشده بود. با بهره گرفتن از آزمون ضریب همبستگی پیرسون مشخص شد که بین سطوح قاطعیت و مهارت های حل مسئله دانشجویان همبستگی معناداری وجود دارد (۰۱/۰>P، ۴۳۳/۰- =r). یافته های این مطالعه نشان دادند که افزایش در سطوح قاطعیت به افزایش مهارت های حل مسئله منجر می شود.
در پایان این مطالعه، پیشنهاداتی جهت افزایش سطوح قاطعیت و مهارت های حل مسئله در دانشجویان آمده است که عبارتند از: تشویق و انجام فعالیت های فرهنگی و اجتماعی برای پیشرفت فردی، راهنمایی و انجام فعالیت های سازماندهی شده توسط مشاورین مدارس برای ارتقاء قاطعیت و مهارت های حل مسئله دانش آموزان و والدین آن ها، انجام مطالعات طولی برای شناسایی تاثیرات آموزش دانشگاهی بر سطوح قاطعیت و مهارت های حل مسئله ی دانشجویان، انجام مطالعات مشابه بر روی گروه های مختلف دانشجویی و مقایسه ی نتایج آن ها با یکدیگر می باشد (۲۲).
در جهت تشخیص سایر عوامل مرتبط با مهارت های حل مسئله، به مطالعه ی گورال (۲۰۱۰) اشاره می شود. وی مطالعه ای با هدف تعیین ارتباط فعالیت های ورزشی بر مهارت های حل مسئله ی دانش آموزان دبیرستانی مدارس دولتی در شهر بورسا^[۶۶]ی ترکیه انجام داد. ۶۰۰ نفر (۳۸۹ دختر و ۲۱۱ پسر) به صورت داوطلبانه در این مطالعه شرکت کردند. جمع آوری داده ها با بهره گرفتن از پرسشنامه ی محقق ساخته صورت گرفت. داده ها با بهره گرفتن از آزمون های تی و آنالیز واریانس یک طرفه تجزیه و تحلیل شدند و سطح معناداری^[۶۷]، ۰۵/۰ در نظر گرفته شد. یافته های حاصل از این پژوهش نشان داد که ۸/۶۴ درصد از نمونه ها دختر و اکثریت آن ها (۵/۴۳%) در رده ی سنی ۱۴ سال بودند، ۸/۴۶ درصد از آنان در شهرستان متولد شده بودند، مادران ۳۵ درصد آنان و پدران ۲/۶۲ درصد آنان، تحصیلات ابتدایی داشتند. میانگین درآمد ماهیانه ی ۳۵ درصد آنان، در سطح متوسط بود و ۵۰ درصد به طور منظم و مرتب ورزش می کردند. بین مهارت های حل مسئله ی نمونه ها با میزان شرکت در فعالیت های ورزشی و سطح درآمد آن ها ارتباط آماری معناداری وجود داشت (۰۵/۰>P).
نتایج حاصل از این مطالعه بیانگر آن بود که بین مهارت حل مسئله ی دانش آموزانی که ورزش می کردند و دانش آموزانی که ورزش نمی کردند، تفاوت معناداری وجود داشت (۰۵/۰>P). همچنین، سطح درآمد عامل مهمی در تعیین میزان مهارت های حل مسئله ی دانش آموزان می باشد و مهارت های حل مسئله ی دانش آموزان با سطح درآمد بالاتر، می تواند کارآمدتر باشد (۰۵/۰>P). در نتیجه؛ این طور بیان شده است که شرکت در فعالیت های ورزشی و سطح بالای درآمد خانوار، از جمله عوامل مهم و مؤثر بر مهارت های حل مسئله ی دانش آموزان دبیرستانی می باشد (۲۰).
همچنین، کسکین و یلدیریم (۲۰۰۸) در دانشگاه علوم پزشکی آتاترک^[۶۸] ترکیه، مطالعه ای با هدف تعیین ارتباط بین توانایی های حل مسئله و ویژگی های شخصیتی خودمختار و استقلال طلب با انواع هوش انجام دادند. نمونه های این پژوهش شامل ۱۸۰ نفر (۵۱ نفر پسر و ۱۲۹نفر دختر) از دانشجویان دانشکده ی آموزش حرفه ای تکنولوژی پزشکی این دانشگاه بود که به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. با توضیح هدف پژوهش به دانشجویان و ذکر داوطلبانه بودن شرکت در مطالعه، اقدام به جمع آوری اطلاعات براساس پرسشنامه و به روش مصاحبه ی چهره به چهره نمودند. ابزارهای استفاده شده در این مطالعه، عبارت بودند از: ۱) ابزار مهارت های حل مسئله ی هپنر و پیترسون که توسط ساهین و همکاران در ترکیه هنجاریابی شده بود. دامنه ی نمره ی این ابزار از ۳۲ تا ۱۹۲ متغیر است. کسب نمره بالا، نشان دهنده ی عدم اعتماد به توانایی فرد در حل مسائل است. در این مطالعه، ثبات درونی آن، ۹۱/۰ گزارش شد. ۲) مقیاس خودمختاری اجتماعی^[۶۹] که یک ابزار ۶۰ عبارتی با مقیاس ۵ رتبه ای لیکرت می باشد و دو حیطه ی وابستگی و استقلال نسبت به دیگران را بررسی می کند. دامنه ی نمره ی هر حیطه از ۰ تا ۱۵۰ متغیر است و نمره ی بالاتر نشان دهنده ی کاربرد بیشتر آن حیطه توسط فرد است. در مطالعات مختلف در کشور ترکیه، ثبات درونی حیطه ی وابستگی، بین ۷۰/۰ تا ۸۳/۰ و برای حیطه ی استقلال ۸۱/۰ گزارش شده است. ۳)پرسشنامه ی هوش چندگانه^[۷۰] آرمسترونگ^[۷۱] بود که انواع هوش چندگانه ی فردی را تعیین می کند. این پرسشنامه، انواع هوش را به هفت دسته ی زبانشناختی، منطق- ریاضی، دیداری- فضایی، جسمانی- حرکتی، موسیقی، ارتباط بین فردی، درون فردی، و طبیعت شناسی تقسیم می کند. ۱۰ زیر مقیاس و ۸۰ عبارت دارد و با مقیاس لیکرت (از کاملاَ مخالفم تا کاملاَ موافقم) نمره گذاری می شود. آنالیز اطلاعات در نرم افزار آماری SPSS نسخه ی ۱۱ انجام شد. در تجزیه و تحلیل و مقایسه ی پارامتر ها از میانگین، آزمون های تی و آنوا استفاده شد، همبستگی داده ها بوسیله ی آزمون همبستگی پیرسون انجام گرفت و سطح معناداری، زیر ۰۵/۰ در نظر گرفته شد.
یافته های این مطالعه نشان دادند که اکثریت نمونه ها (۷/۷۱%)، دختر و ۳/۲۸ درصد از آنان پسر و میانگین سنی نمونه ها ۵۴/۱±۲۷/۱۹ بود. ۸/۶۲ درصد از نمونه ها، دانشجویان سال اول و ۲/۳۷ درصد از آنان، دانشجویان سال دوم بودند. نمره ی مهارت های حل مسئله، خودمختاری و هوش چندگانه بر حسب جنس، با آزمون آنوا به دست آمد، بر این اساس نمره ی توانایی حل مسئله در پسران به طور معناداری بیشتر از دختران بود (۰۵/۰>P، ۱۹/۴ = F). یعنی اینکه پسران توانایی کمتری در حل مسئله داشتند. همچنین نمره ی خود مختاری در دختران بالاتر بود اما این مقدار به لحاظ آماری معنادار نبود. نمره ی هوش کلامی (۰۵/۰>P، ۳۹/۱۱=F )، دیداری- فضایی (۰۰۱/۰>P، ۴/۱۲= F) و موسیقیایی (۰۵/۰>P، ۲۶/۱۱= F) در دختران به طور معناداری بالاتر بود. بین امتیاز خودمختاری و نمره ی حل مسئله، ارتباط منفی معناداری دیده شد (۰۰۱/۰>P). در ارزیابی امتیاز خود مختاری بر حسب انواع هوش، این طور بیان شد که با افزایش نمره ی هوش کلامی (۰۰۰/۰=P)، ریاضی- منطق (۰۱۹/۰=P)، دیداری- فضایی (۰۲۷/۰=P)، جسمانی- حرکتی (۰۰۹/۰=P)، هوش درون فردی (۰۰۰/۰=P)، و طبیعت شناسی (۰۰۰/۰=P)، نمره ی خودمختاری نیز به طور معناداری افزایش یافته است.
به طور کلی؛ نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که توانایی حل مسئله ی دانشجویان بر حسب خودمختاری متفاوت است. به عبارت دیگر، بین شخصیت خودمختار و نوع هوش و توانایی حل مسئله ی دانشجویان، ارتباطی وجود دارد و در نهایت پیشنهاد شده که تحقیقات بیشتری برای درک بهتر ارتباط بین انواع هوش، نوع شخصیت خودمختار و استراتژی سازگاری با مشکل و حل مسائل مورد نیاز است (۲۳).
با توجه به هدف دیگر این مطالعه و تعیین ابعاد انگیزش تحصیلی در واحدهای مورد پژوهش، به مطالعه ی رستگار خالد (۱۳۸۹) اشاره می شود. وی مطالعه ای با عنوان تفاوت های جنسیتی در انگیزش و پیشرفت تحصیلی دانشجویان انجام داده است. ۳۰۷ نفر از کلیه ی دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه شاهد که حداقل یک نیمسال از تحصیل آنها گذشته بود، به صورت در دسترس انتخاب شدند. در این پژوهش برای سنجش انگیزش تحصیلی از مقیاس انگیزش تحصیلی والرند استفاده شد. این مقیاس توسط باقری و همکاران به فارسی ترجمه شد و طی یک پژوهش میدانی با شرایط و فرهنگ ایرانی منطبق گردید. شامل ۲۸ عبارت می باشد و سه بعد انگیزش درونی، بیرونی و بی انگیزشی را می سنجد. لذا در این مطالعه، پایایی آن بررسی شد و آلفاکرونباخ هر یک از ابعاد آن بالاتر از ۷۷/۰ گزارش شد. برای تعیین نقش جنسیت در پیشرفت تحصیلی و سطوح انگیزش تحصیلی دانشجویان، از آزمون تی مستقل استفاده شد و تفاوت میانگین پیشرفت تحصیلی دختران و پسران به لحاظ آماری معنادار گزارش شد (۰۱/۰=P). در بعد انگیزش درونی و بیرونی میانگین نمره دختران به طور معناداری بالاتر از پسران بود (۰۰۰۱/۰>P)، اما در بعد بی انگیزشی، تفاوت معناداری بین دو جنس دیده نشد. این طور بیان شده است که در بین دانشجویان برخوردار از انگیزش تحصیلی، جنسیت تاثیر تعدیل کننده (به نفع دختران) دارد، اما بین دانشجویان بی انگیزه، این تاثیر را ندارد. برای بررسی رابطه بین انگیزش تحصیلی با پیشرفت تحصیلی از تحلیل رگرسیون لجستیک چندگانه^[۷۲] استفاده شد و نتایج یافته ها نشان داد که سطح انگیزش تحصیلی با پیشرفت تحصیلی ارتباط معناداری دارد (۰۵/۰>P). همچنین مشخص شد که انگیزش درونی بیشترین تاثیر و بی انگیزشی فاقد تاثیر معنادار بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان بوده است. رابطه بین انگیزش درونی با پیشرفت تحصیلی، در بین دختران قوی تر از پسران (۴۸/۰ در برابر ۴۱/۰) بود، در حالیکه، رابطه بین انگیزش بیرونی با پیشرفت تحصیلی در بین پسران قوی تر از دختران (۳۰/۰ در برابر ۰۴/۰) بود.
به طور کلی؛ نتایج این مطالعه نشان داد که میزان پیشرفت تحصیلی دختران بیشتر از پسران می باشد و در بین دختران، انگیزش درونی با عملکرد تحصیلی، رابطه قوی تری دارد در حالیکه در پسران، رابطه انگیزش بیرونی با پیشرفت تحصیلی قوی تر است (۵۴).
با توجه به اهمیت آموزش مهارت حل مسئله و تاثیر آن بر ابعاد مختلف زندگی و سازگاری با نقش های جدید در میان دانشجویان پرستاری، شهبازی و همکاران (۱۳۹۰) مطالعه ای با هدف تعیین تاثیر آموزش مهارت حل مسئله بر میزان تحمل استرس در دانشجویان پرستاری شیراز انجام دادند. این پژوهش، یک مطالعه ی نیمه تجربی دو گروهی با طرح پیش آزمون – پس آزمون بود که در آن ۴۳ نفر از دانشجویان سال چهارم (ترم ۷) کارشناسی دانشکده ی پرستاری و مامایی حضرت فاطمه در دانشگاه علوم پزشکی شیراز مورد مطالعه قرار گرفتند. شیوه ی نمونه گیری، مبتنی بر هدف و حجم نمونه با کل جمعیت برابر بود. ابزارهای مورد استفاده در این مطالعه، پرسشنامه های اطلاعات فردی و هوش هیجانی بار- آن^[۷۳] (برای تعیین میزان تحمل استرس) بود. پرسشنامه هوش هیجانی بار-آن، دارای ۱۳۳ سوال و ۱۵ خرده مقیاس می باشد که تحمل استرس نیز یکی از این خرده مقیاس ها می باشد. دانشجویان پس از تکمیل پرسشنامه ها، به طور تصادفی به دو گروه آزمون و شاهد تقسیم شدند. جهت کنترل انتقال اطلاعات بین دانشجویان گروه های آزمون و شاهد، از لیست تقسیم بندی دانشجویان برای کارآموزی ها که در ابتدای ترم تحصیلی توسط آموزش دانشکده ارائه شده بود، استفاده شد و بر این اساس، گروه های با شماره ی فرد، گروه آزمون (۲۰ نفر) و گروه های با شماره ی زوج، گروه شاهد (۲۳ نفر) را تشکیل دادند و بدین ترتیب کمتر با هم در تماس بودند.
دوره ی آموزش مهارت حل مسئله در ۶ جلسه ی ۲ ساعته در طول ۶ هفته، با حضور گروه آزمون و با بهره گرفتن از شیوه های بحث گروهی، بارش افکار^[۷۴] و با بهره گیری از الگوی حل مسئله ی اجتماعی زوریلا و گلدفراید^[۷۵] برگزار گردید. مراحل این الگو عبارت از جهت گیری کلی، تعریف و صورت بندی مسئله، تولید راه حل های بدیل، تصمیم گیری، اجرای راه حل و بازبینی بود. بلافاصله پس از پایان برگزاری کلاس ها و ۲ ماه پس از آن، مجدداً آزمون هوش هیجانی بار- آن (بخش تحمل استرس) توسط دانشجویان گروه آزمون و شاهد، تکمیل گردید. داده ها با بهره گرفتن از آزمون های آماری من ویتنی^[۷۶]، آنالیز واریانس مشاهدات تکرار، تی زوج^[۷۷]، تی مستقل و کای اسکوار^[۷۸] تجزیه و تحلیل گردیدند.

د) مسئولیت و پاسخ‌دهی:
۱ – آمادگی برای پاسخگویی به سوالات مشتریان

۲ – نگهداری مشتریان به صورت مطلع در هنگامی که خدمات انجام می شوند
۳ – ارائه سریع خدمات به مشتریان
۴ – خواستارمند بودن درجهت کمک به مشتریان.
ه) همدلی:
۱ – راحت بودن ساعات کاری اداری و تجاری
۲ – توجه منحصر به فرد به مشتریان
۳ – کارکنانی که نیازهای مشتریان را بفهمند
۴ – مدنظر قراردادن بهترین علاقه های مشتریان
۵ – کارکنانی که با مشتری به صورت مشتاقانه مواجه شوند(سلطانی و دیگران، ۱۳۸۶، ص۴۶)
۲-۱-۷- اندازه گیری کیفیت خدمات
از طریق شناسایی شاخصهای اهم کیفیت در نظر مشتریان ، نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی و از آن در تصمیمات استراتژیک و برنامه ریزی های رقابتی خود استفاده نمایند . به علاوه تعیین سطوح اهمیت هر یک از شاخصهای کیفی از منظر مشتریان ، بعلاوه تعیین سطوح اهمیت هر یک از شاخص های کیفی از منظر مشتریان ، این امکان را به شرکتها خواهد داد تا منابع خود را بگونه موثرتری مصروف دارند. به منظور دستیابی به شاخصهای اصلی کیفیت و اندازه گیری کیفیت خدمات در صنایع خدماتی ، مدلهای زیادی ارائه شده است اما جامعترین مدلی که به طور چشمگیری مورد استفاده قرار گرفته است ، مدلی است که توسط پاراسارامون و همکارانش بنام سروکوال نامگذاری شده و تاکنون در صنایع خدماتی بسیاری همچون ؛ بانکداری ، بیمه ، کتابداری ، مبادلات اطلاعاتی رایانه ای ، بهداشت و درمان ، حمل و نقل ، هتل داری و بسیاری دیگر مورد استفاده قرار گرفته است . در مدل سروکوال ، کیفیت خدمات برابر شکاف میان انتظارات و ادراکات مشتریان از خدمات را معادل رضایتمندی مشتری می داند. کرونیت و تیلور ( ۱۹۹۲) انتقادات خود را در مورد روش پاراسارامون و همکارانش در مجله بازاریابی به چاپ رساندند آنها در جمله ساده ای اظهار کردند که که مفهوم سازی و عملیاتی سازی سروکوال مناسب نیست . آنها علت خود را نیز به شرح زیر بیان کردند :
« سروکوال رضایتمندی و نگرش را در هم کرده است . »
کرونین و تیلور در ادامه پس از نقد سروکوال روشی پیشنهاد کردند که بر مقیاس مبتنی بر عملکرد استوار بود و آن را سروپرف نامیدند و اظهار می دارند که مدل آنها از سروکوال کاراتر است. نتایج مطالعات آنها اظهار میکرد که کیفیت خدمات یک پیشایند مورد نیاز به منظور دست یابی به رضایتمندی مشتری است و رضایتمندی مشتری بیشتر از کیفیت خدمات بر قصد خرید او تاثیر گذار است . آنها نیز مانند سایرین اشاره کردند که مقیاسهایی که کیفیت خدمات را تعریف می کند می تواند بر مبنای نوع صنعت کاملا متفاوت باشد . علاوه بر اینها آنها مخالفت خود را با پنج بعد پاراسامون و همکارانش ابراز داشته و حتی بحث کردند که ۲۲ آیتم موجود در پرسشنامه سروکوال نیز تک بعدی است . در واقع کرونین و تیلور تنها عملکرد را مبنای اندازه گیری کیفیت می دانستند .در سال ۱۹۹۴ نیز پاراسامون روابط علی میان کیفیت خدمات و رضایتمندی مشتری را استخراج کرد و ایرادات وارده بر متودولوژی ، مفهوم سازی ، تحلیل مدل و …. را پاسخ گفت. مدل سروکوال و سروپرف برای اندازه گیری کیفیت خدمات بترتیب در سالهای ۱۹۸۵ و ۱۹۹۲ مطرح شده است . آنچه مسلم است این که هر دو روش یک کار را انجام می دهند و آن را اندازه گیری کیفیت خدمات است . متناسب بودن هر یک از این دو روش به نوع صنعت و موقعیتی که آن قرار داریم بر می گردد و به راحتی نمیتوان یکی از این دو روش را برای هر موقعیتی ترجیح داد . تحقیقاتی که تاکنون انجام شده تناسب هر یک را برای موقعیتهای خاصی اظهار کرده اند . مهمترین موضوع آن است که این دو روش با تکیه بر ابعاد خدمات ، کار خود را شروع می کنند و باید بدانیم که در هر نوع خدمات چه ابعاد خاصی بیشتر مورد تاکید است(فیضی، ۱۳۹۰، ص۵۸) .
۲-۱-۸- ابعاد کیفیت مواجهه خدمت
دررویکرد ابعادی به کیفیت مواجهه خدمت از معیارهای عینی برای ارزیابی آن استفاده می شود . زیرا فرض بر این است که مشتریان و کارکنان از معیار های معینی برای انجام این ارزیابی استفاده می کنند . چاندون و همکاران، ارزیابی دوگانه ای را در مورد کیفیت مواجهه خدمت ارائه دادند که شامل ارتباط مستقیم و تشریفات است . وینستد نیز معیاری سه بعدی برای ارزیابی کیفیت مواجهه خدمت ارائه کرده که شامل توجه ، نزاکت و توافق است . راجپود نیز ابعاد هفت گانه ای را برای سنجش کیفیت مواجهه خدمت ارائه داده است که عبارتند از : ملموس بودن ، قالیت اعتماد ، تضمین ، صداقت ، شخصی سازی ، رسمیت و پاسخگویی . کیلور و همکاران ، در مطالعه ارائه خدمت در سطح چند کشور ، کیفیت مواجهه خدمت را به عنوان کیفیت کالاهای فیزیکی ، کیفیت خدمت ، فرار از خدمت و مقاصد رفتاری مورد سنجش قرار داده اند . در مطالعه دیگری جایاواردهنا و همکاران ابعاد کیفیت مواجهه خدمت را شامل : حرفه ای بودن کارکنان ، صمیمیت کارکنان با مشتریان ، نزاکت کارکنان و شایستگی آنان می دانند . آنچه از این بررسی مشخص می شود این است که بیشتر تحقیقات انجام شده در حوزه مصرفی انجام شده و فقط چهار تحقیق در زمینه تجاری انجام شده است : راجپوت و همکاران ، چاندون و همکاران ، وینستد و همکاران و چاناکا و همکاران(حاج کریمی و دیگران، ۱۳۸۸، ص۳۴).
۲-۱-۹- مدل سروکوال
سروکوال یکی از مشهورترین روش های اندازه گیری کیفیت خدمات بوده که در سال ۱۹۸۵ توسط پاراسامون ، بری و زیتامل بوجود آمد . پاراسامون و همکارانش در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که مشتریان کیفیت خدمات را از طریق مقایسه عملکرد خدمات ( ادراک ) با آنچه که آنها فکر میکنند واقعا باید باشد ( انتظار ) ارزیابی می کنند . مبنای مدل سروکوال اندازه گیری رضایتمندی مشتری است که از محاسبه این شکاف حاصل می شود . انتظارات مشتری شامل آن چیزهایی است که او واقعا می خواهد و برای وی مطلوب است . درک او نیز چیزی است که واقعا میخواهد و برای وی مطلوب است . درک او نیز چیزی است که واقعا دریافت می کند . باید توجه داشت که انتظار مشتری و خواسته هایش پیش از مواجهه با بنگاه شکل می گیرد و مربوط به اطلاعاتی است که وی از اطراف جمع آوری می کند . ولی درک وی از خدمات دقیقا در لحظه ای شکل می گیرد که وی خدمات را دریافت می کند و بعدا نیز به تفسیر این درک می پردازد . پس می توان نتیجه گرفت که بهترین اندازه گیری کیفیت کیفیت در هنگام ارائه خدمت به مشتری باید انجام شود(فیضی، ۱۳۹۰، ص۵۹) .
۲-۱-۱۰- مدلSERVQUAL وشکافهای کیفیت خدمات
در فن کیفیت خدمات مقدماتی چند شکاف وجود دارد که عبارتند از:
شکاف ۱ – تفاوت بین ادراکات مدیریت از آنچه مشتریان انتظار دارند و انتظارات واقعی مشتریان.
شکاف ۲ – تفاوت بین ادراکات مدیریت و مشخصات کیفیت خدمات (استانداردهای کیفیت خدمات)
شکاف۳ – تفاوت بین مشخصات کیفیت خدمت و ارائه خدمت واقعی؛ آیا استانداردها به طور مداوم رعایت شده‌اند؟
شکاف ۴ – تفاوت بین ارائه خدمت و آنچه که در خارج از سازمان موردنظر است؛ آیا به تعهدات به صورت مداوم عمل شده است؟
شکاف ۵ – تفاوت بین آنچه که مشتریان از یک خدمت انتظار دارند و آنچه را که عملا دریافت می کنند( (سلطانی و دیگران، ۱۳۸۶، ص۴۶)
۲-۱-۱۱- فن کیفیت خدمات اصلاح شده
برخی از محققان همچون اسکات در سال ۲۰۰۳ و همچنین برخی از صاحبنظران مثل سورشکاندر و راجندران و کاملانبان در سال ۲۰۰۱ معتقد بودند که فن کیفیت خدمات مقدماتی، ایراداتی دارد که مهمترین این ایرادات، مربوط به موضوع است که پنج بعد موجود در فن کیفیت خدمات مقدماتی، تمامی موارد موردنیاز جهت دستیابی به کیفیت را شامل نمی شود. بنابراین آنها با ایجاد تغییراتی در ابعاد ذکر شده در فن کیفیت خدمات مقدماتی، یک زمینه جدید به نام فن کیفیت خدمات تجدیدنظر شده را فراهم کردند. البته آنان در این کار، فوق‌العاده متأثر از فن کیفیت خدمات ابتدایی بوده اند. در این فن، همانند فن پیشین، پنج بعد اساسی مدنظر قرار می گیرد. اما این پنج بعد تا حدودی متفاوت از پنج بعد مذکور در فن کیفیت خدمات مقدماتی است. همچنین سوالاتی که در این فن به کار گرفته می شود، شامل ۴۱ سوال است که در مقایسه با فن قبلی، افزایش سوالات را شامل می شود (سلطانی و دیگران، ۱۳۸۶، ص۴۶).
بخش دوم
رضایت مشتری
۲-۲-۱- مقدمه
رضایت مشتری یک عامل کلیدی درشکل گیری تمایل خرید آتی مشتریان به شمارمی رود. همچنین مشتریان راضی به احتمال از تجربه خوبشان نزد دیگران صحبت خواهندکرد. این امربه ویژه درفرهنگهای شرقی که زندگی اجتماعی به گونه ای شکل یافته است که ارتباطات اجتماعی با دیگر افراد جامعه رابهبود بخشد، ازاهمیت بیشتری برخوردار است. اگرچه رضایت را نیز تفاوت بین انتظاروعملکردتعریف کرده اند، با این حال تفاوتهایی بین کیفیت و رضایت وجود دارد. ازآن جمله پاراسورمان و همکارانش میگویند که رضایت یک تصمیم پس ازتجربه است درحالیکه کیفیت اینگونه نیست وازطرفی درادبیات رضایت انتظارات از جنس «خواهد» درحالیکه درادبیات کیفیت خدمات، انتظارات ازجنس«بایستی »است(حقیقی وهمکاران،۱۳۸۲،ص۵۷).
۲-۲-۲- تعریف رضایت مندی مشتری
رضایت مشتری، ارزیابی مشتری پس از خرید یک خدمت است، که از تجربه مصرف حاصل شده است. رضایت مشتری را می توان به عنوان بنیان نهایی در بازاریابی مدرن تلقی کرد، به طوریکه موفقیت بنگاه در گرو شناسایی و ارضای رضایت بخش نیازها و خواسته های مشتری برتر از رقباست(رنجبریان وهمکاران، ۱۳۸۸،ص۶۵).
دستیابی به رضایت مشتری یکی از اهداف اولیه ی بازاریابان است. بدون کسب رضایت مشتری، کسب وفاداری او امکان پذیر نیست. رضایت مشتری نشانه ی کیفیت تصمیمات بازاریابی است. در تبیین رضایت، سه شرط لازم است: اول اینکه انتظارات باید شکل گیرد. تشکیل ارزیابی ها شرط دوم است و شرط سوم این است که انتظارات و ارزیابی ها اجازه می دهند تا مقایسه مستقیم صورت گیرد(بامداد و همکاران، ۱۳۸۷، ص۴۱) .
رضایت همان واکنش حاصل از کامیابی مصرف کننده است. رضایت قضاوتی است درباره ویژگی یک محصول یا خدمت، یا خود محصول یا خدمت، زمانی که در سطح مطلوبی از کامیابی مصرف ایجاد می شود و سطوح بالاتر یا پایین تر از سطح مطلوبیت را شامل می گردد. رضایت مندی مشتری درجه ای از عملکرد واقعی یک شرکت است که انتظارات مشتری را برآورده می کند. هرچه کیفیت درک شده توسط مشتری بتواند انتظارات مشتری را تامین نماید مشتری احساس رضایت بیشتری خواهد نمود و احتمالا خرید خود را تکرار خواهد کرد.رضایت مشتری از یک خدمت را می توان از طریق مقایسه انتظارات او از خدمات با برداشت او از خدمات ارائه شده تعریف نمود. اگر خدمات ارائه شده از حد انتظارات مشتری فراتر باشد، آن خدمات فرح بخش و فوق العاده قلمداد می شود. وقتی انتظارات مشتری از خدمات با برداشت های او از خدمات ارائه شده منطبق شود کیفیت خدمات ارائه شده رضایت بخش است.رضایتمندی مشتری قضاوتی است درباره پیش داوری او و درکی که وی از کیفیت کالا و خدمت دریافتی دارد. به عبارت دیگر رضایتمندی مشتری وابسته به کیفیت کالا و خدمت ارائه شده دارد. مشتری از کیفیت کالا و خدمتی که قصد دریافت آن را دارد، ذهنیتی برای خود متصور است. وی پس از دریافت کالا یا خدمت و منتفع شدن از آن، ادراکات خود را با ذهنیاترا پوشش دهند، عدم رضایتمندی و در حالت عکس، رضایتمندی فرایر از حد انتظار خواهد بود(نورالنسادوهمکاران، ۱۳۸۷،ص۵۰).
جمال و ناصر رضایت مندی مشتری را به عنوان احساس یا نگرش یک مشتری نسبت به یک محصول یا خدمت بعد از استفاده آن تعریف می کنند. طبق تعریف الیور « رضایت پاسخ تحقق و کامیابی مصرف کننده است . قضاوتی است در مورد اینکه آیا ویژگی یک محصول یا خدمت یا خود محصول یا خدمت، یک سطح لذت بخش از تحقق کامیابی مربوط به مصرف را فراهم کرده است یا خیر و شامل سطوح مافوق تحقق یا مادون تحقق می شود. » بلانچاردو گالووی^[۱]معتقدند: « رضایت مشتری در نتیجه ادراک مشتری طی یک معامله یا رابطه ارزشی است به طوریکه قیمت مساوی است با نسبت کیفیت خدمات انجام شده به قیمت و هزینه های مشترک »)(کاظمی وهمکاران،۱۳۸۸،ص۹۲).
۲-۲-۳- اهمیت رضایتمندی مشتری
امروزه یکی ازاهداف اصلی سازمانها، دستیابی به رضایتمندی مشتری می باشد، زیرابین کیفیت کالا،رضایت مشتری وسودآوری ارتباط قوی وآشکاری حاکم است. مشتریان راضی به احتمال زیادبه سوی شرکتهای موردقبول خود بازخواهندگشت درحالیکه مشتریان ناراضی به احتمال قوی درآینده به سراغ دیگر تامین کنندگان خواهندرفت، لذاکلید حفظ وبقای هرسازمانی حفظ مشتریان راضی می باشد(موسوی شاهرودی وهمکاران، ۱۳۸۷،ص۴۴).
رضایت مشتری به عنوان یک عامل کلیدی در شکل گیری تمایل خرید آنی مشتریان به شمار می رود. همچنین مشتریان راضی به احتمال زیاد از تجربه خوبشان نزد دیگرانصحبت خواهند کرد. این امر به ویژه در فرهنگ های شرقی که زندگی اجتماعی به گونه ای شکل یافته است که ارتباطات اجتماعی با دیگر افراد جامعه را بهبود بخشد، از اهمیت بیشتری برخوردار است.مشتریان همچنین تجارب خود را به دیگران انتقال می دهند. تحقیقات نشان می دهد ۹۶% از مشتریان در رابطه با رفتار بد و کیفیت بد محصولات و خدمات شکایت می کنند و اینکه ۹۰% این مشتریان ناراضی، بر نمی گردند( خرید خود را تکرار نمی کنند ) و هر کدام از این مشتریان ناراضی، ناراحتی خود را حداقل به ۹ نفر می گویند. حفظ مشتریان فعلی علاوه بر اینکه هزینه کمتری نسبت به جذب مشتریان جدید دارد، می تواند بهترین تبلیغ و بازاریابی برای مشتریان جدید نیز باشد و حفظ مشتریان فعلی ممکن نیست مگر با راضی نمودن او. مشتری فعلی هزینه های بازاریابی و آموزش کمتری نسبت به مشتریان جدید داشته و بخشی از فعالیت های تبلیغ و آموزش مشتری جدید را نیز عهده دارد و از این طریق سبب کاهش هزینه ها و به تبع آن، سودآوری برای سازمان خواهد بود.مشتریان را باید دلیل وجود سازمان به حساب آورد. آنها هدف ایجاد و بهبود تولیدات هستند. تولید محصولات یا خدماتی که نیازها و انتظارات مشتریان را بر آورده نمی کنند باید در زمره ضایعات سازمانی به حساب آورد. بنابراین رضایت مشتریان باید هدف و نیروی محرکه بهبود سازمانی به شمار آید(نورالنساوهمکاران، ۱۳۸۷،ص۵۰).
میزان رضایتمندی مشتری، موفقیت یاشکست فعالیتهای سازمان را تعیین میکند. بنابراین آگاهی ازاینکه مشتریان تا چه حد از خدمات راضی هستند، اهمیت خاصی داردکه عبارتنداز:

 

• • پی بردن به جایگاه وموقعیت شرکت درمقایسه با رقبا

 

• • تعیین سطح رضایتمندی مشتری وانجام دادن اقدامات اصلاحی

 

• • تصمیم گیری به هنگام، باحمایت از جبران خدمات کارکنان

 

• • افزایش ارتباط فی ما بین سازمانها ومشتریان وپی بردن به نیازهای اساسی آنان در جستجوی شکایت کنندگان(موسوی شاهرودی وهمکاران، ۱۳۸۷،ص۴۴).

 

رضایتمندی به عنوان یک فرایند یا خروجی دو تعبیر اساسی از رضایتمندی در ادبیات وجود دارد: رضایتمندی به عنوان فرایند و رضایتمندی به عنوان خروجی. وقتی رضایتمندی به عنوان ک فرایند در نظر گرفته می شود، مشخصه اصلی آن تخصیص زمان است. این زمان می تواند برای کالا و خدمات مختلف، متفاوت باشد. در طول این زمان می توان یک مشتری را راضی یا حتی ناراضی نمود. زیرا یکی از ویژگی های یک فرایند، ارزیابی و بهبود مستمر است و مس تواند جزئی از یک سیستم تلقی شود که دارای ورودی خروجی است و منبعی را به خود تخصیص می دهد و برای ایجاد بهبود در آن می توان ورودی ها و فرایند را تحت تاثیر قرار داد و خروجی مورد نظر را بدست آورد. ولی وقتی رضایتمندی به عنوان یک خروجی در نظر گرفته شود، نمی توان برای آن زمان تخصیص داد، زیرا در یک زمان خاص به فعالیت رسیده و رخ می دهد و این زمان تداومی ندارد تا بتوان نتیجه را تحت تاثیر قرار داد(نورالنسادوهمکاران، ۱۳۸۷،ص۵۱).
طبق پژوهش های موسسه تارپ، ۹۰ درصد مشتریان ناراضی شکایت نمی کنند بلکه سازمان را در لیست سیاه قرار می دهند. این موسسه در نتایج تحقیقات خود عنوان می کند که ۷۰ درصد از مشتریان تمایل دارند از رقبا خرید کنند یا با آنها رابطه بر قرار نمایند. همچنین یک تحقیق نشان می دهد که مشتریان کاملا راضی در مقابل مشتریان فقط راضی، ۴۲ درصد بیشتر به وفاداری گرایش نشان می دهند. تحقیق دیگری توسط AT&T نشان می دهد ۷۰ درصد مشتریانی که عنوان می کردند از محصول مشتریانی که عنوان می کردند از محصول یا خدمت مربوطه راضی هستند، هنوز مشتاق این هستند که در فرصتی مناسب خریدهای خود را از رقبا انجام دهند. طبق گزارش گروه مشاورین بوستون، جذب یک مشتری جدید بین ۵ تا ۱۰ برابر پر خرج تر از تکرار معامله با مشتری فعلی است. بر همین اساس هزینه های فروش به مشتریان موجود از طریق وب ۸/۶ دلار در مقابل ۳۴ دلار برای جذب یک مشتری جدید از طریق وب می باشد. پس باید به این نکته پی برد که رضایتمندی و یا نارضایتی مشتری تنها حاصل و نتیجه ارزیابی وی از خرید و مصرف گذشته می باشد (محمدنیا، ۱۳۸۸، ص۵۸).
۲-۲-۴- نقش اندازه گیری رضایتمندی مشتری
رضایتمندی مشتری یکی از اهداف اساسی هر سازمانی است و مشتریان رضایتمند از عوامل کلیدی موفقیت سازمان به شمار می روند. بنابراین سازمان ها در تلاش هستند تا سطح رضایتمندی مشتریان را پیش از پیش افزایش دهند. به منظور مشخص کردن سطح رضایتمندی مشتری استفاده می شود. هدف از سنجش رضایتمندی مشتری به دست آوردن بازخوری از عملکرد شرکت به نحوی که روابط بلند مدت با مشتریان مد نظر باشد، است. اگر شرکت بخواهد مشتریانی کاملا رضایتمند داشته باشد باید سطح رضایتمندی به طور مداوم سنجیده شود و سعی گردد تا دلایل نارضایتی احتمالی مشتریان شناسایی شود.اندازه گیری رضایتمندی مشتریان دو نقش را ایفا می کند، فراهم کردن اطلاعات و توانمند سازی ارتباط با مشتریان. شاید دلیل اصلی صرف زمان برای اندازه گیری رضایتمندی مشتری عبارتست از جمع آوری اطلاعات، هم درباره آنچه مشتریان درباره متفاوت بودن نیازهایشان می گویند و هم برای ارزیابی آنکه یک سازمان به چه اندازه نیازهای مشتریان را بر آورده می کنند. اما دلیل دوم که در خدمت اهمیت آن کمتر از دلیل اول نیست عبارتست از مطالعه مشتریان؛ یافتن نیازهای آنها، خوشی ها، ناخوشی ها و به طور خلاصه بهتر بودن(نورالنسادوهمکاران، ۱۳۸۷،صص۵۱).
سنجش رضایت مشتری یک احساس موفقیت و نایل شدن به هدف برای همه کارمندان درگیر در مراحل فرایند خدمت رسانی به مشتریان ایجاد می کند، به این ترتیب سنجش رضایت، موجب نایل شدن افراد به سطوح بالاتر بهره وری می شود. رضایت مشتری باید به تعدادی از پارامترهای قابل سنجش تبدیل می شود که مردم بتوانند آنها را درک کرده و تحت تاثیر قرار بگیرند.در نهایت، اندازه گیری رضایت مشتری از جمله اقدامات داخلی محسوب می شود که نمود جهت گیری سازمان به سمت کیفیت می باشد(نوری وهمکاران،۱۳۹۰، ص۲۰۶) .
۲-۲-۵- منافع اندازه گیری رضایتمندی مشتری
اندازه گیری رضایتمندی مشتری منافع بسیاری برای سازمان دارد که عمده ترین آنها عبارتند از:

 

1. 1. نتایج اندازه گیری رضایتمندی مشتری می تواند برای یافتن نقاط قوت و ضعف مهم در عرضه محصول یا خدمت و تمرکز کاراتر تلاش ها بر بهبود این مسائل مورد استفاده قرار گیرد.

 

1. بسته به زمینه صنعت، نتایج اندازه گیری رضایتمندی مشتری ممکن است برای تخمین درجه وفاداری مشتری به کار رود که برای درآمد های بلند مدت ضروری است.

پایایی ابزار تحقیق با این امر سروکار دارد که ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست میدهد. یکی از روش های محاسبه قابلیت پایایی، ضریب آلفای کرونباخ^[۴۵] می‌باشد که برای محاسبه آن ابتدا باید واریانس نمرات هر سؤال پرسشنامه و واریانس کل آزمون را محاسبه کرد و سپس با بهره گرفتن از فرمول زیر مقدار ضریب آن را محاسبه نمود.

 = ضریب آلفای کرونباخ

k= تعداد سؤال های پرسشنامه
 = واریانس مربوط به سوال i ام
 = واریانس کل آزمون
در این تحقیق مقدار آلفای کرونباخ پرسشنامه های الف و ب به ترتیب ۸۷/۰ و ۷۹/۰ شده است که چون مقدار آن بیشتر از ۷/۰ میباشد نشان دهنده پایایی بالای پرسشنامه ها میباشد. همچنین آلفای کرونباخ هر کدام از متغیرها نیز به تفکیک محاسبه شد که در نگاره شماره ۳-۲ آمده است.

 

جدول ۳-۱ آلفای کرونباخ هر متغیر
متغیرها	آلفای کرونباخ بدست آمده
آگاهی مدیران از برنامه ریزی	۸۷/۰
آگاهی مدیران از سازماندهی	۸۱/۰
آگاهی مدیران از بسیج امکانات	۷۵/۰
آگاهی مدیران از نظارت و کنترل	۷۱/۰
آگاهی مدیران از هدایت و رهبری	۸۴/۰
تعیین نحوه تصمیم گیری مدیران	۷۹/۰

روش های تجزیه وتحلیل اطلاعات
در این پژوهش از روش های آماری زیر استفاده گردید :
از آزمون اطمینان ۹۵ % برای تعیین سطح معنی دار ۵ % وآزمون t برای مقایسه دوبه دویی عوامل وهمچنین آزمون HSD (توکی )برای بررسی تفاوت میان متغییر ها در چند جامعه آماری (سطوح مختلف تحصیلی )، وبرای تعیین همبستگی وعدم همبستگی ازآزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است ، ضمنا از جداول توزیع فراوانی مطلق ودرصد فراوانی نسبی ونمودارها جهت مقایسه اطلاعات جمع آوری شده استفاده گردید .
خلاصه
در این فصل روش تحقیقی که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفت توضیح وعلت استفاده از این روش توضیح داده شد .سپس جامعه آماری معرفی وروش نمونه گیری مربوط به این جامعه تشریح شدودر همین جا اضافه گردید که بعلت ماهیت وموضوع پژوهش ونوع سوالات پرسشنامه ها، الزاما از مدیران در سطح سه مقطع (ابتدایی- راهنمایی- متوسطه) بعنوان آزمودنی برای پرسشنامه الف واز کارکنان مدارس برای پرسشنامه ب استفاده شد که صلاحیت پاسخگویی داشته وبه امور مدیریتی مدارس وقوف داشته اند .
در خصوص روائی پرسشنامه ها از نظرات اساتید واعضاء هیات علمی دانشگاه آزاد واحد سیرجان بهره گرفته شد وبا استفاده از روش زیگما شمارشی روائی آنها تعیین گردید وبرای پایایی آنهااز دو روش آزمون مجدد وضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که در نتیجه مشخص شد که پرسشنامه هااز روائی واعتباربالایی برخوردارند(جدول ۳-۱) ودر نهایت با استفاده ازنظرات اساتیدراهنماومشاور، روش های تجزیه وتحلیل اطلاعات وآزمونهای آماری استفاده شده مطرح گردید .

صفی الدین به سبب کثرت ریاضت و مخصوصا به جهت افراط در روزه و اجتناب از خوردن غذای حیوانی، در اواخر عمر تدریجا ضعیف و مکرر بیمار شد. در پایان عمر تقریبا به کلی از غذا افتاده بود و جز غذاهای ساده غیر حیوانی و آب قند، چیزی از گلویش پایین نمی‌رفت. با این حال، تا ممکن بود در ادای وظایف شرعی اهتمام داشت. به علاوه خانقاه او محل اطعام فقرا و پناه ضعفا و مسکینان بود و همین نکته دستگاه او و اخلافش را همچنان محل محتاجان و درویشان می‌داشت. در مرض موت هم، محافظت سفره و خدمت ضعفا را با تاکید تمام، سفارش می‌کرد. در آخرین روزهای بیماری، در اثر ضعف شدید، تقریبا از سخن گفتن هم بازماند. فقط آهسته قرآن می‌خواند و آخرین سخنش این بود: صلو علیه و سلموا تسلیما. روز دوشنبه دوازهم محرم سنه ۷۳۵ قمری، بعد از نماز صبح، در سن هشتاد و پنج سالگی وفات یافت و روز بعد به وقت نماز ظهر، در مجاورت خلوت خانقاه خویش دفن شد. هنگام وفات وی، پسرش شیخ صدرالدین موسی، در مسافرت بود و زن شیخ هم که در ایام بیماری از شیخ مراقبت می‌کرد، چند هفته بعد از شوهر وفات یافت^[۹].
بیشتر مورخان، اجداد وی را سنی شافعی مذهب و هاشمی تبار مهاجر از حجاز به کردستان ایران دانسته اند^[۱۰]. زرین‌کوب در کتاب مشهورش جستجو در تصوف ایران با استناد به منابع تاریخی متعدد و گوناگون، وی را سنی مذهب می‌داند^[۱۱]. مذهب شیخ صفی الدین تسنن و شافعی مذهب بود و با آنکه بعضی اقوال و اشعار منقول از او، از اتکا بر محبت و مهر علی حاکی است، این محبت علی با تسنن وی که در تاریخها از جمله حتی در احسن التواریخ بدان اشارت هست، مغایرت ندارد. در مکتوبی هم که عبیدالله خان ازبک به شاه طهماسب صفوی سال ۹۳۶ هجری می‌نویسد، گفته می‌شود که پدر کلان شما، جناب مرحوم شیخ صفی مردی عزیز اهل سنت و جماعت بوده‌است^[۱۲].
خاندان صفوی احتمالا از شیخ جنید به بعد ادعای سیاست کردند و خود را از اولاد حضرت علی (ع) برآوردند. منابع مختلفی در دست داریم که روشن میشود از زمان شیخ جنید و شیخ حیدر اکثریت ایرانیان مذهب سنی داشتند^[۱۳].
۲-۲- عناصر تشکیل دهنده
عناصر تشکیل دهنده دولت صفوی ترکان آناطولی بودند و این عناصر به هیچ وجه مناسبتی با ترکان آق قویونلوها نداشته اند و از ترکان مرکز و جنوب آناطولی بودند که با اسم قزلباش و با معتقدات شیعی از عناصر تشکیل دهنده دولت صفوی به شمار می رفتند^[۱۴]. اساس تشکیل دولت صفوی با الهام از آق قویونلوها نهاده شده و در بسیاری از مسایل از جغتایی ها استفاده کرده اند^[۱۵]. مثلا تقویم دوازده حیوانی ترکان و مخصوصا در تشکیلات نظامی یعنی اصلاحات : قورچیان . اون باشی . یوز باشی . مین باشی . و بسیاری از این اصلاحات را از جغتای گرفتند و اگر رواج ادبیات جغتایی را در زمان صفویان بر این امر اضافه کرد و دولت صفوی را احیا کننده امپراطوری ایلخانان بدانیم سخنی به گذاف نگفته ایم به طوری که میدانیم هیچ سند و نوشته ای هیچ سند و نوشته ای به زبان ترکی از دیوان سلجوقیان ایران در دست نیست در دوران شاه اسماعیل شاهد مکاتب بسیاری به زبان ترکی در دیوان رسایل صفوی هستیم^[۱۶].
ترکان ایران زمان صفویه نسبت به گذشته با تراکم بسیار زیاد جمعیت در یک منطقه سکونت گزیدند علت این امر تشکیل دولت صفوی و مهاجرت دسته جمعی ترکان از آسیای صغیر به ایران می باشد که این مهاجرت بیش از یک قرن طول کشید حتی تا اوایل قرن هجده میلادی نیز ما اسناد و مدارکی از مهاجرت این قبایل به ایران در دست داریم^[۱۷].
مهاجرت ترکان آناطولی با حمله حاکم مغول دیار بکر به ­نام علی پاشا در سال ۱۳۳۶ م. آغاز می­گردد. در زمان سلطنت شیخ حسن جلایری والی کل آناطولی جمعیت زیادی از ترک و مغول از جمله شیخ حسن چوپانی و امیر تاش از آناطولی مرکزی به ایران صورت گرفت تا قرن ۱۵م. این مهاجرت ها ادامه داشت تا اینکه قراقویونلوها و آق وقویونلوها نیز به ایران مهاجرت کردند^[۱۸].
یکی از مهمترین عوامل وابستگی ترکان آناطولی به طریقت صفوی شیخ جنید بود. شیخ جنید برای زیارت مقبره اجدادی به اردبیل بازگشت اما اکثر مریدانش که در بیرون شهر خیمه زده بودند موجب ترس و توهم جهانشاه قراقیونلو و عموی خود شیخ جعفر شدند و چون شیخ جنید بر سر مقام شیخی عموی خود شیخ جعفر و جهانشاه را بر ضد خویش متحد می­دید به مجادله بر خواست ولی به علت عدم موفقیت مجبور به ترک اردبیل گردید و به آناطولی رفت و به ازون حسن سر کرده آق قویونلوها پیوست. ازون حسن خواهر خود خدیجه بیگم را به عقد شیخ جنید درآورد و به او اجازه داد تا در قلمرو آق قویونلوها از جانب خود خلفایی برای نشر دعوت و تعلیم طریقت صفوی گسیل دارد^[۱۹]. شیخ جنید به قصد جهاد با کفار چرکس عازم قفقاز شد، در این میان با شیرون شاه وارد جنگ شد و کشته شد. یک ماه بعد از مرگ وی پسرش شیخ حیدر به دنیا آمد و در دامان دایی خود ازون حسن رشد و پرورش یافت. به دنبال کشته شدن جهانشاه به دست ازون حسن در کنار این فاتح جدید آذربایجان و تحت حمایت او وارد اردبیل شد در حالی که سن وی هنوز به ده سال نرسیده بود. بر وفق سنت معمول پیروان خویش به تشویق تایید آنها پبه عنوان مرشد کامل و صوفی اعظم امور بقعه و خانقاه صفوی را شیخ جعفر تحویل گرفت. اوزون حسن دختر خود مارتا را به عقد شیخ حیدرخواهرزاده محبوب خود در آورد^[۲۰].

اوزون حسن درراه بازگشت جنگ تفلیس در سال ۸۸۱ ه ق. درگذشت. به دنبال مرگ ازون حسن شیخ جوان علی رغم از دست دادن حمایت امیران آق قیونلو برای انتقام از مرگ پدر به ولایت شیروان به فکر جهاد با طوایف چرکس رفت. شیخ که مرگ ازون حسن او را توقع کمک مایوس کرد برای از سرگیری جنگ مقدس خویش به تدارک اسلحه و تنظیم سپاه پرداخت . بقعه شیخ صفی تبدیل به نوعی زرادخانه شد. خود شیخ به ساختن زره و شمشیر و نیزه دست زد. لباس متحد شکل صوفیانه ای به رنگ کبود برای سپاهیان طرح کرد. از جمله شامل کلاه دوازده ترکی به شکل تاج و رنگ سرخ که اشاره به تعداد امامان شیعه صورت تاج مظهری از سلطنت شیعه و رنگ سرخ آن نشانه ای از خونخواهی از اهل سنت بود. به این پیروان سرخ کلاهان یا قزلباشان میگفتند. این قزلباشان شامل قبایل روملو، استاجلو، بهارلو، موصلو، تکلو، افشار، قاجار، ذوالقدر، بیات، شیخاوند، طوایف عشایر بزرگ و کوچک طوایف تاجیک از کرد و طالش بود. شیخ توانست اسباب خروج دین حق را با اقدام به غزوه کفار چرکس دنبال کند و طی دو جنگ در چهار سال توانست غنایم و اسیران زیادی به اردبیل بیاورد. در لشکر کشی بعدی وی حمله انتقام جویانه به ولایت شیروان برای انتقام از خون پدر از فرخ یسار شیروان شاه بازستاند. فرخ یسار که پدرزن یعقوب بیگ آق ­قویونلو بود برای دفع این حمله از او یاری خواست. یعقوب هم که نیز برادرزن شیخ حیدر و پسردایی او بود آنچه شیخ زاده انتظار داشت برآورده نشد و به کمک شیروان شاه لشکر فرستاد و در این نبرد سرنوشت ساز بین سپاه قزلباشان با قوای متحد شیروان شاه و آق قویونلوها رخ داد شیخ حیدر کشته شد. یعقوب بیگ فرمانده قوا سر شیخ حیدر را به تبریز آورد و در شهر به دار آویخت. فرزندان خردسال او سلطان علی ابراهیم میرزا و اسماعیل میرزا همراه با مادرشان که خواهر یعقوب بیگ بود به استخر تبعید شدند و حدود چهار سال و نیم در آنجا زندانی بودند تا اینکه یعقوب بیگ وفات یافت و نبردی بر سر جانشینی او در قبایل آق قویونلوها در گرفت سرانجام رستم بیگ نوه ازون حسن سلطنت را بر دست گرفت^[۲۱]. وی برای مقابله با دشمن خود بایسنغر فرزند یعقوب بیگ به منظور استفاده از مریدان، فرزندان شیخ حیدر را آزاد کرد. رستم بیگ بایسنغر را شکست داد و گرفتار خطر جدی تر یعنی سلطان علی شد اما با کمک فرماندهی یکی از امیران کاردان خود بنام آبیه سلطان توانست به راحتی شیخ جوان صفوی را از بین برد.
کشته شدن این سه نفر از خاندان صفوی نه تنها معنویات مریدان را متزلزل نکرد بلکه بر عکس روح مبارزه جویی آنها را تشدید نمود، به این سبب اسماعیل و ابراهیم را در شهر اردبیل و در محله آناطولی ها در منزل زنی به نام ویا از قبیله ذوالقدر مخفی کردند. اسماعیل فقط شش سال داشت و در جریان مخفی شدن شاه اسماعیل صفوی در اردبیل، زنی از قبیله ی ذوالقدر او را پناه داده بود که بعد آن زن دستگیر می شود و توسط آق قویونلوها کشته می شود^[۲۲]. واله ی اصفهانی در این باره می گوید: «بعد از آن، آن گوهر والا را به صوابدید خاتون عظمی شاه پاشا، آبه نام عورتی از طایفه ی ذوالقدر که در ایام رضاع خدمتکار آن گوهر خورشید شعاع بود به خانه ی خود که در محل رومیان اردبیل بود برده چند روزی نگاه داشت و از بیم آنکه مبادا پرتو آن آفتاب و نور آن چراغ از روی آن خانه سر به دری پیش گیرد و غمازان خبردار شوند آن در شاهواره را به جوار مسجد جامع اردبیل به گنبدی که به مقبره الله ویرمیش آقا اشتهار دارد نقل نموده، چند روز نیز در آنجا لوازم حفظ و حراست به تقدیم رسانید^[۲۳]. و پس از مخفی شدن اسماعیل در خانه ی هوادارانش وی به گیلان می رود تا از شر رستم آق قویونلوها در امان بماند و از آنجا بود که اسماعیل پیش کار کیا میرزا علی رفت^[۲۴]. سلطان آق قویونلوها در اردبیل سخت در جست و جوی فرزندان شیخ حیدر بودند. در این شرایط تنی چند از مریدان نزدیک این خاندان مانند حسن بیگ شاملو و ابدال بیگ ذوالقدر و گوک علی اهل آناطولی از ترس دستگیری آنها را به گیلان فرار دادند. اسماعیل حدود شش سال در گیلان ماند. در این مدت هیچ وقت از سوی صوفیان فراموش نشد و حتی مریدان بسیاری با اوردن هدایا و نذورات پیش مرشد خود می­رفتند. چرخ زمان نیز به نفع اسماعیل در حرکت بود و نزاع خونین برای تصاحب سلطنت در میان فرزندان آق قویونلوها شروع شد. خارج شدن اسماعیل از گیلان با موقعیت سیاسی زمان متناسب بود. اسماعیل با کمک حسین بیگ شاملو، ابدال بیگ ذوالقدر، خادم بیگ، رستم بیگ، بیرام بیگ قرا پیری، ایغوت بیگ و حسن روملو از منطقه دیلم به طارم و از طارم به خلخال و از خلخال به اردبیل آمد و سپس به آناطولی رفت که باعث خوشحالی عمیقی بین هوادارانش شد. این شادی به حدی بود که یکی از جوانان ذوالقدر به محض شنیدن دعوت شاه اسماعیل از رفتن به حجله عروسی خود منصرف شد و به او پیوست. در آناطولی ترکان زیادی از قبایل استاجلو، شاملو، روملو، تکلو، ذوالقدر ها، مردم ناحیه قرامان و ورساق ها به او ملحق شدند ^[۲۵].
به قول از فاروق سومر اگر ترکان و قزلباشان آناطولی نبودند شکل گیری فکر و مداخله در افکار شیوخ اردبیل خطور نمی­کرد.^[۲۶]
۲-۳- ساختار اداری وتشکیلات حکومتی صفویه
با آغاز حکومت صفویه کشور ایران بدنبال یک دوره کشمکشهای داخلی و جنگ میان حکومت های محلی مستقل و نیمه مستقل دارای حکومتی واحد و یکپارچه با سرزمینی گسترده شد که در سایه آن وحدت ملی و مذهبی میان مردم ایجاد گردید. چنین حکومتی در ایران پس از اسلام بی سابقه بود. صفویان توانستند با وحدت میان عناصر دوگانه ترک قزلباشان و ایرانی تاجیک کشوری کاملا مستقل در برابر دشمنان داخلی و خارجی ایجاد کنند و برای مدتی بیش از دویست سال وحدت و تمامیت ارضی خود را حفظ کنند. هینتیس میگوید: «درآن زمان که در سرزمین های اسلامی وجود وطن درخارج از مذهب نا متصور بود مذهب تشیع خود جای مفهوم ملت را گرفت. زیرا که تشیع قزلباشان را سخت به هم پیوست و متحد کرد و آنان را از هم نژادان خود که زیر سلطه عثمانی ها بودند متمایز و مشخص نموده. سپس اضافه می­ کند پس از نبرد چالدران در۹۲۰ ه.ق که ایرانیان از عثمانی ها شکست خوردند قزلباشان بصورت قطعی در نجد ایران مستقل شدند. آنها نیز مانند اهالی و سکنه قدیمی بومی این دیار که به آنها تاجیک می­گفتند ایرانی شدند. این تاجیک ها از قرن های پیش زیر سلطه قبایل ترک بسر می بردند و حال دیگر با قزلباشان مذهبی واحد و فرمانروایی واحد داشتند. بزودی صفویه و هوادارانش آنها را محافظ طبیعی خود انگاشتند. زیر فرمانروایی آنها با مفهومی جدید از ملیت ایرانی دست یافتند که بدون تمایزات نژادی مبتنی و متکی بر مذهب شیعه بود.^[۲۷]»
بطور کلی مملکت صفویه از ابتدا بوسیله امراء که بخش عمده مقامات و مناصب را به خود اختصاص داده بودند اداره می­شد و این امرا بر دو نوع بودند که به امراء دولتخانه و امراء غیر دولتخانه تقسیم می شدند. امراء غیر از دولتخانه یا امراء سرحد را به گفته میرزا سمیعا، اول ولات، دوم بیگلر بیگی، سوم خوانین و چهارم سلاطین تشکیل می دادند.^[۲۸] از لحاظ رتبه و مقام، ولات در منصب خود بالا تر از بیگلر بیگی و بیگلر بیگی بالاتر از خوانین و خوانین در راس سلاطین قرار داشتند. در نواحی تحت نفوذ هر بیگلر بیگی حاکمی که منصوب می شدند تحت فرمان و نفوذ وی بودند و عزل و نصب حکام آن ناحیه بر عهده بیگلر بیگی بود. اما سلاطین در هر ناحیه یا سرحد تابع خوانین همان سر حد بودند. والیان نیز چهار نفر بودند اول والی عربستان، دوم والی لرستان، سوم والی گرجستان شامل کارتیل و کاخت و تفلیس و چهارم والی کردستان بود. نوع دوم امرا دولتخانه بودند که تعداد آنها چهار نفر و به ارکان دولت قاهی مشهور بودند و این امراء شامل قورچی باشی، قوللر، آقاسی، ایشیک، آقاسی باشی و تفنگچی آقاسی میشدند^[۲۹].
۲-۴- تقسیم بندی امرا
در دوره صفوی امرا به دو دسته تقسیم میشدند :
امرای دولتخانه ای
امرای غیر دولت خانه ای (امرای سرحدات )که امرای سر حدات خود مشتمل چهار گروه بودند:
والی ها: از میان امرای سرحدوالی بالاترین مقام را داشت و در سراسر کشور شمار آنان از چهار تن تجاوز نمیکرد و همگی از خاندانهای قدیم و دارای حکومت های موروثی بودند آنان در عین تابعیت از دولت صفوی در بعضی از امور اختیارات قابل توجهی داشتند عایدات مالیاتی آنها در بودجه کشور محاسبه نمی شد آنان سالیانه پیشکش ها و هدایای برای شاه می­فرستاند و در صورت لزوم تعدادی سپاهی به پایتخت گسیل می دادند. خوزستان، لرستان، گرجستان و کردستان در دوره صفوی والی نشین بودند.^[۳۰]
کمپفر سیاح و محقق آلمانی که در ۱۰۹۹ه.ق به ایران آمد تفاوت خیلی زیادی بین والیان وبیگلربیگان قایل نشده است^[۳۱] و درباره آنان میگوید: «از بین بیگلری ها چند تنی از حیث اعتبار از دیگران برتر هستند که به آنان والی می گویند مثل والیان گرجستان، خوزستان، لرستان و داغستان^[۳۲].»
بیگلر بیگی ها: بیگلر بیگی ها از نظر رتبه در مرتبه ای پایین تر از رتبه افراد مالیات قرار داشتند. آنان حکامی بودند که بر خلاف والی ها از مرکز تعیین می شدند اما در موارد بخصوص این سمت موروثی بود.^[۳۳] چنان که در قرن دهم هجری این مقام به طور موروثی به سران ایلات قزلباش تعلق داشت. قراباغ و استر آباد متعلق به سران دو شاخه ایل قاجار بود و فارس و کرمان به ترتیب به ایل ذوالقدر و ایل افشار تعلق داشت.^[۳۴]
با توجه به منابع که لقب خان را برای بیگلر بیگی ها و نیز سایر بزرگان به کار می برند،^[۳۵] می­توان گفت که خان به عنوان یک رتبه و مقام حکومتی در ساختار امرا پایین تر از بیگلر بیگی قرار داشت اما به عنوان یک لقب برای امرا عالی رتبه که به منصب بیگلر بیگی ایالات می رسیدند بیشتر نشانگر سلسله مراتب ارتقاع تدریجی آنها بود. قلمرو بیگلر بیگی ها بسیار وسیع بود و خان ها (حکام) و سلطان های(حکام درجه دوم) زیادی تحت نظر آنها خدمت می کردند^[۳۶].
بیگلر بیگی ها فرمانده ی قوای نظامی قلمرو حکمرانی خود بودند و در هنگام جنگ نیز مسئولیت خان های زیر دست خود و سپاهیان آنها را بر عهده می گرفتند به همین دلیل به آنان امیرالامرا نیز خطاب می شد^[۳۷].
خان‌ها: خان‌ها در سلسله مراتب امرای سرحد، در مرتبه ی سوم قرار داشتند و تابع بیگلربیگی منطقه خود بودند^[۳۸]. چنان‌که پیش از این‌ گفته شد برخی منابع تفاوتی بین خان و بیگلربیگی قایل‌ نمی‌شوند. شاردن، خان‌ها را به دو‌ دسته ی بزرگ و کوچک تقسیم‌ می‌کند و می‌گوید: «خان‌های بزرگ لقب بیگلربیگ دارند^[۳۹].»
خصوصیاتی نیز که دلاواله برای خان‌ها ذکر می‌کند بیشتر اختیارات یک بیگلر بیگی را به ذهن متبادرت می‌کند. به گفته­ی او خان در ایران به معنای حاکم کل یک ایالت است‌ و اختیارات‌ زیادی دارد و به هر روشی‌ که‌ بخواهد‌ حکومت می‌کند و هیچ ‌کس جز شاه‌ را به عنوان ارشد خود نمی‌شناسد و در جنگ‌ها و امور مربوط به‌ قلمرو حکمرانیش تنها از‌ او‌ اطاعت‌ می‌کند^[۴۰] .
با توجه به آنچه گفته شد باید بین‌ مقام خان به‌ عنوان یک رتبه‌ در تقسیم ‌بندی امرای سرحد و لقب عمومی خان که برای‌ بیگلر بیگی ‌ها از روی مسامحه به ‌ ‌کار می‌ رفت، تمایز قایل شد.
آنچه از این‌ پس‌ درباره‌ اختیارات، امتیازات و قدرت فراوانش‌ در سازمان اداری صفوی صحبت می‌شود، خان در معنای‌ دوم آن‌ می‌ باشد.
خان‌ها در قلمرو حکمرانی خود، همانند یک پادشاه، مقتدر و صاحب اختیار بودند. آن‌ ها می‌کوشیدند به پیروی از شاه، برای خود درباری شکوهمند ترتیب‌ دهند. اغلب، ملازمان‌ بسیاری‌ داشتند و با تشریفات خاصی از عمارت حکومتی خویش خارج می‌شدند و در‌ حوزه ی‌ حکمرانی خود به سرکشی و بازدید می‌پرداختند^[۴۱].
برخی از خان‌ها درآمد سالیانه ی فراوانی داشتند. برای مثال و طبق گفته توماس هربرت درآمد سالیانه ی امام قلی خان حکمران‌ فارس،۴۰۰‌ هزار‌ تومان تخمین زده‌ می‌شد^[۴۲] .
خان، تعهدات و وظایفی در قبال شاه داشت. او می‌ بایست‌ مقدار معینی از سپاهیان‌ شاه‌ را‌ در قلمرو خود نگهداری کند یا مزد سپاهیانی را که خارج از قلمرو او نگهداری‌ می‌شدند، بپردازد^[۴۳].
به‌ گفته ی فیگوئروا حکومت‌ فارس‌ به این شرط به امام قلی خان واگذار شده بود که در هنگام احتیاج، با ۱۰‌ هزار‌ سرباز پیاده و سواره به‌ یاری شاه برود و این شرطی بود که به‌ همه­ ی‌ حکام، به‌ تناسب وسعت‌ حوزه­ حکمرانی شان، تحمیل می‌شد^[۴۴].
خان همچنین وظیفه داشت مقداری از محصولات تولیدی‌ قلمرو خود را به مطبخ‌ شاهی‌ تحویل دهد. در صورت وسعت حوزه­ حکمرانی، او می‌ بایست خواروبار یک ماهه­ی دربار شاه را تهیه‌ کرده‌ و‌ به‌ پایتخت ارسال کند^[۴۵].
علاوه ‌براین، خان وظیفه داشت در پایان هر سال هدایای‌ ارزشمندی شامل: وجه نقد، اجناس هنری (فرش،پرده،ظروف‌ و پارچه)، مواد خام (ابریشم،پنبه‌ و پشم) و تعدادی غلام، حیوانات‌ بارکش و سواری (شتر،استر و اسب) و پرندگان شکاری نظیر باز، به دربار‌ پادشاه‌ بفرستد^[۴۶].
به گفته ی اوروج بیک^[۴۷] مقام خان موروثی بود. اما این‌ موضوع باعث‌ نمی‌شد‌ که به ویژه در زمان پادشاهان مقتدری مثل شاه‌ عباس اول، از مقام خود برکنار‌ شوند. تمامی‌ خان‌ها و حکامی که‌ در سراسر کشور مناصبی‌ داشتند‌ هر‌ لحظه امکان داشت که به حکم‌ شاه از‌ مقام‌ خود معزول شوند. در ادامه با ذکر مثال‌هایی این‌ موضوع پی‌گیری خواهد شد ولی قبل‌ از‌ آن لازم است مطالبی درباره حکمرانان‌ فارس‌ در فاصله ی ۹۹۵-۹۰۹‌ ه.ق بیان‌ شود^[۴۸].
از ربیع الاول ۹۰۹ ه.ق که شاه‌ اسماعیل‌ اول، شیراز را تصرف کرد^[۴۹]، تا اواخر سال ۹۹۵ ه.ق که‌ مهدی قلی خان ذوالقدر‌ از‌ طرف شاه عباس اول به حکمرانی‌ شیراز منصوب شد،۲۰ نفر به‌ این‌ مقام رسیده‌اند که به استثنای منصور بیک‌ افشار و شاه‌ محمد صفوی که به ترتیب در۹۱۱ ه.ق و ۹۸۵ ه.ق هریک مدت کوتاهی این مقام‌ را‌ داشتند، بقیه‌ حکمرانان فارس از ایل ذوالقدر‌ هستند،^[۵۰]که‌ نشانگر این‌ مساله است که فارس تا‌ آغاز‌ سلطنت شاه عباس اول‌ تیول‌ ایل‌ ذوالقدر بود.
شاه عباس اول با هدف محدود کردن قدرت امرای قزلباش و تقویت دولت مرکزی، سعی‌ کرد‌ حق حکمرانی موروثی روسای‌ ایلات قزلباش بر‌ نواحی‌ مختلف کشور‌ را‌ از‌ بین ببرد اما حداقل‌ در سال‌های نخست سلطنتش در این زمینه توفیق چندانی نداشت چرا که در این سال‌ها همچنان مناطق‌ مختلف‌ به عنوان تیول در اختیار روسای ایلات قزلباش قرار‌ می‌گرفت. چنان که‌ سه‌ تن‌ از‌ امرای‌ ذوالقدر مهدی قلی خان‌ ذوالقدر، یعقوب خان ذوالقدر و بنیاد خان ذوالقدر در فاصله ی ۱۰۰۴-۹۹۶ه.ق به حکومت فارس‌ منصوب شدند^[۵۱].
چنان که گفته شد‌ علی ‌رغم‌ موروثی‌ بودن‌ مقام خان و‌ قدرت‌ فراوان‌ او در قلمرو حکمرانیش، شاه هرگاه که اراده می‌کرد می توانست خان را از مقام خود برکنار کند. حتی شاه ضعیفی‌ مثل شاه محمد صفوی نیز قادر به این کار بود. اسکندر بیگ‌ ترکمان در مورد برکناری علی خان ذو‌القدر حکمران فارس در دوره ی شاه محمد و علت آن می‌گوید: «چون علی خان ذوالقدر، در این دو سال، لشکر فارس، به‌ بهانه ی خروج قلندر که در کهگیلویه واقع شد به ارودی شاهی نفرستاده‌ بود. او و چند نفر دیگر‌ از‌ امرای ذوالقدر فارس برکنار شدند^[۵۲].
سلطان‌ها: سلطان‌ها در سلسله مراتب امرای سرحد در مرتبه ی چهارم قرار می‌گرفتند. آنها در واقع، حکام جزء هر ایالت بودند و اداره ی شهرها و مناطق مختلف‌ آن‌ ایالت را برعهده داشتند و از خان یا بیگلربیگلی ایالت تبعیت‌ می‌کردند. در یک ایالت، گاهی سلطان‌های حکام جزء متعددّی وجود داشت.^[۵۳]
به گفته ی تاورنیه، سلطان تابع خان بود اما انتخاب او از سوی‌ شاه‌ صورت می‌گرفت و تنها‌ به‌ فرمان او معزول می‌شد و در صورت بروز تقصیری از جانب سلطان، خان فقط می‌توانست‌ به شاه گزارش داده و منتظر فرمان او بماند^[۵۴]. اما به گفته ی دلاواله، تنها عده­ی کمی از سلطان‌ها، مستقیما زیر نظر شاه قرار داشتند^[۵۵].
با توجه‌ به آنچه گفته شد، می‌توان نتیجه گرفت که: نصب و عزل سلطان‌ها(حکام جزء) حق مسلم پادشاه صفوی بود اما در برخی ادوار شاه این اختیار را به بعضی از بیگربیگی‌های مورد اعتماد خود تفویض می‌کرد.
در هر ایالت تعدادی صاحب منصب کشوری ‌‌نیز‌ وجود داشت‌ که توسط شاه انتخاب می‌شدند و از او تبعیت می‌کردند. شاردن از سه مامور‌ خاص‌ با‌ عناوین معاون خان، وزیر و واقعه ‌نویس نام می‌برد که منصب شاه و تابع نظرات او بودند^[۵۶]. در ادامه، هر یک از این مناصب‌ معرفی می‌شوند.
۱-معاون خان. معاون خان که ملقب به کفیل یا جانشین بود، پیوسته در مرکز ایالت حضور داشت و از نزدیک، اعمال‌ و رفتار حکمران (خان) را زیر نظر‌ می‌گرفت^[۵۷].
با توجه به مطالب گفته شده می‌توان نتیجه گرفت که حکمران‌ فارس در دوره ی صفوی، معاون و جانشینی داشت که از طرف‌ شاه منصوب می‌شد و از او تبعیت می‌کرد و از‌ قدرت قابل‌ ملاحظه‌ای نیز برخوردار بود.
۲-وزیر: وزیر یا پیشکار، صاحب منصبی بود که از سوی شاه به‌ منظور نظارت بر امور ایالت منصوب می‌شد. به گفته ی سانسون، وزیر بعنوان بازرس، به استثنای امور مربوط به دادگستری، کلیه ی امور ایالات را زیر‌ نظر‌ می‌گرفت. او مقرری سربازان پادگان ایالت‌ را از روی املاک خالصه­ی آن ایالت پرداخت می‌کرد و مواظب بود که‌ خان و مامورانش با زارعان بدرفتاری نکنند^[۵۸].
از وزرای فارس در دوره ی شاه عباس اول‌ می‌توان‌ به میرزا معین‌ الدین محمد شیرازی^[۵۹]، آصف بهبهانی، میرزا حسین‌ بیک‌ جابری^[۶۰] و میرزا‌ حسن‌ بیک جابری^[۶۱] اشاره کرد.
۳-واقعه ‌نویس: سومین ماموری که از طرف شاه در ایالات وجود داشت واقعه‌ نویس یا منشی بود. او وظیفه داشت حوادث و وقایع‌ مهم‌ حوزه­ ماموریتش را به مرکز گزارش کند^[۶۲] .
این منصب از مشاغل مهم ساختار اداری‌ عهد‌ صفوی‌ بود. تمامی وقایع‌ نویسان کشور زیر نظر وقایع‌ نویس بزرگ که در دربار حضور داشت و گاهی او را وزیر‌ دست‌ چپ‌ نیز می‌گفتند، انجام‌ وظیفه می‌کردند و گزارش‌های خود را برای او ارسال می‌داشتند^[۶۳] .
علاوه بر مناصب گفته‌ شده، منابع‌ از مناصب ایالتی دیگری نیز سخن می‌گویند. از جمله از منصبی به نام شاه بندر یا رئیس بندر سخن‌ گفته‌ شده‌ است.به گفته ی کمپفر این منصب برای مدت‌ محدودی که از یک سال تجاوز نمی‌کرد، به افراد‌ مورد‌ اعتماد اعطا می‌شد و پس از آن، شاه شخص دیگری را به این سمت منصوب‌ می‌کرد. در‌ قبال‌ خدمت، شاه‌ بندر حقوق مقطوع و معینی دریافت‌ می‌کرد و هیچ سهمی در عواید حاصل از حقوق و عوارض‌ گمرکی‌ نداشت‌^[۶۴] .
۲-۵- اراضی ممالیک‌ و اراضی خاصه دولت صفوی
در ساختار اداری دوره­ صفوی، تمام کشور به بخش یا دو دستگاه دولتی(ممالیک)و خاصه تقسیم‌ می‌شد. اختلاف‌ این دو در این بود که اراضی دولتی (ممالیک) توسط حاکم اداره‌ می‌شد درحالی ‌که‌ سرزمین (اراضی) خاصه‌ تحت اداره ی وزیر یا ناظر بود^[۶۵] .

