تسلط داعش بر مناطق سنی نشین عراق در صورتی که تثبیت شود می تواند پیامدهای بسیار ناگواری برای این کشور در پی داشته باشد.

الف) مهمترین پیامد تسلط داعش بر مناطق سنی عراق را می توان حرکت جدی وسریع عراق به سوی تجزیه وتشکیل دولت شیعی در جنوب ، کردی در شمال وسنی در مرکز عراق بر شمرد. در حالی که کردهای عراق با در اختیار داشتن سه استان شمالی وایجاد ساختارهای سیاسی وامنیتی لازم وهمچنین تسلط بر مناطق مورد منازعه در تحولات اخیر عملاً به سوی استقلال پیش می روند ، جدایی مناطق سنی نشین وتسلط داعش بر آن ، عراق را به سه منطقه مجزا تبدیل می کند. که در عمل به معنای تقسیم وتجزیه این کشور خواهد بود.
ب) دومین پیامد مهم تسلط داعش را می توان وارد ساختن ضربه اساسی به روند سیاسی دمکراتیک و نظام سیاسی جدید و به نوعی نا کامی این روند بر شمرد . شکست روند سیاسی ونظام دمکراتیک به عنوان چارچوبی برای همکاری وهمگرایی جریان های سیاسی وگروه های قومی – فرقه ای عراق وفقدان بدیل مناسب ، باعث گسترش منازعات قومی – فرقه ای در عراق می شود . موضوعی که موجب رفتن عراق به سوی جنگ داخلی تمام عیار وطولانی مدت می شود . ونا امنی وبی ثباتی در این کشور را به شدت توسعه خواهد داد .
ج) پیامد سوم تسلط داعش ، گسترش افراط گرایی در عراق در میان گروه های مختلف از جمله سنی ها وشیعیان و تضعیف اساسی گروه ها ورویکرد های مذهبی وسیاسی معتدل ومیانه رو است که این به مفهوم توسعه تنش ودر گیری های بیشتر است .
د) بروز فاجعه انسانی وآوارگی بخش های مهمی از مردم عراق که هم اکنون نیز در حال وقوع است پیامد مهم دیگر تسلط داعش می باشد که به مرور ابعاد گسترده تری به خود خواهد گرفت.
وقوع جنگ منطقه ای با تشدید رقابت ها بر سر عراق وتهدید امنیت وثبات خاورمیانه وتغییر معادلات در بحران های منطقه ای بحران سوریه می شود.
تسلط داعش بر بخش های سنی نشین عراق بیشترین تهدیدات منطقه ای رابرای کشورهای همسایه ایجاد می کند. علی الخصوص اینکه داعش رویکرد بسیار رادیکال تری در قبال شیعیان و جمهوری اسلامی ایران در مقایسه با القاعده دارد . به گونه ای که ابوبکر بغدادی رهبر داعش از ایمن الظواهری رهبر القاعده به خاطر عدم انجام اقدام قاطعانه در برابر ایران انتقاد می کند . تسلط گروه افراط گرا و تروریستی داعش بر مناطق سنی نشین عراق باعث گسترش جدی فعالیت های این گروه در قبال اهداف ومراکز شیعی واز جمله هدف قرار دادن مراکز مذهبی و زیارتی شیعی وتوهین به اماکن ومقدسات شیعیان می شود واین موضوع برای ایران به عنوان پرچمدار شیعه در جهان خطری مذهبی و حیثیتی محسوب می شود.
و) پیامد دیگر تسلط داعش توقف و ناکامی روند سیاسی دمکراتیک در عراق است که ایران همواره از آن حمایت کرده است ونا کامی نظام سیاسی جدید به نوعی نا کامی ایران وسیاست های آن در عراق خواهد بود.
ه) یکی دیگر از پیامد تسلط داعش گسترش نا امنی ، افراط گرایی وتنش های مذهبی در عراق وسرایت آن به ایران است که تنش ها وتهدیدات جدی را داخل ایران به وجود خواهد آورد. همچنین تجزیه عراق در نتیجه تسلط داعش به عنوان تهدیدی برای تمامیت ارضی ایران ویکپارچگی سرزمینی آن محسوب می شود که در بلند مدت می تواند باعث تشدید روند های واگرایانه در کشور شود. پیشروی داعش در استان دیاله ورسیدن آن به حدود شصت کیلومتری مرزهای ایران به این گروه امکان می دهد تا فعالیت های تروریستی را با سهولت بیشتری به داخل ایران گسترش دهد ودر نتیجه این فعالیت امنیت کشور به خصوص در مناطق مرزی به شدت تهدید شود.
ز ) موضوع مهم دیگرآن است که تسلط داعش بر عراق وبی ثباتی این کشور منافع وسیاست های منطقه ای ایران از جمله در سوریه را نیز به شدت تهدید خواهد کرد و می تواند باعث نا کامی ایران برای موازنه سازی در برابر بازیگران رقیب خود در منطقه مانند عربستان سعودی شود .
ح) پیامد اقتصادی و تاثیر حضور داعش در عراق و سرزمین سوریه و تسلط این گروه بر منابع و ذخایر نفتی و گازی این دوکشور ضمن اینکه منبع تغذیه مالی و غلبه بر مشکلات و هزینه های جاری این گروه در بقا و جمع آوری و خرید اسلحه را پوشش خواهد داد . در بطن این ماجرا موجبات خدشه در بازار بین المللی نفت خواهد بود چرا که از جهتی با فروش نفت ارزان در بازارهای غیر رسمی باعث ازدیاد عرضه گردیده و قیمت نفت را با افت شدیدی مواجه خواهد کرد ، مانند آنچه که اکنون شاهد آن میباشیم و از طرفی ممکن است با ایجاد ناامنی در منطقه باعث بر هم خوردن امنیت انرژی و پایداری عرضه گردد که در این صورت با افزایش قیمت مواجه خواهیم بود (احمدی ، ۱۳۹۳)
.
برآیند فصل سوم
با توجه به این که دولت آمریکا هنوز استراتژی کاملی را برای مبارزه با داعش اعلام نکرده و به نوعی سر درگمی در برابر پیشروی های داعش و دیگر گروه های تروریستی در عراق و سوریه دچار شده باید اذعان کرد که این رفتار متناقض آمریکا ریشه در عملکرد گذشته ایالات متحده در رسیدن به اهداف ژئو پلیتیکی و تسلط بر منابع نفت و ایجاد امنیت انرژی در مسیر انتقال نفت به کشورهای توسعه یافته و صنعتی و در صدر آنها کشور آمریکا دارد . برخی از کشورهای منطقه نیز برای افزایش قدرت منطقه ای خود ، از تشکیل گروه های تروریستی و داعش حمایت می کنند . ائتلاف علیه داعش و مبارزه با آنها در سیاست خارجی آمریکا و کشورهای منطقه متناظر با تامین منافع ملی آنهاست و این امر در مورد کشورهای منطقه مانند عربستان و ترکیه نیز صادق است . با عنایت به اینکه سیاست تغییر رژیم و حکومت ها در خاورمیانه بهتر از ایجاد پایگاه های نظامی و حضور مستقیم نظامی جواب داده و منافع آمریکا را تامین کرده است ، از همین رو کشورهای ائتلاف به دنبال درگیر کردن آمریکا در جنگی هستند که پس از داعش و برچیده شدن این گروه تروریستی ، حکومت مطلوب خود را در عراق سر کار بیاورند .
با توجه به تشدید گام های عملیات مبارزه با داعش و شکل گیری ائتلاف جهانی بر عیله این گروهگ تروریستی و ورود روسیه و ایران در عرصه جنگ با داعش و اعلام احتمال حضور نیروی زمینی روسیه در مبارزه با داعش ، موضوع در واشنگتن نیز جدی تر شده و بحث بر استفاده از نیروهای زمینی گرایش پیدا کرده است ، ولی سیاست رسمی ایالات متحده همچنان عدم استفاده از نیروهای زمینی می باشد ، و مقامات دولتی آمریکا همواره اذعان نموده اند که از بین بردن کامل داعش امکان پذیر نبوده و این تفکر رادیکال تا ریشه کن شدن کامل ، ممکن است سی سال بطول بیانجامد . علیرغم کسب مجوز دولت آمریکا (اوباما) از کنگره برای مبارزه قطعی با داعش ، هنوز هیچ نیروی زمینی ، بجز مربیان و مشاوران نظامی در منطقه مستقر نشده اند و به آموزش مبارزان ارتش سوریه آزاد و آموزش ارتش و پلیس و قبایل عراق در چارچوب اهداف راهبردی ایالات متحده بسنده شده است . و به نظر نمی رسد که رهبری نظامی آمریکا در صدد استفاده از نیروهای زمینی برای تضعیف و نابودی داعش باشد و کاخ سفید همچنان مصرانه مخالف استفاده از نیروهای زمینی است .
دولت ایالات متحده هم اکنون با فشار بیشتر برای افزایش مداخله خود در عراق روبروست . لیکن مقامات آمریکایی به این نتیجه رسیده اند که ورود به یک جنگ دیگر منافع آنها را تامین نمی کند و هزینه های زیادی را برای آنها در پی خواهد داشت و به همین دلیل فعلا گزینه استفاده از نیروهای زمینی در دستور کار قرار ندارد.
سیاست گذاری علیه داعش به نحوه تعامل با ایران نیز بستگی دارد و در صورت اجماع بین المللی و مشارکت کشورهای منطقه و تامین منافع این بازیگران ممکن است غلبه بر داعش به دست آید اما پر واضح است که این امر به سختی حاصل خواهد شد . نگرانی اصلی آمریکا بابت افزایش نقش آفرینی منطقه ای ایران در صورت از بین رفتن داعش است و نگاه آمریکا به ائتلاف این است که بتواند ایران را پس از توافق هسته ای با خود همراه کرده و در بازی ائتلاف مبارزه با داعش ، به آن نزدیکتر شود ، امری که اخیرا نیز توسط وزیر امورخارجه آمریکا ((جان کری)) و پیش تر توسط اندیشکده های برتر آمریکایی همچون شورای روابط خارجی مطرح شده بود . استرتژی طولانی مدت دولت آمریکا علیه داعش ، می تواند به شانس دموکراتها در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۶ و همچنین انتخابات میان دوره ای کنگره آسیب برساند .
علیرغم جدی تلقی کردن تهدید داعش توسط مقامات نظامی آمریکایی ، آنها در مورد دست یابی به تفاهم در مورد اینکه کدام استراتژی برای مبارزه با داعش ، مناسب تر است قطعیت ندارند . و به نظر می رسد که با توجه به هزینه های محتمل جنگ زمینی این وظیفه به نیروهای محلی واگذار شده است که البته میتواند به تضعیف ارتش عراق و حتی جنگ های فرقه ای بیانجامد . علی ایحال به نظر می رسد که فعلا اولویت اصلی آمریکا مبارزه با داعش نیست و این اولویت در سیاست خاورمیانه ای دولت ایالات متحده بروشنی دیده می شود .
فهرست منابع فصل سوم
آقازاده ، سعید .(اول آذر، ۱۳۹۳) . همه چیز در باره گروه های تکفیری .بنیاد حفظ آثار ارزشهای دفاع مقدس .
احمدی ، علی اکبر. (۱۳۹۳) . خیزش داعش و بحران امنیتی عراق . مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
بای ، نادعلی . ( اول، مرداد،۱۳۹۴) .ارزیابی استراتژی اوباما در قبال داعش در عراق . http://Didgah.ir
داعش میراث سیاست غرب . (۱۳۹۳تیر ماه ) . دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی .
گزارش رسانه ها از طرح پیشنهادی کنگره آمریکا .(۱۳۹۴، ۱۴ اردیبشهت) . سایت جهان نیوز http://
www.gahannews.ir ..
نورانی ، سید مهدی .(۱۳۹۳) . داعش از کاشت تا برداشت . انتشارات مجد .قم .
فصل چهارم
شناخت وضعیت سرزمینی و
فرهنگی و قومی کشور عراق
جدول شماره ۷ اطلاعات اساسی کشور عراق در سال ۲۰۱۳

 

جمعیت	۳۵ میلیون نفر		کشورهای عمده وارد کنند ه کالا از عراق	ترکیه ، سوریه ، چین ، آمریکا ، کره جنوبی
مساحت	۴۳۸۰۰۰ کیلومتر مربع
پایتخت	بغداد
زبان رسمی

جامعه آماری تحقیق حاضر، کلیهی کارکنان سازمان برق منطقهای یزد میباشد که بر اساس اطلاعات جمعآوری شده در مجموع شامل ۸۰۰ نفر میشود. برای تعیین حجم نمونه از رابطه زیر موسوم به فرمول ککران استفاده گردید:

که در آن N حجم جامعهی مورد بررسی و p نسبتی از جامعه است که دارای ویژگی مورد مطالعه هستند. در عمل به دلیل نامعلوم P، آن را برابر ۵/۰ قرار میدهند.  نیز میزان خطای برآورد است.
با بهره گرفتن از رابطه فوق و به ازای مقادیر  تعداد نمونه لازم به صورت زیر محاسبه می شود:

که با توجه به پیشبینیهای صورت گرفته مبنی بر بروز بیپاسخی در مجموع تعداد ۱۰۰ پرسشنامه بین اعضای جامعهی آماری به روش نمونهگیری تصادفی ساده توزیع گردید که از این میان اطلاعات ۹۵ پرسشنامه برای تجزیه و تحلیل نهایی مورد استفاده قرار گرفت.
ابزار گردآوری اطلاعات
در این تحقیق برای جمعآوری اطلاعات از پرسشنامهی محقق ساخته مشتمل بر سه قسمت استفاده خواهد شد. این قسمتها عبارتند از:
ویژگیهای دموگرافیک
میزان استفاده از اتوماسیون اداری
سوالات مربوط به کارایی و اثربخشی
هر کدام از این قسمتها از چندین سوال تشکیل شده است. در بخش ویژگیهای جمعیتشناختی سوالاتی نظیر سن، جنسیت، وضعیت تاهل، وضعیت استخدامی و … گنجانده شده است. در بخش دوم پرسشنامه با طرح سه سوال، میزان استفادهی افراد از سیستم اتوماسیون اداری سنجیده میشود. بالاخره، بخش سوم، سوالات مرتبط با کارایی و اثربخشی را دربر میگیرد به طوری که ۹ سوال مربوط به کارایی و ۵ سوال نیز به اثربخشی سیستم اتوماسیون اداری مربوط میشود. جدول ‏۳-۱، سوالات مطرح شده در بخش دوم و سوم پرسشنامه را نشان میدهد. لازم به ذکر است در طراحی سوالات بخش سوم پرسشنامه از فاکتورهای معرفی شده توسط صرافیزاده و علیپور (۱۳۸۸) استفاده شدهاست.
سوالات بخش دوم و سوم پرسشنامه، همگی سوالاتی پنج گزینهای در مقیاس درجهبندی لیکرت طراحی گردیدند. البته با توجه به نوع سوالات، گزینههای موجود در بخش دوم به صورت خیلیکم، کم، متوسط، زیاد و خیلیزیاد میباشد اما در بخش سوم گزینه ها به صورت کاملاً مخالفم، مخالفم، بینابین، موافقم و کاملاً موافقم هستند. نحوهی نمرهدهی سوالات در بخش دوم به این صورت است که به گزینهی خیلیکم، نمره یک، … و به گزینهی خیلیزیاد، نمره ۵ تعلق میگیرد. در بخش سوم نیز به گزینهی کاملاً مخالفم نمره یک، … و به گزینهی کاملاً موافقم، نمره ۵ داده میشود.
جدول ‏۳-۱: دسته بندی سوالات بخش دوم و سوم پرسشنامه

 

بخش	سوال	شماره سوال
میزان استفاده از سیستم اتوماسیون اداری	میزان استفادهی کلی از اتوماسیون اداری	۱
	میزان تمایل به استفاده از اتوماسیون اداری	۲
	میزان تسلط به سیستم اتوماسیون اداری	۳
کارایی	سهولت ارتباط بین مدیران و کارمندان	۴
	بالا بردن سرعت پاسخگویی کارمندان به مدیران	۵
	بالا بردن سرعت پاسخگویی به ارباب رجوع	۶
	افزایش اشتیاق کاری

ابوعلی، کمال; شیری، حمید و شریفی، علی، ۱۳۹۱. تاثیر ورزش بر روی عملکرد شناختی و خستگی ذهنی کارکنان غیرعملیاتی، مجله علمی پژوهشی د انشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ۱۴۸.
احدی، بتول؛ ستوده، محمد باقر و حبیبی، یعقوب ،۱۳۹۱. مقایسه ی بهزیستی روان شناسی و مکانیزم های دفاعی در دانش آموزان با و بدون لکنت، مجله ی روان شناسی مدرسه‌ ، ۱(۴) ، ۲۲-۶.
احمدی، سمیرا; محمد زاده، حسن و حسینی، فاطمه سادات، ۱۳۹۲. تاثیر آموزش ایروبیک کودکان بر عملکرد شناختی کودکان پیش دبستانی ارومیه، مجله دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تبریز.
اروین جی. ساراسون؛ باربارا آر. ساراسون، ۲۰۰۵. روانشناسی مرضی، ترجمه بهمن نجاریان و همکاران، ۱۳۹۰، انتشارات رشد، تهران، صفحه ۱۰۱.
اسماعیل زاده، مریم; صالحی، حمید و منصوری، شاهین، ۱۳۹۰. تاثیر حرکات منتخب ریتمیک بر هماهنگی دست – پای کودکان دختر دارای اختلال هماهنگی رشدی، مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، (۲)۱۳ ، ۵۱-۴۶.
افضل پور، محمد اسماعیل; بنی اسدی، سمانه و ایل بیگی، سعید، ۱۳۹۱. مقایسۀ تأثیر تمرینات پیلاتس و ایروبیک بر عملکرد تنفسی پویا در دانشجویان دختر دارای اضافه وزن، فیزیولوژی ورزشی، ۱۵، ۱۶۲-۱۵۱.
امیری، فاطمه سادات; امانی، رضا; خواجه موگهی، ناهید و رشید خانی ، بهرام، ۱۳۸۷. تأثیر دو نوع صبحانه ایرانی ) پر کربوهیدرات و پرپروتئین( بر عملکرد شناختی دانش آموزان ۱۱-۹ ساله دبستانی، مجله علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران، ۲، ۳۲-۲۳.
آقایی نژاد، جان بابا; فرامرزی، سالار و عابدینی، احمد، ۱۳۹۲. تأثیر یک دوره فعالیت منظم ورزشی بر عزت نفس دانش آموزان کم توان ذهنی آموزش پذیر، تعلیم و تربیت استثنائی، (۱۳) ۵، ۹-۱.
بخشی پور، الهام; رهنما، نادر; سورتیجی، حسین; اسکندری، زهرا و ایزدی نجفی، سارا، ۱۳۹۲. تاثیر برنامه تمرینی ایروبیک و بازی درمانی گروهی بر تعادل کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی، پژوهش در علوم توانبخشی، (۲) ۹، ۱۷۰-۱۶۱.
بهمرد، فرشاد; استکی، مهناز; عشایری، حسن و اسدپور، حاتم، ۱۳۹۱. تأثیر آموزش حرکات درشت و ظریف بر کاهش علائم نارساخوانی، مجله ی ناتوانی های یادگیری، (۲)۲، ۳۹-۲۵.
تبریزی، مصطفی، ۱۳۸۴. درمان اختلالات ریاضی تهران، انتشارات فراوان.
جلیل آبکنار، سیده سمیه و عاشوری، محمد، ۱۳۹۲. نکته های کاربردی برای آموزش دانش آموزان با اختلال یادگیری) اختلال در خواندن، نوشتن و دیکته(،تعلیم و تربیت استثنایی، (۳) ۱۳، ۱۰-۱.

حسینی، محمود; شریفی، محمد رضا; عطایی، رضی الله و علایی، حجت الله، ۱۳۸۵. بررسی تغییرات امواج خود بخودی مغزی در موش های صحرایی ورزش داده شده، مجله ی دانشگاه علوم پزشکی کرمان، (۱۳)۴، ۲۲۲-۲۱۵.
خاکساری ، سجاد ، ۱۳۸۹. ایروبیک، ماهنامه سما، (۱۹۱) ۲۸.
دالوند، میر حسین و الهی، طاهره، ۱۳۹۱. عملکرد حافظه کاری در کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری ریاضی، مجله ی علوم رفتاری، (۶)۳، ۲۲۰-۲۱۳.
دشتی خویدکی، محمدحسن. ۱۳۸۹. تاثیر برنامه ورزشی منتخب بر روی ترکیبات بدنی و ضربان قلب دانش آموزان پسر ۱۳-۱۱ سال، مجله تحقیقات علوم پزشکی زاهدان، (۱۳)۶، ۴۳-۴۰.
دلاور، علی، ۱۳۸۰. روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی، تهران، نشر ویرایش.
دهقانی، مصطفی; کریمی، نرگس; تقی پور جوان، عباسعلی; حسن نتاج جلودار، فهیمه و زید آبادی، فاطمه، ۱۳۹۱. اثربخشی بازی های حرکتی ریتمیک )موزون ( بر میزان کارکردهای اجرایی کودکان با ناتوان یهای یادگیری عصب روان شناختی تحولی پیش از دبستان، مجله ی ناتوانی های یادگیری، (۲) ۱، ۷۷-۵۳.
رجبی، سعید; ابوالقاسمی، عباس و عباسی، مسلم، ۱۳۹۱. نقش عز ت نفس و اضطراب امتحان در پیش بینی رضایت از زندگی دانش آموزان پسر دارای اختلال ریاضی، مجله ی ناتوانی های یادگیری، (۱)۳، ۶۳-۴۶.
رجبی، سوران و پاکیزه، علی، ۱۳۹۱. مقایسه نیم رخ حافظه و توجه دانش آموزان مبتلا به ناتوانی های یادگیری با دانش آموزان عادی، مجله ی ناتوانی های یادگیری، (۱)۳، ۸۴-۶۳.
رحیمیان بوگر، اسحق و حبیبی، مجتبی، ۱۳۹۱. حساسیت، ویژگی و نقطه برش مقیاس تجدیدنظرشده هوشی وکسلر کودکان در تشخیص اختلال های یادگیری، مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، (۱۸) ۳، ۲۰۱-۱۹۵.
رواسی، علی اصغر; پور نعمتی، پریسا; کردی، محمدرضا و هدایتی، مهدی، ۱۳۹۲. تاثیر دو نوع برنامه تمرین مقاومتی و استقامتی بر سطوح BDNF و کورتیزول موش های صحرایی نر جوان، علوم زیستی ورزشی، ۱۶، ۷۸-۴۹.
سرکندی، مجتبی، ۱۳۹۱. سرتونین،(۲۳)۶،۹-۱.
سنه، افسانه; سلمان، زهرا و آقا زاده، محرم، ۱۳۸۷. تأثیرفعالیتهای بدنی و بازی بر رشد توانایی های ذهنی پسران پیش دبستانی، فصلنامۀ نوآوری های آموزشی، (۷) ۲۶، ۱۰۶-۸۸.
سیف نراقی، مریم و نادری، عزت الله، ۱۳۸۲. اختلالات یادگیری، تهران ، انتشارات امیر کبیر.
شریفی، طیبه و ربیعی، محمد، ۱۳۹۱. کاربرد چهارمین ویرایش آزمون هوشی وکسلر کودکان در تشخیص اختلال زبان نوشتاری و ریاضی، مجله ی ناتوانی های یادگیری، (۲)۲، ۷۹-۵۲.
شریفی، علی اکبر و داوری، رقیه، ۱۳۹۱. شیوع ناتوانی های یادگیری در دانش آموزان پایه های اول و دوم ابتدایی استان چهارمحال و بختیاری، ناتوانی های یادگیری، ۱(۲)، ۶۷-۶۳ .
شهیم، سیما، ۱۳۸۸. کاربرد مقیاس هوش وکسلر کودکان در ایران، مجله ی پژوهش های روان شناختی، ۱ (۳و۴)، ۱۵-۵.
صادقی، ناهید; خلجی، حسن; نوروزیان، مریم و مختاری، پونه، ۱۳۹۲. تاثیر فعالیت بدنی بر حافظه زنان ۷۰-۵۰ ساله مبتلا به اختلال حافظه، مجله تازه های بیوتکنولوژی سلولی- مولکولی، (۳)۱۱، ۸-۱.
صبحی قراملکی، ناصر; حاجلو، نادر و غلام زاده، حانیه، ۱۳۹۲. مقایسه ی سبک های یادگیری، ویژگی های شخصیتی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان با و بدون ناتوانی یادگیری ، تعلیم و تربیت استثنایی، (۲)۴، ۱۰۲-۸۲.
صدیقی ارفعی، فریبرز; تمنایی فر، محمد رضا و دشتبان زاده، سمیه، ۱۳۹۱. مقایسه ی عملکرد کودکان با و بدون اختلالات یادگیری در آزمون دیداری – حرکتی بندرگشتالت، مجله ناتوانی های یادگیری، (۲)۱، ۹۱-۷۸.
صمدی، زینب; تقیان، فرزانه و والیانی، محبوبه، ۱۳۹۱. مقایسه ی تاثیر دو روش تمرینی پیلاتس و هوازی بر علایم سندرم پیش از قاعدگی در دختران غیر ورزشکار، مجله دانشکده پزشکی اصفهان، (۳۰) ۲۱۳، ۱۸۹۱-۱۸۸۰.
عابدی، احمد; کاظمی، فرشته; شوشتری، مژگان و گلشنی منزه، فرشته، ۱۳۹۱. اثر بخشی آموزش حرکات ورزش ایروبیک بر میزان توجه دیداری و شنیداری دانش آموزان پسر پیش دبستانی با اختلال نارسایی توجه – بیش فعالی شهر اصفهان، فصلنامه ی افراد استثنایی، (۲) ۷، ۱۶۷-۱۳۴.
عابدی، احمد; ملک پور، مختار; عریضی، حمید رضا; فرامرزی، سالار و جمالی پا قلعه، سمیه، ۱۳۹۱. هنجاریابی و بررسی روایی و پایایی آزمون عصب روان شناختی نپسی در کودکان، مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران،(۲)۱۸، ۶۰-۵۲.
عابدی، احمد؛ ملک پور، مختار، مولوی؛ حسین؛ عریضی سامانی، حمیدرضا و امیری، شعله، ۱۳۸۷. مقایسه ی ویژگی های عصب روان شناختی کودکان خردسال با ناتوانی های یادگیری عصب روان شناختی/تحولی و عادی پیش از دبستان، فصلنامه ی پژوهش در حیطه ی کودکان استثنایی، ۸ (۱)، ۱۸-۱.
عاشوری، محمد; پورمحمد رضای تجریشی، معصومه; جلیل آبکنار، سیده سمیه و موسوی خطاط ، سید موسوی، ۱۳۹۰. بررسی ارتباط صفات شخصیت، راهبردهای مدیریت منابع و راهبردهای انگیزشی در پیش بینی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان کم توان ذهنی، مجله مطالعات ناتوانی، (۱)۱، ۱۴-۱.
عطری، بهاره و شفیعی، مرتضی ، ۱۳۸۸. تمرینات ورزشی پیلاتس( مبانی علم کنترولوژی)، چاپ دوم، انتشارات تالیا، ۱۱-۱۰.
غنایی چمن اباد، علی و کارشکی، حسین،۱۳۹۰. تاثیر حرکات موزون ورزشی بر هوش عینی کودکان پیش دبستانی، پژوهش های روا نشناسی بالینی و مشاوره ، (۱) ۱، ۱۷۸-۱۶۷.

پیامبر اکرم (ص) فرمودند : « لاتُضَیعَّی الثَّوبَ حَتی تُرَقَّیعه، جامه را ضایع مکن تا رقعه یعنی پیوندها بر آن نگذاری. هجویری با اشاره به این که حلاوت ایمان در جامه پشمین است به این حدیث استناد کرده است. زیرا روح و نفس انسانی به پوشاکی نیازمند است تا کمبودها و نقصهای آن را بپوشاند، و درون و باطن خود را با اعمال زشت کدر و تیره نکند تا با نور حق روشن و از گزند ناملایمات و تاریکها و آفات رها شود، و روشی به خود گیرد تا جان را از آفات روحی حفظ کند، زیرا لباس تقوا به مراتب مهمتر و ضروری‌‌تر از لباس ظاهری بوده که شخص برتن می‌پوشد، و این رو باطن خود را به لباس استغفار و توجه به پروردگار زینت بیشتری می‌دادند.
و از آن‌جا که ارزش اشخاص به روحانیت، معنویت، و صفای قلب بوده پس لباس تظاهر و همه نشانه‌های ظاهری از میان برداشته می‌شود.
۳-۵- فقر و صّفوت
با توجه به توضیح مطالبی پیرامون «فقر» در مباحث قبلی از تکرار مجدد مطالب خوددداری کرده و به تفاوت این دو واژه اکتفا می‌کنیم.
« صفوت و فقر معاملتی از روی تجرید دنیا و تخلی دست از آن، آن خود چیزی دیگرست و حقیقت آن به فقر و مسکنت باز گردد.» (هجویری، ۱۳۸۷: ۷۲)
هجویری در تفاوت بین فقر و صفوت می‌گوید : «علماء در این زمینه نظرشان متفاوت است به نزدیک گروهی فقر تمام‌تر از صفوت و به نزدیک گروهی صفوت تمام‌تر است آنان که فقر را مقدم بر صفوت کنند گویند : فقر فنای کل بود و انقطاع اسرار و صفوت مقامی است از مقامات آن، چون فنا حاصل آمد، مقامات جمله ناچیز گردد و آنان که صفوت را مقدم نهند گویند فقر شیء موجود است اسم پذیر و صفوت صفاست از کل موجودات و حفاعین فنا بود و فقر عین غنا پس فقر از اسامی مقامات است و صفوت از اسامی کمال.» (همان : ۷۹)
صفوت از صفا و پاکی گرفته شده و نوعی تحلیه و آراستن درون به صفات نیک، محامد و فضایل انسانی است و نهایت آن هم تابیدن انوار حق در دل سالک و عارف می‌باشد.
زیرا آن‌هایی که اهل صفوت هستند به دریافت و کشتن نفس و ترک علایق دنیا علاقه بیشتری دارند. احادیث مورد استناد وی پیرامون فقر و صفوت به شرح زیر بیان می‌شود :
« پیامبر اکرم (ص) فرمودند : کادَ الفَقرُ أنْ یکونَ کُفراً، نزدیک بود که فقر به کفر منجر شود، آن فقر که به کفر نزدیک است فقر دل است که علم و حکمت و اخلاص و صبر و رضا و تسلیم و توکل از دل ببرد، تا دل از این ولایتها درویش گردد. و چون زمین خراب شود و دل چون خراب شد منزل شیاطین گردد، آنکه چون شیطان فروآمد، سپاه شیطان روبه وی نهند: شهوت و غضب و حسد و شریک و شک و شبهه و نفاق، نشان این فقر آن بود که هر چه بیند همه کژبیند، سمع مجاز شنود، و زبان همه دروغ و غیبت گوید، قدم همه به کوی ناشایست نهد این آن فقه است که رسول خدا گفت : کادَ الفقران یکونَ کفراً.» (میبدی، ۱۳۸۳: ۲۵۲)
هجویری با اشاره به اینکه فقیر متعلق سببی بود و مسکین منقطع الاسباب و مسکین را برتر از فقیر دانسته به این حدیث استناد کرده است.
فقری که در این حدیث به کار رفته، فقر دل بوده، زیرا سبب شده فرد قدمی در مسیر تزکیه نفس ننهد و به آرایش و تحلیه درون توجیهی نکند و از آن جا که به ترک تعلقات خودی نپرداخته و دل خود را هم شیفته عشق الهی نکرده، همچنان فقیر بوده و پیامدی جز تباهی و سقوط برای وی نخواهد داشت و در آخرت هم خجالت زده می‌شود.

پیامبر اکرم (ص) فرمودند : تَعِسَ عبدُ الدّرهم و تَعِسَ عَبدُ الدّینا رو تَعِسَ عبدُالخَمیصَهِ و القَطیعَه، بنده درهم و دنیا، رو جامه رنگین و آراسته که در کسب و حفظ آن‌ ها جانفشانی می‌کند و آن‌ ها را اصل زندگی می‌داند تباه شده است. هجویری با اشاره به این که فقر و صفوت معامله‌ای از روی تجرید دنیا است به این حدیث استناد کرده است. آن‌چه که از فحوای حدیث فوق متوجه می‌شویم این است که : وقتی انسان مشغول امور دنیوی و متوجه به ذخارف دنیا شود از یاد خدا غفلت می‌ورزد و اثری از انوار و عظمت جلال حق در او پیدا نمی‌شود و چنین فردی غرق در خود نمایی و خود بینی و محبت دنیا خواهد بود و مصداق کسانی است که در حدیث فوق تمام دلبستگی خودشان را به درهم و دینار و زرق و برق و تجملات دنیایی نشان داده‌اند و حرص و طمع سرانجام آن‌ ها را به سمت اخلاق ناپسند می‌کشاند. راغب اصفهانی در مفردات الفاظ قرآن آورده است : « تَعِسُ عَبَدالدِرْهَمْ، و تَعِسُ عَبدَالدینار، بندگان درهم و دینار نگونسار و هلاکت بارند، براین اساس اگر گفته شود هر انسانی بنده و عبد خدای نیست صحیح است، عبد در این مفهوم به معنی عابد است ولی مفهوم عبد رساتر و بلیغ‌تر از عابد است، تمام مردم عبادالله هستند بلکه اشیاء هم همگی این چنینیند ولی بعضی بدون اختیار و قهراً و بعضی دیگر با اختیار.» (راغب اصفهانی، ۱۳۷۴: ۵۴۲)
۳-۶- ملامت
اگر بخواهیم به اسوه و نمونه کامل در باب ملامت مثالی بزنیم حضرت رسول اکرم (ص) را به عنوان الگو معرفی می‌کنیم قبل از اینکه به مقام با عظمت پیامبری نائل شود و هنوز وحی خداوند متعال به او نرسیده بود در بین مردم بزرگ با ارج و قرب بود اما هنگامی که خداوند ردای دوستی بر شانه او افکند مردم به سرزنش او پرداختند و هر کدام تهمت‌های گوناگون به آن حضرت زدند ولی پیامبر به حرف ‌آن‌ ها توجهی نداشت از این رو به هدایت مردم در پرتو تعالیم قرآن می‌پرداخت، و در همان مسیری که قدم برداشته بود به طور راست و مستقیم ادامه می‌داد (تبلیغ دین)، و هر چه که مردم او را ملامت می‌کردند، به خواسته آن‌ ها توجهی نداشت و از آن‌جا که پیامبر پسندیده پروردگار بود برایش مهم نبود که آیا مردم او را می‌پذیرند یا نمی‌پذیرند.
گاهی مواقع انسان از روی اختیار، و به سیلقه خود کارهایی می‌کندکه مورد سرزنش عام قرار گیرد، به گونه‌ای که اختیار خود فرد دخیل بوده است، در مواقعی دیگر هم ناخودآگاه رفتاری از انسان سر می‌زند که به عقیده خود شخص و اطرافیان رفتار عادی نبوده است.
« صورت ملامت قصد کردن آن بود که یکی جاه بسیار از خلق پیدا آید و اندر میانه ایشان نشانه گردد و دلش به جاه میل کند و طبعش اندر ایشان آویزد، خواهد تا دل خود را از ایشان فارغ کند و به حق مشغول گردد، به تکلیف راه ملامت خلق بر دست گیرد اندر چیزی که اندر شرع زیان ندارد، و خلق از وی نفرت آرند و این راه او بود در خلق و خلق از وی فارغ و صورت ملامت ترک کردن، آن بود که یکی را کفر و ضلالت طبعی گریبان گیر شود تا به ترک شریعت و متابعت آن بگوید و گوید این ملامتی است که من می‌کنم و این راه او بود اندر او.» (هجویری، ۱۳۸۷: ۸۸-۸۷)
عطار نیشابوری در تذکره الاولیاء آورد است :
« حمدون قصار را پرسیدند از ملامت گفت : راه این برخلق دشوار است و مغَلق اما طرفی بگویم رجاء مرجیان و خوف قدریان، صفت ملامت بود یعنی در رجاء چندان برفته باشد که مرجیان تا بدان سبب همه کس ملامتش می‌کنند و در خوف چندان سلوک کرده باشد که قدریان تا از آ‌ن جهت همه خلق ملامتش می‌کنند تا و در همه حال نشآن‌های تیر ملامت بود و گفت : من نیکخویی را ندانم مگر در سخاوت و بدخوئی را نشناسم الا در بخل». (عطاء نیشابوری، ۱۳۸۲: ۳۶۸)
از آن‌جا که در فصل دو پایان نامه پیرامون ملامتیه به طور مفصل پرداختم لذا به همین مقدار توضیح بسنده می‌کنیم و در ادامه آیات قرآنی که هجویری در این باب به آن‌ ها پرداخته اشاره می‌کنیم و سپس آن‌ ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
آیات قرآنی مورد استناد هجویری به شرح زیر بیان می‌شود :
« یا اَیُهَا الذینَ ءامنوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنکُمْ عَنْ دینه فَسَوفَ یَأتِی اللهُ بقومٍ یُحِبُّهُمْ و یُحِبُّونَهُ أذِلّهٍ عَلی المُؤمنینَ أَعِزَّهٍ عَلَی الکافرینَ یُجاهدونَ فی سَبیل اللهِ ولایخافونَ لومَهَ لائِمٍ ذَالِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤتیِه مَنْ یَشَاءُ واللهُ واسِعٌ عَلیمٌ ای گروهی که ایمان آوردید هر که از شما از دین خود مرتد شود به زودی خدا قومی که بسیار دوست دارد و آن‌ ها نیز خدا را دوست دارند و نسبت به مؤمنان سرافکنده و فروتن و به کافران سرافراز مقتدرند (مانند علی (ع) و شیعیانش) به نصرت اسلام برمی‌انگیزد که در راه خدا جهاد کنند و در راه دین از نکوهش و ملامت احدی باک ندارند این است که فضل خدا هر که را عطا کند و خدا را رحمت وسیع نامنتها است و ( به احوال هر که استحقاق آن را دارد) داناست.» (قرآن کریم، المائده/۵۴)
هجویری با اشاره به این که ملامت در خلوص محبت تأثیر عظیمی دارد و مختص اهل حق بوده است به این آیه استناد کرده است.
طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل آیه آورده است :
« در این آیه صفات و خصوصیات قومی ذکر شده و نام و نشانه‌های آن قوم آمده است خدای سبحان در این آیه و آیات قبل و بعد از آن مؤمنین را از اینکه یهود و نصارا را اولیای خود بگیرند برحذر داشته و با شدیدترین لحن تهدیدشان می‌کندو در یک پیش گویی به آینده در اثر این مولات و دوستی به دشمنان خبر می‌دهد که اگر چنین کنید بنیه روش دینی خود را از دست می‌دهید و آن وقت است که خدای تعالی مردمی بر می‌انگیزد که قائم به امر دین شوند و بنیه دین را بعد از انهدام به حالت اصلی و اولیش برگردانند.» (علامه طباطبایی، ۱۳۸۷: ۶۰۳)
نگارنده بر این عقیده است : وقتی حضرت رسول (ص) به تبلیغ و ترویج دین اسلام در بین مردم می‌پرداخت و پیام خداوند را به آن‌ ها ابلاغ می‌کرد آن‌ ها به حدی درک و فهم‌شان پایین بود که به استهزاء پیامبر می‌پرداختند، و او را مورد ملامت قرار داده و به او نسبت‌های ناروا می‌زدند در حالی که پیامبر هرگز به سخن آن کج فهمان توجهی نداشت، و در برابر سرزنش آن‌ ها صبور و شکیبا بود و این آیه را نازل کرد و خطاب به پیامبر فرمود : خداوند هر چه را بخواهد می‌کند و او بخشنده و دانا است.
« و اذقالَ رَبک لِلمَلائِکَه إنی جاعِلُ فِی الاَرْضِ خَلیفهً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفسِدُ فیها وَ یسْفِکُ الدّماءَ وَ نَحنُ نُسَبحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِسُ لَکَ قالِ إنی اعلمُ ما لاتَعْلَمُونَ، به یاد آر آن گاه که پروردگار تو به ملائکه فرمود من در زمین خلیفه برگمارم ملائکه گفتند پروردگارا می‌خواهی کسانی را بگماری که فساد کنند در زمین و خونها بریزند و حال آنکه ما خود تو را تسبیح و تقدیس می‌کنیم خداوند فرمود من می‌دانم چیزی که شما نمی‌دانید.» (قرآن کریم، البقره/۳۰)
هجویری با اشاره به این که اگر کسی پسندیده حق بود ملامت دیگران در نپذیرفتن وی بی‌تأثیر است به این آیه استناد کرده است.
« در این که در این آیه منظور از خلیفه آدم است که تردید ندارد؛ اما در این مورد که چرا خداوند او را به عنوان خلیفه و جانشین خواند، دیدگاه ها متفاوت است عده‌ای عقیده دارند که بدان جهت که « آدم» نماینده و خلیفه خدا در زمین است. ۲- برخی گویند : چون او جانشین فرشتگان است. ۳- حسن بصری گوید : خداوند بدان جهت آدم را جانشین خود خواند که فرزندان او هر کدام پس از پدر خویش، در آباد کردن زمین و برپا داشتن عدل و داد، جانشین پدرشان می‌شوند.» (طبرسی، ۱۳۷۹: ۱۷۳-۱۷۲)
« در این آیه شریفه فرازی در تقدیر است و آن این گونه است که : من در زمین جانشینی پدید خواهم آورد و می‌دانم که از نسل او کسانی خواهند بود که دست به تبهکاری و خون ریزی خواهند زد و آنگاه که فرشتگان پرسیدند : آیا ما که جز عبادت و تقدیس پروردگار خویش، به چیزی نمی‌اندیشیم، زیبنده آن نیستم که در روی زمین جانشین باشیم.» ( همان، ۱۳۸۹: ۱۷۳)
آن‌چه که در این آیه بیان شده البته براساس فهم نگارنده این گونه است که : واجب است انسان از خود پسندی و عجب پرهیز کرده و در طی طریق، مجاهدت و تلاش بسیار کند به گونه‌ای نباشد که مردم از وی تعریف و تمجید کنند، به عنوان مثال شیطان را مخلوقات و ملائکه پسندیدند و نسبت به او رضایت داشتند، ولی پروردگار او را نپسندید و مورد لعنت خویش قرار داد، در مقابل، حضرت آدم (ع) را پسندیده خود معرفی کرد و آن هنگام که می‌خواست را جانشین خود در زمین بیافریند ملائکه آدم را قبول نکردند و نپذیرفتند، حتی خود آدم هم نمی‌خواست ولی خداوند او را انتخاب کرد و بر او رحمت فرستاد.
« قالا رَبَّنا ظَلمنا أَنفُسَنا و إنْ لُمْ تَغْفِرلَنا و تَرْحَمْنا لِنَکُونَن مِنَ الخَاسرِینَ، گفتند خدایا ما بر خویش ستم کردیم و اگر تو ما را نبخشی و به ما رحمت و رفعت نفرمایی سخت از زیان کاران شده‌ایم.» ( قرآن کریم، الاعراف/۳۴)
هجویری با اشاره به این که لطف و فضل خدا درباره بندگان مخلص خود راه ملامت دیگران را نسبت به این فرد می‌بندد به این آیه استناد کرده است.
رضایی اصفهانی در تفسیر قرآن مهر آورده است :
« این آیه به ما می‌آموزد که نخستین گام در راه توبه و بازگشت این است که انسان از مرکب غرور پایین آید و در درگاه خدا به خطای خویش اعتراف کند؛ این اعتراف در مسیر تکامل و سازندگی او را یاری می‌رساند؛ و گام دوم درخواست آمرزش از خداست تا ا نسان پاک شود؛ و گام سوم درخواست رحمت الهی است تا توفیق یار شود وا نسان بتواند به طرف سازندگی و تکامل و سعادت رهسپار گردد.» (رضایی اصفهانی، ۱۳۸۹: ۲۳۸)
آن‌چه از این آیه قابل درک است این است : وقتی انسان مرتکب گناهی می‌شود و یا خدای ناکرده در برابر دستورات الهی نافرمانی می‌کند اگر در قبال کار بد خود از پروردگار غفور آمرزش نخواهد، و توبه نکند او ملامت شده است، و دچار تباهی و خسران شده و هنگام مرگ دیگر مجالی برای توبه باقی نمی‌ماند. و در آن دنیا دچار پشیمانی شده و بدون شفیع بوده در چنین مواقعی فرد به ملامت خود می‌پردازد.
« و لَقَد عَهْدِنا إلی ءادَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسیَ و لَمْ نَجِدَ لَهُ، عزماً، و ما به آدم عهدی بستیم و در آن عهد او را استوار و ثابت قدم نیافتیم.» (قرآن کریم، الطه/۱۱۵)
هجویری با اشاره به این که ملامت ملائکه نسبت به آدم در برابر غیرت خدا کاساز نبود به این آیه استناد کرده است.
« ما آدم را وصیتی کردیم و او را نیافتیم که در حفظ آن عزم باز می‌داشته باشد یا بر آن وصیت صبر کند و اما اینکه مقصود از آن عهد چه بوده به طوری که از داستان آن جناب در چند جای قرآن برمی‌آید، عبارت بود از خوردن درخت که در سوره اعراف چنین آمده : « لاتَقربا هذِهِ اَلشَجَره » (علامه طباطبایی، ۱۳۸۷: ۳۰۷)
« این همان صورتی است از زندگی دنیا برای آدم مهثل شده، نخست خدای تعالی او را داخل بهشت نمود و کرامت داد، تا سرانجام کارش به آن جا کشید که کشید، از آن جا که این واقعه قبل از تشریع دین اتفاق افتاده و بهشت او بهشت برزخی بوده که در این زندگی غیر دنیوی برایش مهثل شده، لذا نهی در آن نیز نهی دینی و مولوی نبوده، بلکه نهی ارشادی بوده، که مخالفتش کار و سرنوشت او را به امری قهری کشانیده.» (همان، ۱۳۸۷: ۳۰۶)
در این آیه و آیه‌های بعدی سوره به سرنوشت آدم به عنوان مثل اعلای ملامتی، و وارد شدن او و همسرش در بهشت تا اینکه به وسوسه شیطان فریب خورده، و از آن میوه ممنوعه تناول کردند، از بهشت رانده شدند. اشاره شده است در چنین شرایطی خداوند پایان نیک بختی بندگان، را درگرو پیروی از دستورات الهی، بدبختی و بدفرجامی و ملامت آن‌ ها را در اعراض از دستورات الهی بیان کرده است.
حدیث مورد استناد هجویری در باب ملامت به شرح زیر بیان می‌شود :
هجویری با اشاره به این که بندگان خاص خدا در برابر ملامت دیگران خم به ابرو نمی‌آورند به این حدیث استناد کرده است.
جبرئیل (ع) : اولیائی تحت قبا بی لایَعْرفَهُمْ غیری اِلا اولیائی : دوستان من زیر قبه سرا پرده منند جز من کسی آن‌ ها را نمی‌شناسد، این گونه افراد کسانی هستند که از ملامت و سرزنش دیگران نمی‌ترسند. حق تعالی آن‌ ها را مورد قبول خود دانسته و به همین دلیل اگر دیگران آن‌ ها را ملامت کنند باز هم به راه خود ادامه می‌دهند و به حق مشغول شده باکی ندارند از اینکه مردم آن‌ ها را رد کنند و نپذیرند زیرا دوستان حق هرکاری که کنند برای او می‌کنند و چون خودشان می‌دانند که مجاهدتشان برای خداست راه خود را ادامه داده و به حرف مردم و ملامت آن‌ ها اهمیتی نمی‌دهند.
۳-۷- باب فی ذکر ائمتهم من اهل بیت:
هجویری در این باب به صورت خلاصه به آیه تطهیر که مختص به خاندان اهل بیت (ع) است اشاره کرده و ابتدا مطالبی پیرامون شخصیت ابومحمد حسن بن علی (ع)، ابوعبدالله حسین بن علی بن ابی طالب، ابوالحسن علی بن حسین، و ابو جعفر محمدبن علی، و ابومحمد جعفربن محمد بن علی پرداخته و هنگام توضیح مطالب به آیات و احادیث قرآنی استناد جسته است که مادر زیر به آن‌ ها اشاره می‌کنیم.
آیات قرآنی مورد استناد هجویری به شرح زیر بیان می‌شود :
«قُلْ فَللهِ اَلْحُجهُ البالِغَهُ فَلَوْشَآءَ لَهَدَاکُمْ أجْمَعینَ، بگو ای پیغمبر برای خدا حجت بالغه است پس اگر مشیتش قرار می‌گرفت همه شما را هدایت می‌کرد.» (قرآن کریم، الانعام/۱۴۹)
هجویری ذیل مطالبی پیرامون شخصیت علی بن حسین (ع) و با اشاره به این که او در حقایق و اصول مقام والایی داشت به این آیه استناد کرده است.
« برنامه‌های الهی در ای آیه براساس دلیل رسا استوار است. ۲. خدا هدایت اجباری و سلب آزددی بشر را نمی‌خواهد ۳. مبلغان دینی و رهبران الهی برنامه‌ها را براساس دلیل رسا و اختیار بشر بنیان می‌نهند. (رضای اصفهانی، ۱۳۸۹ : ۱۹۰)
« یکی از فواید حجت و دلیل روشنی آن است که جلوی عذر تراشی را می‌گیرد و راه هر گونه بهانه جویی را می‌بندد و کسی نمی‌تواند بگوید « نمی‌دانستم» یا اینکه «خدا با سکوت خویش اعمال کسی را امضاء کرده است.» (همان، ۱۳۸۹: ۱۸۹)
نگارنده نکات قابل فهم از آیه فوق را به شرح زیر بیان می‌کند:
۱- به قدرت خداوند و برنامه‌های الهی او براساس شواهد و دلایل رسا و استوار اشاره شده است ۲-اطاعت از برنامه‌ها و تعالیم الهی سبب رشد و تکامل و سعادت انسان می‌شود. ۳- رحمت خداوند بر عذاب او مقدم بوده و هنگامی که شامل حال انسانی شود، او را به سجایای اصیل انسانی و تقوای فوق العاده‌ای آراسته می‌سازد، زیرا هدف رهبران الهی همان گونه که خودشان هم بیان کرده‌اند، هدایت و راهنمایی انسان‌ها، پارسایی، خیرخواهی، دانش افزایی بوده است. ۴- اگر انسان‌ها اهل فکر و اندیشه باشند هیچ‌گاه از هدایت رهبران دینی روی گردان نمی‌شوند.
« لاإکْراهَ فی‌الدّینِ قَدْتَبَیّنَ اَلْرُشْدُ مِنَ اَلْغَی فَمَنْ یَکْفُرْ بِاْلطَّاغوتِ و یُؤمِنْ بِاللهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بالعُروَه اَلْوُثْقی لاانفِصام لَهَا وَاللهُ سَمَیعٌ عَلیمٌ، کار دین با اجبار نیست راه هدایت و ضلالت برهمه کس روشن گردید پس هر که از راه کفر و سرکشی برگردد و به راه ایمان و پرستش خدا گراید به رشته محکم و استواری چنگ زده که هرگز نخواهد گسست و خداوند شنوا و داناست.» (قرآن کریم، البقره/۲۵۶)
هجویری ذیل مطالبی پیرامون شخصیت امام باقر (ع) و اینکه ایشان به دقایق علوم و لطافت و اشارات قرآن آگاه بوده به این آیه استناد کرده است.
« آیه الکرسی در واقع مجموعه‌ای از توحید و صفات جمال و جلال خدا بوده که اساس دین را تشکیل می‌دهد، و چون در تمام مراحل با دلیل عقل قابل استلال است و نیازی به اکراه و اجبار نیست، در این آیه می‌فرماید : در قبول دین هیچ اکراهی نیست زیرا راه درست، از بیراهه آشکار شده است و از آن‌جا که دین و مذهب با روح و فکر مردم سر و کار دارد و اساس و شالوده‌اش بر ایمان و یقین استوار است، خواه و ناخواه، راهی جز منطق و استدلال نمی‌تواند داشته باشد.» (مکارم شیرازی، ۱۳۸۸: ۳۲۷)
نکات آموزنده از آیه فوق به شرح زیر بیان می‌شود :
۱- احکام و مقررات اسلامی جاودانی و برابر با قانون و منطق بیان شده، جواب قاطعی است به کوته فکرانی که خیال می‌کنند قبول اسلام توأم با زور و اجبار بوده است، در حالی که این گونه نیست و آن‌ ها سخت در اشتباهند زیرا انسان‌ها با انتخاب آزادانه، دینداری را برگزیده‌اند. ۲- خداوند راه هدایت و گمراهی انسان‌ها را مشخص کرده و مردم را آزاد گذاشته تا خودشان دین مورد علاقه خود را انتخاب ۳- بدانند کسی که به خدا تکیه می‌کند و از طاغوت دوری می‌گزیند، اولیاء و امامان در سختها به او کمک کرده و هنگام افتادن در مهلکات سقوط به دادش می‌رسند و دست گیرش می‌کنند.

ج – تدوین سیاست‌ها و دستورالعمل گواهی مرکز.
بر اساس ماده ۱۷ آیین‌نامه اجرایی ۱۳۸۶ هیأت وزیران، به منظور حفظ محرمانه بودن و غیر قابل دستیابی بودن داده‌های ایجاد امضای الکترونیکی از طریق استنتاج، مرکز میانی مکلف است از تجهیزات و روش‌هایی استفاده کند که داده‌های ایجاد امضای الکترونیکی مورد استفاده برای امضای الکترونیکی بیش از یکبار توسط اشخاص ثالث به نحو اطینان بخشی محافظت شود.

در نظام مرکز صدور گواهی الکترونیکی میانی، هدف از وجود مرکز میانی و دفتر ثبت نام، صدور گواهی الکترونیکی همانند کار تغییر نام در سند تلفن همراه می‌باشد که هر مؤسسه می‌تواند فقط با داشتن مجوز آن را انجام دهد و در قبال آن پول دریافت کند.^[۲۰۳]
وب‌سایت مرکز صدور گواهی الکترونیکی میانی (www.MOCCA.IR) محل انتشار گواهی الکترونیکی و اسناد و اخبار مرتبط می‌باشد. شما از طریق این سایت می‌توانید گواهی‌های مورد نیاز خود را دریافت و نصب کنید. همچنین می‌توانید لیست گواهی‌های باطل شده^[۲۰۴] (CRL)را دانلود نموده و نصب نمایید.

ج- دفاتر ثبت گواهی الکترونیکی

مرکز ثبت نام گواهی الکترونیکی موجودیتی است که برای جمع آوری و بررسی صحت اطلاعات مربوط به هویت صاحبان امضاء که در گواهی الکترونیکی وارد خواهد شد. دفتر ثبت نام گواهی الکترونیکی که با کسب مجوز از حداقل یک مرکز میانی نسبت به ثبت و انتقال درخواست متقاضیان در خصوص صدور و لغو گواهی‌ها و سایر امور مربوط به آن‌ ها مطابق با ضوابط و دستورالعمل صادره از سوی مراکز میانی که تعهد همکاری با آن‌ ها را امضاء نموده است، اقدام می کند. (بند پ ماده ۴ آیین‌نامه ۱۳۸۶)
دفاتر ثبت گواهی الکترونیکی که پایین‌ترین سطح مراکز گواهی وظایفی به شرح ذیل را دارا است:

 

1. 1. انجام عملیات مطابق با دستورالعمل گواهی مرکز میانی مربوط.

 

1. 1. تدوین دستورالعمل اجرایی گواهی خود مطابق با سیاست گواهی‌های الکترونیکی.

 

1. 1. اطمینان از تطابق عملکرد مرکز با سیاست‌های گواهی الکترونیکی.

 

1. 1. احراز هویت و تصدیق مدارک ارائه شده متقاضی برای دریافت خدمات گواهی.

 

1. 1. بیان روال‌های درخواست گواهی الکترونیکی برای درخواست کنندگان.

 

1. 1. اطمینان عقد از قرارداد با دفاتر ثبت نام آگاه و متعهد به سیاست‌های گواهی الکترونیکی.

 

1. 1. اطمینان از دریافت درخواست گواهی صرفا” از دفاتر ثبت نام تحت قرارداد.

 

1. 1. صدور و انتشار گواهی‌ها.

 

1. 1. ارسال گواهی‌ها و لیست گواهی‌های باطل شده

 

۱۰-تولید کلیدهای خصوصی مرکز به طور ایمن.
۱۱-ارسال درخواست متقاضی همراه با مدارک مربوطه به مرکز میانی مربوطه.
۱۲-دریافت گواهی صادر شده از مرکز مرکز میانی مربوطه و تحویل به متقاضی.
۱۳-اطمینان از نگهداری ایمن کلیدهای خصوصی مرکز.
دفتر خدمات گواهی مکانیسم لازم را برای ایمنی و اطمینان امضاء فراهم می‌سازد. با گواهی این مرجع، امضاکننده مجاز به استناد به مدارک گواهی شده می‌شود و کلید‌های اختصاص یافته به او به نام خودش ذخیره شده و به شخص دیگری تعلق نمی‌گیرد.
دفاتر ثبت بر خلاف دفتر خدمات گواهی که ایمنی و اطمینان امضاء را از جنبه فنی تأمین می‌کند، سر‌دفتر به عنوان شخص ثالث قابل اعتماد به تصدیق مدارک و تأیید هویت امضاکننده اقدام می‌کند. به طور کلی، اطلاعات تهیه شده توسط دفاتر خدمات گواهی از جمله عواملی است که زمینه اعتماد سردفتر را به امضای ایجاد شده، را فراهم می‌سازد، اگر چه او نیز موظف است تا بررسی‌های متعارف را به عمل آورد.^[۲۰۵]
با توجه به وجود لایحه‌ها و سطوح مختلف مراجع صدور گواهی الکترونیکی با نظارت شورای سیاست‌گذاری الکترونیکی و مرکز صدور گواهی الکترونیکی ریشه به عنوان یک مرکز دولتی و بالا‌ترین مرجع صدور گواهی الکترونیکی، در صورت فراهم آوردن بستر سخت افزار و نرم افزاری مناسب می‌توان امیدوار به فضای مطمئن و قابل اعتماد برای تجارت الکترونیک در کشور و توسعه آن در سطح بین‌المللی شد.

۱-صدور گواهی الکترونیکی

به منظور صدور گواهی الکترونیکی باید اقداماتی صورت گیرد. ابتدا باید فرم درخواست گواهی الکترونیکی توسط درخواست کننده تکمیل و تأیید شود که حاوی قرارداد صاحبان امضاء می‌باشد در این فرم درخواست کننده تبعیت خود را از آیین‌نامه ماده ۳۲ اعلام می‌کند.
بعد از تکمیل فرم درخواست گواهی دفاتر ثبت نام گواهی الکترونیکی هویت درخواست کننده و مدارک مورد نیاز را بررسی کرده و چنانچه مطالب دیگری نیاز باشد، آن‌ ها را درخواست می‌کند یا مرحله بعد را شروع می‌کند یا درخواست گواهی را به طور کلی رد می‌کند. دفاتر ثبت گواهی الکترونیکی، پس از احراز هویت درخواست کننده گواهی، این درخواست را برای صدور گواهی الکترونیکی ارسال می نماید. این مرکز پس از دریافت درخواست گواهی، یک گواهی الکترونیکی تولید کرده و امضاء می نماید. پس از صدور گواهی و انتشار آن در مخزن، دفتر ثبت نام الکترونیکی مربوطه باید از طریق تلفن یا آدرس پست الکترونیکی به صاحب امضاء اطلاع رسانی کند. همچنین باید آدرس دسترسی به گواهی مورد نظر را در اختیار وی قرار دهد.^[۲۰۶]
همان‌طور که قبلا گفته شد بیشتر نظام‌های حقوقی دنیا ازجمله اتحادیه اروپا و امریکا انعقاد قرارداد به صورت الکترونیکی را به طور کلی پذیرفته اند. با این وجود، در نظام‌های گوناگون حقوقی، انعقاد برخی از معاملات به صورت الکترونیکی استثناء شده است. مثلا” در امریکا، وصیت‌نامه الکترونیکی، اسناد مربوط به فرزند خواندگی، طلاق، ابلاغ‌ها و اخطارهای قضایی و ثبت املاک از شمول تحقق از طریق داده‌های الکترونیکی استثناء شده است. به موجب ماده ۶ قانون تجارت الکترونیکی ایران، تنها سه مورد استفاده از داده‌پیام استثناء شده است:اسناد مالکیت اموال غیرمنقول، فروش مواد دارویی به مصرف کنندگان نهایی و نهایتا” اعلام، اخطار و هشدارهایی که دستور خاصی برای استفاده از کالا صادر می‌کند.

۲- ابطال گواهی الکترونیکی

 

۲-۱ شرایط ابطال ^[۲۰۷]

برای حفظ تمامیتِ PKI در یک سازمان ممکن است لازم شود که CA گواهی‌ها را قبل از تاریخ انقضاءشان باطل کند. برای مثال، اگر شخصی که برای او گواهی صادر شده سازمان را ترک کند، باید گواهی او باطل گردد. یا اینکه کلید خصوصیِ یک گواهی کشف شود، و یا یک حادثه امنیتی بر اعتبار یک گواهی تاثیر بگذارد.
مرکز صدور گواهی الکترونیکی در صورت وقوع هر یک از شرایط زیر، گواهی صاحبان امضاء را باطل می‌کند:
الف)در خطر افشا قرار گرفتن کلید خصوصی مرکز صدور گواهی ریشه یا کلید خصوصی مرکز صدور گواهی الکترونیکی میانی؛
ب )نقص قوانین این آیین‌نامه‌ی قرارداد صاحبان امضاء، توسط صاحب امضاء؛
ج)هرگونه تغییر در اطلاعات گواهی صاحب امضاء؛
د)تشخیص اینکه گواهی بر اساس قوانین این آیین‌نامه یا قرارداد صاحبان امضاء صادر نشده است.
ر)هر دلیلی که تمامیت، امنیت و اعتماد به گواهی صاحبان امضاء یا گواهی مرکز صدور گواهی الکترونیکی را زیر سؤال ببرد؛
ز)درخواست ابطال گواهی توسط یک سازمان ناظر بر صاحب امضاء یا مراجع قضایی؛
ه)مرکز صدور گواهی الکترونیکی ریشه یا مرکز صدور گواهی الکترونیکی میانی به فعالیت خود پایان دهد.
در صورت توقف سرویس‌دهی مرکز صدور گواهی الکترونیکی، کلیه گواهی‌های صادر شده توسط این مرکز باطل می‌شود. برای به حداقل رساندن تأثیرات خاتمه فعالیت، مرکز صدور گواهی الکترونیکی باید:
الف) صاحبان امضاء را از این امر آگاه کند و این مطلب را حداقل یک ماه قبل از خاتمه فعالیت مرکز، در مخزن اعلام کند.
ب) کلیه گواهی‌های باطل شده و اطلاعات ثبت شده را مطابق با خاتمه کمیسیون گواهی الکترونیکی میانی بازرگانی با حفظ امانت تسلیم کند.
صاحب امضاء در صورت وقوع هر یک از موارد زیر، می‌بایست ابطال گواهی خود را درخواست کند:
۱-در خطر افشا قرار گرفتن کلید خصوصی صاحب امضاء؛
۲-تغییر اطلاعات موجود در گواهی ؛
در صورت ابطال گواهی صاحب امضاء، دفاتر ثبت نام گواهی الکترونیکی باید از طریق آدرس پست الکترونیکی یا تلفن صاحب امضاء را از این امر آگاه کند.
مراجع قانونی ذیصلاح و صاحبان امضاء الکترونیکی می‌توانند شخصا” در خواست ابطال گواهی را بکنند.
پس از اینکه یک گواهی باطل شد، به پوشه گواهی‌های باطل شده منتقل می‌شود. و گواهی‌های باطل شده در نوبت بعدی انتشار CRL در لیست قرار می‌گیرد.

۲-۲ روال ابطال گواهی الکترونیکی

در این تحقیق به منظور برآورد حجم نمونه از فرمول شماره ۱-۳ استفاده شد :
فرمول شماره: ۱-۳ فرمول برآورد حجم نمونه برای متغیرهای کیفی

در فرمول تعیین حجم نمونه، p و q معمولاً برابر با ، %e 5 معـادل ۰۶% و مقـدار Zنیز، از جدول توزیع نرمال و برای سطح خطای ۵% انتخاب می‌شود. در نتیجه، با توجه به حجم جامعه در دسترس که تعدا د۶۷۲ نفر است و مقدار z که معادل ۹۶/۱ می باشد و با قرار دادن این ارقـام در فرمـول شماره ۱-۳ مقدار تقریبی ۲۰۰ برای حجم نمونه انتخاب شد و برای این تعداد نمونـه آمـاری تعـداد ۲۵۰ پرسشنامه توزیع شد که در نهایت ۲۰۰ پرسشنامه تکمیل و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
۳-۶ تهیه و تنظیم پرسشنامه :
روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق ، پرسشنامه ای است که توسط محقق با توجه به اطلاعـات بدست آمده از ادبیات تحقیق طرح و مورد آزمون قرار گرفت. این پرسشنامه شامل سه بخش می باشد:

 

• • بخش اول: این قسمت در برگیرنده درخواست تکمیل پرسشنامه می باشد کـه طـی آن جهـت برقراری ارتباط با پاسخ دهندگان و ایجاد انگیزه پاسخگویی آنان، اهمیت پاسخ صادقانه آنهـا را متذکر شده و در ضمن توضیح مختصری درباره نحوه تکمیل پرسشنامه ارائـه گردیـده و بـه رسم ادب کتباً تشکر و قدردانی شده است.

 

• • بخش دوم: در این بخش به منظور دریافت اطلاعـات اولیـه از جامعـه آمـاری و تکمیـل آمـار توصیفی پرسشنامه ای با ۶ سؤال طراحی شد که شامل جنس ، سـن، سـابقه خـدمت ، سـمت و میزان تحصیلات می­باشد‌.

 

• • بخش سوم: این بخش که اصلی ترین بخـش پرسـشنامه مـی باشـد شـامل ۲۴ سؤال اسـت کـه متشکل از سه دسته سؤالات مربوط به سه عامل ساختاری ،رفتاری و محیطی می باشد.

 

شاخص‌های مربوط به سه عامل ساختاری ـ رفتـاری ـ محیطـی در جـدول شـماره ۳-۳ نـشان داده شـده
است‌.
جدول :۳-۳ شاخص‌های مربوط به عامل ساختاری ـ رفتـاری ـ محیطـی

 

عوامل مؤثر در کاهش خطاهای انسانی در عملیات مالی	شاخص‌ها شماره سؤالات در پرسشنامه	تعداد شاخص‌ها
۱-عوامل ساختاری (Structural Factors)	۱-۲-۳-۴-۵-۶-۷-۸-۹-۱۰-۱۱	۱۱

 

 

1. 1. وجود سیستمهای مالی لازم

 

1. 1. وجود سیستمهای آموزشی مناسب

 

1. 1. وجود سیستمهای سخت افزاری (رایانه ای) کافی

 

1. 1. وجود سیستمهای نرم افزاری (رایانه ای مناسب

 

1. 1. ایجاد وب سایت آموزشی در زمینه عملیات مالی

 

1. 1. تدوین سیاستها و استراتژی‌های مناسب در عملیات مالی

 

1. 1. وجود سیستمهای اداری کارآمد

 

1. 1. پیش بینی واحد پژوهش در زمینه کاهش خطای انسانی در عملیات مالی

 

1. 1. وجود استانداردهای لازم در عملیات مالی دانشگاه

 

1. 1. وجود سیستمهای اطلاعاتی مناسب در دانشگاه

 

1. 1. وجود امنیت شبکه اطلاعاتی در بخشهای مختلف دانشگاه

 

ادامه جدول :۳ -۳ شاخص‌های مربوط به عامل رفتاری

 

عوامل مؤثر در کاهش خطاهای انسانی در عملیات مالی	سازه های پژوهش شماره سؤالات در پرسشنامه	تعداد شاخص‌ها
۲-رفتاری­عوامل(Behavioral Factors )	۱۲- ۱۳- ۱۴- ۱۵- ۱۶- ۱۷- ۱۸- ۱۹	۸

 

 

12. حمایت مدیران ارشد دانشگاه

 

a.متغیر وابسته : = مطالبات معوق مشتریان انفرادی دربانک ملت استان سمنان (Yi.ACi)

 

 

نمودار ۴-۱۳-آزمون نرمال بودن خطاهای معادله رگرسیون-فرضیه اصلی اول تحقیق
نمودار شماره (۴-۱۳)، به بررسی نرمال بودن خطاها به عنوان یکی دیگر از مفروضات رگرسیون می پردازد. طبق این فرض می باید خطاهای معادله رگرسیون دارای توزیع نرمال با میانگین صفر باشند که طبق نگاره فوق Stad.Dev=(0.949)، Mean=(-5.55e-17)، می باشد و در سمت راست نمودار نشان داده شده است. بنابراین با برقرار بودن این پیش فرض می توان از معادله خط رگرسیون برآورد شده در خصوص دو متغیر یعنی بین دو متغیر مدیریت ریسک اعتباری وام‌های (تسهیلات) دریافتی مشتریان به‌ صورت انفرادی(که متناظر با تحلیل انفرادی ریسک اوراق بهادار است) در بانک ملت استان سمنان به عنوان متغیرمستقل وارزش تغییرات متغیر مطالبات معوق بانک ملت استان سمنان، به عنوان متغیر وابسته استفاده کرد.

نمودار۴-۱۴-خط و معادله رگرسیون-فرضیه اصلی اول تحقیق
نمودار شماره (۴-۱۴) علاوه بر پراکندگی، معادله رگرسیون خطی ساده و ضریب تعیین دو متغیر، یعنی بین دو متغیر مطالبات معوق بانک ملت استان سمنان، به عنوان متغیر مستقل و ارزش تغییرات متغیر مدیریت ریسک اعتباری وام‌های (تسهیلات) دریافتی مشتریان به‌ صورت انفرادی(که متناظر با تحلیل انفرادی ریسک اوراق بهادار است) در بانک ملت استان سمنان به عنوان متغیرمستقل وارزش تغییرات متغیر مطالبات معوق بانک ملت استان سمنان، به عنوان متغیر وابسته را نشان می دهد. این نتایج منطبق بر نتایج حاصل از روش رگرسیون خطی ساده است.
۴-۶-۸-نتایج آزمون فرضیه اصلی دوم تحقیق:
فرضیه اصلی دوم تحقیق: بین مدیریت ریسک اعتباری سبد وام(که معادل تحلیل ریسک سبد اوراق بهادار است) با مطالبات معوق بانک ملت استان سمنان رابطه معناداری وجود دارد.
H₀: بین مدیریت ریسک اعتباری سبد وام (که معادل تحلیل ریسک سبد اوراق بهادار است) با مطالبات معوق بانک ملت استان سمنان رابطه معناداری وجود ندارد.
H₁:. بین مدیریت ریسک اعتباری سبد وام (که معادل تحلیل ریسک سبد اوراق بهادار است) با مطالبات معوق بانک ملت استان سمنان رابطه معناداری وجود دارد.
جدول ۴-۳۱-آزمون ضریب همبستگی، ضریب تعیین،ضریب تعیین تعدیل شده وآزمون دوربین- واتسون بین دو متغیر اقلام مدیریت ریسک اعتباری و وام‌های سررسید گذشته مشتریان غیر انفرادی دربانک ملت استان سمنان ،حاصل ازآزمون فرضیه اصلی دوم تحقیق

 

متغیرهای ورودی/حذف شده ^b

 

مدل

متغیرهای ورودی

متغیرهای حذف شده

روش

 

۱

مدیریت ریسک اعتباری مشتریان غیرانفرادی(حقوقی)…CRM…Xit

.

ورودی

 

a. تمام متغیرهای درخواست وارد شده است
b. متغیر وابسته : = مطالبات معوق مشتریان انفرادی دربانک ملت استان سمنان (Yi.CCi)

 

 

 

 

خلاصه مدل^b

 

مدل

(ضریب همبستگی)
®

مربع ضریب همبستگی (R²)

ضریب
تعیین
تعدیل شده
®

خطای برآوردی معیار

 

 

در روابط مندرج در این جدول GC، قدرت حیاتی بذر، G، تعداد بذر جوانه­زده، VS، بذرهای جوانه­نزده در انتهای آزمون، TS، تعداد کل بذرهای مورد آزمون در تکرار مربوطه، GS، سرعت جوانه‌زنی، n، تعداد بذرهای تازه جوانه­زده در هر مرحله آماربرداری، DSS، تعداد روزهای سپری شده از شروع آزمون، DV، ارزش جوانه­زنی، PV، اوج جوانه­زنی، MDG، میانگین جوانه­زنی روزانه، CG، تعداد تجمعی بذرهای جوانه­زده، FCG، تعداد تجمعی نهایی بذرهای جوانه­زده، T، زمان کل آزمون بر حسب روز، VI، شاخص بنیه بذر، RD، وزن خشک ریشه­چه وSHD، وزن خشک ساقه‌چه.
پس از مشخص شدن و اندازه‌گیری صفات جوانه­زنی بذرها، صفات رویشی نونهال­های که بذرهای آنها در سطوح مختلف رطوبتی قرار داشتند مورد بررسی قرار گرفت. در این تحقیق صفات طول ریشه­چه، ساقه­چه و گیاهچه و وزن خشک ریشه­چه، ساقه­چه و گیاهچه نونهال­ها به­ترتیب با بهره گرفتن از خط­کش (دقت میلی­متر) و ترازوی دیجیتال با دقت ۰۰۱/۰ اندازه ­گیری و بعد از بدست آوردن داده ­ها صفات نسبت طول ساقه­چه به ریشه­چه، طول گیاهچه، نسبت وزن خشک ساقه­چه به ریشه­چه و وزن خشک گیاهچه برای تیمارهای سطوح رطوبت داخلی مختلف مورد ارزیابی قرار گرفت.

۳-۱۱٫ تجزیه و تحلیل آماربرداری داده ­ها
تحقیق حاضر در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی اجرا شد و با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS داده‌های بدست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. پس از جمع‌ آوری و محاسبه داده‌ها با بهره گرفتن از روش‌های تجزیه واریانس یک متغیره^[۲۲] وارد مدل آماری گردید و با بهره گرفتن از نتایج مندرج در جدول آنالیز واریانس معنی­دار بودن اثرات اصلی یا متقابل متغیرها با در نظر گرفتن خطای نوع اول مجاز ۵% مورد بررسی قرار گرفت. در مواردی که آنالیز واریانس اثر اصلی یا متقابلی را معنی­دار معرفی نمود، میانگین اثر تیمارهای مربوطه با توجه به همگن بودن واریانس تیمارها، با بهره گرفتن از آزمون SNK مورد مقایسه قرار گرفت (علی­عرب، ۱۳۸۸).
فصل چهارم
نتایج
۴-۱٫ اثر کاهش محتوای رطوبتی بر قدرت حیاتی بذرهای برودار، مازودار و ویول
نتایج تجزیه واریانس مقادیر قدرت حیاتی بذرها در گونه­ ها و سطوح رطوبتی مختلف نشان داد که اثر اصلی گونه و اثر متقابل بین گونه­ ها و سطح رطوبت داخلی بذور بر قدرت حیاتی بذور در سطح اعتماد ۹۵ درصد معنی­دار نبود، ولی اثر اصلی رطوبت داخلی بر قدرت حیاتی بذور در سطح اعتماد ۹۹ درصد معنی­دار بود (جدول ۴-۱).
جدول ۴-۱٫ نتایج تجزیه واریانس مقادیر قدرت حیاتی بذرها در گونه­ ها و سطوح رطوبتی مختلف

 

منبع تغییرات

ss

df

MS

F

P

 

بلوک

۰۰۰/۴۴

۳

۶۶۷/۱۴

^ns ۷۷۳/۰

۵۴۰/۰

 

گونه

۶۶۷/۸۸

۲

۳۳۳/۴۴

^ns ۲۱۷/۲

۱۲۵/۰

 

رطوبت داخلی

۰۰۰/۴۹۸۸۴

۳

۰۰۰/۱۶۶۸۲

^** ۰۰۰/۸۳

۰۰۰/۰

(۲-۴)
برای مثال، با توجه به روابط فوق برای عبارت ۱۰۱۰ ، مقدار کد شده عبارت است از ۱۰۱۱۰۱۰ . برای چک کردن عبارت کد شده، می­توان از روی بیتهای اطلاعات، مقدار چک بیتها را دوباره محاسبه کرد و پس از مقایسه با مقدار موجود چک بیتها در عبارت کد شده، به وجود و مکان خطا پی برد.