یادگیری در تمام طول زندگی فرد ادامه دارد (تفاوت های فردی بسیاری به چشم می خورد)

 

 

 

توراث یا محیط

 

کودک غیر اخلاقی به دنیا می آید. اخلاق اکتسابی است

 

وراثت ترتیب ثابت مراحل را تعیین می کند، محیط میزان رشد اخلاق را در هر مرحله مشخص می کند

 

محیط عامل تعیین کننده اخلاق امری اکتسابی است

 

 

 

نسبی بودن یا مطلق بودن اخلاق

 

اخلاق به نفع فرهنگ های گوناگون نسبی است، ولی این نسبی بودن در چهار چوب مراحل روانی جنسی جهانی ایجاد می گیرد

 

اخلاق و مراحل رشد آن مطلق و جهانی هستند

 

اخلاق نسبی و تابع فرهنگ است

 

 

 

نقش افراد دیگر در اخلاقی شدن

 

پدر و مادر مهم ترین عامل تأثیرند

 

افرادی که در یک مرحله اخلاقی بالاتر از فرد قرار دارند، بیشترین تأثیر را در آموزش اخلاق به او دارند

 

بزرگ سالان و هم سالانی که می توانند فرد را تشویق یا تنبیه کنند و کسانی که سر مشق فرد قرار می گیرند، بیشترین اثر را دارند

 

 

 

کاربرد نظریه برای آموزش اخلاق

 

آموزش تأثیر چندانی ندارد

 

معلم برای رساندن شاگرد به مرحله ی بالاتر از اخلاق کوشش کند. این کار با رویه رو کردن شاگرد با دو دلی اخلاقی و استفاده از عبارت های مربوط به یک مرحله بالاتر انجام می گیرد

 

معلم باید نقش یک سرمشق خوب را داشته باشد و رفتار خوب و اخلاقی را تشویق کند

 

 

 

ب) اخلاق و ارزش های اخلاقی از نظر گاه اسلام
با توجه به آن چه در مورد ابعاد وجودی و ساخت درون انسان از نظر گاه اسلام بیان شد، دیدگاه اسلام راجع به اخلاق و ارزش های اخلاقی نیز روشن می شود.
بر مبنای این دیدگاه، از آن جا که وجود آدمی از صحنه ی کشمکش و کارزار خواسته های فطری و اصیل انسانی با امیال و خواهش ه ای نفسانی و حیوانی او است، در اخلاق مذهبی، هدف حاکم کردن عقل و فطرت پاک سرشت بشری بر امیال و خواهش های نفسانی (دل) و رام کردن غرایز و قوای حیوانی، چیرگی بر لذت ها، هوس ها، خواست ها، و در دست گرفتن کنترل و در خدمت گرفتن آن ها برای رسیدن به فلاح و رستگاری است؛ چرا که در بسیاری از مواقع اتفاق می افتد که توافق و هماهنگی میان این دو کانون وجودی انسان حاصل نمی شود و کشمکش و تنازع میان عقل (فطرت و ارزش های والای انسانی) و دل (خواهش های نفسانی) در می گیرد.^[۶۶]
بر این اساس، اخلاق و ارزش های اخلاقی مطلق بوده و تابع زمان و مکان نیستند، بلکه تابعی از حسن و قبح ذاتی اعمال هستند که انسان به حسب فطرت خویش، نسبت به آن ها آگاهی دارد و از این رو، کارهای اخلاقی را شریف دانسته و از غیر آن باز می شناسند.^[۶۷]
داشتن اخلاق در اسلام مستلزم داشتن ایمان است؛ به عبارت دیگر، شاخص اخلاق در اسلام ایمان می باشد.
آموزه های اسلامی با شمردن آداب و دستورات خاصی، سعی دارد که انسان را در مسیر تزکیه و تهذیب قرار دهد و از طریق ملتزم نمودن عملی انسان ها به این دستورات، انسان اخلاقی مطلوب خویش را بسازد.^[۶۸] علاوه بر این، رفتارهایی که به طور مشخص بیانگر ویژگی های رفتاری فرد مؤمن و دارای اخلاق حسنه است، به روشنی و به کرات در قرآن کریم و احادیث معصومین (ع) برای الگو گیری انسان بیان شده است.
در مکتب اسلام از آن جا که انسان فطرتی خدا آشنا دارد، رشد اخلاقی او از سنین بسیار پایین آغاز می شود، اما درک صحیح اخلاقی او از هنگامی که به سن تکلیف رسیده و به درجه ای از درک و آگاهی می رسد که مسئول خوب و بد اعمال خود شناخته می شود. اسلام بر اساس دیدگاه خود، نقطه ی آغاز آموزش اخلاقی را از کودکی بنا می نهد و به نقش بی بدیل والدین در الگو گیری کودک از آن ها تاکید بسیار می نماید؛ چرا که در دوران کودکی، یکی از مهم ترین شیوه های یادگیری، شیوه ی آموختن از راه تقلید و سرمشق گیری از بزرگتر ها به ویژه والدین ارائه شود، حتی اگر کودک معنی عبادت را نیز نداند، انجام آن ها سبب می شود که به صورت عادی در او شکل گرفته و وقتی بعداً به معنی آن ها نیز پی ببرد، پیشاپیش الگوی رفتاری لازم در او شکل گرفته باشد.
البته در تعلیم و تربیت دینی، از آن جا که فطرت انسانی، به عنوان نخستین منبع درونی تربیت در وجود همه ی انسان ها وجود دارد و خود، گنجینه ای از همه ی معارف و مخزن همه ی فضایل بالقوه محسوب می شود، لذا برای رشد و شکوفایی این فضایل بالقوه، تنها کافی است که مانع بازدارنده از میان برداشته شود و عوامل رشد دهنده، مهیا گردد تا گوهر انسانیت در همه ابعاد آن به شکوفایی رشد؛ به عبارت دیگر، بر خلاف بسیاری از مکاتب تربیتی غربی که شکل دهی تربیتی انسان را از ابتدا بر عهده محیط و جامعه می دانند، اسلام ذخیره عظیم فضایل انسانی در جوهره ی آدمی موجود است و محیط اجتماع انسانی، تنها باید شرایط رشد آن را فراهم نماید.^[۶۹] «نکته ی جالب توجه در مقایسه اخلاق مذهبی با سایر مکاتب آن است که در این جا حد و مرزی برای تکامل اخلاقی و سن مشخصی برای کمال اخلاقی تعیین نشده است. انسان در طول عمر خود می تواند از نظر اخلاقی و برای رسیدن به اخلاق مطلق رشد کند. برخی به این کمال در سنین پایین تر می رسند، بعضی در سنین بالاتر و برخی هم ممکن است اصولاً به تکامل اخلاقی نرسند. این مقایسه به ویژه با مکاتبی مانند روانکاوی جالب است؛ زیرا در مکتب روانکاوی، کودک از نظر اخلاقی، به عبارت دیگر، چنان چه فردی در این سنین دارای وجدان و نیروی کنترل ضعیف بود، دیگر امیدی برای او نیست و فردی آلوده و بی اخلاق بار خواهد آمد، اما در اخلاق مذهبی برای افراد لغزش کرده و خطا کار همواره در اعتراف به گناه و توبه باز است و این از نظر روحی برای فرد بسیار امیدوار کننده و امید بخش است و به او امکان می دهد که در هر دوره از حیات خود تصمیم بگیرد از بدیها روی گردان شده، به اخلاقی بودن باز گردد».^[۷۰]
ج) نقش مؤثر اخلاق در پیشگیری از بزه و انحرافات
چنان چه قبلاً اشاره شد و در تحقیقات جرم شناسی نیز این حقیقت به اثبات رسیده است، میان بزه کاری و وجود یا عدم وجود نابهنجاری های اخلاقی در سطح فردی و اجتماعی، رابطه ای مستقیم وجود دارد.
«اخلاق فردی ، به مثابه نظام نظارت کننده قوی درونی در مقابل قانون و پلیس که نظارت کننده های بیرونی هستند ، عمل می کند . اخلاق اجتماعی نیز ، خود ، نوعی نظارت کننده ی غیر رسمی است که به مراتب قوی تر و کارآمد تر از قانون است که ابزار نظارت رسمی به شمار می رود … در نقطه مقابل حاکمیت رذایل اخلاقی و عدم وجدان اخلاقی قوی ، عامل بسیاری از بزه کاریهای کوچک و بزرگ به شمار می آید . تحقیقات روانشناختی نشان می دهد که جنایات و بزهکاری ، با درجه های پایین استدلال اخلاقی همراه است و حتی بین نوع جرمی که محکمومان مرتکب می شوند و مرحله رشد اخلاقی آنها رابطه وجود دارد.^[۷۱] نقش اخلاق فاضله این است که می تواند مانع بسیار مهمی در برابر شهوت ها ، خود پرستی ها ، و خودبینی ها باشد ».^[۷۲]
در این خصوص دورکیم اظهار می دارد: «شهوات بشری تنها در برابر یک نیروی اخلاق معتبر باز می ایستد . اگر هیچ نوع اقتدار اخلاقی وجود نداشته باشد ، تنها قانون جنگل حکم فرماست و ستیزه جویی به صورت پنهان یا به شکل حاد ، الزاما حالتی مزمن به خود خواهد گرفت ».^[۷۳]
در اسلام نیز اخلاق ، از اساسی ترین ارکان اجتماع دانسته شده و انسان اخلاقی و به تبع آن جامعه ی اخلاقی که در ارزش های اخلاقی حکمفرما باشد ، مورد ترویج قرار گرفته است . مکتب اسلام ، معتقد است که این مهم در سعادت فرد و جامعه ، نقش اساسی دارد ؛ چرا که فردی که متخلق به اخلاق نیک باشد و رذایل اخلاقی همچون کبر و خود محوری ، حسد و بخل تفاخر و غرور ، کینه و بغض ، بی عفتی و بی حیایی و … را در وجود خود از میان برداشته باشد ، از آنجا که در حقیقت ، بسیاری از زمینه ها و علل پیدایش جرم را در میان برداشته ، بنابراین ، به ندرت مرتکب جرم شده و در صورت خطا نیز ، به سرعت پشیمان گشته ، با توبه و بازگشت و جبران کاستیها ، خود را از ارتکاب مجدد اعمال بزهکارانه و تکرار جرم ، مبری می نماید. تاکید به خود سازی ، حسابرسی نفس و همچنین تشویق و سفارش به تحصیل تقوا، عفاف، گذشت، ایثار، تواضع، زهد و … همگی در جهت پرورش اخلاقی فرد و جامعه و نقشی است که این مهم در پیش گیری از بزهکاری دارد.
فصل دوم:
بررسی پیشگیری اجتماعی از
منظر اسلام و علم
جرم شناسی
از جمله مهم ترین و کلیدی ترین مباحثی که در تعالیم و آموزه های اسلامی در مورد آن سخن رفته، قلم فرسایی شده و مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، موضوع «تقوا» (خود نگه داری، خود کنترلی) است. جایگاه این امر در تربیت اسلامی نیز تا بدان حد از اهمیت قرار دارد که شاید کمتر کتاب اخلاقی و تربیتی اسلامی باشد که در آن از این موضوع و اهمیت آن، سخن گفته نشده باشد. این امر نشان دهنده ی نقش و کارکرد اساسی این مهم در زندگی دنیوی و سعادتمندی در حیات اخروی دارد.
تقوا در آموزه های اسلامی به عنوان یک نیروی درونی قوی مورد بازشناسی قرار گرفته و به صورت زیر تعریف شده است:
«ملکه مقدسی که روح انسان پدید می آید و به روح، قوت و قدرت و نیرو می دهد و نفس اماره و احساسات سرکش را رام و مطیع میسازد».^[۷۴]
قرآن کریم در مقام کتاب هدایت و زندگی و به عنوان سند اصلی آموزه های اسلامی، خود سراسر دعوت به تقوا و مشحون از این آموزه است و سنت و کلام معصومین (ع) از جمله نهج البلاغه حضرت علی علیه السلام بهعنوان مکمل قرآن نیز، داروی تقوا و خود نگه داری را برای همه دردها و ابتلائات بشر، حتی امراض جسمی تجویز می کند.

.

 

.

 

 

 

 

 

I

 

 

 

 

 

.

 

.

 

.

 

 

 

.

 

.

 

.

 

 

 

 

 

I

 

جمع

 

 

 

 

 

.

 

.

 

.

 

 

 

.

 

.

 

.

 

 

 

 

 

—

 

میانگین

 

 

 

آنالیز واریانس یک طرفه^[۲۴]
در آنالیز واریانس یک طرفه، چندین گروه داریم که می خواهیم برای این گروه ها، برابری میانگین‌ها را کنترل نماییم. برای به کار بردن روش‌های استاندارد، باید فرض نمود که هر گروه دارای توزیع نرمال بوده و واریانس جامعه () بین گروه ها ثابت است.روش آنالیز واریانس بر اساس این فرض است که هر گروه Jاز مشاهدات، یک نمونه ی تصادفی از جامعه‌ی نرمال است. اما در واقع، ممکن است آنالیز واریانس برای دسته ای از آزمایش‌ها انجام شود که چنین فرضی در آن صادق نباشد.

برای محاسبه ی واریانس جامعه‌ی آماری دو راه وجود دارد: ۱- تخمین واریانس آمیخته^[۲۵] (استفاده از تست تی – استیودنت ۲- محاسبه‌ی واریانس میانگین گروه‌ها (سطرها یا ستون‌ها) حول میانگین بزرگ (میانگین کل جامعه)^[۲۶]
در روش اول (تخمین واریانس آمیخته)، واریانس را برای هر گروه () محاسبه می کنیم (واریانس پاسخ ها برای هر گروه)، سپس به این تخمین ها به واسطه ی در جه ی آزادی شان (تعداد سطوح منهای یک یا تعداد سطرها منهای یک) وزن می دهیم.
(ب-۲)
واریانس آمیخته () بصورت زیر تخمین زده می‌شود[۴۱].
(ب- )
از دو رابطه فوق می‌توان رابطه‌ی زیر را نتیجه گرفت:
(ب- ۴)
در این رابطه، عبارت ، مجموع مربعات گروه ها یا مجموع مربعات خطا است. اگر بر درجات آزادی تقسیم گردد، حاصل، میانگین مجموع مربعات خطا است که بصورت بیان می شود.
واریانس میانگین گروه‌ها
روش دوم برای تخمین واریانس جامعه () محاسبه‌ی واریانس نمونه برای میانگین گروه‌ها حول میانگین بزرگ (میانگین کلی جامعه) با بهره گرفتن از رابطه‌ی زیر است:
(ب- ۵)
اگر میانگین گروه‌های جامعه همگی برابر باشند، آنگاه یک تخمین بی شرط^[۲۷] برای واریانس میانگین جامعه () است. از طرفی می دانیم ، که با ترکیب این عبارت با عبارت واریانس میانگین گروه‌های جامعه، به دومین تخمینگر برای واریانس جامعه دست می یابیم:
(ب- ۶)
مقادیر و ، به ترتیب مجموع مربعات بین گروهی و مجموع مربعات میانگین برای بین گروه‌ها هستند. تخمینگر زمانی یک تخمینگر بی شرط برای واریانس جامعه ) است که میانگین گروه‌های جامعه برابر باشند. اگر میانگین‌های جامعه () برابر نباشند، آنگاه تخمینگر ، یک برآورد بیشتر ازواریانس جامعه () می نماید. یعنی .
واریانس کلی به دو جزء قابل تفکیک است، یکی جزء که منعکس کننده‌ی واریانس میان گروه ها است و دیگری که منعکس کننده‌ی خطاهای آزمایشگاهی یا تغییر ات نمونه‌برداری است. اگر میانگین‌های برابر باشند آنگاه و مستقل هستند. اگر متغیر تصادفی بصورت زیر تعریف شود:
(ب- ۷)
پس بطور کلی همواره تخمینگری از است در حالیکه تنها زمانی تخمینگر است که فرض برابر بودن میانگین گروه‌ها درست باشد.
آنگاه این متغیر دارای توزیع F با درجات آزادی J-1 و J(I-1)خواهد بود. معادله‌ی اخیر، اساس آنالیز واریانس است. از این طریق دو واریانس برای تحقیق برابر بودن میانگین ها مقایسه می‌شوند. که اگر فرض برابر بودن میانگین گروه‌ها صحیح باشد، آنگاه مقدار F به عدد ۱ نزدیک خواهد بود و اگر این فرض درست نباشد، مقدار بیش از خواهد بود که منجر به این خواهد شد که F بیش از ۱ شود که به منزله‌ی معنادار بودن اختلاف میانگین‌ها (تاثیر فاکتور روی پاسخ آزمایش) است.یعنی:
که

کِــی وِاتِـنْ صَفَــات ژَعِیــْنِ ذَاتَن

 

 

 

ذَات هَرخُوْد ذَاتَنْ صَفَات صَفَاتَن

 

 

 

۱) ترجمه بیت: چه کسی گفته که صفات باری عین ذات باری ـ تعالی ـ می باشد، ذات باری ـ تعالی ـ عین ذات او است وصفات هم عین خود صفات خداوند است یعنی ذات وصفات با هم فرق می کنند.
۲) نکات بلاغی و دستوری: ذَاتِن با صَفَاتِن: کلمه قافیه است واج ت روی، ن وصل، وِتِن: گفتند فعل است، واج آرایی (الف، ت)، تکرار هجای تن.
۳) مفاهیم عرفانی، شناخت ذات و صفات خداوند: نیازمند معرفت حق است که درطول تاریخ افراد و مکتبهای مختلفی درصدد کسب معرفت و رسیدن به مبدأ هستی بوده اند، معرفت سه دسته است:
۱- معرفت حسی که از طریق حواس صورت می گیرد، امّا درک واقعیتهای هستی برای وی مشکل است و در این مورد ناتوان است. ۲- معرفت عقلی است که معیاری برای درک حقایق هستی است. ۳- معرفت شهودی که معرفت به حقایق کلی است واز شناخت حسی وعقلی بالاتر وبا ارزشتر است، عرفا معتقدند که معرفت از طریق علم حاصل نمیشود و معرفت شهودی ازطریق حقایق و موهبتهای الهی صورت میگیرد. که مبتنی برسه محور شناخت خدا، انسان وجهان است. (ر. ک، فتح الهی، ۱۳۸۰: ۴۳-۴۵)، در روایات، معرفت خداوند در مراتب ذات، صفات وافعال صورت میگیرد که همین نظر عرف است، حضرت علی توحید را کمال معرفت خداوند می داند، که توحید حقیقت یافتن بنده به صفات الهی از طریق فنا از اوصاف بشری است. نکته مورد بحث خدا شناسی عجز و ناتوانی بشر از کن ذات خداوند است، تاجایی که حضرت امام صادق می فرماید: در ذات خداوند بحث وگفتگو نکنید بلکه در مورد تمام موجودات بحث کنید پس بشراز درک ذات باری تعالی ناتوان است، ودرعبارتی دیگر امام صادق می فرماید:کسی که در چگونگی خداوند سوال می کند او نابود می شود. (ر. ک، همان، ۱۳۸۰: ۵۳-۵۹)

در روایتهای شیعه صفات خداوند ازلی هستند و از ازل به حق نسبت داده شده اند، و اوصاف ازلی همانند: سمیع، علیم، حلیم، حیات، بصیر، قدرت توصیف میگردد. حضرت امام رضا علیه السلام میفرمایند: «لَمْ یَزِلِ اللهُ عَزَّوَجَلَّ عَلِیماً قَادِرَاً حَیّاً قَدِیمَاً سَمِیعَاً بَصیِرَاً لَذاتِهِ» حکمای شیعه معتقدند که ذات واجب متصف به سلسله صفات است، که صفات حق عین ذات حق است نه عارض برآن هست. (ر. ک، همان، ۱۳۸۰: ۶۸-۷۳)، تجلی: ذات الهی در لباس تعینات و قالبهای وجودی موجب ظهوراسماء وصفات گوناگون وی میگردد. همهی اسماء به اعتبار منشأ ظهورشان ذات باری تعالی است باهم اتحاد ماهوی دارند؛ زیرا در خداوند اسم مظهر صفت است. و جوشش صفت در قالب اسم خودنمایی میکند و به قول مولانا، اسم صفت مشتق میشود. یعنی ظهورعلم درلباس عالم وقدرت درلباس قادر ورحمت درقالب رحمان میباشد. (فاضلی، ۱۳۹۰: ۴۷-۴۸)

 

 

ای صفـاتـت آفتـاب مـعرفـت

 

 

 

وآفتـاب چـرخ بنـدِیـک صـفت

 

 

 

 

 

 

 

(مثنوی۲/۵۳)

 

 

 

صنع بیند مرد محجوب ازصفات

 

 

 

درصفات، آن است کوگم کرد ذات

 

 

 

واصلان چون غرق ذاتند ای پسر

 

 

 

کــی کــنند انــدر صفـات او نـظر

 

 

 

 

 

 

 

(مثنوی۲/۲۸۵۰-۲۸۵۱)

 

 

 

ازصفاتش رُسته ای وَالله نخست

 

 

 

درصفـاتش باز رَوْ چـالاک و چُست

 

 

 

 

 

 

 

(مثنوی۳/۴۲۴۹)

 

 

 

«انصراف ازذات به صفات هم به هیچ وجه حاکی ازسهولت دریافت وآسانی احاطه انسان برصفات الهی نیست، چنان که عقل درادراک صفات هم غالباً خیره میشود و از عظمت آنها به حیرت دچار میشود». (زرین کوب، ۱۳۹۰: ۷۲۷)

 

 

ژَفَرطِ ظُهُورمَخْفِی صَفَاتَن

 

 

 

یَامَن دَلّ عَلَی ذَاتِه بِذَاتَن

ارزش خدمات ارائه شده

soal22

.۹۱۴

 

برآوردن نیازها و خواسته ها

soal23

.۹۱۴

 

 

همانطور که در جدول ۲۰-۴ قابل مشاهده است، تحلیل عاملی اکتشافی توانست عامل های مکنون را شناسایی و استخراج نماید. شکل ۱۸-۴ گروه‌بندی سنجه ها را برحسب مقادیر بارهای عاملی آنها نشان می دهد. نامگذاری عوامل برحسب مفهوم متغیرها یا به عبارتی سوالات پرسشنامه صورت گرفته است.
ارزش خدمات ارائه شده
ارزش مشتری
برآوردن نیازها و خواسته ها
شکل ۱۸-۴ دسته‌بندی سنجه های ارزش مشتری بر حسب عوامل مکنون
پس از شناسایی عوامل مکنون ارزش ادراک شده، لازم است تا درستنمایی روابط بین این عوامل و متغیرهای مشهود آزمون گردد. این امر با تایید روابط بین متغیرها در قالب مدل اندازه‌گیری و از طریق نرم‌افزار LISREL8.5 صورت می پذیرد.
۸-۴-۴ . تحلیل عاملی تاییدی متغیر ارزش مشتری
هرچند تحلیل عاملی اکتشافی، ساختاری با یک عامل را برای سازه ارزش مشتری پیشنهاد نمود اما به منظور اطمینان از تناسب این ساختار با داده‌های جمع‌ آوری شده، ضرورت دارد تحلیل عاملی تأییدی نیز با استفاده نرم‌افزار لیزرل انجام گردد. در گام اول می بایست مدل اولیه را بر اساس نتایج تحلیل عاملی اکتشافی تعریف نماییم. مدل پیشنهادی یا اولیه همان مدلی است که در شکل ۱۹-۴ ترسیم شده است. این مدل در دو سطح سنجه ها و عوامل مکنون شناسایی شده را در بر می گیرد. شکل ۱۹-۴ نتیجه حاصل برازندگی مدل اندازه‌گیری در نرم‌افزار LISREL8.5 را به تصویر می کشد.

شکل ۱۹-۴ مدل اندازه گیری ارزش مشتری
مقادیر t برای روابط ترسیم شده در مدل اندازه گیری ارزش مشتری در شکل ۲۰-۴ به تصویر کشیده شده است.
شکل ۲۰-۴ آماره t و سطح معنی‌داری
شاخص‌های برازندگی مدل نهایی در جدول ۲۱-۴ ارائه شده است. با توجه به نتایج به دست آمده و مقایسه آن با دامنه قابل قبول می توان اذعان کرد تمامی شاخص های برازندگی مدل فوق در دامنه قابل قبول قرار گرفته و بنابراین تناسب داده‌های گردآوری شده با مدل مطلوب است. لذا برازندگی مدل نهایی اندازه گیری ارزش مشتری مورد تایید می باشد.
جدول ۲۱-۴ شاخص‌های برازندگی مدل اندازه گیری ارزش ادراک شده

 

شاخص تناسب

 

P - value

RMSEA

GFI

AGFI

 

دامنه مقبول

۵ ›

۱/۰›

۱/۰›

۹/۰ ‹

۹/۰ ‹

 

نتیجه

۰۰۰/ ۰

۰۰۰/ ۰

۰۰۰/ ۰

۱

۲-۸ مراقبت از نام تجاری
به جهت ماندگاری و تثبیت نام تجاری مقتضی است استراتژی های حفظ و مراقبت درنظر گرفته شود بعضی از این روش ها به شرح زیر می باشد:
تقویت R&Dو سرمایه گذاری در آن
تبلیغات ماهرانه و موثر و هدفمند (کششی)
ارائه خدمات بهتر و بیشتر به واسطه ها و مشتریان
۲-۹ مروری بر مفاهیم تصویر محصول
اولین بار گاردنر و لیوی در سال ١٩۵۵ مفهوم تصویر محصول را در مقاله خودشان مطرح کردند.آنها معتقد بودند که محصولات دارای ماهیت مختلف از جمله فیزیولوژیک و اجتماعی هستند. از زمان معرفی رسمی آن تا کنون، مفهوم تصویر محصول در تحقیقات مربوط به رفتار خریدار مورد استفاده قرار گرفته است. تصویر محصول میتواند یک مفهوم حیاتی برای مدیران بازاریابی باشد. دیوید اگیلوی در کتاب خود تحت عنوان رازهای تبلیغات مدعی است که مفهوم تصویر نام تجاری را در سال ١٩۵٣ به عرصه افکار عمومی معرفی کرده است. وی همچنین اظهار میدارد که این مفهوم، اولین بار در سال ١٩٣٣ توسط کلود هاپکینز مطرح شده است . تحقیقات نشان میدهد که تفاوتهایی درنظر نویسندگان در مورد جنبه های تصویر محصول وجود دارد. این تفاوتها شامل:

- نامهایی که برای این پدیده آورده شده است
- یک تعریف رسمیکه پیشنهاد شده است.
- اجزاء تصویر محصول.
- ابزار اندازه گیری آن.
- ابعاد، منشاء، خلق، و کاربرد ماهرانه آن.
رینولد و گوتمن،( ١٩٨۴) معتقدند که افرادی که تصویر محصول را به عنوان شخصیت در نظر میگیرند، غیر ممکن است که آن را بپذیرند و این به فاکتورهایی فراتر از جنبه فیزیکی محصول بسط داده شده است. دیگران، برعکس، معتقدند که تصویر یک نام تجاری از فاکتورهایی تشکیل شده است که نامربوط به خود محصول است. جنسچ ( ١٩٧٨) معتقد است که مفهوم محصول شامل دو جزء است، بررسی و محاسبه خصایص آن مارک وتصور موقعیتها، کامیابیها و موارد مشابه .این نظریه پرداز به جای استفاده از مسائل کیفی - عملکردی از مفاهیم روانشناختی مصرف کننده و محصول در تجزیه و تحلیل خود استفاده کرده است . وی معتقد است که تصویر کالا با پخش آگهیهای تبلیغاتی و تکرار آن ایجاد و تقویت میشود . فریدمن ( ١٩٨۶ ) به مفاهیم روانشناختی، طبقه بندی حالتها، اولویتها و مزایای ادراکی – شناختی توجه گسترده ای داشت .رینولد و گوتمن (١٩٨۴) در مورد اجزای تصویر محصول به بحث می پردازند. آنها یک شبکه مشخص را که منعکس کننده ارتباط حافظه با اجزای اصلی تصویر محصول است را ارائه نمودند. لیوی( ١٩٧٨) معتقد است که تصویر محصول از ترکیب واقعیت فیزیکی محصول و باورها شخصیتی و احساسی که در مورد آن به وجود میآید ساخته میشود. دان دوبنی و جورج زینخان( ١٩٩٠ ) طی تحقیقات خود موارد زیر را برای تصویر محصول مطرح کرده اند:
١-تصویر محصول یک فرایند است که توسط مصرف کننده شناسایی میشود.
٢-تصویر محصول یک فرایند گسترده استنباطی وموضوعی است که بر اساس ادراک و تفسیر مصرف کننده شکل میگیرد و از طریق تصورات منطقی ویا احساسی ادامه مییابد.
٣-تصویر محصول یک عامل ذاتی است که در فرایند های فیزیکی، تکنیکی و عملکردی توسط عملیات مناسب بازاریابی شکل میگیرد.
۴-درجایی که تصویر محصول نقش موثری دارد، درک واقعیت و ماهیتهای مربوط به آن، مهمتر از خود واقعیت است. هدف بازاریابی، آفریدن یک تصویر از محصول ویادادن رنگ وبویی به آن است تا مردم را جذب کند .
مصرف کنندگان باید تصویر روشنی در باره خصوصیات محصول در ذهن خود داشته باشند. این خصوصیات میتواند شامل : کیفیت، سرعت، قیمت پایین، قیمت بالا و تنوع باشد. تصویر، در واقع، ترکیب کلی از همه آن چیزهایی است که مصرف کنندگان فکر میکنند در باره شرکت و محصول شما میدانند .این تصاویر میتوانند از طریق راه های زیر به ذهن وارد شوند.
١-از طریق تبلیغات
٢-ازطریق تجربه محصول.
٣-ازطریق عکس العملهای مردم، پس از استفاده از آن محصولات.
۴-ازطریق آنچه در باره آن شرکتها خوانده و شنیده ایم
۵-ازطریق رقبای آنها.
مصرف کننده، با توجه به خواستها و نیازهای منحصر به فرد خود، برای ویژگیهای مختلف یک محصول اهمیتهای متفاوتی قائل است. مجموعه باورهایی که افراد در مورد یک محصول با نام و نشان تجاری خاصدارند، تصویر یک نام و نشان تجاری یامحصول نامیده میشود .محصولات، مثل افراد، دارای شخصیت اند و این شخصیت میتواند آن محصول را در بازار تثبیت و یا آن را حذف کند. شخصیت یک محصول ملغمه ای است از بسیاری چیزها مانند: نام محصول، بسته بندی، قیمت، نحوه تبلیغ و از همه مهمتر ذات خود محصول. هرتبلیغی باید به عنوان سهمیاز تصویر نام تجاری انگاشته شود.علاوه بر عوامل روانشناختی، مارکهای تجاری میتوانند به مصرف کنندگان راه و روش انتخاب مناسب را نشان دهند . مارکهای تجاری میتوانند از طریق هدایت مشتریان به سمت اطلاعات، افکار و عقاید آنان را تحت تاثیر قرار دهند .مارکهای تجاری فقط اسامی، واژه ها و عبارات، علامتها، طرحها یا ترکیباتی از اینها نیستند. گرچه این درست است که بگوییم این چیزها میتوانند برخی تولیدات شرکتها را از بقیه متفاوت سازند . علاوه بر اینها عنصر سازنده دیگری که یک مارک تجاری موفق را به وجود میآورد، شخصیت است در مورد مارک های خانوادگی مقوله های مربوط به گسترش مارکها اغلب بر اساس ویژگیهای مشترک، انتخاب میشوند . گسترش مارک یا توسعه یک مارک تجاری موفق، از یک بازار خانگی اولیه گرفته تا یک خط تولید خاص یا مشخص، مستلزم استفاده از طرحی است که هویت و یگانگی مارک را، به صورت یک ویژگی مکمل برای آن میپندارد که میل و اشتیاق مصرف کننده را به خرید تقویت میکند. تحقیق راجیوباترا ( ٢٠٠۴ ) تحت عنوان تأثیرموقعیتی اعتقاد بر تصویر ذهنی محصولات انجام شده است که چگونگی شکل گیری اعتقادات مربوط به تصویر ذهنی را مورد بررسی قرارداده است . به نظر وی تصویر ذهنی مثبت ازیک مارک تجاری منجر به افزایش سهم بیشتری از بازار میشود که این سهم با توجه به رقابت بین محصولات بسیار مهم است.وی این گونه نتیجه گیری میکند که آگهی های تبلیغاتی تأثیر زیادی روی موقعیتهای خرید و مصرف محصولات خواهند داشت. به طور خلاصه خلاصه استفاده از آگهیهای تبلیغاتی بایستی به گونهای باشد که تصویر ذ هنی مصرف کننده را تقویت کند. ویکتور فلچر( ٢٠٠۵ ) نشان میدهد که در بخش مالی شرکت فرض بر این است که تمرکز مصرف کننده روی ویژگیهایی مانندقیمت، کیفیت، دوام وماندگاری و مصرف مجددکالاست، درحالی که تحقیقات انجام شده نشان میدهد که مصرف کننده، مارک راانتخاب میکند. وی همچنین معتقد بود که مارک تاثیر زیادی روی تصویر محصول شرکت خواهد داشت. راب مکویین ( ٢٠٠۵ ) معتقد است که نام تجاری میتواند به عنوان نقش موثری را درفرایند بررسی، تشخیصو انتخاب مصرفکننده داشته باشد.
۲-۱۰ اندازه گیری تصویر محصول
در طول چند دهه گذشته، از ابزار و روش های مختلف برای اندازه گیری تصویر محصول استفاده شده است. نتایج بدست آمده تفاوت قابل توجهی را در نگرش افراد به تصویر محصول نشان میدهد. در واقع آنها ابعاد منحصر به فردمارک تجاری را اندازه گیری کردند . این ابعاد شامل : تصویر مارک تجاری در حالتهای رقابتی، نقاط ایده آل مصرف کننده، تصاویر آگهی های تبلیغاتی از مارک تجاری، مشخص و آشکار بودن، واضح و دقیق بودن در برابر زمان و تفاوتهای شخصیتی بود.
۲-۱۱ انواع تصویر
بسیاری بر این باورند که تصویر یا شکل، واژه مبهم تعریف شده ای است که به احساسات یا عواطف و یا تأثیرات زیر آستانه حسی مربوط میشود. این یکی از همان ترفندهایی است که بازاریابان می کوشند، ما را قانع سازند که افرادی غیر قابل توصیف و اسرار آمیزند. ولی ساختن تصویر را شبیه هر چیز دیگری در بازاریابی، نه تنها میتوان با روش منطقی، راهبری و نظام مند عملی کرد، بلکه دست یازیدن به آن، به این شکل، امری اساسی است .برای انجام آن، شما باید به شکل عملی فکر کنید . باید تمامیعناصری را که در ساختن تصاویر دخیل اند مطالعه کنید و سپس با بهره گرفتن از آنها تصویری کلی که برای مصرف کنندگان هم جذاب و هم قانع کننده باشد، بسازید.پنج عنصر در تصویر سازی بیشترین اهمیت را دارند که عبارتند از:
١- تصویر علامت تجاری
رنگ بسته ها و شکل بسته ها جوهر و هسته یک نام تجاری را شکل میدهند. آنها در طی زمان ساخته شده اند و نیاز به تداوم دارند تا در طی زمان ساخته شوند. آنها بانکی تشکیل میدهند که هر گاه بخواهید خط تولید را توسعه دهید و یا محصول دیگری روانه بازار کنید، میتوانید از آن برداشت کنید. تصویر علامت تجاری در طی زمان، متناسب با اشکال، اقدامات و رویدادهایی که معنایی خاص برای مشتریان فعلی یا آتی دارند، شکل میگیرد.
٢-تصویر محصول
این تصویر، به ویژگیهای واقعی محصول بر میگردد . به طور خلاصه، تصویر محصول، آن چیزی است که یک محصول یا خدمت قرار است، انجام دهد.
٣-تصویر تداعی کننده
ما آنچه را شما دوست » : تداعی کننده تلاشی است در جهت اینکه زمینه ای مشترک با مصرف کننده پیدا کنیم و به آنان بگوییم این، «. دارید، دوست داریم. علائق ما همان علائق شماست و ضمناً، من کالایی دارم که ممکن است شما به آن علاقه مند باشید بخش مهمی از مجموعه دلایلی است که به مصرف کنندگان برای خرید محصولتان ارائه میدهید. گرچه این گونه تداعی ها همیشه بلافاصله آشکار نمیشوند، اما تصویر تداعی کننده، نظیر دیگر عناصر بازاریابی، باید مد نظر گرفته شود و زمینه تدوین راهبرد قرار گیرد . درست نیست از چیزی حمایت مالی شود که با راهبرد کلی نام تجاری همخوانی نداشته باشد .
۴-تصویر استفاده کننده
تصویر استفاده کننده درباره آن است که کدام دسته از مردم، محصول شما را دوست دارند و از آن استفاده میکنند .
۵-تصویر استفاده
محصول چگونه است و چگونه مصرف میشود ؟ در یک کافه سرپایی ؟ در یک خانه ؟ در یک رستوران ؟ آیا توسط کسب و کار کنندگان مصرف میشود ؟ چیست و چگونه استفاده میشود ؟ و آیا من میتوانم مصارف دیگری برای آن پیشنهاد کنم ؟ بسته به وجود دارد . تصاویر مختلف، در مکانهای مختلف عمل میکنند . بنابراین نمیتوان تصویر استفاده مخاطب، تنوع فوق العادهای در واحدی یافت که به همه جا مربوط شود . ترکیب مناسب این عناصر تصویری، همانی است که عملاً تصویر یک تصویر استفاده نام تجاری را می آفریند . در فراگرد تبلیغات، باید هر یک از ضعف ها و قوت های یکایک عناصر تصویری، برای حصول اطمینان از اینکه نام تجاری از تعداد بیشتری از آن عناصر برخوردار است، کشف و بر روی آنها سرمایه گذاری شود، به نحوی که حداکثر بهره
برداری از آنها صورت گیرد نکته مهمی که باید به یاد داشته باشید، این است که مصرف کنندگان، بالاخره از شرکت و محصول شما تصویری پیدا خواهند کرد، خواه آگاهانه برای ایجاد آن تلاش کرده باشید یا خیر. بسته بندی، محلهای توزیع، بی ادبی یا نزاکت کسانی که به تلفن ها جواب میدهند و تمامی آنچه یک مصرف کننده از شرکت شما میبیند یا میشنود، در ذهن او یک تصویر خواهند ساخت و این تصویر بر تصمیم هایش برای خرید یا نخریدن، تأثیر خواهد گذاشت.
۲-۱۲ تصویر ذهنی
ذهن ما متشکل از شبکه عظیمی از میلیاردها یاخته عصبی است که همگی با هم در ارتباط هستند، برخی مستقیماً و برخی به صورت مداری از طریق دیگر یاخته های عصبی وقتی کلمه ای میشنویم، ممکن است نقطه ای در شبکه ذهنی ما فعال و موجب شود که
و یا دیدن تصویر آن ممکن است معنای آن را فعال سازد .ساترلند، (٢٧٠ ،١٣٨٣) - قبل از آنکه بتوانید تصویری را در اذهان مردم به وجود آورید، باید بدانید چه افکار و تداعی هایی در آنان وجود دارد . در تحقیق پیرامون تصویر، توجه به موارد زیر بسیار مهم است:
١-کدام صفات در ذهن مردم در مراجعه به محصول اهمیت دارد ؟
٢-کدام صفات، شرکت ما را از دیگر شرکتها متمایز میکند؟
اولین گام ایجاد چیز هایی است که افراد با یک نام تجاری یا شرکت تداعی میکنند . این تداعیها میتوانند مبهم، نیمه شکل یافته یا حتی کاملاً اشتباه باشند با این حال، آنها وجود دارند . گام بعدی آن است که معلوم شود سازمان میخواهد بر کدامین صفات تصویری ذهنی تأکید کند. وقتی مردم نام بی اچ پی را میشنوند، به چه چیز فکر میکنند ؟ گر چه این پرسش بعضاً کاری پژوهشی است ولی صرفاً نباید سؤالات عجیب و غریبی درباره اینکه مردم فکر میکنند چه چیزی برای شرکت مورد نظر مهم است، از آنان کرد. نگرشهای مثبت نظیر اعتبار، ثبات، منافع ملی، انسانیت، مراقبت، شهروند با مسئولیت گروهی، ضدیت با آلودگی و حساس به محیط زیست جملگی در زمره صفاتی هستند که شرکت میتواند تصویر خود را بر پایه آنها بسازد. زمانی که سازمان در مورد تصویری که میخواهد از خود منتقل کند به تصویر مشخص میرسد و تأیید میکند که بر پایه این تصویر میتواند خود را عرضه کند، باید در پی آن، ادراکات عمومیرا ردیابی کند .
۲-۱۳ ستون های بازاریابی برند
شامل ۴عنصر اساسی است:
۱تشخیص۲ جذب ۳حمایت از وفاداری برند ۴تقویت وفاداری برند
ب( برند سیکل زندگی ندارد، برخلاف محصولات که وارد چرخه زندگی می شوند و افول می کنند، ارزش برخی برند ها با گذشت زمان افزایش می یابد مانند کوکاکولا.
ج( وفاداری برند و رهبری: مشتریان وفادار ۹برابر سودآورتر از مشتریان غیر وفادارند.
د( ارزش مشتریان را بدانیم، شرکت ها باید ارزش مشتریان موجود را معین کنند و آنچه دوست دارند و یا بر عکس دوست ندارند را تعیین و یادداشت کنند.
در اینجا به دلیل اهمیت موضوع کمی بیشتر در مورد وفاداری بحث می کنیم: در این بازار با رقابت بالای جهانی ،شرکت ها تلاش بیشتری برای نگه دار ی مشتریان انجام میدهند.هزینه بدست آوردن یک مشتری جدید بسیار بیشتر از نگه داری مشتریان موجود می باشد.
مشتریان وفادار کمتر نسبت به تغییر قیمت ها حساسیت نشان می دهند و بیشتر تمایل دارند تا درباره سازمان با دوستان و اطرافیان خود با دید مثبت صحبت کنند. وفاداری مشتریان باعث افزایش سهم بازار می شود و افزایش سهم بازار باعث می شود که نرخ بازگشت سرمایه افزایش پیدا کند.

نمودار ۳-۴ : مدل ارتقاء سلامت پندر (منبع : پندر : ۲۰۰۶ : ۵۷ - ۵۶).
۳-۳- مدل مفهومی و تجربی تحقیق
مدل­سازی بخش جدایی ناپذیر از تحقیقات علوم اجتماعی است، زیرا مدل­ها هم راهنمای توسعه نظریه و هم طرح تحقیق هستند. جهت پاسخ به سئوالات تحقیق و دستیابی به هدف پژوهش (بررسی سبک زندگی سلامت محور زنان واقع در سنین باروری)، مدل مفهومی- تجربی تحقیق از زمینه ­های نظری موضوع و به ویژه مدل ارتقاءسلامت پندر اقتباس شده است.
تعیین کننده­ها و عوامل مؤثر
تعیین کننده­ های جمعیتی
متغیرهای واسطه­ای
(زمینه ­های سلامتی)
سبک زندگی سلامت محور
تعیین کننده­ های اجتماعی – اقتصادی
نمودار ۳- ۵ : مدل مفهومی تحقیق (منبع : برگرفته از مدل ارتقاء سلامت پندر : ۲۰۰۶ : ۵۷ - ۵۶)
مدل مفهومی تحقیق، مکانیزم تاثیرگذاری (مستقیم و غیرمستقیم) مفاهیم را به خوبی نشان می­دهد. مدل تجربی، جهت عملیاتی­کردن مفاهیم و مدل مفهومی مذکور تهیه شده است که در نمودار ۶ -۳ مشخص شده است. همان­طور که در نمودار نیز مشخص است برای عملیاتی کردن هر یک از پیش­فرض های موجود در مدل ارتقاءدهنده­ی سلامت پندر، از شاخص ­ها و متغیرهایی استفاده شده است. هم چنین متغیر سبک زندگی سلامت محور نیز در قالب شش زیر مقیاس عملیاتی و اندازه گیری شده است. این شاخص ­ها و متغیرها در بخش روش­شناسی، تعریف خواهند شد.

متغیرهای واسطه­ای
(زمینه ­های سلامتی)
عوامل جمعیتی
- سن
- وضعیت تاهل
- وضعیت اشتغال
- بعد خانواده
سبک زندگی سلامت محور
- مدیریت استرس
- مسئولیت در قبال سلامتی
- روابط بین فردی
- رشد روحی و خود شکوفایی
- تغذیه
- فعالیت فیزیکی
- خودکارآمدی سلامت خود گزارش شده
- توانایی حفظ و بهبود سلامت
- توانایی فرد در پیگیری و اجرای رفتارهای سالم
عوامل اجتماعی – اقتصادی
- تحصیلات
- درآمد
- میزان مطالعه در حوزه سلامت
- میزان استفاده از وسایل ارتباطی
- هویت طبقاتی
- حمایت اجتماعی
- سلامت عمومی خود گزارش شده
-
-آگاهی از رفتار سلامتی
- سابقه بیماری
نمودار ۳ – ۶ : مدل تجربی تحقیق (منبع : برگرفته از مدل ارتقاء سلامت پندر : ۲۰۰۶ : ۵۷ – ۵۶)
همانطور که مدل فوق نشان می­دهد تعیین­کننده­ های جمعیتی و اجتماعی - اقتصادی یا به عبارتی پیش ­بینی کننده­ های رفتار ارتقاءدهنده سلامت از طریق تعدادی متغیرهای واسطه­ای مانند وضعیت سلامتی خودگزارش­شده، سابقه­­بیماری، خودکارآمدی­ادراک شده و آگاهی از رفتار سلامتی می­توانند به طور مستقیم و غیرمستقیم بر سبک زندگی سلامت محور تاثیرگذار باشند. نحوه­ عملکرد هر یک از این متغیرها در مدل به خوبی مشخص شده است.
۳-۴- فرضیات تحقیق
بین سن و سبک زندگی سلامت محور رابطه وجود دارد.
بین وضعیت تاهل و سبک زندگی سلامت محور رابطه وجود دارد.
بین وضعیت اشتغال و سبک زندگی سلامت محور رابطه وجود دارد.
بین بعد خانواده و سبک زندگی سلامت محور رابطه وجود دارد.
بین تحصیلات و سبک زندگی سلامت محور رابطه وجود دارد.
بین درآمد و سبک زندگی سلامت محور رابطه وجود دارد.
بین میزان مطالعه در حوزه ی سلامت و سبک زندگی سلامت محور رابطه وجود دارد.
بین میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی و سبک زندگی سلامت محور رابطه وجود دارد.
بین هویت طبقاتی و سبک زندگی سلامت محور رابطه وجود دارد.

با توجه به جدول آزمون فرضیه اول: فرضیه صفر مبتنی بر نظر کارمندان در مورد تعیین اهداف ارزیابی عملکرد کارمندان مساوی ۳ (میانگین پاسخ به سؤالات ۵ گزینه ای) می­باشد، را می­توان رد کرد؛ یعنی بین پاسخ کارمندان به این بعد از ارزیابی عملکرد تفاوت وجود دارد و با توجه به اینکه کوچکترین مقدار منفی و بزرگترین مقدار مثبت می‌باشند، و با توجه به اینکه سطح معناداری هم بیشتر از ۰۵/. می­باشد؛ تعیین اهداف در نظام ارزیابی عملکرد کارمندان از نظر کارمندان نامطلوب و پایین تر از میانگین است و یا بعبارت دیگر؛ در نظام ارزیابی عملکرد کارمندان وزارت اقتصاد و امور دارایی، اهداف این نظام برای کارمندان تعیین نشده است.

 

2. 2. فرضیه دوم پژوهش بدینگونه است که: معیارها و شاخصهای ارزیابی عملکرد کارمندان وزارتخانه به درستی تعیین و به کارمندان تفهیم شده است.

 

با توجه به جدول آزمون فرضیه دوم، فرضیه صفر مبتنی بر نظر کارمندان در مورد تعیین و تفهیم معیارهای ارزیابی عملکرد کارمندان مساوی ۳ (میانگین پاسخ به سؤالات ۵ گزینه ای) می­باشد، را می­توان رد کرد؛ یعنی بین پاسخ کارمندان به این بعد از ارزیابی عملکرد تفاوت وجود دارد و با توجه به اینکه کوچکترین مقدار منفی و بزرگترین مقدار مثبت می‌باشند، و با توجه به اینکه سطح معناداری هم بیشتر از ۰۵/. می­باشد؛ تعیین و تفهیم معیارهای ارزیابی عملکرد در نظام ارزیابی عملکرد کارمندان از نظر کارمندان نامطلوب و پایین تر از میانگین است و یا بعبارت دیگر؛ در نظام ارزیابی عملکرد کارمندان وزارت امور اقتصادی و دارایی، تعیین و تفهیم معیارهای ارزیابی عملکرد بدرستی صورت نگرفته است.

 

3. 3. فرضیه سوم پژوهش بدینگونه است که: اندازه گیری و مقایسه عملکرد کارمندان وزارت امور اقتصادی و دارایی با شاخصها توسط مدیران (ارزیابان)، به درستی انجام می گیرد.

 

با توجه به جدول آزمون فرضیه سوم، فرضیه صفر مبتنی بر نظر کارمندان در مورد اندازه گیری عملکرد واقعی کارمندان در نظام ارزیابی عملکرد مساوی ۳ (میانگین پاسخ به سؤالات ۵ گزینه ای) می­باشد، را
می توان رد کرد؛ یعنی بین پاسخ کارمندان به این بعد از ارزیابی عملکرد تفاوت وجود دارد و با توجه به اینکه کوچکترین مقدار منفی و بزرگترین مقدار مثبت می‌باشند، و با توجه به اینکه سطح معناداری هم بیشتر از ۰۵/. می­باشد؛ اندازه گیری عملکرد واقعی کارمندان در نظام ارزیابی عملکرد کارمندان توسط مدیران، از نظر کارمندان نامطلوب و پایین تر از میانگین است و یا بعبارت دیگر؛ در نظام ارزیابی عملکرد کارمندان وزارت امور اقتصادی و دارایی، اندازه‌گیری عملکرد واقعی کارمندان به درستی صورت نگرفته است.

 

4. 4.  

 

 

ب:تغییر مدل
جاییکه در آن میزان قوت و ضعف برند شما در مقایسه با رقبا بررسی می‌شود. مثلاً شرکتهایی که در زمینه کارت اعتباری فعالند، از این مدل برای شناسایی مشتریان شرکت‌های رقیب که برای تغییر برند آماده‌اند، استفاده می‌کنند و به این ترتیب برایشان مشخص خواهد شد که آیا آن مشتری به برند فعلی وفادار است یا خیر.

2-2-2-8 تبلیغات؛ محرک برند
در برندسازی شخصیتی از تبلیغات به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود.این موضوع از این واقعیت نشأت می‌گیرد که شخصیت برای خلق تداعی برند بویژه حائز اهمیت است. برای تحقق این هدف، تبلیغات به عنوان وسیله‌ای بسیار مؤثر مورد استفاده قرار می‌گیرد. شاید یکی از متداول‌ترین روش‌های خلق شخصیت، استفاده از چهره‌های سرشناس است. مثلا از نام و شهرت و معروفیت قهرمانان ملی، تصاویر ورزشکاران، خوانندگان و هنرپیشگان معروف سینما برای برندی خاص به مدت طولانی استفاده می‌شود. به دلیل ناپایداری تأثیر تبلیغات و سایر روش‌های ارتباطی، استفاده از این روش در مسیر خلق تشخص رو به فزونی است (آکر و دیگران^[14]، 2012).
2-2-2-9 ویژگی‌های فردی در برندسازی
ویژگی‌های شخصیتی افراد از طریق عوامل چند بعٌدی مانند رفتار، ظاهر، عقاید و افکار و ویژگی‌های جمعیت شناسی تعیین می‌شود. براساس مشاهدات باترا و پژوهشگران دیگر، پنج وجه شخصیتی افراد که به آنها «پنج ویژگی بزرگ شخصیتی» گفته می‌شود، عبارتند از: برون‌گرایی و درون‌گرایی، سازگاری، هوشیاری، ثبات احساسی و هیجانی. در مورد این جنبه‌های شخصیتی آکر ۱۹۹۷ پنج خصیصه بزرگ دیگر را که با برند در ارتباطند، مطرح می‌کند که عبارتند از:صداقت، هیجان، شایستگی، مهارت و دوام. الگوی مذکور نشان می‌دهد که این جنبه‌های شخصیتی برند ممکن است به طرق مختلف کارکردهای خاصی داشته باشند و یا به دلایل مختلف ترجیحات مصرف‌کننده را تحت تأثیر قرار دهند. صداقت، هیجان و شایستگی بر ویژگی‌های شخصیتی درونی انسان و مهارت و دوام بر خواسته‌ها و آرزوهای افراد دلالت دارند بنابراین می‌توان چنین استنباط کرد که تشخیص برند توسط مشتریان برندی که شباهت هایی به ویژگی های شخصی فرد دارد معرف نزدیک بودن جنبه‌های روان شناختی و ویژگیهای احساسی افراد است. برند به طرق گفته‌شده در تصمیم‌گیری مصرف‌کننده تأثیر می‌گذارد و یا در ترکیبی از حالت‌های مذکور، اثرگذاری گاه شدید خود را نشان می‌دهد. برندها می‌توانند با مصرف‌کنندگانشان تداعی و وابستگی داشته باشند. این وابستگی شخصی، به برند حیات می‌بخشد و آن را در ذهن مصرف‌کننده، ویژگی یا هویتی زنده و فعال می‌دهد(وظیفه دوست و عماری، 1389).
2-2-2-10 گونه شناسی روابط برند
رابطه برند و مشتری مثل رابطه دو نفر است که شخصیت برند به این روابط عمق، احساس و عشق می‌بخشد. روابط صمیمی و دوستانه مستلزم دانستن ویژگی‌های شخصیتی مختلف برنـــد است. بعضی از دوستان شوخ طبع و بذله‌گو و برخی جدی و فرمانبردارند؛ بعضی قابل اعتماد، ساده، بی‌پیرایه و بی‌تکلف هستند و برخی دیگر ترجیح می‌دهند در حاشیه باشند. تمرکز بر روابط به جای تمرکز بر شخصیت برند، امکان و فضای بیشتری برای توجه به ویژگی‌های برند بوجود می‌آورد. تمرکز به طورعمده بر درک مشتری در مقابل برند استوار است(دهدشتی، 1391).
2-2-2-11 رسانه‌های جمعی و پیشرفت روابط برند
منظور از شخصیت برند، جنبه احساسیِ تصویر برند در ذهن افراد است. این تصویر از تمام تجربیاتی که مصرف‌کننده از یک برند دارد، شکل گرفته است. تبلیغات نقش مؤثری در شکل‌گیری شخصیت برند ایفا می‌کنند. برندهای موفق این فرصت را دارند که در نهایت جایگاه رهبری را به دست آورند. این حالت در تبلیغات به عنوان محرکِ برتری محصول مطرح می‌شود. موقعیت و جایگاه محکم و استوار برند می‌تواند بر عناصر پایداری مثل میزان بالای فروش، ساخته و پایه‌گذاری شود. این پیام باید به طور یک دست و یکپارچه در تمامی فعالیت‌های بازاریابی ارائه شود. در شخصیت برند دو عنصر اصلی وجود دارد که عبارتند از: نوع منفعتی که توسط برند نصیب فرد می‌شود و نوع مصرف‌کننده‌ای که آن را ارج می‌نهد. تبلیغاتی که تلاشی جز ارائه مشخصات کالا ندارد، به طور عمده سعی در جذب عقلانیت مشتری دارد و بر پیشنهاد فروش بیشتر تمرکز می‌کند و یا عقایدی نظیر تفاوت برند حاضر را با رقبا نشان می‌دهد. در مواردی هنگامی که درباره محصولی صحبت شده است، مصرف‌کنندگان مطالبی نظیر خوشی و نشاط را عنوان کرده‌اند؛ درحالی که مردم به دنبال تمرکز بر نسل جوان بوده‌اند. علاوه بر آن هر کسی در طلب چیزی است که منعکس‌کننده یا توسعه‌دهنده ویژگیهای شخصیتی اوست. شخصیت برندی که از طریق تبلیغات پایه‌ریزی و ساخته شده است، هنگامی که تصمیم به خرید می‌گیریم، چیزی جز تشویش و نگرانی برای ما به ارمغان نخواهد آورد. تبلیغات تصویر احساسی از برند می‌سازد که شخصیت برند از آنجا شکل می‌گیرد و سپس به ایجاد عشق و علاقه به این روابط منتهی خواهد شد بنابراین شخصیت برند می‌تواند برندی را جذابتر و خاطره انگیزتر کند و وسیله‌ای برای تشدید احساسات خوب در مشتری شود. با توجه به این مطالب می‌توان گفت تبلیغات و یا ارتباطات بازار به ساختن شخصیت برند کمک می‌کنند؛ مشروط بر آن که مصرف‌کننده ویژگی های انسانی را با محصول تبلیغ شده ، مرتبط بیابد(حسین پور، 1393).
2-2-2 هویت برند
هویت برند در واقع جوهر اصلی هر برند است. هر شرکت با تعریف هویت برند خود این پیام را به شرکای تجاری، مشتریان و کارکنان سازمان خود می‌دهد که ما چگونه سازمانی و با چه اهدافی هستیم. به بیان دیگر شرکت با تعریف این هویت تصویر ذهنی مطلوب خود را برای شکل گیری در ذهن مشتری در آینده ترسیم می‌کند. هویت بخشی به هر برند فرآیندی است که مستلزم تعریف این هویت، عینیت بخشیدن به آن در نمادها و لوگوهای تجاری سازمان (رنگ، شکل و …) و نیز پایش دائم کلیه فعالیتهای عملیاتی و تبلیغاتی سازمان برای همسو بودن با آن هویت است. به طور مثال یک شرکت خدمات پرداخت الکترونیک می‌خواهد در ذهن مشتریان خود به عنوان شریکی قابل اطمینان نقش بسته و با توجه به اهمیت عامل اطمینان در مبادلات مالی، به انتخاب اول مشتری در فضای رقابتی خود تبدیل شود. در واقع قابل اعتماد بودن و پایداری شرکت در شرایط مختلف اقتصادی و توان مالی آن به‌عنوان اجزای تشکیلدهنده هویت شرکت عمل کرده و می‌باید کلیه فعالیتهای شرکت از نحوه برخورد کارکنان مرکز تماس آن با مشتریان، نحوه و مدت زمان رفع مغایرتهای مالی ایشان، ادبیات، پوشش و نحوه ارائه خدمات کارشناسان پشتیبانی، نام و علامت تجاری و ….در ارتباطی هدفمند و یکپارچه با یکدیگر برندی را شکل دهند که این تصویر را به صورت پایدار خلق کنند.
تصویر برند: کلیه فعالیتهای سازمان در عرصه‌های گوناگون بازاریابی، پشتیبانی خدمات، تبلیغات و… منجر به نوع خاصی از ادراک در مشتری نسبت به شرکت می‌شود که به آن تصویر ذهنی می‌گوییم. در واقع روح اصلی حاکم بر تصویر ذهنی مشتری از شرکت، همان ویژگیهای اصلی خدمات اوست. در مثال قبل، چنانچه ویژگی اصلی برند شرکت قابل اعتمادبودن تعریف و شرکت در توسعه و ترویج این مفهوم در نام تجاری خود موفق بوده باشد؛ ویژگی اصلی مورد اشاره همین ویژگی خواهد بود. می‌خواهیم در این بخش بگوییم که دوست داریم هنگامی که مشتری به ما فکر می‌کند و یا نام تجاری ما را مشاهده می‌کند، چه چیزی در ذهن او نقش ببندد؟ مکانیسم تشکیل تصویر ذهنی در مشتری عبارت است از ترکیب پیچیده‌ای از کلیه علائم، نشانه‌ها و پیامهای ارسالی به مشتری که در کلیه فعالیتهای سازمان تجلی می‌یابد. اهمیت این امر از آن جهت است که از یک طرف می‌باید کلیه کارکنان سازمان در تمامی سطوح با درک اهمیت ارتباط خود با مشتریان (در هر مرحله و هر سطح) نسبت به انطباق این ارتباط با تصویر ذهنی مشتریان از شرکت اقدام کرده و از طرف دیگر شرکت نیز با برقراری ارتباط مداوم و مستمر بین تمامی واحدهای مرتبط با مشتری، نسبت به هماهنگ‌سازی و ایجاد درک واحد از تصویر ذهنی مطلوب اقدام کند.
شخصیت برند: هر مشتری در ذهن خود یک یا چند ویژگی از ویژگیهای شخصیت انسانی را به هر برند اختصاص می‌دهد. در خصوص ویژگیهای شخصیت انسانی مطالعات گستردهای صورت پذیرفته که در نهایت پنج ویژگی به عنوان اصلی‌ترین آنها معرفی میگردند که عبارتند از:شایستگی، دلفریب، خشونت، صمیمیت و هیجان(عماری و زنده دل، 1391).
2-2-2-1 نام تجاری
شاید بتوان به جرات گفت كه بارزترین عمارت حرفه‌ای بازاردانان قابلیت و توانایی آنها در ایجاد، حفظ مراقبت و ارتقای نام تجاری است.
بازاردانان اعتقاد دارند: تعیین نام تجاری هنر و بنیان بازاردانی است.انجمن بازاردانان نام تجاری را چنین تعریف می‌كند:یک نام تجاری یک نام، اصطلاح، علامت، نشان یا طرح یا تركیبی از اینهاست كه برای شناسایی كالاها یا خدمات فروشنده یا گروهی از فروشندگان و متمایز كردن این كالاها و یا خدمات از كالاها یا خدمات رقبا به‌كار می‌رود. به‌طور خلاصه نام تجاری سبب شناسایی فروشنده یا سازنده می‌شود. نام تجاری می‌تواند یک نام، یک علامت، نشان و یا سمبل دیگری باشد. فروشنده براساس قانون علامت تجاری حق استفاده همیشگی از نام تجاری را در اختیار دارد.بدین‌ترتیب نام‌های تجاری جدای از دارایی‌هایی نظیر مجوز بهره‌برداری، حق طبع و…هستند كه از مدت زمان اعتبار خاصی برخوردار هستند. یک نام تجاری تعهد دائمی یک فروشنده را برای ارائه مجموعه‌ای از ویژگی‌ها، مزایا و خدمات خاصی را به خریداران می‌رساند. بهترین نام‌های تجاری حاوی تضمین كیفیت‌اند. اما یک نام تجاری می‌تواند سمبل موارد پیچیده‌تری هم باشد مانند: ویژگی محصول، مزایای محصول، فرهنگ استفاده از محصول و شخصیت استفاده‌كننده از محصول(دهدشتی، 1391)
2-2-2-2 ارزش‌ مارك‌گذاری محصولات
سیاست مارك‌گذاری محصولات نه ‌فقط برای تولیدكنندگان بلكه برای خرده ‌فروشان و مصرف‌كنندگان نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برای خرده فروشان به این دلیل اهمیت دارد كه مشتریان، محصولات مورد نیاز خود را از فروشگاه‌هایی كه مارك دلخواه آنها عرضه می‌کنند، خریداری می‌كنند. بعضی از خرده ‌فروشان، نام تجاری خاصی را انتخاب می‌كنند و بدین‌وسیله وفاداری بیشتر مشتریان خود را به‌دست می‌آورند؛ مانند فروشگاه‌های زنجیره‌ای كه با بهره گرفتن از نام تجاری خود محصولات مصرفی را در نواحی مختلف تهران به فروش می‌رسانند. با این حال مصرف‌كنندگان ممكن است بیشترین استفاده را از مارك‌گذاری محصولات بكنند زیرا با تشخیص محصولات رقیب از طریق علائم تجاری، خرید خود را بهتر انجام می‌دهند. آنها می‌توانند محصولاتی را كه رضایتشان را جلب نكرده، خریداری نكنند و به مارك‌هایی كه رضایت آنها را فراهم كرده، وفادار بمانند(محمودی هرندی، 1393).
2-2-2-3 راهبرد‌های نامگذاری
شركت‌ها برای نامگذاری محصولات می‌توانند از راهبردهای مختلفی استفاده كنند. این راهبردها عبارتند از: ۱) نامگذاری تولیدكننده ۲) نامگذاری عمده‌فروشان و خرده‌فروشان ۳) شیوه‌های نامگذاری مختلط و ۴)نامگذاری ژنریك.
الف: نامگذاری تولیدكننده
در این روش، تولیدكننده از دو شیوه نامگذاری استفاده می‌كند.روش اول نامگذاری واحد برای چند محصول است. این روش نامگذاری خانوادگی نیز نامیده می‌شود. این شیوه مزایای متعددی دارد. مصرف‌كنندگانی كه از سس سالاد دلپذیر راضی‌اند، ممكن است به خرید مرباجات دلپذیر نیز گرایش نشان دهند. با بهره گرفتن از این شیوه، هزینه كمتری برای تبلیغات صرف می‌شود، به همین دلیل انتخاب نشان یكسان برای محصولات مرتبط با هم به‌طور فزاینده‌ای افزایش یافته است. همچنین نامگذاری واحد سبب می‌شود تا خرده‌فروشان بپذیرند كه محصولات را عرضه كنند. خرده‌فروشی كه مشاهده می‌كند مصرف‌كنندگان از رب گوجه‌فرنگی چین‌چین راضی‌اند، عرضه سس گوجه‌فرنگی چین‌چین را نیز راحت‌تر می‌پذیرد.با این حال این شیوه معایبی نیز دارد. عملكرد ضعیف یک محصول ممكن است بر روی اقلام دیگر خط تولید كه دارای همین نام و نشان هستند اثر منفی داشته باشد. مثلا اگر ثابت شود كه در تولیدات دلپذیر مواد افزودنی و نگهدارنده بیماری‌زا وجود دارد، سبب از بین‌رفتن تصویر كلی دلپذیر می‌شود و همه تولیدات دلپذیر زیر سوال می‌رود.روش دیگر انتخاب نام اینگونه است كه برای هر محصول نام و نشان مجزایی انتخاب می‌شود. این راهبرد وقتی مفید است كه هر نام در بخشی از بازار عرضه شود. مانند گروه صنعتی بهشهر كه مارك‌هایی مانند نسیم و پونه برای خمیردندان و نام‌های مختلفی برای شوینده‌ها، شامپو و اقلام دیگر انتخاب كرده است. در اینگونه نامگذاری نسبت به روش نامگذاری واحد هزینه‌های بالاتری پرداخت می‌شود زیرا شركت باید برای مصرف‌كنندگان و خرده‌فروشان هر مارك محصول جدید، تبلیغات جداگانه‌ای انجام دهد. مزیت این شیوه آن است كه هر نام محصول، ویژه یک بخش از بازار است و ریسك عدم موفقیت یک محصول بر روی محصولات دیگر را از بین می‌برد.(شفیعی، 1391)
ب: نامگذاری خصوصی
در این روش، شركت‌ها محصولات تولیدشده را با مارك مورد درخواست عمده‌فروش یا خرده‌فروش عرضه می‌كنند.برای مثال در فروشگاه‌های تعاونی و سپه بسیاری از اقلام را با نام و مارك موردنظر آنها تهیه و عرضه می‌كنند.تولیدكنندگان زمانی از این شیوه مارك‌گذاری استفاده می‌كنند كه خرده‌فروشان دارای شعبه‌های زیادی بوده و به نیكی شهره باشند.خوبی استفاده از این شیوه برای تولیدكننده آن است كه هزینه‌های رایج تبلیغ به خرده‌فروش یا عمده‌فروش منتقل می‌شود.ناگفته نماند كه اینكار مستلزم خطرپذیری است.چون فروش تولیدكننده به شكل زیادی به فعالیت‌های خرده‌فروش یا عمده‌فروش وابسته می‌شود(شفیعی، 1391)
پ: نامگذاری مختلط
راهبرد نامگذاری مختلط روشی است كه بین دو روشی كه پیش‌تر بیان شد. برخی از تولیدكنندگان محصولات خود را با مارك و نام خود نامگذاری كرده و برخی دیگر را با نام و مارك خرده‌فروش یا عمده‌فروش مارك‌گذاری می‌كنند.این روش نامگذاری محصولات بستگی به قوت‌ها و ضعف‌های درون سازمانی و فرصت‌ها و ضعف‌های برون سازمانی دارد.
ت: نامگذاری ژنریك (بدون مارك)
در این شیوه، تولیدات بدون مارك خاصی و تنها با ذكر مشخصات محصول مانند قارچ، لوبیا، نخودفرنگی، كفش و مانند این به بازار عرضه می‌شود. به زبان ساده‌تر روی بسته‌بندی محصول شرح محتویات آن نوشته می‌شود و محصول مورد نظر فاقد هرگونه مارك یا علامتی است.مزیت این روش آن است كه می‌توان قیمت‌ها را با تخفیف چشمگیری عرضه كرد. در سال‌های گذشته در ایران از این شیوه مارك‌گذاری برای عرضه داروها استفاده شده است.
2-2-2-4 نام تجاری مناسب
هنگام انتخاب نام تجاری مناسب كه كار دشواری است، چند معیار باید در نظر گرفته شود:
الف) نام تجاری باید مزایای محصول را توصیف كند؛ مانند تیغ تیز و دستمال لطیف كه صفات برجسته این محصولات را توصیف می‌كند.
ب) مارك محصولات باید گیرا، گویا و رسا باشد و در خاطره‌ها بماند، مانند پودر برف، صابون عروس، اتومبیل سمند كه برف سفیدی را، عروس پاكی را و سمند حركت و سرعت را تداعی می‌كنند. معمولا هنگام انتخاب یک نام خاطره‌انگیز توسط یكی از رقبا ما نیز درصدد نام مشابهی برمی‌آییم.
پ) مارك محصول باید مناسب با فعالیت شركت با تصویر ذهنی‌ای از محصول باشد. مزه، زمزم، بهنوش و شادنوش بیان‌كننده گوارابودن و سلامت محصولات غذایی است.
ت) سهولت تلفظ: تمام طبقات مختلف مصرف‌كنندگان احتمالی باید بتوانند به سهولت و بدون اشكال آن را به‌درستی تلفظ نمایند. به‌طوری كه پس از مدتی جزو زبان مادی و روزمره ایشان گردد.
س) یاد ماندن: نام كالا باید طوری باشد كه مردم به‌راحتی آن را به خاطر سپرده و در موقع لزوم فراموش نکنند زیرا اگر در موقع خرید، نام كالا فراموش شده باشد، بسیاری از مردم به علت شرم از خرید صرف‌نظر می‌كنند و راضی نمی‌شوند مدتی وقت فروشنده را بگیرند تا با دادن علائمی نام آن را به‌یاد آورند.
ش) سهولت تبلیغ: یكی از عوامل موثر در انتخاب نام، سهولت استعمال آن در تبلیغات است، هم از نظر شفاهی هم از نظر كتبی.
مایكل پورتر^[15]، شاید مشهورترین پروفسور مدرسه بازرگانی‌هاروارد در طول تاریخ این مدرسه است. او در طول سال‌ها، صحبت‌های زیادی درباره تمایز داشته است. او در آخرین مجموعه نوشتارهایش كه با نام «درباره رقابت» منتشر شده، تكلیف كیفیت و شور و شوق برای خدمت به مشتریان و به‌ویژه مصرف‌كنندگان نهایی را تعیین كرده است.او یكی از چیزهایی كه در این باره گفته است، مفهومی است با نام «اثربخشی عملیاتی شركت» كه به زبان ساده، مفهوم اثربخشی عملیاتی این است كه شما كارها و عملیاتی كه رقبایتان انجام می‌دهند را بهتر از آنها انجام دهید.این مفهوم بسیار ساده و بسیار اجرایی است (به‌شرطی كه مدیریت اثربخش باشد.) و این نوع اثربخشی می‌تواند یک منبع و منشأ مزیت رقابتی باشد چراكه بدین وسیله مصرف‌كنندگان كالاها و خدمات شما با تفاوت‌های آشكاری در میان كالاها و خدمات شما و مدیریت شما آشنا می‌شوند كه نتیجه آن وفاداری به آن كالاها و خدمات است.در این باره «پورتر» مشاهده می‌كند كه مدیران هرچه بیشتر خود را با هم مقایسه كنند، بیشتر شبیه به هم می‌شوند.پس در نتیجه او پیشنهاد می‌كند به‌جای اینكه شبیه هم شوید، موقعیت خود را به‌گونه‌ای انتخاب كنید تا از رقبایتان متمایز شوید و این كار به معنی پیدا‌كردن یک نقطه تمایز منحصربه‌فرد و هدفمند در صنعت است. راستی تا فراموش نكرده‌ام، بگویم كه این نوشتار در كتاب مطرحی با نام «تمایز با نابودی» به شكل مفصلی توضیح داده شده است(وظیفه دوست و عماری، 1389).
در این باره می‌توان این‌گونه ادامه داد كه مدیران شركت‌های اثربخش در بازار امروز، چه ایرانی، چه اروپایی و چه چینی، نقطه تمایز خود را به زیبایی پیدا كرده و با كوشش هرچه تمام‌تر سعی در بهبود آن ویژگی در بازار می‌كنند كه نتیجه این مدیریت اثربخش نیز در پایان سال در ترازنامه و صورت سود و زیان و از همه مهم‌تر رضایت مصرف‌كنندگان آنان هویداست. به زبان ساده‌تر می‌توانم این‌گونه بگویم كه جنگ اقتصادی بازارهای گوناگون بر سر تمایز است و بس.تمایز در كالا، قیمت آن، شبكه پخش آن، برخورد فروشندگان، نوع خدمات و به‌ویژه قیمت محصول كه اگر دور‌اندیش باشیم، قیمت رقابتی كاهنده به همراه كیفیت افزاینده از آن راهبرد‌های تمایزی است كه پایدار و ماندگار است. در این میان در دایره‌المعارف بازاریابی (بازاردانی) كه به كوشش استاد عبدالحمید ابراهیمی به فارسی برگردان شده است، سه گونه از تمایز به نیكویی بیان می‌شود:
۱-تمایز فیزیكی؛ كه در آن محصولات ممكن است مانند یكدیگر نباشند، به‌طور مثال درباره میوه‌ای مثل هندوانه اندازه، رنگ، مزه و قیمت آن ممكن است متفاوت باشد. همان‌گونه كه گفته شد، به آن «تمایز فیزیكی» می‌گویند.
۲-حالت دوم این است كه محصولات یكسان ممكن است دارای نام‌های تجاری متفاوتی بوده ولی در پشت آن خدمات متمایز وجود دارد كه به این حالت «تمایز نام تجاری» می‌گویند. در این حالت فرضا هندوانه‌های به‌ظاهر یكسان دارای نام‌های تجاری گوناگون مانند هندوانه قندی، هندوانه باغ‌آرزوها و مانند اینها هستند اما شیوه ارائه آنها متفاوت است.
۳-مصرف‌كننده ممكن است رابطه رضایت‌بخشی را با یكی از عرضه‌كنندگان ایجاد كرده باشد كه این حالت را «تمایز رابطه‌مند» می‌گویند.
برای مثال، با اینكه نام‌های تجاری معروف هستند، یک شركت ممكن است پاسخ‌های سریع‌تر و بهتری را برای مشتریان و به‌ویژه مصرف‌كنندگان فراهم كنند. در این باره یكی دیگر از استادان‌هاروارد (این استنادها را برای این می‌نویسم كه اطمینان حاصل شود كه شركت‌های موفق از این اصول پیروی كرده‌اند و نه اینكه مبهوت نام‌های فرنگی شده باشم.)گفته است «هیچ محصول (كالا، خدمت) همگن و مشابهی وجود ندارد، كلیه كالاها و خدمات قابلیت متمایزسازی را دارند» به شرطی كه كمی عقل و منطق و خلاقیت در تار و پود اندیشه مدیران و تصمیم‌گیران وجود داشته باشد.در ادامه معروف‌ترین فروشنده مرغ آمریكا جمله‌ای دارد كه می‌گوید: «اگر می‌توان یک مرغ مرده را متمایز كرد، پس قادریم هر چیزی را متمایز كنیم.»تام پیترز این شعار منطقی را مطرح كرده كه اگر متمایز نشوید، از بین می‌روید. البته باید توجه نمود كه هر تفاوتی تمایز نیست(شفیعی، 1391).
پس مدیران اثربخش، تفاوت‌های بامعنی ایجاد کنید، نه اینكه محصول یكسان بهتری عرضه كنید. حال ممكن است بپرسید كه چگونه می‌توان این تمایزها را به‌وجود آورد. در این باره می‌توان راه‌های زیر را پیشنهاد كرد كه عبارتند از:
۱-تمایز در محصول مانند ویژگی‌ها، عملكرد، پایداری كیفیت، دوام، قابلیت اعتماد، قابلیت تعمیر و به‌ویژه قیمت‌ كمتر است.
۲- تمایز در خدمات مانند حمل و تحویل، نصب، آموزش مشتری، مشاوره، تعمیر.
۳-تمایز در كاركنان مانند ادب، اعتبار، قابلیت اعتماد، پاسخگویی، مهارت‌های ارتباطی و…است.
۴-تمایز در تصویر ذهنی مانند نمادها، رویدادهایی مانند خیرخواهی تولید‌كننده به نفع مردم و به‌ویژه مصرف‌كنندگان است.
البته همان‌گونه كه پیش‌تر گفته شد، شما به شیوه‌های گوناگونی قادر به ایجاد تمایز خود و محصولات خود در میان مردم هستند، تنها این نكته را فراموشی نكنید كه تمایزی ماندگار است كه مفید، خیرخواهانه و واقعی باشد. «اندیشمندانه، بیندیشیم» (عماری و زنده دل، 1391).

شکل ۳-۴۱ : پاسخ ولتاژ بار در برابر اختلال ولتاژ sag تکفاز ۳۵% (الف) بدون فیدبک (ب) با فیدبک (TPSAF-AVM).
۳-۵- خلاصه
در این فصل مدل‌ فرکانس بالا و فرکانس پایین سیستم‌های SPSAF و TPSAF مدل سازی شده‌اند. برای مدل‌های ساده شده، واحدهای که تاثیری بر روی رفتار سیستم در فرکانس بالا یا پایین ندارند، در نظر گرفته نشده‌اند. با آنالیز دیاگرام بٌد و پاسخ پله مدل‌های ساده شده، کنترل‌کننده فیدبک طراحی شده است. از طریق شبیه سازی‌های انجام شده در فرکانس پایین، تحت شرایط ولتاژ sag متعادل / نامتعادل و افزایش توان بار، برتری عملکرد سیستم SPSAF-AVM نسبت به TPSAF-AVM از نظر تنظیم ولتاژ بار نشان داده شده است.

فصل چهارم
تجزیه و تحلیل عملکرد سیستم SPSAF 2.5 Kw و TPSAF 10 kW از طریق نرم‌افزار MATLAB
۴-۱- مقدمه
در این فصل سیستم فیلتر اکتیو سری تکفاز و سه‌فاز با بهره گرفتن از شبیه سازی دقیق کامپیوتری آنالیز شده‌اند. سیستم SAF با جزئیات کامل، توسط نرم افزار MATLAB شبیه‌سازی شده‌ است. نتایج شبیه‌سازی گزارش شده و عملکرد تنظیم ولتاژ و جداسازی هارمونیک ارزیابی شده است. در نهایت، عملکرد SAF با روش مرسوم (CM) و روش جدید مقدار مطلق (AVM) (روش‌های که برای استخراج مؤلفه اصلی/هارمونیکی ولتاژ بار استفاده شده‌اند) با یکدیگر مقایسه شده و برتری روش دوم از طریق شبیه سازی و آنالیز مدل ساده شده ( فصل سوم ) تایید شده است. در زیر، مدل‌های شبیه سازی در نرم‌افزار MATLAB و نتایج به دست آمده برای SPSAF و TPSAF به ترتیب مورد بحث قرار می‌گیرند.
۴-۲- SPSAF
۴-۲-۱- مدل شبیه سازی سیستم جبران شده SPSAF
سیستم شبیه سازی شده SPSAF در شکل ۴-۱ نشان داده شده است. همانطور که در شکل می‌بینید، منبع به صورت یک منبع ولتاژ ایده‌آل با اندوکتانس و مقاومت معادل، مدل شده است‌. بار یکسوساز دیودی تکفاز با بار RC موازی می‌باشد. SIT با بهره گرفتن از مدل غیرخطی Jales-Atheron با توجه به داده‌های تولید شده از آزمون SIT مدل شده است [۳۵]. در باس DC-VSI یکسوساز دیودی سه‌فاز به عنوان منبع توان کمکی بکار گرفته شده است. علاوه بر این، یک مدار کنار گذر تریستوری در دو سر ترمینال خروجی SIT قرار دارد. پارامترهای استفاده شده در مدل SPSAF در جدول ۴-۱ داده شده‌اند. کنترل‌کننده‌ بصورت پردازنده سیگنالهای دیجیتالی برای اجرای در زمان گسسته، مدل شده‌ است.
جدول ۴-۱ : پارامترهای مدل شبیه سازی SPSAF.