روش دیگر برای دیکد کردن کد همینگ، استفاده از ماتریس توازن (ماتریس H) است. با ضرب این ماتریس در عبارت کد شده، برداری به نام بردار سندرم^[۳۳] به دست می ­آید. اگر بردار سندرم یک عبارت نول^[۳۴] باشد (۰۰۰۰)، خطایی در کد وجود ندارد، در بقیه موارد در کد خطا وجود دارد. ماتریس توازن مربوط به کد همینگ (۷،۴) در رابطه ۲-۵ نشان داده شده است (ماتریس توازن، ماتریس باینری قرار گرفته در سمت چپ تساوی است).
(۲-۵)
در عبارت کد شده با کد همینگ اگر خطای تک بیتی در کد مورد نظر رخ دهد، سندرم به دست آمده برابر است با ستون باینری متناظر با مکان خطا در ماتریس H. اگر یک خطای چندبیتی در کد رخ دهد، سندرم به دست آمده برابر است با XOR بین ستون هایی از ماتریس H، که خطا در آنها رخ داده است. به عنوان مثال، رابطه ۲-۵ را در نظر بگیرید، اگر خطا در مکان c1 رخ دهد بردار سندرم برابر است با ۰۰۱ که این مقدار برابر با ستون مربوط به آن در ماتریس توازن است. حال فرض کنید خطا در c1 و c2 رخ دهد، بردار سندرم به دست آمده برابر است با ۰۱۱ که به خطا در مکان c3 اشاره دارد. در نتیجه در خطاهای دوتایی این کد دچار یک تصحیح اشتباه می­ شود. برای تشخیص خطاهای دوتایی یک چک بیت سراسری به عبارت کد شده اضافه می­ شود. در نتیجه زمانی که، بردار سندرم غیر صفر باشد و بیت توازن سراسری بدون خطا باشد، خطای رخ داده شده دوبیتی است. اگر در این حالت بیت توازن سراسری خطا داشته باشد، خطای رخ داده شده تک بیتی است. به این کد کد همینگ توسعه یافته^[۳۵] می­گویند، که قابلیت تشخیص خطاهای دو بیتی و تصحیح خطاهای تک بیتی را دارد (SEC-DED)^[36]. در رابطه ۲-۶ ماتریس توازن مربوط به کد همینگ توسعه یافته (۸،۴) را ملاحظه می­کنید. (ماتریس توازن، ماتریس باینری قرار گرفته در سمت چپ تساوی است). همانطور که ملاحظه می­کنید یک ستون “۰” و یک سطر “۱” به دلیل اضافه کردن بیت توازن سراسری به این ماتریس نسبت به ماتریس توازن کد (۷،۴) اضافه شده است.
(۲-۶)
۲-۲-۲ استفاده از کد همینگ در بیتهای پیکره بندی (LUT)
در مرجع ]۲۷[ برای مقابله با SEU کد همینگ توسعه یافته (در بخش قبل توضیح داده شد) در بیتهای پیکره بندیFPGA اعمال شده است. این روش در سه سطح FPGA Level و CLB Level و LUT Level اجرا می­ شود که قدرت تصحیح در هرکدام متفاوت است (در بخش ۱-۲ ساختار FPGA توضیح داده شده است).
در سطح FPGA ، با توجه به رابطه ۲-۳، ابتدا یک ردیف از CLB ها برای ذخیره کردن بیتهای اطلاعات انتخاب می­شوند و تعداد دیگری از CLB ها نیز برای ذخیره کردن بیتهای توازن در نظر گرفته می­شوند. سپس در زمان کد کردن، چک بیتهای موجود در CLB های مربوط به چک بیتها، از روی بیتهای اطلاعات متناظر در CLB های مربوط به بیتهای اطلاعات محاسبه می­شوند. در شکل ۲-۶ یک شمای کلی از این سطح مقاوم سازی نشان داده شده است. در این شکل CLB های خاکستری برای ذخیره کردن چک بیتها در نظر گرفته شده ­اند. این روش قابلیت تصحیح کامل یک CLB را دارد، اما اگر در دو CLB در یک آدرس یکسان خطا رخ دهد نمی­تواند آن را تصحیح کند.
شکل ۲-۶: اعمال کد همینگ توسعه یافته در سطح FPGA ]27[.
در سطح CLB ، با توجه به رابطه ۲-۳، ابتدا یک ردیف از LUT ها برای ذخیره کردن بیتهای اطلاعات انتخاب می­شوند و تعداد دیگری از LUT ها نیز برای ذخیره کردن بیتهای توازن در نظر گرفته می­شوند. سپس در زمان کد کردن، چک بیتهای موجود در LUT های مربوط به چک بیتها، از روی بیتهای اطلاعات متناظر در LUT های مربوط به بیتهای اطلاعات محاسبه می­شوند. در شکل ۲-۷ یک شمای کلی از این سطح مقاوم سازی نشان داده شده است. در این شکل LUT های خاکستری برای ذخیره کردن چک بیتها در نظر گرفته شده ­اند. در این سطح، تصحیح کامل یک LUT امکان پذیر است اما اگر دو LUT از یک CLB در یک بیت یکسان دچار خطا شوند قابل تصحیح نیست.
شکل ۲-۷: اعمال کد همینگ توسعه یافته در سطح CLB ]27[.
در سطح LUT ، کد همینگ در هر LUT به طور جدا گانه اعمال می­ شود. در نتیجه، اگر در یک LUT دوبیت دارای خطا باشد، نمی­ توان آنها را تصحیح کرد، اما خطا در چند LUT قابل تصحیح است. این سطح از نظر سخت افزاری نیاز به سخت افزار بیشتری برای پیاده سازی نسبت به دو سطح دیگر دارد. در شکل ۲-۸ نحوه اعمال این سطح از مقاوم سازی نشان داده شده است.
شکل ۲-۸: اعمال کد همینگ توسعه یافته در سطح LUT ]27[.
برای پیاده سازی این روشها، برای افزایش سرعت می­توان عملیات دیکد کردن را برای تمام سطر ها به طور هم زمان انجام داد^[۳۷] که نیاز به سخت افزار بیشتری دارد یا می­توان برای تک تک سطرها انجام دادکه موجب کاهش سرعت می­ شود، اما حجم سخت افزار نیز کاهش می­یابد. در مرجع ]۲۷[ مقاوم سازی در سطح CLB به عنوان سطح بهینه از نظر حجم سخت افزار و قدرت تصحیح معرفی شده است. در نتیجه این سطح از مقاوم سازی در جدول ۲-۷ با روش­های دیگر مقایسه شده است. جدول زیر از سنتز طرح در نرم افزار synopys با تکنولوژی ۱۸/۰ میکرون به دست آمده است.
جدول ۲-۷: مقایسه روش ارائه شده در مرجع ]۲۷[ با روش های دیگر]۲۷[.
۲-۲-۳ اعمال کد همینگ در ماژول سویچ
همانطور که در بخش ۱-۲ نیز بیان شد، دو نوع حافظه پیکره بندی در FPGA ها وجود دارد، یکی برای بلوک­های منطقی و دیگری برای ماژول­های سویچ. بیتهای پیکره بندی بلوک­های منطقی برای ذخیره کردن جدول­های صحت مربوط به توابع مدار استفاده می­شوند و بیتهای پیکره بندی مربوط به ماژول­های سویچ، برای تعیین چگونگی اتصالات بین توابع و پایه­ های خروجی مورد استفاده قرار می­گیرند. هر ماژول سویچ شامل چهار جعبه سویچ است و هر جعبه سویچ ۶ بیت پیکره بندی دارد (ساختار ماژول سویچ در بخش ۱-۲ توضیح داده شده است). در نتیجه هر ماژول سویچ نیز شامل ۲۴ بیت پیکره بندی است، که SEU در این بیتها موجب تغییر اتصالات بین بلوک­های منطقی در FPGA ودر نهایت تغییر تابع اجرایی مدار می­ شود. در همین راستا دو سطح از مقاوم سازی برای ماژول سویچ در مرجع ]۲۸ [ مورد توجه قرار گرفته است. ۱- مقاوم سازی در سطح جعبه سویچ . ۲- مقاوم سازی در سطح ماژول سویچ. در ادامه به بیان دقیق تر این سطوح مقاوم سازی می پردازیم.
در کد همینگ برای محافظت از N بیت باید تعداد K بیت، به بیتهای اطلاعات اضافه شود. برای داشتن قابلیت تصحیح یک بیت، N و K باید شرط مو جود در رابطه ۲-۷ را بر آورده کنند.
N+K+1≤ ۲^K (۲-۷)
هر جعبه سویچ دارای ۶ بیت برای پیکره بندی است، در نتیجه در رابطه ۲-۷ مقدار N=6 است. برای محافظت از ۶ بیت بر اساس رابطه ۲-۷ باید ۴ بیت دیگر اضافه شود. شکل۲-۹ ساختار کد مورد نظر را نشان می­دهد.
شکل۲-۹: ساختار کد همینگ استفاده شده برای هر جعبه ی سویچ.
ترکیب حالت­های ۴ بیت می ­تواند برای کد همینگ استاندارد (۱۱،۱۵) استفاده شود، اما در این کاربرد تنها ۶ بیت در هر جعبه سویچ وجود دارد و کد همینگ استفاده شده (۶،۱۰) است. این نوع کد، کد همینگ کوتاه شده^[۳۸] نامیده شده است]۲۹.[ ماتریس H مربوط به کد همینگ (۶،۱۰) در رابطه ۲-۸ نشان داده شده است (ماتریس شامل اعداد صفر و یک در سمت چپ تساوی، ماتریس H است).
(۲-۸)
و اما برای مقاوم سازی در سطح ماژول سویچ، در این سطح از مقاوم سازی نیز کد همینگ برای محافظت از هر ماژول سویچ اعمال می­ شود. در هر ماژول سویچ ۲۴ بیت کنترلی وجود دارد (N=24) در نتیجه طبق رابطه ۲-۷ تعداد ۵ بیت به عنوان چک بیت باید اضافه شود تا کد قابلیت تصحیح خطاهای تک بیتی را داشته باشد. تعداد ترکیب­های مختلف حاصل از ۵ بیت می ­تواند برای کد همینگ استاندارد (۲۶،۳۱ ) استفاده شود، اما در این کاربرد تعداد بیتهای اطلاعات ۲۴ عدد است. در نتیجه کد استفاده شده، کد همینگ (۲۴، ۲۹) است که این کد نیز یک کد همینگ کوتاه شده است. ساختار این طرح در شکل ۲-۱۰ نشان داده شده است. ماتریس H مربوط به این کد نیز در رابطه ۲-۹ نشان داده شده است.
(۲-۹)
شکل ۲-۱۰: ساختار کد همینگ استفاده شده برای هر ماژول سویچ]۲۸[.
برای ارزیابی این دو سطح از مقاوم سازی، بر روی ۱۰ مدار از مدارات ITC’۹۹ این طرح­ها پیاده سازی شده و توسط نرم افزار synopsys سنتز شده ­اند. نتایج به دست آمده در جدول ۲-۸ نشان داده شده است. در این جدول، HSM نشان دهنده مقاوم سازی در سطح ماژول سویچ است و HSB نشان دهنده مقاوم سازی در سطح جعبه سویچ است. عبارت parity نیز نشان دهنده اضافه کردن یک بیت توازن به بیتهای پیکره بندی است که فقط قابلیت تشخیص خطا را دارد. در این جدول ۱^st حالتی را نشان می­دهد که برای هر ماژول یک مدار تست و تصحیح خطا در نظر گرفته شده است که در نتیجه این زمان مقدار ثابتی خواهد بود. اما در حالت ۲^nd یک مدار تست و تصحیح برای کل ماژول­ها قرار داده شده است که این زمان را متغیر (وابسته به تعداد ماژول­ها در هر مدار) و طولانی می­ کند، اما حجم سخت افزار کاهش می­یابد.
جدول ۲-۸: مقایسه نتایج به دست آمده برای اعمال کد همینگ در ماژول سویچ]۲۸[.
۲-۲-۴ میان گذاری^[۳۹]
همانطور که در بخش ۱-۴-۳ بحث شد، با پیشرفت تکنولوژی نیمه هادی و کوچکتر شدن طول کانال، احتمال خطاهای مجاور چندتایی در حافظه­ها افزایش یافته است. در این راستا در مرجع ]۱۹[ با ارائه روشی به نام میان گذاری به مقابله با خطا های مجاور دوتایی پرداخته است.
ابتدا یک کد همینگ با قابلیت تصحیح تک بیتی را در نظر بگیرید، حال به شکل ۲-۱۱ توجه کنید. در این شکل در حالت Type1 کد همینگ مورد نظر در هر سطر اعمال شده است، در نتیجه در هر سطر فقط قابلیت تصحیح یک خطای تک بیتی وجود دارد. حال در همین شکل به Type2 توجه کنید، همانطور که مشاهده می­کنید تعداد سلولها با Type1 متفاوت نیست، اما تعداد سطرها دو برابر شده است و در هر دو سطر، سلولهای آنها در میان یکدیگر قرار گرفته­اند. این دفعه با اعمال کد همینگ مورد نظر در هر سطر، قابلیت تصحیح خطای دو بیت مجاور به دست می ­آید. در این ساختار اگر خطا در دو سلول رخ دهد که یک سلول بدون خطا در وسط آنها باشد، خطا قابل تشخیص نیست.
شکل ۲-۱۱: چگونگی اعمال میانگذاری در سلولهای حافظه]۱۹[.
برای ارزیابی این طرح توسط دستگاه تشعشعات، نوترونهایی با انرژی MeV 800 به یک DRAM با ظرفیت Mb 16 تابیده شده است و نتایج آن در شکل ۲-۱۲ نشان داده شده است. همانطور که در این شکل مشخص است، قابلیت تصحیح دو بیت مجاور در سلولهای حافظه، کمک زیادی در کاهش نرخ خطا کرده است.
شکل۲-۱۲: مقایسه نتایج به دست آمده از میان گذاری]۱۹[.
۲-۳-۵ بهبود قابلیت تصحیح خطاهای مجاور
در بخش قبل برای مقابله با خطاهای مجاور، روشی به نام میان گذاری توضیح داده شده است. این روش در حافظه­های کوچک کاربرد ندارد و اثرات نامطلوبی در floor-planning ، زمان دسترسی و توان مصرفی دارد]۳۰[. از این رو برای مقابله با MBU ^[۴۰] به بهبود در کدهای تصحیح خطا به جای استفاده از میان گذاری پرداخته شده است. در مرجع ]۳۰[ به بهبود کد همینگ (این کد در بخش ۲-۲-۱ توضیح داده شده است) برای مقابله با خطاهای مجاور دوتایی پرداخته شده است، که در ادامه به ارائه جزئیات این مقاله می­پردازیم.
همانطور که می­دانید تعداد بیتهای اطلاعات ذخیره شده در حافظه­ها، توانهای عدد ۲ مانند ۱۶ ، ۳۲ و ۶۴ هستند. در نتیجه برای اعمال کد همینگ با قابلیت تصحیح خطای تک بیتی در این بیتهای اطلاعات، با توجه به رابطه ۲-۷ به ترتیب باید تعداد چک بیتهای ۵، ۶ و ۷ به این بیتها اضافه شود و کدهای همینگ به دست آمده عبارتند از (۱۶،۲۱)، (۳۲،۳۸) و (۶۴،۷۱). طبق جدول ۲-۵ پارامترهای کدهای همینگ مورد نظر، پارامترهای استانداردی نیست.
در مرجع ]۳۰[ علاوه بر تعداد چک بیتهای مورد نیاز برای تصحیح خطای تک بیتی در بیتهای اطلاعات مورد نظر، یک چک بیت دیگر نیز اضافه شده است، یعنی پارامترهای کدهای مورد نظر عبارتند از (۲۲،۱۶)، (۳۹،۳۲) و (۷۲،۶۴)، اما این کار با هدف بهبود قابلیت تصحیح خطاهای مجاور دوتایی در کدهای مورد نظر انجام شده است.
برای بهبود قابلیت تشخیص خطا در کدهای مورد نظر، باید ماتریس توازن تشکیل شده شرایط زیر را ارضاء کند]۳۰[:
۱- هیچ ستون صفری در این ماتریس وجود نداشته باشد. این شرط موجب می­ شود که خطای تک بیتی با حالت بدون خطا اشتباه گرفته نشود.
۲- تمام ستونها از یکدیگر متمایز باشند. این شرط تضمین می­ کند که تمام خطاهای تک بیتی قابل تصحیح است.
۳- وابستگی خطی میان هیچ سه ستونی از ماتریس وجود نداشته باشد (XOR بین آنها صفر نشود). این شرط تضمین می­ کند که سندرم­های به دست آمده برای خطاهای دو بیتی از خطاهای تک بیتی متمایز است. در نتیجه خطاهای دو بیتی قابل تشخیص می­ شود.
۴- زمانی که وابستگی خطی بین چهار ستون در ماتریس وجود داشت، نباید بیشتر از دو تا از این ستونها در مجاورت یکدیگر قرار گیرند. این شرط موجب می­ شود که سندرم به دست آمده برای دو بیت مجاور با دو بیت مجاور دیگر یکسان نباشد و به عبارتی با رعایت این شرط، کد قابلیت تصحیح خطاهای مجاور دوتایی را دارا است. در صورتی که این شرط بر قرار نباشد به این حالت ^[۴۱]۴FC می­گویند.
۵- تا جایی که ممکن است از وابستگی خطی میان چهار ستون جلوگیری شود. این امر موجب کاهش تداخل تصحیح خطاهای دو بیتی مجاور و تشخیص خطاهای دو بیتی غیر مجاور می­ شود و از احتمال اشتباه عمل کردن کد می­کاهد. در صورتی که وابستگی خطی میان ۴ ستون در ماتریس وجود داشته باشد وآن ۴FC نباشد به آن ^[۴۲]۴BC می­گویند.
الگوریتم یافتن ماتریس H بر مبنای یک جستجوی شبه عمومی است، که پنج شرط بیان شده در فوق را ارضاء می­ کند. در شکل ۲-۱۳ یک ماتریس H به دست آمده با توجه به شرایط فوق برای کد (۲۲،۱۶) نشان داده شده است. به عنوان نمونه بین ستونهای ۳ و ۴ و ۶ و ۲۲ این ماتریس یک ۴BC وجود دارد.
شکل۲-۱۳: ماتریس H به دست آمده برای کد (۲۲،۱۶)]۳۰[.
همانطور که ملاحظه می­کنید در ماتریس فوق هیچ ستونی با وزن ۲ (به این معنی است که ۲ عدد ۱ در این ستون وجود دارد) وجود ندارد، زیرا زمانی که خطای دوتایی در بیتهای مربوط با ستونهایی به وزن ۱ رخ دهد، موجب تداخل بین خطای تک بیتی و دو بیتی می­ شود. در نتیجه زمانی که الگوریتم در حال جستجو است از قرار دادن ستونهایی با وزن ۲ در ماتریس فوق، پرهیز می­ کند. این مثال برای مفهوم جستجوی شبه عمومی در الگوریتم بیان شد. در شکلهای ۲-۱۴ و ۲-۱۵ ماتریسهای توازن به دست آمده برای کدهای (۳۹،۳۲) و (۷۲،۶۴) نیز نشان داده شده است.
شکل ۲-۱۴: ماتریس H به دست آمده برای کد (۳۲،۳۹)]۳۰[.
شکل ۲-۱۵: ماتریس H به دست آمده برای کد (۶۴،۷۲)]۳۰[.
در جدول ۲-۹ نتایج به دست آمده از این کدها با کدهای تصحیح خطای دیگر مقایسه شده است.
جدول ۲-۹: مقایسه کدهای ارائه شده در مرجع ]۳۰[ با کدهای دیگر.
در جدول فوق برای محاسبه تعداد گیتهای XOR دو ورودی مورد نیاز برای کد کردن و دیکد کردن و همچنین ماکزیمم عمق Logic آنها از روی ماتریس توازن از روابط ۲-۱۰ و ۲-۱۱ استفاده شده است. در رابطه ۲-۱۰منظور از وزن هر سطر (row weight) تعداد یک­های موجود در آن سطر است.
(۲-۱۰)
(۲-۱۱)
۲-۲-۶ استراتژی جایابی بیت انتخابی^[۴۳]
همانطور که در بخش قبل نیز بیان شد، تعداد بیتهای اطلاعات استفاده شده در حافظه­ها معمولا توانهایی از عدد ۲ است. در نتیجه با اعمال کد همینگ در آنها طبق رابطه ۲-۷، پارامترهای به دست آمده، پارامترهای استانداردی نیست. در مرجع]۲۹[ روشی به نام جایابی بیت ارائه شده است که با اعمال آن در کدهای همینگ کوتاه شده برای تعداد بیتهای اطلاعات ۸، ۱۶ و ۳۲، موجب بهبود تشخیص خطاهای مجاور دوتائی و سه تائی شده است.

۷-۲ مقایسه نتایج تجربی با محاسبات علمی ۱۰۴
۷-۳ مقایسه رآکتور ها ۱۰۹
۷-۴ انتخاب رآکتور مناسب ۱۱۱
فصل هشتم بحث و نتیجه گیری ۱۱۳
۸-۱ دما ۱۱۳
۸-۲- ظرفیت اسمی رآکتور ۱۱۳
۸-۳ از دیدگاه زیست محیطی ۱۱۴
۸-۴ ارتقای علمی ۱۱۵
۸-۵ تولید انرژی ۱۱۵
۸-۶ صرفه جویی در وقت ۱۱۶
۸-۷ پیشنهادات برای تحقیقات جدید ۱۱۶

فهرست منابع فارسی ۱۱۸
فهرست منابع انگلیسی ۱۲۱
پیوست الف- زمانبدی انجام پروژه رآکتور ترکیبی ۱۲۳
پیوست ب هزینه های غیر مالی پروژه ۱۲۴
پیوست ج- هزینه های مالی پروژه ۱۲۴
فهرست جدول ها
جدول ۲-۱ مقایسه ویژگی ها و نقاط ضعف و قوت دو مدل هندی و چینی با مدل ترکیبی ۱۶
جدول ۳-۱ خواص انواع مواد خوراک ۲۵
جدول ۳-۲ انتخاب مشخصات هاضم چینی ۲۷
جدول ۳-۳ انتخاب مشخصات هاضم هندی ۲۷
جدول ۳-۴ مقدار روز و زاویه انحراف خورشید برای روز متوسط ماه ۳۹
جدول ۳-۵ متوسط ماهانه تابش روزانه سطح خارجی جو ۴۰
جدول ۳-۶ ترخ گازبهای خانگی در سال ۱۳۹۳ ۵۱
جدول ۳-۷ نتایج ارائه شده در مقاله دکتر عمرانی ۵۲
جدول ۴-۱ مشخصات اقلیمی شهر خوی ۵۴
جدول ۴-۲ مقدار ضریب انتقال حرارت جدار ها ۵۷
جدول ۴-۳ مقدار ارزش حرارتی سوختها ۵۷
جدول ۴-۴ مقدار بیوگاز تولیدی برای هر کیلوگرم خوراک در روز برای روزهای متوسط ماه ها ۵۹
جدول ۵-۱ مشخصات ساختمان ۷۰
جدول ۵-۲ مشخصات هاضم چینی ۷۳
جدول ۵-۳ مشخصات هاضم هندی ۷۳
جدول ۵-۴ هزینه های رآکتور ترکیبی چینی و هندی ۷۶
جدول ۵-۵ جدول هزینه های صرفه جویی شده و درآمد ها رآکتور بی هوازی ترکیبی چینی و هندی ۷۷
جدول ۵-۶ مقدار زوایا برای روز متوسط فروردین ماه ۸۳
جدول ۵-۷ زوایا برای روز متوسط در طول سال در مدار ۳۸ درجه ۸۴
جدول ۵-۸ متوسط ماهانه تابش روزانه بر روی صفحه افقی برای خوی ۸۵
جدول ۵-۹ مشخصات تابش در شهر خوی ۸۶
جدول ۵-۱۰ مشخصه های محاسبه سطح و راندمان ۸۶
جدول ۵-۱۱ هزینه های رآکتور هیبریدی بیوگاز و آبگرمکن خورشیدی ۸۹
جدول ۵-۱۲ جدول هزینه های صرفه جویی شده و درآمد های رآکتور هیبریدی (تومان) ۸۹
جدول ۷-۱ میزان بیوگاز تولید شده در شرایط آزمایش ۱۰۲
فهرست شکل ها
شکل۱-۱ واحد مخزن گاز ثابت یا دایجستر چینی ۴
شکل ۱-۲ واحد مخزن گاز شناور یا دایجستر هندی ۵

د) به موجب ماده‌ی ۱۱ قانون حمایت خانواده مواردی که هر یک از زن و شوهر می تواند در خواست طلاق کند:
۱- در صورتی که زن یا شوهر به حکم قطعی به مجازات پنج سال یا بیشتر یا به جریمه ای که بر اثر عجز از پرداخت، منجر به پنج سال حبس شود و یا به حبس و جریمه ای که مجموعاً منتهی به پنج سال حبس یا بیشتر شود محکوم گردد و حکم به حبس یا جریمه در حال اجرا باشد.
۲- ابتلا به هرگونه اعتیاد مضری که به تشخیص دادگاه به اساس زندگی خانواده خللی وارد آورد و ادامه‌ی زندگی زناشویی را غیر ممکن سازد
۳- هر گاه زوج بدون رضایت زوجه همسر دیگری اختیار کند.
۴- هر گاه یکی از زوجین زندگی خانوادگی را ترک کند، تشخیص ترک زندگی خانوادگی با دادگاه است.
۵- در صورتی که هر یک از زوجین در اثر ارتکاب جرمی که مغایر حیثیت خانوادگی و شئون طرف دیگر باشد به حکم قطعی در دادگاه محکوم شود. تشخیص اینکه جرمی مغایر حیثیت و شئون خانوادگی است با توجه به وضع و موقع طرفین و عرف و موازین دیگر با دادگاه می باشد.
این موارد، به استثنای مورد سوم که مخصوص زن می باشد، هم برای زن و هم برای مرد است و هر یک از زوجین می تواند به استناد یکی از موجبات مذکور تقاضای صدور گواهی عدم امکان سازش کند. هرگاه گواهی مزبور به تقاضای زن صادر شود، مرد به دستور دادگاه مکلف خواهد بود با رعایت مقررات قانون مدنی در دفتر رسمی حاضر شده زن را طلاق دهد و اگر حاضر به طلاق دادن زن نشود نماینده‌ی دادگاه از جانب شوهر، زن را طلاق خواهد داد و ذیل سند طلاق را امضاء خواهد کرد. البته این ترتیب در صورتی است که مرد ضمن عقد نکاح برای طلاق به زن وکالت نداده باشد.

در حقیقت، قانون حمایت خانواده برای اینکه به سنن و مذهب تا حدی احترام بگذارد و به طلاق زنانی که طبق ماده‌ی ۱۱ این قانون گواهی عدم امکان سازش به دست می آورند صورت شرعی بدهد، از یک فن حقوقی پیش بینی شده در فقه اسلامی و قانون مدنی استفاده کرده و مقرر داشته است که مندرجات ماده‌ی ۱۱ قانون بصورت شرط ضمن العقد در سند نکاح (عقدنامه) قید و در این موارد به زن وکالت بلاعزل از جانب مرد برای اجرای طلاق داده شود (ماده ۱۷).
بنابراین در صورتی که مرد چنین وکالتی ضمن عقد نکاح به زن داده باشد زن می تواند پس از صدور گواهی عدم امکان سازش، خودرا از طرف مرد مطلقه سازد.
از بررسی موجبات طلاق، به ترتیبی که گفته شد، این نتیجه به دست می آید که مواردی که زن می تواند تقاضای طلاق کند بیشتر از مواردی است که به مرد اجازه‌ی درخواست صدور گواهی عدم امکان سازش داده شده است.(نگارنده)
فصل سوم
اشتغال زنان
۳- اشتغال زنان
دیدگاه اسلام در مورد اشتغال زنان و فعالیت های اجتماعی و اقتصادی آنان تابع نگاه جامع این دین به جایگاه انسانی، نیازها و مصلحت های فردی و اجتماعی انسان با در نظر گرفتن اهداف کلی خلقت و سازگاری این فعالیت ها با فطرت و طبیعت روحی و جسمی زنان می‌باشد. بر همین اساس در فرهنگ اسلامی، یکی از مسایل اساسی در انتخاب شغل، متناسب بودن شرایط احراز شغل با ویژگی های شاغل است و در این میان به مصلحت جامعه و خانواده توجه شده است .
در فرهنگ اسلامی خانواده نهادی مقدس و مورد نظر خداوند است.مودت و رحمت عطیه‌ای است که از ناحیه‌ی خداوند به دو رکن خانواده اعطا شده است. با توجه به اهمیت و نقش خانواده در سعادت انسان، مقرراتی برای استحکام این نهاد وضع شده و در شریعت، سرپرستی واحد برای آن منظور گردیده است .
بسیاری از حقوقی که در چارچوب خانواده برای یکی از طرفین قرار داده شده در حقیقت از حقوق نهاد خانواده است نه از حقوق فردی زوجین. برای مثال سرپرستی مرد در خانواده، لزوم نفقه برای همسر و مواردی از این قبیل اهتمامی است که برای نهاد خانواده و در جهت استحکام آن می‌باشد و نباید آن را دلیل بر تضعیف یکی از دو جنس در مقابل دیگری دانست.
اشتغال زن در خارج از منزل از یک سو و نیز مسؤلیت اولیه‌ی زن مسلمان در خصوص ایفای نقش و تکلیف خود در خانواده به عنوان همسر و مادر و اهتمام به رعایت حقوق شوهر و پرورش فرزندانی مکتبی از سوی دیگر، بسیار دشوار و سنگین می‌باشد، به طوری که آنها باید با تحمل مشکلات و سر پنجه‌ی تدبیر و توانمندی، آن را به سر منزل مقصود برسانند و تلفیقی مناسب و سالم بین این دو مسئله ایجاد نمایند.
از طرفی نمی‌توان شایستگی ها و توانایی های زنان را به عنوان نیمی از نیروی فکری جامعه در پذیرش بعضی از مسئولیت ها در عرصه های فرهنگی، علمی، تربیتی و … نادیده گرفت. در جهان امروز آن چه در توسعه و پیشرفت کشورها نقش مؤثری دارد بهره برداری اصولی از توانایی ها و استعدادهای انسانی است، که دراین میان زنان می‌توانند نقش مؤثری را در بخش های آموزش بهداشت و درمان و… ایفا کنند. حذف زنان از صحنه های اجتماعی در حقیقت حذف نیمی از جامعه‌ی انسانی است. لذا ضروری است دولت مردان با رعایت مصالح کلی جامعه و مصالح فردی مبتنی بر استعدادهای فطری زنان و مصالح خانوادگی (حفظ کیان خانواده) زمینه‌ی مشارکت متناسب با شؤونات زن مسلمان را باحفظ حریم الهی عفاف وتقوی وبراساس آموزه های دینی و فقه پویای اسلامی برای زنان فراهم آورد.
۳-۱- مشروعیت اشتغال زنان
۳-۱-۱- مشروعیت اشتغال زنان از دیدگاه قرآن
با بررسی آیات قرآن کریم متوجه این مطلب می‌شویم که قرآن کریم به طور مستقیم و بی واسطه به طرح مسئله‌ی اشتغال زنان و مردان نپرداخته است. یعنی هیچ دلیلی مبنی بر اشتغال و فعالیت اقتصادی برای مردان و منع زنان از اشتغال در قرآن وجود ندارد .
در حقیقت می‌توان گفت حکم شرعی اشتغال زنان در خارج از منزل مشمول احکام خمسه ( اباحه، استحباب، وجوب، کراهه و تحریم ) است و تابع زمان، مکان و شرایط مختلف می‌باشد و نمی‌توان یک حکم کلی در این زمینه صادر نمود، واضح است که حکم اولیه‌ی کار زن جواز و اباحه است. بر این مطلب کتاب خدا، سنت رسول الله (ص)، روایات ائمه علیهم السلام، عقل و فتوای فقها دلالت دارند.
در همین زمینه آیت الله جوادی آملی می‌فرماید:
قرآن با توجه به اختلاف تکوینی زن و مرد -جز در موارد مخصوص که فرق گذاردن بین این دو جنس، لازمه‌ی وجود و ذات آنان است -تمام حقوقی که برای مردان قرار داده، برای زنان نیز مقرر کرده است و در مواردی که برای یکی از این دو جنس، حقوق بیشتری قرارداده، وظایف بیشتری نیز بر عهده‌ی او نهاده است (جوادی آملی، ۱۳۸۱، ص ۲۳).
برای جواز کار زنان در خارج از منزل به عموم و اطلاق چند دسته از آیات قرآن کریم استناد می‌کنیم:
۳-۱-۱-۱- آیاتی که بر حق مالکیت زنان بر اموالشان دلالت دارند
آیه‌ی ۳۲ سوره‌ی نساء : برای مردان ازآنچه بدست آورده اند بهره‌ای است و برای زنان نیز از آنچه کسب کرده اند بهره‌ای می‌باشد^[۱۳].
یعنی زنان نیز اگر مالی بدست آورند همانند مردان مالک دستاورد خود خواهند بود.
۳-۱-۱-۲- آیاتی که از کار زنان در بیرون از منزل سخن می‌گوید
در میان آیات قرآن کریم به آیاتی برمی خوریم که به نقل داستان هایی از گذشتگان می‌پردازند از جمله : آیات ۲۳تا ۲۶ سوره قصص می‌باشد که به نقل قسمتی از داستان زندگی حضرت موسی (ع) اشاره کرده است.
جهت اختصار تنها به ترجمه‌ی آیات اکتفا می‌کنیم :
« و چون موسی به (چاه) آب مدین رسید گروهی از مردم را در اطراف آن دید که به سیراب کردن (چهارپایان خویش) مشغولند و در کنار آنان به دو زن برخورد که مراقب بودند (تا گوسفندانشان با گوسفندان دیگر مخلوط نشود. پس موسی جلو رفته و به آنان) گفت : منظور شما (از این کناره گیری) چیست؟ گفتند ما (برای پرهیز از اختلاط با مردان، گوسفندان خود را) آب نمی‌دهیم تا اینکه همه‌ی چوپانان خارج شوند و (حضور ما در اینجا برای آن است که) پدر ما پیرمردی کهن سال است .پس(موسی گوسفندانشان را ) برای آنان آب داد سپس رو به سوی سایه آورد و گفت: پرودگارا همانا من به هر خیری که برایم بفرستی نیازمندم، پس (چیزی نگذشت که ) یکی از آن دو ( زن ) در حالیکه با حیا و عفت راه می‌رفت به نزد او آمد. یکی از آن دو ( دختر، خطاب به پدر ) گفت:‌ای پدر او را استخدام کن …».
در ذیل این آیات در تفسیر نور آمده است:
- کار زن در خارج از منزل اشکالی ندارد به شرط آنکه :
۱) زن در محیط کار تنها نباشد (إمرأتین)
۲) با مردان اختلاطی نداشته باشد ( ِمن دونِهِم - لانَسقِی حتَّی یَصدِرُ الرّعاء)
۳) مردی که توان کار داشته باشد در خانه نباشد (أبونا شیخاً کَبِیر ) (قرائتی، تفسیر نور، ج۹، ص۳۶ تا ۴۰).
۳-۱-۱-۳- آیاتی که همه‌ی مردم را به فعالیتهای اقتصادی تشویق می‌کند
در اسلام نه تنها فعالیت اقتصادی جایز و کسب مال وتحصیل درآمد جایز شمرده شده است، بلکه همگان به این امر دعوت و تشویق نیز شده اند:
از جمله آیه‌ی ۱۰ سوره‌ی جمعه :( وچون نماز [جمعه] به پایان رسید در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا طلب کنید و خدا را بسیار یاد کنید تا شاید رستگار گردید^[۱۴]).
در آیات زیر نیز این مضمون ( إبتِغاءَ فَضل ) وجود دارد:
( النحل / ۱۴) ،( اسراء / ۶۶) ،(فاطر/ ۱۲)، ( قصص/۷۳) ،(بقره /۱۹۸)، در کلام مفسران «إبتِغاءَ فضل » که در این آیات مطرح شده به تجارت و کسب مال و تلاش اقتصادی تفسیر شده است، از جهت مخاطب نیز آیات مذکور اطلاق دارند و مخاطب در فعل « تَبتَغُوا » و «ابتَغُوا» خصوص صنف مردان نیست بلکه میان زن ومرد مشترکند (طباطبائی، ۱۳۷۱، ج ۱۹، ص۴۶۲).
۳-۱-۱-۴- آیات تحلیل و تحریم برخی از معاملات
در این خصوص به آیه‌ی شریفه‌ی ۲۷۵سوره‌ی بقره استناد می‌کنیم :
«وحال آنکه خداوند دادوستد راحلال، و ربا را حرام گردانیده است^[۱۵]» .
هم چنین قرآن درآیات دیگری ازجمله (آل عمران/۱۳۰)،(بقره/۱۸۸)، (نساء/۲۹)و… با تعابیر گوناگون به مبارزه با ربا خواری و خوردن مال به باطل برخاسته وآنها را راهی برای تحصیل درآمد و افزایش سرمایه به روش نادرست دانسته و آن را سبب«حَبط»اعمال انسان می‌داند.
آیات مزبور مطلق بوده بیع را حلال و ربا و خوردن مال به باطل را حرام دانسته اند و هیچ دلیلی هم وجود ندارد که جنسیت (مرد،زن) را در این احکام دخیل بدانیم، بلکه اطلاق این آیات شامل مرد و زن هر دو می‌شود. نهایتاً اینکه مفهوم این آیات تبیین حکم فعالیت های اقتصادی است که اشتغال زنان را نیز در بر خواهد گرفت.
نتیجه اینکه : با توجه به تفاسیر،اطلاق آیات ذکر شده دعوت مردم اعم از زن ومرد، به کسب روزی و فعالیت های اقتصادی است و «کار»از مصادیق بارز فعالیت اقتصادی می‌باشد، لذا می‌توان گفت « اشتغال زنان » نیز مانند مردان جایز ومشروع است و عمده‌ی فعالیت اقتصادی و اشتغال در بازار و بیرون از منزل می‌باشد. با توجه به مطالب ذکر شده می‌توان نتیجه گرفت که از نظر قرآن اشتغال زنان در بیرون از منزل تحریم نشده لذا می‌توان گفت جایز و مشروع است .
۳-۱-۲- مشروعیت اشتغال زنان از دیدگاه روایات
در سیره‌ی پیامبر اعظم (ص)و ائمه‌ی هُدی(علیهم السلام ) نه تنها هیچ نشانی از منع زنان از کار و اشتغال در خارج از منزل وجود ندارد، بلکه نمونه هایی از تأیید و تأکید براین امر نیز وجود دارد به خصوص درکارهایی که تنها ازعهده‌ی زنان برمی آید، مثل: مشاطه‌گری (کلینی، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۱۱۸)، عطاری (همان، ج۸، ص۱۵۳)، مامایی، خیاطی وبافندگی (حرعاملی، ۱۴۱۶ق، ج ۱۲، ص ۱۷۴)، شیردادن (قمی، ‌من لا یحضر الفقیه، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۱۶۲) و…البته در مورد سایر کارها نیز منعی از اشتغال زنان نشده است .
همچنین در تأیید اشتغال زنان، به این حدیث پیامبر (ص)استناد می‌کنیم که پیامبر (ص) فرمود: « طَلَبُ الحَلالِ فریضهٌ علی کُلّ مُسلِمٍ و مُسْلِمه » (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۷۷)؛ یعنی: به دنبال روزی حلال رفتن بر هر مرد و زن مسلمانی لازم و واجب است.
پیامبر (ص)در این روایت به دست آوردن روزی حلال را بر هر مرد و زن مسلمانی واجب کرده و این حکم را مختص به قشر خاصی نکرده بلکه روایت به طور صریح و آشکار دلالت بر وجوب تکسب به نحو عام دارد. همه‌ی مسلمانان اعم از زن و مرد ملزم و موظف هستند که برای معاش خود و خانواده‌ی خویش، تلاش لازم را به عمل آورند و کوتاهی در این امر مؤاخذه الهی را در پی خواهد داشت .
از نظر اسلام وظیفه‌ی اداره‌ی مالی خانواده بر عهده‌ی مرد است و در حقیقت این مرد است که نان آور خانواده است و زن در قبال هزینه های اقتصادی خانواده شرعاً مسئولیتی نداردولی اگردر شرایط خاصی مرد نتوانست از عهده‌ی این مسئولیت بر آید، آن وقت وظیفه‌ی زن ایجاب می‌کند که به او کمک و یاری رساند.

 

محدودیت­های اقتصادی

۶٫۳۷۵

 

محدودیت­های جغرافیایی

۵٫۶۶۴

 

دین، نگرش و اعتقادات گردشگر

۵٫۵۷۳

 

 

با توجه به خروجی Spss مقدار عدد معنی داری (sig) کمتر از ۰۱/۰ و نزدیک به صفر بوده و از سطح معنی‌داری استاندارد (۵% = ) کمتر است. بنابراین فرض _۰H در سطح اطمینان ۹۵% رد می‌شود. بنابراین می‌توان گفت بین رتبه ­بندی محدودیت‌های پیش روی گردشگران خارجی تفاوت معنی داری در سطح اطمینان ۹۵% وجوددارد و رتبه‌های یکسانی ندارند. متغیر ویژگی­های گردشگر بیشترین نقش را در محدودیت سفر گردشگران خارجی به ایران داشته است (بالاترین میانگین رتبه را داشته است) رتبه بندی سایر عوامل به ترتیب بیشترین تا کمترین عبارت است از: ادراک و آگاهی از ایران، ضعف زیرساخت ها و کمبود امکانات، موانع و تنگناهای شرعی و قانونی، اضطراب، توانایی سفر، تفریح و سرگرمی، همراهان سفر، خانواده و دوستان، جامعه گردشگر، موانع سیاسی، موانع اجتماعی،فرهنگی و عرفی، موانع مهارتی، موانع اقتصادی، موانع جغرافیایی و کمترین نقش را نیز دین،نگرش و اعتقادات گردشگر داشته است.

۹-۴ خلاصه فصل چهارم
در فصل حاضر به تجزیه و تحلیل آماری یافته­های پژوهش پرداخته شد. چنان چه می­دانیم، تجزیه و تحلیل داده ­ها، فرآیندی چندمرحله­ای است که طی آن داده­هایی که با به کارگیری ابزارهای جمع­آوری از جامعه آماری گردآوری شده است، خلاصه، دسته­بندی و در نهایت پردازش می­شوند تا زمینه برقراری انواع تحلیل­ها و ارتباط­ها بین این داده ­ها برای صحت فرضیه ­ها فراهم آید. در این فرایند داده ­ها هم از لحاظ مفهومی و هم از جنبه تجربی پالایش می­شوند و روش­های گوناگون آماری نقش به سزایی در استنتاج نتایج بر عهده دارند.
در فصل چهارم به تجزیه و تحلیل داده‎های به دست آمده از این پژوهش پرداخته شد. بدین منظور ابتدا از ابزارهای آمار توصیفی جهت بررسی و نمایش ویژگی­های جمعیت­شناختی استفاده گردید؛ سپس، با بهره گرفتن از تکنیک­های مناسب آمار استنباطی سوالات تخصصی پرسشنامه با بهره گرفتن از نرم­افزارهای آماری SPSS و SMARTPLS مورد تحلیل قرار گرفت.
فصل پنجم: بـحـث و نتیجـه­گیـری
۱-۵ مقدمه
هر پژوهشی یک تلاش منطقی، سازمان یافته و علمی برای دستیابی به پاسخ یک پرسش یا راه‎حل برای یک مسأله است؛ در حقیقت، در طی فرایند هر پژوهشی نتایج آن اهمیت به سزایی دارد؛ چرا که، نتایجی که پژوهشگر بدانها دست یافته است، می­توانند مبنایی را برای رفع مشکلات و یا بهبود وضعیت موجود، فراهم آورند. از طرف دیگر، استفاده­کنندگان از پژوهش نیز بیش از هر چیز به نتایج آن توجه دارند. از اینرو، می­توان گفت فصل پنجم ثمره تمامی تلاش­ های صورت گرفته در طی مسیر پژوهش، و شاید مهم­ترین قسمت آن است.
در فصل حاضر ابتدا خلاصه­ای از فرایند پژوهش و یافته­ ها ارائه می­گردد. سپس به بحث و نتیجه ­گیری پرداخته و محدودیت­های پژوهش عنوان می­شوند. در پایان پیشنهادات پژوهش در دو قالب پیشنهادهایی به هتل­های مورد مطالعه و پیشنهاد به سایر پژوهشگران جهت انجام پژوهش­های آتی بیان می­شوند.
۲-۵ مروری بر فرایند پژوهش
در این پژوهش محدودیت­های گردشگران کره­ای در ایران مورد بررسی قرار گرفته است. جهت دستیابی اهداف پژوهش و پاسخگویی به سوالات اصلی و فرعی که در فصل نخست عنوان شده ­اند، مبانی نظری پژوهش و پیشینه ادبیات بیان شد که در فصل دوم به طور مفصل بدان پرداخته شده است و در نهایت مدل مفهومی پژوهش ارائه گردید. در این مدل چهار متغیر «محدودیت­های درون فردی»، «محدودیت­های میان فردی»، «محدودیت­های ساختاری» و «محدودیت­های مقصد» به عنوان مؤلفه­ های محدودیت­های گردشگران خارجی در ایران شناسایی شد. به دنبال تهیه مدل مفهومی پژوهش و شناسایی شاخص­ های مربوطه، ابزار گردآوری داده ­های اولیه با ۵۱ سوال اصلی برای متغیرهای پژوهش طراحی شد. در ادامه، پرسشنامه تهیه شده، بین کره­ای­های ساکن تهران توزیع گردید و در مجموع ۳۵۱ پرسشنامه جهت تجزیه و تحلیل محدودیت­ها، مورد استفاده قرار گرفت.
پس از جمع‎آوری و دسته‎بندی داده‎های به دست آمده از پرسشنامه، به منظور تجزیه و تحلیل داده‎ها از روشPLS استفاده گردید.
۳-۵ مروری بر یافته­های آماری
متغیر ویژگی­های گردشگر بیشترین نقش را در محدودیت سفر گردشگران خارجی به ایران داشته است (بالاترین میانگین رتبه را داشته است) رتبه بندی سایر عوامل به ترتیب بیشترین تا کمترین عبارت است از: ادراک و آگاهی از ایران، ضعف زیرساخت ها و کمبود امکانات، موانع و تنگناهای شرعی و قانونی، اضطراب، توانایی سفر، تفریح و سرگرمی، همراهان سفر، خانواده و دوستان، جامعه گردشگر، موانع سیاسی، موانع اجتماعی،فرهنگی و عرفی، موانع مهارتی، موانع اقتصادی، موانع جغرافیایی و کمترین نقش را نیز دین،نگرش و اعتقادات گردشگر داشته است.
۴-۵ پیشنهادهای اجرایی
به هر حال آن چه مسلم است این است که هر قدر از نظر سیاسی و اجتماعی ثبات بیشتری در کشور حاکم باشد، گردشگری در کشور رشد بیشتری خواهد داشت و این دو مسأله، یعنی ثبات سیاسی و اجتماعی و گردشگری، با یکدیگر همبستگی بسیار نزدیکی دارند.
مسایل ساختاری عدم یک عزم ملی و عدم باور صنعت گردشگری به عنوان یک صنعت مهم درآمدی برای کشور، موانع متعدد فرهنگی، اجتماعی و قانونی که به طور واضح عبارتند از: پندارهای غلط، فقدان امنیت، روابط سیاسی با جهان، عدم جذب سرمایه­گذار خارجی و نقصان تکنولوژیک از مسایل عمده و بسیار حائز اهمیت این صنعت می­باشد که باعث شده گردشگری ایران نتواند به جایگاهی که استحقاق آن را دارد، نایل گردد. علاوه بر این، کمبودها و مشکلات بخش­های حمل و نقل، تأسیسات اقامتی و پذیرایی در مناطق گردشگرپذیر کشور به خصوص در فصل­های توریستی ضعف­های مدیریتی و سازمانی، آموزش و تربیت ناکافی نیروی انسانی مشکلات بخش تأسیسات اقامتی و گردشگری کشور است. از دیگر مشکلات این صنعت، تسهیلات مورد نیاز گردشگران در بخش گمرک و صدور روادید است که بسیار وقت­گیر بوده و مسایل بیمه­ای، بانکی و دفاتر خدمات مسافرتی و هوایی است که برای رسیدن به جایگاه مطلوب راهی طولانی را در پیش دارند .
موانع فرهنگی، قانونی و سازمانی توسعه گردشگری ایران عبارتند از: تبلیغات، پندارهای نادرست، اطلاعات و اگاهی ناکافی مردم در زمینه مسایل گردشگری، کمبود امکانات رفاهی و پژشکی، عدم توجه به سلایق مختلف گردشگران، امنیت، کیفیت، ضعف آماری، مدیریت و سازماندهی نیروی انسانی و آموزش و تشکیلات.
یکی از پندارهای نادرستی که در زمینه گردشگری وجود دارد، عبارت است از این که گردشگران اغلب برای عیاشی و خوش­گذرانی به این امر می­پردازند و اکثراً از جوامع غربی و افرادی هستند که به بی بند و باری و خوش­گذرانی عادت کرده ­اند و حضور آنان صدمات چبران­ناپذیری بر ارزش­ها، فرهنگ، عفت و نظم حاکم بر جامعه وارد خواهد آورد. تلاش برای توسعه گردشگری در کشور ما ملازمه با سکوت در مقابل انحراف­های فکری و اخلاقی ایشان، آماده کردن وسایل عیش و نوش آنان و … می­باشد .
اصولاً گردشگرانی که برای عیاشی و خوش­گذرانی مسافرت می­ کنند، هیچ­گاه ایران را برای مسافرت انتخاب نمی­کنند؛ زیرا، می­دانند که در ایران مراکز عیاشی مثل کافه، کاباره، کازینو و … وجود ندارد. آنها می­دانند که در ایران قادر به یافتن مشروبات الکلی و… نیستند. از آشنایی افراد با جامعه از مزایا و فواید توسعه گردشگری برای بخش­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور وظیفه دولت و دست اندر کاران امر گردشگری است که این مهم را برای آحاد افراد جامعه روشن نمایند و البته در عین حال، از پیامدها و نتایج گاه زیان­بار آن نیز غافل نشوند و با ذهنی آگاه و اتخاذ راهی مناسب و صحیح در جهت توسعه این صنعت مهم گام­هایی اساسی بردارند .
آمارهای جهانی حاکی از آن است که اولین شرط جذب درآمد حاصل از گردشگری در اقتصاد یک کشور، امنیت آن کشور است. این امنیت را نمی­ توان در دو بعد سیاسی و اجتماعی پی­جویی کرد. جنگ، درگیری با همسایگان، ناآرامی­های خشن حاصل از رقابت­های سیاسی و آدم­کشی، ناآرامی­های سیاسی حاصل از برخوردهای فردی، اغتشاش­های ناشی از اعتصاب نیروی کار، هرج و مرج حاصل از بی­التزامی شهروندان به رعایت قوانین و مقررات، بی­نظمی دستگاه­های خدماتی، دولتی و … طیف گسترده فقدان امنیت کافی برای توسعه گردشگری را تشکیل می­ دهند .
عدم وجود استانداردهای کیفی، علاوه بر عدم وجود کارگزارانی که قادر به تکلم به یک زبان بین ­المللی دیگر سوای زبان ملی باشند، موانع بزرگ توفیق کشور در رقابت، محسوب می­شوند. بایستی اذعان نمود که اهمیت کیفیت و لزوم توجه به کارکردهای آن نزد مسئولان امور گردشگری ایران و سایر سازمان­های گردشگری شبه­دولتی/ خصوصی شناخته شده نیست و توجه کافی به این مهم نمی­ شود .
از دیگر عوامل مهم در عدم کیفیت خدمات ارائه شده در ایران، عدم آشنایی عمیق با مفاهیم خدماتی، پایین بودن سطح دانش و مهارت­ های فردی در مراکز اراده­دهنده خدمات به گردشگری می­باشد .
منظور از تأسیسات گردشگری، مجموعه امکاناتی هستند که از هنگام ورود یک گردشگر تا زمان خروج وی از کشور توسط بخش خصوصی، دولتی و عمومی به ارائه خدمات اقامتی و پذیرایی به وی می­پردازند. تأسیسات گردشگری شامل هتل­ها، مهمانسراهای گردشگری، متل­ها، مسافرخانه­ها، مهمانپذیرها، زائرسراها، دهکده­های ساحلی و… می­باشد و منظور از تسهیلات گردشگری، مجموعه فعالیت­ها و اقداماتی است که از هنگام ورود یک گردشگر تا زمان خروج وی از کشور توسط کلیه سازمان­ها، شرکت­ها و مؤسسات عمومی دولتی و خصوصی جهت سهولت بخشیدن به سفر وی صورت می­پذیرد. تسهیلات گردشگری شامل تسهیلات ورزشی، تسهیلات فرهنگی ـ تفریحی، تسهیلات میزبانی، تسهیلات خرید، تسهیلات و خدمات اداری از جمله آژانس­ها و دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری، نیروی انتظامی، پست، گمرک، بانک، تسهیلات پذیرایی بین راهی، تسهیلات برگزاری سمینارها و همایش­ها و… می­باشند .
نارسایی­های موجود در روابط انسانی تأسیسات اقامتی و پذیرایی، عمدتاً ناشی از بی­کفایتی مدیران و کارکنان است. عدم کارایی و اثربخشی و در نتیجه بهره­وری پایین مدیران تأسیسات اقامتی و پذیرایی را باید در اغلب موارد ناشی از عدم تمایل سرمایه ­گذاران ایرانی به استفاده از افراد متخصص و تحصیل­کرده جهت اداره هتل نسبت داد. مالکین هتل­ها ترجیح می­ دهند که یا خود رأساً به اداره هتل بپردازند و یا یکی از اعضای خانوده خود را به مدیریت هتل بگمارند. این نقیصه با توجه به تفاوت مالکیت و مدیریت برای سرمایه ­گذاران و اعطای تسهیلات بانکی با شرایط بسیار سهل به هتلداران حرفه­ای جوان تا حدودی برطرف می­گردد. در بعضی موارد نارسایی مدیریت از عدم سودآوری کافی ناشی می­ شود. این موارد عمدتآً به واسطه کوتاهی فصل رونق تأسیسات اقامتی که نرخ اشغال پایین را به همراه می­آورد و یا عدم هماهنگی بین مراجع تأسیسات اقامتی و ظرفیت پذیرش رخ می­دهد .
از جهت نیروی انسانی به استناد استانداردهای بین ­المللی باید بیشترین سهم کارکنان در بخش­های رستوران، آشپزخانه، خانه­داری و لباسشویی که به طور مستقیم به ارائه خدمات اقامتی و پذیرایی میهمانان می­پردازند، متمرکز شود. لیکن در ایران انباشت نیروی انسانی در بخش­های مدیریتی، مالی و اداری که خدمات مستقیم ارائه نمی­دهند، جمع شده است، شایسته تأمل است. ضرورت تغییر سریع، منظم و کارامد در توزیع نسبی کارکنان تأسیسات اقامتی را مطابق با استانداردهای بین ­المللی مطلوب نمایان می­سازد. بی­لیاقتی کارکنان و آموزش ناقص و ضعیف پرسنل اقامتی و پذیرایی در همه جا، حتی در هتل­های پنج ستاره، نیز به چشم می­خورد. این موضوع به ویژه در هتل­های جدید و درجه متوسط (۲، ۳ و ۴ ستاره) بیشتر مشهود است. با توجه به فاصله زیاد بین سطوح تحصیلی کارکنان تأسیسات اقامتی بر حسب استانداردهای بین ­المللی و سطوح تحصیلی کارکنان تأسیسات اقامتی ایران ضرورت آموزش­های تخصصی و نیمه­تخصصی و تعلیم کارکنان ماهر و نیمه­ماهر مورد نیاز تأسیسات اقامتی، بیش از پیش نمایان می­ شود. هتل­های آموزشی یکی از ملزومات اساسی توسعه گردشگری هستند که چگونگی ارائه خدمات مطلوب به گردشگران را به صورت عملی آموزش می­ دهند. در حالی که در ایران تنها بخشی از هتل اوین (تهران) به آموزش اختصاص داده شده است و هیچ مرکز دیگری برای آموزش عملی خدمات گردشگری وجود ندارد .
به طور کلی، قوانین و مقررات گمرکی به گونه ­ای است که گردشگران به هنگام ورود و خروج ناگزیرند تا با مأموران گمرک روبرو شده و مراحل و تشریفات گمرکی را انجام دهند. نحوه رفتار مأموران گمرک تأثیر مستقیمی بر جذب یا طرد گردشگران دارد. فراهم نبودن امکانات و تسهیلات سهل و آسان در زمینه ورود و خروج اتباع خارجی در ایران، چالشی جدی به شمار می ­آید .
برای گردشگران پس از انتخاب مقصد، اولین گام در تمهید سفر، تهیه ویزا است. تا مدتی پیش برای اخذ روادید ورود به ایران، مراحل متعددی در برابر گردشگران قرار داشت که از تسلیم تقاضا به وزارت امور خارجه تا دریافت پاسخ نهایی در حدود یک ماه و در مواردی بیشتر به طول می­انجامید. در حالی که، بر طبق قانون ورود اتباع خارجی مصوب ۱۳۱۰، اسامی اشخاص ممنوع­الورود باید در دفاتر کنسولی خارج از کشور موجود باشد و در مورد سایرین، تقاضای دریافت روادید باید فوراً پاسخ داده شود .
نقش بانک­ها و مؤسسات اعتباری علاوه بر نقش غیرمستقیمی که در هتل­سازی و ایجاد فضاهای مطلوب گردشگری دارند، ارائه خدمات نوین بانکی است. معمولآً یکی از مهمترین نیازهای گردشگران استفاده از ابزار جدید الکترونیکی نقل و انتقال و تبدیل پول، یعنی کارت­های هوشمند، است. این عامل و فراهم­سازی آن در سیستم بانکی می ­تواند نقش بسیار مهمی در جذب گردشگر داشته باشد .
سفر به چین، دبی، هند، ترکیه، انگلستان و… سفر دریایی به مالزی و تایلند نشان می­دهد که چرخه گردشگری در کشور ما یک­طرفه شده است. اما از دلایل آن می­توان به این موضوع اشاره نمود که، در حالی که در کشور ما بستر مناسب برای جذب گردشگر آماده نشده است، کشورهای خارجی در این زمینه آمادگی کافی داشته و هر نوع پیشنهادی را با ارائه ویزیای فوری و تخفیفات مناسب در هتل­ها و بلیط­های رفت و برگشت و… پاسخ می­ دهند. آژانس­های مسافرتی فعال در کشور در سال­های اخیر رشد زیادی داشته اند که این رشد از نظر تعداد به دور از توجیه اقتصادی است و در برخی موارد عدم وجود آموزش­های کافی باعث ضربه­پذیر شدن این بخش شده است و این مراکز را در آستانه خطر ورشکستگی قرار داده است. لذا اغلب دفاتر تلاش می­ کنند معضلات مالی خود را از طریق برگزاری تورهای خارجی ارزان­قیمت برطرف نمایند .
ایجاد بیش از یک دهه رکود و از میان رفتن بازار گردشگری ایران، باعث شد که بسیاری از افراد مجرب و متخصص در سطوح سیاست­گذاری و اجرایی ناگزیر شغل خود را تغییر دهند یا کشور را ترک نمایند .
یکی از مهمترین عوامل اشتیاق گردشگران در انتخاب یک کشور خاص برای سیر و سیاحت، پایین بودن هزینه سفر است. به گفته بعضی از دست اندر کاران صنعت گردشگری در کشور، هزینه سفر به ایران در مقایسه با کشورهای دیگر، به ویژه کشورهای همسایه، بسیار بالاست .
آن چه بیش از همه مورد توجه است شاید این مسأله باشد که حتی در عواملی که احساس می­ شود کشور ایران در حد استانداردهای بین ­المللی است، از نگاه گردشگران کره­ای محدودیت وجود دارد. مواردی مانند امنیت لازم در خیابان­ها و معابر، و رفتار عمومی مردم با گردشگران حتی جزو عواملی هستند که پاسخ ­دهندگان به پرسشنامه اقبال منفی به آن نشان داده­اند. از آنجایی که همیشه مردم ایران جزو مردنان مهمان­نواز به حساب می­آیند، می­ شود با این تصور که هنوز فرهنگ و ارتباطات بین ­المللی در ایران جایگاه خود را به درستی نیافته است، گفت که شاید در این جوامع فرصت­ها را نیز تبدیل به تهدید کرده­ایم. درست است که کمک بی­دریغ، منشی انسان دوستانه و خیرخواهانه است؛ اما هجوم مردم بر سر یک گردشگر در معابر و… قطعاً کار پسندیده­ای نیست؛ حال آن که برای کمک باشد.
عوامل اساسی­ای که از نگاه گردشگران به عنوان محدودیت شناخته شده ­اند نشان می­دهد که کشور ایران هنوز نتوانسته تصویر واقعی، نه مناسب، از خود به جهانیان ارائه دهد.
منزوی بودن کشور ایران در عرصه بین ­المللی و تحریم­ها و مسایل و مشکلات، که به علت سیاست­های ایران از طرف کشورهای جهانی اعمال شده، تصویری نامطلوب ایجاد کرده که نیاز به تغییر اساسی آن دارد. سوای تمامی مسایل مهم بین ­المللی، صنعت گردشگری ساختارهای داخلی در اغلب موارد نتوانسته­اند که به مقابله با این هجمه بپردازند.
عدم هزینه­کرد مناسب برای تبلیغات و مقابله با مخدوش­سازی چهره ایران در رصه بین ­المللی و ناگوارتر از آن، اعمال سیاست­هایی که باعث داغ شدن تنور تبلیغات منفی علیه ایران می­ شود. اظهارنظرهای غیرکارشناسانه گاه و بی­گاه افراد غیرمتخصص در مجامع عمومی و بین ­المللی با نام مردم کشور ایران، خود یکی از عوامل مخدوش­سازی و سوءاستفاده رسانه­های بین ­المللی است.
نمایندگی­ها و سفارت­ها و… کشورمان در اقصی نقاط جهان، به علت نداشتن برنامه خاص نتوانسته­اند با تبلیغات صحیح و متناسب افکار عمومی جهان را نسبت به ایران تغییر دهند. فقدان محسوس منابع تبلیغاتی نظیر بروشورها، پوسترها و کتاب­ها و … حتی در داخل ایران که به واسطه آن بتوان بعد از تغییر نگرش گردشگران خارجی از آنان به عنوان نماینده فرهنگی ایران استفاده کرد، از نقصان­های اساسی است. عدم استفاده از رسانه­های اجتماعی قوی و جهانی، نظیر فیس بوک، توییتر و … برای تبلیغات این صنعت و ضعف ساختار IT از دیگر عوامل حائز اهمیت می­باشد.
برای کشور ما تبلیغات باید دو بعد اساسی را پوشش دهد: یکی این که تبلیغات سوء رسانه­های خارجی را خنثی کند و سپس به معرفی جاذبه­ها و داشته­های خود بپردازد. جلب نظر مساعد ایرانیان خارج از کشور و استفاده از آنان به عنوان سفرای فرهنگی ایران نیز می ­تواند راه­گشا باشد.

 

پایین‌تر از هدف

صفر

صفر

 

 

 

جدول۳-۴ نحوه محاسبه سرعت در شرایط مازاد مالی، بالاتر از و پایین‌تر از اهرم هدف در سطوح مختلف نااطمینانی
۳-۵- روش آزمون فرضیات
۳-۵-۱- مقدمه
مفهوم لغوی واژه “اقتصادسنجی” اندازه‌گیری در علم اقتصاد می‌باشد. در واقع در اقتصادسنجی با کمک علم آمار به کمک حل مسائل اقتصادی می‌رویم.
داده‌های مورداستفاده در این تحقیق از روش پانل پویای گشتاورهای تعمیم یافته آزمون می‌شوند. ابتدا به توضیح کلی درباره داده‌های اقتصادسنجی پرداخته شده است در ادامه به تشریح روش پانل و انواع آن و در انتها توضیح کامل روش GMM آورده شده است.
۳-۵-۲- انواع داده‌ها در اقتصادسنجی
در یک طبقه‌بندی کلی می‌توان از سه نوع داده به منظور تجزیه و تحلیل مسائل مالی استفاده نمود: داده‌های سری زمانی، داده‌های مقطعی و داده‌های پانل.
۳-۵-۲-۱- داده‌های سری زمانی
داده‌های سری زمانی همان‌گونه که از نامش پیداست، داده‌های است که در یک دوره زمانی معین برای یک یا چند متغیر جمع‌ آوری می‌شود. داده‌های سری زمانی به فراوانی خاصی از مشاهدات و یا مجموعه از داده‌های نقطه‌ای مربوط است. فراوانی، تابعی از فاصله و یا زمانی است که داده‌ها بر اساس آن جمع‌ آوری و ثبت‌شده است.

برخی از داده‌های مالی بر اساس فواصل مشخص به دست نمی‌آید. به‌عنوان‌مثال قیمت ثبت شده سهام عادی یک شرکت همزمان با انجام یک معادله و یا قیمت‌گذاری جدید، تغییر می‌کند. بعید است که این قبیل داده‌های ثبت شده در طول زمان به‌صورت یکنواخت توزیع شده باشد. به عنوان مثال ممکن است هیچ‌گونه فعالیتی بین ساعت ۵ بعد ظهر که بازار بسته می‌شود و ۸ صبح که بازار باز می‌شود وجود نداشته باشد؛ در روز بعد وقتی بازار دوباره بازگشای می‌شود، معمولاً فعالیت کمتری در هنگام باز و بسته شدن بازار نسبت به معاملات در نزدیکی ظهر در بازار وجود داشته باشد. اگرچه روش‌های متعددی به‌منظور مواجهه با این شرایط وجود دارد اما یک روش ساده، انتخاب و استفاده از یک فراوانی مناسب برای آن دوره زمانی بر اساس آخرین قیمت در خلال فاصله زمانی می‌باشد.
عموماً لازم است تمامی داده‌های مورد استفاده در یک مدل، دارای فراوانی مشاهدات یکسانی باشد. به عنوان مثال در مدل‌های رگرسیونی که به دنبال تخمین مدل قیمت‌گذاری آربیتراژ بر اساس مشاهدات ماهانه عوامل کلان اقتصادی است، حتی در صورت وجود مشاهدات روزانه و هفتگی، باید از داده‌های ماهانه بازده سهام استفاده کرد. همچنین داده‌ها می‌تواند به صورت کمی (مانند نرخ‌های ارز، قیمت‌ها، تعداد سهام در جریان) و یا کیفی ( مانند روزهای هفته، رتبه‌بندی اعتباری و نظایر آن) باشد.
۳-۵-۲-۲- داده‌های مقطعی
داده‌های مقطعی دادهای هستند که برای یک یا چند متغیر در یک نقطه از زمان جمع‌ آوری می‌شوند.به‌عنوان‌مثال ممکن است این داده‌ها شامل موارد ذیل باشد:
نظرسنجی در مورد کاربرد خدمات اینترنتی در کارگزاری‌های سهام
بازده سهام در بورس اوراق بهادار در مقطعی از زمان
رتبه اعتباری اوراق قرضه
۳-۴-۲-۳- داده‌ها از نوع پانل
داده‌های پانل دارای دو بُعد داده‌های سری زمانی و داده‌های مقطعی است. به‌عنوان‌مثال قیمت روزانه تعدادی از سهام جذاب در طول دو سال از نوع داده‌های پانل است.

 

X

Y

مقطع (i)
زمان (t)

 

N … 2 1

N … 2 1

 

…
…
…

…
…
…

۱
۲
T

 

 

جدول ۳-۵ نحوه واردکردن اطلاعات درروش پانل حالت دوم

 

بانک اطلاعات
شرکت‌ها و مؤسسات تجاری

 

 

 

بانک اطلاعات شهروندان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عملکردهای مشترک (افقی)

 

 

 

پرداخت الکترونیکی

 

 

 

پرونده‌های الکترونیکی

 

 

 

تدارک الکترونیکی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سایر خدمات

 

دادگستری

 

توسعه

 

تجارت و بازرگانی و صنعت

 

کشاورزی

 

آموزش

 

رفاه اجتماعی

 

عملکردها و سیاست‌های اجرایی اقتصاد و دارایی و مالیات

 

 

 

بنابراین دولت الکترونیکی عبارت است از کاربرد فناوری اطلاعات در راستای ارتقای کارایی، اثربخشی، شفافیت تبادلات و تعاملات اطلاعاتی بین دولت‌ها و هم‌چنین درون دولت شامل سطوح مختلف ادارات دولتی اعم از محلی، شهری یا در سطح کشور، تبادلات و تعاملات اطلاعاتی دولت و شهروندان و در آخر تبادلات و تعاملات اطلاعاتی دولت و بنگاه‌های تجاری است. دولت الکترونیکی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مباحثی است که در چند سال اخیر مطرح شده و دولت‌ها و سازمان‌ها برای موفقیت و بقا نیاز به پیاده سازی آن دارند از طرف دیگر مفهوم شهروند الکترونیکی مطرح می‌گردد. شهروند الکترونیکی به افرادی اطلاق می‌شود که مهارت استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات شامل رایانه، اینترنت، تلفن همراه و سایر ابزارهای نوین در حوزه خدمات الکترونیکی را داشته باشد و بتواند از این ابزارها در جهت انجام امور زندگی روزمره خود مانند ثبت‌نام در موارد مختلف، خرید و فروش در بازارهای مجازی و فروشگاه‌های الکترونیکی، انجام امور بانکی، تماس با ادارات و ارگان‌ها، بازاریابی و تبلیغات، شرکت در حراجی و مناقصات الکترونیکی، شرکت در نظرسنجی، رأی‌گیری الکترونیکی و سایر امور زندگی استفاده نمایند. تجارت الکترونیکی نه‌تنها بر تک‌تک سازمان‌ها و محصولات آن‌ ها تأثیر می‌گذارد بلکه بر کل صنعت نیز تأثیرگذار است علاوه بر این یکی دیگر از مزایای مهم تجارت الکترونیکی اصلاح زنجیره تأمین و عرضه محصولات (کالا و خدمات) می‌باشد. [۳] علاوه بر مورد مذکور امروزه سازمان‌ها دریافته‌اند که هیچ‌چیز به‌اندازه دانش نمی‌تواند آن‌ ها را در دنیای رقابتی حفظ نماید و دانش به‌عنوان یک منبع اساسی برای کسب موفقیت سازمان به شمار می‌آید. [۴] لذا بیش از هر چیز کارکنان سازمان به‌عنوان صاحبان دانش و مهم‌ترین سرمایه سازمان مورد توجه قرار گرفته‌اند. مدیریت دانش به عنوان ابزاری که می‌تواند دانش موجود در زنجیره تأمین محصول (کالا یا خدمات) را گردآوری کرده و نظم و پویایی بخشد و سپس در کل زنجیره تأمین اشاعه دهد، اهمیت یافته است. این امر ما را بر آن داشت تا نقش چرخه مدیریت دانش را در راستای بهبود بهره‌وری (کارایی و اثربخشی) زنجیره تأمین تجارت الکترونیکی G2C مورد پژوهش قرار دهیم، اما با توجه به اینکه اکثر پژوهش‌ها در چند سال اخیر متمرکز بر بررسی نقوش مختلف مدیریت دانش بر زنجیره‌های تأمین غیر از تجارت الکترونیکی G2C بوده است و هم‌چنین به‌طور اخص پژوهش‌های سال‌های اخیر در حوزه تجارت الکترونیکی، بیشتر متمایل به تجارت الکترونیکی B2B و B2C می‌باشد لذا توجه شایسته به این حوزه از دانش نگردیده است. بنا به دلایل ذکرشده، سابقه و پیشینه پژوهش به‌طور اختصاصی در حوزه مدیریت دانش زنجیره تأمین تجارت الکترونیکی G2C در دسترس نمی‌باشد و این پژوهش، پیشینه حوزه‌های نام برده را به طور مجزا مورد نقد و بررسی قرار داده و از نتایج آن‌ ها در پژوهش جاری استفاده و در جهت برطرف نمودن کاستی‌های موجود، راه‌کارهایی نیز ارائه نموده است که در فصل دوم به طور کامل تشریح گردیده است.

بررسی تنوع ژنتیکی
از آنجایی که فرضیات مختلف توجیه کننده هتروزیس نظیر غالیبت و فوق غالبیت وجود یک رابطه مثبت بین تعداد مکان ژنی هتروزیگوس یک صفت و عملکرد و کارایی هیبرید را تایید می کند بنابراین یک راه تخمین مقادیر ترکیب پذیری خصوصی و هتروزیس،تخمین عملکرد هیبرید ها قبل از انجام تلاقی ها و ارزیابی های مزرعه ای از طریق تعیین فاصله ژنتیکی والدین با بهره گرفتن از صفات مورفولوژیک یا دادهای مارکر می باشد (لامکی، ۱۹۹۳). همچنین طراحی و اجرا ی یک برنامه اصلاح نباتات برای اصلاح یک صفت کمی تا حد زیادی به میزان تنوع ژنتیکی ژرم پلاسم بستگی دارد.مطالعه پلی مورفیسم در میان ژرم پلاسم فرصت گزینش والدین مناسب جهت تلاقی را فراهم می آورد.انتظار می رود این والدین در تلاقی با هم نتاج برتری نتاج برتری تولید کرده و میانگین صفت را در جمعیت بالا ببرند. همچنین بررسی تنوع ژنتیکی و تعیین فاصله ژنتیکی نسبی موجود بین یا جمعیت ها در برنامه های اصلاحی اهمیت ویژه ای دارد زیرا سازمان دهی ژرم پلاسم و گزینش بطور موثری انجام می شود. در آغاز یک برنامه اصلاحی آگاهی از روابط خویشاوندی و فیلوژنی در میان ژنوتیپ هاتکمیل کننده اطلاعات فنوتیپی در پیشبرد اصلاح جمعیت ها است.همچنین اطلاع از شباهت های ژنتیکی در میان ژنوتیپ ها موجب می شود انتخاب والدین در یک تلاقیبطور موثر تری انجام پذیرد و هتروژیس خوبی بروز پیدا کند بنابراین شناسایی سریع و قابل اطمینان ژنوتیپها برای انجام برنامه های اصلاحی و همچنین پروژه های تولید بذر در محصولات زراعی ضروری است (نولی،۱۹۹۹).