 

	ولتاژ منبع
	اندوکتانس منبع
	مقاومت منبع
	مقدار ولتاژ باس DC بار جبران ساز شده
	ظرفیت بار
	مقاومت بار
	اندوکتانس SRF
	ظرفیت SRF
	مقاومت اندوکتانس SRF

همانطور که در شکل ۴-۲۷ می توان مشاهده کرد ،با ادامه push تا رسیدن به جابجایی هدف ستون های طبقات پایین وارد ناحیه پلاستیک می شوند و مفاصل تشکیل شده در تیر ها تغییر شکل بیشتری می دهند .
شکل ۴-۲۷ تشکیل مفصل پلاستیک در قاب و میزان کرنش مفاصل تشکیل شده (MCE)
با توجه به نتایج بدست آمده ، قاب ۱۲ طبقه PBPD RC SMF دارای عملکرد CP (آستانه فروریزش) می باشد که از لحاظ عملکردی قاب ۱۲ طبقه PBPD RC SMF (MCE) دارای عملکردی برابر با هدف طراحی می باشد .
منحنی pushover
شکل ۴-۲۸ منحنی pushover قاب ۱۲ طبقه PBPD RC SMF (MCE) را نشان می دهد.
شکل ۴-۲۸ منحنی pushover قاب ۱۲ طبقه PBPD RC SMF(MCE)
۴-۳-۳-۳ زلزله بهره برداری
برای قاب ۱۲ طبقه تحت زلزله بهره برداری که شتاب مبنای آن ۱/۶ شتاب مبنای زلزله سطح خطر ۱ می باشد سازه دارای جابجایی هدف m ∆=۰٫۱۶ می باشد، که در این مقدار جابجایی سازه عملکرد o (خدمت رسانی بدون وقفه) را دارد و همانطور که در شکل ۴-۲۹ مشاهده می کنید فقط تیر های طبقات میانی و پایین وارد ناحیه پلاستیک شدند ولی ستون ها حتی در پای سازه مفصل پلاستیک را تشکیل ندادند ، که عملکرد کاملا مناسبی می باشد.

شکل ۴-۲۹ تشکیل مفصل پلاستیک در قاب و میزان کرنش مفاصل تشکیل شده
منحنی pushover
شکل ۴-۳۰ منحنی pushover قاب ۱۲ طبقه PBPD RC SMF را نشان می دهد.
شکل ۴-۳۰ منحنی pushover قاب ۱۲ طبقه PBPD RC SMF ، بهره برداری
۴-۳-۴ بررسی عملکرد قاب ۲۰ طبقه PBPB RC SMF
۴-۳-۴-۱ سطح خطر ۱ (DBE)
ابتدا برای این قاب جابجایی هدف را مطابق Fema 356 محاسبه می کنیم. m ∆=۰٫۸۹۱
در این مورد تشکیل مفاصل پلاستیک از تیر های طبقات پایین و میانی شروع شده که در شکل ۴-۳۱ نشان داده شده است .
شکل ۴-۳۱ شروع تشکیل مفصل پلاستیک در قاب و میزان کرنش مفاصل تشکیل شده (DBE)
با ادامه push تا رسیدن به جابجایی هدف تیرهای طبقات بالاتر نیز وارد ناحیه پلا ستیک شده و تیر های طبقات پایینی و میانی که قبلا وارد ناحیه پلاستیک شده بود تغییر شکل بیشتری دادند، اولین مفصل پلاستیک در پای ستون کناری در حالی تشکیل شده است که تیر های طبقات فوقانی همچنان در ناحیه الاستیک می باشند.(شکل ۴-۳۲)
شکل ۴-۳۲ ادامه تشکیل مفصل پلاستیک در طبقات بالاتر و پای ستون و میزان کرنش مفاصل تشکیل شده (DBE)
با توجه به نتایج بدست آمده ، قاب ۲۰ طبقه PBPD RC SMF دارای عملکرد LS (ایمنی جانی)می باشد که از لحاظ عملکردی قاب ۲۰ طبقه PBPD RC SMF (DBE) دارای عملکردی برابر با هدف طراحی می باشد که مطلوب است .
منحنی pushover
شکل ۴-۳۳ که منحنی pushover قاب ۲۰طبقه PBPD RC SMF (DBE) را نشان می دهد میتوان مشاهده کرد که مساحت زیر منحنی push قابل توجه می باشدکه این مساحت نشان دهنده نیاز به انرژی زیاد برای هل دادن قاب می باشد همچنین نمودار با شیب کمی کاهش می یابد که در مقایسه با ساختمان های طرح شده به روش های مرسوم دارای مساحت زیر منحنی بیشتری می باشد که نشان دهنده عملکردی مناسب تر است.

شکل ۴-۳۳ منحنی pushover قاب۲۰ طبقه PBPD RC SMF(DBE)
۴-۳-۴-۲ سطح خطر ۲ (MCE)
ابتدا برای این قاب جابجایی هدف را مطابق Fema 356 محاسبه می کنیم. m ∆=۱٫۳۳۵ در این مورد تشکیل مفاصل پلاستیک از تیر های طبقات پایین و میانی شروع شده است.
شکل ۴-۳۴ شروع تشکیل مفصل پلاستیک در قاب و میزان کرنش مفاصل تشکیل شده (MCE)
با ادامه push تا رسیدن به جابجایی هدف تیرهای طبقات بالاتر نیز وارد ناحیه پلا ستیک شده و تیر های طبقات پایینی و میانی که قبلا وارد ناحیه پلاستیک شده بود تغییر شکل بیشتری دادند، مفاصل پلاستیک در پای ستون ها در حالی تشکیل شده است که تیر های طبقات فوقانی همچنان در ناحیه الاستیک می باشند.(شکل ۴-۳۵)
شکل ۴-۳۵ تشکیل مفصل پلاستیک در قاب و میزان کرنش مفاصل تشکیل شده (MCE)
با توجه به نتایج بدست آمده ، قاب ۲۰ طبقه PBPD RC SMF دارای عملکرد CP (آستانه فروریزش) می باشد که از لحاظ عملکردی قاب ۲۰طبقه PBPD RC SMF (MCE) دارای عملکردی برابر با هدف طراحی می باشد .
منحنی pushover
شکل ۴-۳۶منحنی pushover قاب ۲۰ طبقه PBPD RC SMF (MCE) را نشان می دهد.
شکل ۴-۳۶ منحنی pushover قاب ۲۰ طبقه PBPD RC SMF(MCE)
۴-۳-۴-۳ زلزله بهره برداری
برای قاب ۲۰ طبقه تحت زلزله بهره برداری که شتاب مبنای آن ۱/۶ شتاب مبنای زلزله سطح خطر ۱ می باشد سازه دارای جابجایی هدف m ∆=۰٫۱۷۴ می باشد ، که در این مقدار جابجایی سازه عملکرد o (خدمت رسانی بدون وقفه ) را دارد و همانطور که در شکل ۴-۳۷ مشاهده می کنید فقط تیر های طبقات میانی و پایین وارد ناحیه پلاستیک شدند ولی ستون ها حتی در پای سازه مفصل پلاستیک را تشکیل ندادند ، که عملکرد کاملا مناسبی می باشد .
شکل ۴-۳۷ تشکیل مفصل پلاستیک در قاب و میزان کرنش مفاصل تشکیل شده
منحنی pushover
شکل ۴-۳۸ منحنی pushover قاب ۲۰طبقه PBPD RC SMF را نشان می دهد.
شکل ۴-۳۸ منحنی pushover قاب ۲۰طبقه PBPD RC SMF ، بهره برداری
فصل ۵
نتیجه گیری و پیشنهاد
۵-۱- نتیجه گیری
به منظور تعیین سطح عملکرد قاب خمشی بتنی ویژه طرح شده بر اساس عملکرد پلاستیک ، ۴ قاب خمشی بتنی ویژه ۴ ، ۸ ، ۱۲ و ۲۰ طبقه را در نظر گرفته و با انتخاب جابجایی تسلیم و محاسبه پارامتر های طراحی ، نیروی برش پایه طراحی را بدست آورده و با بهره گرفتن از برش پایه طراحی اعضا و مقاطع قاب تعیین می شود و سپس مدل های طراحی شده را تحت بارگذاری جانبی قرار داده تا از تحلیل استاتیکی غیر خطی نمودار پوش و مراحل تشکیل مفاصل پلاستیک در قاب بدست آید.
خلاصه نتایج:

 

1. 1. زلزله سطح خطر ۱ : هدف طراحی در زلزله سطح خطر ۱ ،عملکرد life safety (ایمنی جانی) می باشد. عملکرد قاب های ۴، ۸ ،۱۲ طبقه برای سطح خطر ۱ عملکرد CP (آستانه فروریزش) می باشد،که از عملکرد طراحی (LS) ضعیف تر است و عملکرد قاب ۲۰ طبقه ،عملکرد LS (امنیت جانی) می باشد پس از نظر بهسازی لرزه ای ، دارای بهسازی مبنا می باشد.

 

1. .علت عملکرد CP (آستانه فروریزش) در سطح خطر ۱، وجود تیرهای بیش از اندازه ضعیف در مقابل ستون های قوی می باشد . در جابجایی هدف در مفاصل تیرها ،تغییر شکل های بزرگی ایجاد شد در حالی که ستون های طبقات حتی وارد ناحیه پلاستیک نشدند که می توان با پایین آوردن نسبت ستون قوی به تیر ضعیف از مقدار ۱٫۳ به مقدار ۱٫۲ یا ۱٫۱ به پاسخ مناسب تری رسید.

صادرکننده ممکن است در برخی از بازارها با عدم وجود انبارهای عمومی مناسب به دلیل ناامن بودن و یا نامناسب بودن با توجه به وضعیت آب و هوای منطقه مثل رطوبت زیاد و غیره مواجه شود. در این چنین شرایطی صادر کننده ممکن است مجبور به ساخت و یا اجاره انبارهای مناسب گردد که هزینه اضافی را برای وی در بر خواهد داشت.

۲-۲۴- کنترل موجودی در بازارهای بین المللی
منظور از کنترل موجودی این است که سرمایه گذاری در موجودی را تا حد امکان پایین نگه داشت بدون آنکه آسیب زیادی به ارائه خدمات به مشتریان وارد آید. سرمایه گذاری زیاد در کالاهای تمام شده می تواند پرهزینه باشد، از سوی دیگر کمبود کالا نیز باعث می شود که تقاضای مشتری برآورده نشود. کنترل موجودی یکی از مسائل مهم بازاریابی بین المللی است چون فاصله زیاد و سرعت کم در حمل و نقل نیاز به موجودی بیش از بازار داخلی را دارد.
از مناطق آزاد تجاری یا مناطق تجاری خارجی بعضی وقت ها استفاده می شود تا موجودی در بازارهای محلی کاهش یابد. مناطق آزاد تجاری، مناطقی هستند که در بنادر بین المللی ایجاد می شوند تا کالاها در آنجا بدون اینکه گمرکی به آنها تعلق گیرد ذخیره شوند، پردازش شوند و یا مجدداً انتقال یابند، بدون استفاده از این مناطق تجاری، بازاریابی که به سنگاپور، اندونزی، فیلیپین و تایلند کالا صادر می کند لازم است که در هریک از این کشورها دارای انبار باشد و امکان اینکه فقط مثلاً در سنگاپور انبار داشته باشد وجود ندارد چون باید گمرک تمام کالاها را پرداخت کند، هرچند که بعداً بسیاری از این کالاها به بازارهای دیگر انتقال یابند.
۲-۲۵- نظام اطلاعاتی بازاریابی جهانی
نظام اطلاعاتی بازاریابی از چهارنوع اطلاعات بهره می برد: اطلاعات داخلی، اطلاعات بازار، پیش بینی فروش و پژوهش بازاریابی. تصمیم گیری برای استفاده از هر یک از این اطلاعات در نظام اطلاعاتی باید براساس نیاز، در دسترس بودن و هزینه صورت گیرد.
در یک شرکت بزرگ بین المللی مشکل ترین مرحله تشخیص اطلاعات مورد نیاز است و آنچه که از اهمیت زیادی برخوردار است این است که نظام نباید با کمبود اطلاعات و نه با اطلاعات زیاده از حد مواجه باشد و این تنها با مرور دائمی اثربخشی نظام در تمام سطوح امکان پذیر است.
۲-۲۶- تحقیقات بازاریابی
تجزیه و تحلیل اطلاعات داخلی شرکت (دفاتر و پرونده ها) و بررسی عوامل محطی در واقع جمع آوری و یا بازسازی اطلاعات موجود است (اطلاعات دست دوم). در حالی که تحقیقات بازاریابی، جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعاتی را شامل می شود که تاکنون این اطلاعات در دسترس نبوده اند. این نوع اطلاعات را اطلاعات اولیه و یا دست اول می نامند. بطور کلی تحقیقات بازاریابی عبارت است از شناخت، جمع آوری و تجزیه و تحلیل سیستماتیک و عینی اطلاعات به منظور کمک به مدیریت در تصمیم گیری های مربوط به شناخت، حل مسائل و شناسایی فرصتها در بازاریابی.
چند عامل در تعریف فوق الذکر اهمیت دارند. اول این که تحقیقات بازاریابی سیستماتیک است یعنی تمام مراحل پژوهش نیاز به برنامه ریزی سیستماتیک دارد. متدولوژی (روش تحقیق) باید صحیح باشد و کلیه مراحل هستند و تا حد امکان ازقبل برنامه ریزی شده باشد. برای جمع آوری اطلاعات باید از روش های عملی استفاده شود و فکر و یا فرضیه اولیه بر این اساس تست شود.
تحقیقات بازاریابی عینی است. تحقیقات بازاریابی نباید تحت تأثیر ذهنیت شخصی و یا سیاسی پژوهش گر و یا مدیران قرار گیرد. به عبارت دیگر نباید ابتدا نتایج از پیش تعیین شود و سپس در آن جهت پژوهش بعمل آید، بلکه شعار یک محقق باید این باشد که : «هرآنچه یافتی عیناً بیان کن.»
تحقیقات بازاریابی شناخت، جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات را شامل می گردد. هر مرحله اهمیت خاص خود را دارد. ابتدا باید مسأله و یا فرصت را مشخص نمائیم تا معلوم شود چه اطلاعاتی باید مورد بررسی قرار گیرد. از آنجائی که هر فرصتی در بازاریابی به عنوان یک مسأله مورد تحقیق مطرح می گردد، بنابراین بیشتر مواقع فقط از واژه مسأله استفاده می شود. پس از تعیین مسأله باید منبع اطلاعات مربوط شناسایی و نحوه جمع آوری اطلاعات تعیین گردد. سپس اطلاعات تجزیه و تحلیل و تعبیر گردد و در نهایت یافته ها، نتایج و پیشنهادات در قالبی که مدیران در تصمیم گیری خود بتوانند از آن بهره گیرند، پیاده شوند. شایان ذکر است که تحقیقات بازاریابی یک هدف نیست، بلکه وسیله ای است که توسط نتایج آن مدیران در تصمیم گیری یاری داده می شوند.
یکی از دلایلی است که بسیاری از شرکت ها از ورود به بازارهای خارجی صرف نظر می کنند و در نتیجه رشد بالقوه خود را محدود می نمایند این است که جمع آوری اطلاعات به نظرشان پرهزینه، مشکل و وقت گیر است، در حالی که راه های مختلفی برای بدست آوردن اطلاعات در مورد کشورهای خارجی، بدون ترک کشور خودی و یا هزینه زیاد وجود دارد. کتابخانه شروع خوبی است. سازمان های دولتی منبع مهم دیگری است که می توان اطلاعات بازارهای خارجی را از آنها بدست آورد. بانک های بین المللی نمایندگان تولیدکنندگان که به صادرات کالا می پردازند ، منابع اطلاعاتی خوبی محسوب می شوند . در نهایت اگر تعهد شرکت به بازاریابی خارجی زیاد باشد، باید به دنبال اطلاعات اولیه باشد.
۲-۲۷- سهم بازار
سهم بازار چیز بسیار مهمی است و با توجه به درصد کل فروش یک شرکت در یک دوره زمانی خاص به کل کالای فروش رفته در بازار اندازه گیری میشود. در نظر داشته باشیم که قبل از مشخص کردن نقش اول بازار، محدوده بازار را باید مشخص کنیم.
مشخص است که سهم بازار یک کالای خاص در محدوده ای که شرکت در ان فعالیت دارد مفهوم پبدا می کند. سهم شرکت با توجه به اینکه در چه بازاری فعالیت می کند (منطقه ای محلی جهانی و…) می تواند به صورت پویا تغییر کند.
دامنه بازار به طور معمول محدوده ویژه ای خواهد بود.
اغلب بازار بنا به محدوده ای که محققین بازار توانایی جمع آوری اطلاعات فروش و سهم بازار را دارند تعریف می شوند. مشکل تاریخی تحقیقات بازار در مورد رقبا بررسی تعداد رقبای موجود در بازار، تراکم سهم بازار (ترکیبی از سهم بازار سه شرکت رقیب) و دارایی های مجازی رقبای اصلی دارد.
با توجه به پویایی سهم بازار و در مواردی نبودن سرنخ های کافی برای بدست اوردن اطلاعات شرکت را در تحقیقات بازار در مورد رقبا دچار سردگمی و یا عدم تصمیم گیری صحیح و کار آمد بر مبنای واقعیت می کند
مورد مهم پویایی سهم بازار است. مانند اینکه چه کسی تولیدات جدید را به بازار معرفی کرده و آن را پخش می کند بررسی مداوم تحقیق و توسعه. نکته مهم اینجا است که مزیت رقابتی و بینش رقابتی از توضیح و آگاهی چنین محرک هایی در بازار به وجود می آید.
دانستن اینکه چه کسی بیشتر سهم بازار را دارد ( فکر ثابت ) و با اینکه چه شرکتی تجربه این را دارد که بزرگترین تغییر را در سهم بازار به وجود بیاورد ( فکر پویا. (
تاریخچه تغییر در صنعت به منظور پیش بینی تغییر تولیدات در اینده و راهکارهای جدیدی که بازار معرفی خواهد کرد باید مطاله شود و شرکت هایی که در این مورد از برتری های خاصی برخوردار هستند بررسی میشوند. در حقیقیت آنالیز پویای بازار میخواهد بداند چه کسی، چه چیزی و در چه زمانی محرک تغییر در بازار است.
هرچند که سهم بازار تنها معیار برای بررسی رقبا نیست اما همانطور که گفته شده تغییر در سهم بازار شاخص حیاتی برای محیط رقابتی است و در واقع زنگ خطری که شرکت از جانب رقبا احساس میکند.  شاخص های زیر اغلب به عنوان شاخص های برتر برای اندازه گیری تغییر احتمالی در آینده فروش و سهم بازار استفاده میشوند.

 

1. 1. سهم ذهنی: زمانی که شما از مخاطب درمورد اولین نام تجاری که به ذهنش میرسد سوال می کنید ونام خاصی را در مورد کالای خاصی به شما می گوید، در حقیقت در مورد سهم ذهنی یک مارک تجاری اطلاعاتی به شما می دهد.این موضوع نشان می دهد که مارک برجسته ذهنی مشتری که از آن آگاه است و بر دیگر نام ها تقدم دارد چیست؟ سهم ذهنی حضور و یادآوری مارک تجاری کالایی خاص است. درتحقیق بازار در مورد رقبا، سهم ذهنی که رقیب در بازار دارد بررسی شده و چگونی ایجاد و یا تغییر آن بررسی می شود

 

1. 1. سهم آوایی : درصد سهم فضا و مکان رسانه ای که یک نام تجاری از کل سهم رسانه ای در یک صنعت خاص دارا است. این کار اغلب به سادگی ازمبلغ ریالی که صرف تبلیغات می شود قابل اندازه گیری است. تبلیغات قوی، درست و به جا ابزار بسیار مناسبی برای تغییر درصد سهم ذهنی است.

 

1. 1. سهم تحقیق و توسعه: هزینه ای که شرکت به نسبت درصد کل صنعت در زمینه تحقیق و توسعه صرف می کند. این کار پیش گویی دراز مدت در مورد توسعه و تحقیق میزان پیشترقت در کیفیت، تنزیل قیمت وتغییر سهم بازار یک کالای جدید در آینده است. بررسی سهم تحقیق و توسعه رقیب و بررسی روند فعالیت او، دیدگاهی در مورد پیش بینی فعالیت آینده رقیب است

 

۲-۲۸-فروش در بازارهای خارجی
یک شرکت پس از این که درباره فروش در یک کشور خارجی تصمیم گرفت، نوبت به انتخاب بهترین روش برای ورود به آن کشور می رسد. تصمیمات اولیه در مورد نحوه ورود به یک بازار، تصمیمات راهبردی تلقی میشود. این تصمیمات با عنایت به جو کشور، توانایی های سازمان و موقعیت رقابتی صنعت اتخاذ می شوند. نحوه ورود نه فقط با ملاحظه مرزهای قانونی کشور، بلکه با درک نقاط ضعف و قوت شرکت و شناخت قابلیت های آن صورت میگیرد. هر یک از روش های ورود، ویژگی های خاص خود را دارد، لذا با توجه به دو عامل کلی فوق، روشی انتخاب میشود که بتواند، موفقیت رقابتی شرکت را تقویت کند. روش اتخاذ شده میتواند خود عاملی به عنوان مزیت رقابتی پایدار تلقی شود. نمودار ۲-۱۰زیر، راهبردهای ورود به بازارهای خارجی را نشان میدهد. هر خط مشی جدید، مستلزم تعهد و مخاطره بیشتری است، اما از کنترل و سودآوری بالقوه بیشتری نیز برخوردار است.
شکل ۲-۸ خط مشی های ورود به بازار خارجی
۲-۲۹-برنامه بازاریابی بین المللی
برخی از شرکتها در بازار جهانی از ترکیب عناصر بازاریابی (محصول، تبلیغات، قیمت، کانالهای توزیع) استاندارد استفاده میکنند و هزینه های خود را به حداقل می رسانند، زیرا در ارکان عناصر بازاریابی، تغییرات عمده ای داده نمی شود. اما در شیوه ترکیب عناصر بازاریابی تعدیل شده، یک تولید کننده، ارکان ترکیب عناصر بازاریابی خود را مطابق ویژگی های هر یک از بازارهای هدف خود تغییر میدهد. البته در این روش، تولید کننده هزینه های بیشتری را تحمل میکند، اما امیدوار است به سهم بازار و تعداد بازار بیشتری دست یابد. به طور خلاصه، سؤال اصلی در بازاریابی این است که تولیدات متفاوت، قیمت، ترفیع و عناصر توزیع باید استاندارد شوند یا با شرایط بازار محلی، وارد شوند.
۲-۳۰- سازماندهی بازاریابی بین المللی
شرکتها فعالیت های بازاریابی بین المللی خود را به سه شیوه متفاوت اداره می کنند. بیشتر شرکتها بدواً یک دایره صادراتی را سازماندهی می کنند. در مرحله بعد یک بخش بین المللی به وجود می آورند و سرانجام این بخش را به یک سازمان بین المللی تبدیل می کنند.
۲-۳۱- بخش دوم : شرکت پگاه گلپایگان
شهر گلپایگان با ۲۴۲۱ کیلومتر مربع مساحت با ارتفاع ۱۸۱۸ متری از سطح دریا در دامنه شرقی کوه زاگرس واقع شده است که به دلیل وجود شرایط جغرافیایی مناسب اقتصاد کشاورزی و دامداری اساسی زندگی مردم را تشکیل می دهد. منطقه گلپایگان جزء حوزه آبریز دریاچه قم است و کلیه نزولات در ارتفاعات خوانسار ویست توسط رودخانه اناربار، خوانسار، خست و خم پیچ به طرف دشت گلپایگان سرازیر می شود. به علت مرغوبیت خاک و مهارت کشاورزان در کشت و نگهداری گیاهان و درختان، همه نوع درخت و محصولات علوفه ای و مرتعی و انواع سبزیجات خوراکی در منطقه گلپایگان دیده می شود. امروزه گلپایگان قطب کشاورزی مهمی است و دامداری و تهیه انواع فرآورده های پنیری با وجود کارخانه پنیر پگاه اهمیت زیادی در اقتصاد خانواده ها دارد.
۲-۳۱-۱- تاریخچه شرکت
کارخانه شیر پاستوریزه پگاه گلپایگان درسال ۱۳۵۲ تأسیس و در بهمن ماه سال ۱۳۶۲ با مدیریت شرکت سهامی صنایع شیر ایران و ظرفیت تولید روزانه ۳ تن پنیر به بهره برداری رسید و در تاریخ ۲۶/۱۱/۸۲ تحت عنوان شرکت شیرپاستوریزه پگاه گلپایگان (سهامی خاص ) به ثبت رسید.
درسال ۱۳۷۳ طرح توسعه شرکت باظرفیت تولید روزانه ۲۵ تن پنیرو با خریداری خط آلمانی (آلپما ) از کشور آلمان و باحضورمعاون اول رئیس جمهوری آغازبکارنمود.
اینک شرکت با ظرفیت فراوری روزانه ۳۰۰تن شیردرزمینی به مساحت۵/۱۴ هکتاروزیربنای ۱۳ هزارمترمربع بعنوان اولین واحدصنعتی تولید پنیر در کشور به کار تولید انواع فرآورده های شیری پاستوریزه اشتغال دارد و به طور متوسط روزانه ۲۰۰ تن شیر دریافت و فرآوری می نماید.
۲-۳۱-۲- اشتغال زایی
کارکنان شرکت ۲۵۰ نفر میباشند که بالغ بر ۱۰۰ نفر کارگر پیمانکاری نیز در شرکت مشغول به کار می باشند. همچنین تعداد ۸۰۰۰ نفر دامدار و ۱۵۰ نفرراننده حمل شیر و توزیع محصولات و ۱۰۰ عامل مستقیم توزیع محصولات با شرکت همکاری می نمایند.
این شرکت دارای دفاتر پخش در مراکز استانهای اصفهان – مرکزی و تهران میباشد و در سایر مناطق کشور نیز فروش محصول دارد. این شرکت از سال ۸۸ محصولات خود را با برند جدید آریس ( کلمه ای محلی ) نیز وارد بازار نمود. و صادرات خود را به کشورهای خارجی آغاز نموده است.
۲-۳۱-۳- استانداردها
شرکت شیرپاستوریزه پگاه گلپایگان دارای سه گواهینامه معتبربین المللی بشرح زیر میباشد :
۱-دارنده اولین استانداردمدیریت کیفیت ایزو۹۰۰۲ (۱۳۷۷)
۲-دارنده اولین استانداردمدیریت زیست محیطی ایزو۱۴۰۰۱ (۱۳۷۹)
۳-دارنده اولین استانداردایمنی موادغذائی HACCP (1380)
۴-لازم به ذکراست استانداردهای مذکور در سال ۱۳۸۲ ارتقاء ویرایش داده شده و به صورت یکپارچه ( IMS ) درآمدند .
همچنین این شرکت مفتخربه دریافت نشان استانداردملی ایران برای پنیرسفید، کره ، ماست ، دوغ ، کشک مایع صنعتی ، خامه قنادی ، شیرپاستوریزه ، ماست چکیده موسیردار، پنیر پیتزا و روغن حیوانی ، شیرهای استریل ، پنیرهای پروسس، پنیرهای بلغاری ، لیقوانی ، سنتی، یواف و… میباشد ، ضمن اینکه از طرف مقامات ومسئولین محترم سازمانها ، انجمنهاوجشنواره های متعددلوحهاوتقدیرنامه های فراوان دریافت نموده است.

متغیرها بر اساس نقشی که در پژوهش بر عهده دارد به دو دسته تقسیم می شود:
الف) متغیر های مستقل: متغیر متحرک درون دار است که به وسیله پژوهشگر اندازه گیری و انتخاب می شود تا تاثیر یا ارتباط آن با متغیر دیگری معین شود. متغیر مستقل، مقدمه و متغیر وابسته نتیجه است.
متغیر های مستقل در این پژوهش عبارتند از:
کارآفرینی بین الملل : در این پژوهش اثر کار آفرینی بین الملل بر شاخص های (۱) استراتژی محصول (۲) استراتژی قیمت گذاری، (۳) مکان فروش، (۴) استراتژی های تبلیغاتی سنجیده می شود
استفاده از شبکه ها: در این پژوهش اثر استفاده از شبکه ها بر شاخص های (۱) استراتژی محصول (۲)استراتژی قیمت گذاری، (۳)مکان فروش، (۴)استراتژی های تبلیغاتی سنجیده می شود
ب) متغیر وابسته: متغیر پاسخ برون دار یا ملاک است و عبارت است از وجهی از رفتار یک ارگانیسم که تحریک شده است. متغیر وابسته، مشاهده یا اندازه گیری می شود تا تاثیر متغیر مستقل بر آن معلوم و مشخص شود.
متغیر های وابسته در این پژوهش عبارتند از:
عدم اطمینان استراتژی بازاریابی: عدم اطمینان استراتژی بازاریابی، در این پژوهش با شاخص های (۱) استراتژی محصول (۲) استراتژی قیمت گذاری، (۳) مکان فروش، (۴) استراتژی های تبلیغاتی سنجیده می شود.
۳-۶ روش گرد آوری داده های تحقیق
هر پدیده ای از نظر کمی و کیفی ویژگیهای دارد که آگاهی در مورد این ویژگی ها به ماهیت و نحوه دستیابی به آنها وابسته است. هدف هر تحقیقی اعم از توصیفی یا تبیین، دستیابی به اطلاعات در مورد این تغییرات است. ابزارهای متنوعی برای گردآوری داده ها وجود دارند که بوسیله آنها می توان داده ها ی مورد نیاز را جمع آوری و ثبت نمود، در این بین می توان به مواردی نظیر پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و بررسی اسناد و مدارک (مطالعات کتابخانه ای) اشاره کرد. باید برای بدست آوردن داده های مورد نیاز در تحقیق از ابزار متناسب با آن استفاده کرد و پس از ان با تحلیل پردازش و تبدیل به اطلاعات به آزمون فرضیه ها پردخت. ابزارهای عمده در تحقیق حاضر برای جمع آوری عبارتند از :

۳-۶-۱ منابع اولیه پرسشنامه، منابع ثانویه
الف) کتابخانه ای، بررسی اسناد و مدارک، کتب، مقالات و پایان نامه و استفاده از منابع اینترنتی
ب) مدارک و اسناد سازمانی (آثار گزارشهای عملکرد و…)
ج)مصاحبه
۳-۶-۲ روش های گردآوری اطلاعات در این تحقیق
در این تحقیق از سه روش ذیل برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است.
۱- مطالعه اسنادی و کتابخانه‌ای
در این راستا، ابتدا بررسی جامعی در اسناد و منابع کتابخانه‌ای نظیر کتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها، گزارش طرح‌ها و پروژه‌ها، ژورنال‌ها و مجلات علمی و پژوهشی صورت گرفته است.
۲- جستجو از طریق منابع الکترونیکی
برای کسب اطلاعات جدید و گسترده، یافته‌های پژوهشی، مقالات علمی در این زمینه و همچنین ارتباطات با محقیقن مربوطه در سایر کشورها از منابع الکترونیکی (اینترنت) استفاده می گردد.
۳- مطالعه میدانی
پرسشنامه یکی از ابزارهای رایج تحقیق می‌باشد و روشی مستقیم برای جمع‌ آوری داده‌های تحقیق به‌شمار می‌رود. در این تحقیق از پرسشنامه ای مناسب که با همکاری و مشورت اساتید راهنما و مشاور و متخصصان مربوطه تهیه و طراحی شده علاوه بر استفاد ه از منابع ثانویه یعنی منابع موجود، از ابزار پرسشنامه به عنوان منابع دست اول اطلاعات تحقیق گردآوری شده است.
بخش اول پرسشنامه شامل اطلاعات شخصی پاسخ دهندگان می باشد که شامل جنسیت، سن و میزات تحصیلات است و بخش دوم مربوط به سوالات پرسشنامه می باشد.
جدول ۳-۱- شماره سوالات مرتبط با هر متغیر آن در پرسش نامه

 

متغیر	تعداد سوالات	شماره سوال
استفاده از شبکه ها	۷ سوال	۱-۷
کارآفرینی بین المللی	۸ سوال	۸-۱۵
کاهش عدم اطمینان استراتژی بازاریابی	۶ سوال	۱۶-۲۱

«۱٫ دبیر کل ، به درخواست دادستان، پس از لازم الاجرا شدن اساسنامه با رعایت محرمانگی از دولت عضو یا غیر عضو اساسنامه در خصوص این که آیا ایشان تمایلی به صدور اعلامیه وفق ماده ۳/۱۲ دارند استعلام می کند.

 

2. 2. وقتی دولت به دیوان اعطای صلاحیت نماید و یا اعلامیه مورد نیاز را وفق ماده ۳/۱۲ صادر نمود و یا وفق مقررات بند ۱ همین قاعده، دولت مزبور پاسخ مثبت به استعلام داد، دبیرکل به دولت مزبور اعلام می نماید که نتیجه اعلامیه موضوع ماده ۳/۱۲ ، پذیرش صلاحیت دیوان در خصوص جنایات ماده ۵ می باشد و آن دولت مشمول مقررات بخش ۹ اساسنامه خواهد بود.»^[۳۳۸]

 

چنین دولتی موظف است بر اساس قسمت اخیر ماده ۳/۱۲ کمال همکاری را با دیوان به عمل آورد.^[۳۳۹]
در خصوص دولتهایی که در آینده به دیوان ملحق می گردند، و سند تصویب و یا الحاق خود را نزد دبیر کل تودیع می کنند، به موجب ماده ۲/۱۲۶ اساسنامه از اولین روز اولین ماه پس از انقضاء ۶۰ روز از تاریخ سپردن سند مزبور در مورد این دولت ها، صلاحیت زمانی دیوان تحمیل می گردد.
با توجه به اینکه اساسنامه دیوان یک معاهده چندجانبه بین المللی است؛ لذا تابع قواعد حاکم بر معاهدات می باشد. یکی از اصول مسلم شناخته شده در کنوانسیون معاهدات وین ۱۹۶۹ که به موجب ماده ۲۸ آن مقرر گردیده است، اصل عدم تاثیر مفاد کنوانسیون به تاریخ قبل از لازم الاجرا شدن می باشد. این ماده مقرر کرده است: «به جز در مواردی که از معاهده و یا قرائن موجود، قصدی دیگر استنباط شود، مقررات معاهده هیچ طرفی را نسبت به عمل حقوقی و یا مساله ای که پیش از لازم الاجرا شدن معاهده در قبال این طرف انجام گرفته و یا به وجود آمده و یا وضعیتی که پیش از آن تاریخ منتفی شده باشد ملتزم نمی سازد.» لذا مقررات ماده ۱۱ نیز در راستای قواعد و مقررات بین المللی ارزیابی می شود و بر خلاف عدول پذیری اصل صلاحیت شخصی، حتی به موجب ارجاع شورای امنیت نیز قابل خدشه نخواهد بود.
استثنای دیگری که در گستره زمانی صلاحیت دیوان نسبت به دولتهای عضو و از مقطع زمانی اول جولای ۲۰۰۲ وجود دارد اینکه به استناد ماده ۱۲۴ اساسنامه، دولتی که عضو اساسنامه می شود به مدت ۷ سال از تاریخ لازم الاجرا شدن اساسنامه نسبت به خود، می تواند صلاحیت دیوان در مورد جنایات جنگی ارتکابی در قلمرو خود و یا توسط اتباع خود را نپذیرد. ماده ‌‌١٢۴ اساسنامه دیوان اگرچه در متن اساسنامه بیان شده ولی در واقع خاصیت پروتکلی اختیاری را دارد که به دولت‌های عضو اجازه می‌دهد که به مدت هفت سال صلاحیت دیوان در خصوص جنایات جنگی را معطل نگه دارند. اگر دولتی قصد استفاده از این موضوع را داشته باشد، باید حین عضویت در اعلامیه، مراتب را مورد تصریح قرار دهد. این انتفای صلاحیت قابل تمدید نیست هر چند قابل اعراض از سوی دولت مزبور می باشد.^[۳۴۰]
ماده ۱۲۴ اساسنامه از مصادیق خلاء های اساسنامه در مبارزه با بی کیفری قلمداد می شد و انتظار می رفت این مهم در کنفرانس بازنگری دستخوش تغییرات بنیادین گردد. اما اتخاذ تصمیم در خصوص ماده ‌‌١٢۴ با اختلاف‌نظرهایی همراه بود. به موجب مفاد خود ماده ‌‌١٢۴، این موضوع در کنفرانس بازنگری قابل بازنگری بود.
هرچند پیش‌نویس پیشنهاد حذف ماده ‌‌١٢۴ در اجلاس هشتم مجمع دول عضو مورد موافقت قرار گرفته بود اما موضوع ابقاء یا حذف ماده ‌‌١٢۴ در کنفرانس بازنگری با اختلاف‌نظرهایی روبرو شد. اکثریت کشورهای حاضر در کنفرانس کامپالا موافق ابقاء ماده ‌‌١٢۴ اساسنامه رم بودند و آن را وسیله‌ای برای جهانشمول‌تر کردن سند مؤسس دیوان کیفری بین‌المللی و ترغیب کشورهای غیر عضو به تصویب اساسنامه رم می‌دانستند. بعضی از کشورهای موافق با ابقاء این مقرره نیز بر این باور بودند که حذف ماده ‌‌١٢۴ دولت‌های غیر عضو خواهان عضویت را با شرایط تبعیض‌آمیزی مواجه می‌کند چرا که کشورهای عضو فعلی در زمان تصویب اساسنامه دیوان از وجود چنین مقرره‌ای در اساسنامه بهره‌مند بوده‌اند. در مقابل برخی از کشورها و جامعه مدنی، به طور کل، با حذف این ماده موافق بودند. ترویج فرهنگ بی‌کیفری، معطل گذاشتن صلاحیت دیوان، ماهیت موقتی این ماده در زمان تنظیم سند تاسیسی دیوان و عدم استفاده از این ماده از سوی کشورها (به جز فرانسه و کلمبیا) از جمله دلایل و مستندات موافقین حذف این ماده بود. با این حال با تلاش و اصرار کشورهای موافق ابقاء از جمله دولت ژاپن، موجب شد تا این ماده کماکان به شکل فعلی خود باقی بماند و اصلاح مفاد آن به چهاردهمین اجلاس مجمع دول عضو موکول گردد.

پرسش های اساسی در ارتباط با اجرای ماده ۱۲۴ وجود دارد؛ نخست اینکه: آیا پس از انقضای مدت ۷ سال از ممنوعیت اعمال صلاحیت دیوان به جنایات جنگی، آیا دیوان می تواند نسبت به جنایات مزبور اعمال صلاحیت نماید؟
به نظر می رسد چون به اقتضای ماده ۱۲۴ دولت عضو، رضایت خود را در پیوستن به دیوان و تحمل موضوعی دیوان به صورت محدود مستثنی می کند؛ درحالی که منطق حاکم بر اساسنامه، به عنوان یک معاهده بین المللی چندجانبه موید اعمال صلاحیت این مرجع در حدود موضوعات مورد رضایت اعضا است؛ حال آنکه دولت، به استناد نص ماده ۱۲۴ صلاحیت دیوان در حدود جنایات جنگی را تا ۷ نمی پذیرد لذا با انقضای ۷ سال، عضویت دولت مزبور در دیوان در حدود جنایات جنگی آغاز می گردد و از آن به بعد است که دیوان صلاحیت قانونی در پرداختن به مساله را خواهد یافت؛ فلذا دیوان پس از ۷ سال نیز امکان اعمال صلاحیت به موضوع را ندارد.
پرسش دوم اینکه آیا تمسک دولت به ماده ۱۲۴ اساسنامه می تواند مانع از ارجاع موضوع به دیوان توسط شورای امنیت گردد؟
به نظر می رسد پاسخ در این خصوص منفی باشد. به اقتضای قیاس اولویت، هنگامی که وضعیت های موجود در دولتهای غیر عضو به موجب ارجاع شورای امنیت، قابل رسیدگی در دیوان است، امتیازی برای دولتی که صرفاً صلاحیت دیوان را در یک مورد نپذیرفته است متصور نیست. لذا ماده ب/۱۳ حاکم و وارد بر ماده ۱۲۴ اساسنامه است.
و اما پرسش سوم اینکه آیا اگر دولت عضو، از عضویت در اساسنامه انصراف دهد دیوان می تواند دنسبت به جنایات زمان عضویت آن دولت و قبل از انصراف، به اعمال صلاحیت بپردازد؟
به نظر می رسد با استناد به مقررات مصرحه در ماده ۱۲۷ اساسنامه^[۳۴۱] بتوان پاسخ این پرسش را استنباط نمود.
انصراف از عضویت پس از یکسال یا بیش از آن به تاریخی که دولت مزبور تعیین می کند معتبر است و در بازه زمانی مزبور هیچ خللی به صلاحیت دیوان و تعهدات دیوان وارد نمی گردد.
گفتار چهارم: صلاحیت شخصی^[۳۴۲]
این نوع از صلاحیت که با توجه به ویژگی شخصی که در محضر مرجع قضایی حاضر می گردد تعیین می شود^[۳۴۳] به نوعی قلمرو قضایی سرزمینی دیوان بین المللی کیفری را توسعه می دهد، افراد انسانی به عنوان رکنی از ارکان تشکیل دهنده دولت هستند، و تعهداتی که دولت متبوعشان بر عهده می گیرد به ایشان تسری خواهد یافت. «حقوقدان چنین فرض میکنند که مسافر با خود پاره ای از سرزمین خویش را به همراه می برد و اگر مسافر رفتاری پسندیده داشته باشد، در کشور خارج این رفتار بر مقام و شأن کشور متبوع او می افزاید.»^[۳۴۴] در قرن ۱۹، رابطه اشخاص و دولت با مفهوم ملیت مطرح می گردید؛ نماینده این تفکر مانچینی^[۳۴۵] ایتالیایی بود. «ملیت گرایی ایتالیا به صورت احراز صلاحیت قضایی و اداری نسبت به همه کسانی جلوه میکند که به یک نژاد تعلق دارند، قطع نظر از سرزمینی که این افراد در آنجا بسر میبرند و قطع نظر از سلطه سیاسی که تابع آن هستند.»^[۳۴۶] اما امروزه صلاحیت دولتها در موارد خاصی مبتنی بر تابعیت و نه ملیت تعیین می شود.
تابعیت مفهومی عام تر از ملیت موردنظر مانچینی دارد و ممکن است مبنای تابعیت «اصل خون»^[۳۴۷] _که به نوعی مرتبط با نژاد والد ویا والدین است_ و یا «اصل خاک»^[۳۴۸] باشد. در صورت اخیر مبنای تعیین تابعیت، چیزی غیر از نژاد و خون بلکه سرزمینی است که فرد در آن متولد می شود.
در حقوق بین الملل تعریف واحد پذیرفته شده ای در خصوص تابعیت وجود ندارد. ماده یک کنوانسیون لاهه ۱۹۳۰ در موضوع تعارض قوانین تابعیت^[۳۴۹] بیان می دارد: «هر دولتی می تواند مطابق قوانین خود تعیین کند که چه کسی تبعه آن دولت محسوب می شود. این قانون تا حدی که با کنوانسیونهای بین المللی، عرف بین المللی و اصول مورد شناسایی عمومی و قانونی مربوط به تابعیت انطباق داشته باشد، از سوی دولتهای دیگر به رسمیت شناخته می شود.
بر اساس مفاد این معاهده بین المللی تعیین رابطه بین دولت و تبعه طبق مقررات ملی تعیین می شود. این در حالی است که دولتها نیز ملاک واحدی برای تبیین حقوق و وظایف ناشی از تابعیت ندارند؛ بعضی از کشورها تابعیت را بر اساس «اصل خاک» و بعضی دیگر بر اساس «اصل خون» تعیین می نمایند.^[۳۵۰]
صلاحیت شخصی مرجع کیفری ممکن است در قالب «اصل صلاحیت شخصی فعال»^[۳۵۱] یا « اصل صلاحیت شخصی منفعل»^[۳۵۲] تعیین شود. اصل صلاحیت شخصی فعال به معنای شمول مقررات جزایی ملی بر اتباع همان کشور در صورت ارتکاب جرم در خارج از قلمرو به نحوی که جرائم مزبور علیه منافع عالیه آن دولت نباشد^[۳۵۳] می باشد. این اصل که به منظور مبارزه با بی کیفری تبعه در ادبیات حقوق کیفری بین المللی راه یافته است، معمولاً مشروط به شرایطی همچون مجرمیت و معامله متقابل و یا عدم محاکمه و مجازات در مرجع قضایی دیگری و همچنین درجه اهمیت جرم و در تکمیل قاعده عدم استرداد تبعه که هنوز نزد بسیاری از نظام های حقوقی جایگاه خود را حفظ کرده در حقوق داخلی پذیرفته شده است.^[۳۵۴]
هدف از تعیین صلاحیت مبتنی بر اصل صلاحیت شخصی منفعل، جلوه ای دیگر از حمایت از تبعه است. طبق این اصل، دولت به مجازات کسی بر می خیزد که تبعه او را در خارج از قلمرو مورد جرم قرارداده است. اجرای این اصل با سه ایراد مواجه است اولاً اینکه دولت را برای رفتاری که نظم عمومی آن را مختل نکرده است متحمل هزینه می نماید. در ثانی ممکن است در روابط بین دولتها نیز ایجاد مشکل نموده، حمل بر دخالت در امور داخلی دیگر دولتها گردد. سومین ایراد از مشکلات عملی مثل عدم دسترسی به متهم، شهود ، جمع آوری دلایل و نهایتاً اجرای حکم ناشی می شود. به واسطه همین مشکلات است که عملاً دولتها امیدی به اجرای عدالت در این موارد نداشته و در پذیرش این قسم از اصل صلاحیت شخصی تمایل کمتری نشان می دهند.^[۳۵۵]
در باب اصل مسئولیت کیفری شخصی، مساله مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی نیز مجال طرح می یابد. به موجب منشور نورمبرگ نه تنها اشخاص حقیقی بلکه اشخاص حقوقی نیز ممکن است مسئولیت کیفری داشته باشد و دادگاه صلاحیت محاکمه آنها را داشت. ماده ۹ موافقت نامه لندن در این خصوص مقرر داشته است «در جریان محاکمه هر عضوی از یک گروه یا سازمان معین (و در ارتباط با هر عملی که بتوان آن را موجب محکومیت فرد دانست)، دادگاه میتواند اعلام کند که گروه یا سازمان مورد نظر که فرد مزبور در آن عضویت داشته، یک سازمان مجرمانه بوده است…» گرچه در این ماده صرفا به اعلام مجرمانه بودن سازمان اکتفا شده است، اما موافقت نامه مزبور در ماده ۱۰ مقرر داشته است «در مواردی که مجرمانه بودن یک یا سازمان از سوی دادگاه اعلام میشود، مقامات صالح هر یک از دولتهای امضا کننده، حق دارند افراد را به خاطر عضویت در آن گروه یا سازمان تعقیب و در دادگاه های مناطق اشغالی محاکمه نمایند، در چنین محاکماتی ماهیت مجرمانه گروه یا سازمان مورد نظر محرز تلقی می گردد.»
ماده ۵ اساسنامه دادگاه نظامی توکیو نیز سخن از محاکمه فردی که عضو سازمان مجرمانه است به میان رفته است.
مساله مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در نسل های بعدی محاکم بین المللی نفی گردید. هر چند در مذاکرات مقدماتی برای تشکیل دیوان طرح پذیرش مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی مطرح بود اما سرانجام، به موجب صدر ماده ۲۵ اساسنامه، مقررات اساسنامه در خصوص اشخاص حقیقی به موقع اجرا در می آید.
به حکم ماده ب/۲/۱۲ اساسنامه، دیوان خواهد توانست در مواردی که یکی از جنایات موضوع صلاحیت ذاتی دیوان در خارج از قلمرو دولتهای عضو رخ می دهد به شرطی که متهم از اتباع یکی از دولتهای دیوان باشد، به اعمال صلاحیت نسبت به موضوع بپردازد.
پرسشی که در این خصوص مطرح می گردد، موردی است که تعدد متهمین در جنایتی که خارج از قلمرو دولت عضو رخ داده است، وجود دارد و تنها یکی از آنان از اتباع دولتی است که به اساسنامه رم ملحق شده است. آیا به موجب اساسنامه و مقررات مرتبط، وضعیت مزبور قابل رسیدگی در دیوان می باشد؟
درباره صلاحیت اضافی،^[۳۵۶] تصریحی در مقررات دیوان وجود ندارد؛ اما با تمسک به اصول کلی حقوق و فلسفه حاکم بر اساسنامه که در بخش نخست به آن پرداختیم، باید گفت اساس جنایت ارتکابی با جمع سایر شرایط قابل رسیدگی در دیوان خواهد بود اما دولتهای غیر عضو باتکلیفی برای همکاری با دیوان مواجه نیستند لذا دیوان می تواند در حدود صلاحیت خود، اقدام به تعقیب و مجازات مرتکبان بنماید و به نوبه خود با بی کیفری مبارزه نماید. از این رو دیوان ابتدائا و بدون پذیرش صلاحیت دیوان از سوی دولت متبوع متهم که عضو دیوان نیست و یا ارجاع شورای امنیت به شرحی که بیان خواهد شد، نمی تواند سایر متهمان را در آن مرجع به محاکمه بکشاند، چرا که محاکمه و مجازات افراد از جمله حقوق حاکمیتی دولت ها می باشد و استثنایی بودن صلاحین دیوان اجازه مداخله به دیوان در خارج از موارد مقرر در اساسنامه را نمی دهد.
همچنین باید خاطر نشان کرد که دادستان دیوان، عملاً در مواردی که صرفاً دولت متبوع متهم، عضو اساسنامه است، تمایل چندانی به اعمال صلاحیت ندارد. «دادستان در نخستین گزارش مکاتبات خود موضوع ماده ۱۵ بیان داشت که اتهامات زیادی به اتباع دولتهای متحد در حمله به عراق در سال ۲۰۰۳ ملاحظه کرده است^[۳۵۷] . وی در سال ۲۰۰۶ و در بحث عراق به این نکته مجدداً تصریح نمود. »^[۳۵۸] لکن عملاً اقدام قابل ذکری در برخورد با جنایات ارتکابی به عمل نیاورد.
لازم به ذکر است که در اساسنامه دیوان، تابعیت بزهدیده، موجد صلاحیت برای دیوان نخواهد بود و اصل معروف به صلاحیت فردی انفعالی^[۳۵۹] تعمداً در اساسنامه گنجانده نشده است، کما اینکه پیشنهاد طرح آن در طول مذاکرات مطرح بود اما در متن نهایی مقبول نیفتاد چرا که نه تنها موجب توسعه صلاحیت دیوان می گردید که مطلوب بسیاری از دولتها نبود بلکه این نوع صلاحیت بیشتر به عنوان تکلیف دولتها و در سایه اصل حمایت از تبعه در حقوق داخلی نقش دارد.
مبحث دوم: قابلیت پذیرش موضوع
برای آنکه دیوان شروع به رسیدگی به جنایات ارتکابی در قضیه ای بنماید صرف احراز صلاحیت آن مرجع کافی نیست. بلکه آن جنایت باید واجد خصوصیاتی باشد که به صورت مستقل باید حسب مورد توسط دادستان و یا شعبه مقدماتی احراز گردند.^[۳۶۰]
بررسی قابلیت پذیرش از اقتضائات اساسی اصل صلاحیت تکمیلی به شمار می رود.^[۳۶۱] اصل صلاحیت تکمیلی بیانگر رابطه دیوان و دادگاه های ملی است که تنظیم این امر از طریق آیین قابلیت پذیرش انجام می شود.^[۳۶۲]
در احراز قابلیت پذیرش، پس از تحقق یکی از عوامل به جریان افتادن دعوی^[۳۶۳]، یعنی ارجاع دولت عضو، ارجاع شورای امنیت و یا ابتکار خود دادستان، دادستان باید عدم اقدام یا عدم اقدام واقعی و موثر برای اجرای عدالت در نتیجه ناتوانی و عدم تمایل دولت را احراز نموده، پس از احراز شدت و وخامت کافی جنایت ارتکابی با احراز اقتضای منافع عدالت، با رعایت تشریفات معین و با نقشی که شعبه مقدماتی در این رابطه ایفا می کند اقدام به تعقیب نماید.
در جریان مذاکرات تدوین اساسنامه مفهوم «قابلیت پذیرش دعوی» با اصل «تکمیلی بودن» صلاحیت دیوان، در راستای یکدیگر مطرح گردیدند. در این زمینه نقش دادگاه‌های ملی در تعقیب جنایات مشمول اساسنامه‌ مطرح و دو نظریه متفاوت از سوی دولتها ارائه شده است: ^[۳۶۴]
نظریه اول – که در آن گفته شده تاسیس دیوان کیفری بین‌المللی هرگز به منظور حذف مداخله محاکم داخلی در تعقیب جنایات مشمول صلاحیت دیوان نبوده بلکه دیوان با انگیزه محاکمه متهمان جنایات مذکور در مواردی که امید تعقیب آنها در دادگاه‌های اخلی منقضی باشد ایجاد گردیده است، بدین ترتیب در مورد هر پرونده‌ای، قاعده تکمیلی بودن مطرح می‌گردد و آنچه باید پذیرفت آن است که فرض بر اعمال صلاحیت محاکم داخلی می‌باشد و صلاحیت دیوان جنبه‌استثنائی دارد. مقررات قابلیت پذیرش نیز در واقع تضمینی است در مقابله با محاکمات صوری که امکان دارد در یک کشور برای نجات ناقضین گسترده حقوق بشر از اجرای عدالت اندیشیده شود. مزیت این رویکرد از نقش دیوان کیفری بین‌المللی در این است که با در نظر گرفتن سنگینی هزینه محاکمه دیوان و موانع موجود در انجام تحقیقات و جمع‌ آوری ادله جرم توسط دادستان و محدودیت بودجه و امکانات دیوان، نقش اساسی دادگاه‌های ملی در رسیدگی به تنها تضعیف نشده بلکه مورد تاکید قرار گرفته است.
نظریه دوم- که در آن از سلب اقتدار دیوان کیفری بین‌المللی به دلیل تفسیر موسع از تشریفات قابلیت پذیرش دعوی و گسترش اصلی تکمیلی بودن ابراز نگرانی شده است. در این رویکرد چنانکه دادستان دیوان همواره اثبات قابلیت پذیرش هرگونه شکایت رابرعهده گیرد، دیوان کیفری بین‌المللی به ابزاری ناکارآمد در مقابل دخالت دادگاه‌های ملی در دعاوی جنایتکاران بین‌المللی که احیانا از اتباع خودشان هستند تبدیل خواهد شد.
به هر حال با وجود نظرات مختلف، اساسنامه رم، مسئولیت اصلی پیگرد جنایات مورد اهتمام بین‌المللی را به عهده دادگاه‌های کیفری داخلی نهاده و دیوان کیفری بین‌المللی را به عنوان ذخیره‌ای برای تضمین محاکمه عادلانه متهمان مذکور و از همه مهمتر عاملی برای احساس‌ ترس و نگرانی آنان از عدم بی‌کیفری قرار داده است. وجود صلاحیت موازی بین دادگاه‌های داخلی و دیوان در تعقیب جنایات مندرج در اساسنامه موجب تعارض و رقابت این دو نوع مرجع یعنی نظام قضایی داخلی و نظام بین‌المللی می‌گردید که به کمک مفهوم قابلیت پذیرش تلاش شده است این تعارض تا حدی مرتفع گردد، به عبارت دیگر مفهوم قابلیت پذیرش و مواد ۱۷ تا ۱۹ اساسنامه سبب شده است تا صلاحیت دادگاه‌های داخلی و صلاحیت دیوان در طول هم قرار گیرند و نه در عرض یکدیگر و بدین طریق تعارض قابل پیش بینی تا حدودی فیصله یابد.^[۳۶۵]
ماده ۳۵ پیش‌نویس اساسنامه که کمیسیون حقوق بین‌الملل تهیه نموده بود، در بحث «قابلیت پذیرش دعوی» مقرر داشته بود که دیوان می تواند با توجه به اهداف اساسنامه مطابق مقدمه، در موارد زیر تصمیم به عدم پذیرش دعوی بگیرد:
۱- دادگاه ملی در مورد آن در حال تحقیق است.
۲- دولت دعوی را مورد رسیدگی قرار داده و تصمیم مبنی بر عدم تعقیب متهم را صادر نموده باشد.
۳- دعوی از چنان اهمیتی برخوردار نیست که توسط دیوان مورد رسیدگی قرار گیرد.
به اعتبار پیش نویس مزبور، دیوان فقط زمانی که دلایل موجه برای دخالت خود در موضوعات در اختیار داشته باشد به مساله ورود می نماید.
در پیش‌‌نویس کمیسیون، مواردی وجود داشت که مورد انتقاد و ایراد قرار داشت. از این جمله، واگذاری رسیدگی به دیوان کیفری بین‌المللی در مواردی که تصمیم مرجع ملی به عدم تعقیب «آشکارا بی‌پایه و اساس»^[۳۶۶] باشد و همچنین عبارت «فقدان دلیل برای اتخاذ هر اقدامی توسط دیوان»^[۳۶۷] در مواردی که خود دیوان احراز و از رسیدگی امتناع می نمود و سومین ایراد براساس پیش‌نویس مزبور، وسعت دامنه مصلحت سنجی دیوان در تصمیم به تعقیب بود. ^[۳۶۸]
پیش‌نویس اساسنامه، مساله قابلیت پذیرش را جدا از مساله صلاحیت مطرح نموده بود و عدم پذیرش دعوا تنها ناظر به صلاحیت تکمیلی نبود. بلکه شامل مواردی نیز می گردید که طرح دعوی به تصریح ماده ۳۵ با اهداف اساسنامه سازگار نبود.

 

فرضیه۱

غیرقابل درک بودن چشم‌انداز و استراتژی‌ها

۱ الی ۱۷

 

فرضیه۲

غیرقابل درک بودن چشم‌انداز و استراتژی‌ها

۱۸ الی ۲۸

 

فرضیه۳

عدم ارتباط استراتژی‌ها با اهداف بخش‌ها، گروه‌ها و افراد سازمان‌ها

۲۹ الی۳۷

 

فرضیه۴

عدم ارتباط استراتژیها با تخصیص منابع کوتاه مدت و بلند مدت سازمان

۳۸الی ۴۶

 

فرضیه۵

دریافت بازخوردهای تاکتیکی به جای بازخوردهای راهبردی

۴۷ الی ۵۴

 

 

 

۳ -۶- روش سنجش اعتبار (روایی) و پایایی^[۴۵]:

 

۳-۶-۱- روایی^[۴۶] پرسشنامه تحقیق

روایی بدین معنا است که روش یا ابزار به‌کار رفته تا چه حدی قادر است خصوصیت مورد نظر را درست اندازه‌گیری کند. تعیین کننده‌ترین مسئله در ابزار اندازه‌گیری، روایی آن است. بنابراین ابزار اندازه‌گیری در صورتی دارای روایی است که آنچه را که مورد نظر است به دقت اندازه‌گیری کند (مارنات، ۱۳۷۵؛ ۴۷). روش های متعددی برای تعیین روایی ابزار اندازه‌گیری وجود دارد که شامل: روایی محتوا، روایی ملاکی و روایی سازه است. روایی محتوایی یک ابزار اندازه‌گیری به سؤال‌های تشکیل ‌دهنده‌ی آن بستگی دارد. گر سؤال‌های ابزار معرف ویژگیهای موردنظر باشد که محقق قصد اندازه‌گیری آنها را داشته باشد، آزمون دارای روایی محتوا است. روایی ملاکی عبارت است از کارآمدی یک ابزار اندازه‌گیری در پیش‌بینی رفتار یک فرد در موقعیت‌های خاص، روایی سازه یک ابزار اندازه‌گیری نمایانگر آن است که ابزار اندازه‌گیری تا چه اندازه یک سازه را که مبنای نظری دارد می‌سنجد. در پرسشنامه تحقیق حاضر برای حصول روایی، به روایی محتوایی توجه شده است. برای تأمین روایی پرسشنامه، در طراحی و تنظیم آن، شاخصهای مربوط به متغیرها با بهره گرفتن از پیشینه و ادبیات تحقیق استخراج شده و با نظر اساتید راهنما و مشاور تغییرات لازم در آنها صورت گرفته است. همچنین برای تأمین روایی تلاش شده است که سؤالات جامع و مانع باشند و از طرح سؤالات اضافه یا کم در زمینه متغیرهای تحقیق پرهیز شده و به‌صورت روشن و بدون ابهام باشند.

۳-۶-۲- پایایی ^[۴۷] (قابلیت اعتماد) پرسشنامه

قابلیت اعتماد یا پایایی یکی از ویژگیهای فنی ابزار اندازه‌گیری است. مفهوم یاد شده به این امر سر و کار دارد که ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می‌دهد. دامنه ضریب قابلیت اعتماد از صفر (عدم اعتماد) تا ۱+ (اعتماد کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه‌گیری ویژگی‌های با ثبات آزمودنی و یا ویژگیهای متغیر و موقتی وی را می‌سنجد. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد ابزار اندازه‌گیری شیوه‌های مختلفی به کار برده می‌شود. از آن جمله می‌توان به:

اجرای دوباره آزمودن (روش بازآزمایی)
روش موازی (همتا)
روش تصنیف (دو نیمه کردن)
روش کودر – ریچارد سون
روش آلفای کرونباخ
اشاره نمود. در این تحقیق به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ استفاده گردیده است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه‌گیری که خصیصه‌های مختلف را اندازه‌گیری می‌کند به کار می‌رود. برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره‌های هر زیرمجموعه سوال‌های پرسشنامه و ورایانس کل را محاسبه کرد. سپس با بهره گرفتن از فرمول زیر مقدار ضریب آلفا را محاسبه می‌کنیم.

: تعداد زیر مجموعه‌های سئوال‌های پرسشنامه یا آزمون
: واریانس زیر آزمون  ام
: واریانس کل پرسشنامه یا آزمون
بنابراین به منظور اندازه‌گیری قابلیت اعتماد، از روش آلفای کرونباخ یک نمونه اولیه شامل ۱۰ پرسشنامه پیش آزمون گردید و سپس با بهره گرفتن از داده‌های به دست آمده از این پرسشنامه‌ها و به کمک نرم‌افزار آماری Spss میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ برای این ابزار محاسبه شد. نتایج ذیل از این تحلیل به دست آمد. ضریب آلفای کرونباخ برای تعداد۱۰پرسشنامه برابر ۸۵/ ۰ میباشد که ضریب نسبتا مناسبی برای بررسی پایائی سوالات پرسشنامه میباشد. بنابراین آلفای کرونباخ محاسبه شده برای بخشهای مختلف پرسشنامه مورد استفاده، نشان میدهد که این ابزار از قابلیت اعتماد و یا به عبارت دیگر از پایایی لازم برخوردار می‌باشد.
جدول۳- ۲: پایایی پرسشنامه‌ی تحقیق

 

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
دانشگاه علوم و فنون مازندران
پایان نامه
مقطع کارشناسی ارشد
رشته: مهندسی سیستم های اقتصادی و اجتماعی
موضوع: بهینه سازی ظرفیت ترافیک شبکه جاده­ای شهری با افراز خطوط جاده­ای و تنظیم هوشمند سیگنال­های کنترل ترافیک
استاد راهنما: پرفسور ایرج مهدوی
دکتر بابک شیرازی
استاد مشاور: مهندس رضا حسن زاده
دانشجو: معصومه دیوسالار
تابستان ۱۳۹۲

سپاس ازسه وجود مقدس:
آنان که ناتوان شدند تا ما به توانایی برسیم…
موهایشان سپید شد تا ماروسفید شویم…
و عاشقانه سوختند تا گرمابخش وجود ما و روشنگر راهمان باشند…
پدرانمان
مادرانمان
استادانمان
چکیده
شبکه ­های حمل­ونقل شهری را می­توان مجموعه ­ای از شبکه معابر شهری و شبکه ­های حمل­ونقل عمومی فعال در آن در نظر گرفت. تصمیم­های مرتبط با طراحی شبکه ­های حمل­ونقل شهری سلسله مراتبی، تصمیمات بلندمدت، میان­مدت و کوتاه­مدت را شامل می­شوند. تصمیمات بلندمدت در ارتباط با طراحی و توسعه زیرساخت­ها و طراحی توپولوژی شبکه و تصمیمات میان­مدت در ارتباط با زیرساخت­ها و منابع شبکه مطرح هستند. جهت­دهی به معابر از تصمیمات میان­مدت و تنظیم چراغ­های راهنمایی از تصمیمات کوتاه­مدت در طراحی شبکه ­های حمل­ونقل شهری هستند.
در این پایان نامه مساله طراحی شبکه ترکیبی تصمیمات رده بلندمدت، میان­مدت و کوتاه­مدت با رویکرد بیشینه­سازی ظرفیت ذخیره شبکه ارائه شده است. ظرفیت ذخیره، بزرگترین مضرب ماتریس تقاضاست که میتوان به شبکه تخصیص داد بدون اینکه محدودیت ظرفیت معابر را نقض کند. مساله مورد مطالعه با رویکرد مدل­ ریاضی دوسطحی مدلسازی می شود. هدف سطح بالا بیشینه­سازی ظرفیت ذخیره از طریق تنظیم سیگنال چراغ راهنما در تقاطع­ها ،جهت­دهی به معابر و افزایش ظرفیت معابر از طریق اضافه کردن خط به معابر است.مساله سطح پایین، تخصیص ترافیک تعادلی کاربر است که هدف آن کمینه­سازی زمان سفر کاربران است. به دلیل نامحدب بودن مدل، از روش های فوق ابتکاری (الگوریتم ژنتیک ترکیبی با شبیه­سازی تبرید و الگوریتم زنبور عسل) برای حل آنها استفاده می کنیم. برای بررسی کارایی الگوریتم،برای حل مساله در سه سایز مختلف استفاده می شود. نتایج نشان داده که توانایی هر دو الگوریتم در بهبود وضعیت ظرفیت ذخیره یکسان است، ولی سرعت همگرایی الگوریتم ژنتیک ترکیبی با شبیه­سازی تبرید نسبت به الگوریتم زنبور عسل بیشتر است.

کلمات کلیدی: طراحی شبکه حمل ونقل ترکیبی، ظرفیت ذخیره، جهت­دهی به معابر، اضافه کردن خط، تنظیم سیگنال، برنامه ریزی دو سطحی، روش­های بالا ابتکاری
فهرست
فصل ۱- :مقدمه و کلیات تحقیق ۱
۱-۱- مقدمه ۲
۱-۲- سیستم حمل ونقل ۵
۱-۳- تقسیم بندی سیستم های حمل ونقل ۶
۱-۴- طراحی شبکه‏های حمل‏ونقل شهری و تقسیم‏بندی‏های مربوط ۷
۱-۵- طراحی شبکه ­های معابر جادهای ۸
۱-۶- جهت­دهی به معابر ۹
۱-۷- تنظیم چراغ راهنمایی ۹
۱-۸- ظرفیت ذخیره شبکه حمل ونقل ۱۰
۱-۹- مدل سازی مسایل طراحی شبکه‏های حمل‏ونقل جادهای ۱۱
۱-۱۰- محدوده پروژه ۱۳
فصل ۲- مرور بر ادبیات و پیشینه تحقیق ۱۴
۲-۱- مرور مطالعات انجام شده در زمینه RNDP 15
۲-۲- مسایل طراحی تنظیمات سیگنال(SSDP) 21
۲-۲-۱- رویکرد بهینه سازی موضعی ۲۲
۲-۲-۲- رویکرد بهینه سازی سراسری ۲۲
۲-۳- مفهوم ظرفیت ذخیره سیستم ۲۲
۲-۴- یک طرفه یا دوطرفه کردن معابر و مسایل مربوط ۲۶
۲-۵- توسعه‏ و نوآوری‏پایان نامه ۲۸
۲-۵-۱- ترکیب با تصمیمات RNDP 28
فصل ۳- مدل ریاضی پیشنهادی و روش حل ۳۲
۳-۱- تعریف مساله ۳۳
۳-۱-۱- ویژگی‏های کلی مساله ۳۳
۳-۱-۲- فرضیات مساله ۳۳
۳-۱-۳- ورودی‏های مساله ۳۴

۱٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۱۳
۱-۲ مدل۲ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۳
۱-۳ مدل اصلی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۴
۲-۱ برنامه ریزی تبلیغات ………………………………………………………………………………………………………………………………………۳۷
۲-۲ چرخه خدمت مطلوب …………………………………………………………………………………………………………………………………….۴۰
۲-۳ هفت دستور طلایی………….……………………………………………………………………………………………………………………………..۴۳
۲-۴ مدل رضایتمندی مشتری در سوئد………………………………………………………………………………………………………………….۴۴
۲-۵ مدل شاخص رضایتمندی مشتری در آمریکا…. …………………………………………………………………………………………….۴۵
۴-۱ وضعیت پاسخگویان از نظر جنسیت………………………………………………………………………………………………………………..۹۱
۴-۲ وضعیت پاسخگویان از نظر سن……………………………………………………………………………………………………………………….۹۱
۴-۳ وضعیت پاسخگویان از نظر تحصیلات……………………………………………………………………………………………………………..۹۲
۴-۴ وضعیت گویه های مربوط به تبلیغات …………………………………………………………………………………………………………..۹۳
۴-۵ وضعیت گویه های مربوط به رضایتمندی ……………………………………………………………………………………………………..۹۴
۴-۶ وضعیت گویه های مربوط به تصویر شرکت……………………………………………………………………………………………………۹۵
۴-۷ وضعیت گویه های مربوط به کیفیت …………………………………………………………………………………………………………….۹۶
۴-۸ وضعیت گویه های مربوط به وفاداری …………………………………………………………………………………………………………..۹۷
۵-۱ مدل نهایی پس از آزمون فرضیه‌ها ……………………………………………………………………………………………………………………………۱۱۸
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه
فعالیت‌های تبلیغاتی شرکت‌ها در دهه‌ های گذشته، تحت تأثیر رسانه‌هایی با دامنه پوششی وسیع همانند رادیو، تلویزیون و روزنامه‌ها قرار داشت و از سایر عناصر آمیخته ترفیع همانند بازاریابی مستقیم و ترفیع فروش برحسب مورد و به صورت اتفاقی استفاده می‌شد. از روابط عمومی هم فقط به عنوان ابزاری جهت تصویرسازی سازمان در جامعه استفاده می‌گردید. اما امروزه صنعت تبلیغات به سرعت، به عنوان یک مفهوم علمی و کاربردی و نه به عنوان یک پدیده زودگذر و موقت پذیرفته است. امروزه قدرت تبلیغات به حدی نمایان است که اکثر شرکت‌هایی که اهمیت این موضوع را به طور کاملا درک کرده اند، به طور سالانه بودجه ای را بدین منظور اختصاص می‌دهند. بسیاری از شرکت‌ها بخشی را به عنوان بازاریابی و تبلیغات دارند تا به کمک تبلیغات، محصولات خود را معرفی کنند و فروش خود را افزایش دهند. از سوی دیگر در سالهای اخیر، اهمیت نقش داراییهای نامشهود در اثربخشی فعالیتها، خلق و بقای عملکرد مالی کسب و کارها در سطح صنایع مختلف بر همگان آشکار شده است. شناخت این نقش، نیاز سازمان‌ها به ارزیابی وضعیت خود و مقایسه آن با سایر رقبا را تقویت کرده و ضرورت سنجش ارزش آن با بهره‌گیری از جدیدترین شیوه‌ها و ابزارهای کیفی و کمی را یادآوری کرده است. دستیابی به مزیت رقابتی در دنیای امروز، تنها با تکیه بر ویژگی‌های کارکردی محصولات و خدمات حاصل نمیشود؛ بلکه در عصر حاضر، وفاداری مشتری مهمترین عامل متمایزکننده یک شرکت تجاری از رقبا است. (Ha & Janda, 2011)
در برخی موارد، مدیران در کنار تبلیغات رسانهای گسترده، با افزایش ارتباطات مستقیم و تعامل با مصرف‌کنندگان در پی حفظ وفاداری مصرف‌کنندگان هستند. وفاداری مشتری موجب کسب مزیت‌های بازاریابی مهمی مانند کاهش هزینه، قدرت و نفوذ تجاری بیشتر، عدم تاثیرپذیری مصرفکنندگان در برابر موضع‌یابی رقبا و کسب سود بیشتر می‌شود. اکثر سازمانها دریافته‌اند که بقا و حیات آنها در گرو داشتن مشتریانی وفادار است که این امر نکته‌ی کلیدی در ادامه ی فعالیت این شرکتهاست. هم‌اکنون مدیران شرکتها برای جلوگیری از گرایش مشتریان به سمت رقبا بیش از هر زمانی می بایست در پی درک خواسته ها و نیازهای آنان باشند تا بتوانند نیازهای آنها را برآورده سازند و روابط بلندمدت تجاری با آنها برقرار نمایند. با بهره گرفتن از اصول تبلیغاتی می‌توان ضمن ایجاد رابطه بلندمدت با مشتری، فعالیتهایی را که از دید آنها مهم و ارزش زا می‌باشند شناسایی، تقویت و بهبود بخشید و مشتریان بیشتری را جذب و به سازمان، وفادار ساخت. شیوه‌های تبلیغاتی توسط مختلف، مدیران را مجبور ساخته است که به دنبال راه‌های خلاقانه‌تری برای ایجاد یک رابطه سودآور دو طرفه با مشتریان و کسب وفاداری آنها باشند(Chioveanu, 2008).

۱-۲ بیان و طرح مسأله‏
امروزه، بسیاری از سازمان‌ها به این باور رسیده‌اند وفاداری مشتریان یکی از با ارزش‌ترین دارایی‌های آنهاست (Owomoyela, Olasunkanmi & Oyeniyi, 2013)وفاداری زیاد مشتری، هم برای خود وی و هم برای سازمان ارزش ایجاد می‌کند. وفاداری مشتریان از یک طرف ابزار مختصر و مفیدی برای ساده سازی فرایند انتخاب و خرید محصول یا خدمت است و فرایند پردازش داده‌ها و اطلاعات را برای مشتریان ساده‌تر و سریع‌تر می‌سازند و از این طریق برای آنها ارزش ایجاد می‌کند. از طرف دیگر فرآیندهای تولید و طراحی محصول ممکن است به سادگی قابل کپی برداری باشند، اما تصویر و نقش پابرجایی که در ذهن افراد و سازمان‌ها بر پایه چندین سال فعالیت بازاریابی به جای مانده است، به سادگی قابل جایگزین شدن و کپی برداری نیست. (کلر^[۱]، ۲۰۰۸) در نتیجه شرکتها می‌توانند بر پایه وفاداری مشتریان، قیمت بالاتری برای محصولاتشان تعیین کنند، اهرم تجاری بهتری ایجاد کنند، حاشیه فروش و سود خود را افزایش دهند و آسیب پذیری خود را در مقابل رقبا کاهش دهند. وفاداری مشتریان و تبلیغات مثبت، از مؤلفه‌هایی هستند که قدرت ما در بازار را نشان می‌دهند. (Herremans, 2005)
وفاداری مشتریان مزایای فراوانی از جمله ایجاد مانع ورود به بازار برای رقبای بالقوه، افزایش توانایی شرکت در پاسخگویی به تهدیدهای رقبا، افزایش فروش و سود و نیز حساسیت کمتر مصرف کنندگان به تلاش‌های بازاریابی رقبا را به دنبال دارد. در نتیجه منابع وفاداری و فرایند شکل‌گیری آن از دیر باز مورد توجه بازاریابان بوده است. امروزه تبلیغات مورد توجه بسیاری از بازاریابان قرارگرفته است. تبلیغات همیشه یک عامل معمول ولی موثر بر وفاداری در نظر گرفته میشوند. تبلیغات یکی از اجزای پنجگانه ابزارهای ترفیع است که به همراه پیشبرد فروش، روابط عمومی، فروش شخصی و بازاریابی مستقیم، در برقراری ارتباط با مخاطبان هدف به کار گرفته میشود. (Kassim & Abdullah, 2010)
امروزه سازمانهای تجاری و شرکتهای بازرگانی، سازمانهای غیرانتفاعی، نهادهای اجتماعی و حرفهای و حتی اشخاص سیاسی، همه برای اعلام موجودیت خود و آگاهی مردم از تبلیغات استفاده می‌کنند. برای تاثیرگذاری تبلیغات ضروری است در تهیه و پخش پیامهای بازرگانی دقت لازم را از جنبه های مختلف به خرج داد. فرستندگان پیام باید دقیقا مخاطبینی که میخواهند با آنها سخن بگویند را بشناسند و بدانند از آنها انتظار چه پاسخهایی را دارند. فرستندگان پیام همچنین باید در کدگذاری متبحر باشند و از نحوه کد برداری مخاطبان هدف نیز اطلاع داشته باشند. آنها باید از ابزارهایی برای ارسال پیام خود استفاده کنند که کاملا مطمئن باشند مخاطبان آنها را پوشش میدهند. همچنین فرستندگان پیام باید کانالهای لازم برای دریافت بازخوردها را از پیش فراهم نمایند. (Nam, Ekinci & Whyatt, 2011)
تبلیغات به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای آمیخته بازاریابی می‌تواند نقش بسیار مهمی را در استراتژی‌های و سیاست‌های بازاریابی شرکت از قبیل ارتباط با مشتریان، اصلاح و تغییر ذهنیت مشتریان نسبت به شرکت ایفا کند. اشباع بازارها، تشدید رقابت، تغییر در سلیقه ها و نیازهای مشتریان، شرکت‌های ایرانی را با چالش‌های متعددی در فعالیت‌های بازرگانی و صنعتی مواجه کرده است. در این شرایط شرکت‌هایی که بتوانند از ابزار و امکانات در دسترس خود همانند طراحی و توسعه کالاهای جدید، تجدید ساختار کانال توزیع و ارائه محصولات با کیفیت و قیمت مناسب و به خصوص تبلیغات موثر به درستی استفاده کنند، می‌توانند بر این چالش‌ها فائق آمده و بقای مداوم خود را تضمین کنند. تبلیغات به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای بازاریابی می‌تواند نقش بسیار مهمی را در ایجاد وفاداری در مشتریان ایفا کند. دست اندرکاران تبلیغات با یک چالش عمده روبه رو هستند و آن این است که چگونه کالاها، خدمات و ایده های خود را از طریق رسانه ها به مشتریان یا خریدارن ارائه کنند تا از این راه حداکثر بهره وری و ایجاد وفاداری را بدست آورند. برای انجام این کار، آنها باید درک مهمی از ارتباط بین محصولات و بازارها داشته باشند و بدانند که چگونه باید این محصولات به اطلاع مشتریان رسانده شود. به منظور طراحی کالا و اثربخشی برنامه بازاریابی ضروری است که متصدیان تبلیغات درک صحیح و مناسبی از فرایندهای تبلیغاتی و چگونگی ایجاد وفاداری از طریق آن داشته باشند. بنابراین اولین گام در تبلیغات، بررسی و شناسایی دقیق مخاطبان هدف از جنبه های مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی است. (Yen & Gwinner, 2003)
با توجه به مطالب ذکر شده، این تحقیق به دنبال پاسخگویی به این پرسش(سوال اصلی) است که مخارج تبلیغات^[۲] چه تأثیری بر وفاداری مشتری^[۳] در بین مشتریان هایپر می دارد؟
متغیرهای میانجی: تصویر شرکت^[۴]، کیفیت درک شده^[۵]، رضایتمندی مشتریان^[۶]
۱-۳ اهداف پژوهش
بررسی اثربخشی مخارج تبلیغات بر وفاداری مشتری
بررسی اثربخشی مخارج تبلیغات بر تصویر مثبت از شرکت
بررسی اثربخشی مخارج تبلیغات بر کیفیت دریافت شده
بررسی اثربخشی مخارج تبلیغات بر رضایتمندی مشتریان
بررسی اثربخشی تصویر شرکت، کیفیت دریافت شده و رضایتمندی مشتریان بر وفاداری مشتری
بررسی اثربخشی کیفیت دریافت شده بر رضایتمندی مشتریان
بررسی اثربخشی تصویر شرکت بر کیفیت دریافت شده
۱-۴ سوالات فرعی
مخارج تبلیغات چه تاثیری بر وفاداری مشتری در بین مشتریان هایپرمی دارد؟
مخارج تبلیغات چه تاثیری بر تصویر شرکت در بین مشتریان هایپرمی دارد؟
مخارج تبلیغات چه تاثیری بر کیفیت دریافت شده در بین مشتریان هایپرمی دارد؟
مخارج تبلیغات چه تاثیری بر رضایتمندی مشتریان در بین مشتریان هایپرمی دارد؟
تصویر شرکت چه تاثیری بر وفاداری مشتری در بین مشتریان هایپرمی دارد؟
تصویر شرکت چه تاثیری بر کیفیت دریافت شده در بین مشتریان هایپرمی دارد؟
کیفیت دریافت شده چه تاثیری بر وفاداری مشتری در بین مشتریان هایپرمی دارد؟
کیفیت دریافت شده چه تاثیری بر رضایتمندی مشتریان در بین مشتریان هایپرمی دارد؟
رضایتمندی مشتریان چه تاثیری بر وفاداری مشتری در بین مشتریان هایپرمی دارد؟
۱-۵ ضرورت و اهمیت پژوهش
در قرن حاضر شدت رقابت و پیچیدگی‌ها و عدم اطمینان‌های ناشی از آن موجب شده است تا مدیریت شرکتها نسبت به صرف منابع مالی و غیرمالی خود حساس‌تر باشند و تمام سعی‌شان این است که منابع را در جایی صرف کنند که برای شرکت ایجاد ارزش کند. یکی از فعالیت‌هایی که برای شرکت‌ها ارزش ایجاد می‌کند، فعالیت‌های بازاریابی است. فعالیت‌های بازاریابی را می‌توان در آمیخته بازاریابی(قیمت، مکان، محصول و ترفیعات) خلاصه کرد و یکی از اجزای این آمیخته، ترفیعات و به طور خاص تبلیغات است. تبلیغات یکی از ملموس‌ترین و گران‌ترین فعالیت‌های بازاریابی است. هم متخصصان بازاریابی و هم متخصصان حسابداری و مالی می‌خواهند بدانند که آیا تبلیغات مؤثر واقع می شود؟ فعالیتهای بازاریابی، روی موفقیت فروش کالاها و محصولات در بازار، متمرکز شده اند. همچنین، مدیران ارشد بنگاه‌های اقتصادی دریافتند که هدف نهایی بازاریابی، کمک به افزایش بازده‌های سهامداران است. در دنیای کنونی همزمان با پیشرفت سریع علم و افزایش رقابت جهانی، شرکت‌ها ممکن است مخارج تحقیق و توسعه و تبلیغات خود را افزایش دهند. این که تبلیغات و تحقیق و توسعه منافع آینده اقتصادی مورد انتظار را به وجود می آورد یا نه، یک مسأله مهم حسابداری در حوزه دانشگاهی و عمل است. اگر مخارج، منافع آینده اقتصادی را فراهم کند، سرمایه و در غیر این صورت، هزینه دوره جاری تلقی می‌شود. (Howard, 2010)

جمعیت های آسیب پذیر (High Risk) در بهداشت روان
گرچه بهداشت روان به مفهوم گفته شده, خود را در برابر تمام بیماران و همه افراد سالم متعهد می‌بیند اما گروه ها و جمعیت هایی نیازمندی بیشتری داشته و آسیب پذیری زیادتری از نظر بهداشت روان دارند. این افراد عبارتند از: بیماران و معلولین روانی, عقب ماندگان ذهنی, بیماران صرعی, سالمندان, معتادان, بیکاران, نیازمندان اقتصادی, کودکان و نوجوانان, زنان باردار, جدا شده و داغدیده, افراد بی سرپرست, زندانیان . . . و مهاجران
اهمیت بهداشت روان
پیشرفت صنعت و تکنولوژی, قدرت و ثروت را افزایش داده ولی امکان زندگی با آرامش و صلح و اطمینان را از انسان سلب کرده و در حقیقت “کیفیت فدای کمیت” شده و اعتدال و تناسب کنار رفته و بیماری های عصبی ـ روانی و روان تنی، جانشین آن شده است. بطوریکه آمار نیز حکایت از افزایش شیوع بیماری های روانی دارد و علل مختلفی را برای این افزایش شیوع بر شمرده اند که به مهمترین آنها اشاره می‌گردد (هاشم زاده، ۱۳۷۹):

علل افزایش شیوع بیماری های روانی

 

• • بیماری های روانی مانند بیماری های جسمی کشنده نیستند و در نتیجه, مبتلایان به این نوع بیماری ها روی هم انباشته می شوند و احتیاج بیشتری جهت درمان سرپائی, بستری شدن و تخت بیمارستانی پیدا می‌کنند.