روش های آماری بررسی تنوع ژنتیکی
به منظور مطالعه تنوع ،عموماً از ضرایب تغییرات ژنتیکی (GCV)^[20] و ضریب تغییرات فنوتیپی (PVC)^[21]استفاده می شود.مطالعه تنوع ژنتیکی فرایندی است که تفاوت بین افراد،جمعیتها و یا گرو هها با بهره گرفتن از روش های آماری خاص بر اساس داده های حاصل از ارزیابی صفات مختلف بررسی می شود. تنوع ژنتیکی می تواند بر اساس صفات مورفولوژیک (کیفی و کمی )، شجره افراد و یا خصوصیات مولکولی افراد بیان شود.هر چند صفات مورفولوژیکی و شجره ای به عنوان معیارهایی در مطالعه تنوع ژنتیکی در جمعیت های گیاهی و جانوری مورد استفاده قرار گرفته اند ولی در سالهای اخیر با پیشرفت در زمینه ژنتیک مولکولی و بیوتکنولوژی ، مارکر های مولکولی به عنوان ابزاری کارا در بررسی تنوع ژنتیکی مطرح شده اند (یو ،۱۹۹۳).
عموماً روش های متداول برای شناسایی و بررسی های ژنتیکی مبتنی بر مشاهدات فنوتیپی بوده و از این جهت فاقد الگو های تنوع ژنتیکی در سطح ژنوم می باشند. علاوه بر این به دلیل ماهیت پلی ژنی بسیاری از این صفات و اثر عوامل محیطی نیاز به جمع آوری داده های فراوان در مکانهای مختلف بوده و در بعضی موارد میزان پلی مورفیسم برای برخی صفات مورفولوژیک بسیار محدود می باشد.از این لحاظ سایر روشها علاوه بر روش های مبتنی بر صفات مورفولوژیک مورد استفاده قرار می گیرند (نولی ،۱۹۹۹). روش های مختلفی برای بررسی تنوع ژنتیکی ابداع شده است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می شود :
تجزیه کلاستر
تجزیه کلاستر یکی از متداول ترین روش های چند متغیره در بررسی تنوع ژنتیکی و گروه بندی افراد می باشد .این روش در مواردی استفاده می شود که الگوی گروه بندی قبلی برای افراد وجود نداشته باشد. الگوریتم های مختلفی برای تجزیه کلاستر پیشنهاد شده است.این الگوریتمها به دو گروه اصلی تقسیم می شوند (۱) روش های مبتنی بر فاصله یا شباهت بین افراد یا ژنوتیپ ها برای گروه بندی استفاده می شود.(۲) روش های مبتنی بر مدل که در آنها فرض بر این است که افراد درون هر کلاستر مشاهدات تصادفی از برخی مدلهای پارامتری بوده و استنباط های آماری مربوط به پارامتر های هر کلاستر با بهره گرفتن از روش های آماری استاندارد مانند حداکثر درست نمایی انجام می گیرد.در مطالعات ژنتیکی بیشتر روش های مبتنی بر فاصله بخصوص الگوریتم های طبقاتی استفاده می شوند (فرشاد فر،۱۳۷۷).
تجزیه به مولفه های اصلی
در کنار تجزیه کلاستر PCA^[22] از متداول ترین روش های آماری چند متغیره در مطالعات ژنتیکی برای گروه بندی و بررسی تنوع می باشد. هدف از این تجزیه یافتن ترکیباتی ازP متغیر جهت ایجاد شاخص های غیر مستقل بنام مولفه های اصلی است.در تجزیه به مولفه های اصلی با بهره گرفتن از داده های مارکر های مولکولی بایستی توجه داشت که نمایش گرافیکی و گروه بندی بر اساس دو یا سه PCA نمی تواند نشان دهنده تغییرات کل متغیر های اولیه باشد . در نتیجه توصیه می شود که گروه بندی بر اساس تعداد زیاد PCA که تغییرات بیشتری را توجیه می کنند انجام گیرد (فرشاد فر، ۱۳۷۷).
معیار های فاصله یا شباهت ژنتیکی
فاصله یا شباهت ژنتیکی بین ژنوتیپها یا جمعیت ها می تواند بسته به نوع صفات مورد مطالعه و داده های حاصله با بهره گرفتن از روش های مختلف برآورد شود. در مورد داده های حاصل از صفات کمی فاصله اقلیدسی یکی از متداول ترین معیار های برآورد فاصله ژنتیکی است. برای صفات کیفی یا داده های مارکر که بصورت صفر و یک بیان می گردند،ضرایب متعددی برای برآورد فاصله یا شباهت به کار برده می شوند. از این معیار ها می توان به ضریب شباهت ژاکارد^[۲۳] ،ضریب نی و لی^[۲۴] ،ضریب تطابق ساده^[۲۵] و ضریب تغییر یافته روگر اشاره کرد. برای ژنوتیپهای هموزیگوس یا مواد ژنتیکی خالص ضریب ژاکارد و نی نتایج مشابهی برای مارکر های غالب و هم بارز خواهند داشت.ولی در صورتیکه مواد ژنتیکی هتروزیگوس باشند با توجه به اینکه با مارکر های غالب امکان تمایز افراد هموزیگوس از هم وجود ندارد،بنابراین ضرایب نی و ژاکارد برآورد متفاوتی از شباهت ژنتیکی خواهند داشت(رحیمی نژاد، ۱۳۸۵).
روش های برآورد تنوع ژنتیکی با بهره گرفتن از نشانگرها
توسعه ژنتیکی گونه ها و ژنوتیپ ها از طریق روش های اصلاحی به توانایی تشخیص و تفکیک اثرات ژنتیکی از اثرات محیطی بستگی دارد. انتخاب به کمک نشانگر ها شرایط مناسبی را برای انتخاب سریع و کاهش جمعیت اولیه ایجاد می کند (استاب و همکاران،۱۹۹۶). نشانگر ها را می توان به سه گروه مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی تقسیم بندی نمود.اگر بیان خصوصیات مورفولوژیکی در طیفی از شرایط محیطی قابل تکرار باشد، می توانند بعنوان نشانگر ژنتیکی مورد استفاده قرار گیرند. ولی از آنجا که نشانگرهای مورفولوژیکی تحت تاثیر محیط قرار می گیرند این امر می تواند بیان ژنها را تحت تاثیر قرار دهد. این نشانگرها غالباً متاثر از سن و مرحله رشدی گیاه هستند و تعدادشان نیز کم می باشد که این امر کارایی نشانگر های مورفولوژیکی را بعنوان نشانگر ژنتیکی کاهش می دهد.علاوه بر این گاهی برای مشاهده و ثبت آنها باید منتظر ظهورشان شد که در گیاهان چند ساله مشکل است (استاب و همکاران،۱۹۹۶).
بررسی تنوع ژنتیکی یک گونه گیاهی از طریق صفات مورفولوژیکی قابل محاسبه است.تنوع ژنتیکی تعدادی از ژرم پلاسم های گلرنگ از طریق صفات مورفولوژیک توسط آشری (۱۹۷۵)، سنگام و همکاران (۲۰۰۵)،جارادات و شهید(۲۰۰۶)، خان و همکاران (۲۰۰۵) و امینی و همکاران (۲۰۰۷) مورد بررسیقرار گرفته است . تحقیقات متعددی در زمینه رابطه بین اجزای عملکرد دانه انجام گرفته است.پاسگال و آلبورکرک (۱۹۹۶)در مطالعه ۲۳ ژنوتیپ گلرنگ نتایج زیر را منتشر کردند.الف) همبستگی مثبتی بین تعداد شاخه در بوته با ارتفاع کل گیاه و با تعداد دانه در غوزه پیدا شد. ب )همبستگی منفی بین وزن هزار دانه با تعداددانه در غوزه و زود رسی مشاهده شد.ج) عملکرد دانه با تعداد غوزه در بوته، تعداد شاخه در بوته و با ارتفاع گیاه همبستگی مثبت داشت.
برادران و زینال (۱۳۷۵)گزارش نمودند که عملکرد دانه بالاترین همبستگی را با تعداد دانه در غوزه دارد، در حالیکه صفات وزن صد دانه، ارتفاع گیاه،تعداد دانه در غوزه و میزان روغن همبستگی بالایی با عملکرد دانه ندارند. چاوهاری (۱۹۹۰) در مطالعه صفات مرتبط با عملکرد دانه نتیجه گیری نمود که با گزینش برای تعداد غوزه در بوته وتعداد دانه در بوته می توان به بیشترین پیشرفت اصلاحی نایل آمد. باقری و همکاران (۱۳۸۰) در یک پژوهش بر روی ۱۲۱ ژنوتیپ گلرنگ گزارش نمودند که عملکرد دانه با صفات تعداد غوزه در گیاه، ظهور اولین گل و تعداد دانه در غوزه همبستگی مثبت دارند.آنها همچنین گزارش نمودند که تعداد غوزه در گیاه بیشترین تاثیر را روی عملکرد دانه تک بوته دارد.
روجاس و همکاران (۱۹۹۳) در مطالعه بر روی ۱۸۸ ژنوتیپ حاصل از یک کلکسیون جهانی گلرنگ گزارش کردند که وزن صد دانه بین ۶/۶-۹/۱ گرم متغیر بود و میانگین آن ۲/۴ گرم بدست آمد. همچنین این ژنوتیپ ها تنوع زیادی در میزان پوسته دانه (۶۰-۲۲ درصد )را نشان دادند که جهت استفاده در برنامه های اصلاحی آینده مفید خواهد بود.دهارو در مطالعه یک کلکسیون جهانی گلرنگ بر روی ۱۹۹ رقم گزارش کردند که وزن صد دانه بین ۵۸/۶-۹۲/۱ با میانگین آن ۲۱/۴ گرم می باشد. ژنوتیپ های ایرانی و عراقی برای این صفت حداقل مقدار را نشان دادند در حالیکه ژنوتیپ های هندی حداکثر وزن صد دانه را داشتند. آلبا و همکاران (۱۹۸۷) تنوع موجود در بین جوامع گلرنگ با منشاء های مختلف جغرافیایی را بررسی کردند. در این مطالعه آنها تعداد ۶۰ ژنوتیپ از هشت منشاء جغرافیایی مختلف را بصورت تصادفی انتخاب و در قالب طرح بلوک کشت نمودند و ۱۴ صفت را اندازه گیری کردند. بیشترین تنوع فنوتیپی مربوط به صفاتی همچون تعداد شاخه های اولیه، ثانویه،و ثالثیه، تعداد غوزه های روی شاخه های فرعی و عملکرد دانه بود. صفاتی مانند ارتفاع گیاه، وزن صد دانه، درصد جوانه زنی بذرها، طول دانه و کیفیت دانه (روغن و پروتئین ) درصد پایینی از تنوع را نشان دادند.
جارادات و شهیدی (۲۰۰۶) هفت صفت مورفولوژیکی را در ارقام گلرنگ اندازه گیری کردند. آنها کمترین و بیشترین تنوع را به ترتیب برای طول دوره روزت و خار یا بدون خار بودن ارقام به مقدار ۱۴ درصد و ۵۰ درصد گزارش نمودند .
گریوانی و همکاران (۱۳۸۸) در یک تحقیق بر روی ۲۵ ژنوتیپ گلرنگ گزارش کردند که توارث پذیری عمومی صفات تعداد روز تا گلدهی،وزن صد دانه و ارتفاع گیاه بالاست و توارث پذیری عملکرد دانه نیز نسبتاً بالا می باشد در حالیکه بیوماس و تعداد روز تا رسیدگی وراثت پذیری عمومی کمی داشتند. امینی و همکاران (۲۰۰۷) با بررسی ۳۲ ژنوتیپ گلرنگوراثت پذیری عمومی وزن صد دانه و تعداد روز تا ۵۰ درصد گلدهی را بیشتر از سایر صفات گزارش کردند. آنها همچنین وراثت پذیری عمومی تعداد روز تا سبز شدن و تعداد طبق در گیاه را به ترتیب ۳۳/۶۹ و ۵۰/۶۹ درصد گزارش نمودند.
قدرتی (۱۳۷۶) نیز وراثت پذیری وزن صد دانه و طول شاخه های فرعی ژنوتیپ های گلرنگ را به ترتیب ۹۰ و ۷ درصد گزارش کرد. وی اعلام نمود که صفات مورفولوژیک قادر به شناسایی ژنوتیپ ها از یکدیگر نیستند ولی قادر به دسته بندی ارقام بر اساس منطقه جغرافیایی می باشند.الفدل و همکاران (۲۰۰۹) در بررسی ۲۰۰ ژنوتیپ گلرنگ از ۱۱ منطقه متفاوت دنیا نشان دادند که ضریب تغییرات برای ۱۲ صفت فنوتیپی اندازه گیری شده بین ۹/۲ تا ۹۱ درصد بود. صفات عملکرد دانه در یک متر مربع ، عملکرد تک بوته و تعداد دانه در بوته بیشترین تغییرات را داشتند. قابلیت توارث صفات بین ۱۰ درصد (ورس) و ۸۶ درصد (ارتفاع گیاه ) اندازه گیری شد. تعداد دانه در بوته و وزن هزار دانه همبستگی بالایی با عملکرد دانه داشتند و گزینش برای این صفات برای اصلاح عملکرد دانه و میزان روغن مفید است. نتیجه تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که ۷۸ درصد از تنوع فنوتیپی در ژرم پلاسم گلرنگ بر اساس چهار مولفه اصلی توضیح داده می شود. تجزیه کلاستر نشان داد که توزیع ژنوتیپ ها در داخل دسته ها با الگوی جغرافیایی مطابقت ندارد.
مهمترین عامل در استفاده از روغن های گیاهی ترکیب اسید های چرب آن است که هر چه میزان اسید چرب اشباع نشده بیشتر باشد کیفیت بالاتری دارد و برای سلامتی مفیدتر است (فرناندزمارتینر،۲۰۰۲). روغن گلرنگ عمدتاً شامل دو اسید چرب اشباع نشده اوائیک و لینولئیک است که بالغ بر ۹۰ در صد اسید چرب دانه را شامل می شود و بقیه آن مربوط به اسید چرب اشباع پالمتیک و استئاریک است (نولز،۱۹۸۹). داگلاس و همکاران (۲۰۰۴) اظهار داشتند که ۳۳ درصد از تغییرات درصد روغن ناشی از اثرات عوامل محیطی، تاریخ کاشت و مدیریت در طول دوره رشد گیاه است و ۶۷ درصد دیگر تغییرات، وابسته به فاکتورهای ژنتیکی است.فرناندز و همکاران (۱۹۹۳) با بررسی ترکیب اسید های چرب ۲۰۰ رقم گلرنگ گزارش کردند که دامنه تنوع اسیداولئیک ۶/۹۰-۷/۳ درصد و اسید لینولئیک ۸/۸۸-۹/۳ درصد است.
دهارو(۱۹۹۱) در یک بررسی گزارش نمود که مقدار روغن ارقام مورد بررسی گلرنگ بین ۸/۶۵-۲/۱۹ درصد متغیر بود که تعدادی از ارقام عراقی،هندی و پاکستانی حداکثر مقدار این صفت را از خودشان نشان دادند.میانگین اسید پالمتیک ۱/۷ (دامنه ۹-۶/۴) درصد و اسید استئاریک دارای میانگین ۲/۳ (دامنه ۶/۷-۳/۱) درصد بود. بالاترین مقدار اسید استئاریک در ژنوتیپ های افقانستان مشاهده شد. اسیداولئیک و اسید لینولئیک دامنه تنوع زیادی به ترتیب ۲/۸۴-۵/۹ درصد و ۸۰-۱/۹ درصد را نشان دادند. این تنوع و نحوه توزیع آنها در ژنوتیپ ها اشاره به ژنهای مشمول افزایش مقدار اسید اولئیک و یا سایر ژنهای کنترل کننده آن در کلکسیون مورد مطالعه دارد. بیشترین مقدار اسید اولئیک در ژنوتیپ های کنیا و اردن مشاهده شد و برای اسید لینولئیک در یک ژنوتیپ از کشور پرتقال اندازه گیری شد.خان وهمکاران (۲۰۰۳) با مطالعه ۱۹۳ ژنوتیپ از هشت منطقه دنیا (جنوب غربی آسیا، شرق اروپا، مرکز شرق اروپا، آفریقا ، مدیترانه، شرق آسیا و آمریکای شمالی ) تنوع زیادی در صفات مورفولوژیکی (تعداد روز تا گلدهی و ارتفاع گیاه، رنگ گل، اندازه غوزه ) و اسید های چرب مشاهده نمودند.تغییرات اسید اولئیک ۴/۲۹-۸/۷ درصد و اسید لینولئیک ۶/۸۳-۲/۶۲ درصد و اسید پالمتیک ۸/۱۲-۸/۱ درصد بود. مقدار اسید لینولئیک و تعداد روزها تا رسیدگی بین مناطق مختلف تفاوت زیادی معنی داری را نشان داد. نتایج تمام محققان نشان داد که تغییرات ژنتیکی بین ارقام گلرنگ وجود دارد که می تواند در برنامه های اصلاحی و انتخاب مستقیم برای کلکسیون های ژرم پلاسم این گیاه مورد استفاده قرار گیرد.
برخی از تفاوت های موجود در ردیف های DNAبین دو موجود، ممکن است به صورت پروتئین هایی با اندازه های مختلف ظاهر گردد،که از طریق شیمیایی قابل ثبت و مطالعه می باشند. در دهه ۱۹۵۰ آیزوزایم ها، بطور گسترده ای در بررسی تنوع ژنتیکی و طبقه بندی گیاهان بکار گرفته شدند. از معایب این نشانگرها ، محدود بودن روش های رنگ آمیزی پروتئین،و تعداد و پایین بودن تنوع ژنتیکی قابل ثبت در آنها است. همچنین آیزوزایم ها ،در گیاه در زمان خاصی بیان می گردند،بنابراین استخراج پروتئین باید در زمان خاصی و از بافت ویژه ای صورت گیرد که این امر خود نوعی محدودیت زمانی برای استفاده از سیستمهای آیزوزایمی است (عبدمیشانی و بوشهری، ۱۳۷۶ و نقوی و همکاران،۱۳۸۶).در مورد نشانگرهای DNAاصول و کاربرد آنها تفاوت قابل ملاحظه ای با نشانگرهای مورفولوژیک و پروتئینی ندارد، اما تحولی که در زمینه کشاورزی به خصوص در اصلاح نباتات ایجاد کرده است به دلایل زیر باشد.
۱-فراوانی فوق العاده این دسته از نشانگرها ۲- عدم تاثیر گذاری آنها از شرایط محیطی ۳- امکان به کارگیری آنها در مراحی اولیه رشد گیاه ۴- فراهم نمودن امکان مطالعه گیاهان در خارج از فصل و محل کشت ۵- دقت و قابلیت بالای تفسیر نتایج ۶- همبارز بودن اکثریت آنها ۷- سهولت تعقیب نشانگرها در نتاج و تعیین الگوی توارثی آنها ۸- امکان استفاده از آنها در مورد گونه های منقرض شده ۹- سهولت تشخیص گیاهان ناخالص از خالص ۱۰- سهولت امتیازدهی و تجزیه و تحلیل نتایج ۱۱- دسترسی به نرم افزارهای قوی برای تجزیه و تحلیل و تفسیر سریع نتایج. نشانگرهایDNA را می توان به دو دسته نشانگرهای مبتنی بر PCRو نشانگرهای مبتنی بر هیبریداسیون تقسیم بندی نمود. زمینه های کاربرد این نشانگرها شامل انگشت نگاری DNA به منظور شناسایی ارقام و واریته های گیاهی، مطالعات فیلوژنتیکی و تنوع ژنتیکی، تهیه نقشه های ژنومی به منظور انتخاب به کمک نشانگر ها می باشد (نقوی و همکاران ۱۳۸۶ و قره یاضی،۱۳۸۰).
کاربرد نشانگرهای مولکولی و یا بعبارت دیگرDNA، بسیاری از مشکلات مرتبط با نشانگرهای مورفولوژیکی و آیزوزایمی را برطرف می کند. این دسته از نشانگرها از طریق تجزیه و تحلیل مستقیم DNA قابل رویت هستند (گودوین ،۱۹۹۷). اولین نشانگرDNA،که در گیاهان استفاده شد نشانگر RFLP بود(بوتستین و همکاران ،۱۹۸۰). این تحول از پیامد های کشف آنزیم های برش دهنده بود. نشانگرهای DNA در مدت یک دهه تکامل شگرف و تحسین برانگیزی داشته اند. انواع مختلف نشانگرهای DNAبا تفاوت های زیادی از نظر تکنیکی و روش تولید، نحوه امتیاز بندی و تفسیر نتایج به سرعت ابداع و معرفی گردیدند. بدون شک ابداع و معرفی واکنش زنجیره ای پلیمراز(^[۲۶]PCR ) بیشترین نقش را در توسعه و تکامل نشانگرهای DNA داشته است. سپس نشانگرهای مبتنی بر واکنش زنجیره ای پلیمراز همانندRAPD(ویلیامز،۱۹۸۶)؛ SSR (لیت و لوتی،۱۹۸۹)؛AFLP (وس،۱۹۹۵)؛ ISSR (زیتکی ویز و همکاران،۱۹۹۴) و غیره معرفی شدند.
نشانگر مولکولی ISSR^[27]
مطالعات قبلی نشان می دهدکه تنوع ژنتیکی پایینی برای ژنوتیپ ها و جنس های گلرنگ با بهره گرفتن از نشانگرهای RAPD(ویلاترسانا و همکاران، ۲۰۰۵ و معالی امیری و همکاران ،۲۰۰۱) SNP(چاپمن و همکاران ۲۰۰۷) و VNP (بولس و همکاران ،۲۰۱۰) اندازه گیری شده است. بنابراین استفاده از یک نشانگر جدید برای بررسی تنوع ژنوتیپها وجنس های گلرنگ ضروری است .ISSR یک سیستم نشانگرمناسب برای کاندید شدن است (الگرن،۲۰۰۴).
روش ISSR-PCR برای اولین بار توسط زیتکی ویز و همکاران در سال ۱۹۹۴ معرفی شد. این روش به سرعت در زمینه های مختلف مطالعه گیاهان مورد استفاده قرار گرفت. تکنیک (ISSR) یک روش وابسته به PCR است که شامل تکثیر بخشی از DNA می باشد که در یک فاصله قابل تکثیربین دو ناحیه تکرار ریزماهواره های مشابه قرار دارد که در جهت مخالف هم آرایش یافته اند.در این متد،SSR ها به عنوان آغازگر برای تکثیر نواحی بینSSR ها مورد استفاده قرار می گیرند. (تاوتزو رنز،۱۹۸۴). در این روش میکروساتلایت هایی با طول ۲۵-۱۶ نوکلئوتیدی بعنوان آغازگر استفاده می شوند.میکروساتلایت که بعنوان آغازگر استفاده می شوند می توانند دو، سه،چهار و پنج نوکلئوتیدی باشند.ISSR در مقایسه با آغازگر RAPD (۱۰نوکلئوتید) به دلیل استفاده از آغازگرهای بلند تر (۲۵-۱۶) از تکرار پذیری بالاتری برخوردار هستند. آغازگرهای بلند اجازه می دهند تا بتوان از دمای اتصال (۶۰-۴۵) بالاتری استفاده کرد. آغازگرهائی که در ISSRمورد استفاده قرار می گیرند می توانند در انتهای ′۳یا′ ۵ قلاب شوند.آغازگر غیر قلاب شده می تواند به هر جایی در ناحیه میکروستلایت روی DNAالگو متصل گرددو چون قلاب شده نیست ممکن است روی DNA الگو سر بخورد، در نتیجه باند های متعدد تولید نماید.آغازگر های قلاب شده در انتهای ′۳یا ′۵ فقط در ناحیه اختصاصی به DNA الگو متصل می شوند و باند های واضحی را تولید می نماید (گوپتا و همکاران ۱۹۹۴؛ میر و همکاران ،۱۹۹۳ و یو و همکاران ،۱۹۹۴).
مطالعاتی که بر روی تکرار پذیری آن انجام شده، نشان داده است که فقط ضعیف ترین باند ها هستند که قابل تولید مجدد نیستند حدود ۹۵-۹۲ درصد از بخش های نمره دهی شده وقتی که با بهره گرفتن از پلی آکریلامید شناسایی شدند می توانند در نمونه های DNA مشابه و در PCR های مجزا تکرار شوند (فانگ و رنر، ۱۹۹۷ و مورنو و همکاران ،۱۹۹۸).
نشانگرهای ISSR اکثراً به عنوان نشانگرهای غالب جدا می شوند که توارث مندلی ساده را دنبال می کنند (تسومارا،۱۹۹۶). این روش یک روش سریع، کارآمد، ساده، کم هزینه، قابلیت خود کار شدن و قابل تکرار است که اکثر فواید و مزایای ISSR و AFLP را برای عمومیت RAPD در بر دارد.این روش نیازی به استفاده از مواد رادیواکتیو خطرناک ندارد. آغازگرها نیز اختصاصی نبوده و می تواند براحتی طراحی و ساخته شوند (وانگ و همکاران ۱۹۹۸، یو و همکاران، ۱۹۹۴ و گوبتا و همکاران ۱۹۹۴). محصولات تکثیر شده نشانگرهای ISSR معمولاً بین ۲۰۰۰-۲۰۰ جفت باز طول دارند و توسط الکتروقورز با ژل پلی آکریلامید و آگارز قابل شناسایی می باشند.
از زمینه های کاربرد ISSRمی توان به انگشت نگاری ژنوم،نقشه یابی ژنوم، نشانمند کردن ژن و گزینش به کمک نشانگر، مطالعه تنوع ژنتیکی و فیلوژنتیکی اشاره نمود. در تخمین تنوع ژنتیکی در سطح درون گونه ای و میان گونه ای در تعداد زیادی از گونه های گیاهی مانند برنج، گندم، ارزن انگشتی، سیب زمینی و غیره از نشانگر ISSR استفاده شده است.فانگ و همکاران (۱۹۹۷) نشان دادند که آغازگرهای قلاب شده ISSR بسیار مفید و تکرارپذیرتر از آیزوزایم ها، RFLP و RAPD در تجزیه تنوع ژرم پلاسم نارنگی سه برگی هستند. از نشانگر های ISSR به عنوان وسیله ای در شناسایی ژنوتیپ ها و همچنین ساختار جمعیتی گونه های گیاهی ذرت (کانتی و همکاران ،۱۹۹۸) سیب زمینی (پروست و ویلکینسون،۱۹۹۹)، پرتقال سه برگی (فانگ و همکاران ،۱۹۹۷) و گندم نان (ناگااوکا و اوگی هارا،۱۹۹۷)استفاده شده است.
بلایر و همکاران (۱۹۹۹) در بررسی ۵۹ رقم برنج توسط مارکر ISSR و AFLP گزارش کردند که درصد پلی مورفیسم مشاهده شده توسط روش ISSRنسبت به AFLP بیشتر است. آغازگرهای دو نوکلئوتیدی نسبت به آغاز گرهای سه، چهار،پنج نوکلئوتیدی و سایر آغازگرهای تخصصی چند شکلی بیشتری نشان دادند.
فارسانی و همکاران (۱۳۸۶) تنوع ژنتیکی ۲۷ ژنوتیپ گیاه پنجه مرغی را توسط تعدادی صفات مورفولوژیک و نشانگر مولکولی ISSR مطالعه کردند.طبق گزارش آنها ژنوتیپ ها بر اساس ارتفاع گیاه به سه دسته مجزا تقسیم شدند. توسط چهار آغازگر ISSR در تشابه ۳۴ درصد در چهار گروه قرار گرفتند.
نان وهمکاران (۲۰۰۳) با مطالعه ۶۰ گیاه پامچال شامل چهار جمعیت طبیعی و یک جمعیت زراعی توسط نه آغازگر ISSR گزارش نمودند که تنوع موجود در بین گیاهان اهلی شده کمتر از جمعیت های طبیعی است. دلیل کاهش چشم گیر تنوع در جمعیت مزبور به خاطر فعالیت انسان در منطقه جمعیت اهلی شده می باشد.
روش های تجزیه و تحلیل داده های مولکولی برای مطالعه روابط تکاملی
در طول چند دهه اخیر تاکید زیادی بر تحلیل داده های سیستماتیک به شکل های مختلف شده است. نتیجه علاقه و بحث ممتد در این مورد منجر به ایجاد روش های فنتیک در مقابل کلادیستیک، برای ایجاد فرضیه های مختلف در مورد روابط میان گیاهان گردیده است.
روش های فنتیکی^[۲۸] به روش های تاکسونومی عددی نیز معروف هستند.در حقیقت روش های فنتیکی تشابه بین اعضاء را محاسبه و اعضا ی که تشابه بیشتری را دارند در یک گروه و اعضاء با تشابه کمتر در خوشه های جداگانه قرار می دهد (رحیمی نژاد،۱۳۸۵).
روش های کلادیستیک^[۲۹] که در سال ۱۹۶۷ معرفی شدند بر این فرض استوارند که اعضاء یک گروه، دارای تاریخچه تکاملی مشترک هستند. بنابراین اعضاء داخل یک گروه دارای ارتباطات خویشاوندی نزدیک تر نسبت به اعضاء غیر هم گروه هستند.این روش نیز به داده های زیادی نیاز داشته اما برعکس روش فنتیک امتیاز یکسان به خصوصیات مورد نظر برای طبقه بندی نمی دهد، به خاطر این که بعضی از خصوصیات روابط تکاملی را خیلی بهتر نسبت به خصوصیات دیگر نشان می دهند. امروزه اکثر زیست شناسان تکامل روش کلادیستیک را به فنتیک ترجیح می دهند. لذا درخت فیلوژنتیک در بعضی موارد درخت کلادیستیک نامیده می شود.مشکلات فراوان در مسیر بدست آوردن اطلاعات از خصوصیات مورفولوژیکی مهمترین عاملی است که زیست شناسان را ترغیب به استفاده از اطلاعات مولکولی در بررسی های فیلوژنتیکی می کند. در حقیقت اطلاعات مولکولی سه مزیت عمده نسبت به سایر اطلاعات دارند :
الف – با یک آزمایش می توان با سرعت اطلاعات فراوانی به دست آورد .
ب- خصوصیات مولکولی گمراه کننده نیستند . نوکلئوتید های C، G،A،T به آسانی قابل تشخیص هستند و با یکدیگر اشتباه گرفته نمی شوند .
ج – داده های مولکولی به آسانی قابل تبدیل به شکل های عددی هستند و از این رو می توان روی آنها تجزیه های آماری انجام داد (نقوی و همکاران ،۱۳۸۸).
برای ترسیم در خت فیلوژنتیک بر اساس داده های همردیفی، می توان از روش های مبتنی بر فاصله (فنتیکی) یا روش های مبتنی بر کاراکتر (کلادیستیک ) استفاده کرد. روش های مبتنی برفاصله فاصله های جفتی (دو به دو ) را با توجه به برخی اندازه گیری ها محاسبه می کنند و تنها با فاصله های تثبیت شده درخت را رسم می کنند. در حالیکه در روش های مبتنی بر کاراکتر درختی را ترسیم می کنند که توضیع الگوی داده های واقعی را برای هر کاراکتر بهینه کنند. فاصله های دوتایی در این روش تثبیت نشده و آنها را به وسیله توپولوژی درخت تعیین می کنند. از معروف ترین روش های مبتنی بر فاصله UPGMA^[30] ، اتصال همسایه^[۳۱] و حداقل تکامل^[۳۲] هستند همچنین مهمترین روش های مبتنی بر کاراکتر شامل حداکثر امساکی^[۳۳] و حداکثر درستنمایی^[۳۴] هستند(نقوی و همکاران، ۱۳۸۸).
روش اتصال همسایه در بین روش های مبتنی بر فاصله از پرکاربرد ترینروش های ساخت درخت فیلوژنتیکی است.معمول ترین روش برای بررسی نیاکانروش امساکی است. روش امساکی مورد قبول ترین رابطه رانه تنها بر اساس داده های مولکولی بلکه بر اساس هر نوع داده ای ارائه می دهد. به ساده ترین بیان روش امساکی فیلوگرام های فیلوژنی را بر اساس این پیش فرض بنیان می گذارد، که صفات مشاهده شده در نتیجه کمترین تغییرات تکاملی شکل گرفته اند. در این روش رجعت حالات صفات پذیرفته شده است و فیلوگرافی که کمترین مجموع تغییرات را نیاز دارد فیلوگرافی با حداکثر امساک خواهد بود . (رحیمی نژاد،۱۳۸۵).
روش حداکثر درست نمایی فیلوگرافی را انتخاب می کند که احتمال وقوع داده های مشاهده شده را به حداکثر برساند. این بدان معنی است که با در اختیار داشتن داده ها و مدلی در مورد تکامل شخص با در نظر گرفتن داده ها از یک فیلوگرام معین مقدار احتمال را محاسبه می نماید . (رحیمی نژاد،۱۳۸۵).
ارزیابی درخت فیلوژنتیکی
آزمونهای متفاوتی برای ارزیابی درخت ترسیم شده وجود دارد.یکی از معروف ترین روش ها در این خصوص روش بوت استرپ است که برای اطمینان نقاط شاخه های مختلف داخل یک درخت به کار می رود. این روش در سال ۱۹۷۹ به عنوان روش ارزیابی درخت ها در تجزیه های فیلوژنی به وسیله فلسنستین معرفی شد. بوت استرپ در حقیقت آزمون آماری درخت های فیلوژنتیکی با بهره گرفتن از روش نمونه برداری های متعدد از داده های اولیه است و برای آزمون درخت های ترسیم شده با روش های فاصله ای و حداکثر درست نمایی به کار گرفته می شود. نتایج حاصل از این آزمون به صورت عددی در کنار گره یک درخت نشان داده می شود که در واقع درصد دفعاتی است که هر شاخه مشخص در نمونه برداری های مختلف توسط این آزمون و درخت حاصل از تشکیل آن شرکت می کند. گروههایی که بوت استرپ آنها بیش از ۵۰ باشد به عنوان گروههایی مورد تایید این روش مد نظر قرار می گیرد (فلسنستین ،۱۹۸۸).
عموماً درخت فیلوژنتیکی و فیلوگرام های تکامل با بهره گرفتن از یک برون گروه یا گروه خویشاوند با گروه مورد مطالعه مقایسه می شوند وقتی یک برون گروه انتخاب شد اعضای گروه تحت بررسی را به عنوان اعضای درون گروه می پذیریم که در مقایسه با برون گروه بسیار به هم نزدیک تر هستند. به عبارت دیگر اعضای درون گروه بعد از تنوع در برون گروه از آن جدا شده اند.اغلب چندین برون گروه در ترسیم درخت استفاده می شود (سعیدی ،۱۳۸۲).
هتروزیس و عوامل موثر در بروز آن
هتروزیس یا رشد عالی هیبرید عبارت است از به وجود آمدن هتروزیگوسیتی همراه با رشد سریع،افزایش رشدو عملکرد،مقاومت به بیماریها،آفت ها و یا شرایط نامساعد محیطی. در گیاهان هیبرید ممکن است از تلاقی بین لاین های اینبرد،واریته یا واریته های همسانه ای (کلونیال)تولید شود.هیبرید بین دولاین در اصلاح نباتات اهمیت فراوان دارد.هیبرید مطلوب باید از بهترین واریته های دگر گشن برتر باشد.مقدار هتروزیس رااز مقایسه میانگین نتاج هیبرید با میانگین والدین یا با میانگین والد برتر اندازه گیری می کنند. پدیده هتروزیس در بیشتر گیاهان دگر گشن و خود گشن که مورد آزمایش قرار گرفته اند مشاهده شده است . کلمه هتروزیس یک کلمه یونانی است که از دو کلمHeter به معنی اختلاف و Osis به معنی حالت گرفته شده است.هتروزیس دقیقاً عکس پدیده پسروی یا انحطاط ناشی از خویش آمیزی است که غالباً در گیاهان دگر بارور مشاهده می شود (اهدایی،۱۳۸۲).
افرادی از قبیل مندل که با دورگ گیری گیاهان سر وکار داشتند نیز به پدیده هتروزیس توجه کرده بودندمندل دلایل و عوامل خیلی زیادی برای پدیده هتروزیس ارائه شده است که از مهمترین آنها می توان به تئوری فوق غالبیت ،غلبه واثرات متقابل ژنی هتروزیس اشاره کرد(فارسی و باقری،۱۳۸۸).
فوق غالبیت
اولین نظریه هتروزیس توسط شول و ایست پیشنهاد شد.به عقیده شول عمل هیبریداسیون که عبارتست از ترکیب عناصر غیر متشابه با ایجاد حالت هتروزیگوسیتی سبب تحریک فعالیت های فیزیولوژیکی موجود می شودو این فعالیت ها در اثر خویش آمیزی متوالی به نسبت افزایش هموزیگوسیتی در نتاج کاهش می یابد (فارسی و باقری،۱۳۸۸).به همین دلیل شول اصطلاح« هتروزیس» رو به کار برد. اگر چه تشخیص داده شده است که پدیده هتروزیس در اثر کنش ها و واکنش های فیزیولوژیکی موجود ایجاد می شود ،ولی این نظریه کاملاً بر اساس قوانین مندل تعریف نشده بود و فقط برتری هتروزیگوت را به هر دو هموزیگوت غالب و مغلوب بیان می کرد. این نظریه مفهوم کاملاً تازه ای بر پایه اثرهای متقابل آلل ها در یک لوکوس بود و با مفهوم ساده غلبه که شامل دو آلل است و مورد قبول همه واقع شده بود کاملا مغایرت داشت. در این فرضیه اگر هتروزیس در یک مکان ژنی را در نظر بگیریم موضوع کاملاًصدق می کندیعنی برای صفات کیفی صادق است.اشکال از اینجا ناشی می شود که آنچه که برای ژنهای صفات کیفی صدق می کند ممکن است برای ژنهای صفات کمی صدق نکندیعنی هتروزیس در صفاتی چون عملکرد تابع هتروزیس در یک مکان ژنی نیست و ژنهای غالب بعضی مکانها گاهی اوقات باعث کاهش محصول می شوند.

جدول شماره ۴-۱۳عناصر اقلیمی میانگین درجه حرارت و رطوبت نسبی ایستگاه فیروز کوه ۸۷
جدول شماره (۴-۱۵)منطقه ی گرمایی آسایش شب و روز با توجه به ماه در فیروزکوه ۸۸
جدول شماره(۴-۱۶) وضعیت آب و هوایی در مقیاس سه گانه ی اوانز ۸۹
جدول شماره۴-۱۸ مساحت پراکنش اجزاء واحدهای اراضی در واحدهای هیدرولوژیکی (زیرحوزه‌ها) ـ هکتار ۹۴
جدول شماره ۴-۱۹ مشخصات مهم فیزیوگرافی زیرحوزه‌ها و کل آبخیز جلیزجند، شهرستان فیروزکوه ۹۵
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار ۲-۱- نموداری از زیرشاخه های برجسته صنعت زمین گردشگری ۲۲
نمودار ۲-۲- تقسیم بندی محیط های مناسب فعالیت ژئوتوریسم ماجراجویانه (نکونی صدری، ۱۳۸۸) ۲۲
نمودار شماره ۳-۱ وضعیت دمای ماهانه ایستگاه فیروز کوه ۶۲
نمودار شماره۳-۲ وضعیت رطوبت نسبی ماهانه ایستگاه فیروز کوه ۶۴
نمودار شماره۳-۳ میانگین بارندگی ماهانه ایستگاه فیروز کوه ۶۵
نمودار ۳-۴ درصد بارندگی فصلی ایستگاه فیروز کوه ۶۷
نمودار ۴-۱-در جامعه آماری این پژوهش ۵۵% از مصاحبه شونده ها خانم و ۴۵% آقا بودند ۹۹
نمودار ۴-۲-میانگین رده های سنی طبق نمودار زیر میباشد ۹۹
نمودار ۴-۳- در این جامعه آماری ۴۹% از مصاحبه شنونده گان دارای مدرک تحصیلی لیسانس میباشند ۱۰۰
نمودار ۴-۴-از این بین ۷۰% از پارک ملی دیدن نموده اند و ۳۰% خیر. ۱۰۰
نمودار ۴-۵-۶۳% معتقد هستند که ژئوپارک در ایران وجود دارد ۱۰۱
نمودار ۴-۶-میزان بازدید کنندگان از ژئوپارک تنها ۲۷% می باشد. ۱۰۱
نمودار ۴-۷- میزان آشنایی از منطقه تنگه واشی ۱۰۲
نمودار ۴-۸- ۸۷% معتقد هستند که منطقه تنگه واشی قابلیت معرفی به عنوان ژئوپارک را دارد ۱۰۲
نمودار ۴-۹- طبق نمودار زیر ۸۱% معتقدند تبلیغات کافی برای معرفی تنگه واشی به عنوان جاذبه ژئو توریستی صورت نگرفته است ۱۰۳

نمودار ۴-۱۰- در رابطه با توسعه بی رویه گردشگری در منطقه تنگه واشی، ۸۰% نگران آسیب آن به محیط زیست ۱۰۳
نمودار ۴-۱۱- طبق آمار ۹۶% معتقد هستند اقدامات انجام شده برای حفظ محیط زیست منطقه کافی نبوده است ۱۰۴
نمودار ۴-۱۲- توسعه بیرویه گردشگری چه میزان در انباشت زباله ها در منطقه تنگه واشی تاثیر دارد؟ ۱۰۴
نمودار ۴-۱۳- اکثر مصاحبه شوندگان بر این عقیده هستند که امکانات کافی برای جمع آوری زباله ها در مسیر تنگه واشی وجود ندارد ۱۰۵
نمودار ۴-۱۴- در رابطه با رودخانه تنگه واشی ۸۱% معتقد هستند که ممکن است توسعه گردشگری در این منطقه باعث الوده شدن هرچه بیشتر این رودخانه شود ۱۰۵
نمودار ۴-۱۵- جهت جلوگیری از تخریب کتیبه ها موجود در منطقه تنگه واشی توسط عوامل طبیعی و انسانی، ۹۱% بر این عقیده هستند که اقدامات لازم از طرف مسئولین صورت نگرفته است ۱۰۶
نمودار۴-۱۶-انگیزه رفتن به طبیعت واستفاده از پارک‏های ملی و پارک‏های جنگلی به شرح ذیل میباشد ۱۰۷
نمودار ۴-۱۷- اغلب گردشگران انفرادی به طبیعت نمیروند ۱۰۸
نمودار ۴-۱۸- فصل بهار مناسب ترین فصل برای گردش در طبیعت می باشد ۱۰۸
نمودار ۴-۱۹- بکر بودن طبیعت و همچنین تسهیلات متناسب با طبیعت از اهمیت بالایی نزد گردشگران برخوردار است ۱۰۹
نمودار ۴-۲۰- میزان اهمیت حفاظت از پدیده های گوناگون در ژئوپارک به شرح ذیل میباشد ۱۱۰
نمودار ۴-۲۱- میزان بیشتری از مصاحبه شوندگان مدیریت خصوصی را برای ژئوپارک مناسب میدانند. ۱۱۱
نمودار ۴-۲۲- میزان ظرفیت های موجود در ژئوپارک ها ۱۱۱
نمودار ۴-۲۳- میزان منفعت تأسیس ژئوپارک‏ها برای مردم محلی ۱۱۲
نمودار ۴-۲۴- بهترین شکل اقامتی برای گردشگران به شرح ذیل میباشد ۱۱۳
نمودار ۴-۲۵- میزان تمایل برای اقامت در اقامتگاه ها در طی سال ۱۱۴
نمودار ۴-۲۶- ۷۲% موافق اخذ ورودی از گردشگران برای استفاده ازژئوپارک می باشند ۱۱۴
نمودار ۴-۲۷- میزان تمایل پرداخت ورودی برای مناطق گردشگری ۱۱۵
نمودار ۴-۲۸- میزان تاثیر اخذ ورودی از گردشگران برای استفاده عموم از اینگونه پارک‏ها به شرح ذیل می‎باشد ۱۱۵
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل ۴-۱ ۷۳
شکل ۴-۲ ۷۵
شکل ۴-۳- جدول بیوکلیماتیک اولگی فیروزکوه ۷۷
شکل ۴-۴- بر آورد شاخص آسایش شبانه و روزانه ۸۰
شکل ۴-۵ ۹۰
شکل ۴-۶ ۹۱
شکل ۴-۷- کتیبه ای که در زمان فتحعلی شاه قاجار در دل کوه نقش شده ۱۰۶

دامن زدن به بحران­های سیاسی و اقتصادی
کشورهایی همچون امارات متحده و کویت که فاقد حکمرانی خوب می­باشند، همیشه مستعد بروز بحران های مالی هستند. امروزه این مساله کاملا پذیرفته شده است که بحران­ های مالی در کشورهای آسیایی معلول حکمرانی ضعیف آنان است. نهادهای پاسخگویی بویژه در بخش­های مالی اهمیت دارند. این نهادها از سرقت دارایی ها و وام ها که می ­تواند به صورت جدی موجب خسارت اقتصادی شود جلوگیری می­ کنند. بحران های مالی و اقتصادی، بی­ثباتی سیاسی را پرورش می­ دهند (میدری و خیرخواهان، ۱۳۸۳: ۳۵۹) و زمینه را برای بوجود آمدن بحران های سیاسی فراهم می­آورند.