 

• • عدم درک از نحوه شروع و طولانی مدت بودن بیماری در نتیجه عدم اطلاع از بیماری, درمان به موقع انجام نمی‌شود که همین امر باعث مزمن شدن بیماری گشته و بیماری غیرقابل علاج می‌گردد

 

• • عدم برنامه صحیح و اطلاع کافی از روش های پیشگیری و درمانی که خود باعث انباشته شدن و ازدیاد این نوع بیماران می‌گرد

 

• • برحسب برآورد سازمان جهانی بهداشت امروزه ۲۵% مردم جهان دچار یکی از انواع اختلالات روانی ـ عصبی ـ رفتاری هستند. (به جز اعتیاد به مواد مخدر, الکل و سایر موارد) (سلحشور، ۱۳۸۲).

 

ناتوانی و از کارافتادگی (disability) ناشی از بیماری های روانی، اغلب شدید و طولانی است و بار سنگینی بر بیمار, خانواده و جامعه تحمیل می‌کند. بطور کلی ۶/۱۰% بار کلی بیماری ها (Global Burden of Diseases) مربوط به بیماری های روانی است و با محاسبه سال های تقریبی ناتوانی در طول عمر (Disability Adjusted life years: Daly) این رقم به ۲۸% افزایش می‌یابد.
لازم به توضیح است که در مطالعه بار جهانی بیماری ها بر روی میزان ناتوانی ایجاد شده توسط بیماری ها تاکید می‌گردد. مثلا آیا مرگ و میرها ارزش یکسانی دارند, یعنی مرگ یک فرد ۸۰ ساله با مرگ یک فرد ۲۵ ساله فرق نمی‌کند؟ آیا فشاری که از طریق بیماری ها بر فرد و خانواده وی وارد می اید یکسان است؟ میزان ناتوانی ایجاد شده توسط یک بیماری چقدر است؟
این بررسی نشان داده که در طول دو دهه آینده بیماری های روانی بعنوان اولویت عمده بهداشتی کشورهای جهان خواهد بود. بطوریکه هم اکنون از ۱۰ بیماری عمده‌ای که سبب ناتوانی می‌شوند ۴ بیماری مربوط به اختلالات روانی است : افسردگی یک قطبی (۷/۱۰)، اختلال خلقی دو قطبی (۳%), اسکیزوفرنی (۶/۲%)، وسواس (۲/۲%)
میزان شیوع اختلالات روانی در ایران در مناطق مختلف از ۹% تا ۳۶% متغیر است. طبق مطالعات, ۳% از بیماران روانی و ۶/۱% از جمعیت ۱۵ سال به بالا به نحو شدیدی, از لحاظ روانی بیمار بوده‌ و به درمان جدّی روانپزشکی نیاز داشته اند. ۳/۱۵% از این گروه سنی بیماری های خفیف روانی و ۶/۲۶% مسائل عاطفی مختلف داشته اند.
انواع بیماری های روانی
۱ ـ بیماری های عمده یا روان پریشی (Psychosis) :

 

• • روان گسیختگی (schizophrenia): شکاف شخصیت و عدم احساس واقعیت

 

• • افسردگی ـ سرخوشی (Manic- depressive): افسردگی ژرف و هیجان شدید نوسان دا

 

• • سوء ظن شدید و هذیان (paranoia): سوء ظن بی دلیل به همه چیز در چارچوب توهّم

 

۲ ـ بیماری های غیر عمده :

 

• • روان نژندی یا نوروز: از دست رفتن توانایی واکنش هنجار در برابر موقعیت های گوناگون زندگی

 

• • اختلالات شخصیتی: ناشی از تجربیات اسف انگیز دوران کودکی (ویسی، ۱۳۷۸).

 

علل بیماری های روانی
بیماری های عضوی: آرتریواسکلروز عروق مغزی، سرطان ها، بیماری های متابولیک، برخی بیماری های نرولوژیک، بیماری های غدد درون ریز، بعضی از بیماری های مزمن، صرع و …
وراثت: در کودکی که پدر و مادرش هر دو روان گسیخته اند, احتمال ابتلاء به روان گسیختگی ۴۰ برابر بیشتر از کودکانیست که پدر و مادر سالم دارند.
عوامل محیطی و اجتماعی: نگرانی ها، تنش های عاطفی، ازدواج های اجباری، گسستگی خانواده، فقر، شهرنشینی، صنعتی شدن جامعه، مهاجرت، عدم امنیت اقتصادی، طرد شدن، از یاد رفتن، ظلم و … (همان)
سایر عوامل محیطی
ـ سمومی مثل جیوه، دی اکسید کربن، منگنز، قلع، ترکیبات سرب و غیر
ـ داروهایی مثل باربیتورات ها، گریزوفولوین، الکل و غیره
ـ مواد تغذیه‌ای مثل کمبود ویتامین و پیریدوکسین، کمبود یُد و غیره
ـ عفونت ها مثل سرخک، سرخجه و عفونت های پیرامون زایمانی که بر تکامل مغزی تاثیر دارند
پرتوتابی در هنگام تکامل عصبی
حوادث و تصادفات (همان)
نقش مذهب:
در سال های اخیر مطالعات متعددی در رابطه با مذهب و اهمیّت آن در تامین بهداشت روانی در جای جای دنیا صورت گرفته است. طی مطالعه ای که در منطقه کارولینای شمالی آمریکا در مورد رابطه تعلّق های مذهبی با افسردگی اساسی در گروه های مختلف مذهبی انجام شده، مشخص گردیده است که در گروهی از مسیحیان به نام پنتاکستال ها که ظاهرا رفتارهای انزواگرایانه اجتماعی دارند شیوع افسردگی اساسی بیشتر از دیگر گروه های جامعه است. طی مطالعه دیگری در زنان مسنّ مبتلا به شکستگی لگن مشخص گردید که شیوع و شدت افسردگی و عوارض روانی ناشی از شکستگی لگن در زنانی که دارای اعتقادات مذهبی هستند به مراتب کمتر بوده و وضعیت حرکتی بهتری در این زنان مشاهده می شود. ضمنا در مطالعات غربالگری علایم افسردگی در دانش آموزان دبیرستانی شهرهای مختلف کشور نیز در افراد با درجه بالای عقاید مذهبی و مقیّد به انجام فرایض دینی، میزان افسردگی به صورت معنی داری کمتر بوده که همگی این مطالعات و بسیاری از پژوهش های دیگر، حاکی از تاثیر مثبت و آرامبخش ایمان مذهبی متعادل همراه با نگرش مثبت اجتماعی در تامین سلامت روانی و به همراه آن کاهش افسردگی، می باشد (عطار، ۱۳۷۴).
اولویّت های بهداشت روانی
پیشگیری و مبارزه با بیماری های افسردگی, اسکیزوفرنی, زوال عقل, عقب ماندگی ذهنی, صرع و همچنین مبارزه با خودکشی از اولویّت های بهداشت روانی است. به همین دلیل به وضعیت این موارد در ایران اشاره می‌کنیم
۱ـ افسردگی: شیوع افسردگی در ایران حدود ۷/۷% جمعیت ۱۵ ساله به بالا است و بنابراین در هر مقطعی از زمان حداقل حدود ۵ میلیون نفر دچار این بیماری هستند.
۲ـ اسکیزوفرنی: وخیم ترین بیماری روانی محسوب می شود. به ویژه این که این بیماری در سنین نوجوانی و جوانی آغاز می‌گردد و در اکثر موارد سیر مزمن و مادام العمر دارد, شیوع این بیماری حدود ۱% است و بنابراین تعداد این بیماران در ایران حدود ۵/۰ میلیون نفر می‌‌ باشد.
۳ ـ زوال عقل (دمانس): با بالا رفتن سطح بهداشت عمومی و افزایش میانگین سنّی جامعه تعداد موارد زوال عقلی بتدریج بالاتر خواهد رفت. در یکی از بررسی ها شیوع این اختلال در ایران ۲۵/۰% ذکر شده است (حدود ۱۵۰ هزار نفر)
۴ ـ عقب ماندگی ذهنی: شیوع آن حداقل ۲ درصد و تعداد مبتلایان ۰۰۰/۲۰۰/۱ نفر است که حداقل ۱۰% آنها دچار عقب ماندگی شدید هستند.
۵ ـ صرع: می‌توان گفت که شیوع بیماری صرع در جوامع مختلف به طور متوسط حدود ۱% است که در جوامع در حال توسعه بیشتر از جوامع توسعه یافته گزارش شده است. در گزارشی از یکی از مناطق ایران شیوع صرع گراندمال ۲ % آمده است.
۶ـ خودکشی: امروزه خودکشی سوّمین علّت مرگ در سنین ۱۵ تا ۳۰ سالگی را به خود اختصاص داده است. ۹۵% افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند مبتلا به بیماری های روانی بویژه افسردگی هستند (سلحشور، ۱۳۸۲).
اهداف بهداشت روان
بطور کلی بهداشت روانی دارای چهار هدف اصلی است:
۱ ـ خدماتی: ارائه خدماتی است، در جهت تامین سلامت فکر و روان افراد جامعه، پیشگیری از ابتلا به اختلالات روانی، بیماریابی، درمان سریع و پیگیری بیماران مبتلا به اختلالات عصبی روانی به طور سرپائی و یا بستری، کمک های مشاوره‌ای به افرادی که دچار مشکلات روانی، اجتماعی و یا خانوادگی شده اند.
۲ ـ آموزشی: عبارت است از آموزش بهداشت روانی به افرادی که با بیماران روانی سرو کار دارند و همچنین آموزش بهداشت روانی همگانی و آشنا ساختن مردم جهت همکاری و استفاده از سرویس های موجود در صورت مواجهه با استرس ها و مشکلات روانی، ارائه مفاهیم و شناخت اختلالات روانی به دست اندرکاران امر بهداشت در سطوح مختلف است.
۳ ـ پژوهشی: شامل تحقیق در زمینه پیشگیری و نیز علل، نحوه شروع و درمان اختلالات روانی، عقب ماندگی ذهنی، اعتیاد و انواع انحرافات اجتماعی بوده که جایگاه این پژوهشها می‌توان در مدارس، دانشگاه ها، سربازخانه ها، مراکز قضائی و انتظامی، کارخانجات، درمانگاه های عمومی، مراکز بهداشتی درمانی و نظایر آن باشد.

هدف مدیریت ارتباط با مشتری، بهبود روابط با مشتریان، و برآوردن نیازهای آن‌هاست.
سیستم بازاریابی تحت وب دارای قابلیت اجرایی می‌باشد.
مشتریان تحت یک سیستم الکترونیکی نظرات خود در مورد وضعیت خدمات سازمان را ارائه می‌نمایند.
۱-۵ مدل تحقیق
همان‌طور که در شکل ۱-۲ هم قابل مشاهده است. ابتدا با مشخص کردن خواسته‌های مشتریان تحت سیستمی الکترونیکی و شناسایی نقاط اثر آن در سازمان به عمل بازمهندسی (با در نظر گرفتن محدودیت‌های سازمان) پرداخته می‌شود. سپس جهت ارتقای مفاهیم بهره‌وری و اثربخشی و نیز توسعه سوددهی حاصل از خدمات سازمان استراتژی‌های متمرکز بر متدلوژی‌های بازاریابی ارائه می‌گردد. بنابراین مرور کامل روش‌های بازاریابی مبتنی بر وب نیز ضروری می‌باشد.

شکل ۱-۲ مدل تحقیق
۱-۶ کلمات کلیدی و تعاریف
در این بخش به توضیح مختصری از کلمات استفاده شده می‌پردازیم:
مدیریت ارتباط با مشتری: فرایند جذب مشتریان جدید، نگهداری مشتریان موجود، و سرمایه گذاری بر روی مشتریان تعریف است که به وجود آورنده­ی فضایی است که سازمان تحت آن در تعامل با مشتریانش می­باشد.
مدیریت ارتباط با مشتری الکترونیکی: همان فرایند مدیریت ارتباط با مشتری در بستری الکترونیکی (مبتنی بر) و با بهره گرفتن از فناوری اطلاعات^[۵] (IT) که اشتقاقی از تجارت الکترونیکی^[۶] می‌باشد.
بازمهندسی^[۷]: تفکر مجدد بنیادین و طراحی مجدد اساسی فرآیندها برای دست یافتن به اصلاحات چشمگیر در موارد حساس و سنجش هم‌زمان کارایی پارامترهایی مانند هزینه‌ها؛ کیفیت؛ خدمات و سرعت.
برنامه‌ریزی استراتژیک^[۸]: فرآیندی که سازمان­ها برای پیشبرد برنامه­ ها و فعالیت­های خود جهت دستیابی به اهداف، و تحقق مأموریت سازمانی بهره می­گیرند.
بازاریابی^[۹]: بازاریابی شامل درک خواسته‌های مشتری و تطابق محصولات شرکت، برای برآورده ساختن آن نیازها و در برگیرنده فرایند سودآوری برای شرکت است.
بازاریابی الکترونیکی^[۱۰]: بکارگیری کانال‌های الکترونیکی ارتباط با مشتریان به منظور نشر پیام‌های بازاریابی
تجارت الکترونیکی: فرایند خرید، فروش یا تبادل محصولات، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه‌های کامپیوتری و اینترنت می‌باشد.
فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق
۲-۱ مقدمه
با توجه به یکپارچه شدن عناصر فناوری و بازاریابی در مدیریت ارتباط با مشتری الکترونیکی، همه جنبه‌های تجربه برخط مشتری در طول چرخه تعامل تحت پوشش قرار می‌گیرد، لذا در این پایان‌نامه‌ با تکیه بر بازمهندسی فرایند‌های مدیریت ارتباط با مشتری الکترونیکی به ارائه استراتژی‌های بازاریابی می‌پردازیم. از این رو در این فصل مروری بر ادبیات موضوعی در حوزه مدیریت ارتباط با مشتری و ترکیب آن با مباحث بازاریابی و بازمهندسی در سه بخش مجزا مطرح خواهند شد.
۲-۲ بازاریابی و بازمهندسی
بخش اول مربوط به مباحث بازاریابی و بازمهندسی است که در آن با بهره گرفتن از تکینیک‌های بازمهندسی فرآیندها، به بهبود بازاریابی سیستم کنونی پرداخته می‌شود که از نتایج آن می‌توان به افزایش گستره بازار مشتریان الکترونیکی و سود حاصل از آن اشاره کرد. با توجه به نقاط ضعفی که در ساختار فعلی سازمان در زمینه بازاریابی وجود دارد تکنیک بازمهندسی بهترین راه برای بهبود روش‌های موجود است زیرا با بهره گرفتن از نقاط قوت موجود و تقویت نقاط ضعف بیشترین کارایی را نتیجه خواهد داد.
۲-۲-۱ مفاهیم پایه‌ای در حوزه بازاریابی و بازمهندسی
بازاریابی الکترونیک عبارتست از بکارگیری کانال‌های الکترونیکی ارتباط با مشتریان به منظور نشر پیام‌های بازاریابی [۹]. در همین ارتباط، بازاریابی اینترنتی اصطلاحی است که عموما بدین معنی است: دستیابی به اهداف شرکت از طریق برآوردن و فراتر رفتن از نیازهای مشتریان به نحوی بهتر از رقبا با بهره گرفتن از فن‌آوری‌های دیجیتالی اینترنت [۱۰]. بازاریابی اینترنتی عبارتست از فرایند ایجاد و حفظ روابط مفید متقابل با مشتریان از طریق فعالیتهای اینترنتی به منظور تسهیل تبادل ایده‌ها کالاها و خدمات به نحوی که اهداف هر دو طرف را محقق سازد [۱۱]. این تعریف شامل بخشهای زیر است: فرایند، ایجاد و حفظ روابط مفید متقابل با مشتریان، استفاده از اینترنت درانجام فعالیتهای بازاریابی، مبادله، تحقق اهداف طرفین. همچنین بازاریابی آنلاین به شرکتهای عضو شبکه‌های لجستیک بازاریابی که حاوی جریانی از اطلاعات کالاها خدمات، تجارب و پرداخت‌ها و اعتبارات می‌باشند اشاره دارد [۱۰].
بازمهندسی فرایندهای سازمانی راهی است برای تطابق سریع و آنی با شرایط محیطی. بازمهندسی از طریق ابزارهایی که در اختیار دارد باعث تغییر فرایند‌ها و در نهایت کل سازمان در ابعاد وسیع می‌شود و با همین ابزار که به اهرم‌های تغییر بازمهندسی فرایندها نیز معروف است بازمهندسی عملی می شود. نقطه شروع برای کسب موفقیت در بازاریابی الکترونیک مانند راهبرد بازاریابی یا کسب و کار خلق یک فرایند راهبردی است که به خوبی تعریف شده باشد تا اهداف بازاریابی را از طریق ارتباطات بازاریابی پیوند داده و روش‌هایی را برای کسب اهداف مورد نظر طراحی کند. [۱]
همچنین با توجه به تعاریفی که از مهندسی مجدد فرآیندهای کسب و کار ارائه شده، فناوری اطلاعات نقش حساس و برجسته‌ای در مهندسی مجدد سازمان ایفا می‌کند، خلق نیازهای جدید، لزوم توسعه محصولات جدید و صدور رویه‌ها و مقررات اجرایی بهتر از عمده تأثیرات مهم فناوری اطلاعات در مهندسی مجدد فرآیندهای کسب و کار خواهد بود. به‌وسیله پیاده‌سازی کامل فناوری اطلاعات در سازمان، این تغییرات داخلی باعث تسریع روند کاری و هدایت تغییرات به نوع محصولات، خدمات و بازار، صنعت و حتی جامعه خواهد شد. چهارچوب نقش‌های فناوری اطلاعات در مهندسی مجدد را می‌توان بصورت آغازکننده، تسهیل‌کننده و توانمندساز تصور کرد. [۳۷]
۲-۲-۲ کارهای مرتبط در حوزه بازاریابی و بازمهندسی
در ادامه این بخش به بیان چند مورد مطالعه انجام شده در زمینه پیوند دو شاخه بازاریابی و بازمهندسی خواهیم پرداخت.
شانون اسکالین، جری جرمستاد و نیکولاس رومانو مطالعه‌ای راجع به ارتباط الکترونیکی در بازاریابی و جایگزینی مدیریت ارتباط با مشتری الکترونیکی با بازاریابی سنتی ارائه دادند. این مطالعه نشان می‌دهد که مدیریت ارتباط با مشتری الکترونیکی جدیدترین تکنیکی است که شرکت‌ها برای افزایش مهارت و ظرفیت‌های بازاریابی استفاده می‌کنند. همچنین نشان می‌دهد که چگونه مدیریت ارتباط با مشتری الکترونیکی تعاریف مفاهیم بازاریابی سنتی را گسترش می‌دهد و یک شرکت را قادر می‌سازد تا اهداف بازاریابی داخلی شرکت آشنا شود. در این مطالعه برای موثر و کارامد بودن یک سازمان به مواردی همچون خرید مشتری، استراتژی بازاریابی و تکامل مراکز تماس مشتری به مراکز تماس الکترونیکی مشتری در اجرای مدیریت ارتباط با مشتری الکترونیکی پرداخته شد. [۱۲]
در سال ۲۰۱۰ در مقاله‌ای تحت عنوان «زیرساخت های فناوری اطلاعات، طراحی مجدد فرایند سازمانی، ارزش کسب و کار» رونالد رامیرز، نایجل ملویل، ادوارد لاولر در مطالعه‌ای فن‌آوری اطلاعات و طراحی مجدد فرایند و عملکرد شرکت‌ها را در سه روش بیان کردند: تجزیه و تحلیل فناوری اطلاعات و بازمهندسی فرآیندهای کسب و کار یک شرکت، برآورد مفاهیم عملکرد ارزش بازاریابی و تولید، تجزیه و تحلیل رفتار (با بهره گرفتن از مجموعه داده های ۲۲۸ شرکت بین سال‌های ۱۹۹۶-۱۹۹۹). [۱۳]
آنها ارتباطی بین فناوری اطلاعات و بازمهندسی و عملکرد فرایند یافتند. تعامل بین فناوری اطلاعات و اوراق بهادار بازمهندسی فرآیندهای کسب و کار، با بهره‌وری شرکت و ارزش بازار همراه می‌باشد. همچنین در این مقاله دیدگاهی برای سرمایه گذاری کسب و کار در فناوری اطلاعات و باز طراحی فرایند مورد بررسی قرار گرفت. دو گروه اصلی طراحی مجدد فرایند یعنی توجیه اقتصادی^[۱۱] و بازسازی کار در این مقاله بررسی شد. تحقیقات نشان می‌دهد که فناوری اطلاعات نقش مهم و مکملی در طراحی مجدد فرایند دارد. شرکت‌ها با سطوح بالای سرمایه گذاری فناوری اطلاعات که دارای کاربرد بیشتری در تصمیم‌های غیر متمرکز دارند، از سیستم‌های خودمحور و کارکرد متقابل استفاده می‌کنند.
بازمهندسی فرایند کسب و کار، فرایند‌های کسب و کار نوآورانه و جدید را در بر می‌گیرد و باعث می‌شود که شرکت‌ها در محیط‌های رقابتی، با تغییرات سازگار شوند. مخصوصا بازمهندسی در فضای کسب و کار کنونی، شرکت‌ها را قادر می‌سازد که فرایندهای کسب و کار انعطاف‌پذیر ایجاد کنند که با خواسته‌های پویا و اطلاعات فشرده و بازار جهانی همخوانی داشته باشد. بازطراحی فرایند یکی از برنامه‌هایی است که می‌تواند تغییرات سازمانی مثبتی ایجاد کند. دیگر برنامه های مورد استفاده توسط شرکت‌ها، شامل مشارکت کارمندان، مدیریت کیفیت جامع و مدیریت فرایند کسب و کار می‌باشد. [۱۴]
فن‌آوری اطلاعات، سازمان‌ها را برای طراحی مجدد فرایند‌ها آماده می‌کند و طراحی سازمانی با عملکرد بالایی را نشان می‌دهد. قابلیت‌های اطلاعاتی که توسط فناوری اطلاعات ایجاد می‌شود، باعث می‌شود که سرمایه‌گذاری اطلاعاتی، یک مؤلفه مهم در شیوه‌های کاری‌ای باشد که با تغییرات سازمانی در ارتباط است. در این مقاله فرضیه‌های زیر نتیجه شد:

 

1. 1. تعامل بین فناوری اطلاعات سازمان و طراحی مجدد فرایند به طور مثبت و قابل توجهی با عملکرد سازمانی ارتباط دارد.

 

1. 1. ارتباط بین عملکرد سازمانی و تعامل بین فناوری اطلاعات با توجه به طراحی مجدد فرایند به دو عامل توجیه اقتصادی و بازسازی کار بستگی دارد.

 

نتایج حاصل از این تحقیقات نشان می‌دهد که:

 

1. 1. مدیران باید سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات و طراحی مجدد فرایند را به عنوان وسیله‌ای برای بهبود عملکرد شرکت در نظر بگیرند. در کوتاه مدت، با تمرکز بر چگونگی ساختار کار در شرکت، می‌توانند بهره‌وری تولید و همچنین عملکرد را بهبود بخشند.

 

1. 1. برای اثرات دراز مدت، مدیران باید محافظه کارانه تر با تغییرات برخورد کنند. به جای تلاش برای پیاده‌سازی تغییرات زیاد در شرکت، طراحی مجدد فرایند می‌تواند موثر واقع شود.

 

محیط مجازی ارتباطی و شبکه جهانی اینترنت موجب افزایش سرعت و توسعه ارتباط‌های پیشرفته در همه جا، دسترسی در هر لحظه و ابزاری ساده از طریق مرورگرهای وب گردیده است. سازمان‌ها پیشرو با بهره گرفتن از تکنولوژی‌های نوین در ارتباطی پا به عرصه بازاریابی الکترونیکی گذاشته‌اند و بدین ترتیب از طریق محیط مجازی با مشتری‌ها، فروشنده‌ها و شرکای خود تماس برقرار می‌کنند. اینترنت و اینترانت موجب تغییر حرکت اطلاعات در سازمان‌ها، تغییر نحوه تبادل اطلاعات تجاری و ارتباطات گردیده‌اند. این شرایط نوین موجب ایجاد ارزش‌های جدید در دنیای کسب و کار گردیده است.
بازمهندسی فرآیندهای کسب و کار برای بازاریابی الکترونیکی نقش بیشتری نسبت به توانمندی‌های وب دارد. این مطلب دکتر زرگر در کتاب اصول و مفاهیم فن‌آوری اطلاعات به این ترتیب بیان شده که بازمهندسی فرآیندهای کسب و کار شامل طراحی مجدد فرآیندها در سرتاسر حلقه‌های ارتباطی درون سازمانی و بین سازمانی است. این شرکت‌ها چه در ابتدای زنجیر ارتباطی باشند (مانند سفارش‌گذاری، مدیریت انبارداری و تولید) و چه در انتهای این حلقه (مانند فروش، بازاریابی و خدمات مشتری) باید به یکدیگر متصل شوند. وقتی سازمان‌ها بتوانند اطلاعات را به موقع و در هر لحظه به راحتی مبادله کنند، کارها در یک شبکه ارتباطی بین سازمان‌ها از قبیل مدیریت زنجیره تأمین نیز بهتر انجام می‌شود. [۲]
بازمهندسی فرآیندهای کسب و کار در بازاریابی الکترونیکی شامل فکر نو و طراحی مجدد فرآیندها در سطح یک سازمان و سطح ارتباط‌های زنجیره‌ای سازمان‌ها، معروف به مدیریت زنجیره تأمین، برای بهره‌برداری بیشتر از مزایای ارتباطی، فضای مجازی اینترنت و راه‌های نوین ایجاد ارزش است. با بهره گرفتن از بازاریابی الکترونیکی، اطلاعات فرآیندها هر لحظه در اختیار مشتری قرار می‌گیرد. علاوه بر این، اطلاعات مشتری به سازنده نیز ارسال شده است تا نظر و سلیقه مشتری مستقیماً در طراحی محصول مدنظر واقع شود. از این رو قواعد کاری سازمان‌ها تغییر می‌کند؛ انجام سفارش، فرآیندهای کاری و فروش نیز برای تجارت الکترونیکی باید طراحی مجدد شوند. بنابراین در تجارت الکترونیک، اگر به مانند بسیاری از سازمان‌هایی که هم‌اکنون در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده‌اند عمل شده و توجهی به تغییرات فرآیندی نگردد، نتیجه‌ای جز شکست عاید سازمان نخواهد شد. [۳]
در سال ۲۰۰۸ پژوهشی در رابطه با مدل اندازه‌گیری عملکرد بازمهندسی فرایند مدیریت ساخت^[۱۲] (CMPRPM) ، که بر اساس استفاده از فلسفه مهندسی مجدد فرایند کسب و کار است، انجام شد. در این پژوهش زمان عملیات فرایند و رضایت مشتری به عنوان شاخص‌های ارزیابی کارایی و اثربخشی استفاده می‌شود. مدل CMPRPM برای محاسبه زمان عملیات فرایند، از نظریه صف‌بندی استفاده می‌کند. [۱۵]
به منظور دستیابی به رضایت مشتری، خواسته‌های مشتری شناسایی می‌شود و شاخص حصول هدف^[۱۳] برای محاسبه اثر بخشی فرایند مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس از یکپارچه سازی نتایج ارزیابی کارایی و اثربخشی، شاخص‌های ارزش فرایند و بهبود ارزش برای اندازه‌گیری قبل و بعد مهندسی مجدد، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مدل CMPRPM پیشنهاد داده شده در این مقاله، عملکرد (AS-IS) اولیه و فرایند‌های مهندسی مجدد (TO-Be) را برای تسهیل طراحی موفقیت آمیز بازمهندسی فرآیندهای کسب و کار نشان می‌دهد. نتایج نشان می‌دهد که با اتخاذ مدل ارائه شده، صنعت ساخت و ساز به طور قابل توجهی در طراحی بازمهندسی فرآیندهای کسب و کار سودمند است.
نویسندگان این مقاله بازمهندسی فرآیندهای کسب و کار را که یک ابتکار سازمانی استراتژی محور طراحی شده برای بهبود طراحی مجدد فرایند های کسب و کار می‌باشد، شامل چهار مرحله اصلی زیر می‌دانند:

 

1. 1. ارائه فرایند:در مهندسی مجدد فرایند یکی از سخت‌ترین و مهمترین وظایف، شناسایی و توصیف روند کلی شرکت هاست. به طور دقیق، توصیف فرایند عملیاتی طبقه‌بندی شده، یک گام اساسی در برنامه مهندسی مجدد می‌باشد. ارائه فرایند یک تعریف سیستماتیک برای کمک به شرکت‌ها به منظور روشن ساختن و انتخاب فرایند برای مهندسی مجدد می‌باشد.

 

1. 1. انتقال فرایند:انتقال فرایند به طور عمده نشان دهنده کاربرد تجزیه و تحلیل عملیاتی و مدلسازی فرایند است. هدف اولیه از تجزیه و تحلیل عملیاتی، تعریف پردازش دسته بندی عملیاتی و سپس بعد از تجزیه و تحلیل عملیاتی و مدلسازی، فرایند کسب و کار (TO-Be) آینده را فرموله می‌کند.

 

1. 1. ارزیابی:همانطور که فعالیت‌های مهندسی مجدد، بر فعالیت‌های ناکارامد تمرکز دارد، تا تغییراتی را در راستای بدست آوردن بیشترین تأثیر، قبل از اجرا، ایجاد کند، روند کنونی باید برای موانع فرایند‌ها مورد بررسی قرار گیرند تا از طراحی مجدد فرایند‌ها اطمینان حاصل شود. ارزش فرایند به منظور برآورد عملکرد فرایند مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌تواند در ۲ دیدگاه بررسی شود: دیدگاه اول بهره‌وری در هر واحد هزینه و دیدگاه دوم بهره‌وری در هر واحد زمان.

 

۵) لوله فوق به مدت ۱۰دقیقه دردور۴۰۰۰ سانتریفیوژشد، مایع رویی دور ریخته ورسوب خشک گردید.
۶) ۸ میلی لیتر از محلول CaCl₂-MgCl₂ به لوله فوق اضافه گردید وبه مدت ۳۰ دقیقه بر­روی یخ قرار گرفت (بایستی با عملpipetting به صورت ملایم وآهسته سلول های رسوب داده شده به صورت سوسپانسیون درآیند).
۷) برداشتن حدود ۳۰۰ میکرولیتر از این مایع و ریختن در لوله اپندورف ۵/۱ میلی لیتر استریل . به این ترتیب سلول های مستعد برای ترانسفورماسیون آماده شدند.

بعد ازمراحل فوق برای نگهداری ذخیره سلول های مستعد،پس ازسانتریفیوژ و دور ریختن مایع رویی می توان با اضافه کردن محلول CaCl₂-MgCl₂ حاوی گلیسرول ۲۰ درصد این سلول­ها را به مدت طولانی در دمای ۲۰- درجه سانتیگراد نگهداری کرد.
۳-۱۱-ترانسفورماسیون :
ترانسفورماسیون فرایندی است که DNA خارجی توسط یک سلول پذیرنده، اسفروپلاست یا پروتوپلاست جذب می شود که ممکن است وارد کروموزوم یا پلاسمید،توسط فرایند نوترکیبی هومولوگی شود. این DNA می تواند قطعه ای ازDNA کروموزومی از یک سویه وابسته، یک پلاسمید یا ژن ویروسی باشد. ترانسفورماسیون می تواند تحت شرایط طبیعی دربرخی ازباکتری ها ( مثل سویه های باسیلوس، هموفیلوس، نایسریا واسترپتوکوکوس ) صورت گیرد، اما در بسیاری ازباکتری ها از جمله E. coli و در برخی از میکروارگانیسم های یوکاریوتی می تواند توسط روش های مصنوعی انجام شود. برای یک ترانسفورماسیون مؤثر، قطعه DNA بایستی به صورت دو رشته ای باشد.DNA به سطح سلول های مستعد به طوربرگشت پذیر می چسبد و این اتصال وابسته به غلظت DNA دهنده می باشد. اما دربرخی از موارد تعداد محدود ازمولکول های DNA به طوربرگشت ناپذیربه جایگاه های گیرنده اختصاصی سطح سلول متصل می شوند. دربرخی ازباکتری ها مثل باسیلوس سابتیلیس واسترپتوکوکوس پنومونیه اتصال DNA به صورت غیراختصاصی است، اما دربرخی ازسویه ها مثل هموفیلوس ونایسریا، وابسته به توالی های اختصاصی می باشد [۶۵].
در برخی از باکتری ها که به صورت طبیعی مستعد نمی باشند مثل E. coli، توسط روش های مصنوعی حالت مستعد بودن در این ها ایجاد می شود. دریکی از این روش ها در غلظت های بالایی ازکلریدکلسیم ( درحد میلی مولار ) همراه با شوک حرارتی سلول های مستعد ایجاد می شود. یون کلسیم اتصال DNA را به سطح سلول بهبود می بخشد و نفوذ پذیری پوشش سلولی را افزایش می دهد. میزان کسب حالت مستعد بودن در محلول یون کلسیم وابسته به حضور غلظت زیاد کمپلکس calcium/hydroxybutyrate-ᵦ-poly polyphosphate درغشا سیتوپلاسمی می باشد. به نظرمی رسد این کمپلکس ،کانال های غشا گذر را تشکیل می دهد، که باعث سهولت انتقال DNA می شود وهمچنین کاتیون های دوظرفیتی ممکن است به عنوان یک پیوند بین DNA و فسفات در دهانه برخی ازکانال ها عمل نمایند [۶۵].
۳-۱۱-۱روش انجام ترانسفورماسیون:
برای ترانسفورماسیون باکتری E. coli ATCC 25922 ابتدا سلول های مستعد تهیه و سپس مراحل انجام ترانسفورماسیون پلاسمید به صورت زیرصورت گرفت :
۱-۵۰ نانوگرم پلاسمید به ۳۰۰ میکرولیترازسلول های مستعد E.coli اضافه شد.(در این حالت استفاده از کنترل مثبت (یک محلول پلاسمیدی وکنترل منفی همانند محصول DNA هضم شده ضروری است).
۲- بلافاصله مخلوط به مدت ۳۰ دقیقه بر روی یخ گذاشته شد وسپس به مدت ۹۰ ثانیه در دمای۴۲ درجه سانتیگراد به آن شوک گرمایی داده شد.
۳- مخلوط حاصل ابتدا به ۲میلی لیترمحیط LB منتقل گردید ودردمای ۳۷ درجه سانتیگراد با تکان دادن، به مدت ۱ساعت قرار داده شد.
۴- سپس درمحیط جامد LBA حاوی آنتی بیوتیک آمپی سیلین کشت شد ودردمای ۳۷ درجه سانتیگراد به مدت ۲۴ساعت گرمخانه گذاری گردید [۶۵].
۳-۱۲- استخراج DNA
۱- یک کلنی از باکتری را در ml5 محیط TSB کشت داده و ۲۴ساعت انکوبه گردید و سپس با ۵/۰ مک فارلند مقایسه شد.
۲- محیط کشت حاوی باکتری در°c95 به مدت ۲۰ دقیقه جوشانده شد .
۳- بعداز خنک شدن محیط کشت در rpm 13000 به مدت ۱۰ دقیقه سانتریفوژ شد وسپس مایع روئی در میکروتیوب ریخته و هم حجم آن اتانول مطلق که از شب قبل در یخچال بوده، اضافه کرده و به مدت نیم ساعت در دمای اتاق قرار داده شد.
۴- میکروتیوب در rpm 13000 به مدت ۱۰ دقیقه سانتریفوژ شد مایع روئی دور ریخته شد. (به منظور شستشوی DNA و برای از بین بردن پروتئین احتمالی).
۵- میزان ml5/2 اتانول ۷۰% به رسوب اضافه کرده به مدت نیم ساعت در دمای اتاق قرار داده شد سپس در rpm 13000 به مدت ۱۰ دقیقه سانتریفوژ شد، محلول روئی را دور ریخته و میزان μl40 بافر TE به رسوب اضافه شد.
۳-۱۳- PCR(واکنش زنجیره ای پلیمرازی):
در این تحقیق به منظور وجود یا عدم وجود ژن مقاوم به آنتی بیوتیک های بتالاکتام در باکتری پروتئوس تست PCR انجام گرفت. برای انجام PCR وجود ژن­های blaTEM و blaCTX-M مورد بررسی قرار گرفتند.
جدول۳-۴پرایمرها

 

Seq.(5-3)	Primer Name
Atgagtattcaacatttccg	forbla TEM Forward
Ccaatgcttaatcagtgagc	forbla TEM Reverse
Ggttaaaaaatcactgcgtc	forbla CTx-M Forward
Ttggtgacgattttagccgc	forbla CTx-M Reverse

جدول۳-۵ مواد موردنیاز برای آزمایش PCR

ولی کسانی که قائل به قبول توبه مرتد هستند – هر چند ارتداد او تکرار شود – به آیه ۳۸ از سوره انفال: (قُلْ لِلَّذینَ کَفَرُوا اِن ْیَنْتَهُوا یُغْفَرْلَهُم ْما قَدْ سَلَفَ) تمسک نموده اند و در این استدلال ،جانب گروه دوم قویتر به نظر می رسد؛چه اینکه در آیه اول،عدم آمرزش با فرض کفر، مراد است و این منافاتی با پذیرش و آمرزش بر فرض ایمان ندارد.(همان)
در این بخش، این نکته قابل توجه است که اختلاف فراوان فقها در مورد احکام مرتد، حاکی از عدم دلیل کافی برای مجازات دنیوی مرتد و عدم دسترسی به سیره پیامبر (ص) و نیز روش خلفا در برخورد با مرتدان است و همانگونه که قبلاً اشاره شد، قرآن کریم به جز مجازات اخروی برای مرتدان، مجازاتی دنیوی برای آنان ذکر ننموده است؛ بنابراین، در این زمینه نمیتوان مستقیماً حکمی به متون اصلی اسلام نسبت داد، بلکه بایستی تنها گفته شود: نظرفقهای مسلمان چنین است؛ در حالیکه مجازات مرتد از نظر آیین یهود در متن تورات ذکر شده است. .(همان)

۳-۲۳ ازدواج با مرتدان از دیدگاه فقهای اسلام
در این امر،اتفاق نظر دارند که ازدواج با ارتداد یافتگان از اسلام، مطلقاً و مرتدان از اهل کتاب – در صورتی که به آیین غیر اهل کتاب در آیند – جایز نیست، ولی در صورتی که فردی از اهل کتاب به آیین دیگری از اهل کتاب درآید ،مثل اینکه مسیحى، یهودی شود و یا فردی مشرک به آیین اهل کتاب بگرود و نیز در صورتی که زنی از اهل کتاب به اسلام بگرود، در بطلان ازدواج او با شوهر غیر مسلمانش اختلاف نظرهایی بین فقهای اسلام وجود دارد. (مروارید/ ۱۴۱۳ق/ ۶۵)
به هر حال، در اینکه ارتدادْ یکی از عوامل جدایی همسران بوده و ازدواج با مرتد – چه به صورت ابتدایی و چه به صورت استدامه ای – ممنوع است، شبهه ای نیست، گو اینکه در بعضی از آثار ارتداد ،آرای فقها متفاوت است. نظر به اهمیت نتایجی که بر مقایسه آرای فقها مترتب است، ترجیح میدهیم که در آغاز متن، سخنان بعضی از فقهای بزرگ را ذکر نماییم و سپس به مقایسه این آرا و بیان صحت و سقم آنها بپردازیم. (همان)
فقهای اسلام در مسأله ازدواج مرتد در بعضی از مسائل متفقند و در بعضی دیگر اختلاف نظر دارند؛فی المثل، در اینکه زن مسلمان نمی تواند با مردان مشرک و غیر اهل کتاب ازدواج کند، همه فقهای اسلام و بلکه همه پیروان ادیان الهی اتفاق نظر دارند و بالطبع همگان معتقدند که یکی از آثار مترتب بر مسأله ارتداد ،حرمت و جدایی همسران افراد مرتد خواهد بود و…. (همان)
و اما در بعضی از مسائل ارتداد و آثار آن،اختلاف نظر وجود دارد، چه اینکه اولا ًبر خلاف علما ییهود و مسیحیت که تفاوتی بین گروه های بیگانه مذهبی قائل نشده و نه تنها اختلاف در دین را مانع ازدواج و بقای عقد نکاح دانسته اند،بلکه اختلاف در مذهب و حتی فرقه را نیز مانع صحت ازدواج قرار داده اند. در اسلام به اعتقاد همه فقهای اسلام، همه فرق اسلامی می توانند با یکدیگر ازدواج نموده و بلکه ازدواج مردان مسلمان با پیروان ادیان الهی نیز بلا مانع خواهد بود؛ بنابراین ،آثار مسأله ارتداد در اسلام بسیار محدود تر از دیگر شرایع الهی است، هر چند دامنه مباحث فقهی آن قهرا ًگسترده تر است؛و ثانیا ًد رمذاهب اسلامی معمولا ًآثار مترتب بر ارتداد مردان با ارتداد زنان ْمتفاوت است و در حالی که در دیگر ادیان الهی از این جهت نیز تفاوتی وجود ندارد. (همان/۶۶)
۳-۲۴ ازدواج با مرتدان در آیین زرتشت
همان گونه که در آغاز اشاره کردیم، ازدواج با بیگانگان در آیین زرتشت نیز ممنوع بوده و از آنجا که مجازات مرتد در آیین مجوس نیز اعدام بود – اعم ازاینکه مرتد، ایرانی باشد یا غیر ایرانی – قهرا ًیکی از آثار ارتداد، ممنوعیت ازدواج و یا به تعبیر صحیح تر غیرمعقول بودن چنین ازدواجی می باشد و برای این مطلب که مجازات مرتد در آیین مجوس اعدام بوده، ادله و شواهد فراوانی وجود دارد و از آن جمله، متن نامه (تنسر)،موبد موبدان در دوران اردشیر بابکان می باشد که در تاریخ طبرستان موجود است و به صورت مستقل نیز به وسیله مجتبی مینوى، در سال ۱۳۱۱ منتشر شده است. بخشی از این نامه که در مورد مرتدان است،به این شرح می باشد: (و من تورا بیان کنم که قلّت قتل و عقوبت در آن زمان و کثرت آن در این زمان از قبل رعیّت است نه پادشاه؛ بدان که عقوبات بر سه گناه است: یکی میان بنده و خدای عزّ اسمه که از دین برگردد و بدعتی احداث کند در شریعت و یکی میان رعیت و پادشاه که عصیان کند یا خیانت یا غِش،یکی میان برادران دنیا که یکی بر دیگری ظلم کند. در این هر سه،پادشاه،سنتی پدید فرمود به بسیار بهتر از آن ِپیشینیان؛ چه در روزگار پیشین هرکه از دین برگشتى،حالا ًعاجلا ًقتل و سیاست فرمودندى، شهنشاه فرمود که چنین کسی را به حبس بازدارند و علما مدت یک سال به هر وقت او را خوانند و نصیحت کنند و ادلّه و براهین بر او عرض دارند و (شُبَه) را زایل گردانند،اگر به توبه و انابت و استغفار باز آید، او را خلاصی دهند و اگر اصرار استکبار، او را بر استدبار دارد، بعد از آن قتل فرمایند. (آشتیانی/ ۱۳۸۱/ ۴۱)
دوم آنکه هر که در ملوکْ عصیان کردی یا از زحف (میدان جنگ) بگریختى ،هیچ را امان به جان نبودى. شهنشاه سنت پدید کرد که از آن طایفه بعضی را به رهبت بکشند تا دیگران عبرت گیرند و بعضی را زنده گذارند تا امیدوار باشند به عفو، میان خوف و رجا قرارگیرند و این رأی شاملتر است جهانداری را…). (همان)
همان گونه که در متن فوق ملاحظه می شود،مجازات اعدام برای مرتد ،پیش از اردشیر بابکان نیز مطرح بوده و اردشیر این مجازات را پس از هشدار دادن به مرتد، در طول یک سال زندانی بودن او و عدم توبه و بازگشت به دین مجاز دانسته است. (همان)
البته همانطور که می دانیم، ادعا بر این است که این نامه ترجمه ای است از متن عربی که به وسیله عبدالله بن مقفع ،دانشمند ایرانى،از متن پهلوی برگردانده شده بود و متن پهلوی و نیز ترجمه عربی ابن مقفّع موجود نیست و معلوم نیست که آیا ترجمه حاضر دقیقاً مفاد ّنسخه اصلی را می رساند یا خیر ،ولی به هر حال احتمال دیگری در این مورد به نظر نمی رسد،به جز اینکه در گفتار فوق آمده است که اصلاحات اردشیر را درباره مجازات مرتد، بهتر از آنچه در گذشته مطرح بوده ،معرفی می کند: (در این هر سه، پادشاه، سنّتی پدید فرمود به بسیار بهتر از آنِ پیشینیان). چنین گفتاری از شخص موبد موبدان شاید این تصور را ایجاد کند که او آنچه را در گذشته مطرح بوده، حکم دینی نمیدانسته و لذا اصلاحات اردشیر را بهتر معرفی می کند، ولی حقیقت این است که مقصود او بهتر بودن از نظر واقع نیست، بلکه مقصود، مردود بودن اشکالات پادشاه طبرستان است که مدعی بود خونریزی در دوران اردشیر از گذشته بیشتر شده و تنسر می گوید: مسأله ازدیاد اعدام بر اساس سوء استفاده دیگران است نه سوء سیاست اردشیر، زیرا تنسر در نامه اش نوشته که در دوران پیش از اردشیر، قتل و اعدام کمتر بوده و اکنون افزایش یافته است؛ و پاسخ می دهد که شاه با اصلاحات خود جلو قتل را تا حدودی سد نموده و این مردم هستند که با اعمال خلاف خود، زمینه قتل بیشتر را فراهم آورده اند. (همان/ ۴۲)
بر همین اساس، در کتاب روایت پهلوی آمده: کسی که از دینی که بدان مقرّ است به دین دیگر رود، (مرگ ارزان) است، زیرا دینِ به دینى را رها می کند تا دین بدتر همی گیرد؛ به سبب گرفتن دین بدتر، مرگ ارزانه می شود، چه آن دینی است که از راه ارث بدو رسیده است، پس خود بدان گناهکار نیست و امروز که یکی دیگر گیرد بدان گناهکار باشد؛ و از مرگ ارزان ان کسی که بدین بهدینان آید، فوراً رستگار شود. (همان).
البته در کتاب روایت پهلوی نیز مشخص نشده است که مرتدی که مستحق مجازات اعدام است، بایستی بلافاصله این حکم در مورد او به اجرا درآید و یا اینکه این امر پس از اعمال مجازات های ابتدایی و عدم بازگشت او به آیین پیشین اجرا خواهد شد؛ و ظاهرا ًعدم ذکر چنین مسائلی در مواد حقوقى، حاکی از مطرح نبودن آنهاست؛ بنابراین همانگونه که تنسر می نویسد: پیش از اردشیر بابکان، از نظر پیروان آیین مجوس، حکم مرتد مطلقا ًاعدام بوده و اردشیر با اصلاحات ویژه ای حکم این مجازات را تخفیف داده و راه توبه را باز کرده و علما را موظف دانسته که در رفع شبهاتی که شخص مورد نظر را به ارتداد کشانده ،به مدت یک سال تلاش کنند، و این همان چیزی است که در شریعت اسلام نیز لااقل در مرتد ملّی مورد پذیرش قرار گرفته است؛ گو اینکه بعضی از فقها این مدت را کمتر دانسته اند، ولی از بعضی منابع به دست می آید که زمان انتظار برای توبه مرتد، می تواند از چند ماه نیز فراتر رود. (همان)
بلى، از عبارت روایت پهلوی میتوان استنباط کرد که در صورت بازگشت شخص مرتد به آیین بهدینى، گناه او آمرزیده خواهد شد، چه اینکه می گوید: از (مرگ ارزانان)، یعنی مستحقان اعدام، کسی که به آیین بهدینی درآید،فوراً رستگار خواهد شد و این تعبیر هر چند اعم از مرتد است (یعنی مرتد، خود یکی از مرگ ارزانان است و ممکن است این حکمْ مختص آن دسته از مستحقان اعدام باشد که جرم دیگری مرتکب شده اند، نه کسانی که به دلیل داشتن آیین بهدینی ابتدائا ًمحکوم به اعدام شده اند) ولی ظاهرا ًاین عبارت پس از ذکر مجازات اعدام برای مرتد، او را نیز شامل می شود. (همان/ ۴۳)
فصل چهارم:
مهریه– تمکین – نشوز و نفقه
۴-۱ مهریه
۴-۱-۱ مهریه (صداق) در اسلام
مهریه براى اینکه هویت انسانى زن و مرد بهتر روشن گردد لازم است برخى از دستورهاى آسمانى که درباره تعیین صداق و تبیین کابین و مهر از صاحب وحى الهى رسیده است مورد دقت قرار گیرد، زیرا نه تنها اولین کابینى که براى مبدا نسل کنونى بشر یعنى نکاح آدم و حوا معین شد آموزش احکام و حکم الهى بود چنان که طبق حدیث زراره، خداوند به حضرت آدم… فرمود: «رضاى ان تعلمها معالم دینی، فقال…: ذلک لک یارب » رضاى من آناست که معارف دین مرا به او بیاموزى، آدم… گفت: قبول کردم. بلکه گاهى رسول گرامى اسلام(ص) صداق برخى از اصحاب صدر اول اسلام را تعلیم سوره اى از قرآن قرار مى داد، چنان که طبق نقلى از حضرت امام باقر… استفاده مى شود. و اگر مهر السنه پانصد درهم قرار گرفت که یک کالاى مادى است ریشه اصلى آن یک امر قدسى و منزه از ماده و مدت مى باشد، زیرا مرحوم ابن بابویه (صدوق) در کتاب مقنع چنین آورده است که: خداوند سبحان وعده داده و برخود لازم کرده است که اگر هر مؤمنى، یکصدبار تکبیر و یکصدبار تسبیح و یکصدبار تحمید و یکصد مرتبه تهلیل و یکصدبار صلوات بر پیامبر(ص) و اهل بیت او بفرستد، آنگاه بگوید: «اللهم زوجنی من الحور العین »، او را تزویج حور العین نماید. از اینجا روشن مى شود، منشا اینگونه از امور مادى همانا حقیقت هاى ملکوتى است و جریان نکاح زن و مرد صبغه ازدواج بهشتیان با حور العین رادارد. (جوادی آملی/ ۱۳۷۹/ ۶۸)
۴-۱-۱-۱ مهریه و ساختار حقوقی آن در اسلام
مهریه یکی از حقوق زنان است که طبق قانون و شرع از همان لحظهء عقد بین زن و مرد ایجاد می‌شود، زن می‌تواند آن را از شوهر خود بخواهد اما طبق روال رایج زن در هنگام وقوع طلاق می‌تواند مهریهء خود را دریافت دارد و با درخواست مهریه این نظر به اثبات می‌رسد که او قصد طلاق دارد. دریافت مهریه به دو صورت است:
۱) به صورت دادن دادخواست به دادگاه
۲) دریافت مهریه از طریق ادارهء ثبت.
دریافت مهریه از طریق ثبت، یکی دیگر از روش‌ های دریافت مهریه از سوی زن در صورت رسمی بودن عقدنامه است. دفتر رسمی تنظیم ‌کننده سند ازدواج شایستگی اقدام جهت صدور برگی می‌کند که در آن دستور اجرا نوشته شده (که اصطلاحائ به آن اجراییه می‌گویند)، نسبت به مهریهء مورد درخواست زن را دارد و برابر آن زن با رفتن به دفترخانه ‌ای که ازدواج در آن ثبت شده، تقاضای دریافت مهریهء خود را می‌کند و به دنبال آن دفتر خانه به شوهر اطلاع می‌دهد که همسر او تقاضای اجرای بندهای سند ازدواج خود را دارد و چنان ‌چه شوهر حاضر به پرداخت مهریه نباشد زن می‌تواند مالی از شوهر را برای بازداشت معرفی کند و باید برابر قانون جزو ‌لوازمی نباشد که توقیف آنها ممنوع است که اصطلاحائ به این اموال مستثنیات دین می‌گویند مال معرفی شده از طریق اجرای ثبت به نفع زن توقیف می‌شود و چنانچه شوهر فاقد مال بوده و یا کارمند یکی از ادارات دولتی و یا شرکت‌های خصوصی باشد به تقاضای زن یک سوم از حقوق وی تا پرداخت کل مهریه به نفع زن توقیف می‌شود و در صورتیکه مهریه جزو اموالی که قابلیت انتقال را دارند، باشد (اموال منقول) مانند سکه و زیور آلات و… تقاضای صادر کردن اجرای مهریه باید به همان سردفتر رسمی ازدواج تسلیم شود و در صورتی که مهریه قابلیت انتقال نداشته باشد (غیر منقول)، درخواست صادر کردن اجرای مهریه باید به سردفتر اسناد رسمی که ملک در آن به ثبت رسیده باشد، ارائه شود. (کاظم زاده/ ۱۳۸۲/ ۱۹۵)
زمانی که زن تقاضای اجرای مهریهء خود را می‌دهد سر دفتر ثبت، با بررسی مدارک و وقتی که در صادر کردن برگهء اجرای مهریه هیچ مشکلی نبیند، رونوشت سند ازدواج را در سه نسخه تهیه کرده و پس از امضا و مهر، موضوع را به اطلاع شوهر می‌رساند و در صورت معرفی مال قابل انتقال (منقول) از سوی زن و تقاضای توقیف آن، دستور بازداشت مال مورد نظر صادر و پس از امضا تحویل مامور اجرا می‌شود. اما برای توقیف مال غیر قابل انتقال (غیر منقول)،پس از معرفی مال از سوی زن دستور توقیف آن صادر می‌شود که در هر دو مورد در صورتی که مرد نتواند مهریه را به زن پرداخت کند مال توقیف شده در یک حراجی به فروش می‌رسد. .(همان/ ۱۹۷)
از آنجایی که مهریه جنبهء مالی دارد، درخواست اجرای مهریه در ادارهء ثبت نیازمند به پرداخت هزینه است و هرگاه زن و شوهر خارج از ادارهء ثبت آشتی کنند و یا با هم قراری بگذارند که مهریه به صورت قسطی پرداخت شود و یا به یکدیگر مهلت دهند و یا اینکه به مدت یک سال موضوع را پیگیری نکنند هم زن و هم مرد هردو با هم مسؤولیت پرداخت هزینهء دادرسی را باید بر عهده بگیرند و اگر یکی از آن‌ ها هزینه را بپردازد می‌تواند برای دریافت اضافهء آن به طرف دیگر مراجعه کند. باتوجه به بالا بودن هزینهء ‌دادرسی نسبت به مهریه‌های کلان و ناتوانی بسیاری از زنان در پرداخت آن قانون‌گذار راه حل اعلام ناتوانی مالی در پرداخت هزینهء دادرسی (اعسار) را پیش‌بینی کرده است ادعای ناتوانی مالی ممکن است در هنگام درخواست نخستین یا تجدید نظر یا فرجام خواهی و یا به موجب دادخواست جداگانه‌ای مطرح شود. (صفائی امامی/ ۱۳۷۱/ ۲/ ۱۱۶)
در صورتی که دلیل ناتوانی مالی، شهادت شهود باشد زن باید شهادت کتبی حداقل دونفر از اشخاصی که به وضعیت مالی و زندگی او آگاهی دارند را به دادخواست اضافه کند و باید تمام اطلاعات کامل و وضعیت شغلی زن در آن نوشته شود. در صورت ادعای ناتوانی مالی از سوی زن و درخواست مهریه همراه با ناتوانی مالی (اعسار)، دادگاه نخستین به موضوع ناتوانی مالی رسیدگی کرده و در صورت اثبات ادعای ناتوانی مالی وارد موضوع مهریه می‌شود و در صورتی که ادعای ناتوانی زن (اعسار) پذیرفته نشود برای رسیدگی به درخواست دریافت مهریه باید هزینهء دادرسی مورد نظر را بپردازد. .(همان)
و در آخر اینکه زن می‌تواند با مراجعه به ادارهء ثبت (بدون آنکه خود را درگیر دادگاه کند)، مهریهء خود را به طریق بیان شده از شوهرش مطالبه کند و به نوعی می‌توان این راه حل را مفیدتر از دیگر روش‌های مطالبهء مهریه دانست. .(همان)
۴-۱-۲ قوانین مهریه در قانون مدنی
ماده ۱۰۷۸ ـ مهر باید بین طرفین تا حدی که رفع جهالت آنها بشود معلوم باشد.
ماده ۱۰۸۰ ـ تعیین مقدار مهر منوط به تراضی طرفین است.
ماده ۱۰۸۱ ـ اگر در عقد نکاح شرط شود که در صورت عدم تأدیه مهر در مدت معیّن نکاح باطل خواهد بود نکاح و مهر صحیح ولی شرط باطل است.
ماده ۱۰۸۲ ـ به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.
تبصره ـ چنانچه مهریه وجه رایج باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر اینکه زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگریتراضی کرده باشند.
ماده ۱۰۸۳ ـ برای تأدیه تمام یا قسمتی از مهر می توان مدت یا اقساطیقرار داد.
ماده ۱۰۸۴ ـ هرگاه مهر، عین معین باشد و معلوم گردد قبل از عقد معیوب بوده و یا بعد از عقد و قبل از تسلیم معیوب و یا تلف شود شوهر ضامن عیب و تلف است.
ماده ۱۰۸۵ ـ زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظائفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط براینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.
ماده ۱۰۸۶ ـ اگر زن قبل از اخذ مهربها ختیار خود به ایفاء وظائفی که در مقابل شوهر دارد قیام نمود دیگر نمی تواند از حکم ماده قبل استفاده کند معذلک حقی که برای مطالبه مهردارد ساقط نخواهد شد.
ماده ۱۰۸۷ ـ اگر در نکاح دائم مهر ذکر نشده یا عدم مهر شرط شده باشد نکاح صحیح است و طرفین میتوانند بعد از عقد مهر را به تراضی معیّن کنند و اگر قبل از تراضی بر مهر معیّن، بین آنها نزدیکی واقع شود زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود.
ماده ۱۰۸۸ ـ در مورد ماده قبل اگر یکی از زوجین قبل از تعیین مهر و قبل از نزدیکی بمیرد زن مستحق هیچگونه مهری نیست.
ماده ۱۰۸۹ ـ ممکن است اختیار تعیین مهر به شوهر یا شخص ثالثی داده شود در اینصورت شوهر یا شخص ثالث میتواند مهر را هر قدر بخواهد معین کند.
ماده ۱۰۹۰ ـ اگر اختیار تعیین مهر به زن داده شود زن نمیتواند بیشتر از مهرالمثل معیّن نماید.
ماده ۱۰۹۱ ـ برای تعیین مهرالمثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و غیره در نظر گرفته شود.
ماده ۱۰۹۲ ـهر گاه شوهر قبل از نزدیکی، زن خود را طلاق دهد زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلا داده باشد حق دارد مازاد از نصف را عینا یا مثلا یا قیمتا استرداد کند.

«عنایت‌« یک‌ بار درکنار علم‌ خداوند مطرح‌ می‌شود؛ یعنی، علم‌ خداوند به‌ ذاتش، در صدور و آفرینش‌ اشیا کافی‌ است، هدف‌ و انگیزه ا‌ی‌ زاید نمی‌خواهد. در اصطلاح‌ حکمت‌ مشاء، علم‌ عنایی‌ خداوند، از صفات‌ ذات‌ می‌شود. (الحکمه، ج‌، ص‌)
یک‌ بار نیز در مقام‌ فعل‌ و چگونگی‌ مخلوقات‌ الهی‌ ملاحظه‌ می‌شود؛ یعنی، مخلوقات‌ و جهان‌ آفرینش، چون‌ براساس‌ علم‌ الهی‌ است، درنهایت‌ استواری‌ و استحکام‌ است‌ (نظام‌ احسن). طبق‌ این‌ بیان، عنایت، از صفات‌ فعل‌ خداوند می‌شود. (‌مصباح‌یزدی، ۱۴۰۵ ق:‌)
در این‌بحث، روی‌ سخن‌ با معنای‌ دوم‌ است‌ و در پرتو آن، اثبات‌ وجود امام‌ در نظام‌ هستی‌ می‌شود، هر چند اثبات‌ و تحکیم‌ معنای‌ نخست‌ نیز از نظر دور نیست؛ چون‌ زیربنای‌ معنای‌ دوم‌ محسوب‌ می‌شود.
۲ـ۴) پیشینه‌ «عنایت» دراندیشه فرزانگان
موضوع‌ و مباحث‌ مربوط‌ به‌ عنایت، سرگذشتی‌ دیرینه‌ دراندیشه‌ فیلسوفان‌ و دیگر دانشمندان‌ دارد. توجّه‌ و اهتمام‌ شمار زیادی‌ از فرزانگان، حکایت‌ از مقبولیت‌ و اعتبارآن‌ دارد.
افلاطون‌ (۴۲۷ - ۳۴۷ ق‌.م) از جمله‌ کسانی‌ است‌ که‌ معتقد است‌ آفریننده ای‌ که‌ خیرمطلق‌ است، کامل‌ترین‌ عالمی‌ را که‌ می‌تواند بیافریند، می‌آفریند. (مریوآدامز، ۱۳۷۲: ‌)
مشائیان‌ که‌ ارسطو (وفات‌ ۳۲۲ ق.م) و اتباع‌ اویند، می‌گویند: «عنایت» این‌ است‌ که‌ فاعل، در فعل‌ خود، عوض‌ نخواهد و آن‌ که‌ عوض‌ خواهد، در فعل‌ خود، مستکمل‌ است. (حسن زاده، ۱۳۷۵: ‌)
ابونصر فارابی‌ (وفات‌ ۳۳۹ ق) فصل‌ جداگانه ا‌ی را به‌ عنایت‌ اختصاص‌ داده‌ است. (‌فارابی، ‌م‌:‌)
شیخ‌ الرئیس‌ (وفات‌ ۴۲۸ ق) بحث‌ عنایت‌ را بسیار جامع‌ و منظم‌ و درنوشته‌های‌ متعددش‌ مطرح‌ کرده‌ است. (ابن سینا، ۱۳۷۶: ۵۰۲)
شیخ‌ شهید سهروردی‌ (شهادت‌ ۵۸۷ ق) علم‌ الهی‌ را از نوع‌ حضوری‌ می‌دانست‌ و تفسیر فاعل‌ بالعنایه‌را از جانب‌ مشائیان‌ که‌ علم‌ الهی‌ را حصولی‌ می‌پنداشتند نپذیرفت، و باطرح‌ فاعلیّت‌ بالرضاء، به‌ غنای‌ این‌ مبحث‌ افزود. (مصباح یزدی، ۱۳۷۹، ج‌: ‌)
ابن‌ رشد اندلسی‌ (وفات‌ ۵۹۵ ق) علّت‌ پیدایش‌ آفرینش‌ و نظام‌ احسن‌ را عنایت‌ اللّه‌ معرفی‌ می‌کند. (جهامی، ۲۰۰۰ م: ۷۵۴)
۳ـ۴) جایگاه‌ و فلسفه بحث‌ از عنایت‌
جهان، فعل‌ خدا و خداوند، فاعل‌ و آفریننده‌ هستی‌ است، پرسش‌ اصلی، این‌ است‌ که: «فاعلیّت‌ خداوند، چه‌ نوع‌ فاعلیّتی‌ است؟»
فلاسفه پیشین، دو نوع‌ فعل‌ و تأثیر را در جهان شناسایی‌ کرده‌ بودند: یکی، فعل‌ ارادی‌ که‌ موجودات‌ زنده‌ با شعور و آگاهی‌ انجام‌ می‌دهند، مانند کار های‌ اختیاری‌ انسان، و دیگری، فعل‌ و تأثیری‌ که‌ از موجودات بی‌شعور و بی‌ اراده‌ سرمی‌زند و همواره یکسان‌ است. قسم‌ اول‌ را فاعل‌ بالقصد و قسم‌ دوم‌ را فاعل‌ بالطبع‌ گویند. پیش‌ از آن‌ که‌ فلاسفه‌ و حکمای‌ الهی، انواع‌ فاعل‌های‌ ارادی‌ دیگری‌ را اثبات‌ کنند، چنین‌ تصوّر می‌شد که‌ فاعل‌ مختار، منحصر به‌ همان‌ فاعل‌ بالقصد است‌ و از این‌ روی، بعضی‌ از متکلمان‌ فاعلیّت‌ خدای‌ متعال‌ را هم‌ از همین‌ قبیل‌ می‌دانستند، و حال‌ آن‌ که‌ ساحت‌ خداوند، منزه‌ است‌ از این‌ که‌ او فاعل‌ بالقصد باشد، چون، فاعل‌ بالقصد، تن ها باوجود انگیزه‌ و غرض‌ که‌ خارج‌ از ذات‌ اش‌ است، کاری‌ را انجام‌ می‌دهد تا از رهگذر آن، به‌ نوایی‌ برسد و کمبود‌های‌ خود را بر طرف‌ کند و به‌ کمالاتی‌ برسد. این‌ جا، هدف‌ و مقصود وغایت، بر فاعل‌ حکومت‌ می‌کند. تشنگی‌ و گرسنگی‌ است‌ که‌ او را به‌ تکاپو و جنبش‌ وا می‌ دارد.
از این‌ رو درمقام‌ چاره‌ اندیشی، گروهی‌ گفتند، فاعل‌ اوّل، آفرینش‌ را بدون‌ قصد و اراده، بلکه‌ از روی‌ اتّفاق‌ آفرید^[۳۱](الهی قمشه ای، ۱۳۳۵، ج‌: ‌) وگروهی‌ دیگر گفتند، اراده‌ و قصد داشت، امّا هدف‌ و غرضی‌ نداشت،^[۳۲] (ملاصدرا، الحکمه‌المتعالیه، ج‌: ۵۷) این‌ جا بود که‌ حکمای‌ الهی، جمود اندیشه‌ را شکافتند و طرحی‌ نو ریختند تا ضمن‌ حفظ‌ علم‌ پیشین‌ الهی‌ به‌ تمام‌ مخلوقات، فاعل‌ و سبب‌ حقیقی‌ بودن‌ او و رضایت‌ و اراده‌ و خواست‌ او، هدف‌مندی‌ افعال‌ او را به‌ نمایش‌ بگذارند (عنایت). (ملاصدرا، الحکمه‌المتعالیه، ج‌: ۵۷)
ابن‌ سینا می‌گوید: از آن‌ جا که‌ علم‌ پیشین‌ خداوند به‌ نظام‌ خیر در آفرینش، علمی‌ بدون‌ نقص‌ است، و چنین‌ علمی‌ سبب‌ پیدایش‌ اشیا است، پس‌ هر آن‌ چه‌ لباس‌ هستی‌ بپوشد، در نهایت‌ اتقان‌ است. همین‌ معنا را فلاسفه، عنایت‌ می‌نامند. (ابن سینا، بی تا: ۸۸)
همچنین آن‌ طوری‌ که‌ از کلام‌ محقّق‌ طوسی‌ به‌ دست‌ می‌آید، طرح‌ فاعل‌ بالعنایه، به‌ دو منظور است:
الف) خداوند که‌ تمام‌ و فوق‌ کمال‌ و تمام‌ است، در آفرینش‌ و کارهایش، هیچ‌ گونه‌ هدف‌ و غرض‌ و اراد ه ای‌ زاید برذاتش‌ ندارد، بلکه‌ از آن‌ جا که‌ به‌ ذات‌ خود علم‌ دارد و ذاتش‌ سبب‌ و علّت‌ پیدایش‌ اشیا است، پس‌ همین‌ علمش،‌ آفرینش‌ را به‌ دنبال‌ دارد، نه‌ این‌ که‌ مثل‌ کارهای‌ ما که‌ ابتدا تصوّر می‌کنیم، بعد منافع‌ و فوایدش‌ را می‌سنجیم‌ و بعد اراده‌ و قصد می‌کنیم، آن‌ گاه‌ کار به‌ سامان‌ می‌رسد.
عقیب‌ داع‌ درکنا الملایما شوقاً مؤ‌کداً اراده‌ سما و فیه‌ عین‌ الدّاع‌ عین‌ علمه نظام‌ خیر هو عین‌ ذاتها لیس‌ فیه‌ حاله‌منتظره‌ حصّلهامنفصل‌ تصوره. (‌سبزواری، ۱۴۱۳ق، ج‌: ‌)
ب) علم‌ خداوند که‌ سبب‌ آفرینش‌ است، عین‌ ذات‌ اوست، پس‌ درنهایت‌ حسن‌ و کمال‌ است‌ وهر آن‌ چه‌ در این‌ عالم‌ لباس‌ هستی‌ بپوشد، درنهایت‌ حسن‌ و کمال‌ است. (ابن سینا، ۱۳۷۵‌، ج‌: ‌)
حاصل‌ فرمایش‌ صدر المتألهین‌ و علامه طباطبایی‌ در بحث‌ عنایت، چنین‌ است:
مفهوم‌ عنایت، جامع‌ سه‌ امر است‌:
ا- علم‌ و آگاهی‌ خداوند به‌ خودش‌ و به‌ آن‌ چه‌ که‌ در نظام‌ احسن‌ آفرینش‌ موجود می‌شود.
۲- ذات‌ خداوند، سبب‌ آفرینش‌ آن‌ موجودات‌ است.
۳- آن‌ موجودات، چون‌ فعل‌ و ناشی‌ از علم‌ الهی‌ اند، پس‌ مورد رضایت‌ و خواست‌ اویند. و از آن‌ جا که‌ تمام‌ اشیا، معلوم‌ خداوند و در پیشگاه‌ او یکسانند، همه، به‌ نحو احسن‌ و کامل، موجود می‌شوند. و این‌ است‌ عنایت‌ باری‌ تعالی‌ به‌ همه. (ملاصدرا، الحکمه‌المتعالیه، ج‌: ‌)
خلاصه‌ این‌ که‌ فاعل‌ بالعنایه، فعل‌ اش‌ از عنایت‌ علمی‌ ذات‌ است‌؛ یعنی‌ نظری‌ به‌ غیر در فعل‌ ندارد و باید دانست‌ که‌ عنایت‌ در فعل، از غیر واجب‌ تعالی‌ که‌ تامّ الذات‌ و فوق‌ التمام‌ است، ممکن‌ نباشد؛ زیرا هر ممکنی‌ که‌ کاری‌ از وی‌ صادر شود، برای‌ تکمیل‌ یا جلب‌ منفعت‌ یا دفع‌ ضرر از خود کند. پس‌ عنایت‌ بر آن‌ فعل‌ گفته‌ نشود؛ زیرا، کسی‌ که‌ برای‌ نفع‌ خود کاری‌ کند، عنایت‌ وجودی‌ نکرده‌ باشد، برخلاف‌ ذات‌ واجب‌ تعالی‌ که‌ در فعل، جواد مطلق‌ و صاحب‌ عنایت‌ محض‌ است. (الهی قمشه ای، ۱۳۳۵، ج‌۱: ‌و ۵۲)

بنابراین‌ «عنایت» در مباحث‌ صفات‌ ذاتی‌ و فعلی‌ خداوند مطرح‌ شده‌ است، مانند علم‌ عنایی، (سبزواری، ۱۴۱۳ق، ج‌: ۶۰۷)، چگونگی‌ اراده‌ الهی(سبزواری، ۱۴۱۳ق، ج‌، ص‌)، فاعلیّت‌ الهی‌ (ذیل‌ مباحث‌ علت‌ و معلول) (الهی قمشه ای، ۱۳۳۵، ج‌: ‌- ۳۰) ، توجیه‌ شرور و اثبات‌ نظام‌ احسن. (ملاصدرا، الحکمه‌المتعالیه، ج‌: ‌)
مهم‌ ما، در این‌ بخش، اهتمام‌ خداوند به‌ عالم‌ و آدم‌ و عنایت‌ او در آفرینش‌ تکوین‌ و تشریع‌ و هدایت‌ است، تا از این‌ رهگذر، به‌ لزوم‌ و وجوب‌ وجود امام‌ در نظام‌ آفرینش‌ برسیم.
مرحوم‌ سبزواری‌ می‌فرمایند: اذ مقتضی‌ الحکمه‌ و العنایه ایصال‌ کلّ ممکن‌ لغایه‌
درتفسیر این‌ بیت‌ می‌فرمایند: هر چیزی‌ در کارش، غایت‌ و هدفی‌ دارد، حتّی‌ فاعل‌های‌ طبیعی‌ بی‌ شعور، حال‌ چگونه‌ می‌شود فاعل‌های‌ با شعور، بدون‌ هدف‌ و غایت‌ کار کنند؛ مقتضای‌ حکمت‌ الهی‌ و عنایت‌ الهی‌ که‌ همان‌ علم‌ به‌ نظام‌ احسن‌ است، ایجاب‌ می‌کند که‌ هر ممکن‌ الوجودی‌ را به‌ هدف‌ و نهایتش‌ برساند. (سبزواری، ۱۴۱۳ق، ج‌۲: ‌۲۱۹)
۴ـ۴) اثبات‌ وجود امام معصوم در پرتو برهان‌ عنایت
خداوند که‌ برای‌ کمال‌ یابی‌ هر موجودی‌ که‌ در این‌ عالم‌ رنگ‌ هستی‌ می‌گیرد، همه‌ نوع‌ ابزار ضروری‌ و غیر ضروری‌ را در اختیارش‌ گذاشته‌ تا از مرز ضعف‌ و نقص‌ عبور کند و راهی‌ منزل‌ کمال‌ خود شود؛ چگونه‌ ممکن‌ است‌ انسانی‌ که‌ در دامان‌ همین‌ طبیعت‌ پرورش‌ می‌یابد، از این‌ قانون‌ خدشه‌ ناپذیر طبیعی‌ استثنا شود و ارتقای‌ معنوی‌ او نادیده‌ گرفته‌ شود؟
آیا می‌توان‌ گفت، آفریدگاری‌ که‌ از هیچ‌ بخششی‌ در زمینه‌ تکامل‌ جسمی‌ بشر فروگذار نکرده، او را از داشتن‌ وسایلی‌ که‌ اساسی‌ترین‌ نقش‌ را در تعالی‌ روحش‌ دارد، محروم‌ ساخته‌ و این‌ نعمت‌ را از وی‌ دریغ‌ کند؟ (‌موسوی‌لاری، ۱۳۶۸، ج‌: ‌)
به‌ عبارت‌ دیگر، سراسر جهان، پر از قانون‌ و نظم‌ و هماهنگی‌ و پیوستگی‌ بر اساس‌ علّت‌ و معلول‌ است، که‌ همه‌ به‌ سوی‌ هدف‌ معین‌ حرکت‌ می‌کنند و آن‌ چه‌ در کاربری‌ و تکامل‌ و فعّالیّت‌ آن‌ ها لازم‌ است‌ با کمال‌ جود و سخاوت‌ به‌ آن‌ ها اعطا شده‌ است.
این‌ همه، نشان‌ آن‌ است‌ که‌ خداوند حکیم‌ نسبت‌ به‌ فعل‌ خود اهتمام‌ کامل‌ دارد وقتی‌ همه‌ چیز در همان‌ جهت‌ که‌ باید، به‌ طور تکوینی، از جانب‌ حق‌ تعالی‌ رهبری‌ می‌شوند، آیا بی‌ انصافی‌ نیست‌ که‌ اشرف‌ مخلوقات، یعنی‌ انسان، بدون‌ هادی‌ و سرپرست، رها شده‌ به‌ حال‌ خود باشد؟ (سبحانی، ۱۳۶۳: ۱۵۷)
شیخ‌ الرئیس، برای‌ اثبات‌ لزوم‌ و ضرورت‌ وجود نبیّ و رسول^[۳۳] با بیانی‌ نزدیک‌ به‌ آن‌ چه‌ ذکرشد، این‌ گونه‌ استدلال‌ کرده‌ است:
واگذاشتن‌ انسان‌ها و انظارشان‌ به‌ خودشان، کار درستی‌ نیست؛ چون، مایه اختلاف‌ می‌شود و هر کسی‌ چیزی‌ را که‌ به‌ سودش‌ باشد، عدل‌ و چیزی‌ که‌ به‌ زیانش‌ باشد، ظلم‌ می‌پندارد. پس‌ نیاز به‌ چنین‌ انسانی‌ که‌ مایه بقا و پیدایش‌ وجود انسان‌ها است، بسیار شدید تر است‌ تا نیاز به‌ رویانیدن‌ موی‌ بر کناره‌های‌ چشم‌ (پلک‌ و مژه) و ابروان‌ و گود کردن‌ کف‌ پا ها و چیزهای‌ دیگر که‌ منافعشان‌ در استمرار اصل‌ وجود بشر دخالت‌ ندارند. پیدایش‌ و وجود انسان‌ صالح‌ که‌ وضع‌ قانون‌ و اجرای‌ عدالت‌ کند امری‌ ممکن‌ است.
پس‌ درست‌ نیست‌ که‌ عنایت‌ الهی، آن‌ منافع( حقیر و ناچیز) را تأمین‌ کند امّا از این‌ منافع‌ اساسی‌ غفلت‌ کند و درست‌ نیست‌ که‌ خداوند و ملائکه، نیازهای‌ ابتدایی‌ بشر را بدانند، ولی‌ نیازهای‌ اساسی‌ را ندانند و درست‌ نیست‌ چیزهایی که‌ در تشکیل‌ و پیدایش‌ نظام‌ خیر ممکن‌ ضروری‌ باشند و خدا بداند مع‌ ذلک‌ آن‌ ها را خلق‌ نکند و چگونه‌ ممکن‌ است‌ که‌ وجودهایی‌ متعلِّق‌ و مبنی‌ باشند، اما وجود متعلَّق‌ و مبنا نباشد؟ (ابن سینا، الالهیا‌ت‌من‌کتاب‌الشفاء: ۴۸۸) این‌ بیان‌ و استدلال، آن‌ گاه‌ اوج‌ می‌گیرد که‌ بدانیم‌ آفرینش‌ تکوینی‌ و اصل‌ وجود سایر موجودات، همه، مقدّمه تشریع‌ و رسیدن‌ انسان‌ها به‌ کمال‌ است.
اگر عنایت‌ الهی‌ نظام‌ احسن، نیازمندی‌های‌ مقدّمات‌ و موجودات‌ پایین‌ را تأمین‌ کرده‌ و راه‌ را برای‌ رسیدن‌ شان‌ به‌ کمال‌ مطلوب‌ شان‌ آماده‌ کرده‌ چه‌ گونه‌ هادی‌ و راهنمای‌ همیشگی‌ برای‌ انسان‌ قرار ندهد؟!
چکیده این‌ بیان‌ها در قالب‌ استدلال‌ چنین‌ می‌شود:
عنایت‌ الهی، به‌ تمام‌ نیازمندی‌های‌ آفرینش‌ پاسخ‌ داده‌ و هر چه‌ برای‌ وجود و ادامه حیات‌ و تکامل‌ آن‌ ها لازم‌ بوده، عطا کرده‌ است. در میان‌ موجودات، انسان‌ نیز در بعد مادّی، از تمام‌ مواهب‌ الهی‌ بهره‌مند شده‌ است، بُعد معنوی‌ که‌ مهم‌تر از بُعد مادی‌ است، طبق‌ عنایت‌ الهی‌ به‌ نیازهایش‌ پاسخ‌ مثبت‌ گفته‌ می‌شود و یکی‌ از نیازهای‌ عمده اش، وجود راهنمای الهی‌ است.^[۳۴]
۵ـ۴) مفروضات برهان عنایت
بنا بر آنچه گفته شد علمی‌ و یقینی‌ شدن ‌برهان عنایت به‌ اثبات‌ دو پیش‌ فرض‌ بستگی‌ دارد:
الف) عنایت، اهتمام‌ و توجّه‌ الهی‌ به‌ بعد مادّی‌ و آفرینش‌ تکوینی‌ انسان.
ب) آفرینش‌ تکوینی‌ موجودات‌ و انسان‌ مقدمه تشریع‌ (تربیت‌ نفوس‌ انسان‌ها) است‌ و احتیاج‌ به‌ راهنمای‌ الهی، یک‌ نیاز واقعی‌ انسان‌ها است. (لطفی، ۱۳۸۴: ۴۷)
۱ـ۵ـ۴) عنایت الهی به بعد تکوینی آفرینش انسان
گذشته‌ از دستگاه‌های‌ شگفت‌انگیز بینایی‌ و شنوایی‌ و دیگر دستگاه‌های‌ بدن‌ انسان‌ که‌ هر کدام، به‌ روشنی، گواهی‌ می‌دهند که‌ سازمان‌ آفرینش، عنایت‌ خاصی‌ دارد که‌ هر موجودی‌ را به‌ کمالی‌ که‌ برای‌ آن‌ آفریده‌ شده‌ است‌ برساند(‌موریس، ۱۳۳۵: ‌۸۱)؛ پاره ای‌ از وسایل‌ کمال‌ که‌ غالباً مورد غفلت‌ بوده‌ و از نظر اهمیّت‌ نسبت‌ به‌ دیگر ابزار کمال، در درجه‌ دوم‌ قرار دارند، نیازمند توجه و اندیشه ای ژرف است.
۲ـ۵ـ۴) کمال تکوینی آفرینش انسان مقدمه ای برای هدایت الهی او
این‌ که‌ آفرینش‌ جهان و انسان، مقدمه رسیدن‌ به‌ کمال‌ و سعادت‌ نوع‌ انسانی‌ است‌ و این‌ که‌ نیاز به‌ راهنما و رهبر الهی، مهم‌تر از نیاز های‌ مادّی‌ و تکوینی‌ است، با عقل‌ و نقل‌ قابل‌ اثبات‌ است.

• یک موتور استنتاج که توانایی تفسیر محتوای پایگاه دانش را فراهم می کند .

 

• • یک رابطه استفاده گر که به استفاده کننده کمک نموده تا به سستم خبره به وسیله پایانه صفحه کلید رابطه بر قرار کند .دو زبان برنامه نویسی لیسپ ( LISP ) و پرولوگ ( PROLOG ) بر نمایش نمادین مبنای علمی بسیار مناسب است و برای برنامه نویسی سیستم های خبره ، مناسب می باشند .

 

مزیت اصلی یک سستم خبره ، توانایی آن در بهبود عملکرد شخص مدیر در یک قلمرو مساله خاص است رایانه می تواند دانش مورد نیاز برای حل مساله را با سرعت الکترونیک بکار برده این توانایی به مدیر به دو شیوه بهره می رساند : اول برای مدیر امکان پذیر می سازد تا به فعالیت حل مساله که سابقاً غیر ممکن بود ، مبادرت نماید . نفع دوم افزایش سرعت آن است که مدیر را از سایر فعالیتها آزاد می سازد . رایانه مانند شخص مدیر دارای ایام خوب و یا بد نمی باشد . هنگامی که استدلال کردن در داخل رایانه ، برنامه نویسی می شود ، مدیر می داند که همان فرایند حل برای هر مساله ای دنبال خواهد شد . با این مشخصات ، سیستم های خبره ، دو محدودیت عمده دارند : اول اینکه آنها ، علم متناقض را نمی تواند کنترل نمایند دوم اینکه سیستم های خبره ، نمی توانند مهارتهای غیر استدلالی را به عنوان مشخصه شخص حل کننده بکار ببرند .
چنانچه مدیریت را یک اقدم نظام یافته جهت تحقق اهداف سازمان بدانیم ، نقش فناوری اطلاعات در طراحی نظام و دستیابی به اهداف به خوبی قابل تبیین است . اطلاعات در سازمانهای ما کمتر به عنوان یک دارایی سازمانی تلقی می شود و کمتر به نقش استرتژیک آن در تصمیم گیریها و تحقق اهداف توجه می شود . مدیرانی که به این نقش اشرف ندارند ، سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات را نوعی هدر دادن منابع و یا هزینه از دست رفته می دانند و حتی اگر بر ساس فشار های مختلف محیطی و سازمانی مجبور به بکار گیری آن شوند ، در خلوت آن را نوعی بازی و هزینه از دست رفته می دانند . ( صرافی زاده ، ص ۲۲۶ )
سازمانهای نوین در محیط رقابتی پیچیده ای قرار دارند که ناشی از تغییرات محیطی ، سازمانی و فناوری است . این عوامل محیطی کاملاً رقابتی در کسب و کار بوجود آورده اند که مشتری در محور آن قرار دارد . تغییرات محیطی آن
چنان سریع و غیر قابل پیش بینی است که کوچکترین غفلت مجبور به بکار گیری ان شوند ، در خلوت آن را نوعی بازی و هزینه از دست رفته می دانند . ( صرافی زاده ، ص ۲۲۶ )
سازمانهای نوین در محیط رقابتی پیچیده ای قرار دارند که ناشی از تغییرات محیطی ، سازمانی و فناوری است . این عوامل محیطی کاملاً رقابتی در کسب و کار بوجود آورده اند که مشتری در محور آن قرار دارد . تغییرات محیطی آن چنان سریع و غیر قابل پیش بینی است که کوچکترین غفلت از آنها می تواند سازمان را از یک برتری رقابتی محروم و سازمانهای دیگر را فرصتهای خاصی مواجه کند ( همان منبع )
محیط سازمان به عوامل سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی ، حقوقی و فناوری تفسیم می شود که هر یک به شیوه ی خاص بر فعالیت های سازمان موثر است هر گونه تغییر در این عوامل می تواند فشار هایی را بر سازمان وارد کند . این فشار ها را می توان در سه گروه بازار ، اجتماعی و فناوری مورد بررسی قرار داد ( منبع قبلی ) .
سازمانها و موسسات از فناوری اطلاعات به عنوان منبعی برای پردازش و دستیبی به اطلاعات بهره جسته اند و این فناوری سازمانها را در جمع اوری ، نگهداری ، باز یافت و به کار گیری اطلاعات در حل مسائل خود یاری کرده است . فناوری اطلاعات علاوه بر تبدیل داده ها به اطلاعات دانش ، برتریهای رقابتی بسیاری از برای سازمانها به ارمغان آورده است . از آن جمله :
فناوری اطلاعات نظام یافته است .
فناوری اطلاعات کاملاً نفوذ کننده و منتشر شونده است .
فناوری اطلاعات شیوه زندگی را ارتقاء می دهد .
فناوری اطلاعات ابزار های مورد استفاده بشر را ارتقاء داده و متحول می سازد .
فناوری اطلاعات تغییرات بی سابقه را میسر می سازد ( منبع قبلی )
فناوری اطلاعات به اشکال مختلف فناوری اطلاق می شود که به پردازش ، نگهداری و ارسال اطلاعات به شکل الکترونیکی می پردازد . تهیزات فیزیکی برای این امر شامل رایانه ، تجهیزان ارتباطی شبکه ها و تجهیزات انتقال داده مانند فکس و یا حتی موبایل است ( ۱۹۹۶ و zwass )
مدیران از فناوری اطلاعات به منظور تسهیل و ظائف مدیریتی مانند طراحی سازمان ، تدوین استراتژیها و تصمیم گیریها استفاده می کنند .
بررسی ها بیانگر این است که سازمانها عمدتاً در چهار زمینه زیر از فناوری اطلاعات بهره می گیرند :

 

• امور پردازشی اطلاعات

 

• امور تصمیم گیری

 

• اشتراک اطلاعات ازطریق محاسبات غیر متمرکزی

 

• نو آوری

 

در امور پردازشی سازمان به جمع آوری ، تبدیل ، ایجاد ، نگهداری و ارسال اطلاعات می پردازد .
در امور تصمیم گیری سیستمها به تحلیل اطلاعات پردازش شده و حمایت از تصمیم گیرندگان سازمان می پردازند . این امر از طریق سیستمهای پشتیبانی تصمیم گیری و یا سیستمها خبره انجام می پذیرد .
محاسبات غیر متمرکزی محیطی است که در آن توان پردازش سازمان به بخشها و واحد های مختلف و افراد تقسیم گردیده و در آن از رایانه های کوچک رو میزی و کیفی استفاده می شود و ازطریق ارتباطات محیطی فراهم می شود که افراد می توانند از طریق دسترسی به پایگاه داده ها به داده های مشترک دسترسی یابند .
به کار گیری فناوری اطلاعات می تواند به خلق نو آوری درسازمان در ارائه کالا
یا خدمات و یا حمایت از مشتریان و بهره مند ی از برتری رقابتی شود ( صرافی زاده ، ص ۲۱ : ۱۳۸۳ )
امروزه یک مدیر موفق می تواند به نحوی مطلوب و شایسته از فناوری اطلاعات در ارتقای نقش مدیریتی خود استفاده کند و الگو های جدید مدیرتی ایجاد نماید . مدیرانی که تفکر دیجیتالی لازم را ندارند ، ضمن آموزشهای فشرده با فناوری اطلاعات و کاربرد های آن آشنا می گردند ( صرافی زاده ، ص ۲۳ : ۱۳۸۳ )
جدول تاثیر فناوری اطلاعات در ارتقاء نقش مدیران ( صرافی زاده ، ص ۲۵ : ۱۳۸۳ )
جدول نگرش مدیران به فناوری طلاعات ( صرافی زاده ، ص ۲۶ : ۱۳۸۳ )
۱-۲۵-۲ توانمندی و ویژگیهای سیستمهای خبره و هوش مصنوعی ( AI & ESS ) از نظر راولی :
هوش مصنوعی مجموعه ای از فناوریهایست که سعی در شبیه سازی و ایجاد رفتار انسانی دارد . این مطالعات به طور جدی از دهه ۸۰ میلادی شروع گردید و از فناوریهای رایانه در زمینه هایی که مستلزم دانش ، ادراک ، استدلال و شناخت بود ، استفاده کرد به منظور تحقق اهداف بالا رایانه بایستی بتوانند :
عقل سلیم را درک کنند .
حقایق و داده های کیفی را درک کرده و بکار گیرند .
به استثنائات بپردازند .روابط میان حقایق را درک کنند .
با انسان به تعامل بپردازند . ( تعامل طبیعی )
بتواند با شرایط بر اساس یاد گیریهای گذشته کنار آیند .
قادر باشند از تجربیات یاد بگیرند .
در سیستمهای رایانه ی گذشته ، داده ها دریافت ، ثبت ، بازیابی و نشان داده می شود ولی در سیستمهای خبره هدف تولید مجدد دانش و حقایق بود . در سیستمهای گذشته طراحان و برنامه نویسان سیستم را در جهت ارائه اطلاعات به موقع ، صحیح و متناسب با نیاز های کاربران تهیه می کرد .
سیستمهای خبره سیستمهای رایانه ای هستند که در بردارنده برخی از تجارب و دانش تخصصی یک متخصص می باشند . سیستمهای خبره بدین ترتیب از خبرگان تقلید کرده و به عنوان یک مشاور در یک حوزه یا حیطه دانش ویژه عمل می کنند ( راولی ، ۱۳۷۹ )
در بهترین شرایط این سیستم باید قادر باشد تا :

 

• تصمیمات شبه ساختاری و غیر ساختاری اخذ کند .

 

• شرایط را درک و بر سشهای آن پاسخ مقتضی ارائه کند .

 

• یاد گیری داشته باشد .

 

• از قدرت عقل سلیم بر خوردار باشد .

 

• از قدرت نو آوری و ابتکار جهت ارائه راه حل ها بهره گیرد .

 

• قدرت استدلال داشته باشد .

 

در شرایط خاص سیستمهای خبره از اکثر ویژگیهای یاد شده بی بهره اند و تنها در زمینه های محدود می توانند به تصمیم گیری بپردازند .
از اجزاء اصلی سیستمهای خبره می توان به پایگاه دانش اشاره کرد که مشابه ذهن انسان طراحی می شود این پایگاه مجموعه دانش و تجربیات سیستم خبره را در خود ذخیره می کند .

۴-۶-۷-نتایج آزمون فرضیه اصلی اول تحقیق……………………………………………………………………………………………۱۳۵
فرضیه اصلی اول تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………..۱۳۵
۴-۶-۸-نتایج آزمون فرضیه اصلی دوم تحقیق……………………………………………………………………………………………۱۳۹
فرضیه اصلی دوم تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………..۱۳۹
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
۵-۱-مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۴۵
۵-۲-بحث………………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۴۵
۵-۲- ۱-خلاصه نتایج آزمون فرضیه های تحقیق به تفکیک (بحث بر روی یافته های تحقیق)…………………………….۱۴۵
۵-۲-۲-خلاصه نتایج آزمون فرضیه اول تحقیق………………………………………………………………………………………….۱۴۵
۵-۲-۳- خلاصه نتایج آزمون فرضیه دوم تحقیق…………………………………………………………………………………………۱۴۶
۵-۲-۴-خلاصه نتایج آزمون فرضیه سوم تحقیق…………………………………………………………………………………………۱۴۷
۵-۲-۵- خلاصه نتایج آزمون فرضیه چهارم تحقیق……………………………………………………………………………………..۱۴۸
۵-۲-۶- خلاصه نتایج آزمون فرضیه پنجم تحقیق……………………………………………………………………………………….۱۴۹
۵-۲-۷-خلاصه نتایج آزمون فرضیه ششم تحقیق………………………………………………………………………………………..۱۵۰
۵-۲-۸-خلاصه نتایج آزمون فرضیه اصلی اول تحقیق………………………………………………………………………………….۱۵۱
۵-۲-۹-خلاصه نتایج آزمون فرضیه اصلی دوم تحقیق…………………………………………………………………………………۱۵۲
۵-۲-۱۰-نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۵۴
۵-۳-محدودیت های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………..۱۵۵
۵-۴- پیشنهادات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۵۶
۵-۴-۱- پیشنهادات کاربردی تحقیق………………………………………………………………………………………………………..۱۵۶
۵-۴-۲- پیشنهادات تحقیق برای انجام مطالعات آتی……………………………………………………………………………………۱۵۸

فهرست منابع و مآخذ تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….۱۵۹
الف) منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۵۹
ب) منابع لاتین……………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۶۴
فهرست پیوست ها و ضمائم تحقیق …………………………………………………………………………………………………………۱۷۰
فهرست جداول
عنوان شماره صفحه
جدول ۱- رتبه های مورداستفاده موسسات مطرح رتبه بندی……………………………………………………………………………۲۴
جدول ۲-۱: نمادها، تعاریف رتبه های اعتباری…………………………………………………………………………………………… ۲۵
جدول شماره۲-۲: نرخ سود علی الحساب سپرده های سرمایه گذاری ۱۳۸۷-۱۳۹۰…………………………………………… ۴۲
جدول شماره۲-۳: نرخ سود تسهیلات به تفکیک انواع قرارداد ۱۳۸۷-۱۳۹۰……………………………………………………. ۴۴
جدول شماره ۲-۴: نرخ سود علی الحساب سپرد ه های سرمایه گذاری مدت دار……………………………………………… ۴۶
جدول شماره ۲-۵: نرخ سود تسهیلات بانکی در عقود مبادله ای ومشارکتی (پس ازاجرای قانون بانکداری بدون ربا). ۴۷
جدول۲-۶: روش شاخص استاندارد…………………………………………………………………………………………………………. ۵۹
جدول۲-۷: صورت وضعیت اقلام مطالبات تسهیلات پرداختی به اشخاص (فردی) بانک ملت استان سمنان از سال۱۳۸۱ الی ۱۳۹۱ *ارقام به میلیون ریال……………………………………………………………………………………………………………….. ۷۱
جدول۲-۸: صورت وضعیت اقلام مطالبات تسهیلات پرداختی به شرکتها (سبد وام) بانک ملت استان سمنان از سال۱۳۸۱ الی ۱۳۹۱ *ارقام به میلیون ریال…………………………………………………………………………………………………. ۷۱
جدول۲-۹: گزارش تسهیلات پرداختی به اشخاص (فردی) بانک ملت استان سمنان از سال ۸۱ الی ۹۱………………… ۷۲
جدول۲-۱۰: گزارش تسهیلات پرداختی به اشخاص حقوقی (سبد وام)بانک ملت استان سمنان از سال۸۱ الی ۹۱……. ۷۲
جدول (۳-۱): نمونه آماری تحقیق (بانک ملت استان سمنان از سال۱۳۸۱الی ۱۳۹۱)………………………………………….. ۹۹
جدول ۳-۱: شناسایی ماهیت مطالبات معوق…………………………………………………………………………………………….. ۱۰۱
جدول ۳-۲: نرخ سود بانکی…………………………………………………………………………………………………………………. ۱۰۱
جدول۴-۱- آزمون توصیف خصوصیات نمونه آماری تحقیق در بازه زمانی ۱۳۹۱-۱۳۸۱……………………………….. ۱۰۷
جدول۴-۱- ۱-آزمون توصیف خصوصیات نمونه آماری تحقیق…………………………………………………………………. ۱۰۷
جدول۴-۱- ۲-آزمون توصیف خصوصیات نمونه آماری تحقیق…………………………………………………………………. ۱۰۷
جدول۴-۱-۳- آزمون توصیف خصوصیات نمونه آماری تحقیق…………………………………………………………………..۱۰۸
جدول۴-۱-۴- آزمون توصیف خصوصیات نمونه آماری تحقیق…………………………………………………………………..۱۰۸
جدول ۴-۲ -آزمون کولموگروف اسمیرنف برای بررسی نرمال بودن توزیع داده ها درجامعه آماری تحقیق ………. ۱۱۰
جدول ۴-۲ -۱- بررسی نرمال بودن (متغیرهای وابسته تحقیق- بخش مشتریان حقیقی)…………………………………… ۱۱۰
جدول ۴-۲ -۲- بررسی نرمال بودن (متغیرهای وابسته تحقیق-بخش مشتریان حقوقی)……………………………………. ۱۱۰
جدول ۴-۲ -۳- بررسی نرمال بودن (متغیرهای مستقل تحقیق)…………………………………………………………………….. ۱۱۰
جدول ۴-۳-آزمون ضریب همبستگی، ضریب تعیین،ضریب تعیین تعدیل شده وآزمون دوربین-واتسون،حاصل ازآزمون فرضیه اول تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………. ۱۱۱
جدول ۴-۴-آزمون تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA)- فرضیه اول تحقیق……………………………………………. ۱۱۲
جدول ۴-۵-آزمون ضرایب معادله رگرسیون (Coefficients) - فرضیه اول تحقیق………………………………………. ۱۱۳
جدول ۴-۶-آزمون ضرایب باقی مانده های معادله رگرسیون (Coefficients)- فرضیه اول تحقیق…………………… ۱۱۴

اثر توپوگرافی در تنظیم شدت نور و میزان روشنایی که معمولا به گیاهان یک منطقه می­رسد اثر فراوان می­بخشد مثلا در یک محل دامنه های شمالی و جنوبی اطراف یک دره از انوار خورشید و شدت نوری آنها به یک نسبت بهره نمی­برند بلکه معمولا دامنه های رو به جنوب چون انوار خورشید را به طور عمود بر سطح خود کسب میکنند روشن تر و گرم تر از دامنه های رو به شمال هستند. مقطع یک دسته نورانی در سطح جنوب یک دایره است ولی مقطع همان دسته نورانی که بر سطح دامنه های شمالی می­تابد یک بیضی دراز است و درازای آن نسبت به میزان شیب دامنه بیشتر و همواره با آن متناسب است. پس سطحی از دامنه ی جنوبی که به وسیله یک دسته نوری روشن و گرم می­گردد به مراتب کوچکتر از سطحی است که در دامنه شمالی به وسیله همان دسته نوری روشن و گرم می­ شود (۲۲).
هوند، اثر جهت شیب بر شرایط محیطی و پوشش گیاهی را بررسی کرد و به این تنیجه رسید که جهت شیب روی اقلیم محلی و پوشش گیاهی تاثیر می­گذارد، به طوری که شیب های شمالی و جنوبی از نظر ترکیب پوشش گیاهی، اختلاف معنی دار با هم دارند و گیاهان درختی بیشتر در شیب های رو به شمال و بوته ها بیشتر در شیب های رو به جنوب دیده می­شوند (۸).
بعضی از گونه های گیاهی محدود به یک شیب بوده و یا اینکه شیب خاصی را بیشتر ترجیح می­ دهند مثلا گونه درختی Quercus brantii تنها در شیب شمالی یافت می­ شود و همین طور گونه درختچه ای Cerasus microcarpa Boiss. نیز در بین صخره های شیب شمالی رشد می­کرد. گونه های بوته ای همان طور که گفته شد بیشتر در شیب جنوبی یافت می­شوند از این جمله Amygdalus eburnea می­باشد.
جهت شیب با ایجاد اقلیم محلی یا مزوکلیما، در تعیین نوع گونه های گیاهی ایفای نقش می­ کند و در نتیجه ترکیب فلورستیکی در جهات مختلف جغرافیایی، متفاوت می­باشد. تنوع شرایط اکولوزیکی در یک منطقه به ایجاد زیستگاه های مختلف می­انجامد (۵).
شیب جنوبی نسبت به شیب شمالی گرمای بیشتری را دریافت می­نماید و این امر باعث می­ شود که گیاهان شیب جنوبی زودتر سر از خاک بیرون آورند به گل بروند و پس از میوه دادن چرخه زندگی آنها به پایان برسد. عکس این قضیه نیز در مورد گیاهان شیب شمالی صدق می­ کند.
در این بررسی نیز می­توان تاثیر جهت های شیب را بر پوشش گیاهی مشاهده کرد. گیاهان در شیب جنوبی به علت گرم تر بودن دما در این شیب کمی زود تر به گل می­روند به صورتی که گونه گون (A. baba-alliar) در اوایل دی ماه در شیب جنوبی به گل رفته است.

۴-۱-۲-۳- خاک

خاک محیط فیزیکی و شیمیایی است که ریشه گیاه در آن فرو رفته و ثابت می­ شود و نمک های غذایی مورد احتیاج گیاه به وسیله ی آن تامین می­گردد (۲۳) . خاک را می­توان نتیجه عمل مستقیم اقلیم و موجودات زنده مخصوصا پوشش گیاهی بر سنگ مادر سطح کره زمین تصور کرد. بنابراین خاک از یک بستر اصلی شامل کانی های زمین شناختی به نام سنگ مادر ویک جزء آلی شامل موجود زنده و محصولات آنها تشکیل شده است و اجزای آلی در لابه لای ذرات ریز خاک، تغییر یافته و پراکنده اند. فضای بین ذرات را گاز و آب فرا گرفته است. بافت و تخلخل دو خاصه مهم خاک است که مجموعا قابلیت استفاده ی مواد غذایی را برای گیاهان و جانوران مشخص می­دارند.

معمولا نیمرخ و ضخامت افق های خاک از خاصه های مشخص مناطق مختلف اقلیمی است و از وضع توپوگرافی مناطق مزبور پیروی می­ کند.
اگر سنگ مادر مناسب باشد، کنش های موجودات زنده و اقلیم در جهت به وجود آمدن خاکی که مشخص ناحیه می­باشد سوق داده می­ شود. از نظر بوم شناختی، خاک های هر ناحیه را می­توان به دو دسته تقسیم کرد، یکی آن دسته که تحت لگام اقلیم و پوشش گیاهی آن منطقه و دیگر آن دسته که تحت لگام عوامل محلی یا خاکی از قبیل پستی و بلندی خاک، سطح آب زیر زمینی ویا سنگ مادر هستند. عوامل دست دوم در مناطق زیر اهمیت به سزایی دارد:
در مناطقی که از لحاظ زمین شناسی جوان هستند و اقلیم و پوشش گیاهی برای ساختن لایه پوششی خاک فرصتی به دست نیاورده اند.
در مناطقی مانند مناطق بیابانی که اقلیم در شرایط حد است، اختلافات ناچیز خاک ممکن است باعث بروز تفاوت های بسیار مهم جامعه ی زنده گردد بنابراین درجه بلوغ خاک (یعنی میزان تعادلی که بین خاک و اقلیم و پوشش گیاهی برقرار شده است) در مناطق مختلف متفاوت است (۲۷).
در مقیاس های کوچک، اقلیم نمی­تواند یک عامل مهم به حساب آید. شواهد زیادی حاکی از آن است که در مقیاس های کوچک عوامل خاکی تأثیر قوی تر بر روی گونه های گیاهی و پراکنش جوامع آنها در مقایسه با عوامل اقلیمی دارد (۳۷). عوامل خاکی بوسیله تأثیر مستقیمی که بر روی زنده مانی و رشد گونه های مختلف دارد، پراکنش آنها را تحت کنترل خود قرار می­دهد. در تحقیقات مختلف، عوامل متفاوتی از خاک، مؤثر بر پراکنش گونه ها ارائه شده است ( ۳۳).
یکی از مهمترین خصوصیات فیزیکی خاک میزان نفوذ پذیری آن می­باشد که اثر مهمی در کیفیت خاک، تغذیه گیاهان و میزان روان آب و فرسایش خاک دارد. میزان نفوذ پذیری نشان دهنده مقدار نفوذ آب در خاک در یک زمان معین بوده و عواملی نظیر بافت خاک، ساختمان خاک، رطوبت خاک، میزان مواد آلی، مدیریت و نوع لایه های خاک بر میزان نفوذ پذیری خاک تأثیر دارند (۶).
تنوع محیط خاکی علت تمایلات سریع گیاهان و جانوران بوده است (۲۵).
در مناطق دشتی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مهمترین عامل تغییرات پوشش گیاهی است (۳۰).
در منطقه مورد مطالعه نیز با توجه به نوع خاک می­توان زیستگاه های مختلفی را مشاهده نمود. از جمله این خاک ها می­توان خاک مرطوب، خاک موجود در صخره ها، خاک موجود در دره ها، خاک موجود در سنگ فرش ها و خاک موجود در قسمت های دست خورده توسط انسان را می­توان مشاهده کرد.
در مکان های مرطوب گونه های متنوع جنس هایL. Trifolium وL. Plantago قابل مشاهده اند.
گونه های زیر در خاک موجود در صخره ها قابل مشاهده اند؛
Ajuga austroiranica Rech. f.، Campanula perpusilla ، Cheilanthes acrostica (Balbis. و Geranium trilophum.
در خاک موجود در دره ها گونه غالب گونه ی Ficus johannis می­باشد.
خاک موجود در میان سنگ فرش ها باعث دیده شدن گونه های Convolvulus gonocladus Bois. و C. cephalophoru.شده است.
در مکان هایی که توسط انسان دست خورده شده است خاک برای رشد گونه هایی مانند
Bongardia chrysogonum Boiss.، Peganum harmala L. وSilybum marianum (L.) Gaertn. مساعد شده است.

۴-۱-۳- عوامل زیستی

این گروه از عوامل شامل تمام روابط متقابل بین موجودات زنده است. از قبیل، چرا، رقابت، سایه اندازی، و یا دخالت های انسان در محیط زیست. این گونه اثرات متقابل بسیار پیچیده اند (۵) .

۴-۱-۳-۱- چرا

یکی از عوامل مدیریتی مهم در مراتع چرای دامها بوده که با ایجاد به هم خوردگی سطح خاک و اثر بر میزان پوشش گیاهی تأثیر زیادی بر میزان نفوذ پذیری خاک و در نتیجه اثر بر رطوبت خاک، میزان رواناب، فرسایش و کیفیت پوشش گیاهی و خاک در مراتع دارد. البته اثر چرای دامها بر خصوصیات فیزیکی خاک فرایند پیچیده ای می­باشد و به عوامل متعددی بستگی دارد. چرا در صورت زیاد بودن رطوبت خاک می ­تواند باعث لگدکوب شدن خاک سطحی و متراکم شدن آن گردد در صورتی که اگر خاک خشک باشد تردد زیاد دام بر سطح خاک باعث از هم پاشیده شدن خاکدانه ها، از بین بردن سله های سطحی و به هم خوردن سطح خاک مانند شخم در مقیاس کوچک می­گردد. یکی از عوامل مهم در کاهش نفوذ پذیری خاک ایجاد سله های سطحی می­باشند که به علت داشتن هدایت آبی کم به شدت باعث کاهش نفوذ پذیری خاک می­گردند. چرا و تردد دامها بر سطح خاک باعث شکسته شدن سله های سطح خاک و در نتیجه افزایش نفوذ پذیری می­گردد. همچنین عوامل دیگری مانند بافت خاک، ساختمان خاک، پایداری خاکدانه ها، مواد آلی خاک نیز اثر زیادی در چگونگی تاثیر چرای دام بر خصوصیات فیزیکی خاک می­باشند (۱۸).
چرا در منطقه مورد مطالعه باعث خورده شدن گیاهان خوش خوراک و جایگزین شدن آنها با گیاهان انسان دوست و سمی می­ شود که این امر باعث کاهش تدریجی گیاهان خوش خوراک و در نهایت انقراض آنها می­گردد.

۴-۱-۳-۳- سایه اندازی

در بسیاری از گیاهان، سایه اندازی به دلیل کاهش تشعشع نوری، ویژگیهای رشدی و عملکرد آنها را تحت تاثیر قرار می­دهد. با وجود این گیاهان توانایی قابل ملاحظه در سازگاری با رژیم های مختلف نوری از طریق ایجاد تغییر در ویژگی های برگی و ساختار کانوپی را دارند (۲۸).
در منطقه ی مورد مطالعه می­توان اثر سایه اندازی را در زیستگاه هایی همچون شکاف صخره و دره ها مشاهده کرد. در شکاف صخره گونه های زیر
Arenaria leptoclados ، Campanula perpusilla ، Cheilanthes acrostica ، Micromeria persica ، Paracaryum luristanicum ، Pennisetum orientale ،Phlomis bruguieri ، Pterocephalus brevis ، Umbilicus intermedius و U. tropaeolifolius Boiss..
تنها در حضور مقدار کافی از سایه می­توانند رشد نمایند. در دره ها نیز گونه های
Isatis raphanifolia Boiss.، Nonea caspica G. Don و Paracaryum luristanicum.
برای ادامه زندگی به مقدار کافی از سایه و رطوبت نیاز دارند. گونه­ F. johannis از ارتفاع ۱۲۰۰ به بالا در شیب شمالی و از ارتفاع ۱۱۰۰ به بالا در شیب جنوبی قابل مشاهده است. علت اینکه این گونه در شیب جنوبی در ارتفاع پایین تری نسبت به شیب شمالی یافت می­ شود وجود دره و قرار گرفتن این گیاه در سایه و دریافت مقدار کافی از رطوبت در این ارتفاع می­باشد.

۴-۱-۳-۴- انسان

تاثیر گذاری انسان بر طبیعت پیرامون خود را از هنگام آغاز ابزارسازی آن می­توان دید. از زمانی که در چند صد هزار سال قبل انسان ابزارساز در آفریقا به وجود آمد تا به امروز ، نقش انسان درطبیعت روبه گسترش بوده و هست، به طوری که امروز تصور طبیعت بدون انسان بسیار مشکل است مداخلات انسان با پیدایش تمدن و آغاز عصر کشاورزی وارد دوران جدیدی شد ، به طوری که انسان با اهلی کردن برخی از گونه های گیاهی و جانوری نقش خود را درطبیعت بسیار پررنگ تر از پیش کرد و به دنبال آن شهرسازی و یکجانشینی بشر و تخریب و دگرگونی محیط طبیعی از تبعات پیدایش تمدن بود . ولی با همه اینها طبیعت شکل خود را حفظ کرده بود تا آغاز انقلاب صنعتی و عصر تکنولوژی که طبیعت بزرگترین ضربه را از سوی انسان متحمل شد . با انقلاب صنعتی و پیدایش قطار و ماشین و هواپیما ، احداث کارخانجات و جاده سازی و گسترش شهرها ، اکتشافات معدنی و نفتی ، طبیعت چهره متفاوتی به خود گرفت . سیمای زمین تغییر کرد و نسل بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری با آغاز این دوره روبه انقراض گذاشت ، آلودگی دریاها و رودخانه ها با پسماندهای صنعتی و خانگی، بسیاری از گونه های آبزی را از بین برد و جمعیت آنها را کاهش داد تغییرات جوی  و گرمایش کره زمین به خاطر انتشار گازهای گلخانه ای و آلودگی هوا از دیگر اثرات انسان صنعتی بر طبیعت بود.
نابودی جنگل ها ومراتع علاوه بر کاهش ظرفیت تولیدی خاک و فرسایش آن، موجب جاری شدن سیل های عظیم می­ شود. کارشناسان معتقدند که علت واقعی ایجاد سیل های مخرب در شبه قاره هندوستان، نابودی سریع جنگل ها به خصوص در مناطق کوهپایه ای هیمالیاست و پیش بینی می­ کنند که با ادامه روند تخریبی جنگل ها ، بر شدت و تعداد سیل ها افزوده شود.
در منطقه مورد مطالعه این پژوهش انسان به طرق مختلف سعی در تغییر و تخریب پوشش گیاهی نموده است؛ انسان با ساختن باغات مصنوعی و جایگزینی آن با پوشش قدیمی منطقه، ساختمان سازی در دامنه های کوه و همچنین با جاده سازی در دل کوه باعث ورود گونه های علف هرز به منطقه شده است که این علف های هرز با پوشش گیاهی قدیمی منطقه رقابت می­ کنند و بر کمیت و کیفیت این گونه های گیاهی با ارزش اثر می­گذارند و اگر دستکاری های انسان از حد معینی بگذرد احتمال جایگزینی علف های هرز با پوشش گیاهی قدیمی به وجود می ­آید. در منطقه مورد مطالعه در مکان هایی که انسان دست برده است گونه Silybum marianum (L.) Gaertn. به صورت غالب دیده می­ شود.
لیست علف های هرز منطقه در جدول ۳-۷ آورده شده است.

۴-۲- فیتو جغرافی

منطقه ممسنی از نظر فیتو جغرافی یک اکوتون بینابینی است که بین دو قلمرو هولارکتیک و پالئوتروپیک قرار گرفته است با توجه به نتایج حاصل ۴۴/۲۸% درصد از کل گونه ها را گونه های ایران- تورانی و ۱۰/۲۱% را گونه های ایران تورانی- مدیترانه ای تشکیل می­دهد. اگر عناصر دو یا چند ناحیه ای را نیز که یکی از نواحی آن ایران- تورانی است لحاظ کنیم تقریبا ۲۷/۶۳% فلور ممسنی از ناحیه ی ایران- تورانی متاثر است.

۴-۳-۱- ناحیه ایران و تورانی

ناحیه رویشی ایران- تورانی با مساحتی حدود۱/۴% میلیون هکتار، جزء مناطق خشک و نیمه خشک بوده و قسمت عمده فلات مرکزی ایران را در بر گرفته است. نوسان حرارت در این ناحیه بسیار شدید است به نحوی که شدت حرارت تابستان در آن مشابه صحرا های آفریقا و سرمای زمستان آن از سرمای ناحیه ی مدیترانه شدید تر است. این ناحیه بر اساس شرایط توپوگرافی و ارتفاع به دو منطقه ی کوهستانی با آب و هوای سرد و منطقه ی جلگه ای با آب و هوای بیابانی و گرم و خشک تقسیم می­ شود. هر چند که شرایط جوی منطقه ای موجب پراکندگی و فاصله ی زیاد درختان شده اما به دلیل وسعت زیاد این ناحیه دارای گونه های گیاهی متنوع می­باشد.

۴-۳- عناصر انحصاری

هر گونه گیاهی پراکنش اکولوژیک منحصر به فردی داشته و میزان معینی از تغییرات محیطی را تحمل می­ کند. دامنه انتشار هر گونه بسته به شرایط زیستی و میزان تحمل و سازش آن با محیط ممکن است محدود و یا وسیع باشد. گونه های گیاهی که دامنه انتشار محدود داشته و در یک ناحیه رویشی خاصی گسترش داشته باشند را گونه انحصاری (Endemic) آن منطقه می­گویند. گونه های انحصاری عامل اصلی مرز بندی و تقسیم بندی سرزمینهای گیاهی بوده و در مطالعه جغرافیای زیستی کاربرد فراوان دارد (۲۴).
در ایران حدود ۸۰۰۰ گونه ، زیرگونه ، واریته و یا دورگه وجود دارد. شمار گیاهان انحصاری ایران ۱۷۲۷گونه می باشد که ۲۲ درصد کل فلور ایران را شامل می­ شود . گونه های در معرض خطر نابودی در میان بومزادها، گونه های نادر و جنس های تک گونه ای ایران یافت می­شوند (۱۹).
گونه های انحصاری در منطقه نیز ۱۰گونه (۶۶/۴%) می­باشد. در این بین جنس Astragalus L. دیده می­ شود که غنی ترین جنس از لحاظ تعداد گونه در ناحیه ایران- تورانی در ایران می­باشد.
۴-۴- نتیجه گیری
در مجموع ۳۹۵ نمونه، متعلق به ۶۹ تیره، ۱۷۲ جنس و ۲۲۵ گونه جمع آوری، شناسایی و در هرباریوم دانشگاه شیراز بایگانی شدند. گیاهان دو لپه با ۵۷ تیره، ۱۴۲ جنس و ۱۸۷ گونه متنوع ترین گروه و پس از آن تک لپه ای ها با ۸ تیره، ۲۵ جنس و۳۴ گونه قرار دارند. نهانزادان آوندی با ۳ تیره، ۳ جنس و ۳ گونه و بازدانگان با ۱ تیره، ۱جنس و ۱ گونه در منطقه حضور دارند. غنی ترین تیره ها از نظر تعداد گونه به ترتیب Asteraceae (42 گونه)، Fabaceae( 23 گونه) و Poaceae (13 گونه) می­باشند. متنوع ترین جنس های موجود در پوشش گیاهی منطقه Convolvulus L.، Plantago L. و Trifolium L. هر کدام با ۵ گونه و Allium L. با ۴ گونه است. از نظر کورولوژی بیشتر گیاهان به ناحیه ایران- تورانی تعلق دارند. از لحاظ شکل زیستی، تروفیت ها شکل زیستی غالب را در منطقه تشکیل می­ دهند. بر اساس سیستم EUNIS هفت زیستگاه اصلی در منطقه وجود دارد که در بردارنده: ۱- علفزار ۲- بوته‌زار ۳-درختچه‌زار ۴- درخت زار ۵- مناطق کم‌پوشش یا بی‌پوشش با بستر سنگی و صخره‌ای ۶- آب‌های سطحی درون سرزمینی ۷- زیستگاه‌های کشت شده زراعی، باغبانی یا مسکونی می­باشد. از مهم ترین ریز زیستگاه های بررسی شده در این پژوهش شیب ها می­باشد. از عوامل اکولوژیکی که بر روی پراکنش گیاهان در زیستگاه های مختلف تاثیر به سزایی داشته است می­توان به عوامل اقلیمی و توپوگرافیکی و زیستی اشاره کرد.

۵-۵-۲- پیشنهادات پژوهشی ۱۲۱
پیوست ۱ ۱۲۲
پیوست ۲ ۲۱۹
پیوست ۳ ۲۲۱
منابع و مآخذ ۲۲۳
فهرست شکل‌ها
ه
عنوان صفحه
شکل (۲-۱) عناصر ارتباط ۳۲
شکل (۲-۲) عناصر تعامل مادر- فرزند ۳۲
فهرست جدول‌ها
و
عنوان صفحه
جدول (۲-۱) پیش‌بینی کننده‌های سبک پدر و مادری کردن و مؤلفه‌های پدر و مادری کردن ناکارآمد و بهینه ۴۰
جدول (۳-۱) وضعیت توزیع تحصیلات در بین والدین ۸۹
جدول (۳-۲) نتایج بررسی پیش فرض‌های تحلیل عاملی اکتشافی ۹۲
جدول (۳-۳) عوامل و بارهای عامل پرسشنامه آسیب‌های تعاملی ۹۳
جدول (۳-۴) نتایج مربوط به پایایی پرسشنامه آسیب‌های ارتباطی ۹۴
جدول (۴-۱) آسیب‌های تعامل والد- کودک از لحاظ کیفی ۹۶
جدول (۴-۲) فراوانی آسیب‌های تعاملی مادر از لحاظ کیفی ۹۷
جدول (۴-۳) فراوانی آسیب‌های تعاملی پدر از لحاظ کیفی ۹۹
جدول (۴-۴) توزیع کمی مقوله‌های آسیب‌های تعاملی والد (پدر - مادر) _فرزند ۱۰۰
جدول (۴-۵) تفاوت میانگین نمونه و جامعه نمرات آسیب‌های تعاملی، والد_فرزند ۱۰۱
جدول (۴-۶) توزیع کمی مقوله‌های آسیب‌های تعامل مادر – کودک ۱۰۱
جدول (۴-۷) مقایسه میانگین نمرات آسیب‌های ارتباطی مادر_فرزند با میانگین جامعه ۱۰۲
جدول (۴-۸) توزیع کمی مقوله‌های آسیب‌های تعاملی پدر– کودک ۱۰۳
جدول (۴-۹) مقایسه میانگین نمرات آسیب‌های تعاملی پدران با میانگین جامعه ۱۰۴
جدول (۴-۱۰) نتایج آزمون t برای مقایسه آسیب‌های تعاملی مادر و پدر ۱۰۵

جدول (۴-۱۱) طرح کلی بستهی آموزشی تعامل زوجین والد- کودک ۱۰۶
جدول (۴-۱۲) فرم مخصوص استانداردسازی بستهی آموزشی ۱۰۷
ز
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱- مقدمه
خانواده مهم‌ترین و اصلی‌ترین نهاد تربیتی جامعه است، استحکام خانواده و روابط آن منجر به شکل‌گیری سلامت روانی مطلوب‌تر برای افراد خانواده در ورود به جامعه بزرگ‌تر می‌شود. هر گونه معضل و مشکلی که استحکام خانواده را خدشه‌دار نماید، سلامت جامعه را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد (بیرجندی، ۱۳۷۵).
خانواده سالم، خانواده‌ای است که میان اعضای آن به ویژه والدین و فرزندان رابطه درستی حاکم باشد. برای رسیدن به رابطه انسانی سالم، اصول و شیوه‌هایی وجود دارد که والدین باید دانایی و مهارت لازم را داشته باشند تا بتوانند با این اصول پیوند روحی و فکری با اعضای خانواده برقرار نموده و نقش تربیتی خود را اعمال نمایند (امیر حسینی، ۱۳۹۰).
برای کودک در سال‌های اولیه تنها روابط موجود رابطه با والدینش می‌باشد او بیشترین اوقات خود را در خانواده به ویژه در کنار مادر می‌گذراند و بهترین و مؤثرترین نتایج را در سلامت و بهداشت روانی او خواهد داشت، بنابراین موثر بودن والدین (به ویژه مادر) یکی از پر اهمیت‌ترین وظایف زندگی او به شمار می‌آید (کرنبرک^[۱]، ۱۹۷۶، به نقل از گلادینک^[۲]، ترجمه بهاری، ۱۳۸۲).
کودک برای رشد و تحول و آینده‌ای کارآمد نیاز به فراهم شدن محیطی مساعد دارد، محیطی که کلید اصلی آن مراقبت والدین است، مراقبت یعنی درک کردن، شناختن، دوست داشتن، پذیرفتن، تأمین نیازهای – تغذیه‌ای، پوشاک و بهداشت و هر آنچه برای سلامت جسمی و روانی کودک لازم است از جمله مراقبت برای رشد و تکامل کودکان، آموزش خوداتکایی و داشتن زندگی مستقل درآینده لازم است (شیخ سامانی، ۱۳۸۵).
بهترین ملاک و معیاری که بر اساس آن می‌توان تربیت را ارزیابی کرد، همان شبکه ارتباطی اعضای خانواده با یکدیگر است. به همین اعتبار، خانواده را امروزه به «سیستم ارتباطی» تعریف می‌کنند که سلامت جامعه، بازتابی از سلامتی سیستم ارتباطی خانواده است (فرهادیان، ۱۳۹۰).
یکی از نیازهای اساسی والدین در امر تربیت و پرورش کودکان، برقراری ارتباط سالم با آن‌هاست. ارتباط صحیح بین پدر و مادر و روابط سالم آنان با کودکان اولین و مهم‌ترین زمینه رشد کودکان است (مایاایوانا^[۳]، ۱۹۷۸، ترجمه مدبرنیا، ۱۳۷۵).
۱-۲- بیان مسئله
فرایند ارتباط در خانواده، یکی از زمینه‌های مورد علاقه مشاوران در خانواده درمانی است. ارتباط فرایندی است که از طریق آن پیام‌ها صرف نظر از ماهیت وسیله‌ای که به کار برده می‌شود، از فردی به فرد دیگر انتقال پیدا می‌کند و به این ترتیب کنش متقابل امکان‌پذیر می‌شود مهارت‌ها و توانایی‌های کودکان در سال‌های اولیه بیش از سال‌های بعدی و نوجوانی دست‌خوش تغییر می‌شود مخصوصاً در دوره پیش از مدرسه تغییرات چشم‌گیری در تکامل فیزیکی، شناختی و احساسی کودک روی می‌دهد به این ترتیب این مدت برای والدین دوران استرس‌زای تغییر و تطبیق است (محسنی، ۱۳۷۹).
طبق نظر مینوچین^[۴] (۱۹۷۴) خانواده رحمی است که فرد در آن شکل می‌گیرد و رشد می‌کنند. حوزه‌ای است که نیرومندترین ارتباطات عاطفی در آن شکل می‌گیرد و زمینه‌ای است که در آن زندگی فرد نمایش داده می‌شود و فرد در آن اولین تجارب خود را در ارتباط با روابط بین فردی تجربه می‌کنند. (ماسن^[۵]، ترجمه پاسایی، ۱۳۷۰) در سنین اولیه زندگی، کودک تقلید‌پذیری قوی دارد حرکات و رفتار اطرافیان در ضمیر او حک شده و شخصیت کودک تکوین می‌یابد، پدر و مادر اولین کسانی هستند که کودک از آن‌ ها تقلید می‌کند (عریضی، ۱۳۸۲).
شکل‌گیری این رابطه از زمان قبل از تولد یعنی زمانی که والدین نقش والد را می‌پذیرند آغاز شده و تحت تأثیر عوامل متعددی است. از جمله این عوامل می‌توان به وضعیت سلامت روانی والدین، عوامل فرهنگی اجتماعی، خواسته یا ناخواسته بودن کودک اشاره نمود (محمودی قرایی، ۱۳۹۰).
والانس^[۶]، کامینگز^[۷] و هامفریز^[۸] (۱۹۹۸) می‌گویند قابلیت ارتباطی مختل، موجب افت مهارت‌های اجتماعی شده و این افت متقابلاً به بیرونی یا درونی شدن نشانه‌ی شناختی منجر می‌شود (دانگل^[۹]، ترجمه توزندجانی، ۱۳۷۷).
والدین می‌بایست افزون بر دانستن اصول، از شیوه‌ها و راهکارهای مناسبی که در مقاطع سنی مختلف وجود دارد، آگاهی داشته باشند. دوران خردسالی ارتباط‌های ویژه‌ای را می‌طلبد زبان مهم‌ترین عامل ارتباط انسانی است و کلام ساده‌ترین و کاربردی‌ترین وسیله تبادل و تفاهم انسان‌ها به شمار می‌رود. کلمات، اهداف و نیت‌ها را آشکار می‌کند والدین باید ارتباط مناسب و صمیمی با هم برقرار کنند. در غیر این صورت، ابتدا موجب خدشه‌دار شدن شخصیت خود و ایجاد رنجش عاطفی، تعارض و اختلاف با هم خواهند شد. تشدید این عوامل، بحران را به ارتباط با کودک هم خواهد برد و این ناهنجاری به صورت رفتارهای نابهنجار در محیط خانه و مهد کودک ظاهر می‌گردد (امیر حسینی، ۱۳۹۰).
یک موضوع مورد توافق عام در بین پژوهندگان رشد کودک و آسیب‌شناسان روانی رشد این است که رشد کودکان تحت تأثیر دامنه‌ای از عوامل است که ورای رابطه‌ی والد – فرزند است. کیفیت رابطه والد کودک اهمیت زیادی در رشد و تکامل دوران کودکی دارد. به طوری که ناایمنی این رابطه می‌تواند سلامت روانی کودک را به خطر اندازد (محمودی قرایی، ۱۳۹۰).
مطالعات نشان داده است که رابطه والد- فرزند یک عامل حیاتی برای سازگاری روان شناختی فرزندان است وقتی از رابطه والد- فرزند بحث می‌شود، بسیاری از مواقع تعریف رابطه والد- فرزند به روشنی ساختاربندی نشده است، و عناصر و جنبه‌های رابطه والد- فرزند به خوبی تعریف نشده است. هنگام بحث کردن رابطه والد- فرزند، اصطلاحاتی مانند سلامتی یا دلبستگی/ پیوند به کار برده می‌شود. مطالعات تجربی کیفیت روابط والد- فرزند را این‌گونه تعریف کرده‌اند: احساس باز بودن میان والدین و فرزندان، درجه باز بودن، میزان ارتباط و بحث مشکل و تعارض درک شده میان والدین و بچه‌ها احساس طرد شدن به وسیله والدین، دشمنی/ پرخاشگری میان والدین و بچه‌ها، رضایت در رابطه میان والدین و فرزندان. به طور کلی خوشحالی و خوشبختی در رابطه میان والدین و فرزندان درجه عاطفه نشان داده شده به وسیله والدین و زمان صرف شده با والدین و شیوه‌های والدینی که اغلب به کار برده می‌شود (لی^[۱۰]، ۲۰۰۷).
بلسکی^[۱۱] (۱۹۸۴) به سه عامل موثر در آسیب‌شناسی رابطه والد -کودک اشاره می‌کند:
۱- خصوصیات والدین شامل سوابق ژنتیکی و محیطی و منابع و امکانات روان شناختی آن‌ ها
۲- خصوصیات کودک، به ویژه نیم‌رخ خلق و خوی او
۳- چهارچوب محیطی رابطه والد – کودک شامل استرس‌ها و حمایت‌ها.
بلسکی، کمپبل^[۱۲]، کوهن و موری^[۱۳] می‌گویند تعامل این سه عامل موثر، پدر و مادری کردن و ارتباط والد فرزندی را تعیین می‌کند؛ و همچنین رابطه زناشویی بر آرامش روانی والدین و در نتیجه بر مهارت‌های پدر و مادری کردن تأثیر می‌گذارد (شردور و گوردون، ترجمه فیروز بخت، ۱۳۸۹).

اما آنچه مهم است اینکه خسارتی قابل جبران است که رابطه سببیت با عمل غیرمشروع و برخلاف حقوق بین الملل داشته باشد و این امر به اثبات برسد.
به عبارتی دیگر اصل بر این است که خسارت بایستی بطور دقیق و صحیح و کامل با ضرر و زیان و اراده مطابقت داشته باشد لذا تنها خسارت مستقیم با در نظر گرفتن عدم النفع، زیان معنوی و سود و بهره عادلانه، قابل جبران است و خسارت غیر مستقیم به هیچ وجه قابل مطالبه نمی باشد و از آنجا که اثبات رابطه سببیت مشکل می باشد مراجع داوری بین المللی اغلب کمتر به پرداخت خسارت (خسارت غیرمستقیم) رای می دهند.
مفهوم خسارات غیرمستقیم در قضیه معروف آلاباما مصداق پیدا نمود در این قضیه ایالات متحده آمریکا مدعی بود که کشور انگلستان اجازه داده است که در بنادر او کشتی های تجزیه طلبان جنوبی ساخته و مسلح شوند؛ از جمله کشتی آلاباما که در طول جنگهای انفصال، خسارات سنگینی به نیروی دریایی ایالات متحده وارد ساخته است. اختلاف دو کشور در سال ۱۸۷۲ به موجب موافق نامه واشنگتن مورخ ۸ مه ۱۸۷۱ به دادگاه داوری ژنو ارجاع شد.
درخواست ایالات متحده آمریکا بر دو پایه بود: یکی درخواست خسارات مستقیم یعنی خسارات ناشی از کشتی های مزبور، و دیگر درخواست غیرمستقیم، یعنی خسارات حاصله از طولانی شدن جنگ، افزایش هزینه ها، ترقی نرخ بیمه دریایی و غیره.
دیوان داوری ضمن محکوم نمودن انگلستان به پرداخت خسارات مستقیم، در مورد خسارات غیرمستقیم چنین اظهار عقیده نمود: مطابق اصول حقوق بین الملل، درخواست خسارات غیرمستقیم، اساس قابل اعتمادی ندارد تا بر پایه آن بتوان در مورد جبران خسارات و محاسبه غرامات رسیدگی و قضاوت نمود. نحوه محاسبه خسارت نیز بر اساس روشهایی چون ارزش دفتری Netbook Value (ارزش روز بکار افتادن و بهره برداری از کالا و سرمایه)، جریان نقدینگی یا زمانی که سرمایه در حال فعالیت است و یا زمانی که سرمایه ملی می شود در مورد ملی کردن (Cash Value) و بالاخره ارزش روز یا ارزش زمان صدور حکم (Market Value).
اما بایستی گفت غربی ها معتقد به روش سوم هستند هرچند معیار دوم بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. ناگفته نماند مراجع داوری ممکن است میانگین سه روش فوق الذکر را مبنای محاسبه خود قرار دهند. (۵)
در پایان این قسمت بایستی خاطرنشان ساخت هنگامی که مسئولیت بین المللی تحقق می پذیرد، بلافاصله الزام به جبران خسارت مطرح می شود. حال سوالی که پیش می آید اینکه چنانچه مسئول جبران خسارت از این عمل خودداری نماید تکلیف چیست؟ و عکس العمل متضرر چه می تواند باشد؟
حقوق بین الملل برخلاف حقوق داخلی دارای ضمانت اجرای کامل و چندان موثری نیست تا بتواند مسئول ملزم به ترمیم خسارت نماید. با همه این احوال اقداماتی چند به عنوان ضمانت اجرای مسئولیت بین المللی تا حدودی موثر و کارساز است. از جمله این ضمانت اجراها می توان به مورد ذیل به طور فهرست وار اشاره نمود:
-ضمانت اجرای کیفری (از جمله مجازات جنایتکاران جنگی به وسیله مراجع قضایی بین المللی)؛
- ضمانت اجرای مالی و مادی مانند پرداخت غرمت؛
- ضمانت اجرای اخلاقی مثلاً عذرخواهی کشور متخلف در کشور متضرر؛
- ضمانت اجرای اقتصادی از جمله تحریم یا محاصره اقتصادی؛
- ضمانت اجرای دیپلماتیک مانند قطع یا کاهش روابط دیپلماتیک و کنسولی؛
- ضمانت اجرای سیاسی از قبیل انتشار اسناد حاکی از نقص حقوق بین الملل؛
- همچنین ضمانت اجراهای وارده در نظام منشور ملل متحد همانند تدابیر انضباطی (مانند اخراج یا تعلیق عضویت کشور متخلف)، تدابیر توصیه ای (از جمله اکثر مصوبات مجمع عمومی)، تدابیر الزام آور (از جمله قطنامه هایی که شورای امنیت بر اساس فصل هفتم منشور اتخاذ می کند مانند دستور قطع کامل در بخشی از روابط اقتصادی آنچنانکه در مورد عراق پس از جنگ خلیج فارس صورت گرفت).
علیرغم وجود این ضمانت اجراها غالباً عمل به آنها با مشکل مواجه می شود.
مشکل اصلی در ترکیب نظام سیاسی بین المللی است که در آن قدرتی متمرکز فراتر از قدرت اعضای آن وجود ندارد و تشخیص اعمال نادرست بین المللی خصوصاً جنایت و در مرحله بعد توسل به ضمانت اجراهای حقوق بین الملل در همه موارد، بخصوص در مواردی که اتفاق آرا میان قدرتهای بزرگ وجود نداشته باشد، عملی نیست.
در این مورد شاید بهتر باشد کمیسیون حقوق بین الملل با توجه به این مشکل مرجعی را برای اجرای آثار ناشی از مسئولیت مشخص سازد که بر خلاف شورای امنیت (که بر طبق فصل هفتم منشور ملل متحد مامور این امر است) ماهیت سیاسی نداشته باشد و صرفاً رکنی حقوقی محسوب گردد.

با اصلاحات لازم و منشور در اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، این دیوان بنحو شایسته می تواند چنین وظیفه ای را بر عهده گیرد. اتمام دوران جنگ سرد و تحولات جدید در عرصه بین المللی نیز می تواند به تسریع این روند کمک نماید. تا از این پس شاهد تناقض در عملکرد شورای امنیت، به عنوان متولی اصلی برقراری صلح و امنیت بموجب منشور ملل متحد، در برخورد با مسائلی نظیر جنگ عراق علیه ایران از یک طرف و عراق علیه کویت از سوی دیگر نباشیم.
-از دیگر نکات قابل ذکر در مبحث مسئولیت بین المللی نظریه حمایت سیاسی و شرایط ایجاد آن (تابعیت، پاکدستی مدعی Clean hands و عدم تقصیر او طی کلیه مراحل برای احقاق حق در حوزه حقوق داخلی بعبارت دیگر مراجعه قبلی و مقدماتی مدعی به مقامات داخلی –Local Remedies or Local Redres- ) و شرط کالوو Calvo یا انصراف از حمایت سیاسی می باشد که به دلیل گستردگی از حوصله نوشتار حاضر خارج است.
۲-۹- گفتار نهم ـ شرایط رافع مسئولیت بین المللی
بجز مواردی که دولت مجرم بخاطر ارتکاب عمل نادرست بین المللی مسئول شناخته می شود یا دولت ثالثی به لحاظ داشتن رابطه ای ویژه با دولت مجرم در مقابل دولت متضرر مسئولیت پیدا می کند، ممکن است وضعیتهایی پیش آید که دولت متهم به ارتکاب یک تخلف بین المللی به علت وجود شرایطی خاص از مسئولیت مبرا گردد.
این شرایط که اساس مبحث ما را این نوشتار تشکیل می دهند عبارتند از دفاع مشروع یا دفاع از خود «Self-Defence» اقدام متقابل «Counter Measuers» رضایت «Consent» قوه قاهره و حادثه غیر مترقبه «Force Majeure» اضطرار «Distress» و حالت ضرورت «State of Emargency»‌
در این موارد به ظاهر دو شرط لازم برای آنکه بتوان عملی را از نظر بین المللی نادرست دانست، یعنی ارکان فاعلی (انتساب عمل نامشروع به دولت متخلف) و موضوعی (نقض تعهد بین المللی) وجود دارند اما به خاطر ایجاد وضعیتهایی خاص نمی توان برای دولت مرتکب آن عمل مسئولیتی قائل شد. این وضعیتها جنبه حصری ندارند و با توجه به تحولات حقوق بین الملل ممکن است موارد دیگری به آنها افزوده گردد. در نتیجه ممکن است وضعیتی که امروزه نادرستی عمل مغایر با تعهد بین المللی یک دولت را از بین نمی برد، در آینده چنین اثری داشته باشد. به هر حال پیش از بررسی این موارد ورود به محبث اصلی این پایان نامه لازم است ابتدا روشن گردد که به چه علت این شرایط سبب رفع مسئولیت دولت می شود. در مورد نشا شرایطی که سبب رفع مسئولیت می شود عده ای از حقوقدانان بر این اعتقادند که شرایط مانع نادرستی یک عمل همان شرایطی است که مانع مسئولیت می شود. طرفداران این نظر، نادرستی یک عمل بر حسب مسئولیت ناشی از آن، عمل تعیین می کنند. یا بعبارت روشن تر یک عمل را تنها بدین دلیل نادرست می دانند که قانون برای ارتکاب آن مسئولیت قائل شده است. بنابراین اگر برای عملی خاص مسئولیت وجود نداشته باشد منطقاً نمی توان آن را نادرست دانست. از جمله این حقوقدانان هانس کلسن که مفهوم تعهد را مستقل از مفهوم مسئولیت می داند. چنین نظری مبنای تفکیک مسئولیت مبتنی بر خطر و مسئولیت مبتنی بر خطا را از میان می برد. در نتیجه آن دسته از اعمالی که قانوناً منع نشده اند اما می توانند در برخی شرایط موجب مسئولیت شوند در زمره اعمال نادرست قرار می گیرند. عده دیگری از حقوقدانان معتقدند که هرچند مفاهیم نادرستی عمل و مسئولیت با یکدیگر ارتباط دارند اما دو مفهوم جداگانه اند. مفهوم نخست مبین این واقعیت می باشد که برخی اعمال دولت در تعارض با تعهداتی است که قواعد اولیه حقوق بین الملل برای آن دولت ایجاد کرده اند و مفهوم دوم نشان دهنده آثار حقوقی است که قواعد ثانویه حقوق بین الملل برای آن اعمال قائل می شوند.(۶)
از آنجایی که تنها عمل نادرست بین المللی یک دولت متضمن مسئولیت بین المللی آن دولت است، بنابراین اگر در یک مورد وجود شرایط خاصی سبب شود که رفتار یک دولت خصوصیت تخلف بین المللی را پیدا
نکند، همین شرایط خودبخود این نتیجه را به بار می آورد که نتوان هیچ شکلی از مسئولیت ناشی از یک عمل نادرست را برای آن دولت قائل شد. به عبارت دیگر شرایطی که مانع نادرستی یک عمل می شود مانع به وجود آمدن مسئولیت نیز می گردد. مشکل است بتوان قبول کرد که حقوق بین الملل عملی را از تظر بین المللی نادرست بشناسد بدون آنکه برای دولت مرتکب آن عمل آثار نامطلوبی قائل شود. ایجاد تعهدی که نقض آن هیچگونه اثر حقوقی به همراه نداشته باشد در واقع این معنی را دربردارد که اصولاً تعهدی به وجود نیامده است. به علاوه وجود چنین وضعیتی کارایی نظام حقوقی بین المللی را آشکارا خدشه دار می سازد.(۷)
عملکرد دولتها نیز موید این امر است که وجود شرایط خاص مانع از نادرستی عملی می شود که در خارج از آن شرایط، نادرست می باشد.
پاسخ دولتها به نکته یازدهم پرسشنامه کمیته مقدماتی کنفرانس تدوین حقوق بین الملل (لاهه، ۱۹۳۰) راجع به شرایطی که در آن یک دولت مجاز است از خود سلب مسئولیت کند به روشنی نشان می دهد که شرایط مورد بحث مانع نادرستی یک عمل می گردد و تنها از این راه است که مانع به وجود آمدن مسئولیت می شود. برای مثال بریتانیا در پاسخ به این نکته متذکر شد که «دفاع از خود عملی از ناحیه یک دولت را توجیح می کند که درغیراینصورت نادرست می بود». دولت نروژ نیز به نحو روشن تری در مورد دفاع مشروع اظهار داشت که «… تنها عمل انجام شده دذ دفاع از حقوقی که یک دولت طبق حقوق بین الملل دارد باید از مسئولیت مبرا باشد.» بهرحال در چنین حالتی، عمل مزبور عملی مغایر با حقوق بین الملل نیست.(۸)
بنابراین می توان نتیجه گرفت عملکرد دولتها موید این نظر است که شرایط مورد بحث مانع نادرستی عمل دولت می گردد و تنها به طور غیرمستقیم مانع از مسئولیت بین المللی می شود که در شرایط دیگر بر این رفتار مترتب می شد
اعتقاد قضات و داوران بین المللی نیز به روشنی نشان می دهند که آنان به هیچ وجه این شرایط را دارای چنین اثری نمی دانند که مانع از ایجاد مسئولیت برای اعمال فی نفسه نادرست شود.
اکثریت قریب به اتفاق حقوقدانان معتقدند که وجود هر یک از این شرایط مانع نادرستی بین المللی عمل یک دولت می گردد که در شریط دیگر می توانست نقض تعهدی بین المللی به شمار آید.(۹)
و اما این شرایط که ابتدا بدانها اشاره شد می توان به دو دسته تقسیم کرد:
در دسته نخست که شامل دفاع مشروع، اقدام متقابل و رضایت می شود، عملی که علیه یک دولت صورت می گیرد مسبوق به عمل سابق دولت اخیر است و بر اساس این عمل سابق نادرستی عمل از میان می رود ، در دسته دوم که قوه قاهره اضطرار و حالت ضرورت جا می گیرد، عملی که یک دولت انجام می دهد ناشی از بوجود آمدن عوامل خارج از اداره دولت مزبور یا کارگزاران آن است.(۱۰)
به عبارت دیگر شرایط رافع مسئولیت کلاً بر دو قسم اند:
۱-شرایط رافع مسئولیت ناشی از وجود عمل سابق
۲- شریط رافع مسئولیت ناشی از عوامل غیر ارادی
البته ما در فصول بعدی در بیان شرایط رافع مسئولیت بین المللی از ترتیب فوق الذکر تبعیت ننموده بلکه آنها را تا حدودی بر اساس اهمیت (از نظر پیشینه، گستردگی مطالب و غیره) مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم.
مجدداً یادآور می شود این اسباب مدنظر کمیسیون حقوق بین الملل در بخش نخست طرح مواد راجع به مسئولیت قرار گرفته و طی مواد ۲۹ الی ۳۴ طرح مزبور گنجانیده شده اند.
ناگفته نماند کمیسیون حقوق بین الملل به هنگام بررسی مواد مربوط به شرایط رافع مسئولیت دولت به این نتیجه رسید که رفع نادرستی عمل یک دولت به واسطه اوضاع احوال خاص مانع از این امر نمی شود که برای دولت مرتکب عمل مزبور بر پایه ای غیر از مسئولیت بخاطر عمل نادرست تعهدی در زمینه جبران خسارت ناشی از این عمل به وجود آید. کمیسیون با افزودن یک ماه به طرح اولیه این مطلب را وارد بخش نخست طرح مسئولیت دولت ساخت. و طرح مزبور به ۳۵ ماده افزایش یافت.
در پایان این مبحث تذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که علاوه بر اسباب برطرف کننده مسئولیت فوق الذکر، در مواردی نیز مسئولیت بین المللی ایجاد شده به علت عمل نامشروع ، به ترتیب زیر کاهش می یابد:
نخست، در صورت عدم صراحت قواعد حقوق بین الملل ادعای نقص آنها شده است ( بیشتر قواعد عرفی مدنظر است) مثلاً در زمینه رفتار با بیگانگان، هنگامی که ادعا شود نسبت به رعایت مسئله موسوم به «حداقل استاندارد تمدن» تجاوزی صورت گرفته است. یا هنگامی که ادعا شود قاعده موسوم به «وظیفه دولت میزبان در حفاظت از خارجیان» توسط این دولت رعایت نشده است. همچنین در صورت سکوت و خلا حقوق بین الملل در مسائل پیش آمده، دوم، مسئولیت بین المللی می تواند به علت رفتار قربانی (متضرر) یا طرف دیگر کاهش یابد. در قضیه تنگه کورفو دیوان پذیرفت که عمل از بین بردن مینهای دریایی توسط نیروی دریایی انگلستان در آبهای سرزمین آلبانی (عمل دفاع از خود) بی تردید عملی محکوم شدنی است، ولی این عمل به دلیل رفتار
باعث کاهش یافتن مسئولیت می شود در صورتی که علل و اسباب شش گانه ثابت الذکر باعث معافیت از مسئولیت و در واقع از بین برنده مسئولیت می باشند(۱۱)
پی نوشت

 

1. 1. فیوضی.۱۳۵۲

 

۲-ضیایی بیگدلی.۱۳۷۴
۳-میرعباسی.۱۳۷۷-۱۳۷۶
Cn,ga,rep0rt of ils on the work of its sorty session-4
۵-میرعباسی.۱۳۷۷
۶,۷-un.yils.1979.voi..ii.parttow.p,108.
-ibid.pp.107.1089و۸
۱۰-un,yils,1980,v0l,ii,part two ,p34

جدول۴-۹:نتایج آزمون تک نمونه ای جهت بررسی شاخص خلا سواد و ذایقه بصری عمومی ۸۱
جدول ۴-۱۰:نتایج آزمون تک نمونه ای جهت بررسی شاخص حضور کمرنگ ملاحظات بصری در برنامه های توسعه شهری ۸۳
جدول۴-۱۱:نتایج آزمون تک نمونه ای جهت بررسی شاخص ضعف ضوابط و ملاحظات بصری درقوانین معماری و شهر سازی ۸۳
جدول۴-۱۲:بررسی نتایج آزمون تک نمونه ای جهت بررسی ضعف در ملاحظات الزام آور بصری در پذیرش الگوها و نقشه های معماری توسط شهرسازی ۸۴
جدول ۴-۱۳:بررسی نتایج آزمون برای شاخص عدم توجه مدیران ارشد به تحقق کیفیت بصری ۸۶

جدول۴-۱۴: بررسی شاخص ناکارآمدی روابط میان سازمانی برای تحقق کیفیت بصری ۸۶
جدول۴-۱۵:بررسی شاخص عدم مشارکت مردمی و سرمایه گذاری بخش خصوصی ۸۷
جدول ۴-۱۶:بررسی شاخص عدم وجود پشتوانه قانونی برای تحقق کیفیت بصری ۸۷
جدول۴-۱۷:بررسی شاخص ضمانت اجرایی لازم برای تحقق کیفیت بصری ۸۸
جدول ۴-۱۸:بررسی شاخص وجود ملاحظات بصری در برنامه های توسعه شهری ۹۱
جدول۴-۱۹:بررسی شاخص ظرفیت های اقتصاد کلان تهران ۹۲
جدول ۴-۲۰: بررسی شاخص ترجیحات و اهمیت مدیریت بصری در سیاست ها و برنامه های توسعه ۹۲
جدول ۴-۲۱:بررسی شاخص وجود ملاحظات بصری در ضوابط و مقررات شهرسازی ۹۲
جدول ۴-۲۲:بررسی شاخص وجود ملاحظات ادراکی- اجتماعی در ضوابط شهرسازی ۹۳
جدول ۴-۲۳: بررسی شاخص وجود ملاحظات زیست محیطی در ضوابط شهرسازی ۹۴
جدول ۴-۲۴:بررسی شاخص وجود ملاحظات تاریخی در ضوابط شهرسازی ۹۵
جدول۴-۲۵:بررسی شاخص هدفمندی فرایندهای سازمانی برای تحقق کیفیت بصری ۹۵
جدول ۴-۲۶:بررسی شاخص کارآمدی روابط میان سازمانی برای تحقق کیفیت بصری ۹۶
جدول۴-۲۷:بررسی وضعیت شاخص نظام تقسیم کار روشن و سازماندهی معطوف به هدف ۹۷
جدول۴-۲۸:بررسی وضعیت شاخص نهادسازی و اثربخشی تشکیلات مدیریت پیگیری و هماهنگی ۹۸
جدول ۴-۲۹:بررسی وضعیت شاخص کارآمدی مکانیزم های انگیزشی ۹۸
جدول۴-۳۰:بررسی وضعیت شاخص ترجیحات و اهمیت تحقق مدیریت بصری ۹۹
جدول۴-۳۱: بررسی وضعیت شاخص مشارکت مردمی و سرمایه گذاری بخش خصوصی ۱۰۰
جدول۴-۳۲:بررسی وضعیت شاخص کارآمدی و پشتوانه قانونی ۱۰۱
جدول۴-۳۳:بررسی وضعیت شاخص ضمانت اجرایی لازم برای تحقق کیفیت بصری ۱۰۱
جدول۴-۳۴:جهت سنجش اثر سطوح مختلف شغل و رده سازمانی افراد نمونه ۱۰۵
جدول۴-۳۵:جهت مقایسه شاخص عدم مشارکت بر تحقق کیفیت بصری با تاکید بر سطوح مختلف شغل و رده سازمانی ۱۰۶
جدول ۴-۳۶:سنجش ترجیحات و اهمیت تحقق بصری در وظایف شهرداری با تاکید بر شغل و ۱۰۷
جدول۴-۳۷:سنجش اثر سطوح مختلف محل اشتغال به کار بر شاخص های تحقیق ۱۰۸
جدول ۴-۳۸:مقایسه شاخص ذایقه بصری عمومی با تاکید بر سطوح مختلف محل اشتغال به کار ۱۱۰
جدول ۴-۳۹:آزمون تعقیبی lSD مقایسه شاخص وجود ملاحظات بصری در برنامه های توسعه شهری با تاکید بر سطوح محل اشتغال به کار ۱۱۰
جدول ۴-۴۰:آزمون تعقیبی مقایسه شاخص کارآمدی و پشتوانه قانونی با تاکید بر سطوح محل اشتغال به کار ۱۱۱
جدول ۵-۱: یافته های سوال اول تحقیق ۱۱۹
جدول۵-۲:یافته های سوال دوم تحقیق بخش اول ۱۲۱
جدول ۵-۳:یافته های سوال دوم تحقیق بخش دوم ۱۲۱
فهرست نمودارها
نمودار۴-۱: پراکنش پاسخ‌دهندگان به پرسشنامه در نمونه بر اساس جنسیت ۷۲
نمودار۴-۲: پراکنش سنی پاسخ دهندگان به پرسشنامه در نمونه مورد بررسی ۷۳
نمودار۴-۳:پراکنش وضعیت مدرک تحصیلی پاسخ دهندگان در نمونه مورد بررسی ۷۴
نمودار۴-۴:پراکنش وضعیت شغل و رده سازمانی پاسخ دهندگان در نمونه مورد بررسی ۷۵
نمودار۴-۵:پراکنش وضعیت سابقه کار پاسخ دهندگان در نمونه مورد بررسی ۷۶
نمودار۴-۶:پراکنش وضعیت محل اشتغال به کار پاسخ دهندگان در نمونه مورد بررسی ۷۷
فصل اول:
کلیات پژوهش
مقدمه :
توسعه بی رویه شهرها، تغییرات ساختار اقتصادی _ اجتماعی، ترافیک و آلودگی، وجود تشکیلات متعدد و موازی در زمینه مدیریت شهری و مهم‌تر از همه بی‌توجهی مدیریت و برنامه‌ریزی شهری به جنبه های بصری و ادراکی شهر در ذهن شهروندان باعث افت و نزول کیفیت زندگی در شهرها می شود. در ادراک شهر اولین حسی که به ما کمک خواهد کرد حس بینایی است. اما اگر درک ما محدود به درک بصری شود، فقط بر شکل ها تمرکز کرده‌ایم در واقع درک مکانی، زمانی آغاز می‌شود که از ظواهر فراتر برویم.
ارزش‌های بصری ، مهم ترین بخش کیفیات محیطی محسوب می‌گردند که عامل تقویت و یا تضعیف حس مکان و در نهایت حس تعلق خاطر افراد به محیط خود میگردند. این پدیده نقش کلیدی و تاثیر گذار در هویت و مطلوبیت یک مکان و جامعه را دارد که در آخر دارای تبعات سازنده در اقتصاد مکان و جایگاه گردشگری می‌باشد. کیفیت‌های بصری نه تنها منعکس‌کننده ارزش‌های مذکور است بلکه در مواردی سمبل و هویت ملی، منطقه‌ای به شمار می‌آید. (سلیمه خداوردی،۱۱:۱۳۹۳)
سیما و منظر عمومی موجود شهرهای کشور بدون شک، مورد تایید متخصصین در امر شهرسازی و صاحبنظران امور شهری نیست. این شرایط در مورد مردم عادی و غیر متخصص نیز به صورت دیگری صدق میکند. با تاملی در عکس العمل های توام با آرامش مردم به هنگام بازدید از بافت های تاریخی و آثار معماری ایرانی و اسلامی موجود در شهرهای مختلف کشورمان و مقایسه آن با رفتار های پرخاشگرایانه در داخل خیابانها و محلات اغلب شبیه به یکدیگر موجود در شهر های مختلف میتوان به میزان اهمیت و اثرگذاری این مقوله در جسم و روح انسان‌ها پی برد.
اشکال بسیار متفاوت و بی ارتباط نماها ، ارتفاع‌ها و رنگ‌های متفاوت انواع و اقسام مصالح ، فرم های متفاوت، وضعیت بناهای واقع در طرفین کوچه ها و خیابان‌ها ، بالکن‌های عمدتا بی‌منطق که به انباری تبدیل می‌شوند، تابلوهای متفاوت، دود کش‌ها ، آنتن‌ها و خرپشته‌ها و تاسیسات گرمایشی و سرمایشی که در پشت بام‌ها و در نمای ساختمان‌ها خود نمایی می‌کند و بسیار دیگری از جزئیات موجود در شهرها باعث گردیده است تا مجموعه ای ناهماهنگ از سیما و منظر شهری در پیش روی شهروندان قرار گیرد.