به خطر افتادن امنیت ملی، منطقه ای و بین المللی
دولت های فاقد حکمرانی مردم سالار، تهدیدهای امنیتی هستند. دولتی که فاقد وسایل خلق و تنفیذ قوانین و مقررات مطلوب و تامین خدمات ضروری به ویژه امنیت برای شهروندان خود است، در برابر بسیاری از مسائل آسیب­پذیر است. نخست آنکه در حل صلح­آمیز و سریع اختلافات و مناقشات بین افراد و دولت، بین افراد یا گروه­ ها یا بین دستگاه های دولتی با یکدیگر ( به ویژه بین ادارات و سازمان های کشوری و نظامی دولت)، فاقد تجهیزات مناسب هستند. اختلافات حل نشده مزبور می ­تواند به تشدید خشونت و حتی جنگ داخلی منجر شود. کشورهایی که حکمرانی ضعیف دارند برای جلوگیری از شیوع بیشتر امراض، مقابله با جنایات سازمان یافته، مقابله با چرخه ورود، توزیع و مصرف مواد مخدر، مهار جعل و کلاهبرداری، مقابله با پول­شویی، تروریسم و سو استفاده از حقوق بشر، آمادگی لازم را ندارند. این امور همگی آثار بی­ثباتی و ناتوانی در امنیت را در ابعاد ملی، منطقه ای و بین المللی به جا می­گذارند. (میدری و خیرخواهان، ۱۳۸۳: ۳۵۹-۳۶۰)
به عنوان مثال امارات متحده عربی، در امور داخلی اتحادیه با مسائل و مشکلات گوناگونی دست به گریبان است، از جمله این مشکلات، اختلافات مرزی میان خود شیخ نشین های هفتگانه و میان هریک از آن­ها با دیگر دولت­های منطقه خلیج فارس می­باشد. مشکل دیگر اختلافات بر سر عدم توازن در مشارکت هریک از امارات در تعیین و تنظیم بودجه فدراسیون می­باشد. طبق آنچه که از ابتدای تشکیل اتحادیه پیش بینی شده بود، هریک از امارات می بایستی به سهم خود بخشی از بودجه اتحادیه را تامین کند. اما در عمل، هیچ­یک مشارکت موثری نداشته و ابوظبی به تنهایی بیش از نود درصد بودجه را تامین می­کرده است.
مساله دیگر این است که هیچ یک از امارات چندان توجه و علاقه ای به مقررات و اصول تشکیل دولت فدرال نشان نمی­دهند و سیاست خاص خود را دنبال می­ کنند. رقابت میان امارات مختلف در زمینه اجرای برنامه های عمرانی مشابه که بیشتر جنبه کسب اعتبار و خودنمایی دارد، مشکل دیگر امارات متحده عربی است. هرچند در اکتبر ۱۹۷۷دولت فدرال اتحادیه تلاش کرد برای جلوگیری از روش­های فردی و غیر اقتصادی در رقابت و تکرار پروژه ها که اتلاف سرمایه را به همراه داشته است، کمیته ای برای تنظیم و هماهنگ سازی برنامه های توسعه اقتصادی و صنعتی در سراسر فدراسیون تشکیل دهد. در مجموع می­توان گفت عدم یکپارچگی واقعی میان اعضای اتحادیه، یکی از بزرگترین مشکلات امارات متحده عربی می­باشد.(مجتهدزاده،۱۳۸۲: ۱۸۰-۱۸۲)
بطور کلی می­توان گفت فساد، بیکاری، فقر، نا­امنی و عدم مشروعیت سیاسی و اقتصادی از پیامدهای نبود حکمرانی خوب در جوامع می­ باشد.
گفتار دوم: بررسی پیامد­های احتمالی سیاسی عدم حکمرانی خوب در آینده
همانطور که در فصل پیش ذکر شد، اقتدارگرایی، سرکوب گری، ساختار حکومتی پدرشاهی و انسداد سیاسی، استیلای حزب حاکم و فضای بسته سیاسی، ضعف نهادهای مدنی ، کلاینتالیسم و فساد گسترده موانعی در برابر حکمرانی خوب محسوب می­شوند. میتوان گفت میان بروز این عوامل و نبود حکمرانی خوب یک رابطه دوسویه وجود دارد، به طوری که از یک سو این عوامل خود بوجود آورنده حکمرانی بد هستند و از سوی دگر، نبود حکمرانی خوب و برقراری حکمرانی بد منجر به بروز این عوامل می­گردد و یک رابطه دوطرفه میان آن ها برقرار است و هریک نتیجه دیگری است.
بنابر این در نبود یک حکمرانی خوب، اقتدارگرایی و سرکوب گری رشد می­یابد و نهادهای مدنی دچار ضعف می­گردند، احزاب نادیده گرفته می­شوند و جامعه دچار فساد می­گردد. مجموع این عوامل منجر به پیدایش بحران مشروعیت در یک جامعه می­گردد که خود عامل اصلی جنبش­های اجتماعی در منطقه خاورمیانه بشمار می­رود. در ذیل مهم ترین عواملی را که در نبود یک حکمرانی خوب منجر به پیدایش و گسترش این جنبش ها می­ شود بررسی می­گردند:
الف) اقتدارگرایی فزاینده، سرکوب گری و بحران مشروعیت سیاسی
منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا یکی از کانون های بسیار مهم اقتدارگرایی و سرکوبگری است. از نیمه دوم دهه ۱۹۷۰ به ویژه از دهه ۱۹۸۰ به بعد در کشورهایی همچون تونس، الجزایر، مصر و در برخی کشورهای خاورمیانه عربی همچون امارات، حکومت های اقتدارگرای سرکوبگر پوپولیستی جای خود را به حکومت های اقتدارگرای فردی و مخالف با پوپولیسم دادند، این حکومت ها در آغاز یک نظام تکثرگرای حزبی همراه با برخی آزادی های سیاسی و اجتماعی را، رسمیت بخشیدند، اما پس از مدتی محدود، نقاب از چهره حکام اقتدارگرا برداشته شد و آشکارا به سمت اقتدارگرایی و سرکوب فزاینده حرکت کردند و از همان زمان به بعد، بحران مشروعیت، شکل گرفته و رشد یافت. به دلایل ذیل، اقتدارگرایی چنین رژیم هایی در شمال آفریفا و برخی از کشورهای خاورمیانه عربی توجیه ناپذیر بود و به سلب مشروعیت عمومی از حکومت و تشدید آن در چند دهه اخیر انجامید.
۱- فردی و موروثی شدن حکومت
در حکومت های پان عربیستی و سوسیالیستی پیشین، اقتدارگرایی ناشی از فردیت شخص حاکم نبود بلکه برخاسته و مرتبط با ایدئولوژی ملی گرایی و سوسیالیسم دولتی حاکم بر جامعه بود. با روی کار آمدن حکومت های اقتدارگرای جدید، استیلای ایدئولوژی های یاد شده جای خود را به استیلای فرد حاکم و موروثی شدن قدرت سیاسی در خاندان حاکم داد؛ در هم تنیدگی فرد و خانواده حاکم با حکومت چنان شدید بود که امکان تفکیک بین آن دو نبود. چنین ویژگی منجر به محوریت شخص حاکم در تصمیم گیری ها، تمرکز شدید قدرت در نزد وی، غیر رسمی شدن سیاست و انحصار تصمیم گیری در نزد رئیس حکومت و حزب حاکم، تشریفاتی شدن پارلمان در تصمیم گیری ها، غلبه فرد محوری بر نهاد محوری، فساد و سرکوب نهادهای مدنی در این رژیم ها در منطقه گردید که از این ویژگی ها، در ادبیات سیاسی تحت عنوان «سلطانیسم یا نوپاتریمونیالیسم» یاد می شود.(سردارنیا، )
در چند دهه اخیر، اقتدارگرایی فردی و موروثی و سرکوبگری فزاینده مخالفان و منتقدان به مرور زمان شدت یافت و به شکاف فزاینده حکومت و جامعه در منطقه انجامید، در این کشورها جوامع و ملت ها روز به روز از حکومت، بیگانه تر شده و مشروعیت حکومت ها در نزد آنها تضعیف شده و از بین رفت. شخصی و فرد گرا شدن حکومت باعث شد که مردم و نیروهای اجتماعی تمام ناکارآمدی ها، فساد، ضعف حکمرانی و بحران های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را به شخص و حزب حاکم معطوف سازند.(پیشین،۱۳۹۲: ۲۷۳). جنبش های اخیر در منطقه، بازتاب کننده شکاف جدی بین ملت و جامعه با حکومت شخصی و حزب حاکم سرکوبگر و محصول بحران مشروعیت سیاسی اوج یافته ناشی از این شکاف بودند.
۲- استیلای حزب حاکم و محدودیت شدید بر آزادی ها و نهادهای مدنی و احزاب
یکی از ویژگی های نظام های اقتدارگرا در منطقه (نظام های جمهوری و غیر سلطنتی) استیلای حزب حاکم بر سپهر سیاسی و اجتماعی و یک دموکراسی با تکثر گرایی حزبی صوری و هدایت شده بود. در این منطقه، حزب حاکم تحت امر شخص حاکم و تأیید کننده دستورات و پیشنهادات وی بوده است. در این نظام ها، پیوند بین حزب حاکم و شخص حاکم چنان شدید بود که امکان تفکیک و تمایز حزب از شخص حاکم نبود. حزب حاکم به مثابه اصلی ترین کانالی بود که شخص حاکم و خانواده وی از آن طریق، جامعه و نیروهای اجتماعی را کنترل می کردند.
در جمهوری های اقتدارگرا، تکثرگرایی حزبی صوری و هدایت شده به مثابه پوششی برای پوشاندن چهره واقعی این نظام ها و مشروعیت بخشیدن به آنها عمل می کرد. در این کشورها، انتخابات صوری چند حزبی به تناوب انجام می شد ولی دخالت، تهدیدها، نفوذ و کنترل شدید حزب و شخص حاکم بر انتخابات باعث شد که احزاب منتقد و مخالف هیچ گاه به قدرت نرسند، در پارلمان از کرسی های قابل توجه برخوردار نشوند و فاقد وزن سیاسی در پارلمان باشند.
۳- کلاینتالیسم و فساد گسترده
«کلاینتالیسم» در لغت به معنی پیرو پروری است و نوعی رابطه دو سویه بین حامی (شخص حاکم یا حزب حاکم) و پیروها ( گروه ها و شخصیت های مهم اجتماعی) تعریف می شود که حامی در ازاء کسب حمایت سیاسی- اجتماعی پیروها، امتیازات و رانت های مهم اقتصادی به آنها اعطاء می کند.
یکی از ویژگی های بسیار بارز حکومت های اقتدارگرا در منطقه چه در طیف سلطنتی و چه جمهوری های صوری، کلاینتالیسم و فساد روز افزون است؛ این ویژگی به طور قطع و به شکل مستقیم با فردی و شخصی شدن حکومت و موروثی شدن آن در این منطقه مرتبط است. اصولاً حکومت های اقتدارگرای فردی و موروثی، ناپاسخگو و مسئولیت ناپذیر بوده اند و فساد نیز یکی از تجلیات عینی این حکومتها بوده است. از آنجا که این حکومت ها فاقد پایگاه طبقاتی و حمایتی گسترده بوده اند، لذا ایجاد و گسترش شبکه های فاسد حمایتی با افراد و گروه های متنفذ و کسب حمایت سیاسی- اجتماعی آنها برای حفظ و استمرار قدرت سیاسی خاندان حاکم، ضرورت داشته است.
سازمان شفافیت بین المللی، مهمترین سازمانی است که هرساله فهرستی از پاکترین تا فاسدترین دولت های جهان را منتشر می سازد، در گزارش های این سازمان، رتبه بندی کشورها بر اساس نمره آنها بین ۱ تا ۱۰ انجام می شود که عدد ۱۰ بیانگر سلامت کامل و عدم فساد و عدد ۱ نمایانگر فاسد ترین کشورها در سوء استفاده از قدرت و پست عمومی برای اهداف فردی و گروهی یا طبقاتی است. طبق گزارش های این سازمان، قریب به اتفاق کشورهای عربی منطقه در حوزه کشورهای برخوردار از فساد اقتصادی و اداری بالایی قرار دارند که عبارتند از: لیبی نمره ۲ ، یمن نمره ۱/۲ ، مصر نمره ۹/۲ ، عربستان ۷/۴ ، سوریه ۶/۲ ، اردن ۵/۴، تونس ۸/۳ و بحرین ۲/۵ ، امارات ۹/۶ ، کویت ۳/۴ از مجموع ۱۰٫ (Transparency international, 2012)
حکومت های سلطنتی در شیخ نشین های خلیج فارس از دلارهای نفتی برای ثروتمند سازی شاه و خاندان حاکم و نیز رؤسای قبایل و طوایف و شخصیت های متنفذ در ازاء کسب حمایت سیاسی آنها استفاده کرده و می کنند. در بین حکومت های سلطنتی، بحرین از جمله کشورهایی است که از یک سو به دلیل درآمدهای نسبتا پایین نفتی نتوانسته است اقدامات رفاهی قابل توجهی مانند عربستان و کویت برای توده ها انجام دهد و از سوی دیگر، شیعیان که اکثریت جمعیت کشور را تشکیل می دهند از تبعیض های مذهبی و فساد خاندان سنی مذهب حاکم به شدت رنج می برند و سیاست های رفاهی و استخدامی عمدتا به نفع سنی مذهب ها اتخاذ و اجرا می شوند، این موضوع، یکی از بستر سازهای مهم برای خیزش و بسیج گسترده مردم به ویژه شیعیان در دو سال اخیر بوده است. در یمن نیز فساد گسترده حکومت علی عبدالله صالح در جامعه ای با جمعیت رو به رشد ۲۵ میلیونی با درآمدهای پایین نفتی و سطح پایین سیاست های رفاهی زمینه ساز مهمی برای جنبش اعتراضی مردم بود.
جمهوری های اقتدارگرا از نیمه دوم دهه ۱۹۷۰ به ویژه از دهه ۱۹۸۰ به این سو، سیاست های تعدیل و آزاد سازی اقتصادی را به گونه ای کنترل شده و هدایت گرانه اجرا کردند و از سازوکارهای قانونی و بازار آزاد واقعی فاصله گرفتند، چنین بستر مداخله جویانه، کاملاً فساد زا بود و به ایجاد و گسترش سازوکارها و شبکه های فاسد حمایتی بین حکومت و حزب حاکم و افراد، شخصیت ها و گروه های مهم اجتماعی و سیاسی انجامید. در این فضا و بستر، نوعی روحیه و منش رانت جویی سیاسی غالب شد و از این رهگذر، حکومت ها چند صباحی به حکمرانی آمرانه پرداختند و به سرکوب سیاسی مخالفان روی آوردند. (سردارنیا،)
با توجه به این که دو کشور امارات متحده عربی و کویت نیز با ساختار حکومتی پدرشاهی و اقتدارگرایانه، از پیامدها و آثار نبود حکمرانی خوب رنج می­ برند، زمینه برای بروز جنبش های اجتماعی در این دو کشور مساعد است و احتمال بروز جنبش های اجتماعی در آینده در این کشورها پیش بینی می­گردد.
فردی و موروثی شدن حکومت
استیلای حزب حاکم و محدودیت شدید بر آزادی­ها و نهادهای مدنی و احزاب
کلاینتالیسم و فساد گسترده
بحران مشروعیت سیاسی
عدم تحقق حکمرانی
خوب
گفتار سوم: ارائه راهکار برای بهبود حکمرانی خوب
همان طور که در فصل دوم ذکر شد، به طور کلی برای حکمرانی خوب شش شاخص در نظر گرفته شده است، که ضعف هریک از آن­ها می ­تواند مانعی در برابر حکمرانی خوب بشمار آید. لذا در ذیل برای بهبود هریک از این شاخص ها راهکارهایی به طور جداگانه ارائه می­ شود:
راهکارهای بهبود شاخص حق اظهارنظر و پاسخگویی
سازمان­های جامعه مدنی نقش مهم پل ارتباطی میان شهروندان و دولت را بر عهده دارند، لذا جهت افزایش میزان پاسخگویی دولت باید جامعه را به تاسیس سازمان­های مدنی تشویق کرد که سیاست های زیر برای رسیدن به این مهم پیشنهاد می­گردد:
رفع موانع حقوقی بازدارنده تاسیس سازمان­های جامعه مدنی و همچنین ساده سازی، آسان سازی و ارزان سازی مراحل اداری تشکیل آن­ها.
پیشنهاد بخشودگی مالیاتی این نوع تشکل­ها (آرایی،۱۳۸۸).
راهکارهای دیگری نیز برای افزایش میزان پاسخگویی دولت پیشنهاد می­ شود که عبارتند از:
تمرکززدایی وظایف دولت از طریق ایجاد نزدیکی بین مردم و دولت
دریافت نظر مردم در رابطه با قوانین؛ به این صورت که پیشنویس کلیه قوانین و مقررات قبل از این که به تصویب برسند طی اعلامیه هایی که مبین اهداف آن سیاست­ها است از طریق رسانه ها به اطلاع عموم مردم رسانده شوند. (میدری، ۱۳۸۵)
ایجاد شفافیت و جریان آزاد اطلاعات در نظام اداری کشور (اعرابی، ۱۳۸۰)
به رسمیت شناختن حق نظارت عمومی از سوی دولت (کمیجانی و سلاطین، ۱۳۸۷)
تکریم کرامت انسانی و تبدیل نظام اداری از حاکم و طلبکار به خدمتگذار (اعرابی، ۱۳۸۰)
راهکارهای ارتقای شاخص اثربخشی دولت
ساده سازی روش­ها، رویه ها و فرایندهای انجام کار به منظور رضایت ارباب رجوع و کاهش هزینه های دولت.
در نظر گرفتن یک سیستم جامع برای پذیرش و بررسی پیشنهادهای مردم.
اعطای اختیارات کافی به مقامات میانی و همچنین پرسنل به منظور تسریع جواب گویی به ارباب رجوع.
تقویت ظرفیت اداری و اجرایی موسسات دولتی
نظام اداری سالم در پرتو کاهش میزان فساد ملی در تمام سطوح (رزمی و صدیقی، ۱۳۹۱، ص۱۷)
راهکارهای ارتقای شاخص ثبات سیاسی
ایجاد یگانگی فکری و عقیدتی میان نخبگان سیاسی.

سیاست خارجی رژیم گذشته در رابطه با کشورهای منطقه و بلکه عموم ممالک عربی و اسلامی عمدتا مبتنی بر ناسیونالیسم ایرانی بود . در نتیجه برای اسلام و اخوت و وحدت اسلامی جای چندانی وجود نداشت . یکی از بنیادی ترین اصول سیاست خارجی آنان تکیه بر ناسیو نالیسم ایرانی در روابط خارجی بود . هدف شاه بویژه در دهه ی آخر سلطنتش ، این بود که قدرت بزرگ منطقه و بلکه آسیا باشد . در عین حال از دید تمام خلیج نشین ها با آنکه شاه ایران به لحاظ سیاستهای بعضا ضد عربی و جاه طلبانه اش شخصیت مطلوب آنها نبود ، اما به هر حال سیاست ضد عربیش تحت الشعاع سیاست ضد کمونیستی و ضد رادیکالی اش قرار داشت . خلیج نشینان و تمام اعراب در کشورهای کوچک مثل کویت معتقد بودند که شاه تنها قدرت بزرگی ست که می تواند در برابر تحریکات روسها و اندیشه ی کمونیست و افراطیون رادیکال و مخصوصاً رژیم خشن و سفاک عراق بایستد و این امتیاز کوچکی نبود .(مسجد جامعی، ۱۱۴:۱۳۶۹و۱۱۳) بنابراین خاندان های حاکم بر کشورهای عربی مثل آل صباح به تایید ایران و حمایتهای ایران قدرتمند نیاز داشتند . درست است که مطبوعات این کشورها همواره ایران را به خاطر سیاست گرایش به غرب مورد انتقاد قرار می دادند اما خود آنها برای بقا و حفظ تمامیت ارضی شان به ایران نیاز داشتند چرا که ایران همانطور که قبلاً گفته شد در برابر توسعه طلبی کشوری چون عراق از کویت حمایت می نمود .

یکی از نقاط قابل تامل در کتاب خاطرات فریدون زندفر در دوران سفارتش در کویت در سالهای که روابط دو کشور به خاطر اعاده ی حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه تیره گشته بود ، اینکه به ایشان متذکر شدند در گفتگو و مذاکرات با مقامات رسمی و یا در هنگام تبلیغ پیام های تهران ، لحن ملایم و مدارا پیش گرفته شود و از تند خویی و زیاده خواهی که همواره مخل روابط بود پرهیز شود که به ظاهر موثر افتاد .( زندفر ،۱۳۷۹: ۱۳۰) این روشی است که هم اکنون هم به آن نیازمندیم . لحن ملایم و مدارای سیاسیون هر دو کشور می تواند به همکاری بیشتر بی انجامد .
بعد از خروج انگلستان از خلیج فارس در ۱۹۶۸م ایران و عربستان از سوی امریکا به عنوان ستون مالی و نظامی خلیج فارس برگزیده شدند و کشورهای کوچکی چون کویت می توانستند از این ثبات استفاده کرده و مانع توسعه طلبی کشوری چون عراق گردند . چرا که دو کشور ایران و عربستان خود را حافظ منافع کویت عنوان می نمودند . ایران همواره در طول این سالها حسن نیت خود را به کویت اثبات کرده بود . ایران از درخواست کویت برای عضویت در سازمان ملل متحد پشتیبانی کرد وعلاوه بر آن از طرح مسئله کویت در اتحادیه ی عرب و اعزام نیروهایی ، به جای نیروهای بریتانیا، به کویت استقبال کرد . حجم صادرات ایران و کویت نشان از ارتباط خوب این دو کشور از سال ۱۹۶۱م به بعد دارد . صادرات ایران به کویت از ۷ میلیون دلار در۳- م۱۹۶۱ به ۴/۲۴میلیون دلار از ۶۶-۱۹۶۵م افزایش یافته بود . ( ولدانی ، ۱۳۶۹: ۴۹)
این تقریبا خلاصه ای بود از روابط دو کشور در خلال سال های ۱۹۶۱م تا ۱۹۷۹م ، سالهای که ایران ژاندارم منطقه بود و ارتباط با ایران برای کویت و حاکمان آن سودمند .
نقش قدرتهای منطقه ای در روابط دو کشور
عراق : اصولا کشور عراق کویت را به عنوان یک کشور به رسمیت نمی شناسد و همواره از آن به عنوان استانی از خود نام می برد . کویت به خاطر اینکه در گذشته تحت حاکمیت عثمانی بوده همواره مورد ادعای عراق که خود را میراث دار عثمانی می پندارد بوده است . کویت با ثروت بیکران نفت و به علت داشتن ساحل دریایی با خلیج فارس نمی تواند از طمع توسعه طلبی عراق به دور باشد چرا که همواره عراق با مشکل ساحل در خلیج فارس روبه روست و رفع این مشکل با الحاق کویت، حتی با جنگ و تهدید نظامی، می تواند مشکلات عدیده ی اقتصادی کویت را حل نماید . زمانی که در سال ۱۹۶۱م کویت استقلال خود را اعلام نمود این عبدالکریم قاسم بود که این استقلال را به رسمیت نشناخت و آماده ی حمله برای تصرف این کشور گردید .
اما واکنش کشورمان نسبت به ادعاها ی عبدالکریم قاسم در این زمان محکوم نمودن عراق و حمایت از تمامیت ارضی کویت است . همچنین این ادعاهای عراق،علاوه برشاه وسیاستمداران کشورمورداعتراض گروه های ناسیونالیست ایران مانند حزب پان ایرانیست قرارگرفت.شناسایی فوری کویت بعنوان یک کشور مستقل،روابط ایران وعراق رامتشنج کرد بویژه که دوکشور در این زمان درمورد اروند رود نیز با یکدیگر اختلاف پیداکرده بودند . (ولدانی،۱۳۶۹: ۱۴۹)
اختلاف ایران وعراق درمورد اروندرود یدطولایی دارد برطبق قرارداد۱۹۳۷بین ایران وعراق، ایران تنها درمحدوده۵ کیلومتر مقابل آبادان حق کشتیرانی دارد و مابقی اروند رود از آن عراق گردیده بود . ایران این عهدنامه را بر خلاف مصالح ملی می پنداشت و هرگز بر آن دل نسپرد . درسال۱۹۵۹رهبر نظامی عراق عبدالکریم قاسم به اصطلاح برای ایران خط و نشان کشید که اگرچنین وچنان کنید همان۵کیلومتر ازشط العرب راکه از راه «تفقد» به ایران«هبه» شده رامستردخواهد کرد . (زندفر،۱۳۷۹ : ۱۶۶و۱۶۷) با توجه به اینکه دراین زمان ایران می توانست به منافع خود بیاندیشد اما استقلال کویت راعلی رغم میل عراق به رسمیت شناخت وروابط راتیره تر نمودواین اختلافات را تا۱۹۷۵که ایران وعراق بر سر اروند به توافق رسیدند ادامه دادند.
وقتی درژوئن۱۹۶۱ درنتیجه محاصره اقتصادی کویت توسط عراق،ازجمله خودداری ازفروش موادغذایی به کویت،کمبود شدید موادغذایی در کویت بروز نمود،ایران با ارسال موادغذایی به کویت این کمبودها را جبران کرد.ایران حتی فضای کشور خود را در رختیار انگلستان در جریان بحران۱۹۶۱درکویت قرار داد.دولت کویت همواره از ایران به خاطرکمک وپشتیبانی در۱۹۶۱تشکر کرده واظهار می داشتند که هرگز آنرا فراموش نخواهندکرد!!!!(ولدانی،۱۳۶۹: ۴۹)
عراق درطول سالهای بعداز استقلال کویت بارها به این کشور تجاوز نمود اما با اقدامات به موقع ایران و عربستان این تجاوزات محکوم وموجب عقب نشینی عراق می گردید.عراق همواره در روابط ایران وکویت نقش بسزایی ایفا کرده و ارتباطات دوکشور تحت تاثیر سیاستهای کشور عراق قرارگرفته است.ایران به عراق بعنوان تهدیدی بالقوه برای کویت می نگریست وقصدداشت تا کویتی ها را به پایداری در مقابل مطامع وفشارهای عراق وا دارد.(زندفر،۱۳۷۹: ۱۱۰)این پافشاریهای ایران موجب گله مندی ودلخوری مقامات کویتی می شدو آنرا نوعی دخالت در شئونات کشورشان می پنداشتند.به هرحال ایران می دانست که با دست یابی عراق بر کویت توازن قوا در منطقه به هم می خورد که تبعات زیانبار گسترده ای برای ایران در بر می داشت.
زمانی که ایران وکویت برای تحدید فلات قاره در۱۹۶۳م در ژنو ملاقات کردندتا۱۹۶۷م با وجود رفت وآمدهای نمایده های دو کشور عملاً نتیجه ای حاصل نشد.مشکل جدی که مانع توافق یران وکویت گردید،عدم پیشرفت در حل اختلافات ایران وعراق درمورد اروند رود وادعاهای عراق نسبت به کشور کویت بود.(ولدانی،۱۳۸۰: ۱۵۸)هرگاه میان دوکشورتوافقی صورت می گرفت عراق شدیداً آنرا محکوم ونقض میکرد.
این عمل البته توسط کویتی ها نیز اعمال می شد.کویتی ها نیز هرگاه توافقی میان ایران وعراق صورت می گرفت احساس خطر می کردند چرا که ایران کشوری بزرگ وقدرتمند درمنطقه بود هرچندکه نسبت به کویت اهداف توسعه طلبانه نداشت اما همواره مقامات کویتی از این همسایه بزرگ وحشت داشتند و عراق نیز در همسایگی این کشور شمشیر خود را نسبت به کویت از رو بسته وموردی برای عدم امنیت کویتی ها بود. امضای قرارداد۱۹۷۵م الجزایرمیان ایران وعراق این نگرانی را برای کویت به وجود آوردکه شاید عراق با فراغت از ایران ومسئله کردها در شمال،از این پس به فکر امتیاز گرفتن ازکویت وطرح ادعاهای ارضی خود بیفتد از این رو کویت برای حفظ توازن میان همسایگان همکاری هایش با ایران را افزایش داد.(ایرنا،۱۳۸۸) با این اوصاف عراق در آن سالها در روابط ایران و کویت بازیگری فعال بوده و روابط دو کشور تحت تاثیر سیاستهای کشور عراق قرار داشت .
عربستان : همانطور که عراق نسبت به کویت مطامع ارضی دارد ، عربستان نیز نسبت به جزایر « قارو » و « المرادم » کویت در طول تاریخ نظر سوء داشته است . سوابق تاریخی نشان می دهد در حالی که عربستان ، طی دهه های گذشته با ضمیمه شدن کویت به عراق مخالفت کرد ، اما خود همواره در تلاش است تا این کشور را اشغال کند . به همین علت کویت همواره از همسایه ی بزرگ خود نگران بوده است . ( ولدانی ، ۱۳۶۹: ۱۸۸)
کویتی ها از همسایه ی دیوار به دیوار خود سعودی حرف شنوی بیشتری دارند تا از ایران . دیدگاه امنیتی کویت و سعودی یکسان بود ؛ همکاری از طریق کشورهای عرب منطقه و حفظ وابستگی به غرب سعودی ها در اوایل دهه ی ۱۹۷۰م از چنان بنیه ی نظامی برخوردار نبودند که در مقابل فشار عراق عامل بازدارنده ای باشد . ( زندفر ، ۱۳۷۹ : ۱۱۱) شاید این دلیلی باشد که خاندان حاکم کویت در این زمان به ایران متمایل و درصدد گسترش همکاریهایش با ایران بوده است . قدرت های مهم خلیج فارس از لحاظ نظامی ایران و عراق بودند و کویت سعی می نمود تا رضایت هر دو طرف را به دست آورد . حتی حاکمان کویت روابط خود را با روسیه نیز برقرار کرده تا توازنی بین شرق و غرب نیز برقرار شود .
عربستان سعی می کرد در سیاست خارجی خود با کویت نقش برادر بزرگتر را ایفا نماید ، هرچند کویت نسبت به عربستان نیز سوء ظن داشت اما با ایجاد توازن قدرت در میان سه کشور عراق و عربستان و ایران توانست در آن سالها از تجاوز عراق و یا عربستان جلوگیری کند . سعود یها نسبت به پاره ای از مظاهر داخلی کویت گله مند بودند، به مجلس کویت و دولت بحث های که در آن صورت می گرفت و به نحوی که صورت می گرفت بدبین بود ؛ و در مورد مطبو عات معتقد بودند دولت بایستی نظارت بشتری اعمال نماید و افزایش نشریات جدید جلوگیری شود . سعودیها از این بیم داشتند که مبادا این جلوه های آزادی مدنی روزی گریبان گیرش گردند . (همان منبع ، ۱۱۱) عربستان به اتفاقاتی که در کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس اتفاق می افتد حساس است . سعودیها خاک این کشورها را بخشی از شبه الجزیره عربستان می داند که زمانی از این کشور جدا شده اند بنابراین نمی تواند شاهد گسترش فضای باز سیاسی در این کشورها شود و روزی دامن کشور خود را نیز بگیرد . خاندانهای صباح ، خلیفه ، ال ثانی و خاندان های ساکن در امارات عربی از بیابانها ی عربستان به این سمت آمده اند و اصل و نسب آنها از عربهای عربستان اند وقطعاً حرف شنوی بیشتری از این کشور دارند .
با این وجود روابط کویت و عربستان همواره خوب توصیف شده و کویت از عربستان برا ی حفظ تمامیت ارضی خود سود می برده است . سیستم پادشاهی عربستان و سسیستم پادشاهی ایران همواره عاملی برای برقراری ثبات و امنیت در کویت بوده است . در این سالها که از استقلال کویت تا انقلاب اسلامی ایران را در بر می گرفت دو کشور بزرگ منطقه با حمایت امریکا از توسعه طلبی های عراق نسبت به عراق بارها جلوگیری می کردند . روابط به دور از تنش ایران و عربستان به تمام کشورهای منطقه نیز سرایت می گردید .
نقش قدرت ها ی فرا منطقه ای در مناسبات دو کشور
انگلیس : خلیج فارس تنها به عنوان یک معبر برای انگلستان تلقی می شد آنچه اهمیت داشت هند بود و استعمار آن . انگلستان تنها سعی کرد که نفوذ دیگر کشورهای اروپایی مثل روسیه و فرانسه و آلمان را در این منطقه کاهش دهد و مانع حضور این کشورها در خلیج فارس گردد . که اوج مخالفتش در جریان خط راه آهن برلین -بغداد که در نهایت به کویت ختم می شد ، بود . زمانی که انگلستان به این مناطق ( سواحل خلیج ) پا گذاشت خلیجیان بنا به سنت دیرینه قبیله ای با یکدیگر در کشمکش و نزاع دائم بودند . لذا وقتی انگلیسیها به عنوان قدرت مطلقه پای به صحنه گذاشتند ، مقدمش را گرامی داشتند و سیادت و حکمیتش را گردن نهادند و آنها هم معتقدند بدون حضور انگلیسیها قادر به حفظ خود و امنیت خود نیستند . ( مسجد جامعی ،۱۳۶۹: ۹۱)
کویت همواره از انگلیس به عنوان ناجی خود و کسی که او را در برابر بحرانهای منطقه حمایت خواهد کرد می نگرد و کلاً سیاست امنیتی در منطقه را با حضور نیروهای کشورهای اروپایی مثل انگلیس و بعد از خروج انگلیس با حضور امریکا اعمال می کند.
در سالهای پس از استقلال کویت ۴۰٫/. از سهام کمپانی نفت کویت که استخراج آن متعلق به انگلیس ، امریکا و ژاپن بود ، کویتی ها را مطمئن نمود که در صورت بروز خطر خارجی از سوی کشورهای منطقه ، مورد حمایت شرکاء خود قرر خواهد گرفت . به هرحال وجود حکومت سلطنتی در ایران و عربستان که هر دو از لحاظ سیاسی و نظامی وایسته به غرب بودند ، حکام کویت را به آرامش بیشتری نوید می داد چرا که کویت هشدار انگلیس و آمریکا به دو دولت قوی منطقه کافی بود تا از هر گونه اقدامی از سوی عراق در خاک کویت جلوگیری به عمل آید و از طرف دیگر بواسطه رقابت شاه ایران با حکام عربستان ، فرصتی مناسب برای کویت ایجاد شده بود تا هرگونه خطر را از ناحیه این دو کشور نیز منتفی بداند . ( اسلامی،۱۳۶۹ :۱۴۸)
ایران و عربستان وابسته به غرب همواره حامی کویت در منطقه بودند . حتی با خروج انگلستان ایران به علت خواسته انگلیس و بعدها امریکا همواره از منافع کویت در برابر بحرانها و ناامنی های منطقه ای حمایت می کرد . کویت انگلستان در خلیج فارس در سالهای قبل از خروجش همانطور که بر طبق اسناد هم اشاره کردیم سعی در عربی کردن منطقه و کم کردن نفوذ ایران در سواحل جنوبی خلیج فارس بوده و همین عاملی شده که توافقات دو کشور در خصوص تحدید فلات قاره به درازا بکشدو با خروج انگلستان در ۱۹۶۸م تحرک جدیدی به مذاکرات دو کشور داده شد .
کویت از نظر سیاست خارجی خود و حفظ تمامیت ارضی کشورش به انگلستان وابسته بود . تا زمانی که شاه در ایران حضور داشت و مورد حمایت غرب ، چندان تقابلی بین ایران و کویت و حتی دیگر کشورهای منطقه احساس نمی شد . ایران ژاندارم منطقه بود و کشورهای چون کویت به این ژاندارم و قدرت مانورش در منطقه احتیاج داشتند .
امریکا : بعد از خروج انگلستان از منطقه ای امریکا بود که نقش اصلی را بر عهده گرفت و سیاست دو ستونی نیکسون را به منصه ی ظهور رساند . دو ستونی که ایران و عربستان را در منطقه برتری می داد اما حضور امریکا در این کشور از چه زمانی شروع شد ؟ تا پایان جنگ جهانی اول امریکا کمترین ارتباطی با شبه الجزیره عربستان نداشت و مردم امریکا هم از این سرزمین که از حجاز تا کویت امتداد داشت اطلاعات مفیدی پیدا نکرده بودند . فقط عده ای از مبلغان آمریکایی در نواحی بحرین و مسقط و کویت و شیخ نشین های خلیج به تبلیغ اشتغال داشتند و یگانه نماینده ی رسمی امریکا در تمام شبه جزیره عربستان از کنسول گری امریکا بود که در عدن ناحیه تحت الحمایه انگلیس مقرر داشت . (دونو ، ۱۹۶۳: ۱۱۸)
مبلغان امریکای به کویت در سال ۱۸۹۰م راه یافتند و زمینه ی حضورشان را در کویت مستحکم کردند . مبلغان در سال ۱۹۱۴م در کویت بیمارستان مردانه و زنانه راه انداختند . این مبلغان از لحاظ مذهبی کارشان در حد صفر بود ه اما چون کار پزشکی نیز انجام می دادند توانستند زمینه حضورشان را در امتیازات نفت جهت شرکتهای امریکایی مساعد سازند . ( همان منبع ، ۱۱۹-۱۲۰) امریکا از همان زمان به دنبال نفوذ خود در منطقه بود که این حضور با خروج انگلستاان به اوج خود رسید و از این تاریخ امریکا جانشین انگلستان و تمام منافع آن گردید .
سیاست امریکا که همان سیاست دو ستونی نیکسون بود زمینه عدم تنش میان ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس و کویت را فراهم می نمود . بنابراین امریکا نیز به مانند انگلستان خواهان ثبات و امنیت در زیر چتر خود به وسیله ایران و عربستان در منطقه بود و همین عامل باعث روابط نزدیک و بدون تنش ایران و کویت و تمام اعراب این منطقه می گردید . حمایت غرب از شاه این نوع روابط را برای ایران و کویت به ارمغان آورده بود .
فریدون زندفر در کتاب خاطراتش می نویسد که بین سفرای امریکا و و فرانسه جهت فروش سلاح به کویت ثروتمند رقابتی شدید بوده است . ( زندفر ، ۱۳۷۹: ۱۱۶) امریکا از یک طرف از شاه حمایت می کرده و از طرف دیگر با ایجاد رعب و وحشت در میان مقامات کویتی بازاری پررونق برای اسلحه سازیهای خود دست و پا می کرده است . هر آنچه که در این سالها اتفاق افتاده نشان از حمایت امریکا و غرب از کویت و وادار کردن ایران و عربستان به حمایت از کویت در برابر مطامع عراق و شوروی بوده است ترس امریکا از اینکه شوروی حامی عراق بوده است باعث نزدیکی هر چه بیشتر به کویت بوده است .
با توجه به سطح مناسبات ایران و کویت از ۱۹۶۱م تا ۱۹۷۹م که تقریباً بدون تنش خاصی دنبال میشده، البته روابط در سطح وسیع اجتماعی وبین مردم در جریان بوده تا در سطح سیاسی ، می توان گفت که کشورهای مثل عراق و عربستان در منطقه و کشورهای مثل آمریکا و انگلیس به عنوان کشورهای فرا منطقه ای ، در نوع روابط دو کشور تاثیر گذار بوده و در این میان عراق نقشی برجسته بر عهده داشته است . نقشی که عراق در روابط دو کشور ایفا می نمود و گاهی روابط دو کشور ایران و کویت را متشنج می کرد ، با اعمال نظر کشورهای فرا منطقه ای مثل انگلیس و آمریکا در منطقه خنثی می شد . به عبارت دیگر ایران ابزاری بود تا کویتیها با تمسک به آن بتوانند تمامیت ارضی خود را در منطقه ،که توسط عراق و حتی عربستان تهدید می شد ، حفظ نمایند . به هرحال ایران ژاندارم منطقه محسوب می شد و صلاحدید کشورهای فرامنطقه ای بر دوری از تنش در روابط ایران و کویت وحمایت سیاسی ایران از کویت رقم می خورد .
فصل پنجم : زمینه های همگرایی و واگرایی روابط بین ایران و کویت
عوامل متعددی می تواند میان ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس در جهت کاهش تنش و سوءظن مورد استفاده قرار گیرد . شاید برجسته ترین عامل همان دین اسلام باشد ، دین مهمترین عامل همگرایی در بین کشورهای یک منطقه است . وجود یک دین مشترک فارغ از همه ی فرقه هاو اختلافها می تواند به همه ی ملتهای حاشیه ی خلیج فارس نشان دهد که در واقع در این پهنه ی وسیع یک ملت زندگی میکند . ظرفیتهای اقتصادی ،تجاری ، گردشگری و نظامی نیز می تواند عامل اعتماد سازی در منطقه استراتژیکی خلیج فارس قلمداد شود .روابط ایران و کویت ، فراتر از سطح رسمی ریشه در مشترکات تاریخی ، فرهنگی ، اسلامی و تعاملات میان دو ملت در دوره های گذشته دارد . روابط ایران باکویت از زمان استقلال این کشور در ۱۹۶۰هموار ه فراز و نشیبهای فروانی را پشت سر گذاشته ،بدترین و تیره ترین روابط دو کشور با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران ،به وجود آمد . روابط تیره ادامه داشت تا اینکه عراق برای جبران شکست در جبهه ی ایران ، هدف بعدی خود را کویت تعین نمود و این کشور را در عرض ۸ساعت ضمیمه ی کشور خود کرد و آن را استان نوزدهم عراق خواند . جمهوری اسلامی ایران به جای تلافی اقدمات کویت، در حمایت از صدام در جنگ با ایران، حمله صدام را محکوم نمود و خواستار عقب نشینی نیروهای عراقی از خاک کویت گردید .بعد از این روابط ایران و کویت وارد فاز جدیدی شد و ا یران در جهت همگرایی با کویت و حتی دیگر کشورهای منطقه گام برداشت ، چرا که محکوم کردن عراق باعث نزدیکی سیاستهای ایران و اعراب پس از ۱۹۹۰م گردید .
ظرفیتهای همگرایی سیاسی
سیاست خارجی کویت نسبتا” دارای ثبات بوده ،این سیاست بر چهار اصل عمده : بی طرفی ، حفظ تمامیت ارضی ، عدم تعهد و پان عربیسم شکل گرفته است . هرچند در موارد متعددی برای جلب حمایتهای سیاسی قدرتهای بزرگ این چهار اصل را فراموش کرده و این حاکی از نوعی ضعف و هراس از برهم زدن اوضاع منطقه و بی ثباتی و تزلزل موقعیت خاندان حاکم و نیز ناتوانی و نارسایی بنیه ی این کشور در مقابله با بحرانها و خطرات است . ( اسلامی ، ۱۳۶۶: ۱۴۲)
جمهوری اسلامی ایران نیز براساس مشترکات دینی و منافع منطقه ای و جهان اسلام ، همکاری و همگرایی با کشورهای خلیج فارس را در صدر اولویتهای سیاست خارجی خویش قرار داده است ، ودر جهت تحقق این موضوع از هر راهکارمنطقی که تامین کننده ی منافع تمامی کشورهای این منطقه باشد استقبال می کند .
ساختار نظامهای سیاسی بر همکاری یا عدم همکاری ، همگرایی یا واگرایی کشورها تاثیر می گذراد . تحول رژیم های سیاسی کشورها منطقه می تواند موجب تنش در منطقه شود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی روابط ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس دچار دگرگونی فروانی شد . ایران دیگر ژندارم منطقه قلمداد نمی شد و کشورهای همسایه ایران مانند کویت روابط خود را با ایران مورد بازنگری قرار دادند . کویت در منطقه خلیج فارس از جمله اولین کشورهایی بود که نظام جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت شناخت ، شیخ صباح وزیر خارجه این کشور به ایران سفر کرد و با رهبر انقلاب اسلامی ملاقات نمود .از طرف دیگر ، جمهوری اسلامی ایران بنا به دلایلی که ذکر می گردد ، خواهان روابط بهتری با کویت نسبت به سایر کشورهای منطقه خلیج فارس بود :۱- وجود شیعیان کویتی که حدود ۳۰درصد جمعیت این کشور را تشکیل می دهند وهمچنین بخشی از اتباع دیگر کویت که اهل تسنن و شافعی مذهب هستند و نزدیکی خاصی به مذهب شیعه دارند.۲- وجود آزادیهای نسبی و مجلس ملی ، این کشور را از سایر کشورهای منطقه متمایز کرده بود .۳- وجود قشر تحصیلکرده و روشنفکر و سکونت تعداد قابل توجهی فلسطینی در این کشور .(علی بابایی ،۱۳۷۵: )
دولت کویت تلاش کرده تا سیاستی را دنبال کند که از نظر خارجی رضایت بسیاری از گروهای رادیکال فلسطینی را به دست آورد . این کشور سیاستهای اسرائیل را محکوم نموده و به سازمان آزادی بخش فلسطین کمکهای مالی اعطی نموده است .( ولدانی ،۱۳۶۹ : ۱۴۲و۱۴۳) این سیاست حمایت از سازمان آزادی بخش و اساسا"حمایت از آرمان فلسطین می تواند یکی از ظرفیتهای سیاسی همکاری و همگرایی دو کشور ایران و کویت گردد . بخش اعظمی از جمعیت غیر بومی کویت را فلسطینیان تشکیل می دهند که در کشور کویت گروه تاثیر گزاری بر سیاست خارجی این کشور هستند . کویت هیچ گاه نمی تواند بدون در نظر گرفتن این جمعیت برنامه هایش را در کشور و منطقه اعمال کند . سیاست خارجی ایران نیز که همواره در جهت حمایت از فلسطین و رهایی این کشور از تسلط رژیم صهیونیستی است ، پس داشتن سیاستی مشترک در کمک به فلسطین موجب نزدیکی دو کشور در مناسبات منطقه ای و بین المللی می گردد .
مسئله ی دیگر که می تواند عامل همگرای باشد شیعیان کشور کویت هستد ، شیعیان حدود ۳۰ درصد از جمعیت دو میلیونی کویت را تشکیل می دهند نیمی از این جمعیت را مهاجران تشکیل می دادند که از عربستان (حساوی ها ) بحرین و ایران به کویت مهاجرت کرده اند . از ویژیگهای مهم شیعیان کویتی ، تاثیر پذیری قوی آنان از فضاهای شیعی کشورهای همسایه کویت است . جریان شیعی کویت را به راحتی می توان امتداد جریانهای شیعی ایران و عراق دانست . ( وب سایت شورای انقلاب فرهنگی) . وجود شیعیان که درصد قابل توجهی را در این کشور تشکیل می دهند می تواند عامل نزدیکی دو کشور در ایجاد روابط فرهنگی، مذهبی و ایجاد تبادلات فکری گردد. . همچنین دو کشور می توانند از جمعیت ایرانیهای کویتی که معروف به «عجم کویتی » هستند و هم اکنون بخش قابل توجهی از جمعیت کویت را تشکیل می دهند استفاده کنند این موضوع به طور طبیعی پیوندها و مشترکات فرهنگی و اجتماعی بین دو کشور را ایجاد می کند .
هر چند که ایرانیها در تمام کشورهای حوزه خلیج فارس در رونق کسب وکار تجاری آن منطقه نقشی بارز بر عهده دارند ،اما بواسطه ی اینکه جمعیت آنها در کویت از اهمیت ویژه ای در بافت جمعیت کویت برخوردار است . و بسیاری از بازرگانان درجه اول آنجا ایرانی الاصل هستند، خود عامل مهمی در زمینه سازی همگرایی بیشتر در روابط دو کشور میباشد .
سیاست خارجی ایران در این دوره که شروع آن با دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی بود ، مبتنی بر تنش زدایی و تاکید بر روابط مسالمت آمیز با کشورهای منطقه بود ،شکل گرفت . در واقع خط مشی عملی و رفتاری ایران در صحنه ی سیاست خارجی در دهه ی دوم انقلاب را می توان با توجه به منافع ملی و ترتیبات منطقه ای و پرهیز از تحریک دیگران در قالب سیاست عادی سازی روابط مورد بررسی قرار داد .( ازغندی ، ۱۳۸۱ : ۱۵)ایشان تاکید داشتند وجود اعتماد متقابل بین همسایگان و شرایط آرام در منطقه ، خود به خود بسیاری از مشکلات را برای ما حل می کند . ایران بر این اعتقاد داشت که با گسترش فعالیت و خروج از انزوای سیاسی می تواند نقش موثری را در شکل دادن به نظم نوین جهانی در پایان جنگ سرد ایفا نماید . بنابراین در درون منطقه، ایران درصدد برقراری ارتباطات نزدیکتر و موثرتر با کشورهای عربی برآمد . بدون شک کسب دوستیها در جهان عرب و در تمامی سطوح به عنوان ویژگی سیاست خارجی در دوران هاشمی بود . (احتشامی ، ۱۳۷۸ :۱۰۱-۱۰۲-۱۳۴)
در این دوره که از شعارهای انقلابی مانند صدور انقلاب تاحدی کاسته شده بود ،توانست زمینه ی مساعدی برای روابط بهتر با کشورهای حوزه خلیج فارس ، که بسیار از این شعار وحشت داشتند ، فراهم گردد.
متعاقب پایان عملیات توفان صحرا و بازگشت دولت قانونی کویت به کشور خود ، دولت آقای رفسنجانی برای کاهش تنش هایی که یک دهه بر مناسبات ایران با دولتهای عضو شورای همکاری خلیج فارس حاکم شده بود ،دست به ابتکاری دیپلماتیک و کاملا بدیع زد : اول آنکه ؛ایران در طول بحران ، وزیر خارجه کویت را برای عذر خواهی و ابراز تشکر از حمایت ایران از مردم جنگ زده کویت در تهران پذیرفت و بلافاصله پس از آزاد سازی کویت ، ولایتی ، وزیر امور خارجه وقت ایران را راهی دیدار مهمی از کویت کرد که در نوع خود ، نخستین دیدار از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ۱۹۷۹م بود .( ولذانی ،۱۳۸۰: ۷۷و۷۸)
محکوم کردن عراق به اشغال کویت از سوی سیاستمداران ایران باعث توجه و استقبال همه ی کشورهای منطقه شد چراکه آنها نگران تلافی ایران بودند چراکه همین کشور کویت بود که به خاطر کمک به عراق پای استعمار گری چون آمریکا را به منطقه باز کرد و با مشغول کردن ایران در دو جبهه ، هم در غرب و هم در خلیج فارس ، خوش خدمتی خود را به صدام نشان داده بود. این اقدام ایران باعث شد که مقامات کویتی همواره از این موضوع به عنوان نقطه ی عطفی در روابط دو کشور یاد و از این اقدام جمهوری اسلامی تجلیل می کنند . علاوه بر این در جریان اشغال کویت ایران میزبان شهروندان کویتی شد که از حمله رژیم عراق به جمهوری اسلامی پناه آورده بودند . همچنین ایران در پاسخ به درخواست مقامات کویتی ، کمبود شدید مواد غذایی ، میوه وسایر مایحتاج اولیه ی کویت را تامین کرد و لنج های ایرانی با گذر از میادین مین و تقبل خطرات ناشی از آن ، مواد غذایی و سایر مایحتاج عمومی را به کویت حمل و به صورت سنتی و با قیمت نازل در ساحل دریاعرضه کردند . این کار اثرات مثبت عمیقی در روحیه ی مردم کویت به جا گذاشت . ( دهقانی طرزجانی ، ۱۳۷۹: ۷۹)
حتی در جریان آزاد سازی کویت و آتش سوزی چاه های نفت این کشور نیز ، متخصصان ایرانی برای خاموش کردن آتش سوزیها به یاری کویت شتافتند . پس از آزاد سازی کویت از اشغال ارتش بعث عراق و تجدید نظر مقامات کویتی در محاسبات و برداشتهای قبلی خود نسبت به ایران ، زمینه ی مساعدی برای بهبودی روایط میان دو کشور فراهم شد و در همین راستا دیدارهای متقابل بین مسولان دو کشور افزایش یافت.(ایرنا، ۱۳۸۸)
در اولین هفته پس از آزاد سازی کویت ، سفیر ایران به همراه اعضای سفارت در اسفند ۱۳۶۸ در شهر طائف عربستان سعودی ، با امیر کویت ملاقات و ضمن تبریک به مناسبت رفع اشغال کویت ، آمادگی ایران را برای شرکت در باسازی و مهار آتش سوزی چاه های نفت بازگشت زندگی دوباره به کویت اعلام کرد. این پیشنهاد با استقبال امیر و مقامات کویتی روبه رو شد . با انعقاد قراداد بین ایران وکویت ، متخصصان و کارشناسان صنعت نفت ایران وارد کویت شده ، موفق شدند طی عملیاتی در ۷۰ روز ، بیست چاه مشتعل را در سخت ترین منطقه (برقان ) مهار کنند .( میر رضوی ،۱۳۸۳: ۳۷۶) این عملکرد ایران عاملی در تقویت روابط دو کشور شدو دیدارهای متعددی بین مسئولان دو کشور انجام گرفت و طی آن