دکتر فردین ابدالی محمدی
نگارش
فاطمه احسانی فر
زمستان ۹۲
سپاس‌گزاری:
با سپاس از سه وجود مقدس:
آنان که ناتوان شدند تا ما به توانایی برسیم…
موهایشان سپید شد تا ما روسفید شویم…
و عاشقانه سوختند تا گرمابخش وجود ما و روشنگر راهمان باشند…
* پدرانمان
* مادرانمان
*استادانمان
تقدیم به:
به پاس تعبیر عظیم و انسانی‌شان از کلمه ایثار و از خود گذشتگان.
به پاس عاطفه سرشار و گرمای امیدبخش وجودشان که در این سردترین روزگاران بهترین پشتیبان است.
به پاس قلب‌های بزرگشان که فریاد رس است و سرگردانی و ترس در پناهشان به شجاعت می‌گراید.
و به پاس محبت‌های بی دریغشان که هرگز فروکش نمی‌کند.
این مجموعه را به پدر و مادر عزیزم تقدیم می‌کنم.
فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده……………………………………………………………………………………………………………………………………۱
فصل اول: کلیات پژوهش
۱-۱ مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………..۳
۱-۲ بازیابی اطلاعات……………………………………………………………………………………………………………….۴
۱-۳ انگیزش…………………………………………………………………………………………………………………………..۵
۱-۴ موتور جستجو………………………………………………………………………………………………………………….۹
۱-۵ نمایه‌سازی و پردازش پرس‌و‌جو……………………………………………………………………………………….۱۱
…………………………..۱۳
…………………………….۱۳
۱-۸ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق……………………………………………………………………………………….۱۴
۱-۹ اهداف مشخص تحقیق……………………………………………………………………………………………………۱۶
۱-۱۰ فرضیه ‏های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………۱۶
فصل دوم :مروری بر کارهای انجام شده
۲-۱ مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………۱۸
۲-۲ رتبه‌بندی بر مبنای متن…………………………………………………………………………………………………….۱۹
۲-۲-۱ مدل فضای برداری……………………………………………………………………………………………………..۱۹
۲-۲-۲ مدل احتمالی……………………………………………………………………………………………………………..۲۰
۲-۳ رتبه‌بندی مبتنی بر اتصال…………………………………………………………………………………………………۲۲
۲-۳-۱ رتبه‌بندی مستقل از پرس وجو……………………………………………………………………………………..۲۳
۲-۳-۲ رتبه‌بندی وابسته به پرس وجو……………………………………………………………………………………..۲۷
۲-۳-۳ چالش‌های رتبه‌بندی بر اساس پیوند……………………………………………………………………………..۳۱
۲-۴ رتبه‌بندی ترکیبی…………………………………………………………………………………………………………….۳۴
۲-۵ رتبه‌بندی مبتنی بر یادگیری………………………………………………………………………………………………۳۷
۲-۶ رتبه‌بندی مبتنی بر رفتار کاربر…………………………………………………………………………………………..۳۹
۲-۶-۱ گسترش سند……………………………………………………………………………………………………………..۴۲

 

نام متغیر	ضریب	انحراف معیار	آماره t	Prob
LY	۸۹/۱	۲۵/۰	۵۶/۷	۰۰/۰
LR	۶۵/۰-	۱۷/۰	۷۳/۳-	۰۰/۰
LE	۰۲۳/۰-	۰۵۷/۰	۴/۰-	۶۸۶/۰
C	۸۹/۹-	۹۳/۲	۳۷/۳-	۰۰۲/۰

تفسیر الگوی بلندمدت:
همانگونه که مشاهده گردید، متغیرهای توضیح دهنده دارای علامت مورد انتظار بوده‌اند و اینگونه می‎توان بیان نمود که کشش تقاضای پول نسبت به نرخ سود علی‎الحساب بانکی منفی و کشش درآمدی تقاضای پول مثبت می‎باشد. همچنین نرخ ارز رابطه معکوس با تقاضای پول دارد. علاوه بر آن متغیرهای Ly و Lr در سطح اطمینان ۹۵درصد معنی دار بوده و اما متغیر Le حتی در سطح اطمینان ۹۰ درصد هم معنی‎دار نمی‎باشند. همانطورکه در تفسیر رابطه کوتاه‎مدت قدرت توضیح دهندگی متغیر مقیاس بالاتر بود، در رابطه بلندمدت نیز توضیح دهندگی متغیر لگاریتم تولید ناخالص داخلی بسیار بالا می‎باشد که به عبارتی کشش تقاضای نقدینگی نسبت به تولید ناخالص داخلی بیش از واحد و برابر ۸۹/۱ می‎باشد. همچنین نتایج بیانگر این مسئله هستند که لگاریتم نرخ سود علی‎الحساب سپرده بانکی نیز متغیری با توضیح دهندگی نسبتاً بالا می‎باشد؛ بدین معنا که هر یک درصد تغییر در لگاریتم نرخ سود علی‎الحساب سپرده بانکی، ۶۵ درصد لگاریتم نقدینگی را متأثر می‎سازد و به عبارتی دیگر کشش تقاضای نقدینگی نسبت به نرخ سود علی‎الحساب بانکی برابر ۶۵/۰ می‎باشد.
ج) الگوی پویای کوتاه‎مدت تقاضای نقدینگی بدون احتساب نرخ ارز
با بهره گرفتن از داده‎های سالانه و بر اساس معیار شوارتز- بیزین تنها یک وقفه برای حجم نقدینگی و وقفه صفر برای سایر متغیرهای الگوی تقاضای پول ایران انتخاب شده است. حال باید باتوجه به پویایی‎های کوتاه‎مدت همانطورکه در قبل بیان گردید وجود رابطه بلندمدت مورد آزمون قرار گیرد.

بعد از محاسبه کمیت آماره آزمون و مقایسه آن با مقادیر بحرانی ارائه شده توسط بنرجی، دولادو و مستر نتایج نشان می‎دهد، مقدار آماره به دست آمده بزرگتر از مقدار بحرانی می‎باشد و فرضیه H₀، یعنی عدم وجود همگرایی رد شده و وجود رابطه تعادلی بلندمدت میان متغیرهای الگو تأیید می‏گردد.
جدول ۳-۴- نتایج برآورد الگوی کوتاه مدت ARDL(1,0,0,0) تقاضای نقدینگی بدون نرخ ارز موزون

۳) تلفات اهمی زیاد در ساختار تغذیه آرایه ها
۴) تشعشع به صورت نیم صفحه
۵) داشتن ساختار پیچیده تغذیه برای آرایه ها

۶) داشتن خلوص پلاریزاسیون^[۱] ضعیف
۷) تشعشعات فرعی از تغذیه و نقاط اتصال
۸) تحریک موج­های سطحی
۹) قابلیت ­های مدیریت توان ضعیف
آنتن­های میکرواستریپ پهنای باند باریکی در حد ۱ تا ۵ درصد در حالت عادی دارند که معیار محدود کننده عمده برای کاربردهای این آنتن­ها می­باشد. بیشترین تلاش محققین در این مقوله صرف افزایش پهنای باند این آنتن­ها شده است و پهنای باندهایی تا ۷۰ درصد بدست آمده است [۲] و [۳].
۱-۳ انواع آنتن­های میکرواستریپ
آنتن­های میکرواستریپ نسبت به آنتن­های مرسوم مایکروویوی توسط تعداد زیادی از پارامترهای فیزیکی توصیف می­شوند. این آنتن­ها دارای انواع مختلفی با ویژگی­های مخصوص به خود بوده و برای کاربرد ­های
۲
متنوعی با توجه به مشخصات مورد نظر استفاده می­شوند. تمام آنتن­های میکرواستریپ به چهار دسته اصلی تقسیم بندی می­شوند:

 

1. 1. آنتن­های پچ میکرواستریپ

 

1. 1. آنتن­های دو قطبی میکرواستریپ

 

1. 1. آنتن­های اسلات میکرواستریپ

 

1. 1. آنتن­های میکرواستریپ موج رونده

 

۱-۳-۱ آنتن­های پچ^[۲] میکرواستریپ
این آنتن­ها شامل یک پچ مسطح یا غیرمسطح که در یک طرف دی الکتریک و صفحه زمین در سوی دیگر دی الکتریک می­باشند. ضخانت پچ عموما  در نظر گرفته می­ شود. زیر لایه­ های زیادی وجود دارند که برای طراحی آنتن­های میکرواستریپ استفاده می­شوند و ثابت­های دی الکتریک آن­ها معمولا در رنج بین۲/۲ تا۱۲ می­باشند. ارتفاع زیرلایه در این آنتن­ها  می­با­شد. ثابت­های دی الکتریک کم، دارای بازده بالا و پهنای باند بیشتری هستند که البته با بزرگتر بودن ارتفاع زیر لایه همراه است. زیر لایه­ های نازک با ثابت­های دی الکتریک بیشتر برای مدارات مایکروویو مطلوبند چون آن­ها نیاز به میدان­های محدود دارند تا تشعشعات نامطلوب را مینیمم کنند، لکن دارای پهنای باند و بازده پایین­تری خواهند بود. پچ دارای اشکال مختلف می­باشد. مهمترین آن­ها که کاربرد عملی دارند و بیشتر در طراحی آنتن­ها مورد استفاده قرار می­گیرند، در شکل۱-۲ نشان داده شده است [۱].
شکل ۱-۲: اشکال مختلف برای پچ میکرواستریپ[۱].
۳
عموما پچ های مستطیلی و دایروی مورد استفاده قرار می گیرند، چون تحلیل و ساخت آن­ها ساده تر است و خواص تابشی خوبی دارند، به ویژه اینکه تابش پلاریزاسیون متقابل پایینی دارند، و نوعاً آنتن­های پچ دارای بهره ی ۵ الی ۶ دسی بل و محدوده پهنای بیم dB3 آن از ۷۰ تا ۹۰ درجه می­باشد[۱].
۱-۳-۲ آنتن­های دو قطبی^[۳] میکرواستریپ
این نوع آنتن­ها نسبت به پچ از نظر شکل، دارای نسبت طول به پهنای متفاوتی هستند. پهنای آنتن­های دوقطبی معمولا کوچکتر از  ۰۵/۰است. پترن­های تشعشعی آنتن­های پچ و دوقطبی بخاطر توزیع جریان طولی مشابه روی آنها یکسان است، ولی مقاومت تشعشعی، پهنای باند و پلاریزاسیون تقاطعی آن­ها بسیار متفاوت می­باشد[۴]و[۵]. آنتن­های دوقطبی میکرواستریپ از این جهت مورد توجه قرار می­گیرند که پلاریزاسون خطی ایجاد کرده و فضای کمی را اشغال می­ کنند لذا برای آرایه­ها مناسب می­باشند. این آنتن­­ها دارای کاربرد فراوان درفرکانس­های خیلی بالا هستند و بدین منظور زیر لایه­ی آن­ها ضخیم (بیانگر خازن با صفحات دور از هم، کاهش انرژی ذخیره شده و کاهش ضریب کیفیت) انتخاب می­گردد تا پهنای باند مناسب حاصل شود. شبکه تغذیه برای این آنتن­ها بسیار مهم بوده و در مرحله آنالیز باید در نظر گرفته شود. درشکل ۱-۳ یک نمونه از آنتن­های دوقطبی میکرواستریپی که به روش مجاورتی تغذیه شده است را مشاهده می­کنید [۱].
شکل ۱-۳: آنتن دوقطبی با تغذیه مجاورتی[۱].
۱-۳-۳ آنتن­های اسلات میکرواستریپ^[۴]
در این نوع آنتن، یک اسلات درصفحه زمین یک زیرلایه زمین شده قرار گرفته است. در شکل۱-۴ بعضی از اشکال این نوع آنتن­ها نشان داده شده است. تغذیه این نوع آنتن­ها با بهره گرفتن از خطوط میکرواستریپ ویا موجبر کوپلانار^[۵] می­باشد. این آنتن­ها معمولا تشعشع کننده های دوسویه هستند چون در هر دو سوی اسلات تشعشع می­ کنند. تشعشع یک جهته زمانی بدست می ­آید که یک صفحه منعکس کننده در یک درطرف اسلات قرار داده شود[۱]. آنتن­های اسلات نسبت به آنتن­های پچ مزایایی دارند. به عنوان مثال پهنای باند بیشتری ایجاد می­ کنند و اصولا با آنتن­های اسلات می­توان تا حد امکان آنتن را فشرده ساخت. این آنتن ها در فصل سوم به تفصیل نوضیح داده شده­­اند.
۴
شکل ۱-۴: چند نمونه از ساختارهای آنتن اسلات (شکاف دار) میکرواستریپی[۱].
۱-۳-۴ آنتن­های میکرواستریپ موج رونده^[۶]
این نوع از آنتن­ها دارای یک دسته هادی زنجیره­ای متناوب می­باشند و یا اینکه متشکل از خط میکرواستریپ دراز با پهنای کافی برای برقراری یک موج TE هستند. این آنتن­ها توسط یک بار مقاومتی برای جلوگیری از تولید امواج ایستاده تطبیق می­گردند. اگر سیستم آنتن به نوعی طراحی شود که بار متصل به انتهای آنتن با کل سیستم قبل خود دارای یک نوع تطبیق امپدانسی بالایی باشد، آنگاه موج ایجادی توسط منبع در انتهای آنتن برگشت داده نمی­ شود که این نوع خاص آنتن­ها با عنوان آنتن­های موج رونده شناخته می­شوند. در واقع این نوع آنتن­ها به عنوان یک هدایت­گر امواج رونده به حساب می­آیند. اگر ابعاد آنتن خیلی بزرگ باشد آنگاه توان امواج تولیدی منبع را در این مسافت طولانی متفرق ساخته و هدر می­دهد که در نتیجه باعث می­ شود هیچ برگشت توانی نداشته باشیم .به این علت که این آنتن­ها تنها امواج خالص را (بدون ترکیب سیگنال­های رفت و برگشت) انتقال می­ دهند آنگاه جریان و ولتاژ در کل سیستم دارای اشکالی مشابه خواهد بود. بنابراین امپدانس ورودی این آنتن­ها خالص و حقیقی بوده و در کل، پهنای باند بالا را تولید می­ کنند [۶] و [۷]. این آنتن­ها طوری طراحی می­شوند که پترن تشعشی آن­ها در فاصله بین تشعشع از پهلو و تشعشع از انتها قرار گیرد. اشکال مختلف این آنتن­ها در شکل ۱-۵ نشان داده شده است[۱].
۵
شکل ۱-۵ : انواع آنتن های میکرواستریپی موج رونده [۱].
انتخاب نوع آنتن میکرواستریپ به عوامل متعددی بستگی دارد. با توجه به اینکه هر کدام از انواع یاد شده دارای مشخصات تشعشی خاصی هستند، بسته به نوع کاربرد آنتن مورد نظر انتخاب می­ شود. بعنوان مثال ساخت و طراحی آنتن­های نوع اول ساده تر بوده و بیشتر مورداستفاده قرار می­گیرد. آنتن­های اسلات میکرواستریپ و آنتن­های پچ قابلیت تولید میدان­های با پلاریزاسیون خطی ودایره ای را دارند ولی آنتن­های دوقطبی تنها می توانند پلاریزاسیون خطی تولید کنند. از نظر شکل آنتن نیز هر کدام دارای اشکال متنوعی هستند که فرایند طراحی و مشخصات تشعشی متفاوتی خواهند داشت. موارد یاد شده بطور خلاصه در جدول ۱-۱ آمده است[۱].
۶
جدول ۱-۱ : مقایسه ی مشخصات سه نمونه از آنتن­های مایکرواستریپ[۱].

 

مشخصات آنتن	آنتن پچ میکرواستریپ	آنتن اسلات میکرواستریپ	آنتن دایپل میکرواستریپ
ساختار	نازک	نازک	نازک

• شهیدثانی (۹۶۶-۹۱۱ ه. ق) در «شرح لمعه دمشق » ^[۹۲]کتاب دین، پس از نقل کلام شهید اول مبنی بر عدم جواز فروش دین به دین مؤجل به توجیه آن پرداخته و می گوید علت ممنوعیت این نوع بیع به واسطه صدق بیع دین به دین است. آنگاه در مقام نقد این سخن می گوید:

 

«دینی که فروش آن ممنوع است عبارت از دینی است که قبل از عقد بیع به عهده طرفین بصورت دین بوده و پس از آن با بیع مورد مبادله واقع شده است. ولی اگر قبل از عقد دینی بلکه بموجب عقد بیع برای طرفین دین و تعهد ایجاد شود، صدق دین به دین ممنوعه بر آن معلوم نیست; زیرا در حدیث مشهور لایباع الدین بالدین صرف باء به معنای مقابله و عوض است; یعنی دین در برابر دین دیگری بواسطه عقد بیع مبادله نمی شود، در حالی که در محل بحث ما قبل از عقد دینی وجود ندارد بلکه عقد بیع موجب حدوث دین برای طرفین می گردد. مضافا اینکه اگر دین بعد از عقد را مشمول نهی از بیع دین به دین بدانیم سایر فروضی را که دین به آن اطلاق می شود مانند دین حال باید فروش آن ممنوع باشد; در حالی که بسیاری از فقیهان در جواز فروش آن تردیدی ندارند.»

وی درکتاب «مسالک الافهام » ^[۹۳] نیز در توضیح سخن محقق حلی در خصوص فروش دین به دین بحثی نظیر آنچه ذکر شد آورده است که از ذکرآن به دلیل مشابهت خودداری نموده و تنها به ذکر مثالی که آورده است اکتفاء می کنیم. وی می گوید:
بیع دین به دین که مورد نهی واقع شده مانند آن است که «شخصی دینی را که برعهده دیگری دارد در مقابل دین مؤجل دیگری بر عهده همان شخص یا ثالثی بفروشد یا دینی را که برعهده بدهکار یکی از طرفین است درمقابل دینی که به عهده بدهکار طرف دیگر است بفروشد.»
بنابراین ایشان نیز همانند غالب فقها موردی را مصداق بیع دین به دین ممنوعه می داند که قبل از عقد بیع بصورت دین به عهده طرفین یا ثالثی وجود داشته باشد ولی آنچه را که در اثر عقد بیع دین می گردد ممنوع نمی داند;

 

• شیخ یوسف بحرانی (متوفی ۱۱۸۶ ه. ق) در حدائق الناضره، ^[۹۴]در چند موضع به مناسبت احکام سلف و بیع دین به این مساله پرداخته است. در احکام بیع سلف می گوید ^[۹۵]بر لزوم قبض ثمن در بیع سلف ادعای اجماع شده است ولی دلیل و نص خاصی بر مساله وجود ندارد و شاید به همین دلیل ابن طاووس توقف نموده و اقدام درستی نیز هست. آنگاه سه روایت را نقل و به نقد آنها می پردازد ودر پایان می گوید: هیچکدام دلیل بر لزوم قبض ثمن نیست; پس نمی تواند مستند منع بیع نسیه به نیسه باشد. و در کتاب دین می گوید:^[۹۶]

 

«بیع دین به دین ممنوع و حرام است و روایت طلحه بن زید و روایتی که به همین مضمون از عامه نقل شده دال بر بطلان و ممنوعیت آن است و لیکن در موردی است که قبل از عقد بیع ثمن و مثمن بصورت دین باشند ولی اگر بواسطه عقد بیع دین شوند، مشمول این ممنوعیت نمی باشند; همانگونه که برخی چون شهید ثانی نیز گفته اند.»
بنابراین تاکنون فقیهان منع دین به دین را مختص صورتی می دانند که قبل از عقد دین باشد و تنها ابن ادریس و شهید اول دین بعد از عقد را نیز مشمول این ممنوعیت می دانند;
۹. صاحب جواهرالکلام^[۹۷] در چند جا از کتاب خود در این باره به قضاوت نشسته و در نهایت می گوید:
«بیع دین به دین ممنوع است و یکی از مصادیق آن جایی است که بواسطه عقد بیع دین به وجود آمده باشد; زیرا از مصادیق بیع کالی به کالی است;»

 

• میرزای قمی در چند مساله از «جامع الشتات » ^[۹۸]به مناسبت سؤالهایی که از ایشان شده است، در این خصوص ابراز نظر کرده اند، آنچه در همه آنها مشترک است، منع بیع دین به دین است; لکن در صورتی که قبل از عقد بیع بصورت دین وجود داشته باشند و نه به طور کلی که شامل موردی هم که بواسطه بیع، دین می شود بگردد; و ما تنها به ذکر یک نمونه از پاسخهای ایشان اکتفا می کنیم:
  «قسم دوم (از اقسام چهارگانه بیع به لحاظ مؤجل بودن یا نبودن دو عوض)، بیع کالی به کالی است. پس آن باطل است بلاخلاف; لکن اشکال در معنای آن است و آنچه از لفظ حدیث لا یباع الدین بالدین به ذهن متبادر می شود، این است که ثمن و مثمن هردو در حال بیع، دین باشند نه اینکه به سبب بیع دین شوند; پس هرگاه زید پنج تومان طلبی را که از عمرو دارد به عمرو بفروشد در عوض پنج تومان طلبی که عمرو از بکر دارد، این جزما بیع دین به دین و کالی به کالی است. و اما هرگاه پنج تومان طلب خود را از عمرو به پانصد من گندم به او بفروشد که شش ماه دیگر بگیرد، این معلوم نیست که داخل بیع دین به دین باشد. چون در حال بیع آن گندم دین نبوده بلکه به سبب بیع، دین می شود و حرمت آن معلوم نیست.» ^[۹۹]

 

• سید محمد کاظم طباطبائی یزدی در چند جا از کتاب «سؤال و جواب » ^[۱۰۰]و «حاشیه بر مکاسب

 

» ^[۱۰۱] متعرض این مساله شده و با استناد به روایت مزبور، فروش دین را به طور کلی حتی در صورت حال بودن آن ممنوع و باطل دانسته است. گفتار سوم - ادله مورد استناد و نقد و بررسی آن از مطالعه در آرای فقیهان، که مهمترین آنها بر اساس ادوار فقهی نقل گردید، دو نکته قابل استنباط است:
الف) تقریبا اکثر فقها بر این مطلب اتفاق نظر دارند که فروش دو دینی که قبل از عقد بیع به صورت دین به عهده طرفین عقد یا ثالث قرار دارد ممنوع و باطل است ولی پاره ای از ایشان این امر را به دین حاصل از عقد نیز تسری داده اند که در میان متقدمان ابن ادریس و شهید اول و در بین متاخران صاحب جواهرالکلام و سید کاظم طباطبایی را می توان نام برد;
ب) هردو گروه بر ادعای خود به اجماع یا روایت و یا به هر دو استناد نموده اند.
در این گفتار ما به ارزیابی این دو دلیل (اجماع و روایت) می پردازیم: ۱ - اجماع
برخی از فقیهان مانند شهید اول به تبع ابن ادریس بر منع بیع دین به دین ادعای اجماع نموده اند ولی با مراجعه به آرای فقها معلوم می شود که:
اولا، اولین کسی که در مساله ادعای اجماع نمود ابن ادریس است در حالی که قبل از او شیخ طوسی فروش دین به دین را به طور کلی ممنوع نمی دانست بلکه فقط درصورت وجود دین قبلی باطل می دانست و علاوه بر این از سیاق عبارت او برمی آید که مستند او روایت لایباع الدین بالدین باشد نه اجماع; حتی در کتاب الخلاف که مسایل را بیشتر با اجماع حل و فصل می کند.
ثانیا، اعتبار و ارزش اجماع به کاشفیت از رای معصوم است و آن زمانی ملاک قرارمی گیرد که دلیل دیگری در میان نباشد در حالی که درخصوص مورد بحث اکثر فقها به روایت استناد نموده اند و یا از باب مقایسه به لزوم قبض ثمن در بیع سلف وارد شده اند; بنابراین اجماع نمی تواند بعنوان دلیلی مستقل دارای اعتبار باشد.
ثالثا، اگر از آرای فقها نوعی اتفاق نظر هم کشف کنیم بر بخشی از این ادعا اتفاق نظر وجود دارد و آن ممنوعیت بیع دین به دینی است که قبل از عقد وجود داشته و نه دین پس از عقد; پس به طور مطلق چنین اجماعی وجود ندارد و نمی تواند مستند این ادعا قرار گیرد که بیع کالی به کالی از نوع بیع دین به دین ممنوعه است. ۲ - روایت پیرامون موضوع بحث دو روایت مورد استناد واقع شده که مضمون آنها یکسان است لکن یکی از منابع روائی عامه و دیگری در کتب روائی خاصه موجود است.
الف) اولین روایتی که مورد استناد واقع شده خبری است که در کتب عامه ^[۱۰۲] از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نقل شده و بعدا در مستدرک الوسایل ^[۱۰۳] از کتب روائی خاصه نیز به نقل از کتاب دعائم الاسلام آمده است. متن خبر طبق نقل چنین است. «نهی النبی(ص) عن بیع الکالی بالکالی » و در معنای آن گفته اند که عبارت است از: بیع دین به دین یا نسیه به نسیه. و برای آن مثالی آورده اند که درخور توجه است:
«شخصی مواد خوراکی را برای مدت معینی بعنوان سلف می خرد ولی در زمان موعود فروشنده طعام مورد تعهد را جهت تحویل دادن به مشتری ندارد و درنتیجه خریدار مجددا همان دین را به دین دیگری برعهده فروشنده برای مدت معین دیگری خریداری می کند.»
در مورد این روایت باید گفت که اولا، در صدور این سخن از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم تردید وجود دارد، زیرا سند آن قابل اعتماد نیست، یعنی نه کتاب دعائم الاسلام می تواند مورد وثوق کامل باشد^[۱۰۴] و نه سنن بیهقی بلکه صرفا می توانند مؤید بر یک مضمون کلی باشند. ثانیا، به فرض قبول سند این روایت در مفاد آن اختلاف نظر است و حداکثر چیزی که از آن می توان استفاده کرد، همان پیام کلی است که به طور اجمال بیع دین به دین مطلوب شرع نیست.
ب) دومین روایتی که مورد استناد واقع شده است و مفاد روایت سابق را دارد این است که; طلحه بن زید^[۱۰۵] از امام صادق علیه السلام نقل می کند که ایشان از قول پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: «لایباع الدین بالدین » یعنی دین در مقابل دین فروخته نمی شود. لیکن در این خصوص چند نکته قابل طرح است.
اولا) این روایت به لحاظ سند مورد اطمینان قطعی نیست; زیرا راوی آن طلحه بن زید است که در مورد شخصیت وی در کتب رجالی وحدت نظر وجود ندارد و توثیق نشده است ^[۱۰۶] و به این جهت هر چند این روایت مورد تمسک قرار گرفته ولی از اطمینان کافی برخوردار نیست.
ثانیا) از حاظ دلالت و مضمون نیز محل اختلاف است; برخی به استناد آن فروش هر نوع دینی را اعم از حال و مؤجل خواه مربوط به قبل از عقد و یا بعد از عقد باشد، باطل دانسته اند; ولی اکثر فقیهان ممنوعیت فروش دین را ناظر به موردی دانسته اند که قبل از عقد بیع ثمن و مثمن بصورت دین باشند و لذا آنچه به سبب عقد دین می شود جایز است و از طرفی بیع دین قبل از عقد که موعد آن رسیده و حال شده را نیز معتبر دانسته اند. و حتی شیخ طوسی در موردی مبادله بین دو دین مؤجل قبل از عقد را نیز جایز می داند. بنابراین هر چند عمل به این روایت با توجه به ضعف سند مشکل به نظر می رسد اما همگان در یک محتوای کلی وحدت نظر دارند و آن منع بیع دینی است که قبل از عقد به عهده طرفین باشد و بیش از این دلالتی ندارد و سیاق روایات در بیع سلف و دین و مثالهایی را که اهل لغت و فقها آورده اند همین مطلب را تایید می کند.
ثالثا) در این روایت احتمالهای دیگری داده شده است ^[۱۰۷] از آن جمله که این روایت نسخ شده باشد، و یا حمل بر کراهت بیع دین به دین شده; همانطور که شیخ طوسی و برخی دیگر چنین توجیه کردند، یا اینکه روایت موردی را در برمی گیرد که دو دین از یک جنس باشند، یا ناظر بر فروش دو دینی است که بر عهده اشخاص متفاوتی است; مانند بیع دینی که برعهده زید است در مقابل دینی که برعهده عمرو است.
رابعا) روایات دیگری در این باب وجود دارد که مشعر به صحت دین به دین است از آن جمله خبر اسماعیل بن عمر در روایت علی ابن جعفر ^[۱۰۸] از برادرش امام کاظم علیه السلام که در روایت اخیر به صحت بیع سلم در مقابل دین تصریح شده است. پس می توان گفت این روایت نمی تواند مستند قابل اطمینانی بر بطلان بیع دین به دین باشد و درنتیجه اصل صحت و آزادی اراده و ادله عمومی دیگر بر این نوع معامله حاکم و صحت آن را تایید می کند و برفرض که از اشکالهای وارده صرف نظر کنیم و مضمون این روایت را مبنی بر بطلان بیع دین به دین بپذیریم، باز قلمرو آن خیلی محدود و منحصر به همان موردی است که غالب فقها بر آن اتفاق نظر داشته و ناظر به بیع دو دین قبل از عقد می دانند.
بیع کالی به کالی در زندگی اجتماعی و اقتصادی امروز و بویژه در تجارت بین المللی دارای اهمیت زیادی است و کمتر قراردادی را می توان یافت که ردپای آن یافت نشود. ولی با وجود این قانون مدنی ایران بر صحت یا بطلان آن تصریحی ندارد و همین امر موجب شده است که پاره ای از نویسندگان با استنباط از ماده ۳۶۴ ق.م و به استناد اصولی از قانون اساسی جمهوری اسلامی، که ضرورت هماهنگی قوانین و مقررات را با موازین شرعی لازم شمرده و در مقام سکوت یا ابهام قانون منابع معتبر فقهی را لازم الاتباع دانسته است، این نوع بیع را باطل و نامشروع بدانند; زیرا قانون آن را به رس
میت نشناخته است; ولی در مقابل برخی از اساتید بر این باورند که در قانون مدنی دلیلی بر بطلان آن وجود ندارد و به علاوه با تکیه بر استدلالهایی آن را نه تنها در قانون مدنی جایز دانسته اند بلکه از منابع فقهی و روایی نیز منع آن را یک حکم مسلم و غیر قابل خدشه ندانسته اند.
ماهیت قرارداد پیش فروش ساختمان در حقوق ایران و فقه امامیه
تحلیل ماهیت قرارداد پیش‌فروش ساختمان بر اساس ماده ۱۰ ق.م و تحت عنوان «قراردادهای خصوصی» مطرح می‌گردد و از لحاظ شرایط و آثار واجد شرایط و آثار قراردادهای خصوصی است. از این حیث مقررات مربوط به شرایط اساسی صحت معاملات مذکور در ماده ۱۹۰ ق.م و قواعد عمومی معاملات برآن حاکم است و از آن‌جا که به موجب ماده ۱۰ ق.م قراردادی الزام‌آور شناخته می‌شود، طرفین نسبت به تعهدات قراردادی خویش ملتزم و مسئول هستند و در صورت عدم انجام تعهد از سوی یک طرف، طرف دیگر، می‌تواند او را به انجام آن الزام کند، یا قرارداد را فسخ نموده وخسارت دریافت دارد.^[۱۰۹]
قرارداد پیش‌فروش ساختمان بر مبنای الزام‌آور بودن این قراردادها وتعهد فروشنده مبنی بر سلب اختیار فروش به دیگری از خود، نوعی حق برای خریدار بوجود می‌آورد که طبق آن می‌تواند در صورت فروش ساختمان توسط متعهد به دیگری، قرارداد با شخص ثالث را ابطال و متعهد را ملزم به فروش مال به خود کند. با تحلیل ماهیت قرارداد پیش‌فروش ساختمان تحت عنوان «قرارداد خصوصی» می‌توان آن را در قالب قراردادهای مبتنی بر ماده ۱۰ ق.م همچون قرارداد «تعهد به بیع» یا «قرارداد تشکیل بیع» یا «وعده بیع» آورد که در مفهوم اصطلاحی و عرفی عمدتاً «قول‌نامه» نامیده می‌شود. هم‌چنین به خاطر گستردگی حوزه عقد صلح و در حقیقت برابری کردن آن با ماده ۱۰ ق.م، می‌توان قرارداد پیش‌فروش ساختمان را در قالب «عقد صلح» نیز آورده و تنها نیاز خواهد بود، عنوان «صلح» به طور صریح یا ضمنی بر آن قرار گیرد. علت این امر که قرارداد پیش‌فروش ساختمان در قالب ماده ۱۰ ق.م گنجانیده شد، منطبق نبودن آن با هیچ‌یک از عقود معینِ مشابهِ این قرارداد بود. البته در پاره‌ای موارد امکان فروش واحدهای آپارتمانی کاملاً مشابه به طریق بیع کلی فراهم بود اما در اکثر موارد عدم تطابق با هیچ‌یک از عقود معین به همراه مخالف قانون نبودن این قرارداد و دارا بودن شرایط اساسی صحت معامله، کافی است تا بتوان این قرارداد را در قالب ماده ۱۰ ق.م جای داد. ^[۱۱۰]
مورد معامله در قرارداد پیش‌فروش ساختمان از نوع اموال قیمی است چرا که املاک به خاطر تفاوت موقعیت هرچند هم از لحاظ مساحت یک اندازه باشند، قیمت‌های متفاوت دارند. اموال قیمی نیز تنها به صورت عین معین قابل خرید و فروش است و در غیر این صورت یعنی فروش آن‌ ها به صورت کلی‌فی‌الذمه یا کلی در معین مورد معامله مجهول و موجب بطلان قرارداد می‌شود. همین ملاک این قراداد را از ذیل عقودی چون بیع کلی‌فی‌الذمه و کلی در معین، بیع سلف و عقد استصناع خارج می‌کند. در مواردی خاص که مورد پیش‌فروش شده واحدهای آپارتمانی باشد که از هر حیث مشابه است امکان فروش آن‌ ها با بیع کلی فراهم خواهد بود چرا که به نوعی مال مثلی به حساب می‌آید. در بیع عین معین نیز طبق ماده۳۶۱ ق.م باید مورد معامله هنگام عقد وجود داشته باشد وگرنه بیع باطل است. لذا نمی‌توان ساختمانی که هنوز ساخته نشده و وجود ندارد را به طریق بیع عین معین فروخت. مگر این‌که معتقد به نظریه غیر جزمی مفهوم وجود باشیم که صرف نقشه و ماکت و تعیین محل احداث را دلیلی بر وجود بدانیم که در این صورت امکان فروش به صورت عین معین فراهم خواهد شد اما قبول این نظر پیرامون قرارداد پیش‌فروش که موضوع آن از اعیان است با سختی مواجه می‌باشد.
قرارداد پیش‌فروش ساختمان یک عقد لازم است و لزوم خود را از ماده ۱۰ ق.م گرفته است. لذا از زمره عقودی چون شرکت و استصناع خارج می‌گردد. به علاوه تعیین مدت در این قرارداد برای ساختن بنای مورد نظر، از جهت دیگر استصناع بودن این عقد را منتفی می‌سازد و از جهت این‌که مال مشاعی با آورده طرفین ایجاد نمی‌شود و طرفین قصد همکاری و تعاون به منظور کسب سود و زیان ندارند، قالب عقد شرکت برای این قرارداد مناسب نخواهد بود. از جهت دیگر قبض ثمن به صورت اقساط در قرارداد پیش‌فروش ساختمان، بیع سلف را از گردونه خارج می‌کند.^[۱۱۱]
با این حساب تنها نوع قراردادی که می‌تواند قالب مناسبی برای قرارداد پیش‌فروش ساختمان باشد «قراردادهای خصوصی» موضوع ماده ۱۰ ق.م است.
علاوه بر روش فوق یعنی تحلیل قرارداد پیش‌فروش ساختمان بر مبنای ماده ۱۰ قانون مدنی و در قالب «تعهد به فروش» روش و راه‌کار دیگری که می‌توان ارائه نمود این است که «عقد بیع معلق بر وجود مبیع» منعقد گردد. روش کار به این صورت است که عقد بیع در مرحله‌ای که هنوز ساختمان ساخته نشده منعقد گردد و اثر آن یعنی تملیک ساختمان به وجود مبیع یعنی ساختمان معلق و موکول شود. این روش مطابق قانون مدنی بلااشکال بوده و مبنای ماده ۳۶۱ قانون مدنی که وجود مبیع عین معین به منظور تملیک در هنگام انعقاد عقد است را مورد خدشه قرار نمی‌دهد.
بیع مال آینده
موضوع بیع مال آینده، مبیعی است که در زمان عقد موجود نیست، ولی ممکن‌الوجود است، یعنی امکان وجود آن در آینده وجود دارد. امکان وجود مبیع با لحاظ طبیعت مبیع ممکن است از اموالی باشد که در آینده رشد و نمو می‌کنند؛ مثل محصولات کشاورزی یا اموالی که در آینده ایجاد می‌شوند مثل پشم گوسفند، شیر حیوانات. این نمونه‌ها از اقسام مال آینده هستند.
از مصادیق دیگر می‌توان به مواردی اشاره کرد که در آینده به دست بشر ساخته می‌شود، مثل آپارتمان‌هایی که پیش‌فروش می‌شوند. همچنین بیع مال آینده یکی از شقوق مبیعی است که به صورت مال کلی‌فی‌الذمه (مالی که صادق بر افراد عدیده باشد، مثلا سه دستگاه آپارتمان ۱۰۰ متری ) معامله می‌شود. مثلا مالی که فعلا موجود نیست، به صورت کلی‌فی‌الذمه فروخته شود؛ به صورتی که در آینده ایجاد و معین ‌شود. مصادیق زیادی می‌توان برای آن بیان کرد. مثلا پرتقال با ویژگی‌های معین را فروخته و زمان تحویل آن دو یا سه سال بعد قرار داده شود. مسلم است که آن پرتقال وجود ندارد، اگرچه به صورت کلی‌ است، اما در آینده ایجاد خواهد شد، پس به این اعتبار هم می‌تواند بیع مال آینده باشد.^[۱۱۲]

تنوع در سرعت، موقعیت، چرخش قلب و اختلاف در تباین^[۲] و وضوح تصاویر می­باشد، که برای هر کدام از روش­های بخش­بندی می ­تواند مشکل­ساز باشد.

تصاویر بازسازی شده ممکن است شامل نویز و دیگر آرتیفکت­هایی باشند که بیشتر به دلایل زیر ایجاد می­شوند:
نویز حرارتی
حرکت قلب و تنفس
خطای کمی، که به علت تخمین زدن مرزهای پیوسته قلب به وسیله یک منحنی دیجیتال اتفاق می افتد.
ممکن است بافت­هایی که در قلب و مجاورت قلب وجود دارند شدت روشنایی سطح خاکستری مشابه داشته باشند.
بطن راست بر خلاف بطن چپ که شکل منظم و بیضوی دارد، شکل نامنظم هلالی شکلی را داراست که ضخامت دیواره آن ۳ تا ۶ برابر نازکتر از حفره بطن چپ می­باشد (شکل۱-۲) که این موضوع منجر به محدودیت دقت در تفکیک فضایی تصاویر MRI می­ شود.
شکل۱-۲. شکل هندسی بطن چپ و راست
به علت دلایل ذکر شده مسئله بخش­بندی بطن­ها به خصوص برای بطن راست هنوز باقیست. به علت منظم بودن شکل بطن چپ و به این علت که عملکرد بطن چپ حیاتی­تر از بطن راست است اکثر مطالعات روی بطن چپ متمرکز بوده است اما در سال­های اخیر روش­هایی هم برای بخش­بندی بطن راست ارائه شده است [۳]. در شکل ۱-۳ تصویر MRI و حفره­ها و بطن­ها مشخص شده ­اند.
شکل۱-۳. تصویر کامل MRI قلب
۱-۲- قلب انسان
۱-۲-۱- ساختار قلب و عملکرد قلب
قلب انسان متشکل از چهار حفره: دهلیز راست، بطن راست، دهلیز چپ و بطن چپ می باشد که در شکل ۱-۴ نشان داده شده است.
شکل۱-۴. تصویر ساختار قلب
بطن چپ: بطن چپ شکل خاص بیضوی دارد و توسط میوکاردیوم احاطه شده است که ابعاد ضخامت آن از ۶ تا ۱۶ میلی­متر متفاوت است. بطن چپ خون اکسیژنه را از طریق دریچه دولختی (میترال) از دهلیز چپ دریافت کرده و آن را از طریق دریچه آئورتی به آئورت و به این ترتیب به سراسر بافت‌های بدن می‌فرستد.
بطن راست: بطن راست شکل پیچیده هلالی شکلی دارد و ۳ تا ۶ برابر در ضخامت نازکتر از حفره بطن چپ می­باشد. بطن راست خون را از طریق دریچه سه‌لختی از دهلیز راست دریافت می‌کند؛ و سپس آن را از طریق دریچه ششی به سرخرگ ششی و به سوی شش­ها می‌فرستد.
اپی­کاردیوم^[۳]: دیواره خارجی قلبی در بین میوکارد و بافت­های اطراف (چربی و ریه) قرار دارد و حاوی پروفایل تراکمی متفاوت بوده و تباین کمی با میوکاردیوم نشان می­دهد. از این رو بخش­بندی دیواره اپی­کاردیال مشکل بوده به ویژه در بطن راست به دلیل کاهش ضخامت آن این مشکل مشهود است.
اندو­کاردیوم^[۴]: اندوکاردیوم حفره بطن چپ را احاطه می­ کند .MRI تباین خوبی بین میوکاردیوم و جریان خون بدون نیاز به اصلاح تباین بدست می­دهد. با این حال هنوز مشکلاتی وجود دارد که عمدتا به دلیل سطح خاکستری در جریان خون و بویژه بدلیل حضور برآمدگی­ها و نا­منظمی­های عضلات دیواره می­باشد. این می ­تواند باعث جلوگیری از ترسیم دقیق دیواره شود. بر طبق استانداردهای کلینیکی این نا­منظمی­ها نبایستی در بخش­بندی دیواره اندوکاردیال در نظر گرفته شوند. بعلت آسان­تر بودن بخش­بندی دیواره اندوکاردیال در قیاس با دیواره اپی­کاردیال و از آنجایی که تنها سطح محیط مورد نیازجهت محاسبه حجم حفره می­باشد برخی مطالعات روی بخش­بندی اندوکاردیوم متمرکز شده است.
چرخه قلبی: به مدت زمان بین شروع یک ضربان تا شروع ضربان بعدی، یا به عبارت دیگر ابتدای سیستول^[۵] (انقباض قلبی) تا ابتدای سیستول بعدی را چرخه قلبی می­گویند. جریان خون توسط چرخه­های مختلف قلب تنظیم می­ شود. هنگامی که عضله قلبی بطن چپ منقبض می­ شود خون از بطن چپ به درون آئورت پمپ می­ شود این فاز انقباض قلبی یا سیستول نام دارد. دیاستول^[۶] زمان استراحت دوره قلبی است که در خلال آن قلب از خون پر می­ شود. زمان سیستول، خون از قلب خارج می شود.
انقباض عضله قلب چند میلی ثانیه پس از شروع پتانسیل عمل آغاز می­ شود و تا چند میلی ثانیه پس از خاتمه آن ادامه می­یابد. مدت انقباض عضله قلب تابع مدت پتانسیل عمل و کفه آن است که در عضله دهلیزی ۲_/۰ ثانیه و در عضله بطن ۳_/۰ ثانیه است.
حجم پایان دیاستولی: به حجم بطن در پایان دیاستول که حدود (mL) 120-110 می باشد حجم پایان دیاستولی (ED) می­گویند.
حجم پایان سیستولی: به حجم باقی­مانده خون در داخل بطن که حدود (mL)40-50 است حجم پایان سیستولی(ES) می­گویند.
حجم ضربه­ای: مقدار خونی که طی سیستول از بطن خارج می شود که حدود (mL)170 است حجم ضربه­ای گفته می­ شود.
کسر تخلیه^[۷]: به کسری از حجم پایان دیاستول بطن که با هر ضربه­ای از بطن خارج می­ شود کسر تخلیه (EF) می­گویند [۴]. در افراد طبیعی کسر تخلیه در حدود ۶۵-۶۰ درصد می­باشد. در فعالیت­های سنگین این حجم­ها تغییر می­ کنند.
(۱-۲) EF=
از محیط و کانتورهای اندوکاردیال و اپی­کاردیال جهت تعیین عملکرد قلبی استفاده می­ شود [۵،۶]. پزشکان علاقه­مند به محاسبه جرم^[۸] بطن راست و بطن چپ و حجم آن­ها در دو لحظه خاص در چرخه قلبی هستند، زمان بیشترین انقباض (انتهای سیستول) و زمان بیشترین پر شدن قلب (پایان دیاستول). شکل­های(۱-۵ و ۱-۶).
شکل ۱-۵. تصویر MRI قلبی در پایان دیاستول (سمت چپ) و پایان سیستول (سمت راست)

 

شکل ۱-۶ . تصویر قلب در پایان دیاستول (سمت چپ) و پایان سیستول (سمت راست)
۱-۳- تصویر برداری رزونانس مغناطیسی
در تصویر برداری ام ار آی شکل ۱-۷ بیمار در یک میدان مغناطیسی قوی قرار می­گیرد. این موجب می­ شود محور چرخش پروتون­های هسته اتم­ها در تمام بافت­های بدن بخصوص پروتون­هایی که در هسته مولکول آب قرار دارند در امتداد خطوط میدان مغناطیسی ام ار آی قرار گیرند. سپس امواج رادیویی خاصی به سوی بدن بیمار تابانده می­ شود. این امواج که بصورت پالس فرستاده می­شوند موجب می­گردند تا محور چرخش پروتون­ها مجددا در امتداد خطوط میدان مغناطیسی برگردند. این برگشت باعث ایجاد یک موج رادیویی (الکترومغناطیسی) جدید می­ شود.
شکل ۱-۷. تصویر برداری ام آر آی
سپس این امواج رادیویی ثانویه که از تک تک پروتون­ها ساطع می­ شود، توسط گیرنده­ دستگاه ام ار ای دریافت شده و به کامپیوتر ام ار آی ارسال می­گردند. کامپیوتر ام ار آی بسیار پر قدرت و با توان محاسباتی بالا است. در این کامپیوتر امواج دریافت شده به سرعت تحلیل شده و سپس تصاویری بر اساس این تحلیل­ها ساخته می­ شود که پزشک آن­ها را بر روی مانیتور دستگاه می­بیند و در صورت لزوم آن­ها را چاپ می­ کند. در ام ار ای مشخص می­ شود که چه قسمت­ هایی از بدن موج رادیویی بیشتری از خود ساطع کرده ­اند. هر چه شدت موج دریافتی از نقطه ای از بدن بیشتر باشد نشانه تراکم بیشتر پروتون­ها در آن نقطه است و چون فراوان­ترین اتم بدن که پروتون دارد اتم هیدروژنی است که در مولکول آب قرار دارد، پس هر جایی که موج رادیویی بیشتری ارسال کرده است در واقع آب بیشتری داشته است. در واقع کاری که در ام ار آی انجام می­ شود این است که نشان می­دهد در چه نقاطی از بدن آب بیشتری وجود دارد. چون غلظت مولکول آب در بافت­های بدن متفاوت است و با بیمار شدن بافت­ها این غلظت باز هم تغییر می­ کند.
۱-۳-۱- ام ار آی قلبی
یکی از روش­های تصویربرداری غیر تهاجمی برای بررسی وضعیت قلب ام ار آی قلبی است . در این روش برای تولید تصاویر بدون حرکت ، باید از تکنیک gating قلبی و تنفسی استفاده شود . در مواردی که از سکانس­های اسپین اکو استفاده شود ، حفره­های قلب و عروق بزرگ فاقد سیگنال شده و حفره­های قلب نسبت به سایر قسمت ­ها واضح­تر دیده می­شوند زیرا ماهیچه­های قلب و دیواره عروق سیگنال­های قوی تولید می­ کنند .با بهره گرفتن از سکانس های گرادیان-اکو جریان خون با سیگنال زیاد مشاهده می­ شود . از این سکانس­ها برای انجام آنژیوگرافی توسط MRI استفاده می شود. در سکانس­های فوق از پالس­های سریع و پیوسته برای اشباع بافت­های اطراف عروق استفاده می­ شود.
درسیستم­های با میدان قوی مغناطیسی می­توان با بهره گرفتن از تکنیک­های chemical shift و اسکپتروسکوپی محتوای شیمیایی مواد موجود در محل ضایعه را تجزیه و تحلیل نمود .بررسی عمومی آزمون­های قلب شامل بررسی آئورت است که به ترتیب زیر باید از قفسه سینه تصویربرداری گردد:
تصویر لوکالیزه اسکنوگرام در مقطع کرونر
اسکن­ها در نمای اکسیال
اسکن­ها در نمای ساژیتال یا ساژیتال ابلیک
در ابتدای اسکن یکسری تصویر در مقاطع کرونال با تصویر اسپین اکو T1W با ضخامت ۳ تا ۸ میلی­متر تهیه می­ شود . فاصله بین مقاطع باید حتی الامکان کوچک بوده و از ناحیه استرنوم تا مهره­های پشتی را در بر­گیرد . مقاطع از لبه پائینی قلب تا لبه بالایی قوس آئورت ادامه می­یابد فاصله بین مقاطع نیز ناچیز منظور می­ شود . پس از بدست آمدن تصاویر یکی از آن­ها را که دارای آئورت صعودی و نزولی است انتخاب کرده و برای تهیه مقطع ساژیتال ابلیک برروی آن با تصویر اسپین-اکو T1W مورد استفاده قرار گیرد .ضخامت این مقاطع باید بین ۳ تا ۴ میلی­متر و فاصله بین مقاطع نیز باید ناچیز منظور شود.
به منظور بررسی حفرات قلب باید تصاویری موازی با سطوح محور کوتاه و محور بلند از قلب تهیه شود.

کوئین و اسپریتزر

۱۹۹۷

جریان باز اطلاعات- کارتیمی- حمایت سازمانی- روشن بودن اهداف و خط مشی ها- احساس امنیت و ثبات ابهام شغل

 

فولام و لاندو

۱۹۹۸

محیط – ابهام نقش

 

کبریج و دیگران

۱۹۹۹

اختیار- کارتیمی- شیوه رهبری- غنی‌سازی شغل- هدایت و حمایت مدیریت

 

تابز و موس

۲۰۰۰

اطلاعات- اختیار- آموزش- دسترسی به منابع- مسئولیت

 

ویکهیو

۲۰۰۰

روشن بودن اهداف و خط مشی ها- مشارکت

 

هیوژنسکی و انان

۲۰۰۱

اختیار- شیوه رهبری-تعلق سازمانی- مشارکت –مسئولیت- غنی سازی

 

رو و بیارز

۲۰۰۳

اختیار- عدم تمرکز

 

 

منبع: (هبت ا… ویسی، ۱۳۹۰)
۲-۱-۸-۱- تشریح یکی از مدل‌‌های توانمندسازی (مدل توانمندسازی باون و لاولر^[۱])
باون و لاولر (۱۹۹۲) توانمندسازی را تنها نوعی راهبرد در سهیم کردن هرچه بیشتر کاترکنان در قدرت می‌دانند. در این مدل، دسترسی به اطلاعات، نقش مهمی در تصمیم‌گیری ایفاء می‌کند که موجب توانمندی می‌شود. از دیدگاه این دو پژوهشگر، عوامل توانمندسازی سازمانی، شامل چهار جزء به شرح ذیل می‌باشد:
اطلاعات درباره عملکرد سازمان
پاداش بر مبنای عملکرد سازمانی
قدرت در گرفتن تصمیمات موثر در جهت سازمان
قدرت در گرفتن تصمیمات موثر بر عملکرد سازمان
باون و لاولر معتقدند وقتی توانمندسازی وجود دارد که شرکتها قدرت، اطلاعات، دانش و پاداش‌ها را توزیع کنند. در این مدل، ارتباط بین عناصر چهارگانه توانمندسازی به صورت عمل ضرب ریاضی است؛ یعنی اگر یکی از عناصر چهارگانه صفر باشد، توانمندسازی نیز صفر است و با فقدان توانمندسازی روبرو هستیم (باون و لاولر، ۱۹۹۲؛ ۳۹-۳۱). در مقایسه بین مدل توماس و ولتهاوس و مدل باون و لاولر، محقق دیگری به نام اسپریتزر چنین می‌گوید: توانمندسازی روانی توماس و ولتهاوس یک مفهوم انگیزشی است که در چهار جزء شناختی تاثیر، عزم شخصی، شایستگی و معناداری تبیین می‌شود. ترکیب این چهار جزء جهت‌گیری فعالی در مورد نقش کاری در فرد ایجاد می‌کند. در این الگو فقدان هر یک از چهار جزء، درجه توانمندی را کاهش خواهد داد ولی کاملاً باعث حذف آن نخواهد شد؛ در حالی که در مدل باون و لاولر اجزا حالت ضرب دارند و غیبت هر یک از اجزا موجب حذف توانمندی می‌شود (اسپریتزر، ۱۹۹۵).
ط
نمودار ۲-۱- مدل توانمندسازی باون و لاولر (ابطحی و عابسی، ۱۳۸۶)
۲-۱-۹- ابعاد توانمندسازی
در ارتباط با ابعاد توانمندسازی یکی از بهترین مطالعات تجربی تا به امروز توسط اسپریتزر^[۲] انجام شده است. به زعم وی چهار بعد (عامل) شناختی برای توانمندسازی متصور است. مطالعات میشرا^[۳] نیز یک بعد به ابعاد فوق افزوده است. برای اینکه مدیران بتوانند دیگران را با موفقیت توانمند سازند، باید پنج ویژگی را در آنان ایجاد کنند. هنگامی که مدیران بتوانند این پنج ویژگی را در دیگران پرورش دهند، آنان را با کامیابی توانمند ساخته‌اند افراد توانمند شده نه تنها می‌توانند وظایف خود را انجام دهند، درباره خودشان نیز به گونه‌ای متفاوت می‌اندیشند. این پنج بعد آن تفاوت را توصیف می‌کنند (وتن و کمرون، ۱۳۸۱، ۷۱).

احساس شایستگی/ خود اثربخش

عوامل موثر در جذب آب:
وضعیت پوسته بذر، ترکیب شیمیایی، فراهم بودن آب (هر چه میزان آب بیشتر باشد جذب آب بیشتر است)

عوامل موثر بر سبز شدن بذور

یکی از مشکلات کشاورزان در فرایند کشت و تولید گیاهان و محصولات، عدم یکنواختی در سبز شدن بذور و استقرار بوته‌های گیاهان به تعداد مناسب در واحد سطح می‌باشد. با استقرار گیاهچه‌های گیاهان در تراکم مناسب در واحد سطح ضمن افزایش بازده مصرف نهاده‌ها از قبیل کود و سم، تولید گیاهان و محصولات کشاورزی به حداکثر ظرفیت تولیدی خود نیز می‌رسد. عدم آگاهی کشاورزان از تاثیر عوامل مختلف در رسیدن به سبز یکنواخت موجب تکرار این مشکل در هر سال می‌شود (عموآقایی، ۱۳۸۹).
عوامل ذیل در استقرار و تراکم مناسب گیاهچه‌های گندم دخالت دارند.
- میزان مصرف بذر: عوامل محیطی و ویژگی‌های رقم بر میزان مصرف بذر تاثیر می‌گذارند. ویژگی‌های رقم گیاهان مانند وزن هزار دانه، ارتفاع بوته، خوابیدگی (ورس)، قدرت پنجه زنی، درصد جوانه‌زنی و سرعت رویش بذور از عوامل تعیین‌کننده میزان مصرف بذر در هر هکتار هستند (Tigabu, M., and Oden, P.C., 2001). دانه‌های سبک در هر واحد وزن، تعداد دانه بیشتری نسبت به دانه‌های سنگین دارند و هر چه وزن هزار دانه کمتر باشد از نظر وزنی میزان مصرف بذر کاهش می‌یابد. افزایش ارتفاع بوته و حساسیت به خوابیدگی موجب کاهش مصرف بذر در هر هکتار می‌شود. هر چه درصد جوانه‌زنی بذر و قدرت پنجه‌زنی آن بیشتر باشد می‌توان میزان بذر کمتری مصرف نمود. عوامل محیطی مانند رطوبت، حاصلخیزی خاک و علف‌های هرز در تعیین میزان مصرف بذر موثر هستند. در خاک‌های مناطق دیم و کم باران و با حاصلخیزی ضعیف، برای کاهش رقابت بین بوته‌های گندم در جذب آب و غذا، بذر را به مقدار کمتر مصرف می‌کنند (Tigabu, M., and Oden, P.C., 2001). میزان مصرف بذر ممکن است در شرایط دیر کاشت و تراکم زیاد علف هرز افزایش یابد.

- عمق کاشت بذور: دمای مطلوب و رطوبت کافی لازمه جوانه‌زنی بذور و سبز شدن گیاهچه‌های گیاهان می‌باشند. در کشت‌های سطحی و کم عمق جوانه‌زنی بذور گیاهان دچار نوسان‌های شدید رطوبت و دما می‌شوند. ویژگی‌های بذر و عوامل محیطی نیز در تعیین عمق کاشت بذر گیاهان تاثیر می‌گذارند. ویژگی‌های بذر گیاهان مانند اندازه بذر، مقدار پروتئین بذر، طول کلئوپتیل و سرعت سبز شدن بذر در تعیین عمق کشت مطلوب موثرند. در ارقام پاکوتاه و نیمه پا کوتاه طول کلئوپتیل نسبت به ارقام پابلند کمتر می‌باشد. هر چه طول کلئوپتیل رقم کوتاه‌تر باشد، عمق کاشت بذر گیاه کمتر می‌گردد. در کشت عمیق‌تر، بذر‌های درشت و بزرگ سریع‌تر از بذر‌های کوچک سبز می‌شوند. افزایش مقدار پروتئین بذر موجب رشد سریع‌تر اندام گیاهچه بذر پس از جوانه‌زنی می‌گردد. بذر را در خاک‌های سبک نسبت به خاک‌های سنگین عمیق‌تر
می‌کارند. در مناطق دیم‌کاری و کم‌باران بذر را نسبت به مناطق پر باران و آبی در عمق بیشتر قرار
می‌دهند) عموآقایی، ۱۳۸۹).
- تاریخ کاشت: مهمترین معیار برای تعیین زمان کاشت مطلوب بذور گیاهان، عملکرد دانه می‌باشد. در تاریخ کاشت مطلوب، دما و رطوبت برای جوانه‌زنی بذر مناسب است و در نتیجه باعث افزایش جوانه‌زنی، قدرت گیاهچه و گسترش ریشه‌دهی در تمام ارقام گندم می‌شود. در کشت به موقع پنجه‌زنی و اجزاء عملکرد دانه گیاهان افزایش می‌یابد. در کشت زودهنگام، خاک خشک و رطوبت کمتری دارد و دمای خاک نیز بالا می‌باشد اما در شرایط دیر کاشت، خاک سرد و شرایط برای جوانه‌زنی و سبز شدن آن نامساعد است. در هر دو حالت تلفات بذر و مرگ گیاهچه افزایش می‌یابد (عموآقایی، ۱۳۸۹). دما و رطوبت از عوامل محیطی بسیار موثر در تعیین زمان کاشت گیاهان می‌باشند. برای جبران تلفات بذر و مرگ گیاهچه در کشت دیرهنگام میزان مصرف بذر را افزایش می‌دهند.
- تماس بذر با خاک: بذر گیاهان در صورت تماس کامل با خاک، سرعت جوانه‌زنی و استقرار گیاهچه آن افزایش می‌یابد. عملیات خاک‌ورزی ثانویه، تاثیر زیادی بر تماس بذر با خاک دارد. هر چه اندازه کلوخه‌های خاک بزرگ‌تر و فاصله آنها از هم بیشتر باشد امکان تماس بذر با خاک کاهش می‌یابد و در نتیجه سرعت جوانه‌زنی بذر کمتر شده و احتمال تلف شدن بذر وجود دارد (عموآقایی، ۱۳۸۹).
- تماس بذر با کودهای شیمیایی: تعدادی از کودهای شیمیایی قدرت زیادی در جذب رطوبت خاک دارند و اگر این نوع کودها در کشت خطی در کنار بذر‌ها قرار گیرند، می‌توانند سرعت جوانه‌زنی بذر را کاهش دهند. در شرایط خاک خشک و قلیائی، خسارت کودها در تماس با بذر ضمن از بین بردن قدرت جوانه‌زنی بذر‌ها، موجب خشک شدن گیاهچه‌های گیاهان نیز می‌شوند (عموآقایی، ۱۳۸۹).
- پوشش دادن بذور گندم با کودها و سموم شیمیایی: برای کنترل حشرات خاک‌زی و بیماری‌های گندم و تغذیه اولیه گیاهچه، بذور را با سموم حشره‌کش و قارچ‌کش و کودهای شیمیایی پودری پوشش می‌دهند. این مواد پوششی بر قدرت و سرعت جوانه‌زنی بذر تاثیر می‌گذارند. در شرایط خاک گرم و خشک این مواد سرعت جوانه‌زنی و قدرت رویش بذر را کاهش می‌دهند. غلظت زیاد این مواد و غیریکنواختی در پوشش دادن بذر می‌تواند موجب تلف شدن بذر‌های گندم گردد (عموآقایی، ۱۳۸۶).
- سله‌بندی سطح خاک: پس از کاشت گندم، وقوع بارندگی‌ها موجب تشکیل سله در سطح خاک می‌شوند. ضخامت این سله بر سرعت رویش و استقرار گیاهچه‌ها تاثیر می‌گذارد. هر چه ضخامت این سله افزایش یابد، سبز شدن بوته‌های گیاهان را با دشواری مواجه می‌سازد. مقدار زیاد رس و لای و کاهش ماده آلی موجب تشکیل سله‌های ضخیم در خاک می‌شوند (عموآقایی، ۱۳۸۶).
- نفوذپذیری خاک: هرچه بافت خاک سنگین‌تر باشد، نفوذپذیری آب و هوا به داخل خاک کاهش می‌یابد. وقوع بارندگی‌ها پس از کاشت و در مراحل اولیه استقرار گیاهچه‌ها، حالت ماندآبی بوجود می‌آورد و در نتیجه بذور و گیاهچه‌ها دچار خفگی شده و از بین می‌روند (عموآقایی، ۱۳۸۹).
- رقابت علف‌های هرز: در برخی سال‌ها در مراحل سبز شدن بذور گندم به علت وقوع بارندگی‌ها، علف‌های هرز با تراکم زیادی در سطح مزرعه گندم سبز می‌شوند و در نتیجه در اثر رقابت بین علف‌های هرز با گیاهچه گندم در جذب آب و غذا، قدرت و توان گیاهچه‌های گندم در برابر شرایط نامساعد محیطی کاهش یافته و در نهایت موجب از بین رفتن آنها می‌شوند. با اجرای صحیح عملیات کشت و در نظر گرفتن تمام جوانب امر می‌توان در سطح مزرعه تراکم یکنواخت از بوته‌های گیاهان کشت شده بدست آورد
(Tigabu, M., and Oden, P.C., 2001).

فصل دوم

ادبیات و سوابق تحقیق
(فتحی امیر خیز و همکاران، ۱۳۸۹) آزمایشی به منظور تاثیر تنش شوری بر جوانه‌زنی سیاه دانه NigellastivaL)) در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام دادند که نتایج نشان داد بذر سیاه دانه با نیترات پتاسیم، جیبرلیک اسید و آب مقطر به ترتیب بیشترین اثر را داشت‌‌.
(صبوری راد و همکاران، ۱۳۸۸) جهت بررسی رفتار جوانه زنی بذر کوشیاKochiascoparia L نسبت به درجه حرارت‌ها و تنش شوری آزمایشی را به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل نه سطح شوری شامل (صفر، ۱۵، ۲۰، ۲۵، ۳۰، ۳۵، ۴۰، ۵، ۱۰ دسی زیمنس بر متر) و با استفاده ازکلرسدیم و هشت سطح دمایی شامل (صفر، ۵، ۱۰، ۱۵، ۲۰، ۲۵، ۳۰، ۳۵، ۴۰ درجه سانتی‌گراد) بودند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که سطوح مختلف تنش شوری و دما بر درصد، میانگین زمان جوانه‌زنی و شاخص جوانه‌زنی، وزن خشک و طول گیاهچه تاثیر معنی‌داری (۵%>P) داشت. بالاترین درصد جوانه‌زنی در دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد نسبت به تیمار شاهد نشان داد. بیشترین زمان میانگین جوانه‌زنی در دمای ۱۰ درجه سانتی‌گراد و در سطح شوری ۳۵ دیسی زیمنس بر متر مشاهده شد. با افزایش سطح شوری منجر به کاهش میانگین وزن خشک و طول گیاهچه شد. در نهایت با توجه به نتایج این آزمایش بذر کوشیا قدر به جوانه‌زنی در سطوح مختلف شوری و قدرت بازیافت از تنش بالایی دارد.
در بررسی‌های (حسینی و همکاران، ۱۳۸۸) به منظور اثر تنش خشکی و شوری بر جوانه زنی اسفرزه ایرانی Plantagoavate آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی با ۴ تکرار انجام شد. درجه حرارت‌ها شامل (۵، ۱۰، ۱۵، ۲۰، ۲۵، ۳۰، ۳۵، ۴۰ درجه سانتی‌گراد) و در دو شرایط روشنایی و تاریکی در داخل ژرمیناتور به مدت ۱۰ روز قرار گرفت. پتانسیل‌های مختلف اسمزی Nacl و CaCI و تنش خشکی با بهره گرفتن از PEG6000 در سطوح مختلف (۹،۷،۵،۰و۱٫۱مگاپاسکال) اعمال شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان دادند، که تمامی تیمارهایی دمایی بر روی شاخص‌های مورد بررسی اثرات معنی‌داری داشت. و با توجه به نتایج این آزمایش معلوم شد که اثر پتانسیل‌هایی مختلف شوری و خشکی بر روی کلیه فاکتورهای مورد بررسی در سطح آماری ۵% معنی‌دار بود. Nacl در مقایسه با CaCl به دلیل اثرات سمی بودن یون‌های سدیم در اکثر مواقع اثرات منفی‌تری بر پارامترهای جوانه‌زنی داشتند.
در بررسی‌های (خرم دل و همکاران، ۱۳۸۸) تاثیر تنش شوری و اسید سالیسیلیک بر جوانه‌زنی بذور گاوزبان اروپایی Boragoofficinalis. نتایج به این گونه بود که اثر سالیسیلیک اسید بر درصد و مدت زمان جوانه‌زنی و طول ریشه چه۵۰ % معنی‌‌‌‌‌دار بود و اثر تنش شوری بر درصد و مدت زمان ۵۰٫/. وسرعت جوانه‌زنی و طول ریشه چه معنی‌‌‌‌‌دار بود.
(دانشکده کشاورزی فردوسی مشهد، ۱۳۸۳)به منظور ارزیابی پاسخ خصوصیات جوانه‌زنی و سبز شدن گیاهچه کنجد به تنش شوری و دما آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار انجام شد.دماهای مورد نظر (۲۵،۲۰،۱۵،۱۰ درجه سانتی‌گراد) و هفت سطح شوری شامل (۱۲-،۱۰-،۸-،۴-،۳-،۲-،۰بار) بر ویژگی‌های جوانه‌زنی و سبز شدن سه توده کنجد، توده‌ها شامل (سبزواری، کلات، رقم اولتان) بررسی شد. نتایج نشان دادند که دما و شوری بر روی تمامی صفات جوانه‌زنی و رشد گیاهچه، درصد و سرعت جوانه‌زنی، طول و وزن خشک ریشه چه و ساقه چه توده‌های کنجد تاثیر معنی‌داری در (سطح ۱%(>p داشتند. براساس نتایج آزمایش بیشترین درصد جوانه‌زنی توده‌های کنجد در پتانسیل‌های شوری صفر تا ۴- بار و در دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد مشاهده شد. و همچنین در شرایط تنش شوری و وجود نوسانات دماییتوده کنجد سبزواری جهت کشت و استقرار بهینه آن نسبت به بقیه مناسبتر به نظر می‌رسد.
بر اساس تحقیقات (ملتی و همکاران، ۱۳۸۳) بررسی رفتارهای جوانه‌زنی و تاریخ کاشت مطلوب گیاه دارویی باریجه (Ferula gummosa)؛ به منظور بررسی ویژگی‌های جوانه زنی روش‌های شکستن خواب و نیز تاریخ کاشت مناسب گیاه دارویی باریجه آزمایشی در سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۳ در دانشگاه فردوسی مشهد صورت گرفت. در این آزمایش اثر دو تیمار شستشو و عدم شستشوی بذور با درجه حرارت‌های ۲، ۵، ۸ و ۱۱ درجه سانتیگراد بر روی درصد و سرعت جوانه‌زنی و نیز اثر سه تاریخ کاشت بهاره، پاییزه و زمستانه، بر روی درصد سبز کردن بذور باریجه، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی شکستن خواب در بذور باریجه نشان داد که بیشترین درصد (۹۷٫۵) و سرعت جوانه‌زنی (۱٫۵ بذر در روز)، در تیمار شستشوی روزانه بذور در دمای هشت درجه سانتی‌گراد بود. اعمال تیمار شستشوی روزانه بذور موجب افزایش معنی‌‌‌‌‌دار درصد جوانه‌زنی (۷۲-۳۳ درصد) در تمامی هشت درجه سانتیگراد بود. افزایش درجه حرارت از هشت درجه سانتیگراد به بعد باعث کاهش شدید درصد و سرعت جوانه‌زنی در هر دو تیمار شستشو و عدم شستشو شد. نتایج حاصله از این تحقیق نشان داد که بیشترین درصد بوته‌های سبز شده در دو تاریخ کاشت پاییزه و زمستانه بوده و هیچ گونه بذری در تاریخ کاشت بهاره سبز نگردید.
بر اساس بررسی‌های (عصاره و همکاران، ۱۳۸۷) بررسی اثر تیمارهای مکانیکی و شیمیایی در شکستن خواب و جوانه‌زنی بذر گل محمدی. گیاه گل محمدی به نام علمی‌ ‌Rosa damascene Mill از خانواده Rosaceae گیاهی است که از طریق روش‌های رویشی (پاجوش، قلمه چوب سخت، قلمه چوب نیمه سخت، پیوند، و کوپیوند) افزایش پیدا ‌می‌کند. این روش‌ها برای برخی از تحقیقات دو رگ‌گیری و بررسی ژنتیکی کافی نبوده و ضرورت شناخت بیشتر از ساختار گل‌ها و نیز جوانه‌زنی بذور وجود دارد. در این بررسی اثر تیمارهای مکان یکی و شیمیایی در برطرف نمودن خواب و تحریک جوانه‌زنی بذر ژنوتیپی از گل محمدی (فارس ۱) در قالب طرح فاکتوریل در پایه طرح کاملاً تصادفی با ۲۴ تیمار و سه تکرار با آزمایش تیمارهای شاهد، اسید سولفوریک %۹۶ و %۵۰ در زمان‌های ۱۰، ۲۰ و ۳۰ دقیقه، اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم در لیتر، نیترات کلسیم ۰٫۰۵ مولار، اسید جیبرلیک ۰٫۰۵ مولار، اسید جیبرلیک ۰٫۰۱ مولار، ترکیبی از اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم بر لیتر و اسید جیبرلیک ۰٫۰۵ مولار و ترکیبی از اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم در لیتر و اسید جیبرلیک ۰۱/۰ مولار در زمان‌های مختلف ۴۵ دقیقه، ۲۴ ساعت و ۴۸ ساعت مورد استفاده قرار گرفت. این آزمایش در سه تیمار (۳، ۶ و ۹ ماهه) در دمای ۴-۲ درجه سانتیگراد انجام شد. نتایج نشان می‌دهد که بهترین تیمارهای جوانه‌زنی در مدت سه ماه سرمادهی ترکیب اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم در لیتر و اسید جیبرلیک ۰۵/۰ مولار با خراش‌دهی ۴۵ دقیقه و اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم در لیتر با خراش‌دهی ۴۵ دقیقه به ترتیب ۱۶/۲۹ و ۸۳/۲۰ درصد می‌باشد. در مدت زمان شش ماه سرمادهی ترکیب اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم در لیتر و اسید جیبرلیک ۵/۰ مولار با خراش‌دهی ۲۴ ساعت و نیترات کلسیم ۰۵/۰ مولار با خراش‌دهی ۴۸ ساعت به ترتیب با میانگین‌های ۵/۸۷ و ۳۳/۸۳ درصد می‌باشد. در مدت زمان نه ماه سرمادهی نیترات کلسیم ۰۵/۰ مولار با خراش‌دهی ۴۸ و ۲۴ ساعت، و اسید جیبرلیک ۰۵/۰ مولار با خراش‌دهی ۴۸ ساعت به ترتیب با میانگین‌های ۳۳/۹۵‌‌، ۱۶/۷۹ و ۱۶/۷۹ درصد بیشترین درصد جوانه‌زنی را نشان دادند. در حالی که تیمارهای اسید سولفوریک %۹۶ با خراش‌دهی ۱۰ و ۳۰ دقیقه و اسید سولفوریک %۵۰ با خراش‌دهی ۳۰ دقیقه و ترکیب اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم در لیتر و اسید جیبرلیک ۰۱/۰ مولار با خراش‌دهی ۲۴ ساعت و اسید جیبرلیک ۰۵/۰ مولار با خراش‌دهی ۴۵ دقیقه و ۲۴ ساعت در مدت زمان‌های سه، شش و نه ماه سرمادهی هیچ گونه تاثیری بر روی جوانه‌زنی بذر گل محمدی نداشته‌اند.