گفتار اول: معلولیت
معلولیت یکی از آثار پایدارجنگ بر کودکان است که معمولا بر اثر برخورد کودکان با دو نوع جنگ افزار مین و بمب خوشه ای اتفاق میافتد.در قسمتهای ذیل به بررسی این مسئله خواهیم پرداخت.
دیدگاه حقوق بین الملل در خصوص ممنوعیت کاربرد سلاحهایی که بیشترین جراحات و معلولیتها را به کودکان وارد میکنند
حقوق بین الملل عرفی و حقوق بشردوستانه بین الملل هیچکدام بصورت صریح مینهای زمینی را ممنوع نکردهاند. لکن هریک با توجه به خصوصیت ذاتی موجد آثار وحشتناک و مخرب این نوع سلاحها (مانند نقص عضو) و دلایلی چون عدم قدرت تشخیص میان نظامیان و غیره نظامیان و تداوم آثار مخرب آن بعد از اتمام جنگ استفاده از آن را بر خلاف حقوق بین الملل عام محدود کننده روش های جنگ میشمارند.
الف- حقوق بین الملل عرفی
بر طبق حقوق بین الملل عرفی استفاده از سلاحهایی که از خود جراحات غیرضروری و زائد بر جای میگذارند ممنوع است.حتی اگر این اقدام در مقابل نظامیان دشمن صورت گیرد. همچنین استفاده از هر نوع سلاحی که تمایزی میان نظامیان و غیرنظامیان ایجاد نمیکند و در تشخیص هدف مشخص ناتوان است، ممنوع میباشد.از نظر مالی نیز بحرانهایی که مین وسلاحهای نظیر آن ایجاد میکند جالب توجه است.طبق اعلام موسسه بین المللی ائتلاف برای منع مین هزینه پاکسازی یک منطقه آلوده به مین حد.د ۳۰۰تا۱۰۰۰ دلار میباشد در حالیکه هزینه ایجاد آن بین ۳تا ۳۰دلار است^[۱۱۱]

ب- حقوق بین الملل بشردوستانه
پروتکل الحاقی اول و دوم کنوانسیونهای ژنو ۱۹۷۷
پروتکل اول الحاقی مقرر میکند طرفین مخاصمه در انتخاب روش های مخاصمه آزاد نبوده و میبایست قواعد را رعایت کنند^[۱۱۲]. و صراحتاً استفاده از سلاحهایی که جراحات غیرضروری ایجاد میکنند را ممنوع میکند^[۱۱۳]. طرفین مخاصمه باید هر زمان تفکیک میان نظامیان و غیر نظامیان را رعایت نمایند^[۱۱۴]. بعلاوه ماده ۵۱ در بند ۴ خود استفاده از سلاحها و روش های غیرقابل تفکیک را ممنوع میکند.
در پروتکل الحاقی دوم غیرنظامیان از حمایتهای تام مشابه آنچه در پروتکل اول آمده است در مورد جنگهای داخلی در مقابل مینها برخوردار نشدهاند و تنها از آنها در مقابل حمله مستقیم حمایت شده است.
کنوانسیون سلاحهای متعارف ۱۹۸۰
در سال ۱۹۸۰ کنوانسیون منع و کاهش استفاده از تعدادی از سلاحهای متعارفی که جراحات زائد وارد کرده و یا آثار غیرقابل تفکیک بر جای میگذارد به تصویب رسید. پروتکل دوم کنوانسیون مزبور ( پروتکل منع و کاهش استفاده از مین ، تلههای انفجاری و مشتقات آن ) بصورت خاص صادرات و استفاده از این نوع سلاحها در مخاصمات بین المللی را مطرح و بر ضرورت علامت گذاری و نقشهبرداری از میادین مین و پاکسازی آنها بعد از مخاصمه تأکید میکند. مهم آنکه این پروتکل در سال ۱۹۹۶ اصلاح شد تا دامنه نفوذ خود را مخاصمه داخلی و تقویت قواعد استفاده و صادرات این سلاحها، گسترش دهد. کنوانسیون و پروتکل دوم اصلاحی با این حال در حیطه عمل با موانع بسیار روبرو شد و آثار چندانی بر جای نگذاشت.
معاهده اتاوا ۱۹۹۷^[۱۱۵]
کنفرانس بین المللی به همت کانادا در سال ۱۹۹۶ در شهر اتاوا برگزار شد ، دولتهایی که از نحوه اجرای معاهده ۱۹۸۰ در خصوص سلاحهای متعارف رضایت نداشتند را گرد همآورد تا در خصوص ایجاد یک معاهده جدید و اجرای آن با موضوعیت مینهای ضد نفر بدون استثنا و نقص تصمیمگیری کنند. کنفرانس منتج به اعلامیهای بنام منع جهانی مینهای ضدنفر گردید.
در سالهای بعد کارگروه بین المللی برای منع مینهای زمینی، با همکاری نهادهای دولتی منطقهای، مردمنهاد (NGO)و سازمانهای بین المللی در جهت اجرایی نمودن متن اعلامیه کنفرانس بین المللی مذکور از طریق قانونگذاری تلاشهایی را صورت داد. اقدامات کار گروه مذکور در عرض یکسال موفقیت آمیز بوده و معاهده اتاوا با امضای ۹۰ کشور نهایی گردید.از جمله انتقاداتی که به پروتکل دوم کنوانسیون سلاحهای متعارف وارد میشود مربوط به تعریف مینهای ضدنفر است که میگوید:
مین ضد نفر به مینی گفته میشود که ابتدائاً بوسیله حضور ، مجاورت و برخورد شخص منفجر شده و ممکن است منجر به ناتوانی ،جراحت یا مرگ یک یا چند شخص گردد^[۱۱۶]. عبارت ابتدائاً به دولتها این اجازه را میدهد تابا به چالش کشیدن این موضوع که آنها مینهای زمینی را بنا به اهداف مختلف بکار میگیرند از تعهدات خود بگریزند. جالب توجه اینکه معاهده اتاوا با برداشتن عبارت ابتدائاً منع استفاده از این سلاحها را تقویت کرد.
این معاهده یک دستاورد برجسته تلقی میشود زیرا برای اولین بار از طریق حقوق بشردوستانه بین المللی توانست یک سلاحی که در عرصه بین المللی مورد استفاده وسیع است را محدود سازد.گزارشات نشان میدهد بالغ بر ۳۴ میلیون مین ضدنفر توسط ۶۱ کشور جهان نابود شده است هر چند این مورد مثل یک کوه یخ است که نصف بیشتر آن در زیر آب است. زیرا بیش از ۲۳۰ میلیون مین ضدنفر در انبارهای حدود ۹۴ کشور ذخیره شده است^[۱۱۷].
گفتیم بر طبق حقوق بین الملل عرفی استفاده از سلاحهای ذیل ممنوع اعلام شده است؛
منجر به جراحات سنگین و غیرضروری میگردد.
قادر به تفکیک میان نظامیان و غیرنظامیان نباشد.
حقوق بین الملل بشردوستانه محدود کننده روشها و ابزارهای جنگی
پروتکل الحاقی اول ۱۹۷۷ – مخاصمات مسلحانه بین المللی
ماده ۳۵- روشها و ابزار جنگی
حقوق طرفهای مخاصمه در انتخاب شیوه ها و وسایل جنگی در هیچ مخاصمهای محدود نیست.
بکار بردن سلاحها، پرتاب شوندهها و مواد و شیوه های جنگی از نوعی که منجر به صدمات بیش از حد و رنج غیرضروری شود ممنوع است
ماده ۴۸
به منظور تضمین اقدام و حمایت نسبت به سکنه غیرنظامی و اموال غیرنظامی طرفهای مخاصمه، باید همواره میان سکنه غیرنظامی و جنگجویان و نیز بین اموال شهروندان و اهداف نظامی تمایز قائل شوند.
ماده (۴) ۵۱- حملات تفکیک نشده ( کورکورانه)
حملات تفکیک نشده ممنوع میباشد .این حملات شامل موارد ذیل است.
۱)‌ حملاتی که علیه اهداف نظامی هدفگیری نشده باشند.
۲)‌ حملاتی که ابزار بکار رفته و روش های آن قادر به هدایت به سوی هدف نظامی خاصی نباشد.
۳) حملاتی که آثار بکار رفته و روش های آن قادر به محدود شدن به مواد خاصی بر طبق این پروتکل نبوده و به غیرنظامیان سرایت میکند.
و در نتیجه در هر یک از این قبیل موارد در حملات از نوعی است که اهداف نظامی و افراد یا اموال غیرنظامی را بدون تفکیک مورد اصابت قرار میدهد.
ماده (۵) ۵۱ – حملات تفکیک نشده ( کورکورانه)
در کنار سایر موارد انواع حملات ذیل بعنوان حملات کورکورانه و تفکیک نشده تلقی میشود.
۱) حمله از طریق بمباران با هر روش و وسیلهایکه یک یا چند هدف نظامی که در میان مناطق مسکونی قرار گرفتهاند، هدف قرار دهد و آنها را یک هدف نظامی واحد قلمداد میکند.
۲) حملهای که احتمال میرود بصورت اتفاقی موجب صدمه جانی و مالی به غیرنظامیان میگردد که از نظر نظامی هیچ تناسب میان مزیتهای نظامی و خسارات وارده نتوان قائل شد.
دیدگاه پروتکل الحاقی دوم ۱۹۷۷ – مخاصمات مسلحانه غیربین المللی
پس از بررسی و واکاوی میتوان گفت این پروتکل قاعدهای علیه مینهای زمینی و بمبهای خوشه ای بدست نمیدهد.
هنوز هیچ معاهده بین المللی در خصوص استفاده و تجارت بمبهای خوشه ای بصورت خاص ایجاد نشده است. با اینحال حقوق عرفی و اصول حقوق بشردوستانه بین المللی حاکم بر مینهای زمینی بر بمبهای خوشه ای نیز قابل اعمال است. در خصوص اینکه استفاده از بمبهای خوشه ای چگونه حقوق بشردوستانه بین المللی را مخدوش میکند دیدبان حقوقبشر مباحثی را مطرح کرده است ^[۱۱۸] بر طبق پروتکل الحاقی اول ( ۱۹۷۷) همیشه میبایست تفکیک میان غیرنظامیان و اهداف نظامی رعایت شود^[۱۱۹]. حملهای که این ویژگی ( اصل تفکیک) را رعایت نکند ممنوع می باشد. حملات تفکیک نشده بصورت خاص دارای ویژگی های ذیل است.
بر علیه یک موضوع خاص نظامی هدف گیری نشده است.
روش و ابزار بکار گرفته شده در حمله قابلیت هدایت علیه یک موضوع خاص نظامی نداشته یا آثار آن محدود نمیباشد.
حمله مزبور موضوع خاص نظامی را هدف گرفته در حالی که آن سوژه در منطقه مسکونی پرجمعیت قرار گرفته است.
امکان از بین رفتن تصادفی زندگی غیرنظامیان بیش از دستاورد نظامی مورد انتظار است^[۱۲۰] ( رعایت اصل تناسب ) .
در حالیکه بمبهای خوشه ای در اصل قابل کنترل جهت رعایت تفکیک میباشند ، نحوه استفاده از آن در حملات موجب غیرقابل تفکیک شدن آن میگردد. بمبهای خوشه ای قادر به هدفگیری دقیق نمیباشند در حقیقت مزیت نظامی آن در این است که قادر به حمله به اهداف سیار و با وسعت بسیار میباشد در حالی که این سلاح نسبت به حیات جمعیت غیرنظامی در مناطق خالی از سکنه تهدیدی به حساب نمیآید ولی در مورد نواحی نزدیک محل سکونت غیرنظامیان تهدیدی جدی تلقی میشود.
در نتیجه استفاده از بمبهای خوشه ای در مناطق مسکونی پر جمعیت به عنوان مثال شهرها و شهرکها و روستاها بر خلاف اصل تناسب می باشد که همیشه نیروهای نظامی میبایست نسبت به آن توجه داشته باشند و در به کارگیری روشها و ابزارهای حمله در نظر داشته باشند.
به علاوه به خاطر ضریب بالای اشتباه بمبهای خوشه ای که در صورت عدم انفجار موقع حمله تبدیل به مینهای زمینی میشود اینگونه برداشت میگردد که از استفاده از بمبهای خوشه ای محدود نبوده زیرا در حالی که میزان تلفات غیرنظامی میبایست به حداقل برسد، ریسک تلفات غیرنظامی به مدت زمان طولانی همچنان در حد بالایی باقی میماند. همچنین اعلام شده است که تهدید مداوم جمعیت غیرنظامی میبایستی بخشی از موضوع رعایت قاعدهی تناسب باشد.
پروتکل دوم الحاقی به کنوانسیونهای ژنو (۱۹۷۷) در مورد استفاده از بمبهای خوشه ای به مانند مینهای زمینی در مخاصمات مسلحانه داخلی حمایت خاصی را صورت نمیدهد.
روند منع مینهای زمینی قابل تطابق با میزان تخریب بمبهای خوشه ای نمیباشد. اقدام مهم که صورت گرفته است توافق دولتهای برای مذاکره جهت یافتن راه حل در مورد ادوات منفجره باقی مانده بعد از جنگ مانند مسئولیت پاکسازی و اطلاع رسانی در مورد آنها میباشد.
اقدامات ممکن است اقدامات شامل قواعدی راجع به اقدامات بازدارنده جهت اعتماد سازی باشد ، هر دو نوع مخاصمات بین المللی و داخلی دراین حیطه قرار میگیرد.
مینها
معلولیتهای کودکان اغلب در اثر عدم آگاهی آنان نسبت به آثار و خطرات جنگافزارها ایجاد میشود یکی از اصلیترین و خطرناکترین عاملان نقص عضو کودکان مینها میباشندکه به دو نوع ضد نفر و ضد خودرو (زره) تقسیم میشود. نوع اول با وزن انسانها و نوع دوم به وزن بیشتری جهت فعال شدن نیاز دارند. هر دو نوع مینها بصورت وسیع مورد استفاده بود و بعنوان تهدید سالها بعد از جنگ باقی میمانند. یک مین زمینی برخلاف یک گلوله یا بمب بر علیه یک دشمن خاص و از پیش تعیین شده یا منطقه مشخص بکار نمیرود و برعکس بصورت غیر قابل تفکیک اشخاص را که از بدشانسی به آن برخورد کردهاند معیوب کرده و یا از بین میبرد مینها قادر به تشخیص یک کودک از یک جنگجو نمیباشند و از دستور آتشبس پیروی نمیکنند. با وجود هزینه های بسیار بالای انسانی مینها ، این سلاح توسط نیروهای نظامی هنوز بعنوان یک سلاح با ارزش نظامی بالا تلقی میشود.
غیر قابل تفکیک بودن اهداف،ایراد خسارات و جراحات غیرضروری و دائمی اصلیترین دلایل طرفداران منع گسترش مینها میباشد.^[۱۲۱]

شپیتز، هریسون و اسپنسر^[۳۳] (۱۹۹۸) شیوع ناتوانیهای یادگیری را بین ۱/۴ تا ۳/۱۴ درصد برآورد کردند. در مطالعهی آلتراک و ساروها^[۳۴] (۲۰۰۷، به نقل از نریمانی، ۱۳۹۰) شیوع ناتوانیهای یادگیری، در جمعیت کلی کودکان آمریکا ۷/۹ درصد و لیون^[۳۵]، (۲۰۰۵، به نقل از نریمانی، ۱۳۹۰) شیوع ناتوانیهای یادگیری را ۷/۶ درصد تا ۴/۱۲ درصد و موگاسیل و موگاسیل^[۳۶] (به نقل از نریمانی، ۱۳۹۰) با بررسی کودکان ۸ تا ۱۱ سال هندی میزان شیوع کلی ناتوانیهای یادگیری را ۱۷/۱۵ درصد و شیوع ناتوانیهای نگارش، خواندن و ریاضیات را به ترتیب ۵/۱۲، ۲/۱۱ و ۵/۱۰ گزارش کردهاند (شریفی و داوودی، ۱۳۹۱).
نتایج پژوهش نریمانی و رجبی (۱۳۸۴)، نشان میدهد که بین ۷ تا ۱۵ درصد از کودکان دارای ناتوانیهای یادگیری هستند. در ده سال گذشته، دانشآموزان دارای ناتوانیهای یادگیری ۳۸ درصد افزایش یافتهاند (گورمن^[۳۷]، ۲۰۰۲).
بهراد (۱۳۸۴) با فراتحلیل چهار پژوهش شیوع ناتوانیهای یادگیری را ۸۱/۸ درصد گزارش کرده است، همچنین مهین دوست (۲۰۱۱، به نقل از شریفی و داوری، ۱۳۹۱) با مطالعه ۶۰۰ دانشآموز در شهر ایلام نرخ شیوع ناتوانیهای یادگیری را ۱۴ درصد بیان میکند. در مطالعه نریمانی و رجبی (۱۳۸۴) میزان شیوع اختلالات یادگیری در استان اردبیل ۱۳ درصد گزارش شده است.
گزارش مراکز ارائه خدمات بالینی و مدارس حاکی از آن است که تعداد پسرهای مبتلا به ناتوانیهای یادگیری چهار برابر دخترهاست؛ اما مطالعات طولی و همهگیر شناسی اخیر نشان میدهند که ممکن است تعداد پسرها و دخترهای مبتلا برابر باشند. در واقع گمان براین است که بسیاری از دختران شناسایی نشدهاند و در معرض خطر جدی مشکلات تحصیلی درازمدت اجتماعی و هیجانی قرار دارند. پسرهای مبتلا، ستیزه جویی جسمی و فقدان کنترل بیشتری نشان میدهند. در حالی که دخترها بیشتر دارای مشکلاتی درحیطهی شناختی، زبان و اجتماعی هستند (شای وتیزوشای و تیز، ۱۹۸۸؛ به نقل از دانش، ۱۳۸۴). پسرها بیشتر در توانایی دیداری –حرکتی و هجی و فوت و فنهای زبان نوشتاری مشکل دارند، در صورتی که دخترها دارای نقصانهای جدیتر و از نظر پیشرفت تحصیلی در برخی جنبه های خواندن و ریاضی هستند (لرنر، ۱۹۹۷؛ ترجمه دانش، ۱۳۸۴).