فصل سوم

فرایند پژوهش

موادگیاهی و محل انجام آزمایش

از آنجایی که اکثریت تکثیر رزماری و اسطوخودوس از طریق قلمه ‌می‌باشد و از طریق بذر تقریباً در حد صفر است، بنابراین به همین دلیل بذر گیاهان مذکور خیلی کم یافت ‌می‌شود و حتی اگر موجود باشد قوه نامیه پایینی دارند بنابراین بذور برای انجام این پژوهشگاه اصلاح بذر کرج تهیه گردید. این پژوهش در سال ۱۳۹۲ در آزمایشگاه مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره) واقع در کرج انجام شد. بذر اصلاح شده رزماری و اسطوخودوس از مرکز تحقیقات کرج تهیه شد. به منظور بررسی تاثیر عوامل مختلف فیزیکوشیمیای بر جوانه‌زنی بذرهای گیاهان اسطوخودوس (Lavandula) و رزماری (Rosmarinus officinalis) آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با ۳ تکرار و ۳ تیمار در آزمایشگاه مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره) در کرج انجام شد. تحقیق در یک فضای سر پوشیده (اتاق) و در داخل پتری دیش انجام شد.
برای جلوگیری از ایجاد آلودگی در طی آزمایش، بذور با محلول سدیم هیپوکلریت ۲ در هزار به مدت ۱۵ دقیقه ضد عفونی شده و چندین بار با آب روان شستشو گردید (Schelin, M.,… ۲۰۰۳).
تیمارهای به کار رفته در این پژوهش شامل قرار گرفتن بذرها در اسید سولفوریک غلیظ (۹۵ درصد) به مدت ۱۵ دقیقه و ۳۰ دقیقه، آب گرم، تیمار دما (۴، ۸، ۲۴ درجه سانتی‌گراد)‌‌، شوری Nacl (غلظت ۰، ۵۰، ۱۰۰، ۱۵۰ میلی مولار) بودند. در داخل هر پتری دیش ۲۵ عدد بذر قرار داده شد. بذرهای مورد تیمار با رعایت موارد ضدعفونی در داخل پتری دیش‌ها، بیند و کاغذ صافی قرار گرفتند. اثر این تیمارها روی صفات درصد جوانه‌زنی و طول ریشه و طول ساقه آزمایش شد و مورد بررسی قرار گرفت.
برای محاسبه درصد جوانه زنی نیز، از فرمول زیر استفاده شد.
Gp = S/T×۱۰۰
T: تعداد بذرهای جوانه زده در هر شمارش.
S: تعداد کل بذرها.
برای انجام این آزمایش وسایل زیر مورد نیاز بود:
بذر اسطوخودوس و رزماری، پتری دیش و کاغذ، اسید سولفوریک (۹۵%)، نمک، ترازو، تجزیه تحلیل داده‌ها توسط نرم‌افزار SPSS و Excel.

بذر رزماری بذر اسطوخودوس

تیمارها

بسیاری از بذر‌ها حتی پس از رشد کامل و نیز قرارگیری در شرایط مناسب، قادر به جوانه‌زنی نیستند که به این بذرها، بذرهای خواب گفته ‌می‌شود. در برخی از بذرهای در خواب، تغییرات مورفولوژیکی باید اتفاق بیافتد تا عمل جوانه‌زنی شروع شود. در حالات، تغییرات فیزیولوژیکی در برخی از بخش‌های بذر، برای جوانه‌زنی لازم ‌می‌باشد. البته در طبیعت این تغییرات به تدریج تحت شرایط تهویه‌‌ای، رطوبتی، دمایی و نوری مختلف رخ ‌می‌دهند. با شدید‌تر کردن این شرایط در محیط آزمایشگاه یا خزانه، ‌می‌توان زمان شکسته شدن خواب بذر را کوتاه نمود (میرزاده واقفی و همکاران، ۱۳۸۸).

تیمارهای مورد ارزیابی

 

آّب داغ

در مورد بذرهایی با اندازه‌های متوسط تا بزرگ و نیز مقادیر زیاد بذر استفاده از تیمار آب داغ، ساده‌تر و عملی‌تر از روش خراش‌دهی است. برای انجام این تیمار لازم است تا بذرها را در آب داغی که دمای آن بین ۱۸۰ تا ۲۰۰ درجه فارنهایت (حدود ۸۲ تا ۹۳ درجه سانتی‌گراد) است ریخت (مقدار آب باید ۶ برابر حجم بذرها بوده و pH آب نیز باید تقریبا خنثی باشد). این بذرها باید به مدت ۱۲ تا ۲۴ ساعت در آب باقی بمانند تا سرد شده و به خوبی مرطوب شوند تا آماده کشت شوند. لازم به ذکر است ظرفی که برای این کار استفاده ‌می‌شود نباید از جنس آلومینیوم باشد زیرا ممکن است برای بذور سمی باشد. همچنین از آب سبک نباید برای این کار استفاده کرد زیرا مقدار و نسبت املاح موجود در آن ممکن است برای بذر مسموم‌کننده باشد. نوع دیگر و قوی‌تری از تیمار آب داغ، برخی اوقات برای ذرت، به خصوص برای بذرهایی با پوسته ضخیم و قوی استفاده ‌می‌شود. در این تیمار بذر باید در آب کاملاً در حال جوش در مدت زمانی مشخص قرار گیرد که این زمان به گونه گیاهی بستگی دارد. سپس این بذرها باید سریعاً از آب داغ خارج شده و در آب سرد، خنک شوند (نصیری، ۱۳۸۷). در هر دو نوع تیمار آب داغ فوق، بذرها باید پس از پایان مراحل تیمار سریعاً کشت شده و از نگهداری مجدد آن‌ ها جلوگیری شود.

اسید (Acid)

از تیمارهای اسیدی معمولاً برای غلبه بر پوسته‌های ضخیم بذور که غیر قابل نفوذ هستند استفاده ‌می‌شود. از آنجایی که بذور قرار گرفته در اسید سولفوریک غلیظ (H₂SO₄) پس از مدتی کاملاً از بین خواهند رفت، دمای اسید و طول مدت قرار‌‌گیری بذر در آنها بسیار مهم ‌می‌باشد. دمای اسید باید برابر دمای اطاق باشد و مدت قرار داشتن بذر در اسید نیز بسته به نوع بذر، از چند دقیقه تا چند ساعت متغیر است. بذرها باید در اسید در ظروف شیشه‌‌ای، چینی و یا سفالی ریخته شده و هر چند وقت یکبار توسط میله شیشه‌‌ای هم زده شوند. البته هم زدن زیاد باعث افزایش دمای اسید خواهد شد. بذرها باید قبل از این که اسید به درون پوسته نفوذ کند از اسید خارج شوند و سپس چندین بار با آب شسته شوند تا هیچ اسیدی بر روی بذرها باقی نماند. در مورد برخی از گونه‌های گیاهی مدت زمان قرار داشتن بذور در اسید بسیار خاص بوده و تنها به طور تجربی بدست ‌می‌آید. پس از پایان تیمار و شستشوی بذر‌ها، ‌می‌توان آن‌ ها را کشت نمود و یا برای چند ماه ذخیره نمود (نصیری، ۱۳۸۰). از آنجایی که اسید سولفوریک سوزآور بوده و کار با آن خطرناک است، استفاده از آن تنها به افرادی که با کار با مواد شیمیایی خطرناک آشنایی دارند توصیه ‌می‌شود. هیچ گاه نباید آب بر روی اسید ریخته شود زیرا باعث پاشیده شدن قطرات اسید ‌می‌شود. کاربر باید لباس کار و ایمنی مناسب بر تن داشته و از دستکش و عینک یا وسایل دیگر محافظ چشم استفاده کند (بونر و همکاران، ۱۹۷۴). به جای استفاده از اسید برای شکستن خواب بذوری با پوسته‌های ضخیم و غیر قابل نفوذ مثل بذر گیاه مانزانیتا (Arctostaphylos - Manzanita) ‌می‌توان از تیمار آتش یا مالچ (پوشش) استفاده نمود. در مورد بذرهایی با پوسته کمی نازک‌تر نیز می‌توان از تیمار آب داغ یا خراش‌دهی استفاده نمود (نصیری، ۱۳۸۰).

گرمادهی (Warm stratification)

قرار دادن بذر در یک محیط مرطوب با دمای اتاق (۶۵ درجه فارنهایت) یا بالاتر را تیمار گرمادهی ‌می‌نامند. برخی مواقع این تیمار برای بذرهایی با خواب درونی لازم ‌می‌باشد تا به بلوغ جنین آن‌ ها کمک کند که در این حالت پس از گرمادهی، تیمار سرمادهی نیز لازم است. در بعضی از حالات نیز از این تیمار به جای تیمار اسید برای بذوری با خواب ناشی از پوسته استفاده ‌می‌شود. همچنین روش گرمادهی ‌می‌تواند یک مرحله میانی برای تیمارهای چندگانه بذر مورد استفاده قرار گیرد. برای انجام تیمار گرمادهی لازم است تا بذرها را با تورب مرطوب یا ورمی کولایت مرطوب مخلوط کرد و آن‌ ها را در کیسه‌های پلی اتیلنی یا ظرف شیشه‌‌ای ریخت. از نقاطی که ‌می‌توان از آن‌ ها به عنوان محل گرم برای قرار دادن بذرها استفاده نمود ‌می‌توان به روی میز، قفسه‌های آشپزخانه، روی یخچال، نزدیک اجاق گاز و خلاصه هر محلی که در شب و روز گرم بماند (در طول دوره مورد نظر) اشاره نمود (نصیری، ۱۳۸۰).

خواب فوتوشیمیایی (Photochemical Dormancy)

۴-۳- کاهش وزن تر
جدول تجزیه واریانس داده ­ها نشان داد اثر شکاف در سطح ۱ درصد و اثر نانو ذرات نقره در سطح ۵ درصد معنی دار بوده است. همچنین اثر متقابل این دو عامل در سطح ۵ درصد آماری معنی دار شده است (جدول ۴-۱).
مقایسه میانگین اثرات متقابل دوگانه نشان می­دهد که تیمار شکاف ۵ سانتی متری انتهای ساقه همراه با ۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات با ۳۴/۱ گرم کمترین کاهش وزن­تر را داشته است و تیمار شاهد با ۴۹/۹ گرم بیشترین کاهش وزن­تر را دارد (جدول ۴-۲ و شکل ۴-۳).
شکل ۴-۳- اثر تیمار های مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی کاهش وزن تر
بدون شکاف انتهای ساقه= C0 شکاف انتهای ساقه= C1
۵ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N5 بدون نانو ذرات نقره= N0
۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N20 10 میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N10
۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N30
یکی از دلایل عمده کاهش وزن تر پس از برداشت وزن اولیه، گرفتگی آوندهای چوبی ساقه در اثر رشد میکروارگانیسم­ها مانند باکتری­ ها می­باشد. رشد میکروبی موجب افزایش مقاومت ساقه در جریان آب شده و از حرکت آب به بالای ساقه جلوگیری می­ کند (ون دورن، ۱۹۹۷). سلگی و همکاران (۲۰۰۹) نیز با بررسی اثر نانو ذرات نقره و چند اسانس گیاهی بر گل بریده­ای ژربرا رقم ’دان‘ به این نتیجه رسیدند که استفاده از این تیمارها موجب کاهش درصد وزن تر در مقایسه با شاهد گردید. لیو و همکاران (۲۰۰۹) بیان کردند که نانو ذرات نقره با خاصیت ضد میکروبی و جلوگیری از انسداد آوندی موجب کاهش تنش آبی شده در نتیجه موجب کاهش کمتر وزن­تر می­شوند. لو و همکاران (۲۰۱۰) دریافتند که استفاده از نانو ذرات نقره باعث بهبود روابط آبی، کنترل تنش آبی و جلوگیری از کاهش وزن تر می شود.
لیو و همکاران (۲۰۰۹) با مطالعه بر روی ژربرا رقم ’رویکو‘ و استفاده از نانو ذرات نقره در سطح ۵، ۱۰ و ۲۰ میلی گرم بر لیتر دریافتند که تیمار ۵ میلی گرم بر لیتر از کاهش وزن تر نسبی جلوگیری کرد. علت برتری تیمارها را می­توان به بهبود جذب آب و جلوگیری از مسدود شدن آوندهای چوبی دانست.
۴-۴- افزایش درجه بریکس
جدول تجزیه واریانس داده ­ها نشان می­دهد که اثر تکی شکاف و نانو ذرات نقره در سطح ۱ درصد آماری معنی دار شده است و همچنین اثر متقابل این دو عامل هم در سطح ۱ درصد آماری معنی دار شده است (جدول ۴-۱).
مقایسه میانگین اثرات متقابل دو گانه داده ­ها نشان می­دهد که بیشترین افزایش درجه بریکس مربوط به تیمار شکاف ۵ سانتی متری و ۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره با ۸۱۶/۱ درصد و کمترین آن مربوط به تیمار بدون شکاف همراه با ۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره با ۶۱۶/۰ درصد می­باشد (جدول ۴-۲ و شکل ۴-۴).
کربوهیدرات­ها، منبع اصلی تغذیه گل_­ها و منبع انرژی مورد نیاز برای تمام فرآیندهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی گل_­ها شاخه بریده می­باشند. عمده ترین فاکتور در به تاخیر انداختن پیری گل­های شاخه بریده، افزایش میزان کربوهیدرات­های موجود در گل می­باشد. مقدار قند (مواد جامد محلول) یکی از عوامل مهم تعیین میزان عمر گل­های شاخه بریده می­باشد. بنابراین هر چه درصد ماده کربوهیدراتی ذخیره شده بیشتر باشد طول عمر گلجایی افزایش می­یابد (موتوی و همکاران، ۲۰۰۱). ایچیمورا و همکاران (۲۰۰۳) در تحقیقی روی گل شاخه بریده رز رقم ’سونیا‘ اظهار داشت که اثر ذخیره کربوهیدرات محلول در گلبرگ‌های گل بر افزایش عمر گلجایی بسیار مهمتر از انسداد آوندی است. بارتولی و همکاران (۱۹۹۷) گزارش کردند که بهبود درجه بریکس در گل­های بریده­ی می ­تواند به علت ذخیره و انباشت هیدرات کربن باشد که باعث کاهش تنفس در گل­های بریده می­ شود. بصیری و همکاران (۲۰۱۱) اثر نانو ذرات نقره را بر درجه بریکس میخک رقم ’وایت لایبرتی‘ بررسی و به این نتیجه رسیدند که تیمار نانو ذرات نقره جهت بهبود درجه بریکس مطلوب است. محمدی و همکاران (۱۳۹۰) با بررسی اثر نانو ذرات نقره میزان مواد جامد محلول گل بریده گلایل (Gladiolus grandiflora) دریافتند که سطوح مختلف نانو ذرات نقره باعث افزایش مواد جامد محلول در این گل بریده گردیده است. نتایج پژوهش­های فوق با پژوهش ما منطبق است.

شکل ۴-۴- اثر تیمار های مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی درجه بریکس
بدون شکاف انتهای ساقه= C0 شکاف انتهای ساقه= C1
۵ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N5 بدون نانو ذرات نقره= N0
۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N20 10 میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N10
۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N30
۴-۵- نسبت باز شدن گل ها
تجزیه واریانس داده نشان می­دهد که اثر تکی شکاف معنی دار نشده است ولی اثر تکی نانو ذرات نقره در سطح ۵ درصد معنی دار شده است. اثر متقابل این دو عامل در سطح ۵ درصد معنی دار شده است (جدول ۴-۱). مقایسه میانگین اثر متقابل دوگانه نشان می­دهد که تیمار شاهد با ۶۱۰/۰ بیشترین نسبت باز شدن گل­ها را داشته است و تیمار شکاف ۵ سانتی متری همراه با ۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره با ۲۸۰/۰ کمترین نسبت باز شدن گل­ها را به خود اختصاص داده است (جدول ۴-۲ و شکل ۴-۵).
تیمارهای زیر با نگهداشتن کربوهیدرات و جلوگیری از سوختن مولکول ATP باعث باز شدن گل گردیده است. به طور کلی به نظر می­رسد علت آن جذب آب بیشتر توسط آوندها دانست که باعث بهبود کربوهیدرات­ها در ساقه و افزایش شادابی گل_­ها شده که تاثیر مثبت بر نسبت باز شدن گل_­ها گذاشته است.
شکل ۴-۵- اثر تیمار های مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی نسبت باز شدن گل­ها
بدون شکاف انتهای ساقه= C0 شکاف انتهای ساقه= C1
۵ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N5 بدون نانو ذرات نقره= N0
۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N20 10 میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N10
۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N30
۴-۶- درصد ماده خشک
تجزیه واریانس داده ­ها نشان می­دهد که اثر تکی شکاف معنی دار نشده است ولی اثر تکی نانو ذرات نقره در سطح ۱ درصد معنی دار شده است همچنین اثر متقابل دوگانه این دو عامل در سطح ۱ درصد آماری معنی دار شده است (جدول ۴-۱).
مقایسه میانگین داده ­ها اثر متقابل نشان می­دهد که بیشترین ماده خشک مربوط به تیمار شکاف ۵ سانتی متری انتهای ساقه به همراه ۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره با ۱۱/۱۴ درصد و کمترین آن مربوط به تیمار شکاف ۵ سانتی متری انتهای ساقه همراه با ۱۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره با ۰۳/۹ درصد می باشد (جدول ۴-۲ و شکل ۴-۶).
شکل ۴-۶- اثرات تیمار های مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی ماده خشک
بدون شکاف انتهای ساقه= C0 شکاف انتهای ساقه= C1
۵ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N5 بدون نانو ذرات نقره= N0
۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N20 10 میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N10
۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N30
بر اساس اظهارات مون و همکاران (۲۰۰۴) کمبود آب تنش اکسیداتیو ایجاد می­ کند که این تنش باعث اختلال در اعمال فیزیولوژیکی سلول می­ شود، این تنش به دلیل تولید رادیکال­های آزاد اکسیژنی است که در محیط سلول ایجاد می­گردد. رادیکال­های آزاد اکسیژنی با تخریب پروتئین ها، لیپید و نوکلئیک باعث پیری گل­ها می­ شود. درصد ماده خشک را می­توان جلوگیری از سوختن قندها به وسیله ی فرایند تنفسی توسط نانو ذرات نقره دانست (نقل از بلانکن شیپ و دول، ۲۰۰۳). همچنین علت افزایش درصد ماده خشک را می توان تاثیر مثبت ضد اتیلنی و ضد میکروبی بر جلوگیری یا تنظیم فرایند تنفسی و کنترل کاتابولیسم قندها دانست که نهایتاً درصد ماده خشک را افزایش می­دهد (نقل از بلانکن شیپ و دول، ۲۰۰۳).
بصیری و زارعی (۱۳۹۰) با مطالعه بر روی گل بریده رقم ’یلو لیبرتی‘ دریافتند که تیمار ۵ میلی گرم بر لیتر از نانو ذرات نقره بهترین تیمار جهت افزایش درصد ماده خشک در این گل بریده است. علت برتری ترکیبات ضد میکروبی را می­توان خاصیت میکروب­کشی و کنترل میکرو ارگانیسم­های انتهای ساقه و محلول گلجا دانست که نهایتاً باعث افزایش وزن­تر و درصد ماده خشک می­گردند (کیا محمدی، ۱۳۸۸؛ دامونپولا و همکاران، ۲۰۱۰).
جذب مداوم آب در طول آوندهای ساقه مشروط به فراهم بودن مقدار کافی آب در ساقه گل بریده می‌باشد (هالوی و مایاک، ۱۹۷۹). گزارش شده است که اگر آوندهای چوبی (مسیر انتقال آب) به هر دلیلی (تشکیل سوبرین در محل برش، تشکیل هوا یا حباب و یا به خاطر دلایل فیزیولوژیکی مثل تشکیل تایلوز، صمغ و یا پکتین و یا به دلیل پاتوژنی مثل فعالیت قارچ ها) مسدود شدند انتقال آب در طول ساقه کم شده و منجربه بلوغ و پلاسیدگی زود رسی می­ شود. در نتیجه عمر پس از برداشت گل کم می­ شود (داسیلوا، ۲۰۰۳؛ هالوی و مایاک، ۱۹۷۹). بنابراین اگر حباب در داخل آوندها تشکیل شود لوله_­ها بسته می_­شود (هالوی و مایاک، ۱۹۷۹). در نتیجه تعداد کمی از آوندها برای انتقال در گیاهان باقی می مانند. توصیه شده است برای جلوگیری از رشد میکروارگانیسم­ها از مواد میکروب­کش یا قارچ کش در محلول نگهداری گل بریده استفاده شود.
۴-۷- نشت یونی
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ­ها نشان می­دهد که اثر تکی شکاف در سطح ۱ درصد و اثر تکی نانو ذرات نقره معنی دار نشده است . همچنین اثر متقابل شکاف و نانو ذرات نقره در سطح ۵ درصد آماری معنی دار شده است (جدول ۴-۱).
مقایسه میانگین اثر متقابل این دو عامل نشان می­دهد که کمترین نشت یونی مربوط به تیمار ۵ سانتی متری انتهای ساقه همراه با ۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره با ۰۴/۶ میکرومول بر زیمنس می­باشد. همچنین بیشترین نشت یونی مربوط به تیمار شاهد با ۳۵/۱۲ میکرومول بر زیمنس می­باشد (جدول ۴-۲ و شکل ۴-۷).
شکل ۴-۷- اثرات تیمار های مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی نشت یونی
بدون شکاف انتهای ساقه= C0 شکاف انتهای ساقه= C1
۵ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N5 بدون نانو ذرات نقره= N0
۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N20 10 میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N10
۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N30

تست حساسیت رفتار

 

بررسی حساسیت رفتار مدل به تغییر در مقدار پارامترها

 

 

 

تست­های سیاست مدل

 

تست بهبود سیستم

 

بررسی پیشنهادات بهبود سیستم

 

 

 

تست پیش ­بینی رفتار تغییر یافته

 

اعمال سیاست­های دنیای واقعی در مدل و بررسی نتایج آنها

 

 

 

تست کفایت مرز

 

مفهوم­سازی و تحلیل تأثیرات ساختار اضافی روی مدل

 

 

 

طراحی وارزیابی سیاست
انجام مراحل قبل، موجب اعتماد مدل­ساز و کارفرما به مدل می­ شود. پس، می­توان از آن برای طراحی و ارزیابی سیاست­های فرآیندهای مدیریت یک سیستم نگهداری و تعمیرات در جهت بهبود سیستم استفاده نمود. طراحی سیاست، شامل ساختارها، قوانین و استراتژی­هایی کاملاً جدید در تصمیم ­گیری است. از آنجایی که ساختار بازخورد یک سیستم، پویایی آن را تعیین می­ کند؛ بیشتر اوقات، سیاست­های کلیدی با تأثیر زیاد، متضمن تغییر در حلقه­های بازخوردی خواهند بود. طراحی دوباره ساختارهای انباشت و جریان، حذف تأخیرهای زمانی، تغییر جریان، کیفیت و اطلاعات در دسترس در نقاط کلیدی، بازیگران اصلی در سیستم هستند. قدرت سیاست­ها و حساسیت آنها، باید با عدم قطعیت پارامترها و ساختار مدل ارزیابی شوند. همچنین، تعامل سیاست­های مختلف نیز باید مورد توجه قرار گیرند .

۲-۲۰ بررسی رویکرد سیستم داینامیک در مسائل زنجیره تامین
اولین کار مدل سازی سیستم داینامیک مربوط به زنجیره تامین در مجله ” پویایی صنعتی “با نام یک تحول مهم برای تصمیم گیرندگان” توسط فارستر منتشر شد[۲۴]. فارستر[۲۴]در مدل زنجیره تامین کلاسیک خود یک جریان پایین دستی مواد از کارخانه به سوی انبار ، توزیع کننده ، خرده فروش و مشتری وجود دارد اطلاعات سفارش ها (جریان اطلاعات )به صورت بالا دستی دیده می شود و یک تاخیر در ارتباط با هر عضو زنجیره دیده می شود که برای مثال مربوط به زمان LeadTime در کارخانه و یا مربوط به عملیات مدیریتی مثل پردازش سفارشات است . محققان هنوز هم عبارت ” زنجیره تامین فارستر ” و یا مدل فارستر را برای چنین زنجیره تامین ساده چهار سطحی استفاده می کنند . ( که شامل یک کارخانه ، یک انبار ، یک توزیع کننده و یک خرده فروش است )
فارستر از این مدل به عنوان مثالی برای زنجیره تامین استفاده کرد و نحوه مدل سازی فرایند پیوسته را نشان داد و به خصوص بر اهمیت وجود بازخور اطلاعاتی در روش سیستم داینامیک تاکید کرد .
با توجه به این که اولین مرحله در مطالعات سیستم داینامیک ، شناسایی مسئله و مشخص کردن سوالاتی است که باید پاسخ داده شوند او مراحل مفهوم سازی مدل را به تصویر کشید و نحوه تخصیص پارامترها به مدل و تست آن را از طریق آزمایشات مختلف نشان داد .
فارستر رویکرد تحقیق در عملیات (OR) برای حل مسائل زنجیر تأمین را که عمدتا در دهه ۵۰ میلادی رویکردی غالب بود ، در سال ۱۹۶۱ رد کرد و عقیده داشت که روش های OR برای حل مسئله های جزیره ای سازمان مناسب هستند. در حالی که موفقیت شرکت های صنعتی بستگی به تعامل موفق میان جریان اطلاعات ، مواد ، سفارشها ، پول ، نیروی انسانی و تجهیزات سرمایه ای دارد . وی عنوان کرد که فهم و کنترل این جریان ها وظیفه اصلی مدیر در شرکتهای صنعتی است .
مدل فارستر در طول سال ها مورد نقدهای بسیاری قرار گرفت و البته این نقدها پایه ای برای تحقیقات توسعه ای و کاربردی بیشتر توسط فارستر شد. مدل فارستر علی رغم سادگی ، بینش مهمی درباره پویایی های زنجیره تأمین به محققان ارزانی داشت . به نحوی که ماهیت برخی مسائل زنجیره تأمین مثل مسئله “فزونی گرفتن تقاضا"با بسط کامل مسئله توسط او آشکار شد .در واقع فارستر تصادفا قواعد پایه ای برای طراحی زنجیره تأمین را از خود به جا گذاشت ، هنگامی که بیان کرد :"مسئله فزونی گرفتن تقاضا در میانه دوره ها ، یک پدیده سیستم داینامیک است که می تواند از طریق کاهش یا حذف تأخیرها و طراحی صحیح حلقه های بازخور مهار شود .
۲-۲۰-۱ سیر تاریخی و پژوهش های افراد در زمینه پویایی های زنجیره تامین از زمان فارستر تا ۲۰۱۳
اولین مطالعات در سال ۱۹۶۰ توسط فارستر صورت گرفت که تعامل بین منابع طبیعی ، فن آوری و بخش های مختلف زنجیره تامین را مورد برسی قرار داد. یک سال بعد Meadows و همکارانش مدل جهانی زنجیره ی تامین SD را توسعه داد و تمرکزش را روی محدودیت منابع در حال استفاده گذاشت. سپس Acharya وSaeed مدل اولیه SD را بر اساس محدودیت ها، مورد مطالعه قرار دادند که شامل بازیافت منابع از طریق سیستم انرژی ورودی و فعالیت های بازیافتی می شد. Wils مقایسه اثرات انواع مختلف پیشرفت های فن آوری بر زنجیره تامین را مورد مطالعه قرار داد. مدل SD را بر اساس پویایی های استفاده از منابع تجدید نشدنی، کاهش سهولت دسترسی به آن و افزایش تکنولوژی تجزیه و تحلیل کرد. Jones و همکارانش پویایی شناسی سیستم هایی را ارائه دادند که تمرکزش بر ناپایداری منابع و اقتصاد در شمال شرقی ایالات متحده بود. و بعد از آن فارستر مدل سیستم های دینامیکی رادر کسب و کار های مختلف به کار گرفت. بسیاری از نشریات مدل پویایی شناسی سیستم را در زنجیره تامین به کار گرفتند و پس از آن رشته مدیریت زنجیره تامین با نام دینامیک صنعتی شکل گرفت. فارستر مدل زنجیره تامین را بر پایه ی متادولوژی SD بنا کرد.Towill در سال ۱۹۹۶ از مدل SD در طراحی مجدد زنجیره تامین استفاده کرد و پس از آن Haffez [25]و همکاران به توصیف و تجزیه و تحلیل و مدل سازی زنجیره تامین در پویایی شناسی سیستم پرداختند. Sterman دو مطالعه موردی در مورد پویایی های کسب و کار ارائه داد که از مدل لجستیک معکوس استفاده می کرد. در پی تلاش های استرمن، Spengler و Schroter در ۱۹۹۸یک سیستم تولید و بازیافت را با بهره گرفتن از SD ارائه دادند. Georgiadis وVlachos یک مدل دینامیکی را توسعه دادند و تاثیرات تصمیم های تولید و بازیافت در بلندمدت را مورد ارزیابی قرار دادند. آنها مدل زنجیره تامین در مورد یخچال برقی به کار گرفت. هدف مدل کاهش هزینه های انرژی و کاهش ضایعات با بهره گرفتن از عملیات زنجیره تامین بود. سر انجام Biehl وهمکارانش به شبیه سازی زنجیره تامین فرش و تجزیه و تحلیل تاثیر قابلیت بازیافت محصولات پرداختند. Banerjee و همکارانش در سال ۲۰۰۱ بیان کرند که زنجیره تامین دارای ساختارهای چند وجهی می باشد به گونه ای که تمرکز آن بر ادغام همه عوامل درگیر در فرایند کلی تولید و توزیع و محصولات نهایی به مشتریان می باشند. همچنین وی هدف اصلی مدیریت زنجیره تامین را بهینه سازی عملکرد زنجیره تامین تعریف کرد و برای اثبات این فرضیه سناریوهای مختلفی را از قبیل افزایش تقاضا، کاهش تقاضا، نامشخص بودن افزایش تقاضا، نامشخص بودن کاهش تقاضا، افزایش زمان تولید، تولید کننده غیر قابل اعتماد، تامین کننده غیر قابل اعتماد و اطلاعات کامل درسیستم زنجیره تامین، بر مبنای مدل خویش به مرحله ی آزمون نهاد. Disney [26]در سال ۲۰۰۳ در مقاله ی خود تحت عنوان « توسعه پایدار زنجیره تامین تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی با رویکرد پویایی شناسی سیستم » اذعان داشت انگیزه های زیست محیطی و نوآوری های تکنولوژیکی بر رفتار بلندمدت زنجیره تامین تاثیر گذار است. Georgiadis در سال ۲۰۰۴ در مقاله ی خود به تجزیه و تحلیل نقطه تعادل زنجیره تامین با بهره گرفتن از شبکه عصبی و الگوریتم ژنتیکی پرداخت و بیان کرد که تشخیص و کاهش نوسانات به دلیل تغییرات غیرمنتظره تقاضا رخ می دهد. Geyer و همکاران در ۲۰۰۷ خود نشان داند، همکاری در استراتژی های کاهش ذخیره احتیاطی در سیستم زنجیره تامین نقش بسزایی در تولید بهنگام محصولات دارد.سال ۲۰۰۹ پژوهش های Madu Chn و همکارانش نشان داد که در زنجیره تامین سنتی هر سطح یک نهاد مستقل است بدین گونه که (با توجه به شکل بالا ) تامین کننده مواد خام را به تولید کننده می دهد و تولید کننده با عملیات فنی آنرا به محصول تبدیل می کند و در حجم بزرگ به توزیع کننده می فرستد و توزیع کننده در حجم های کوچکتر به خرده فروش و سپس به دست مصرف کننده نهایی می رسد. Forrester در سال ۲۰۱۱ بیان کرد که رویکرد پویایی سیستم ها قادر به مدلسازی ساختار پیچیده مثل شبکه زنجیره تامین و عکس العمل آن بر طبق پارامترهای سیستم است.
یک طبقه بندی از تحقیقات درباره مدلسازی سیستم داینامیک در مدیریت زنجیره تأمین در جدول زیر با بررسی انواع تحقیقات و اقدامات صورت گرفته در حوزه مدلسازی سیستم داینامیک در زنجیره تأمین ، یک طبقه بندب از این تحقیقات ارائه شده است .
جدول شماره ۲-۲یک طبقه بندی از تحقیقات در حوزه مدلسازی سیستم داینامیک در زنجیره تأمین را نشان می دهد.
جدول ۲-۲: یک طبقه بندی از تحقیقات در حوزه مدلسازی سیستم داینامیک در زنجیره تامین
کلید جدول : تکنیکها و روش های به کار گرفته شده :
نمودار سازی حلقه علی
شبیه سازی پیوسته
تکنیک های OR
شبیه سازی گسسته
همان طور که در جدول ملاحظه می شود ، حوزه های تحقیقاتی که با رویکرد مدلسازی سیستم داینامیک در زنجیره تأمین انجام شده اند ، عمدتا عبارتند از مدیریت موجودی ، فزونی گرفتن تقاضا ، مهندسی مجدد زنجیره تأمین ، طراحی زنجیره تأمین ، مدیریت زنجیره تأمین بین المللی البته این حوزه ها به صورت کلی هستند و حوزه های دیگری هم در زنجیره تأمین با رویکرد پویایی سیستم ها کار شده است که به دلیل کمتر بودن تحقیقات آنها ، آن موضوعات از طبقه بندی حذف شده اند. [۷]
از طرف دیگر کل تحقیق و توسعه هایی که در این زمینه انجام شده است ، یا جنبه تحقیقاتی داشته که هدف از انجام آن رسیدن به یک نظریه و به عبارتی تئوری پردازی در حوزه زنجیره تامین بوده است و یا این که جنبه اجرایی و عملی داشته است که رویکرد مدل سازی سیستم داینامیک به منظور حل یکی از مسائل مبتلا در زنجیره تامین انتخاب شده است . و یا این که تحقق نتایج تحقیق در عمل بوده و لذا منجر به بهبود در رویکرد مدل سازی شده است .
با توجه به این دو ویژگی ، یعنی حوزه ی تحقیقات و هدف از آن ها تحقیقات طبقه بندی شده اند. و ضمنا نوع تکنیک و روشی که در آن ها مورد استفاده قرار گرفته است ، نیز در جدول مشخص شده است .
بنابراین در سطر اول جدول ، همانطور که ارائه شده است ، تحقیقاتی با موضوع مدیریت موجودی هم با هدف نظریه پردازی و هم با هدف حل مساله انجام شده اند.
و روش های مورد استفاده در آن ها شبیه سازی پیوسته و OR بوده است .
۲-۲۰-۲ مروری بر بررسی چند مقاله با موضوع مدل سازی سیستم زنجیره تامین با رویکرد سیستم داینامیک
مدلسازی مدیریت زنجیره تامین با رویکرد سیستم های دینامیکی دارای مقالات وتحقیقات بسیار زیادی می باشد به طوری که با جستجوی دو عبارت “System dynamics” و “Supply chain” در بانک اطلاعاتی Scopus تعداد ۷۲ نتیجه یافت می شود و در بانک اطلاعاتی Science direct جستجوی همین دو عبارت، تعداد ۱۲۲ مورد را نمایش می دهد. در این قسمت به بررسی مختصری مقالات زیر می پردازیم.
Systems dynamics modelling of a manufacturing supply chain system.
Sustainability in electrical and electronic equipment closed-loop supply chains: A System Dynamics approach.
Dynamic simulation assessment of collaboration strategies to manage demand gap in high-tech product diffusion.
۲-۲۰-۲-۱ مقاله اول : مدل سازی سیستم های دینامیکی یک سیستم زنجیره تامین^[۴۹][۲۷]
در این مقاله ، زنجیره تامین مورد بررسی دارای ساختارهای چند وجهی می باشد که تمرکز آن بر ادغام همه عوامل درگیر در فرایند کلی تولید و توزیع و محصولات نهایی به مشتریان می باشند. بهبود برای رشد در سیستم های زنجیره تامین نیاز به اتخاذ روش های مناسب است که می تواند تضمین کننده مدیریت کارا برای مجموعه کارها در یک مقیاس گسترده باشد. هدف اصلی مدیریت زنجیره تامین بهینه سازی عملکرد زنجیره تامین می باشدکه عمدتا به توسعه چارچوب مدل سازی برای تجزیه و تحلیل و درک رفتار دینامیکی زنجیره های تامین ختم می شود. هدف از این مقاله یک چارچوبی از شبیه سازی عملیات شبکه زنجیره تامین در یک مجموعه میانه رو می باشد. مدل پیشنهادی شامل چهار رده است و پیرامون عملیات یک شرکت تولیدی مانند سیستم Make to order(MTO) است. و مدل با بهره گرفتن از رویکرد سیستم های دینامیکی(SD) توسعه یافت. اجرای عملیات انجام شده در درون زنجیره تامین تابعی از تعداد زیادی از متغیرهای کلیدی که اغلب به نظر می رسد که روابط بزرگی است. . توانایی درک شبکه ای به عنوان یک کل و تجزیه و تحلیل تعامل بین اجزای مختلف سیستم یکپارچه و در نهایت تهیه بازخورد و بدون تجزیه آن را روش ایده آل برای مدل سازی شبکه زنجیره تامین سیستم های دینامیکی است. هدف از این مقاله ایجاد یک مدلی برای شبکه زنجیره مورد مطالعه و به دست آوردن بازخورد های صحیح است.چارچوب مدل مورد مطالعه، عملکرد سیستم را ابتدا با شرایط اولیه مطرح شده و مقایسه آن با یک سیستم در حال اجرا با ۸ سناریو مختلف شرایط عملیات واقعی به دست آمده است.این مطالعه شامل تجزیه و تحلیل برای بدست آوردن نتایج و نتیجه گیری برای کشیدن عملکرد سیستم تحت یکپارچه سازی سناریو های که در مدل به عنوان پایه هستند.
توسعه مدل زنجیره تامین
مدل مبتنی بر ساخت بر سفارش (MTO) در سازمان است که به عنوان عملیات مرکزی درون شبکه های زنجیره تامین می باشد. مدل زنجره تامین عرضه چهار رده را شامل می شود: تامین کنندگان ، تولید کنندگان ، توزیع کنندگان و خرده فروشان. و پویایی آنها هدف کلی مطالعه است. در این مدل فرض شده است که شرکت های رده مدل زنجیره تامین هیچ گونه تعامل با هر شرکت بیرون زنجیره تامین ندارد. شرکت مرکزی با انبارها و مراکز توزیع همکاری داشته که تقاضای شرکت ها را برآورده می سازد.تقاضای سطح خرده فروشان یک توزیع نرمال از تقاضای مشتری را تعیین می کند که همه نرخ تقاضا وابسته به سفارش رده پائین است. تقاضا به ۱۰ محصولات نهایی مختلف اشاره دارد که از الگو رفتار فصلی یا هر آمار دیگری از مصرف کننده بدست آمده است.ظرفیت تولید، تولید کننده ۵۰ جزء در هفته است. زمان تولید از یک توزیع نرمال پیروی می کند و عملیات مونتاژ نیست.هر موجودی درون سیستم یک روش سفارش در هر دوره که به عنوان ذخیره احتیاطی، ذخیره می شود، تامین کننده ها ماده خام از یک منبع خارجی سفارش و دریافت می نمایند. . این مدل تنها شامل اطلاعات و جریان مواد است. جریان نقدی به خاطر پیچیدگی ها در این مدل در نظر گرفته نشده است. این سیستم برای یک سال شبیه سازی شده است.
نمودارعلی و حلقوی
سطح مدل در هر رده تعریف شده است و اتصال های که نیاز بود در مدل قرار داده شده است.چهار رده در مدل وجود دارد یعنی تولید کننده، تامین کنندگان ، توزیع کنندگان و خرده فروشان که به اختصار S، M، D و R می باشد.
در گام بعدی فرایند مدل ها در نمودار های جریان کشیده می شود. متغیر ها به ندرت مستقل هست و آنها رابطه متقابل قوی دارند بیشتر جریان ها یک طرفه است و این باعث ایجاد یک حلقه جریان می شود.

در ادبیات TCS، معمولاً انتخاب استراتژی تجاری سازی بصورت ایستا مورد مطالعه قرار گرفته است. حتی زمانیکه دانشمندان تلاش کردند تا ملاحظات آینده را به تصمیم گیری در مورد تجاری سازی وارد کنند (Gans, 2012)، مدلی که قبلاً برای TCS ساخته شده بود تغییر و تجدید نشد. در حالیکه اگر در سطح صنعت یا شرکت، عوامل خاصی وجود داشته باشند که اتخاذ و تطبیقTCS ترجیحی را در کوتاه مدت دشوار سازند، ساختن یک محیط پویا و دو مرحله ای از استراتژی تجاری سازی در درازمدت ایده آل تر بنظر می رسد. یکی از این عوامل، سهولت و یا دشواری در ایجاد ارزش تجاری از یک نوآوری تکنولوژیکال است. سناریوی طرح ریزی شده توسط Ceccagnoli &Arora (2006) را در نظر بگیرید که در آن نوآوری هایِ وارد شده قابلیت تملیک دارد، اما نیازمند دارایی های مکمل تخصصی جهت تجاری سازی هستند. در اینجا همکاری با شرکت تثبیت شده در بازار (به عنوان مثال از طریق لیسانس و صدور مجوز) استراتژی غالب است چرا که نواور تمایلی به پرداخت سرمایه گذاری های گزاف و نامناسبی که ممکن است نیازمند سرمایه های مالی و انسانی باشد نخواهد داشت. ضمناً، همکاری از دیدگاه تخصصی، سرمایه گذاری های تکراری را کاهش داده و دستیابی به منافع حاصل از تجارت را تسهیل خواهد کرد. البته شرکت تثبیت شده در بازار باید معتقد باشند که فناوریِ تحت لیسانس برای انها ارزش تجاری ایجاد می کند. ارزیابی این ارزش ممکن است ساده و بی اهمیت باشد (به عنوان مثال در نمونه ی تایید ادعاهای ظرفیت یک هارد دیسک یا قابلیت پردازش ثانیه ای یک تراشه نیمه رسانا) اما در بسیاری از مواقع، ارزش فناوری برای ایجاد، آنچنان ساده و قابل درک نیست که دلیل ان می تواند اختلاف نظر در مورد معیارهای عملکرد باشد یا مشکل از انجاست که معیارهایی که ماهیت نواوری را روشن می سازند به سختی ساخته می شوند. در این وضعیت و وضعیت های مشابه، عدم توانایی در ایجاد ارزش از فناوری یک مانع واضح برای نوآوران در همکاری با شرکت تثبیت شده در بازار است. در این مورد تیس(۱۹۸۶) اینچنین بیان می کند که: (( ممکن است وادار کردن تأمین کنندگان به پذیرش ریسک ها همپای نوآور و تقبل تعهدات غیر قابل برگشت هزینه بر که رسیدن به موفقیت خود را در گرو موفقیت نوآوری می دانند مشکل باشد.)) بنابراین ممکن است اجرای یک همکاری در TCS مشکل باشد هرچند که کارامدترین راه برای یک شرکت به نظر برسد. در این مورد واکمن(۲۰۰۸) در مقاله ” نظریه پویا از استراتژی تجاری‌سازی فناوری” بیان می کند که چگونه شرکت فناورانه ای که انتظار می رود در آینده نوآوری‌هایی را خلق کند، می تواند به منافع بالاتر در بلند مدت دست یابد، بخصوص در محیطی که شرکت تأسیس شده در آن کنترل قوی ای بر دارایی های مکمل دارد. واکمن در این مقاله مدلی پویا از TCS با توجه به این نکته که ممکن است شرکتها از تجربه های قبلی خود یاد گرفته و تمایل به تغییر TCS داشته باشند توسعه می دهد. سپس با بهره گرفتن از مدل نشان می دهد که شرکت ممکن است یک استراتژی میانی یا ترکیبی^[۱۶] را انتخاب کند که در آن شرکت فناورانه وارد یک اتحاد استراتژیک^[۱۷] می شود اما در فرایند تجاری سازی در کنار شرکتِ محصول (تحت شرایط خاص) شرکت می کند. بدین ترتیب، شرکت فناورانه با بدست آوردن دانش لازم برای تجاری سازی، در آینده قادر به تجاری سازی به تنهایی خواهد شد. در عین حال کنترل شرکت تأسیس شده بر روی دارایی مکمل لازم را تضعیف خواهد کرد و شرکت فناورانه را قادر به آوردن نواوری حاضر خود به بازار در زمان و هزینه ی موثر خواهد کرد. بدین ترتیب نسبت به گزینه تجاری سازی به تنهایی اولویت خواهد داشت.

Chang و همکارانش(۲۰۰۶) نیز در پژوهش خود بیان می کنند که انتخاب استراتژی مناسب جهت تجاری سازی فناوری به منظور موفقیت در خلق منافع تجاری امری ضروری است. با اینحال انتخاب استراتژی مناسب برای شرکت دشوار و شامل ملاحظات پیچیده متعدد است. از دیدگاه منبع محور، منابع داخلی و خارجیِ حاصل از دارایی های فنی و انسانی و سایر منابع تعیین کننده موفقیت در تجاری سازی فناوری است. بطور خاص، استراتژی تجاری سازی فناوری شامل دو جزءکلیدی است به نام استراتژی فناوری و شایستگی فناوری، و همچنین همبستگی موجود بین این دو جزء. انتخاب استراتژی تجاری سازی فناوری در قالب تصمیم گیری چند متغیره مشکلاتی را ایجاد کرده است. تصمیم گیرندگان باید استراتژیهایی را انتخاب کنند که به بهترین شکل احتیاجات استراتژی فناوری و شایستگی فناوری را با درنظرگرفتن معیارهای ارزیابی چندگانه و بهم وابسته جهت اطمینان از دستیابی به موفقیت تطبیق دهد.
۲-۶- بررسی پیشینه استراتژی تجاری سازی فناوری
با بررسی عوامل مختلف در ادبیات پیرامون پیشینه استراتژی تجاری سازی فناوری، چند جریان فکری استخراج شد. در درجه اول، مجموعه ای از مطالعات در تجاری سازی تأیید کننده آن است که محافظت قوی از فناوری (رژیم قوی تملک پذیری) منجر به استراتژی تجاری سازی همکارانه خواهد شد(Gans et al., 2002; Greis etal., 1995; Katila and Mang, 2003; Pisano et al., 1988; Pisano and Wheelwright, 1995). تحقیقات دیگر نیاز به دارایی های مکمل (Greis et al., 1995; Pisano et al., 1988; Shan, 1990) و رقابت با دیگر شرکتهای تجاری سازی را پیشنهاد می کنند (Clarke et al., 1989; Greis et al., 1995; Shan, 1990). تحقیقات مبتنی بر ادغام عمودی، عوامل مؤثر بر مرزهای شرکت را توصیه می کنند(Araujo et al., 2003; Argyres, 1996; Barney, 1999; Monteverde and Teece, 1982a). سایر تحقیقات نیز متغیرهای مؤثر بر نوع همکاری را شناسایی کرده اند (Chen and Chen, 2003; Das and Teng, 2000; Dutta andWeiss, 1997; Osborn and Baughn, 1990; Oxley, 1997).
نظریه های اصلی برای توضیح این وابستگی ها ، نظریه های اقتصاد هزینه مبادله^[۱۸]، دیدگاه منبع محور^[۱۹] و نظریه حقوق مالکیت^[۲۰] می باشند. مطابق اقتصاد هزینه مبادله، شرکتها فرمی از همکاری را انتخاب خواهند کرد که هزینه های مبادله را حداقل کند (Williamson, 1991). همکاری به عنوان شکل واسطه ای بین واگذاری کامل و تجاری سازی مستقل فناوری در بازار درنظر گرفته شده است. مطابق نظر ویلیامسون(۱۹۹۱)، ویژگی دارایی و عدم اطمینان موجب هزینه های بالاتر مبادلات خواهد شد. هزینه های بالای مبادلات ادغام عمودی بیشتری می طلبد چرا که در ادغام عمودی، فرصت طلبی دارای اهمیت کمتری خواهد بود.
مطابق با دیدگاه منبع محور، نه تنها کارایی بلکه منابع و قابلیت های شرکت نیز مرزهای آن را تحت تأثیر قرار می دهند (Barney, 1999). دیدگاه منبع محور بر منابع، قوت ها و ضعف ها تأکیدکرده و کمتر بر نیروهای صنعت تمرکز کرده اند (Barney, 1991, 1999; Knyphausen, 1993; Penrose, 1959;Wernerfeld, 1984). اتحادها هنگامی افزایش می یابند که شرکت ها نیازمند منابع باشند یا شرکت ها بر روی دارایی های خود جهت خلق فرصت های اتحادانه سرمایه گذاری کنند. بنابراین، اتحادها از احتیاجات به منابع یا فرصت های منبع محور بوجود می آیند (Eisenhardt & Schoonhoven, 1996). مرزهای شرکت وابسته به قابلیت آن جهت تقبل فعالیت های تولیدی (قابلیت های مستقیم) و تعامل با تأمین کنندگان، مشتریان و شرکا (قابلیت های غیر مستقیم) می باشد (Araujo et al., 2003).
نظریه حقوق مالکیت، بر زمان و میزان حقوق حول فناوری تمرکز می کند (Lerner and Merges, 1998). در هر مرحله از توسعه، یک شرکت باید تصمیم به حفظ، به اشتراک گذاری یا فروش کامل فناوری بگیرد. همچنین شرکت تصمیم می گیرد که کدام بخش هایی از زنجیزره ارزش باید بصورت درونی یا بیرونی انجام گیرد. منابع مالی شرکت عاملی مهم در تصمیم گیری در نظر گرفته می شوند زیرا منعکس کننده قدرت چانه زنی شرکت در ارتباطات با شرکای وارد شده در همکاری می باشند.
از بررسی ها قابل تعبیر است که اولاً اکثر مطالعات گذشته پیرامون تجاری سازی با تأکید بر حوزه بنگاه انجام شده و ثانیاً هر یک از این مطالعات به ظن خود، اثر عاملی خاص را بر انتخاب دو نوع کلی از استراتژیها (همکارانه یا رقابتی) مرتفع ساخته و مطالعه ای که به بصورت جامع در برگیرنده تمام عوامل شناسایی شده همراه با اثر آنها بر هر یک از انواع استراتژی ها باشد صورت نگرفته است. در ایران نیز اکثر قریب به اتفاق پژوهش ها و پایان نامه های صورت گرفته در زمینه تجاری سازی، به شناسایی یا اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر استراتژی و فرایند تجاری سازی فناوری و دستاوردهای پژوهشی در حوزه ای خاص پرداخته و تا کنون الگویی که به شناسایی و ارائه چارچوبی عام از عوامل اصلی موثر بر استراتژی تجاری سازی بپردازد صورت نگرفته است.
بنابراین در این پژوهش با هدف ایجاد چارچوب و تحقیقی جامع از نتایج مطالعات پیشین، تصمیم به شناسایی و ترکیب عوامل مطرح در مطالعات گذشته حول استراتژی تجاری سازی فناوری گرفته شد.
فصل سوم:
روش شناسی تحقیق
مقدمه
فصل سوم به تشریح روش تحقیق اختصاص دارد. روش تحقیق یک فرایند نظام‌مند برای یافتن پاسخ یک پرسش یا راه‌حل یک مسئله است (خاکی، ۱۳۷۸). دستیابی به هدف‌های علم یا شناخت علمی میسر نخواهد بود، مگر زمانی که با روش‌شناسی درست، صورت پذیرد. به‌عبارت دیگر، تحقیق از حیث روش آن است که اعتبار می‌یابد نه موضوع تحقیق و باید توجه داشت که اعتبار دستاوردهای تحقیق به‌شدت تحت تأثیر اعتبار روشی است که برای تحقیق انتخاب می‌گردد (همان منبع). اغلب روش تحقیق اختیاری نیست، زیرا ماهیت موضوع تحقیق، سوالات و اهداف آن و درجات آزادی در مداخله و کنترل عوامل مؤثر بر پدیده، موضوعات مهمی هستند که پارادایم، استراتژی و روش تحقیق مناسب را مشخص و تعیین می‌کند (دانایی‌فرد و همکاران، ۱۳۸۶).
علوم اجتماعی، مانند سایر علوم، روش‌های خاص خود را دارد و با آن‌ ها در مجامع علمی شناخته می‌شود. هر یک از این روش‌ها با اهداف ویژه‌ای استفاده می‌شوند و پیش‌فرض‌ها و رویکردهای خاصی دارند. به‌طور کلی می‌توان از دو رویکرد کمی و کیفی سخن گفت (کرسول، ۱۹۹۴). در اجرای این تحقیق از روش فراترکیب^[۲۱] جهت مرور ادبیات و ارائه نمایش جامع‌تری از پدیده مورد بررسی (توسعه محصول جدید) استفاده شده است؛
در این فصل مباحث مربوط به روش‌شناسی تحقیق شامل نوع و روش تحقیق وگام های اجرایی آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۳-۱- نوع تحقیق
انواع تحقیقات را می‌توان براساس سه معیار نتیجه، هدف و نوع داده از یکدیگر تفکیک نمود. تحقیقات بر اساس نتیجه آن، به سه نوع بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای طبقه‌بندی می‌شوند. نتیجه یک تحقیق بنیادی، تئوری یا نظریه است؛ این در حالی است که نتیجه تحقیقات کاربردی ارائه الگو و نتیجه تحقیقات توسعه‌ای کاربست و استفاده از یک الگو یا مدل می‌باشد. تحقیق حاضر از حیث نتیجه یک تحقیق کاربردی است.
معیار دیگر برای تعیین نوع تحقیق، هدف آن است. از لحاظ هدف انجام تحقیق، تحقیقات را به چهار نوع اکتشافی، تبینی، توصیفی و پیش‌بینی تقسیم می‌کنند. در تحقیق اکتشافی هدف کشف پدیده‌هایی است که چندان قابل درک نبوده و یا شناسایی و کشف متغیرهای مهم در آن پدیده و ارائه فرضیات برای تحقیق بیشتر است. در تحقیقات تبینی، هدف، ‌توضیح نیروهایی است که باعث به‌وجود آمدن پدیده مورد نظر و یا شناسایی شبکه‌هایی که منجر به پیدایش و شکل گرفتن آن پدیده شده‌اند. هدف تحقیقات توصیفی، مستند کردن پدیده مورد نظر است. هدف یک تحقیق پیش‌بینی، پیش‌بینی نتایج، ره‌آوردها و یا رفتارهای حاصل از یک پدیده است. تحقیق حاضر از حیث هدف یک تحقیق اکتشافی است.
تحقیقات از نظر نوع داده، به تحقیقات کمی و کیفی تقسیم‌بندی می‌شوند. منظور از داده‌های کمی، اتکای تحقیق به عدد و رقم نیست؛ چرا که داده‌های کیفی را هم می‌توان با ابزار کمی (عدد و رقم) تحلیل نمود. تحقیقات کمی غالباً از داده‌های کمی و تحقیقات کیفی عمدتاً از داده‌های کیفی استفاده می‌نمایند. بر این اساس، تحقیق حاضر از نوع تحقیقات کیفی است.
انواع تحقیق بر مبنای نتیجه، هدف و داده را می‌توان در یک الگو تلفیق نمود. برای مثال تحقیقات بنیادی می‌توانند اکتشافی، تبیینی، توصیفی و پیش‌بینی و یا کمی و کیفی باشند و قس‌علی هذا؛ گرچه بعضی از ترکیبات بسیار پررنگ و برخی دیگر بسیار کم‌رنگ ترند. شکل ۳-۱ الگوی ترکیبات مختلف انواع تحقیق را نشان می‌دهد.
شکل ۳-۱: الگوی تلفیقی انواع تحقیق
(منبع: سید محمد اعرابی، ۱۳۸۷: ۱۳٫ جزوه درسی مبانی فلسفی روش‌شناسی تحقیق، دوره دکتری مدیریت)
بر مبنای مباحث مطرح‌شده، نوع تحقیق حاضر به تفکیک به‌شرح جدول ۳-۱ است.
جدول ۳-۱: تعیین نوع تحقیق حاضر

 

مبنای طبقه‌بندی	نوع تحقیق
هدف تحقیق	اکتشافی
نتیجه تحقیق	کاربردی
داده‌های تحقیق	کیفی

همانطور که پیش از این نیز اشاره شد، ماهیت این پژوهش کیفی و مبتنی بر بررسی متون^[۲۲] و پیشینه تاریخی به منظور ایجاد درک درستی از مفاهیم و اصطلاحات نظری و علمی حول موضوع استراتژی تجاری سازی است. استفاده از تحقیق کیفی زمانی توجیه پذیر می شود که تا کنون اطلاعات گسترده و سیستماتیکی پیرامون موضوع تحقیقاتی مورد مطالعه وجود نداشته باشد. بررسی متون به عنوان روش تحقیق کیفی به بررسی تحقیقات انجام گرفته در این حوزه می پردازد(داده های ثانویه) و نتایج آنها را به منظور تشکیل پایه ای برای نتایج تحقیق جدید جمع آوری می کند (Salminen 2011; Chiesa and Frattini 2011). جهت فهم بیشتر این روش به توضیحات زیر توجه فرمایید.

 

 

همان ج ۹ ص ۳۹
با بررسی کارکردهای پهلوانی که البته به طور مختصر به بعضی از آنها اشاره شد، اهمیت و پایگاه اجتماعی پهلوانان در حد منظور ما روشن می شود و حال در ادامه این بحث(اهمیت و جایگاه ورزش) به محبوبیت طبقه پهلوان و الگوبودن آنان در جامعه می پردازیم. برای اثبات این کار نشان می دهیم که اکثر صفات و خصلتهای پهلوانان به عنوان ارزش و در کنار سایر ارزش های اجتماعی قرار داشته است.

۵-۵. صفات و خصلتهای پهلوانی
۵-۵-۱. تنومندی
تنومندی و بر و بالا یکی از خصوصیات فیزیکی و ظاهری پهلوانان است. با مطالعه شاهنامه ملاحظه می شود که این خصوصیت به عنوان یک ارزش یک صفت ظاهری مطلوب و وصف کردنی به حساب می آید و پدران و مادارن و نزدیکان یک نوزاد متولد شده در باره قد و قامت برو بالای نوزاد خود داد سخن داده اند و از اینکه خداوند به آنها فرزندی با چنین خصوصیات، یعنی خصوصیت فیزیکی پهلوانی عنایت کرده است شکرگزاری، می کنند. در مواردی این چنینی بارها مشاهده می شود که از واژه ترکیبی «پهلوان بچه» استفاده شده است و این بیش از هر چیز نشان دهنده این نکته است که پدران و مادران دوست داشتند فرزندانی همچون پهلوانان داشته باشند.
در تعریف و صفت زال به هنگام تولد

 

یکی پهلوان بچه شیر دل

 

نماند بدین کودکی چیردل

 

 

همان ج ۱ ص ۲۸
به هنگام زاده شدن کیخسرو

 

سپهبد بیامد بر شهریار

 

بسی آفرین کرد بر کردگار

 

 

همان ج ۱ ص ۱۲۳

 

برآن برز و بالا و آن شاخ و یال

 

که گفتی بر او بر گذشت است سال

 

 

همان ج ۱ص ۱۲۳
مسئله تنومندی و سینه ستبری تا آنجا اهمیت دارد که حتما اگر نوزاد به طور غیر طبیعی هم بزرگ باشد و رشد کند مورد تمسخر کسی قرار نمی گیرد و موجب نگرانی والدین هم نمی شود. چنانکه در داستان زاده شدن رستم و اوصاف اطرافیان درباره او چنین دستگیر خواننده می شود که نوزاد از حد طبیعی بزرگتر، سنگین تر و تنومندتر است اما در کلام اطرافیان علیرغم شگفت زده شدن از این بابت، جز شعف و تحسین و شکرگزاری چیز دیگری دیده نمی شود. و در اعمال و حرکات آنان جز برپایی جشن و سرور کار دیگری سر نمی زند.
وصف ظاهری رستم در هنگام تولد از نگاه پدر(زال)

 

به رستم نیا در شگفتی بماند
بدان بازو و یال و آن کتف و شاخ
دو رانش چو ران هیونان ستبر

 

برو هر زمان نام یزدان بخواند
میان چون قلم سینه ای بر فراخ
دل شیر و نیروی ببر هژبر

طراحی استراتژی های تمرکز بر بازار و مشتری
اجرای استراتژی های مربوط به بازار و مشتری
دشپاند و همکاران در سال (۱۹۹۳)، بازارگرایی را همان مشتری گرایی می دانند و معتقدند که رقیب گرایی می تواند با مشتری گرایی در تناقض باشد و بهتر است به جای واژه بازارگرایی از مشتری گرایی استفاده شود زیرا در مفهوم بازارگرایی تمرکز به جای مشتریان بر روی رقبا است. آنها همچنین موافق هماهنگی بین وظیفه ای هستند زیرا آن را مربوط به مشتری گرایی می دانند و معتقدند مشتری گرایی قسمتی از فرهنگ سازمانی است که می تواند به عنوان یک ارزش تقویت شود. بر این اساس بازارگرایی فرهنگی است که
معیار سودآوری و حفظ ارزش برتر برای مشتریان جز بالاترین ارزش ها در سازمان محسوب می شود و مشتریان نسبت به سایر ذینفعان ارجحیت دارند.

هنجار رفتاری کارکنان و مدیران، براساس توسعه سازمانی و پاسخگویی به اطلاعات بازار شکل می گیرد (باقری و اصغری، ۱۳۹۲).
مطالعات و دیدگاه های بسیاری در زمینه بازارگرایی وجود دارد و اما دو دسته از این مطالعات مبنای بسیاری از تحقیقات بازارگرایی قرار می گیرد. مطالعاتی توسط نارور و اسلاتر، کوهلی و جاوورسکی در سال ۱۹۹۰ صورت گرفته است، نارور و اسلاتر از دیدگاه فرهنگی بازارگرایی را به عنوان فرهنگ سازمانی که شامل ارزش ها و هنجارها بوده و ارزش ها و رضایت مشتریان را به طور مستمر افزایش می دهد، تعریف می کند. این در حالی است که کوهلی و جاوورسکی دیدگاهی رفتاری بر فرایند، فعالت ها و رفتارهای برگرفته از کاربرد مفهوم بازاریابی در درون سازمان متمرکز دارد، نسبت به بازارگرایی دارند و مولفه هایی که آنها برای بازارگرایی در نظر می گیرند شامل: تولید اطلاعات، انتشار اطلاعات و پاسخ دهی به اطلاعات جمع آوری شده و توزیع شده می باشد. دیدگاه هریک از این محققین انتقاداتی را به همراه داشته است. با این وجود، این دو مطالعه از جهاتی به یکدیگر شباهت دارند، بنابراین علیرغم تفاوت در نام اجزاء می توان به روشنی نتیجه گرفت که رقیب محوری و مشتری محوری نارور و اسلاتر با تذکیب تولید و انتشار اطلاعات کوهلی و جاوورسکی هم سنگ است و هماهنگی بین بخشی نارور و اسلاتر و پاسخ دهی کوهلی و جاوورسکی نیز بیانگر توانایی برای اقدام روی اطلاعات جمع آوری شده و توزیع شده می باشد (Liao et al.., 2011).
۲-۴-۴) رویکرد فرهنگی در زمینه بازارگرایی
تمایل به خلق ارزش ممتاز برای مشتریان و دستیابی به مزیت پایدار رقابتی یک کسب و کار را به سمت خلق و حفظ فرهنگی هدایت می سازد که برانگیزاننده ی رفتارهای معینی باشد، بازارگرایی نوعی فرهنگ سازمانی است که به صورت کارا و اثربخش به خلق رفتارهای ضروری جهت ایجاد ارزش ممتاز برای مشتریان و در نتیجه عملکرد برتر کسب و کار می انجامد. یک شرکت و سازمان بازارگرا، این مهم را درک می کند که از طریق ابزارهای متعدد ایجاد مزایای اضافی برای مشتریان در کنار انواع مختلف صرفه جویی ها در هزینه های کلّی دستیابی و استفاده از محصول به نفع مشتری منابع بالقوه فراوانی به نفع شرکت وجود دارد. لذا به صورتی مستمر به ارزیابی گزینه ها می پردازند تا دریابند چگونه با بیشترین اثربخشی قادر به ایجاد پایدار ارزش ممتاز برای مشتریان فعلی و آتی خواهد گردید. بنابراین برای دستیابی به بالاترین سطوح عملکرد و حفظ طولانی مدت آن به ایجاد و حفظ یک رابطه سودمند دو جانبه با مشتریان همت می گمارد و در این راستا به فعالیت های بازارگرایی می پردازد (حیدرزاده و نایب زاده، ۱۳۸۸).
۲-۴-۵) ارتباط میان بازاریابی درونی و بازارگرایی
امروزه بازاریابی درونی به عنوان یک استراتژی برای بازارگرایی شناخته شده است. لم^[۵۱] و همکاران (۲۰۱۰)، معتقدند بازارگرایی به عنوان یک مفهوم بازاریابی خارجی است که معنی شناسایی و ارضای نیازهای مشتری به طور موثرتری در مقایسه با رقبا است. محققان نشان دادند که بازاریابی درونی تاثیر مثبت زیادی بر روی بازارگرایی دارد، همچنین مولفه های بازاریابی درونی تاثیر مثبتی بر روی مشتری مداری و دیگر مولفه های بازارگرایی دارند. بازاریابی درونی به عنوان یک فناوری مدیریتی در جهت حل مشکلات مربوط بهره وری خدمات درونی، بازارگرایی، اجرای موفق برنامه های مناسب و مشتری گرایی است. هوگ و کارتر^[۵۲] (۲۰۰۷)، بازاریابی درونی را بخش جدایی ناپذیر بازارگرایی تعریف کردند که مستلزم استفاده از تکنیک های بازاریابی، درون یک سازمان جهت ایجاد و ارتباط ارزش های شرکت است. علاوه بر این، سوچن و لینگز^[۵۳] (۲۰۰۸)، معتقدند که انجام فعالیت های بازاریابی درونی ابزار اصلی برای اطمینان از حفظ کارکنان، بازارگرایی، رضایت مشتریان و در نهایت سودآوری سازمان است. نتایج تحقیقات پیشین نشان می دهد که ارتباط مثبتی بین بازاریابی درونی و بازارگرایی وجود دارد و بازاریابی درونی به عنوان پیش نیازی برای بازارگرایی محسوب می شود (Lam et al.., 2010).
۲-۴-۶) ارتباط میان بازارگرایی و نوآوری مداری
ارتباط بین بازارگرایی و نوآوری مداری در تحقیقات مختلفی اثبات شده است. کسکین^[۵۴] (۲۰۰۶)، بیان کرد که نوآوری به طور مثبت بر عملکرد سازمانی و بازارگرایی به طور غیرمستقیم و از طریق نوآوری بر عملکرد سازمانی تاثیر می گذارند. لو^[۵۵] (۲۰۰۷)، دریافت که بازارگرایی به طور مستقیم با نوآوری در ارتباط است و نوآوری نیز بر عملکرد سازمانی تاثیر می گذارد. نوآکاه^[۵۶] (۲۰۰۸)، تاثیر نوآوری را در ارتباط بین بازارگرایی و عملکرد سازمانی شناسایی و بیان کرد که بازارگرایی در صورتی باعث افزایش عملکرد سازمانی می شود که به نوآوری منجر شود. جیمنز^[۵۷] (۲۰۰۸)، بازارگرایی، نوآوری مداری، نوآوری مداری و عملکرد سازمانی را با هم در یک مدل بررسی کرد. او نوآوری را به عنوان متغیر واسطه ای در ارتباط بین بازارگرایی و یادگیری مداری با عملکرد سازمانی معرفی نمود (سالار و غلامی، ۱۳۹۱).
نتایج تحقیقت نشان می دهند که سازمان ها برای دستیابی به مزیت رقابتی بلندمدت، به نوآوری نیاز دارند و برای نوآوری، نیازمند شناخت و درک صحیح از محیط خود هستند و برای این منظور باید پیوسته مشتریان و رقبای خود را زیر نظر داشته، اطلاعات حاصل از آنها را تجزیه و تحلیل کنند. بازارگرایی به هماهنگی همه فعالیت ها و بخش های سازمان در راستای شناخت و تامین نیازهای مشتریان به منظور ایجاد ارزش برتر برای آنها تاکید دارد. به موازات ارزش آفرینی برای مشتریان، سازمان های بازارگرا با تمرکز بر رقبا و شناخت نقاط قوت و ضعف جاری و آتی ایشان - به خصوص در مورد استراتژی ها و ظرافت های بلندمدتشان- خود را در برابر آنان ارزیابی می کنند. این کار به آنها کمک می کند با محیط منطبق شده و مزیت های رقابتی خود را توسعه دهند. بازارگرایی با تمرکز بر بیرون سازمان، رویکردی از بیرون به درون دارد. بدین ترتیب، سازمان ها از این طریق به نیازهای مشتریان پی برده و برای ایجاد ارزش برتر برای آنها دست به نوآوری بزنند. از این رو، سازمان با ایجاد بازارگرایی، نسبت به اطلاعات بازار پاسخگو شده و این شروع فعالیت های نوآوری در سازمان است زیرا با گسترش بازارگرایی، شرکت نیاز های مشتریان جدید را شناسایی کرده و آنها را در محصولات و فرآیندهای جدید به کار می گیرد. بر همین اساس مانزانو و ویلا^[۵۸] (۲۰۰۵)، به این نتیجه رسیدند که بازارگرایی بر نوآوری اثرگذار بوده و بر آن مقدم است. در نتیجه شرکت ها با نشان دادن رفتار بازارگرایی بیشتر، خصیصه های نوآورانه بیشتری خواهند داشت (Naidoo, 2010).
۲-۴-۷) ارتباط میان بازارگرایی و یادگیری مداری
بازارگرایی و یادگیری مداری دارای ارزش ها و رفتارهای مشابه با یکدیگر هستند. این شباهت ها شامل توسعه ی دانش در سازمان از طریق ایجاد مداوم اطلاعات بازار و بررسی دایم کیفیت این اطلاعات و منطق مسلط آنها است. اسلاتر و نارور (۱۹۹۵)، بیان کردند که واحد بازاریابی به این دلیل که دارای تمرکز خارجی است، نقش کلیدی را در ایجاد سازمان یادگیرنده ایفا می کند. بازاریابی از موقعیت مناسبی برای استفاده از مزایای یادگیری بازارگرا برخوردا است. بازاریابان رفتار یادگیری را با جستجوی اطلاعات از خارج و داخل سازمان مدلسازی می کنند. ایشان اطلاعات را آزادانه به واحدهای دیگر سازمان و عرضه کنندگان و مشتریان ارائه می کنند. اطلاعات بازار ایجاد شده توسط بازارگرایی، شرکت ها را قادر می سازد که به طور مستمر ارزش ها و مهارت های یادگیری سازمانی را بهبود ببخشند (سالار و غلامی، ۱۳۹۱).
۲-۴-۸) ارتباط میان بازارگرایی و گرایش کارآفرینانه
براساس نتایج تحقیقات گذشته، افزایش قابلیت دریافت اطلاعات بازار توسط شرکت و آگاهی از نیازهای مشتریان می تواند به پیشگامی منجر شود. به این صورت که سازمان ها از یک سو با درک و شناسایی نیازهای مشتریان و از سوی دیگر توجه به محصولات ارائه شده ی رقبا، می کوشند نسبت به رقبا محصولات برتری را به مشتریان ارائه دهند. این یافته ها نشان می دهد که لازمه ی پیشگامی، که یکی از اجزای اصلی گرایش کارآفرینانه است، تمرکز بر مشتریان و رقبا است. بازارگرایی با تمرکز بر مشتریان و رقبا اطلاعات حاصل از آنها را کسب و در درون سازمان منتشر می کند و به این ترتیب، به ارتقای سطح کارآفرینانه ی شرکت منجر می شود. همچنین هالت^[۵۹] و همکارانش (۱۹۹۸)، دریافتند که در میان متغیرهای رقابتی فرهنگی، کارآفرینی پراهمیت ترین بوده و پیشگامی از فرهنگ بازارمحور توسعه یافته است. فلسفه ی ایجاد بازارگرایی، مفهوم بازاریابی است که در مقابل رویکرد های محصول، فروش و تولید قرار دارد. گرایش کارآفرینانه، مجموعه ای از فرآیندها، اقدامات و سبک های تصمیم گیری شرکت ها در انجام فعالیت های کارآفرینانه تعریف شده است. با توجه به مطالب فوق الذکر، بازارگرایی نیز می تواند مقدمه ای بر گرایش کارآفرینانه تلقی شود (Tajeddini, 2010).
۲-۴-۹) ارتباط میان بازارگرایی و عملکرد سازمانی
بازارگرایی عاملی است که به شرکت ها کمک می کند ارزش بالاتری را در بلندمدت برای مشتریان خود ایجاد کنند. بازارگرایی اطلاعات مرتبط با نیازهای حال و آینده ی مشتریان را جمع آوری و هماهنگی میان بخشی را بین واحد ها ایجاد می کند و از طریق استراتژی های بازاریابی به مشتریان پاسخ می دهد، بازارگرایی باعث تمرکز یک پارچه ی تلاش ها و اقدامات افراد و واحدها و در نتیجه عملکرد بالاتر سازمان می شود. به علاوه، بازارگرایی باعث کسب اطلاعات بازار از خارج از سازمان و انطباق تصمیم گیری های سازمان با اطلاعات بازار می شود. در نتیجه محصول نهایی سازمان بیشتر با احتیاجات بازار سازگاری خواهد داشت و عملکرد سازمانی افزایش می یابد (سالار و غلامی، ۱۳۹۱).
آثاهن –گیما جهت عملیاتی سازی قابلیت های بازاریابی، فرآیندهای متعددی را تعریف کردند که هر کدام می تواند به وسیله ی شرکت، جهت رسیدن به مشتریان هدف و ایجاد ارزش افزوده برای کالاها و خدمات به کار گرفته شود. اولین فرایند، خدمت دهی به مشتریان است، به گونه ای که بتواند نیازهای خدیدار و مصرف کننده را برآورده کند. بسیاری از پژوهشگران بازاریابی معتقدند که خدمت دهی به مشتریان به گونه ای شاخص می تواند منجر به مزیت رقابتی شود. دومین فرایند، اثربخشی فعالیت های پیشبرد در رسیدن به رشد سهم بازار و فروش است. از این فعالیت ها برای برقراری ارتباط با بازارهای هدف استفاده می شود. سومین فرایند، داشتن شبکه ی توزیع قوی است به گونه ای که بتواند با توزیع کنندگان ارتباطی کارا و موثر برقرار کند. چهارمین فرایند، برقراری ارتباط با مشتری است. از این فرایند برای شناخت نظرات مشتری و مشارکت با او استفاده می شود. پنجمین فرایند، استفاده از تحقیقات بازاریابی برای شناختن نیازهای آشکار و پنهان مشتریان و بررسی کالاها و خدمات ارائه شده به وسیله ی رقبا است. آخرین فرایند، توانایی شرکت در ایجاد محصولی متمایز از نظر کیفیت، یمت، وجهه، خدمات و … است. هر یک از این متغیرها ارتباط مثبتی با عملکرد شرکت به خصوص در زمینه نوآوری، کارآفرینی، ایجاد مزیت رقابتی و افزایش فروش و سهم بازار دارد (Rodoula and Tsiotdou, 2010).
۲-۴-۱۰) پیامدهای بازارگرایی برای سازمان
سازمان هایی که می توانند بهتر نیازهای مشتری را پاسخ دهند و آنها را راضی کنند، مطمئنا از سطح عملکرد بالاتری برخوردار هستند. تحقیقاتی که توسط نارور و اسلاتر صورت گرفته، نشان دهنده رابطه مثبتی بین گرایش به بازار و عملکرد شرکت است. از سازمان هایی که در محیط رقابتی فعالیت می کنند، انتظار می رود که بیشتر بازارگرا باشند. بازارگرایی به عنوان یک حس غرور در سازمان، که در آن، کلیه ی واحدها و کارکنان در راستای ارضای نیازهای مشتریان گام برمی دارند، تعریف شده است. در واقع، ارضای نیازهای مشتریان هدف مشترک کلیه ی واحدها محسوب می شود و واحدهای سازمان به حرکت در این راستا افتخار می کنند. اما این نگرش، نیازمند آن است که کارکنان، یک حس تعلق و تعهد را نسبت به سازمانشان داشته باشند. می توان نتیجه گرفت که سطح بالاتر گرایش به بازار در سازمان می تواند باعث افزایش روحیه ی کار گروهی و کار جمعی و در نتیجه، افزایش تعهد در بین کارکنان سازمان شود. از سازمان هایی که در محیط رقابتی فعالیت می کنند، انتظار می رود که بیشتر بازارگرا باشند (Augusto and Coelho, 2009).
کوهلی و جاوورسکی به بررسی و تاثیر سه ویژگی محیطی بر روی بازارگرایی پرداخته اند. اولین عامل، پیچیدگی و تلاطم بازار است که به عنوان نرخ و میزان تغییرات در ترکیب نیازها و خواسته ها و ترجیحات مشتریان تعریف می شود. سازمان هایی که در محیط متلاطم فعالیت می کنند، بیشتر نیازمند تغییر محصولات خود با توجه به تغییر در نیازها و خواسته های مشتریان هستند و برعکس، در بازارهای با ثبات، شرکت ها کمتر نیاز دارند تا محصولات خود را با نیازهای در حال تغییر مشتریان هم جهت سازند و تعدیل کنند. دومین عامل محیطی که توسط کوهلی و جاوورسکی در سال ۱۹۹۰ مورد مطالعه قرار گرفته تا رابطه بین بازار و عملکرد تجاری را تبیین کند، شدت رقابت است. کوهلی و جاوورسکی بیان کرده اند در محیط غیررقابتی، شرکت یا سازمان، ممکن است دارای عملکرد خوبی باشد، حتی اگر بازار گرا نباشند، زیرا مشتریان با محصولات و خدمات شرکت خو گرفته اند. در مقابل، در شرایط رقابت شدید، مشتریان گزینه های متنوعی برای ارضای نیازها و خواسته های خویش دارند. بنابراین شرکت هایی که بازارگرا نیستند در محیط رقابتی به سرعت مشتریان خود را از دست خواهند داد. بنابراین بازارگرایی در شرایط رقابت از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود. سومین عامل می تواند تغییرات تکنولوژیکی باشد، که درواقع، همان میزان تغییرات تکنولوژیک رخ داده در صنعت خاص است. شرکت هایی که از تکنولوژی های پیشرفته استفاده می کنند، می توانند با بهره گرفتن از نوآوری تکنولوژیک، برای خود مزیت رقابتی ایجاد کنند. در مقابل سازمان هایی که با تکنولوژی ایستا فعالیت می کنند در بازارهای رقابتی، از موقعیت مناسبی برخوردار نخواهند بود و نمی توانند از تکنولوژی به عنوان یک مزیت رقابتی استفاده کنند (باقری و اصغری، ۱۳۹۲).
بخش پنجم
پیشینه تحقیق
مطالعات انجام شده در خارج کشور:
در این بخش به بررسی پژوهش های انجام شده در داخل و خارج کشور که مرتبط با پژوهش حاضر می باشند، پرداخته می شود. هدف و نتایج هر پژوهش نیز بررسی می گردد.
کو و ژانگ در سال ۲۰۱۴، پژوهشی را با عنوان: بازارگرایی و عملکرد شرکت و تاثیرات تعدیل گر یکپارپگی . پاسخگویی، انجام دادند. هدف اصلی از انجام این پژوهش بررسی تاثیر بازارگرایی بر عملکرد شرکت های چند ملیتی و تاثیر تعدیلگر یکپارچگی و پاسخگویی در ارتباط میان بازارگرایی و عملکرد می باشد. نتایج تحلیل حاکی از آن است که بازارگرایی تاثیر مثبت و معناداری بر عملکرد شرکت ها داشته و فشارهای یکپارچگی و پاسخگویی محیطی تاثیر بازارگرایی بر عملکرد شرکت را تعدیل می نمایند (Qu and Zhang, 2014, pp: 1-6).
راسلا در سال ۲۰۱۴، پژوهشی را با عنوان: مشتری گرایی، قابلیت های نوآوری و عملکرد شرکت، هدف از اجرای این پژوهش بررسی تاثیر مشتری گرایی و قابلیت های نوآوری بر عملکرد شرکت می باشد. نتایج حاصل از پژوهش نشان دادند که مشتری گرایی بر توانایی خلاقیت و توانایی های نوآوری شرکت تاثیر گذار است و قابلیت های نوآوری بر عملکرد شرکت تاثیرگذار می باشد (Racela, 2014, pp: 16-23).
آلتانتاش و همکاران در سال ۲۰۱۳، پژوهشی را با عنوان : ارتباط میان استراتژی محوری و بازارگرایی با عملکرد سازمان، با توجه به نقش نوآوری، انجام دادند. هدف از پژوهش حاضر بررسی ارتباط میان استراتژی محوری و بازارگرایی با عملکرد سازمان است. نتایج حاصل از پژوهش نشان دادند که استراتژی محوری و بازارگرایی با عملکرد شرکت ارتباط مثبت و معناداری دارند. از سوس دیگر نوآوری نقش واسطه را میان این ارتباط ایفا می کند، بدین صورت که استراتژی محوری و بازارگرایی ارتباط مثبت و معناداری با نوآوری دارند و نوآوری نیز ارتباط مثبت و معناداری با عملکرد سازمان (Altuntas et al.., 2013, pp: 413-419).
بوسو و همکاران در سال ۲۰۱۳، پژوهشی را با عنوان: گرایش به کارآفرینی، بازارگرایی، ویژگی های شبکه و عملکرد شرکت، انجام دادند. هدف از پژوهش ایشان بررسی تاثیر گرایش به کارآفرینی، بازارگرایی و عملکرد شرکت است. نتایج حاصل از پژوهش نشان دادند که گرایش به کارآفرینی و نیز بازارگرایی؛ عملکرد شرکت ها را بهبود می بخشد (Boso et al.., 2013, pp: 708–۷۲۷).
وولا و همکاران در سال ۲۰۱۲، پژوهشی را با عنوان: تاثیر بازارگرایی، فرصت های تکنولوژیک و تجارت الکترونیک بر عملکرد، انجام دادند. هدف از اجرای پژوهش حاضر بررسی تاثیر بازارگرایی، فرصت های تکنولوژیک و تجارت الکترونیک بر عملکرد می باشد. نتایج حاصل از تحقیق نشان دادند که بازارگرایی و فرصت های تکنولوژیکی بر عملکرد شرکت تاثیر دارند و در این میان نوآوری نقش واسطه را ایفا می نماید. بدین معنا که بازارگرایی و فرصت های تکنولوژیکی بر نوآوری تاثیر داشته و نوآوری نیز بر عملکرد شرکت تاثیرگذار می باشد (Voola et al.., 2012, pp: 136-146).
ایدار و همکاران، در سال ۲۰۱۲، پژوهشی را با عنوان: تاثیر بازارگرایی به عنوان یک متغیر تعدیل گر در ارتباط میان فرایند برنامه ریزی استراتژیک و عملکرد شرکت، انجام دادند. با این پژوهش ایشان درصدد بررسی تاثیر بازارگرایی به عنوان متغیر تعدیلگر در ارتباط میان فرایند برنامه ریزی استراتژیک و عملکرد شرکت در شرکت های متوسط و کوچک کشور مالزی می باشد. نتایج حاصل از تحقیق نشان دادند که ارتباط مثبت و معنی داری بین برنامه ریزی استراتژیک در شرکت های مذکور و عملکرد این شرکت ها وجود دارد و بازارگرایی ارتباط میان برنامه ریزی استراتژیک و عملکرد سازمانی را تعدیل می نماید. از سوی دیگر نتایج نشان دادن که بازارگرایی نیز ارتباط مثبت و معناداری با عملکرد شرکت های کوچک و متوسط دارد (Idar et al.., 2012, pp:68-75).
رودولا و سیودتو در سال ۲۰۱۰، پژوهشی را با عنوان: بررسی تاثیر بازارگرایی بر عملکرد خدمات، را انجام دادند. هدف از اجرای این پژوهش بررسی تاثیر سه بعد بازارگرایی (مشتری مداری، رقیب مداری و هماهنگی بین وظیفه ای) بر عملکرد کسب و کار می باشد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها اثبات کردند که مشتری گرایی تاثیر مستقیم و معناداری بر عملکرد خدمات دارد و رقیب مداری و هماهنگی بین وطیفه ای به طور غیرمستقیم از طریق مشتری مداری بر عملکرد خدمات تاثیر گذار هستند (Rodoula and Tsiotdou, 2010, pp: 375-403).
ویی و آتاهنه-جیما در سال ۲۰۰۹، پژوهشی را با عنوان: نقش تعدیل کنندگی سیستم پاداش در ارتباط میان بازارگرایی و عملکرد محصول جدید در چین، انجام دادند. هدف از اجرای پژوهش مذکور بررسی ارتباط میان بازارگرایی و عملکرد محصول جدید در کشور چین و نیز نقش تعدیل گر سیستم پاداش در این رابطه می باشد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده های پژوهش حاکی از آن است که بازارگرایی ارتباط مثبت و معناداری بر عملکرد کسب و کار دارد و نیز مدیریت منابع انسانی (سیستم پاداش) رابطه میان بازارگرایی و عملکرد شرکت را تعدیل می نماید (Wei and Atuahene-Gima, 2009, pp: 89-96).
ژنگ ژو و همکاران در سال ۲۰۰۹، پژوهشی را با عنوان: بازارگرایی، مزیت رقابتی و عملکرد شرکت انجام دادند. هدف از اجرای پژوهش مذکور بررسی چگونگی تاثیر ارزش مشتری بر بازارگرایی و سایر پیامدهای آن نظیر مزیت رقابتی و عملکرد شرکت می باشد. یافته های پژوهش نشان دادند که بازارگرایی و مشتری مداری بر کسب مزیت رقابتی شرکت ها تاثیر دارد و شرکت ها می توانند با نوآوری به مزیت رقابتی دست یابند و مزیت رقابتی نیز بر عملکرد شرکت تاثیر گذار است
(Zheng Zhou et al.., 2009, pp: 1063-1070).
اولاواریتا و فریدمن در سال ۲۰۰۸، پژوهشی را با عنوان: بازارگرایی، منابع دانش محور و عملکرد شرکت، انجام دادند. هدف از اجرای پژوهش حاضر بررسی ارتباط میان بازارگرایی، منابع دانش محور و عملکرد شرکت می باشد. نتایج اثرات معنادار بازارگرایی، تخمین بازار و نوآوری بر روی عملکرد برتر شرکت نشان دادند (Olavarrieta and Friedmann, 2008. pp: 623-630).
هاگلند و همکاران در سال ۲۰۰۷، پژوهشی را با عنوان: بازارگرایی و عملکرد شرکت در صنعت خدماتی، انجام دادند. هدف از اجرای پژوهش حاضر بررسی ارتباط میان بازارگرایی و عملکرد در صنایع خدماتی می باشد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که بازارگرایی تنها با سودآوری ارتباط دارد و با نرخ بازگشت سرمایه ارتباطی ندارد و به طور کلّی بازارگرایی ارتباط مثبت و معناداری بر عملکرد شرکت های خدماتی دارد (Haugland et al.., 2007, pp: 1191-1197).
کانو و همکاران در سال ۲۰۰۴، پژوهشی را با عنوان: فراتحلیلی از ارتباط میان بازارگرایی و عملکرد شرکت، انجام دادند. هدف ایشان از اجرای پژوهش حاضر بررسی ارتباط بازارگرایی بر عملکرد شرکت می باشد. یافته های حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها دلالت از این دارند که ارتباط مثبت و معناداری میان بازارگرایی و عملکرد شرکت وجود دارد (Cano et al.., 2004, pp: 179-200).
مطالعات انجام شده در داخل کشور:
باقری و اصغری در سال ۱۳۹۲، پژوهشی را با عنوان: بررسی هماهنگی میان استراتژی های سطح کسب و کار و بازارگرایی در چارچوب مراحل چرخه عمر سازمان، انجام دادند. این پژوهش در پی آن است تا شرکت های فعال در صنایع غذایی استان مازندران را به صورت موردی مطالعه و بررسی نماید که آیا مراحل مختلف چرخه عمر سازمان (معرفی، رشد، بلوغ و افول) می توانند رابطه بین استراتژی های رقابتی در سطح کسب و کار و بازارگرایی را تحت تاثیر قرار دهند. با توجه به نتایج به دست آمده از تحقیق می توان نتیجه گرفت که میان استراتژی های رقابتی سطح کسب و کار و بازارگرایی با مراحل چرخه حیات سازمان در شرکت های مورد مطالعه هماهنگی وجود دارد (باقری و اصغری، ۱۳۹۲، ص ص ۱۲۵-۱۰۹).
سالار و همکاران در سال ۱۳۹۱، پژوهشی را با عنوان : طراحی الگوی ارتباط بازارمداری، یادگیری مداری و نوآوری مداری و عملکرد شرکت های مواد غذایی در بورس، انجام دادند. در این پژوهش ارتباط میان بازارمداری، یادگیری مداری و نوآوری مداری و عملکرد شرکت های مواد عذایی در بورس بررسی شده است. نتایج نشان می دهند که بازارمداری، یادگیری مداری و نوآوری مداری بر عملکرد شرکت ها تاثیر مثبت می گذارند. تاثیر بازارمداریبیش از سایر متغیرها است که نشان دهنده ی اهمیت بازارمداری برای شرکت ها می باشد (سالار و همکاران، ۱۳۹۱، ص ص ۲۳-۹).
قنواتی و صمدی در سال ۱۳۹۱، پژوهشی را با عنوان: تاثیر گرایش بازار و فرهنگ سازمانی بر عملکرد شرکت های کوچک و متوسط فعال در استان تهران، انجام دادند. در این پژوهش تاثیر دو مفهوم کلیدی گرایش بازار و فرهنگ سازمانی بر عملکرد این شرکت ها آزمون می شود. یافته های تحقیق نشان می دهد گرایش بازار تا حدودی برخاسته از فرهنگ سازمانی است و هر دو تاثیر مثبت اما غیرمعنی داری بر عملکرد مالی شرکت ها دارند. نتایج آزمون مدل در شرکت های کوچک و متوسط مسیر فرهنگ سازمانی – گرایش بازار- عملکرد مشتری- عملکرد مالی را تایید می کند (قنواتی و صمدی، ۱۳۹۱، ص ص ۹۲-۷۳).
مدهوشی و همکاران در سال ۱۳۹۱، پژوهشی را با عنوان: تاثیر بازارگرایی و گرایش کارآفرینانه بر نوآوری در کسب و کارهای کوچک و متوسط، انجام دادند. این مقاله در پی آن است که چگونگی تاثیر بازارگرایی و گرایش کارآفرینانه بر نوآوری را در کسب و کارهای کوچک و متوسط شرق مازندران بررسی کند. بر اساس نتایج، ارتقای بازارگرایی هم به صورت مستقیم و هم غیر مستقیم به کمک متغیر گرایش کارآفرینانه به افزایش نوآوری می انجامد (مدهوشی و همکاران، ۱۳۹۱، ص ص ۱۳۶-۱۱۵).
قاسمیه و عبدالهی در سال ۱۳۹۱، پژوهشی را با عنوان: تبیین رابطه اقدامات کارآفرینانه ی شرکتی بر عملکرد سازمانی (یک مطالعه تجربی)، انجام دادند. این پژوهش به دنبال ارائه ی چارچوب مفهومی برای سنجش کارآفرینی شرکتی به وسیله ی ادغام یافته های پژوهشی پیشین می باشد و از طرفی تاثیر اقدامات کارآفرینی شرکتی بر عملکرد شرکت های خصوصی و دولتی کارآفرین بررسی شده است. نتایج آزمون نشان می دهند که بین تمامی متغیرهای مطالعه به جز ریسک پذیری و رضایتمندی کارکنان همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد (قاسمیه و عبدالهی، ۱۳۹۱، ص ص ۴۶-۲۷).
سالار و غلامی اواتی، در سال ۱۳۹۱، پژوهشی را با عنوان: بررسی ارتباط بین بازارمداری و عملکرد شرکت های مواد غذایی بورس، هدف از انجام این تحقیق، بررسی ارتباط بین بازارمداری، یادگیری مداری، مدیریت کیفیت جامع ، نوآوری مداری و عملکرد شرکت های مواد غذایی پذیرفته شده در بورس ایران است. نتایج تحقیق نشان می دهد که کلیه ی متغیرهای تحقیق بر عملکرد تاثیر مثبت می گذارند. اما تاثیر بازارمداری از سایر متغیرها بیشتر است. اما تاثیر بازارمداری از سایر متغیرها بیشتر است. بازارمداری از طریق متغیرهای واسطه ای یادگیری مداری، مدیریت کیفیت جامع، یادگیری مداری بر نوآوری و نوآوری نیز بر عملکرد سازمانی تاثیر می گذارد (سالار و غلامی، ۱۳۹۱، ص ص ۸۰-۵۷).
پاکدل و همکاران، در سال ۱۳۹۰، پژوهشی را با عنوان: ارزیابی بازارگرایی، نوآوری و وفاداری مشتری بر عملکرد کسب و کار (مطالعه موردی: گروه پوشاک پل)، انجام دادند. هدف پژوهش مذکور بررسی رابطه بازارگرایی، نوآوری و وفاداری مشتریان با عملکرد کسب و کار گروه پوشاک پل می باشد. در راستای دست یابی به این هدف پرسنل واحدهای تولید، اداری، مالی، بازرگانی، کنترل کیفیت، انبارداری و طراحی گروه پوشاک پل به عنوان جامعه آماری تحقیق جهت جمع آوری داده ها در نظر گرفته شد. تحلیل داده های تحقیق و آزمون فرضیات بیانگر این است که در گروه پوشاک پل، افزایش درجه نوآوری نتیجه افزایش سطح بازارگرایی بوده و این امر خود به عملکرد نوآوری بهتر در شرکت می انجامد، نتیجه رشد عملکرد نوآورانه شرکت نیز افزایش وفاداری مشتریان است که در نهایت افزایش سطح عملکرد کسب و کار را به دنبال دارد (پاکدل و همکاران، ۱۳۹۰، ص ص ۲۶-۱).
اعرابی و محمدی در سال ۱۳۸۸، پژوهشی را با عنوان: تاثیر بازارگرایی بر عملکرد شرکت های ایرانی فعال در بازار بورس تهران، انجام دادند. این تحقیق نحوه ی اندازه گیری سازه ی بازارگرایی را براساس مفهوم پردازی نارور و اسلاتر (۱۹۹۰)، در شرایط خاص محیطی ایران مورد توجه قرار داده و تاثیر بازارگرایی را بر عملکرد شرکت های ایرانی بررسی می کند. نتایج تحقیق نشان می دهد که بازارگرایی بر عملکرد ذهنی، عینی و کلی شرکت تاثیر معنادار و مثبت دارد (اعرابی و محمدی، ۱۳۸۸، ص ص ۲۵-۱).
قربانی و همکاران در سال ۱۳۸۸، پژوهشی را با عنوان : تاثیر بازاریابی داخلی بر بازارگرایی و عملکرد سازمانی در صنعت هتلداری انجام دادند. هدف از تحقیق حاضر بررسی تاثیر بازاریابی داخلی بر بازارگرایی و عملکرد سازمانی است. براساس نتایج حاصل از انجام تجزیه و تحلیل داده ها مشخص شد که بازاریابی داخلی از طریق بازارگرایی بر عملکرد سازمانی موثر است (قربانی و همکاران، ۱۳۸۸، ص ص ۴۲-۲۵).
حیدرزاده و نایب زاده در سال ۱۳۸۸، پژوهشی را با عنوان: ارزیابی تاثیر بازارگرایی توسعه یافته (EMO) بر عملکرد کسب و کار شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار و ارائه چارچوب کاربردی، انجام دادند. این پژوهش به بررسی رویکردهای مختلف در زمینه بازارگرایی می پردازد. هدف بهبود مفهوم سازی و سنجش بازارگرایی با معرفی یک مدل جدید بر مبنای سه معیار مختلف بازارگرایی شامل معیار کوهلی و جاوورسکی (۱۹۹۰)، معیار نارور و اسلاتر (۱۹۹۰)، و معیار ماتسونو و منتزر (۲۰۰۰)، می باشد. پژوهش حاضر به بررسی ماهیت رابطه بین بازارگرایی و عملکرد کسب و کار پرداخته و بر برخی از مهمترین عوامل تاثیرگذار در این زمینه شامل عوامل محیط درونی، محیط بیرونی و همچنین نوع استراتژی کسب و کار متمرکز می گردد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان دادند که از بین تمامی متغیرهای درون سازمانی تنها تاکید مدیریت ارشد بر بازارگرا بودن با بازارگرایی توسعه یافته دارای ارتباط مستقیم بوده و ارتباط مستقیم بازارگرایی توسعه یافته و شاخص بازگشت دارایی ها و سهم بازار نیز تایید شد. در رابطه با فرضیاتی در زمینه اثرتعدیل کننده متغیرهای برون سازمانی در رابطه بازارگرایی توسعه یافته و عملکرد کسب و کار نیز می توان گفت رابطه معکوس موانع ورود/خروج با شدت رابطه بین بازارگرایی توسعه یافته و بازگشت دارایی ها، بازگشت فروش و بازگشت سرمایه، رابطه مستقیم میزان رقابت با شدت رابطه بین بازارگرایی توسعه یافته و بازگشت دارایی ها، رابطه معکوس آشفتگی تکنولوژیک با شدت رابطه بین بازارگرایی توسعه یافته و سهم بازار، رابطه مستقیم قدرت عرضه کننده با شدت رابطه بین بازارگرایی توسعه یافته و سهم بازار، رابطه مستقیم آشفتگی بازار با شدت رابطه بین بازارگرایی توسعه یافته و گردش کل دارایی ها، بازگشت سرمایه و بازگشت دارایی ها، رابطه معکوس قدرت خریدار با شدت رابطه بین بازارگرایی توسعه یافته و بازگشت سرمایه و بازگشت دارایی ها و رابطه مستقیم نرخ رشد بازار با شدت رابطه بین بازارگرایی توسعه یافته و بازگشت فروش به تایید رسید (حیدرزاده و نایب زاده، ۱۳۸۸، ص ص ۳۹-۱۳).
دیواندری و همکاران، در سال ۱۳۸۷، پژوهشی را با عنوان: بررسی رابطه بین بازارگرایی و عملکرد بانک های تجاری ایران، در تحقیق حاضر بازارگرایی بانکهای تجاری کشور به عنوان یک عامل موثر مورد توجه قرار گرفته و رابطه بین بازارگرایی و عملکرد بانک های تجاری بررسی شده است. یافته ها نشان می دهند که بازارگرایی ارتباط مثبت و معناداری با عملکرد بانکهای تجاری دارد (دیواندری و همکاران، ۱۳۸۷، ص ص ۴۰-۱۷).

دولت مسئول
اسلام گرایی

 

بی طرف، کارگزار اتقال قدرت

 

تردید
تأیید

 

تردید
تأیید

 

تأیید

 

تأیید
حمایت

 

 

 

بنابراین با توجه به استقلال و جایگاه تاریخی ارتش در مصر و تونس و اعلام بی طرفی آنها در نزاع جامعه با هیات حاکمه تحولات سیاسی در این دو کشور،نه به سمت انقلابهای اجتماعی،بلکه به سمت اصلاحات ساختاری پیش رفت و با بی طرفی نهاد ارتش، دیکتاتوریهای مادام العمر برکنار و با برگذاری انتخابات وهمه پرسی های عمومی روند اصلاحات حقوقی- سیاسی و پروسه ی حرکت به سمت دولت سازی و الگوی مبتنی بر دموکراسی حداقل آغاز گردید.

در مجموع در مصر و تونس و شاید در دیگر کشورهای عربی، ارتش نقش چند گانه ای را هم در مرحله انتقال قدرت و هم در مرحله دولت سازیایفا می کند؛بی طرفی در مرحله تشدید جنبش اعتراضی و کمک به سقوط رژیم،به دست گرفتن قدرت سیاسی و معرفی دولت موقت،برگزاری انتخابات دوران گزار،نظارت و اعمال نفوذ بر تدوین پیش نویس قانون اساسی،کنترل رفتار و تعدیل خواسته های گروه های رادیکال مذهبی و یا سکولار و تلاش برای موازنه بخشی میان نیروهای سیاسی و اجتماعی.
بدین ترتیب واکنش نظامیان در مرحله بعد از انقلاب و تحولات سیاسی،در مشخص کردن نوع نظام سیاسی داخلی برای یک کشور عامل مهمی می باشد؛هر اندازه که نظامیان برای بازگشت به جایگاههای خود پس از تحولات،عجله کنند به همان اندازه عملیات تحول دموکراتیک تقویت شده و سریعتر اتفاق می افتد.اما کند بودن نظامیان در بازگشت به جایگاههای خود به معنای تمایل آنها به در دست گرفتن قدرت و اداره کشور است.
پس اگر نظامیان واقعاًدلسوز آینده کشورشان و حفاظت از امنیت و تمامیت ارضی هستند،باید به جایگاههای خود بازگردند و بدون ورود به عملیات سیاسی به وظایف خود عمل کنند.این اقدامات در واقع همان اقداماتی هستند که شورای نظامی مصر پس از انقلاب مصر و ارتش ملی تونس بعد از انقلاب انجام دادند.اگر شرایطی پیش نیاید که نتیجه را معکوس کندنظام سیاسی مردمی همان نظامی خواهد بود که در تونس و مصر به وجود آمده است و این همان فرجامی خواهد بود که ملتهای تونس و مصر خواهان آن بودند.
۴-۷ نقش شبکه های اجتماعی
دو دهه ی پیش به دلیل پیدایش اشکال جدید کنش جمعی در کشورهای صنعتی، سبب ساختن مفهوم جدیدی از جنبش های اجتماعی شد، به نحوی که مطالعات جامعه شناختی، جنبش های اجتماعی را از نفوذ نظریه های ایدئولوژیکی، سازمانی و عقلانیتی خارج و تحلیل آنها را از رویکرد«طبقاتی» به مباحث جدیدی که صبغه ی «هویتی» دارد تمایل کرد. از ویژگی های جنبش جدید اجتماعی، «تمرکز زدائی»، «نداشتن رهبری مشخص»، «نمادین بودن»و «الگوی جدید بسیج» منابع و گروه هاست. لذا، می توان درباره ی نقش شبکه های اجتماعی مجازی در شکل گیری و هدایت جنبش های جدید اجتماعی، تأمل کرد.
ابوزید^[۱۵]، مدیر تحریریه ی مجله ی النهار یمن، با دیدگاهی جامعه شناسانه معتقد است جوانان عرب امروزه برای به دست آوردن وجود اجتماعی و هستی شناختی خود و همچنین، ایفای نقش فعال در زندگی سیاسی و اجتماعی، به فضای مجازی و دنیای اینترنت رو آورده اند و این به معنی به چالش کشیدن دولتهای عرب در اینترنت است.
او معتقد است جوانان عرب به خوبی از عصر جهانی شدن و شبکه های اجتماعی برای به بارنشاندن این ایده استفاده می کنند. به عبارتی، منطقه ی عربی به دلیل اینکه میانگین یک سوم از جمعیت ساکن در آن را جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال تشکیل می دهد، موقعیتی متفاوت با بقیه ی جهان دارد. در کنار این، فساد، نبود مردم سالاری، ضعف احزاب و سازمان های جامعه ی مدنی و تجاوز به حقوق بشر و انصراف جوانان از مشارکت سیاسی از راه های قانونی باعث هجوم بیش از شصت درصد از جمعیت جوان عرب به دنیای مجازی و شبکه های اجتماعی، برای برجستگی و اهمیت سوژگی خود شده است. این جوانان در سال های اخیر، با گسترش رسانه های عمومی و وسایل ارتباطاتی جدید و کانال های ماهواره ای، مانند الجزیره و با پناه بردن به شبکه های اجتماعی، در پی رهایی از قید حصارهای دیکتاتوری و پدرسالاری عربی بر آمدند. در حقیقت، این انقلاب ها همزمان پست مدرن بودن را از طریق فناوری های نوین تجربه می کنند و این تجربه، بیانگر نوعی«انکار بزرگ» است؛ یعنی انکار پدرسالاری و نوپدرسالاری عربی.
مارشال مک لوهان^[۱۶]، یکی از متفکران برجسته ی علوم اجتماعی، استدلال می کند که رسانه های هر عصر ماهیت جامعه ی آن عصر را تعیین می کنند. از نظر مک لوهان، پیشرفت هر جامعه ای همزمان با رشد فناوری ها بوده است. جوامع انسانی از رسانه ها(فناوری) – از حروف الفبا تا اینترنت- تأثیر پذیرفته و بر آنها تأثیر نهاده اند. وی رسانه های ارتباطی را عصاره ی تمدن می داند و معتقد است که تاریخ به وسیله ی رسانه های غالب در هر عصر و زمانی هدایت می شود.(نورمحمدی، ۱۷۴:۱۳۹۱)
فیسبوک، توییتر و یوتیوب از مهمترین شبکه های اجتماعی هستند، نقش شبکه های مجازی و اجتماعی در شکل گیری بهار عرب، به حدی بود که برخی تحلیل گران از آن به عنوان انقلاب مجازی یاد می کنند. برای روشن شدن بحث، جدول زیر تعداد کاربران اینترنت را در دو کشور مصر و تونس نشان می دهد.
جدول شماره ۷ - تعداد کاربران اینترنت در تونس و مصر

 

 

نام کشور

 

تعداد کاربران اینترنت

 

کل جمعیت

 

متوسط سن

 

 

 

مصر

 

۲۰۱۳۶۰۰۰

 

۸۰۴۷۱۸۶۹

 

۲۴

 

 

 

تونس

 

۳۵۰۰۰۰۰

 

۱۰۴۳۲۵۰۰

 

۲۴٫۹

 

 

 

http://www.khabaronline.ir/news-126393
مصر و تونس دو کشور توریستی بوده و سالانه پذیرای میلیون ها توریست خارجی به کشورشان بودند، همین امر شهروندان را در معرض اخبار و مراودات جدی با جهان خارج قرار می دهد و به دنبال آن سطح انتظارات آن را بالا می برد و چنانچه حاکمیت قادر به پاسخگویی به مطالبات مردم نباشد،انسداد سیاسی روی می دهد.در تونس کاربران رسانه های جمعی نوین نظیر ایمیل و فیسبوک خودسوزی بو عزیزی را به یک اعتراض جمعی تبدیل کردند، در مصر نیز این الگو یا سرمشق تکرار شد.جهانی شدن این امکان را به وجود آورده که شبکه ارتباطاتتبدیل به عمل جمعی و حرکت جمعی شود.براین اساس، انقلابیون مصر و تونس از این امکانات به بهترین شکل استفاده کردند. آنها از طریق شبکه های اجتماعی مجازی و اینترنتی به طور مرتب آخرین اخبار و رویدادها را با هم مبادله کرده و قرار های جدیدی می گذاشتند،سایتهای انتقادی را علیه رژیم سازمان دادند و از طریق پیام های کوتاه تلفن های همراه،فراخوان های تجمعات و شعارها را اطلاع رسانی کردند.بنابراین امکانات جدید ارتباطی و اطلاعاتی هم عاملی برایبرانگیختن و هم محملی برای سازمان یابی این انقلابها بودند.در مصر،بیش از ۲۰ میلیون نفر از اینترنت استفاده می کنند،۴۲ میلیون نفر تلفن همراه دارند و از این دو نظر مصر در قاره آفریقارتبه اول را دارد.در این کشور ۱۶۲ هزار وبلاگر فعالند.اکثر آنها جوانند و در طول عمرشان جز مبارک رئیس جمهور دیگری ندیده اند.انقلاب مصر که«انقلاب نیل»نیز نامیده میشود،با توجه به شیوه های نوین آن به انقلاب پست مدرن یا انقلاب سفید نیز مشهور است.گروه های اصلی دعوت کننده در روز ۲۵ ژانویه که مصادف بود با اولین برگزاری نماز جمعه اعتراضی(جمعه خشن) عبارت بودند از جنبش ۶ آوریل که متشکل از گروه خالد سعید و جوانان اخوان،حمایت کنندگان از البرادعی، جنبش جوانان عدالت و آزادی و گروهی از جوانان حزب جبهه مردم سالاری و حرکت الغد.
در حقیقت نقطه ی آغاز تحولات مصر را باید شکل گیری جوانان ۶ آوریل دانست که طی سال ۲۰۰۹ میلادی در فیسبوک موجودیت خود را اعلام و در پی دستگیری و مرگ مشکوک خالد سعید در اسکندریه طی سال ۲۰۱۰ به تجمع اعتراضی مبادرت کردند که تعداد آنها به بیش از ۸۷ هزار نفر رسید. این کنش، سنگ بنای اجتماع در میدان التحریر را گذاشت. گروه های دعوت کننده،در فیسبوک و با الهام از انقلاب تونس اقدام به راه اندازی صفحه فیسبوکی(جمعه خشم)کردند.و اینگونه بود که انقلاب ۲۵ ژانویه مصر رقم خورد.
در انقلاب تونس که به “انقلاب یاس"معروف است نقش این شبکه های اجتماعی پررنگ بوده است. کانال هایخبری،با دعوت از نیروهای مخالفو فعالین سیاسی و حقوقی تونس و برملا کردن فساد و مصادره آزادی ها و افشای شکنجه های حکومت بن علی بر ضد اسلام گراها و چگونگی تقلب در انتخابات تونس باعث بسیج افکار عمومی در تونس شد.بنابراین،اولین انقلاب مردمی در دسامبر ۲۰۱۰ اتفاق افتاد و گروه های جوانان فیسبوکی تونسی مردم را به شرکت در تظاهرات علیه اقدام پلیس دعوت کردند.
یکی از نکات مهم در خصوص استفاده کاربران از فیسبوک در جریان اعتراضات استفاده از چند زبان در ارائه اطلاعات و بیانیه ها و مواردی از این قبیل است که باعث میشود ویژگی این جنبش ها در نقاط دیگر جهان نیز قابل دسترس بوده و دیگر کشورهای عربی و سایر نقاط جهان نیز حتی در این خیزشها تأثیر پذیرفته و تأثیر گزار باشند.نمودار زیرزبان هایی که کاربران فیسبوک در جریان اعتراضات در تونس و مصر به کار می بردند را نشان می دهد.
نمودار شماره ۶-زبان های اصلی مورد استفاده کاربران فیسبوک در جریان اعتراضات در مصر و تونس
www.arabsocialmediareport.com

۲- عدم رضایت صاحبان داده‌های شخصی حساس، به پردازش و توزیع شرط تحقق جرم می‌باشد، حتی در صورت رضایت بر افشای محتوای ارتباطات، عدم رعایت اصول مقرر در ماده ۵۹ نظیر مشخص بودن اهداف،‌اصل محدودیت و ضرورت، حق دسترسی و اصلاح‌، موجب تحقق جرم خواهد بود.
۳- در این ماده صرفاً از داده‌های حساس حمایت به میان آمده، داده شخصی غیر حساس نظیر، پیام‌های رد و بدل شده در یک گفتگو عادی اینترنتی را شامل نمی‌گردد.

الف) افشای اسرار تجاری مبادله شده (‌قانون تجارت الکترونیک)

در ارتباطات خصوصی در فضای مجازی گاهی اسرار تجاری میان طرفین ارتباطات رد و بدل می‌شود‌ که دسترسی اطلاع از مفاد آن و انتشار آن برای دیگران، تهدیدات جدی علیه امنیت اقتصادی از رقابت‌ها مشروع و عادلانه در بستر مبادلات الکتریکی، تحصیل غیرقانونی اسرار تجاری و اقتصادی بنگاه‌ها و موسسات برای خود یا افشای آن‌ ها برای اشخاص ثالث در محیط الکترونیکی جرم محسوب و مرتکب به مجازات مقرر در این قانون خواهد رسید.»

در ماده ۷۵ قانون مزبور مجازات تحصیل و افشای اسرار تجاری الکترونیکی را حبس از شش ماه تا دو سال و نیم و جزای نقدی معادل پنجاه میلیون ریال تعیین شده است.

ب) قانون جرایم رایانه‌ای

ماده ۱۷ قانون جرایم رایانه‌ای در افشای محتوای مرسولات و مکالمات و مخابرات اینترنتی قابل استناد است مطابق این ماده «هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی صورت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد. به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود به حبس از ۹۱ روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهدشد.»
همان‌گونه که ملاحظه می‌گردد. دامنه مصادیق اسرار افراد منحصر به تصویر، صوت، فیلم خصوصی و خانوادگی یا اسرار افراد است و شامل هرگونه محتوای ارتباطات خصوصی افراد نمی‌شود. نحوه دستیابی به تصویر و صوت، فیلم و اسرار نیز شرط نیست چه مرتکب شده به موارد مزبور در یک ارتباطات خصوصی در فضایی واقعی یا مجازی دست پیدا کند، چه این که از طریق سرقت اطلاعات یا تحویل گرفتن از یک ثالث، به این داده‌های خصوصی دست پیدا کند، افشای غیر مجاز آنها مشمول ماده است.
نکته مهم دیگر در خصوص رکن مادی این جرم، مقید به نتیجه بودن بود. برخلاف قانون تجارت الکترونیک، افشای تصویر و فیلم خانوادگی و اسرار دیگران، به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای، مخابراتی، زمانی جرم شناخته می‌شود که رفتار فیزیکی به ضرر قربانی منجر شده یا عرفاً‌موجب هتک حیثیت او شود، ضرر در این جا اعم از اضرار مادی و معنوی است. جرم افشای اسرار از طریق سامانه‌های الکترونیکی جرمی است عمدی، که مرتکب علاوه بر دانستن سو نیت عام در ارتکاب افشاء، می‌بایست سونیت خاص، قصد ایراد ضرر یا هتک حیثیت عرفی قربانی را داشته باشد.
گفتار سوم: دسترسی غیرمجاز به مراسلات و مخابرات
اصلاح Hacking نزد اهل فن در یک مفهوم عام شامل هر گونه ورود غیر مجاز، از کارانداختن سیستم و همچنین تخریب و تغییر داده‌ها^[۲۴۷] می‌شود. لیکن، در اینجا از این واژه مدنظر می‌باشد، صرف دسترسی به یک سیستم ارتباطاتی می‌باشد هر‌چند منجر به پردازش، اصلاح، انتقال یا تخریب داده‌ها^[۲۴۸] نشود، یکی از اصول حاکم بر پردازش داده‌ها، اصل امنیت آنهاست و این بدان معناست کسی که داده‌ها را در اختیار دارد می‌باید تدابیر امنیتی لازم برای جلوگیری از دسترس و یا پردازش غیر مجاز داده‌ها توسط دیگران بکارگیرد^[۲۴۹]. و عدم بکارگیری چنین تدابیری موجب مسئولیت اوست. مسئولیت این قبیل اشخاص منافاتی با مسئولیت شخصی که بصورت غیر مجاز به مبادرات الکترونیکی نموده است نداشته و ممکن است قربانی علیه دارنده اطلاعات و شخص نفوذکننده اقامه دعوا نماید.
در خصوص دسترسی غیر مجاز به ارتباطات خصوصی در فضای واقعی استفاده از ماده ۵۸۲ ق.م.ا قابل استناد است. اما در خصوص وضعیت آن در فضای مجازی، مقنن در قانون تجارت الکترونیکی نه تنها از لزوم رعایت تدابیر امنیتی توسط پردازشگر یا ارائه‌دهندگان خدمات ارتباطی برای جلوگیری از نفوذ غیرمجاز سخنی به میان نیاورده است بلکه اصولاً نفوذ غیرمجاز را در زمره اعمال ممنوع ذکر نکرده است.
عنصر قانونی این جرم در نظام کیفری ما ماده ۶ قانون جرایم رایانه‌ای است که به موجب آن هر کس عمداً و بطور غیر مجاز به داده‌ها، اطلاعات، برنامه‌ها و سیستم‌های کامپیوتری و مخابراتی یا با نقض یا بدون نقض به تدابیر امنیتی و حفاظتی دستیابی پیدا کند، مرتکب، دستیابی غیر مجاز شده و به حبس از سه ماه تا دو سال و جزای نقدی از یک میلیون تا ده میلیون ریال محکوم خواهدشد.

^b معرف ارزش احتمال آماره لیانگ-باکس برای خود همبستگی مرتبه دوازدهم است.

^c * نشان دهنده معنیداری در سطح ۵%
منبع: محاسبات تحقیق
وجود بازده نسبتاً بالای بورس اوراق بهادار تهران میتواند یکی از مزیتهای مطلوب جهت جذب سرمایهگذاران خارجی بحساب آید. اما آنچنانکه بر اساس مطالعه هاروی (۱۹۹۵b) مشخصه بازارهای نوظهور بشمار میرود این میزان بازده بالا با ریسک بالایی هم همراه است مقدار بالای ریسک مذکور بر اساس میزان انحراف معیار بازده تأیید خواهد شد. در مجموع بازار بورس اوراق بهادار تهران، فرصتهای متنوع سازی مطلوبی را در اختیار سرمایهگذاران بویژه سرمایهگذاران خارجی قرار میدهد.
فرضیه صفر نرمال بودن سری زمانی بازده سهام بورس اوراق بهادار تهران توسط آماره آزمون جارگ-برا، رد شده است بدین معنی که این سری نرمال نیست. همچنانکه انتظار میرود ضرایب خودهمبستگی حاکی از وجود خودهمبستگی مثبت و معنیداری در سری زمانی بازده بورس اوراق بهادار تهران است. این مورد با یافته های مطالعه هاروی (۱۹۹۵b) سازگار است. این پژوهشگر عنوان میکند، خودهمبستگی بازده سهام بازارهای نوظهور بیشتر از بازارهای توسعه یافته است.
بخش پایینی جدول (۳-۱) آمار توصیفی برای بازده بازار جهانی (S&P 500)، درصد تغییرات نرخ ارز و درصد تغییرات قیمت جهانی نفت را نشان میدهد. بر اساس این آمار، بازده بازار جهانی از انحراف معیار ۴٫۸۰ برخوردار است که این مقدار همچنانکه انتظار داریم از مقدار مشابه آن برای بورس اوراق بهادار تهران کمتر است. علاوه بر آن، همچنانکه انتظار میرود تقریباً تمامی ضرایب خود همبستگی برای آمار جهانی از معنیداری لازم برخوردار نیستند. این مورد با یافته های مطالعه کینیونن (۲۰۱۳) روی بازار سهام روسیه سازگار است. او عنوان میکند که احتمالاً این مسئله بخاطر وزن پایین بازارهای درحال توسعه در شاخص جهانی باشد تا جایی که این وزن پایین، قادر به نمایان ساختن خودهمبستگی موجود در آمار بازده بازارهای نوظهور در شاخص جهانی نیست.
جدول (۳-۲) همبستگی بین متغیرها

 

	R	VARR	DY	RF	EXR	OILP
R	۱٫۰۰۰۰۰۰
VARR	۰٫۵۱۵۲۲۵	۱٫۰۰۰۰۰۰
DY	۰٫۰۹۳۲۷۹	-۰٫۰۹۸۲۸۴	۱٫۰۰۰۰۰۰

فرهنگ سازمانی نظام معانی مشترک است که به وسیله اعضای سازمان حفظ وبه تمایز سازمان از سازمانهای دیگر منجر می گردد. این واژه نشانگر ادراک مشترک بین اعضای سازمان است .

 

 

 

گوردون^[۳۵]، ۱۹۹۲

 

فرهنگ سازمانی نظام فرضیات و ارزشهای مشترک در یک سازمان است که به طور گسترده ای رعایت گردد و به الگوی رفتاری خاص حفظ می گردد .

 

 

 

دابسون و والتر^[۳۶]، ۱۹۹۴

 

فرهنگ سازمان، اعتقادات نسبتاً ثابت و ارزشهاو الگوهای اساسی رفتار است که عمدتاً بین اعضای سازمان حفظ می گردد.

 

 

 

ادوارد تیلور^[۳۷]، ۱۸۷۱

 

فرهنگ را کلیت در هم تافته ای از دانش، دین، هنر، قانون، اخلاقیات، آداب و رسوم و هرگونه توانایی عادتی می داند که آدمی همچون عضوی از جامعه بدست می آورد.

 

 

 

مک نامارا^[۳۸] ، ۲۰۰۸

 

فرهنگ سازمانی شخصیت و هویت یک سازمان است که شامل فرضیات ، ارزشها ، هنجارها و علایم محسوس اعضا ی سازمان و رفتارهایشان می شود.

 

 

 

استانلی دیویس^[۳۹]، ۱۹۸۵

 

فرهنگ سازمانی الگویی از ارزشها و باورهای مشترک است که به اعضای یک نهاد معنی و مفهوم می بخشد و برای رفتار آنان در سازمان دستورهایی فراهم می آورد.

 

 

 

لویز^[۴۰]، ۱۹۸۰

 

مجموعه ای از دریافتها و تفاهمات مشترک کنشهاست که زبان و دیگر محمل های نمادی را برای بیان تفاهمات مشترک به کار می گیرد.

 

 

 

چارلز اورایلی^[۴۱] ، ۱۹۸۹

 

فرهنگ سازمانی، یک نظام نظارت اجتماعی است که در برابر نظام نظارت رسمی قرار دارد .

 

 

 

علی رضائیان

 

مجموعه ای از مختصات کلیدی که ارزشهای سازمانی را تشکیل می دهند.

 

 

 

منوچهر کیا

 

تطابق و همبستگی بین عناصر سخت (استراتژی ، ساختار سیستم های رایج) و عناصر نرم (شیوه مدیریت ، مهارتها، کارکنان ، هدفها) در سازمان ، فرهنگ سازمان را تشکیل می دهند.

 

 

 

جک دانکن^[۴۲] ، ۱۹۸۹

 

فرهنگ سازمانی یک سری ارزشها، باورها، راهنمای تفاهم ها و روش تفکر است که در بین اعضای سازمان مشترک بوده و توسط اعضای جدید به عنوان روش های صحیح انجام کارها و تفکر جستجو می شود.

 

 

 

ریچارد ال دفت^[۴۳]، ۱۹۹۲

 

فرهنگ سازمانی عبارت است از مجموعه ای از ارزشها ، باورها، شیوه درک و استنباط ، شیوه تفکر و یا اندیشیدن که اعضای سازمان در آنها وجوه مشترک دارند و همان چیزی است که به عنوان یک پدیده به اعضای تازه آموزش داده می شود.

 

 

 

دشپند^[۴۴] ، ۱۹۸۹

 

فرهنگ سازمانی یک الگو از ارزشها و باورهای مشترک است که به افراد برای درک وظایف سازمانی شان کمک می کند و آنها را برای پذیرفتن هنجار سازمان آماده می کند

 

 

۲-۲ مبانی نظری
در این فصل پژوهشگر ابتدا به بررسی و مطالعه مفهوم اساسی که در حوزه پژوهش دارای اهمیت است یعنی اثر یک جلسه تمرین بیهوازی بر اکسیداسیون پروتئین و تشکیل پروتئین کربونیل در زنان فعال پرداخته و سپس پژوهش‌های انجام شده در این مورد را بررسی می‌کند. از آنجایی که اطلاعات در این زمینه اندک است لذا ابتدا در مورد ساختار آن و سپس در مورد سازوکارهای ارائه شده پیشنهادی می‌پردازیم.
۲-۱- ۱ گروه کربونیل
در شیمی آلی گروه کربونیل یک گروه عملکردی متشکل از اتم کربن است که با یک پیوند دوگانه به اتم اکسیژن متصل می‌شود. این گروه کربونیل می‌تواند از انواع: آلدوئید، کتون، اسید کربوکسیلیک، استر و آمید تشکیل شده باشد (۶۸).
۲-۱-۲ ساختار گروه کربونیل
به لحاظ ساختاری گروه‌های کربونیل از اتم کربن، اتم اکسیژن، بنیان R و اتم هیدروژن تشکیل شده‌اند. چگونگی قرار گیری این اتم‌ها در کنار یکدیگر می‌تواند گروه‌های مختلف کتون، اسید، استر و آمید را در بدن در شرائط مختلف بوجود آورد. در واقع گروههایکربونیل روی زنجیره پروتئینهایی تولید میشوند که اکسیده شده‌اند و غالباً به عنوان مارکرهای سیستماتیک فشار اکسایشی موررد استفاده قرار می‌گیرند (۳۴).

 

Structure
General formula	RCHO	RCOR’	RCOOH	RCOOR’	RCONR’R'’

جدول۲-١: ساختار گروه کربونیل
۲-۱-۳ واکنش‌پذیری گروه کربونیل
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Carbonylgruppe.svghttp://en.wikipedia.org/wiki/File:Carbonylgruppe.svgدر گروه کربونیل اتم اکسیژن بسیار بیشتر از اتم کربن به الکترون منفی تمایل دارد بنابراین به صورت یک الکترون‌ربا عمل می‌کند و چگالی الکترونی اتم کربن را به سوی خود می‌کشد، از طرفی اتم کربن الکترون دوست می‌شود و در این حالت بیشتر به مولکول‌های الکترون دوست واکنش نشان می‌دهد (۶۲).

شکل ۲-۱: واکنش‌پذیری گروه کربونیل
۲-۱-۴ پروتئین کربونیل
پروتئین کربونیل توسط انواع مختلفی از مکانیسم‌های اکسیداتیو تشکیل می‌شود و می‌تواند به عنوان شاخصی از آسیب‌های اکسیداتیو مورد استفاده قرار بگیرد. اکسیداسیون پروتئین‌ها سبب پدید آمدن پروتئین کربونیل در مایعات بیولوژیکی از قبیل پلاسما، سرم، مایع مغزی نخاعی، مایع سلولی و دیگر قسمت‌‌هایی که پروتئین قابل حل باشد، می‌شود. تجزیه اکسیداسیونی اسیدهای چرب اشباع نشده نیز میتواند زنجیرهای از واکنشها را آغاز کند که نهایتاً منجر به شکل‌گیری طیفی از گونه‌های کربونیل (سه تا نه کربن در یک رشته) و واکنش‌ پذیرترین نوع آنها یعنی آلدئیدها، آلدئیدهای آلفا و بتای اشباع نشده، دیآلدئیدها و کتوآلدئیدها شود (۸۴). با وجود استفاده گسترده از پروتئینهای کربونیل به عنوان شاخصی از تغییرات اکسیداسیونی پروتئینها، اطلاعات کمی تاکنون درباره مشخصات دقیق این پروتئینها دردسترساست، اما محققان با تکنیکهای جدیدی که اخیرا مورد استفاده قرار داده اند، کربونیله شدن چند پروتئین را توصیف کردهاند (۱۶). به عنوان مثال در رابطه با تمرینات دینامیک، محققان افزایشی را در بیومارکرهای استرس اکسایشی گزارشکردند (۲۵، ۶۱)، اما در رابطه با تمرینات اکسنتریک، عدم تغییر نیز در بیومارکرهای استرس اکسایشی گزارش شده است (۳۱،۴۶،۷۹،۵۴). در مطالعاتی که در رابطه با تمرینات دوی سرعت صورت گرفته است افزایش در پراکسیداسیون چربی (۲۵)، اکسیداسیون پروتئین (۲۵) و آسیب به DNA(25) و همچنین عدم تغییر در اکسایش چربی(۲۳،۲۵)، پروتئین(۲۳) و آسیب به DNA(25) گزارش شده است.
۲-۱-۵ کربونیله شدن پروتئین
کربونیله شدن پروتئین نوعی از اکسیداسیون پروتئین است که می‌تواند به انواع اکسیژن‌های فعال مبدل شود. این مساله غالباً به فرآیندی باز میگردد که در آن انواع کتونها یا آلدئیدهایی که میتوانند با ۲ و ۴ دی نیتروفنیل هیدرازین واکنش نشان دهند، تبدیل به هیدروژنها میشوند. اکسیداسیون زنجیره مولکولهای لیزین، آرژینین، پرولین و بقایای ترئونین، در بین سایر اسیدهایآمینه و هنگام واکنشهای اولیه کربونیزه شدن پروتئین، فرآوردههای پروتئینی مشخصی را تحت عنوان۲ و ۴ دی نیتروفنیل هیدرازین تولید می‌کنند(۲۹، ۵۵). فرآوردههای مشتق شده از۲ و ۴ دی نیتروفنیل هیدرازین علاوه بر این، میتوانند در واکنشهای ثانویه کربونیله شدن پروتئین نیز شکل بگیرند و این از طریق ترکیب آلدئیدها اتفاق میافتد(۴۲،۸۰). تجزیه اکسیداسیونی اسیدهای چرب اشباع نشده میتواند زنجیرهای از واکنشها را آغاز کند که نهایتاً منجر به شکل‌گیری طیفی از گونه‌های کربونیل (سه تا نه کربن در یک رشته) و واکنش‌پذیرترین نوع این آلدئیدها، آلدئیدهای آلفا و بتای اشباع نشده، دیآلدئیدها و کتوآلدئیدها شود (۸۴).
اگرچه بیولوژی تغییرات اکسیداسیون پروتئین پیچیده است و به صورت کامل قابل تعریف نیست و ابهاماتی را در این زمینه باقی میگذارد، اما کربونیله شده پروتئین و واکنشهای شیمیایی که گروه های کربونیل را تولید میکنند، به خوبی مشخص شده است(۸۴).
رشد پادتنهاییکه در مقابل پروتئینهای مشتق شده از۲ و ۴ دی نیتروفنیل هیدرازین فعالیت میکنند، سبب شده است که در مطالعات مربوط به کربونیزه شدن پروتئین، تحولات عمیقی صورت گیرد، تحولاتی که به واسطه استفاده از تکنیکهای ایمنی شناسی صورت گرفته است (۵۷،۵۸). اخیراً شیوه های جدید، باعث پیشرفت‌های سریعی در تجزیه و تحلیل پروتئین‌های کربونیل شده است و این با بهره گرفتن از الکتروفورز دو بعدی ژلاتین انجام میگیرد. چنین دیدگاه دقیقی درباره مطالعه پروتئین‌ها سبب میشود تا پروتئینهای کربونیله شده طیف وسیعی از بیماریها در انسانها، مدلهای حیوانی و حتی مدلهای سلولی شناسایی کند و اطلاعات مهمی را برای زیست شناسان فراهم کند، تا اثر تغییراتی را که توسط پروتئینکربونیل ایجاد می‌شود (به عنوان علت)، به اندازه پیامد (به عنوان معلول) این تغییرات در سطوح سلولی توصیف کنند (۸۴).
باترفیلد^[۶] و همکاران (۲۰۰۶) چنین دیدگاهی را گسترش دادند تا با بهره گرفتن از کشف پروتئینهای کربونیل در بیماریآلزایمر، پروتئینهایی را که به صورت ویژهای اکسیده شده‌اند را شناساییکنند (۲۸،۳۰). حسین، باریو^[۷]و همکاران )۲۰۰۵) از پژوهشهایی پشتیبانی کردند که در آنها پروتئینهای کربونیله شده در بدکارکردی ماهیچههای اسکلتی نقشداشتهاست، مثل مسمومیتها و بیماریهای انسدادی ریه و….. (۱۶). در رابطه با این مساله باریو و حسین (۲۰۱۰) مطالعاتشان را بر پروتئین‌های کربونیله شده در بدکارکردی ماهیچه‌های اسکلتی مورد بازبینی قرار دادند. علاوه بر این باریو و همکاران دادههایشان را بر پروتئینهای کربونیله شده ماهیچههای قلبی و اسکلتیِ موشهای صحرایی ضعیف نیز گزارشکردند (۱۶).
بنابراین کربونیله شدن پروتئین یک نشانه خوب برای فشارهای اکسایشی است. پیشرفتهای اخیر در طیف نمای توده بدنی، پروتئینهایکربونیله شده را در طی مراحل مختلف بیماری نشان می‌دهد. کربونیله شدن پروتئین همچنین ممکن است فرآیندهای سیگنال‌دهیِ ردوکس را میانجیگری کند به گونهای که سبب بیماریزایی شود. بنابراین موسسات و نهادهایی که می‌توانند حالتهای کربونیله شدن پروتئین سلولی را کنترلکنند، باید توسعه یابند تا در جهت رشد راهبردهای درمانی در مقابل بیماریهای مختلف به کارگرفته شوند (۱۳).
۲-۱-۶ مکانسیم تشکیل کربونیل
علاوه بر بیماری‌هایی که سبب تشکیل کربونیل می‌شوند، عوامل فیزیکی دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند بر تولید و تشکیل پروتئین کربونیل اثرگذار باشند. از جمله آنها تمرینات ورزشی است، هنگام فعالیت بدنی شدید، مصرف اکسیژن می‌تواند به بیش از ٢٠ برابر زمان استراحت افزایش یابد. در این زمان مصرف اکسیژن در تارهای عضلانی فعال ممکن است به ٢٠٠ برابر زمان استراحت برسد. تخمین زده شده که از کل جریان الکترون‌ها در طی متابولیسم طبیعی حدود دو تا پنج درصد در تشکیل رادیکال‌های آزاد نقش دارند. بنابراین فعالیت بدنی رادیکال‌های آزاد را افزایش می‌دهد، از طرفی تمریناتی که سبب افزایش نیاز به مصرف ATP می‌شوند، می‌توانند متابولیسم هوازی یا بی‌هوازی را افزایش دهند و منجربه افزایش تشکیل گونه‌های فعال اکسیژن و نیتروژن شوند(۷۴). از طرف دیگر مشخص شده است که تمرینات بی‌هوازی شدید منجر به افزایش تغیرات اکسیداتیو در پروتئین‌ها و چربی‌ها می‌شود(۲۵،۲۶). بنابراین هنگام فعالیت بدنی شدید (چه هوازی، چه بی‌هوازی)، بدن به دلیل افزایش تولید رادیکالهای آزاد، در معرض فشاراکسایشی قرار می‌گیرد که از جمله شاخصهای آن پراکسیداسیون لیپید و اکسیداسیون پروتئین می‌باشد. اکسیداسیون مولکولهای پروتئین می‌تواند منجر به فقدان کارکرد ساختاری و کاتالیتیک در پروتئینهایی شود که تحت تاثیر این فرایند قرار گرفتهاند، بنابراین تشکیل پروتئین کربونیله شده را افزایش می‌دهند (۵۱).
۲-۱-۷ رادیکال‌های آزاد
مهم‌ترین ویژگی ساختاری یک اتم که رفتار شیمیایی آن را تعیین میکند، تعداد الکترون موجود در لایه آخر آن می باشد. اتمهائیکه در لایه بیرونی الکترونهای جفت شده داشته باشند، درحالت پایدار هستند و تمایلی به شرکت در واکنش‌های شیمیایی برای رسیدن به تعادل ندارند. در غیر این صورت اتم به دلیل وجود الکترونهای جفت نشده، ناپایدار بوده و تمایل زیادی به واکنش دارد. رادیکال آزاد اتم یا مولکولی است که در خارجیترین لایه الکترونی خود، یک یا چند الکترون جفت نشده (منفرد) دارد و برای مدت کوتاهی به صورت مستقل عمل می‌کند (موجودیت مستقل) (۳).
با توجه به این پیشزمینه، بهطورخلاصه میتوان گفت رادیکالهای آزاد اتم یا گروهی از اتمها هستند که در خارجیترین لایۀ خود دارای الکترون غیرجفت^[۸] (منفرد) باشند. الکترون منفرد بدین معناست که درآخرین لایۀ اتم تک الکترونی وجود دارد که از ترک یکی از الکترونهای یک جفت الکترون به وجود آمده است. وضعیت غیرجفت الکترون در رادیکال آزاد باعث میشود که آنها وضعیت ناپایداری داشته باشند و بنابراین سعی می‌کنند که با دیگر اتمها و ملکولهای پایدار نزدیک واکنش نشان داده و به پایداری برسند. در این باره اصطلاحاً گفته میشود که رادیکالهای آزاد سعی دارند با حمله به ملکولهای اطراف خود، از آنها الکترون بدزدند (۶).

شکل ۲-۲: رادیکال‌های آزاد
رادیکال آزاد بسیار فعال و واکنش‌پذیر است و انرژی بسیار زیادی برای واکنش با مولکول‌های دیگر و رسیدن به تعادل دارد. رادیکال آزاد در واکنش با مولکولهای دیگر الکترون دریافت میکند و به حالت پایداری می‌رسد ولی در عوض آن مولکول تبدیل به رادیکال می‌شود (۳).
شکل ۲-۳: چگونگی تشکیل رادیکال‌های آزاد
با شکل‌گیری رادیکالهای آزاد و حملۀ آنها به ملکولهای پایدار اطراف خود، زنجیره‌ای از واکنشهای آبشار^[۹] مانند آغاز میشود، زیرا ملکولهایی که مورد حملۀ رادیکالهای آزاد قرار می‌گیرند، خود به یک رادیکال آزاد ثانویه تبدیل میشوند که باید وضعیت ناپایدار خود را جبران کنند.
گاهی اوقات این فرایند بطور کامل ادامۀ مسیر می‌دهد. مقدار تخریبی که این فرایند در بدن ایجاد میکند فشار اکسایشی گفته میشود تنها عاملی که ممکن است موجب توقف این روند شود، سیستم ضداکسایشی^[۱۰] بدن شامل مکانیسمهای آنزیمی و ویتامینی است که با انجام واکنش با این رادیکالها خود به رادیکالهای آزاد ضعیفی تبدیل میشوند که دیگر خاصیت اکسایشی ندارند و بدین ترتیب جلوی ادامۀ واکنشهای زنجیرهای رادیکالهای آزاد را خواهندگرفت (۶). بیشترین اثر تخریبی رادیکالهای آزاد متوجه غشاء سلولی و غشاء ارگانلهای داخل سلولی نظیر غشاء میتوکندری‌هاست غشاءهای بیولوژیکی از محتوای فسفولیپید به همراه نسبت بالایی از اسیدهای چرب غیر اشباع برخوردارند و از اینرو به فشاراکسایشی (اثر تخریبی رادیکال‌های آزاد) بسیار حساسند و بهشدت به واکنشهای زنجیرهای کمک میکنند و نیز می‌توان به تخریب DNA وRNA سلول(به ویژه DNA موجود در میتوکندری)، آنزیمهای پروتئینی فعال و غیر فعال در سلول، پروتئینهای ساختاری و لیزوزومها اشاره کرد (۶).
۲-۱-۸ عواملی که موجب افزایش شکل‌گیری رادیکالهای آزاد میشوند کدامند؟
بسیاری از عوامل محیطی بهعنوان دلایل افزایش شکل‌گیری رادیکالهای آزاد شناخته شدند. از آن جمله میتوان به عوامل حساسیتزایی چون کشیدن سیگار، آلودگی هوا، استرس و فشارهای روانی، حشره کشها، اشعه ماورا بنفش و دیگر تشعشعات یونی، الکل و بسیاری از داروها اشاره کرد. همچنین برخی از فلزات سنگین سمی نظیر سرب و کادمیوم نیز واکنشهای زنجیرهای رادیکالهای آزاد را حتی تا چندین هزار برابر افزایش میدهند، بنابراین یکی از دلایل سمی بودن اینگونه فلزات، رادیکالهای آزاد هستند (۶).
یکی دیگر از مهمترین عواملیکه موجب افزایش شکل‌گیری رادیکالهای آزاد می‌شود، “فعالیتهای بدنی و ورزش” است.
۲-۱-۹ ورزش و رادیکالهای آزاد

الف - آشنایی با سایت
۱-آشنایی قبلی با سایت
۲- انجام خرید قبلی از این سایت
۳- چندبار از سایت دیدن کردن(اوربان و همکاران،۲۰۰۵).
ب – تجربه خرید
۱-استفاده از اینترنت برای خرید

۲- استفاده از اینترنت برای سرمایه گذاری و امور بانکی
۳- استفاده از سایت های دیگر و انجام معامله آنلاین(اوربان و همکاران،۲۰۰۵).
-ویژگی سایت
الف- سفارشی سازی
۱- برآورده سازی نیازهای شخصی کاربران
۲- دسته بندی و طبقه بندی محصولات
۳-تطابق هنجارها و ارزش های سایت با نیاز کاربران(ریبینک^[۱۱] و همکاران، ۲۰۰۴).
ب- امنیت
۱-ویژگی های امنیتی مناسب و مشهود
۲-احساس امنیت برای دادن اطلاعات شخصی
۳-احساس امنیت برای ارائه اطلاعات کارت اعتباری(شاه عالم^[۱۲] و همکاران،۲۰۱۰).
ج- حریم خصوصی
۱-مشهود بودن سیاست های حفظ حریم خصوصی
۲-قرار نگرفتن در لیست پست دسته جمعی
۳-به اشتراک نگذاشتن اطلاعات شخصی با سازمان های بازاریابی دیگر(شاه عالم و همکاران،۲۰۱۰).
د- قدرت نام تجاری
۱-آشنا بودن با نام تجاری
۲-اولین انتخاب بودن نام تجاری، برای خرید محصولات گردشگری
۳-قابل اطمینان بودن نام تجاری
۴-شهرت نام تجاری(شاه عالم و همکاران، ۲۰۱۰).
-اعتماد الکترونیک
۱-مهارت و توانایی سایت
۲-وجود دانش تکنولوژیک انجام معاملات به صورت بهنگام در سایت شرکت
۳-عدم وجود اشکالات تکنولوژیکی سایت در هنگام انجام معاملات بهنگام
۴-امکان پیش بینی عملکرد سایت شرکت با توجه به تجربه قبلی خود از سایت
۵-آرامش داشتن هنگام کار کردن با سایت
۶-وجود احترام و صداقت در رابطه شرکت با مشتری
۷-اعتقاد شرکت به همیشه محق بودن مشتری
۸-توجه کامل شرکت به منافع مشتریان در هنگام انجام معاملات(خدادحسینی، ۱۳۸۸).
۱-۱۰- جمع بندی فصل اول
در این فصل ابتدا معرفی و مقدمه ای بیان کرده و به دنبال آن مسئله پژوهش، اهمیت و ضرورت انجام تحقیق مشخص گردید در ادامه اهداف اصلی و فرعی تحقیق و قلمرو از حیث موضوعی زمانی و مکانی مشخص گردید در پایان فصل نیز تعریف مفهومی و عملیاتی واژه ها و اصطلاحات بیان گردید.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
۲- ۱- مقدمه
بررسی تاریخچه، مفاهیم، تعاریف و به طور کلی مبانی نظری یک مفهوم، پیش نیاز شناخت و پیاده سازی آن مفهوم است. بر این اساس، فصل حاضر با هدف شناسایی و ارائه ی مفاهیم، مدل ها و رویکرد های به کار گرفته شده در پژوهش دنبال می شود. در ابتدای این فصل، مباحثی پیرامون مفاهیم مرتبط با پژوهش مانند اعتماد، اعتماد الکترونیک، گردشگری الکترونیک و… ارائه می شود. در ادامه این فصل پژوهش های داخلی و خارجی انجام گرفته در این حوزه مورد بررسی قرار می گیرد.
۲-۲- اعتماد
۲-۲-۱- تعریف اعتماد
فرهنگ آکسفورد اعتماد را اینگونه تعریف کرده است: پذیرفتن یا اعتبار دادن به شخص یا سازمان بدون بررسی و دریافت شواهد و قراین(دانایی فرد و الوانی،۱۳۸۰).
فرهنگ وبستر اعتماد را تکیه مطمئن بر افراد و اشیا و وابستگی مطمئن بر ویژگی ها، توانایی، قدرت و درستی افراد معرفی می کند(نوروزی و سریع القلم،۱۳۸۸).
اعتماد عبارت است از انتظارات عمل کننده از شایستگی ها، خوش نیتی ها و رفتارهای دیگر بخش ها(قربانی،۱۳۸۶).
اعتماد به معنی یک رابطه جهت دار بین دو گروه ضامن و اعتماد کننده است. اعتماد این امکان را فراهم می سازد تا مردم بتوانند در یک شرایط نامطمئن و ریسکی در کنار هم زندگی کنند، همچنین وسیله ای را فراهم می سازد تا در این دنیای پیچیده، سردرگمی ها تا حدی کاهش یابد(الهی و همکاران،۱۳۸۸).
۲-۲-۲- ابعاد اعتماد
در تحقیقات مختلف برای سازه اعتماد ابعاد مختلفی تعریف شده است که از آن جمله می‌توان به اعتماد پنج بعدی اسچیندلر و توماس^[۱۳] (۱۹۹۳)، رابینز^[۱۴](۲۰۰۳) و مایر^[۱۵] و همکارانش(۱۹۸۵) اشاره کرد.
توماس و اسچیندلر بر اساس تحقیقات خود ارکان کلیدی اعتماد را شامل این پنچ عامل می‌دانند :
۱- صداقت: درستی پاکی و دارای حقیقت بودن

در شرایط پر رقابت بازارهای کنونی که انتظارات مصرف کنندگان و مشتریان به طور مرتب در حال تغییر می باشد به دست آوردن جایگاه مناسب در ذهن مصرف کننده به گونه ای که مصرف کننده وفادار شرکت باشد ، از اهمیت بسزایی برخوردار است و شرکتها برای بقا می بایست انتظارات و تمایلات مصرف کنندگان را سریعتر از رقبا شناسایی نمایند ازجمله عو املی که در رسیدن به چنین جایگاهی در ذهن مشتریان موثر است توجه به خواسته مشتری است.

همچنین هدف اصلی هر سازمان ورای فروش خود ، ایجاد نوع رابطه و پیوند پایدار بین محصول و گروه خاصی از مشتریان می باشد.عصاره این رابطه پایدار ، نوعی تعهد و وفاداری مشتری به محصول، شناخت پیدا کردن نسبت به آن و سپس ترجیح محصول با نام تجاری خاص را در بر می گیرد.در صورت موفقیت آمیز بودن چنین فرایندی وفاداری مشتری، موفقیت سازمان و مایوس شدن سایر رقبا تضمین خواهد شد. به دست آوردن و حفظ وفاداری برند یک چالش اصلی در افزایش بازارهای رقابتی است. خصوصیات بازار هدف، تجربه و مهارت کمپانی و ترجیحات مدیریت ارشد همه بر انتخاب یک راهبرد از میان راهبردهای مورد نظر ، برای ایجاد ترجیح نام تجاری در مصرف کنندگان تأثیر زیادی دارد. همچنین در این پژوهش سعی شده نشان داده شود که چگونه می توان با بهره گرفتن از عوامل آمیخته بازاریابی در مشتریان ایجاد ترجیح کرد و وفاداری آنان را بدست آورد.
ترجیح مشتری ناشی نگرشی است که نسبت به یک فعالیت،نهاد اجتماعی و یا ایده ای خاص دارد و نگرش،بیانگر احساس مساعد یا نامساعد در مورد یک شی است.
بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که شکل گیری نگرش متاثر از سه عامل زیر است:
نحوه اکتساب نگرش: نظریه پردازان معتقدند نگرش از طریق تجربه مستقیم،در معرض قرار گرفتن،شرطی شدن کلاسیک،شرطی شدن عامل،یادگیری مشاهده ای و مقایسه اجتماعی به دست می آید.
منابع تاثیر گذار بر شکل گیری نگرش: این منابع،شامل تجارب گذشته و مستقیم،دوستان و آشنایان بازاریابی مستقیم و تبلیغات است.
عوامل شخصیتی:شخصیت،نقش کلیدی در شکل گیری نگرش دارد.برای مثال،افراد دارای نیازشناختی با احتمال بیشتر به تبلیغات آگاه کننده مرتبط با یک موضوع یا یک کالا،پاسخ مثبت نشان می دهند و نگرش مثبت به دست می آورند،اما کسانی که نیاز شناختی پایینی دارند احتمالا در پاسخ به تبلیغات احساس نگرش مثبت تر به دست می آورند.
بنابراین بازاریابان باید وقت زیادی را صرف فکر کردن درباره مشتریان و رفتار خرید آنان کنند و به موضوع مشتریان و آنچه موجب ایجاد انگیزه در آنان می شود اولویت بالایی دهند؛ گسترش تولید و تجارت و مبادلات تجاری وسیع داخلی و بین الملل، امکان مصرف دهها نوع کالا و خدمات را برای هر فرد فراهم کرده است و افراد با سلیقه ها، نیازها، تجارب و خواسته های مختلف، هر یک کالا یا خدمتی را که می پسندند، خرید می کنند.
امروزه اغلب سازمانهای پیشرفته جهان، برای بقاء و رشد و ادامه فعالیتهایشان ، بخش قابل توجهی از بودجه شان را صرف تحقیقات بازاریابی می کنند.بازاریابی موفق در پی شناخت عوامل موثر بر رفتار مشتری می باشد.شرکتهایی موفق خواهند بود که رفتار مصرف کننده را بررسی کنند و به دنبال این باشند که مصرف کننده چه می خواهد.زیرا بازاریابی پویا، هنر فروختن آنچه تولید شده نیست، بلکه آگاهی نسبت به آن چیزی است که باید تولید شود.بازاریابی هنر درک نیازهای مشتری و و ارائه راهکارهایی برای تامین رضایت او می باشد.
پس در محیط رقابتی امروز ، این امر ضروری است که مدیران تواناییهایشان را در تعیین عوامل مهم و موثر در انتخاب نام تجاری محصولاتشان برای آن بخش از بازار که تمایل به جذب و خدمت کردن به آن دارند توسعه دهند.همچنین برای موفقیت و رشد شرکتها لازم است عواملی که بر ترجیح مشتری اثر می گذارند شناسایی شوند.

اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

امروزه در اقتصاد جهانی ، مشتریان بقای شرکت را رقم می زنند.دیگر شرکتها نمی توانند نسبت به انتظارات و خواسته های مشتریان بی تفاوت باشند.آنها باید همه فعالیتها و توانمندیهای خود را متوجه رضایت مشتری کنند.چرا که تنها منبع برگشت سرمایه مشتریان هستند.بنابراین اصل نخست در دنیای کسب و کار امروزی ، ایجاد ارزشهای مشتری پسند است و تنها از طریق فرایندهای تولید، بازاریابی،مالی و منابع انسانی شرکت می توان ارزش مشتری پسند ایجاد کرد و این امر بدن اطلاع از خواسته ها و ترجیح مشتریان میسر نخواهد بود.
اطلاع از ترجیح مشتریان ضمن اینکه نقاط قوت و ضعف یک سازمان را بر ملا می سازد، زمینه را برای اتخاذ راهبردهای مناسب و اتخاذ سطح عملکرد فراهم می آورد.توجه به رفتار مشنریان و خریداران در همه صنایع از اهمیت بالایی برخوردار است.
لذا با توجه به اهمیت و نقش مشتری در حیطه بازاریابی، این پژوهش به بررسی عوامل موثر بر ترجیح مشتری و مقایسه آن در میان مهمترین شرکتهای رقیب در صنعت لبنیات در شهرستان گلپایگان پرداخته است.

اهداف پژوهش

چنانکه بارز است عوامل زیادی بر ترجیح مشتریان در هنگام خرید تاثیر می گذارد. از این عوامل می توان به عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، روانی و فردی و آمیخته بازاریابی اشاره کرد.شناخت این عوامل ابزاری را به دست مدیران جهت سیاستگذاری صحیح و مناسب در بخش بازاریابی قرار می دهد.در این راستا اهدافی که به طور اخص در این پژوهش مورد نظر بوده است عبارتند از:
۱- تعیین تاثیر ۴ مولفه کیفیت،قیمت،شهرت و تبلیغات بر انتخاب نام تجاری؛
۲- اولویت بندی عوامل موثر بر ترجیح مشتریان در انتخاب یک نام تجاری در شهر گلپایگان؛
۳- اطلاع از ترجیح مشتریان برای شناخت نقاط قوت و ضعف سازمان و اتخاذ راهبرد مناسب و ارتقاء سطح عملکرد؛
۴- تحلیل رابطه بین محصول و مشتری و شناخت و وفاداری نسبت به آن از طریق اطلاع از خواست های مشتری و ترجیح نام تجاری خاص ؛

فرضیه های پژوهش

به نظر می رسد بین درک مشتری از کیفیت نام تجاری و انتخاب نام تجاری ارتباط معنا داری وجود دارد.
به نظر می رسد بین درک مشتری از قیمت و انتخاب نام تجاری رابطه وجود دارد.
درک مشتری از شهرت نام تجاری بر انتخاب نام تجاری تاثیر دارد.
به نظر می رسد درک مشتری از میزان سرمایه گذاری در تبلیغات و انتخاب نام تجاری ارتباط معنا داری وجود دارد.

قلمرو پژوهش

قلمرو موضوعی
از نظر موضوعی قلمرو این پژوهش به طور اعم در حوزه بازاریابی و مدیریت بازار و به طور اخص در محدوده رفتار مصرف کننده می باشد.
قلمرو زمانی
محدوده زمانی این پژوهش از بهارسال ۹۱ تا بهار سال ۹۲ می باشد.
قلمرو مکانی
قلمرو مکانی این پژوهش شهرستان گلپایگان می باشد.

روش پژوهش

پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی – تحلیلی است.جامعه آماری این پژوهش کلیه خریداران محصولات لبنی سه نام تجاری پگاه،کاله و اصیل در شهرستان گلپایگان است.برای به دست آوردن حجم نمونه مناسب یک مطالعه اولیه شامل ۳۰ پرسشنامه صورت گرفت و حجم نمونه ۶۲۹ نفر به دست آمد.شیوه اندازه گیری متغیرهای مورد مطالعه بر اساس پرسشنامه محقق ساخته شده است.برای آزمون فرضیه های پژوهش از تحلیل رگرسیون به کمک نرم افزار SPSS استفاده شده است.در این مطالعه آلفای کرونباخ به طور کلی برابر ۸۷% به دست آمد ، که نشان از اعتبار ابزار اندازه گیری است.جهت تعیین روایی، پرسشنامه پس از نگارش اولیه در اختیار چند تن از خبرگان و اساتید دانشگاه نراق قرار گرفت و پس از اصلاحات لازم فرم نهایی آن تدوین و مورد استفاده قرار گرفت.

کاربرد نتایج پژوهش

نتایج این پژوهش موجب آگاهی مدیران فروش و بازاریابی این نوع محصولات نسبت به ترجیحات مصرف کنندگان در انتخاب نام تجاری سه شرکت (پگاه،کاله، اصیل) می شود.با توجه به اینکه مجموعه ابزاری که سازمان با بهره گرفتن از آنها سعی در تحقق اهداف خود در بازار هدف دارد “آمیخته بازاریابی” آن سازمان نامیده می شود در این پژوهش سعی شده نشان داده شود که چگونه می توان با بهره گرفتن از عوامل آمیخته بازاریابی در مشتریان ایجاد ترجیح کرد و وفاداری آنان را بدست آورد.یعنی مدیران بازاریابی لازم است عوامل اثرگذار بر انتخاب نام تجاری توسط مصرف کننده را شناسایی کنند تا به مزیت رقابتی مناسبی دست یابند که این پژوهش به بررسی این عوامل پرداخت. این عوامل شامل درک مشتری از کیفیت نام تجاری، درک مشتری از قیمت،درک مشتری از شهرت نام تجاری و درک مشتری از میزان سرمایه گذاری در تبلیغات می باشد.همچنین بازاریابان با شناسایی علت رفتارهای مصرف کننده و پی بردن به علت و چگونگی اتخاذ تصمیمات خرید آنها، بهتر می توانند تصمیمات استراتژیکی در زمینه بازاریابی اتخاذ کنند.

تعریف واژه ها

مشتری(Customer) : مشتری همان کسی است که نیازش را خود تعریف می کند، کالاها و خدمات تولیدی را مصرف می کند و حاضر است بابت آن هزینه مناسبی را بپردازد.ولی زمانی این هزینه را متقبل می شود که در کالاها یا خدمات تحویلی ارزشی را ببیند که پرداخت هزینه آن را توجیه نماید.(شاهین و تیموری،۱۶،۱۳۸۷).
رفتار مصرف کننده(Consumer Behavior) : رفتار مصرف کننده به عنوان مطالعه واحدهای خرید و فرایندهای مبادله که شامل اکتساب،مصرف و کنار گذاری کالا،خدمات و تجارت و ایده ها می باشد، تعریف می شود.(موون و مینور^[۲]،۱۸،۱۳۸۲).
ترجیح نام تجاری(Brand Preference) : ترجیح نام تجاری سومین مرحله از ایجاد رابطه پایدار بین یک نام تجاری و یک مشتری ویژه می باشد، که اولین مرحله آن آشنا شدن با نام تجاری است.دومین مرحله شناخت پیدا کردن مشتری نسبت به آن نام تجاری است و سومین مرحله همان ترجیح نام تجاری و آخرین مرحله کسب رضابت و وفاداری مشتری است.(آلرک و ستل^[۳]،۶۸،۱۹۹۹).
وفاداری به نام تجاری(Brand Loyalty) :میزان ترجیح یک نام تجاری توسط مشتری به جایگزین های نزدیک و وفاداری مشتری به نام تجاری.(هدینگ،۱۵۴،۲۰۰۹).
فصل دوم:
ادبیات پژوهش

مقدمه

توجه به فعالیتهای بازاریابی به عنوان ابزاری برای حضور در ذهن مشتریان و ایجاد دارایی به عنوان نام تجاری، دیدگاه جدیدی در علم بازاریابی محسوب می شود.تحقیقات مختلف نشان داده اند که ارزش واقعی در درون محصول یا خدمات نیست،بلکه این ارزش در ذهن مشتریان واقعی و بالقوه وجود دارد و این نام تجاری است که ارزش واقعی را در ذهن مشتریان ایجاد می کند.بنابراین شناسایی عواملی که باعث ترجیح مشتریان در انتخاب نام تجاری می شود،می تواند به موفقیت نام تجاری کمک کند.