۲-۵- انواع ناتوانیهای یادگیری
در چهارمین راهنمای آماری تشخیصی اختلالات روانی انجمن روانپزشکی امریکا- متن تجدید نظر شده (DSM-IV-TR^[38]) ملاکهای تشخیصی برای اختلال خواندن، اختلال در املا و اختلال در ریاضیات مشخص شدهاند و ناتوانیهای یادگیری غیرکلامی (^[۳۹]NVLD) مانند اختلال در کارکرد فضایی، شناخت اجتماعی و اختلالات یادگیری که به گونه ی دیگر مشخص نشدهاند (NOS) آورده شده است.
همانطور که ذکر شد اختلالات یادگیری براساس DSM-IV-R به چهار طبقه کلی تقسیم میشوند (اختلال در خواندن، اختلال در ریاضیات، اختلال در نوشتار و اختلال یادگیری که به گونهای دیگر مشخص نشده است (کاپلان، سادوک، ترجمهی پور افکاری، ۱۳۸۲).
۲-۶- نارساخوانی^[۴۰]
متداولترین و شاید با اهمیتترین آنها اختلال در خواندن میباشد که نارساخوانی نامیده میشود. نارساخوانی اختلالی است که شخص علیرغم تجارب آموزشی متعارف، در کسب مهارت زبانی خواندن، نوشتن و هجی کردن که متناسب با توانایی هوشش باشد عاجز است؛ این اختلال ممکن است ناشی از نقصهای مادرزادی و یا در اثر آسیب مغزی پس از تولد باشد که بعد از کسب مهارتهای خواندن در کودک اثر بگذارد. کودکانی نارساخوان گفته میشوند که در خواندن ناتوان هستند و به عبارت دیگر به علت وجود برخی مشکلات معمولاً دیرتر از کودکان عادی به درست خواندن دست پیدا میکنند و در برخی موارد ممکن است تا سالها فرد دچار اختلال در خواندن که همراه با اشتباهات فراوان است، باشد. افراد نارسا خوان معمولاً از هوش طبیعی برخوردارند (بابا پورخیرالدین، ۱۳۸۵).
این اختلال اغلب به شکل حذف یا اضافه کردن کلمات، مخلوط کردن، اشتباه در تلفظ حروف بدون صدا (مانند ف– ک-گ) و تحریف واژهها مشخص میشود.کودک آهسته میخواند، آهسته و کند مینویسد، نوشته ها اغلب غلط، ناخوانا و دارای اشتباهات املاءیی و دستوری است. علی رغم یادآوری مکرّر همیشه فراموش میکنند که جمله را با نقطه تمام کنند. اغلب آموزگاران اظهار میکنند که این کودکان گوش دهندگان خوبی نیستند. وارونه خوانی و را به شکل»دارا «وارونه نویسی امری است که همیشه اتفاق میافتد؛ مثلاً رود را به شکل دور و یا مینویسند و میخوانند. چون درک مطالب خواندنی کم است، اغلب دوست ندارند بخوانند» رادا« و بنویسند، ولی نقاشی و رونویسی عادی است. در تمام موارد هجی کردن که مستلزم چند مهارت پیچیده و مرتبط به هم مانند حافظه، جزئیات شکل کلمه، ترتیب و توالی کلمات و تعمیم رابطه صوت با املاء است ضعیف است (میلانی، ۱۳۸۵).
به طور کلی به مسئلهی نارساخوانی به عنوان نوعی مشکل در اکتساب مهارتهای خواندن، نوشتن، هجی کردن در دوران کودکی نگاه میشود (مایلز، ۱۹۹۳؛ تامسون^[۴۱]، ۱۹۹۰) متخصصان بین نارساخوانی تحولی (که تصور میشود منشأ مادرزادی یا ارثی دارد) و نارسا خوانی اکتسابی (که پیامدآسیب مغزی بعد از یادگیری خواندن است) تمایز قائل میشوند. بیشتر دانشآموزان نارساخوان در کلاسهای عادی دارای نارساخوانی تحولی میباشند که تصور میشود با تفاوتها مغزی و کروموزومی مرتبط باشد (به نقل از حسن پور، ۱۳۸۱). میزان شیوع ناتوانیهای یادگیری معمولاً بین ۱ تا ۳ درصد در جداول رسمی آمار کودکان استثنایی تخمین زده می شود. در واقع میزان برآورد شیوع آن از ۱ تا ۳۰ درصد است (سیف نراقی و نادری، ۱۳۸۲).
دانشآموزان با ناتوانی یادگیری چه مشکلاتی در خواندن دارند؟
در اوایل تاریخچه ناتوانیهای یادگیری، بعضی از صاحب نظران فکر میکردند که مشکلات خواندن ممکن است ناشی از مشکلات ادراکی دیداری باشد. آنها متوجه شدند که دانشآموزان با مشکلات خواندن بعضی مواقع حروف و اعداد را با معکوس آیینهای آنها اشتباه میگرفتند و وقتی حتی تعداد کمی از آنها کلمات را برعکس میخواندند. این اشتباهات غالبا وارونهسازی نامیده میشوند و اینها نشانهای نارساخوانی و ناتوانی یادگیری در نظر گرفته میشوند. با این حال وارونهسازی نمیتواند دانشآموزان با و بدون مشکلات خواندن را از هم تمییز دهد.
مشکلات واج شناختی
یکی از مهمترین یافتهها در تحقیقات مربوط به مشکلات خواندن این بوده است که مهارتهای واج شناختی کاملا با مهارتهای خواندن مرتبط هستند (بلاچمن، ۲۰۰۱؛ برادی، ۱۹۹۷؛ ماتر، ۱۹۹۸؛ پرفتی، ۱۹۹۱؛ اسنایدر، ۱۹۹۵؛ واگنر و تورگسن، ۱۹۸۷).
بیشتر پیشرفتهای اخیر نشان میدهد که نقص درآگاهی واج شناختی نقش عمدهای در مشکلات دانشآموزانی که مشکلات یادگیری خواندن دارند، ایفا میکند (بلاچمن، ۲۰۰۱؛ برادی، ۱۹۹۷؛ لیبرمن و شانک ویلر، ۱۹۹۱).
مشکلات روان خواندن
رمزگشایی مستلزم مهارت در جنبه های واج شناختی زبان است. بسیاری از مشکلات درک مطلب خواندن میتواند به مهارتهای رمزگشایی ضعیف ارتباط داشته باشد. اگر فردی به طور صحیح نخواند از آنچه میخواند، معنای اشتباهی دریافت میکند. وقتی رمزگشایی بدون زحمت صورت گیرد گفته میشود که خودکار شده است. نظریه خودکاری در خواندن مبتنی بر نظریه معروفی است که بوسیله لابرگ و ساموئل (۱۹۷۳) ارائه شده است. براساس این نظریه خوانندگان فقط تعدادی از واحدهای توجه ذهنی را به خواندن اختصاص میدهند.
روانی معمولا به رمز گشایی آسان و خواندن بدون زحمت گفته میشود. روانی سه مولفه دارد: سرعت، دقت و بیان (آرم براستر، لروآسبرون، ۲۰۰۱؛ موسسه ملی خواندن، ۲۰۰۰).
روانی در رمز گشایی نه تنها درسرعت خواندن متون مربوطه، بلکه در سرعت خواندن حروف و دیگر مولفه های رمزگشایی نیز انعکاس مییابد (گود، ۲۰۰۳).
۹۰ درصد افراد دارای ناتوانیهای یادگیری مبتلا به نارساخوانی هستند (کاپلان و سادوک، ترجمهی پورافکاری، ۱۳۸۲).
مشکلات خواندن چقدر در ناتوانیهای یادگیری شایع هستند؟
بعضی از متخصصان معتقدند شیوع ناتوانیهای خواندن نسبتا زیاد است و تقریبا بیش از ۱۵ تا۲۰ درصد از کودکان و نوجوانان به آن مبتلا هستند (لیون، ۱۹۹۷؛ شای ویتز، ۲۰۰۳). تعیین دقیق اینکه چه تعداد از دانشآموزان با ناتوانیهای خواندن هستند، وابسته به همان متغیرهایی است که در ارزیابی شیوع ناتوانیهای یادگیری تأثیر دارند. مطالعات شیوع ناتوانیهای خواندن نشان میدهند که بین۲/۶ تا ۵/۷ درصد، نمرات پیشرفت خواندن کودکان به طور قابل ملاحظهای پایینتر از سطح هوشبهرآنها است (لوئیس، هیچ و واکر، ۱۹۹۴؛ شایویتز، فلجر و اسکابر، ۱۹۹۰).
بعضی از مطالعات نشان دادهاند که تعداد دختران و پسران با ناتوانیهای یادگیری برابرند. با این حال، هنگام محاسبه تعداد کودکانی که خدمات دریافت میکنند بر خلاف نتایج حاصل از تحقیقات، تعداد پسران نسبت به دختران بیشتر است (شایویتز و همکاران، ۱۹۹۰).
تفاوتهای بین موارد شناسایی شده در مدرسه با موارد شناسایی شده بوسیله تحقیق نشان میدهد که این تفاوتها نتیجه تفاوت در ارجاع پسران و دختران برای دریافت خدمات ویژه است و احتمالا رفتار پسرها نیز این انگیزه را بیشتر میکند (شایویتز و همکاران، ۱۹۹۰). با این وجود، در بعضی از مطالعات مشخص شده که نسبت پسران به دختران در حدود ۲ به۱ است (لوئیس و همکاران، ۱۹۹۴).
عامل دیگری که میزان شیوع را تحت تاثیر قرار میدهد، تاثیر متقابل ناتوانیهای خواندن با سایر ناتوانیهای یادگیری است.
۲-۷- اختلال ریاضی^[۴۲]
اختلال ریاضی به نام دیسکلکولیا^[۴۳] شناخته شده است (باترورث، وارما و لاریلارد^[۴۴]، ۲۰۱۱). اختلال ریاضی به دامنه وسیعی از نارسایی توانایی ریاضی در گستره زندگی اشاره دارد. تنها یک شکل از نارسایی ریاضی وجود ندارد و گوناگونی مشکلات از فردی به فرد دیگر متفاوت است (مرکز ملی ناتوانی یادگیری، ۲۰۰۶).
برای قرار گرفتن در طبقهبندی اختلال ریاضی باید عملکرد فرد در حساب به طور اساسی زیر سن، توانایی های هوش و تحصیلی مورد انتظار باشد و همچنین این اختلال باید به طور جدی بر پیشرفت تحصیلی یا زندگی روزمره مشکل ایجاد کند. به علاوه اختلال نباید به علت نقایص بینایی، شنوایی، جسمی، هیجانی و شرایط نامناسب محیطی، فرهنگی یا آموزشگاهی باشد (امانی، برهمند و نریمانی، ۱۳۹۰).
شیوع اختلال ریاضی طبق راهنمای آماری تشخیص اختلالات روانی(DSM-IV-TR) یک درصد اعلام شده است، ولی شیوع این اختلال مانند اختلال خواندن، بیش فعالی و کمبود توجه ۵ درصد تخمین زده شده است (سادوک و سادوک^[۴۵]، ۲۰۰۵).
پژوهشهای شریفی و داوری (۱۳۹۱) میزان شیوع اختلالات ریاضی دربین دانشآموزان استان چهارمحال بختیاری در پایهی اول ۹/۶ و در پایهی دوم ۵/۷ درصد گزارش کردهاند، ولی در شهر تهران شیوع اختلال ریاضی در پژوهش حمید (۱۳۸۵) ۶/۳ درصد گزارش شده است که بالا بودن نسبی آمار شیوع این اختلال در ایران در مقایسه با گزارشات جهانی میتواند یکی از دلایل اهمیت توجه به علل شیوع و راهکارهای درمانی این اختلال باشد. به منظور کمک به رفع مشکلات یادگیری دانشآموزان با اختلال ریاضی پژوهشگران پیشنهاد کردهاند که متناسب با مشکلات موجود باید مداخلات خاصی اعمال شود (شلوو گراس تسور^[۴۶]، ۲۰۰۰) یکی از روش های مؤثر در بهبود یادگیری دانشآموزان مبتلا به اختلال یادگیری، آموزش مستقیم میباشد.
کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری ریاضی در یک سری زمینه ها از جمله درک روابط فضایی، درک تصویر بدنی از خود، توانایی دیداری- حرکتی و دیداری- ادراکی، زبان و خواندن، جهت و زمان، به خاطر سپاری، راهبردهای یادگیری ریاضیات مشکل دارند (لرنر، ۲۰۰۰) همچنین یک توافق کلی وجود دارد که کودکان ناتوان ریاضی در فرایندهای اجرایی ریاضی مشکل دارند و از راهبردهای حل مسئله ناپخته مثل محاسبه با انگشت و محاسبه کلامی استفاده میکنند (گری، هامسون و هوارد^[۴۷]، ۲۰۰۰؛ جردن و هانیچ، ۲۰۰۳؛ گری، هوارد، بیرد- کراون و دسوتو^[۴۸]، ۲۰۰۴).
مازاکو^[۴۹] (۲۰۰۱) به سه نوع ناتوانی یادگیری ریاضی توجه کرده است که عبارتاند از حافظهی معنایی، روندی و بینایی- فضایی. ناتوانی اول به مشکل بازیابی واقعیات بنیادی ریاضی از حافظهی معنایی مربوط میشود. گری^[۵۰] (۲۰۰۴) نشان داده است این گروه از کودکان در رمزگردانی اطلاعات از حافظه بلند مدت و توجه دچار مشکل هستند و احتمالاً ناتوانی در خواندن نیز دارند و عملکرد ضعیفتری در ریاضی دارند. دومین نوع از ناتوانی مربوط به سرعت پردازش پایین و اشتباهات محاسباتی در انجام تکالیف ریاضی است. این گروه از کودکان در حافظهی فعال مشکل دارند و به همین دلیل، در محاسبات ریاضی از راهبر دهای رشد نیافته مانند شمارش با انگشتان استفاده میکنند. سومین نوع به صورت ناتوانی به وسیلهی پردازش بینایی- فضایی است که با اطلاعات ریاضی آشکار میشود. گری (۲۰۰۶) در مطالعهی خود از صدها کودک با ناتوانی یادگیری ریاضی، مدارک متقاعد کنندهای ارائه داده است که کودکان این گروه در توجه، پردازش بینایی- فضایی، سازماندهی روانی- حرکتی، ادراکی- بینایی و ساخت مفهوم ضعیف هستند.
۲-۸- نارسانویسی^[۵۱]
اصطلاح نارسا نویسی، به اختلالی در زبان نوشتاری اطلاق میشود که به جنبه های مکانیکی و فنی مهارت نوشتن توجه دارد. این اختلال خود را به شکل بدخطی در کودکان دارای هوش متوسط که نارسایی عصبی مشخصی ندارند یا دارای نقصهای آشکار ادراکی – حرکتی نیستند، نشان میدهد (بوس و وان^[۵۲]، ۲۰۰۲؛ به نقل از کریمی، ۱۳۸۹).
دانشآموز نارسانویس با وجود هوش بهنجار، عملا نمیتواند با کلاس همراه گردد. به همین جهت اغلب این افراد را به منزلهی فرد عقب مانده، تنبل یا بیانگیزه میپندارند و از لحاظ احساسی و ارزشی آنان را طرد مینمایند که این خود به مرور زمان زمینه را برای دگرگونیهای رفتاری هیجانی در آنها فراهم میآورد (احدی و کاکاوند، ۱۳۸۲) چرا که از طرفی اضطراب آنها در مقابل تقاضاهایی که زبان نوشتاری ایجاب میکند، افزایش مییابد و پس از شکستهای مستمر و یأس ناشی از نارسانویسی، دچار احساس شرم و تحقیر میشوند که با گذشت زمان این احساسها عمیقتر میگردد؛ به گونهای که در بزرگسالی احساس خشم، اضطراب، افسردگی و عزت نفس پایین را نشان میدهد (لرنر^[۵۳]، ۲۰۰۲؛ به نقل از دانش، ۱۳۸۴) و یا از طرف دیگر، دانشآموزان نارسانویس اغلب به خاطر عملکرد تحصیلی ضعیف و شکستهای مکر ر از مدرسه اخراج میشوند و به ناچار به کارهایی که نیازمند مهارتهای پایینی است، روی میآورند (شاپیرو و ریچ^[۵۴]، ۱۹۹۹). زیرا فنآوری پیشرفته و اتوماتیک شدن کارها در جهان امروز ایجاب میکند که افراد تحصیلات بالایی داشته باشند، مشاغل قدیمی به سرعت منسوخ شوند و فرایند بازآموزی به صورت ضرورتی اجتنابناپذیر در آید و پیشبینی میشود افراد در هر شغلی مجبور به بازآموزی در حرفهی خود شوند تا آمادگیهای لازم را برای بهبود کارکردهای مورد نیاز آنها کسب کنند؛ لذا توانایی نوشتن به صورتی کارآمد، ابزار مهمی در بازآموزی و حفظ شغل در جهان امروز است (لرنر، ۲۰۰۲، به نقل از دانش، ۱۳۸۴).
دانشآموزان نارسانویس پس از ورود به دبستان خیلی زود مشکلاتی از قبیل رعایت قواعد دستوری در هجی کردن واژهها و بیان افکار پیدا میکنند. در نوشتن جمله های کوتاه و ساده نیز دچار اشتباه میشوند. با افزایش سن و رفتن به کلا سهای بالاتر، جمله های کتبی و شفاهی آنها آشکار ا ابتداییتر، عجیبتر و پایینتر از سن مورد انتظار است. کلمات انتخابی آنان اشتباه و نامناسب است و پاراگرافها آشفته و فاقد توالی و تداوم است.
وایدر (۱۹۹۷) در پژوهش خود به این نتیجه دست یافت که دانشآموزان نارسانویس دورهی ابتدایی در نوشتن جمله ها از فعلهایی استفاده میکنند که با فاعل و قیدهای جمله تناسب ندارد و تا پایان این دوره نوشته های آنها دارای جملات بیمعنا و واژه های بیتناسب بود (اله یار ترکمن، ۱۳۷۹).
دادستان (۱۳۷۹) معتقد است اختلال زبان نوشتاری در ۳ تا ۱۰ درصد از جامعهی شاگردان مدرسه رو وجود دارد. همچنین برینگز و فولر (۱۹۹۲) معتقدند که نارسایی زبان نوشتاری در پسران ۵/۱ برابر بیشتر از دختران است. شکیبا (۱۳۸۱) نیزمیزان شیوع اختلالهای یادگیری را ۱۱ درصد بیان کرده است.
۲-۹- سبب شناسی
نظریهپردازان چندین علت را برای ناتوانیهای یادگیری برشمردهاند. با وجود کارهای قابل توجهی که در این زمینه صورت گرفته است، تعیین سبب شناسی دقیق ناتوانیهای یادگیری کار دشواری است و تلاشها همچنان ادامه دارند. احتمالا، علل گوناگونی را میتوان برای ناتوانیهای یادگیری تعیین کرد و در برخی موارد ممکن است نوع خاصی از یک نوع ناتوانی یادگیری علل چندگانه ای داشته باشد (سیلور^[۵۵]، ۱۹۹۹). در ضمن، ممکن است یک علت واحد در یک کودک چندین اختلال مانند، ناتوانیهای یادگیری و اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی ایجاد کند (کاپلان و همکاران، ۱۹۹۸). اما از آنجا که کمک به این دانشآموزان حتی پیش از شناخت علت ناتوانیهای یادگیری ضروری است، در بسیاری مواقع به منظور ارائه خدمات آموزش ویژه برای آنها موضوع انجام ارزیابی و مداخله اولویت پیدا میکند(رشلی^[۵۶]، ۱۹۹۹).
عوامل عصب شناختی
برای سالیان دور، برخی صاحب نظران علت ناتوانیهای یادگیری را آسیب مغزی، رشد عصب شناختی نابهنجار یا نوعی نابهنجاری کارکردی عصب شناختی میدانستند. بخش مهمی از ادبیات این حوزه نشان دهندهی توجه و علاقهی خاصی نسبت به این موضوع است (کاپلان و همکاران، ۱۹۹۸؛ سامار، پاراسنیز و برنت^[۵۷]، ۱۹۹۸؛ اسمیت، ۱۹۹۸). عوامل عصب شناختی کانون توجه بسیاری از پژوهشها و یکی از معیارهای موجود در شناسایی ناتوانیهای یادگیری است (سیلور، ۱۹۹۹).
آسیب عصب شناختی مربوط به ناتوانیهای یادگیری ممکن است به شکلهای مختلف رخ بدهد. آسیب عصب شناختی ممکن است در هنگام تولد و در شرایطی همچون موقعیت نا به هنجار قرار گرفتن جنین به هنگام تولد یا بیاکسیژنی^[۵۸] به وجود بیاید. بروز عفونتها نیز میتوانند به واسطه ایجاد صدمههای مغزی موجب ناتوانیهای یادگیری و آسیب مغزی بشوند. اگرچه در عمل، آسیب عصب شناختی را تا حد زیادی مسئول ناتوانیهای یادگیری میدانند ولی هنوز هم شواهد کافی و مستقیم برای آن در دسترس نیست (بندر، ۱۹۹۸؛ درو و هاردمن^[۵۹]، ۲۰۰۰).
تأخیر رشدی
در برخی نظریهها به تأخیر رشدی در سامانهی عصبی اشاره شده است که موجب بروز مشکلاتی میشود که در افراد با ناتوانیهای یادگیری مشاهده میشود (سامانگو- اسپراز^[۶۰]، ۱۹۹۹). از بسیاری جهتها، رفتار و عملکرد کودکان با ناتوانیهای یادگیری شبیه کودکان خردسالتر است (لرنر، ۱۹۹۷). این کودکان معمولا در رشد مهارتها، مانند رشد مهارتهای زبانی و حوزه های بینایی- ادراکی و برخی حوزه های درسی تأخیر و مشکل دارند. اگرچه تأخیر رشدی علت تعیین کنندهی ناتوانیهای یادگیری به شمار نمیآید ولی میتوان آن را یکی از عوامل متعدد در این رابطه دانست.
عوامل ژنتیک
سببشناسی ژنتیک نیز به عنوان یکی از علل ناتوانیهای یادگیری مورد توجه قرار گرفته است. نابهنجاری ژنتیک، که به شکل ارثی به فرد میرسند، میتوانند در بروز یک یا چند مورد از مشکلات موجود در ناتوانیهای یادگیری مؤثر باشند (کالبرسون^[۶۱]، ۱۹۹۸؛ سیلور، ۱۹۹۹). صرف نظر از نوع و شدت مشکل رفتاری و یادگیری، الگوی ژنتیک از اهیت زیادی برخوردار است. برای سالیان دراز، پژوهشهای بسیاری، از جمله مطالعه های مربوط به همشکمان یکسان و همشکمان غیریکسان، نشان دهندهی تأثیر عوامل ارثی بر اختلالهایی از این نوع بوده است (آلارکون- کازارس^[۶۲]، ۱۹۹۸). این یافتهها را باید به خاطر مشکلاتی که در جدا ساختن تأثیر عوامل ارثی و محیطی وجود دارد، با احتیاط مورد بررسی قرار داد. به طور کلی شواهد پژوهشی نشان دادهاند که برخی از انواع ناتوانیهای یادگیری در اثر عوامل ارثی به وجود میآیند.
نظریه برتری نیمکره مغزی طرف راست
این نظر توسط اورتون و فریدمن به ترتیب درسالهای ۱۹۳۷ و ۱۹۷۵ عنوان شده است. همانطوریکه نیمکره چپ مغزی برای گفتار و مهارتهای کلامی است نیمکره راست بیشتر در کنترل ساخت و ایجاد تشخیصهای پیچیده دیداری و فرآیندهای غیرکلامی و آگاهیهای ادارکی نظیر موسیقی، رموز ریاضی نقش دارد و افراد مبتلا به خوانش پریشی دچار برتری نیمکره راست هستند و سعی دارند بیشتر از توانایی های غیرکلامی برای انجام تکالیف مدرسه استفاده کنند. پیاژه و بروئر این فرضیه را رد میکنند. از آنجایی که قطع بافت عصبی رابط بین دو نیمکره باعث خوانش پریش میشود و در اکثر مطالعات تفاوتهای ساختاری در بین دونیمکره مغزی دیده شده است و نیمکره راست نسبت به نیمکره چپ بزرگتر بوده و این تفاوت در ناحیه تمپورال نیمکره چپ که مرکز گفتار است کاملا مشهود است و مطالعات بعد از مرگ، اسکن مغزی و ام . آر. آی نیز آنرا ثابت کردهاند لذا غالبیت ناقص نیمکرههای مغزی کمک زیادی به ایجاد بیماری میکند. شواهد بالینی نشان میدهد که اکثر مبتلایان چپ دست هستند و بین چپ دستی و اختلالات ایمنی گوناگون عملکرد مغزی رابطه وجود دارد ولی این مسئله نباید چندان گمراه کننده باشد که باعث یأس خانواده شده و مشکل کودک را درمان ناپذیر بدانند.
عوامل محیطی
بررسیهای انجام شده در مورد عوامل مؤثر در بروز ناتوانیهای یادگیری نشان داده است که عوامل محیطی نیز در این میان دخالت دارند. عواملی از قبیل رزیم های غذایی نامناسب، افزودنیهای غذایی، پرتو افکنی، نور فلورسنت، شیشه بدون محافظ تلوزیون، دخانیات، مشروب، مواد مخدر و آموزش نامناسب میتوانند در بروز ناتوانیهای یادگیری دخالت داشته باشند (کودینا، ین، کاتیمز و زاپاتا^[۶۳]، ۱۹۹۸؛ زاپاتا، کاتمیز و ین، ۱۹۹۸). برخی از عوامل محیطی، همچون پرتو افکنی، سرب، مواد مخدر و فشار روانی خانواده میتواند بر رشد تأثیر منفی بگذارند (لفرانسوا^[۶۴]، ۱۹۹۹). در بعضی موارد، به نظر میرسد که این تأثیرگذاریها ممکن است به عوامل قبل یا بعد از تولد و در برخی موارد به هر دوی آنها مربوط شود. پژوهشهای مربوط به تأثیر عوامل محیطی بر بروز ناتوانیهای یادگیری هنوز ناکامل ولی به شدت مورد علاقه پژوهشگران است.
آیا میتوان برناتوانیهای یادگیری فایق آمد؟
مسلما مردم میخواهند از ناتوانیها جلوگیری کنند و در درمان هر یک از ناتوانیها دست کم امیدوارند که اثرات آن را به حداقل برساند به طوری که بتوانند از عهده فعالیتهای روزمره زندگیشان برآیند. ناتوانیهای یادگیری، یادگیری تحصیلی و رفتار اجتماعی را تحت تاثیر قرار میدهد، در نتیجه، مشکلات دوچندان میشوند به طوری که آموزش جبرانی مناسب میتواند باعث از بین رفتن این مشکلات شود. رشته ناتوانیهای یادگیری به نوبه خود ادعاهای افراطی و درمانهای توام با خطا داشته است (وورال، ۱۹۹۰).
هرچند نمیتوان بر ناتوانیهای یادگیری چیره شد یا به عبارتی کاملا درمان نمیشوند، اما افراد با ناتوانیهای یادگیری میتوانند راهبردهایی را یاد بگیرند که تا حد زیادی اثرات منفی ناتوانیهایشان کاهش دهد. پیشرفتههای قابل توجهی در زمینه روش های آموزشی و درمان به وجود آمدهاند. روش های اصلی، آموزش شناختی (مثل خود نظارتی و خودآموزی را در بر میگیرد) یادیارها (شامل استفاده از واژگان کلیدی و روش های دیگر کمک به حافظه میشود). آموزش مستقیم (DI) (که توالی دقیق آموزش، پاسخ سریع و منظم، و بازخورد فوری و تصحیح غلطها را شامل میشود)، آموزش فرا درک مطلب (که راهبردهای تفکر درباره یادآوری نکات اصلی موضوعاتی که خوانده میشود را برای دانشآموزان فراهم مینماید)، و آموزش داربستی (که کاهش تدریجی کمک و آموزش دو جانبه را دربرمیگیرد) اگرچه این روشها در آموزش مهارتهای خاص و چگونگی ارتباط با زمینه برنامههایی که آموزش داده میشود با هم فرق میکنند، اما این روشها، روش های منظمی برای آموزش مهارتهای مرتبط با تکلیف برای دانش آموزان با ناتوانیهای یادگیری هستند به طوری که دانشآموزان می توانند این مهارتها را در موقعیتهای تحصیلی واقعیشان به کار گیرند.
۲-۱۰- سبکهای یادگیری
دانشآموزان دارای تفاوتهای فراوانی هستند که در آموزش نقش اساسی دارد. آنها از نظر یادگیری، توانایی کارآمدی و توانایی تفکر منطقی با یکدیگر تفاوتهای مهمی دارند، در برابر مشکلات و چالشها نیز با شیوه های متفاوتی برخورد میکنند، برخی از دانشآموزان از فعالیتهای جدید لذت میبرند و دوست دارند کارها را خود مجدداً سازمان دهند، در حالی که دیگران کارهای از قبل آزمایش شده و مطمئن را ترجیح میدهند و قادر به سازماندهی مجدد آنها نیستند. به عبارت دیگر، یادگیرندگان از نظر شخصیتی، نگرشها، واکنشهای هیجانی، شیوه ها و سبکهای یادگیری، سبکهای شناختی و غیره با هم تفاوتهایی دارند که یادگیری و نحوهی برخورد آنها با مسائل و مشکلات را تحت تأثیر قرار میدهد (گلاور، جان و برونیک، راجرز^[۶۵]، ۱۹۹۰؛ به نقل از خرازی).

در این قسمت سعی خواهد شد مهمترین و به عبارتی پاره ای از مبانی بنیادین ضمانت اجراهای اداری آورده شود. به عبارت بهتر به منظور فهم بیشتر و دقیق تر از موضوع ضمانت اجراهای اداری؛ آوردن پاره ای از مبانی ضمانت اجراهای اداری ضروری و لازم می باشد. در این جا توضیح این نکته خالی از لطف نمی باشد که عدم توجه به مبانی مذکور نشانگر آن است که نظام اداری هنوز از رشد، پویایی و طراوت لازم برخوردار نبوده و به عبارت بهتر یک نظام حقوقی در راه مانده است، اما توجه به مبانی ذیل از سوی نظام های اداری گویای توجه هر چه بیشتر دولتمردان و کارگزاران دولتی به حقوق بنیادین مردم می باشد.
گفتار اول: حاکمیت قانون
«توسل به مفهوم قانون به مثابه ابزاری جهت کنترل قدرت حکومت، از عصر فیلسوفان یونان باستان مورد توجه قرار گرفته است و درواقع سرکشی ذاتی قدرتمندان و تصدی و تجاوز به حقوق بنیادین بشر در احراز جایگاه رفیع قانون نقشی بسزا داشته است. حاکمیت قانون (Rule of laws) نیز در چنین فضایی به عنوان مفهومی بنیادین در ادبیات حقوقی و سیاسی مطرح می شود. حال سئوال اصلی این است که حکومت بر اساس سلیقه فردی درست و مطلوب است یا قانون».^[۲۱]
یکی از عناصر و مولفه های تکوینی مهم حکمرانی مطلوب حاکمیت قانون می باشد . در زمان های گذشته تنها میان حاکمیت و حکمرانی مطلوب صرفا قانون و قانون گرایی بود. به عبارت بهتر قانون گرایی حکومت معادل حکومت مطلوب تلقی می گردد.در دوران مدرن نیز حاکمیت قانون همچنان به عنوان یکی از ارکان و عناصر بنیادین حکمرانی درنظر گرفته شده است. قانون یکی از ابزارهای محدود کننده اقتدار دولت ها و حکومت ها می باشد. از جهتی مرز و محدوده ی حکمرانی حکومت ها را مشخص می گرداند و از سوی دیگر قلمرو آزادی و حقوق آحاد مردم را تعیین و ترسیم می نماید.
به نظر می رسد مهمترین عامل تجلی مدرن ایده حاکمیت قانون را می توان تحولات سیاسی و اجتماعی انگلستان، خصوصا در قرن هفدهم نام برد، در واقع در این قرن بود که مهمترین انقلاب در تاریخ تئوری سیاسی و حقوقی به وقوع پیوست. جنگ داخلی انگلستان (معروف به انقلاب پارسیان) در خلال سال های ۱۶۴۲ تا ۱۶۴۹ میلادی، نشات گرفته از اختلافات عمیق میان پادشاه و پارلمان درباره مسائل بنیادین چون حیطه و محدودیت اختیارات پادشاه بود. بی اعتنایی پادشاهان انگلستان به اصل حاکمیت قانون در نهایت منجر به انقلاب شکوهمند در سال ۱۶۸۸ گردید.
دو رویکرد و برداشت کلی نسبت به حاکمیت قانون وجود دارد. ۱- برداشت شکلی ۲- برداشت ماهوی، گرچه هدف اساسی و اصلی حاکمیت قانون از نظر طرفداران هر یک از دو برداشت فوق الذکر محدودیت مقامات حکومتی در اعمال اختیاراتشان می باشد، اما در برداشت شکلی از حاکمیت قانون، روش و شیوه ای رویه ای جهت ممانعت از اعمال خودسرانه حکومت ها و دفاع از حقوق و آزادی های مردم پیشنهاد می گردد.
«طرفداران برداشت شکلی حاکمیت قانون و ویژگی های خاص یک قانون را واجد اهمیتی
فوق العاده می دانند. از یک دیدگاه کلی می توان ویژگی های قانون را به دو دسته ویژگی های ذاتی و ویژگی های عرضی تقسیم کرد. ویژگی های ذاتی قانون اوصافی هستند که برای تبدیل یک قاعده به قانون جزء شرایط حداقلی محسوب می شوند و به بیان دقیق تر، قاعده فاقد هر یک از این ویژگی ها اساسا قانون خوانده نمی شود»^[۲۲]

اما ویژگی عرضی قانون ویژگی هایی هستند که حتی اگر قاعده ای فاقد آن ها باشد، شاید بتوان آن را هنوز یک قانون نامید.
باید عنایت داشت که ویژگی های ذاتی قانون عبارتند از : الزام آور بودن، عام بودن، امری بودن، علنی بودن، واضح بودن، معطوف به آینده بودن، مفید قطعیت بودن و مصوب مرجع ذیصلاح بودن.
اما ویژگی های عرضی قانون، را می توان بدین ترتیب برشمرد :
پاسخگویی نیازهای جامعه، منعکس کننده نظر اکثریت، تامین کننده منفعت عموم، منطبق با اخلاق، معطوف به عدالت، مستمر، کارآمد، انجام شدنی و پیشرو، در برداشت ماهوی از حاکمیت قانون تاکید بر آموزه های اخلاقی مدنظر می باشد . به عبارت بهتر در برداشت ماهوی از حاکمیت قانون، محتوای یک نظام حقوقی مد نظر می باشد.
دریک نظام حقوقی و سیاسی زمانی می توان ادعای دموکراسی و حکومت مردمی کرد که در آن حاکمیت قانون به معنای واقعی در آن نهادینه شده باشد. بخش اداری و اجرایی هر حکومت به عنوان بازوان توانمند و فعال تلقی گشته که به طور مستمر با شهروندان در ارتباط می باشند.
هر گونه عملکرد قانونمند آنها به عنوان عملکرد حکومت و کلیت نظام سیاسی تلقی می گردد.
بنابراین به نظر می رسد یکی از ارکان مهم و تعیین کننده و سرنوشت ساز حکومتی در ارتباط با موضوع حاکمیت قانون، دستگاه ها، سازمان ها، و تشکیلات اداری می باشند.
قانون بایستی در کلیت سازمان ها و دستگاه های اداری اجرا و اعمال شود. کارگزاران و مقامات اداری به عنوان بازوان اجرایی نهادهای مذکور نقش بسزایی در این راستا ایفا می نمایند. کارکنان و کارگزاران دستگاه های اداری بایستی همیشه قانون و قانونمندی را مدنظر داشته و آن را رعایت نمایند.
اصولا بحث ضمانت اجراهای اداری در زمانی مطرح می شوند که قانون توسط ارکان اجرایی سازمان ها و تشکیلات اداری یعنی کارگزاران اداری نقض و نادیده گرفته شود. بنابراین به اهمیت موضوع حاکمیت قانون در بحث ضمانت اجراهای اداری پی می بریم.
همان طور که گفته شد حاکمیت قانون به عنوان یکی از مبانی مهم موضوع در دست بررسی حاضر می باشد. اما در قبال اجرا و تضمین اصل حاکمیت قانون بایستی ضمانت اجرای اداری وجود داشته باشد. «در این روش اعمال و اقدامات ماموران دولتی می تواند از درون سازمان توسط مقامات اداری بالاتر مورد نظارت، بازنگری و اصلاح قرار گیرد. و یا از بیرون سازمان اداری، نهادهای نظارتی وجود دارند که بر اعمال و فعالیت دستگاه ها و ماموران اداری نظارت داشته و از فعالیت های مخالف با قانون این دستگاه ها جلوگیری می نمایند. نمونه های مهم نهادهای نظارتی بیرون از دستگاه اداری در کشور ما یکی سازمان بازرسی کل کشور و دیگری کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی می باشد که با اتخاذ روش های اداری و نظارتی، هدف موصوف را تامین می نمایند.^[۲۳]»
گفتار دوم: اصل تداوم خدمات عمومی و اداری
اصل تداوم خدمات عمومی و اداری ناشی از ضرورت های مربوط به اداره اجتماع است این اصل در خصوص موضوعاتی که برای تدوام جماعات انسانی ضرورت دارد (نظیر امنیت – نظامیان- خدمات بهداشتی – پرستاران) اهمیت بسیاری دارد. بر اساس این اصل خدمات عمومی و اداری به جهت لزوم و ضرورت پاسخگویی مداوم به نیازهای عمومی تعطیل بردار نیست این اصل تکلیفی را بر مقامات عمومی و اداری بار می نماید که به موجب آن باید تداوم خدمات اداری بنحو مناسبی تضمین گردد. «تداوم خدمات اداری که ممکن است به گونه ای موقتی و یا دائمی دچار وقفه شود. در هر صورت در برابر این تکلیف ممکن است مسئولیت های انتظامی و مدنی مقامات عمومی نیز مطرح گردد. به عبارت حقوقی نقض این اصل در حقوق اداری ضمان آور است. این امر در فروض که خلل در امر خدمات عمومی ناشی از حادثه غیر قابل پیش بینی یا غیر قابل اجتناب و قوه قاهره باشد را در بر نمی گیرد. در حقوق فرانسه این اصل تحت تاثیر مکتب خدمت عمومی ارائه گردیده و توسعه یافت که می توان ریشه های آن را در ماده ۵ قانون اساسی ۱۹۵۸ یافت. به موجب قسمت نخست این ماده: رئیس جمهور بر رعایت قانون اساسی نظارت دارد وی با نظارت خویش عملکرد منظم قوای عمومی و همچنین استمرار حکومت را تضمین می نماید اصل تداوم خدمات اداری، مرز میان رعایت منافع شهروندان و حقوق و تکالیف مقامات اداری است.» ^[۲۴]
اصل خدمات عمومی مبتنی بر این استدلال است که چون خدمات عمومی مربوط به عموم جامعه است، ادارات و سازمان های عمومی نباید دچار وقفه شوند و باید به طور مستمر و بی وقفه به کار و فعالیت خود ادامه دهند.
«دستگاه اداری تعطیل بردار نیست پس متصدیان و کارکنان ادارات مکلفند پیوسته به کار خود ادامه دهند و از انجام دادن هر عملی که موجب تعطیل و یا اختلال اداره می شود خودداری ورزند. به پیروی از این اصل است که استعفای کارمند دولت باید مورد قبول مقامات صلاحیت دار قرار گیرد و صرف استعفا و ترک خدمت، پیش از پذیرش استعفا از سوی دولت، تخلف اداری محسوب می شود و موجب تعقیب انتظامی است . همچنین بنابراین اصل است که اعتصاب و ائتلاف دسته جمعی کارمندان، تخلف اداری محسوب می شود.»^[۲۵]
بنابراین طبق اصل مذکور خدمات عمومی و اداری بایستی به طور مداوم، پیوسته در جریان بوده و در اجرای آن وقفه ای صورت نگیرد. البته بایستی بین انواع خدمات عمومی قائل به تفکیک شد، پاره ای از خدمات عمومی بایستی در همه ساعات شبانه روز انجام و ارائه گردد. مانند خدمات آب و برق اما پاره ای دیگر از خدمات لزوما در طول بیست و چهار ساعت شبانه روز انجام نمی گیرد. بلکه در وقت اداری انجام می گیرد. بنابراین به منظور بررسی تداوم و استمرار انواع خدمات اداری بایستی به ماهیت خدمات مذکور توجه نمود.
«بر اصل استمرار یا ثبات خدمات عمومی آثاری مترتب است از جمله این که دستگاه های اداری که مکلف هستند این خدمات را به شکل مستمر ارائه دهند، وسائل و امکانات خود را به گونه ای طرح کنندکه در ارائه خدمات وقفه ای ایجاد نگردد. عدم ارائه خدمات عمومی توسط دستگاه ذیربط تخلف محسوب و می توان علیه مقامات آن دستگاه ها طرح دعوی نمود. اثر دیگری که بر اصل ثبات و استمرار خدمات عمومی مترتب است مسئله تکالیف و وظایفی است که مستخدمین دستگاه های متولی خدمات عمومی بر عهده دارند. بدین معنی که مستخدمین دستگاه های ارائه دهنده خدمات عمومی از نقطه نظر انجام خدمت و زمان حضور در محل کارخود تابع الزامات و محدودیتهای خاصی هستند. مثلا تمام کارمندان یک دستگاه نمی توانند در یک زمان به مرخصی بروند به گونه ای که اداره امور آن دستگاه تعطیل شود…»^[۲۶]
در حقوق اداری ایران می توان گفت که مفهوم خدمات عمومی به عنوان یکی از مبانی وجود دستگاه اداری دولت محسوب می شود چون در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران وظایفی بر عهده دولت قرار داده شده که جزء خدمات عمومی است و دولت موظف شده است که این گونه خدمات و امکانات را برای افراد جامعه تامین نمایند.
همین امر نشان می دهد که فلسفه وجودی دولت و دستگاه دولتی در حقوق اداری ایران ارائه خدمات عمومی است . از جمله مستند این ادعا اصل سوم قانون اساسی ایران است، طبق این اصل دولت موظف شده است که برای رسیدن به اهداف خود همه امکانات خود را برای امور متعدد به کار برد از جمله اموری که دولت موظف به اداره و تامین آن شده است، آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه در تمام سطوح است. و یا در بند ۱۲ همین اصل دولت موظف به پی ریزی اقتصاد صحیح و عادلانه بر طبق ضوابط اسلامی جهت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه های تغذیه و کار و بهداشت و تعمیم بیمه است، به اضافه این که در اصول ۲۹ و ۳۰ دولت موظف به تامین و برخورداری تمام افراد جامعه از خدمات تامین اجتماعی و همچنین وسایل آموزش و پرورش رایگان است . این اصول نشان دهنده این است که فلسفه وجودی دستگاه های اداری در جمهوری اسلامی ایران تامین خدمات عمومی است و از این نظر می توان گفت خدمات عمومی به عنوان یکی از مبانی حقوق اداری ایران نیز محسوب می گردد.
در پایان بحث اصل تداوم و استمرار خدمات عمومی و اداری بایستی خاطرنشان سازیم اصل مذکور نتایج ذیل را در پی دارد:
اصل بر تداوم و استمرار کلیه خدمات عمومی و اداری است مگر مواردی که طبق قانون استثناء شده باشد.
اصل خدمات اداری و تداوم آن موجب می گردد که کسانی که در پی کارشکنی و نقض این اصل بیایند طبق قانون و مقررات اداری و جزایی مجازات شوند.
پاره ای از کارشکنی های ماموران دولتی در ارائه خدمات اداری مستمر و مداوم ماهیت تخلف اداری داشته و طبق قوانین و مقررات اداری مجازات می شوند و پاره ای دیگر از اعمال خلاف قانون کارگزاران و ماموران دولتی در این حوزه ماهیت جرم داشته و طبق قوانین و مقررات جزایی در دادگاه های عمومی جزایی به آن رسیدگی می شود.
گفتار سوم: پاسخگویی و مسئولیت پذیری
دولت ها از آن جا که به عنوان نمایندگان مردم به ایفای وظایف و تکالیف قانونی خود
می پردازند، موظفند که درباره تصمیمات و اقدامات خود به شهروندان توضیح کافی بدهند. به نظر میرسد عنصری که پاسخگویی و مسئولیت پذیری دولت ها را به همراه خواهد داشت عنصر و وجه دموکراتیک بودن حکومت ها می باشد. حکومتی که مردمی و به معنای واقعی دموکراتیک و برخاسته از آراء و نظرات واقعی مردم باشد حکومتی پاسخگو و مسئولیت پذیر نیز خواهد بود.
«پاسخگویی یک امر حیاتی برای مساله حکمرانی مطلوب است . نه تنها نهادهای دولتی بلکه بخش خصوصی و سازمان های جامعه مدنی نیز باید نسبت به کسانی که در ارتباط مستقیم با تصمیمات
آن ها قرار دارند، پاسخگو خواهد بود. در دولت پاسخگو، ویژگی هایی نظیر مدیریت پاسخگو، پاسخگویی شهروندان و همراهی مسئولیت با قدرت نیز وجود دارد. طبیعتا همراه با پاسخگویی مسئولیت نیز باید باشد. هر اندازه در دولتی قدرت بیشتر و پاسخگویی و مسئولیت کم تر باشد کارآیی و اثر بخشی آن کم تر خواهد بود و این دولت آن ویژگی پاسخگویی را نخواهد داشت.»^[۲۷]
بایستی در جهت پاسخگویی و مسئولیت پذیری حکومت ها، مراکز متعدد پاسخگویی و نه فقط مرکز خاصی جهت پاسخگویی و مسئولیت پذیری حکومت ها، وجود داشته باشد. این امر مستلزم نظام بوروکراسی سالم و شفاف و کارآمدی می باشد که اهداف مذکور را تامین و تضمین نماید. مسئولیت پذیری و پاسخگوئی بایستی در کلیه بدنه و عناصر حکومتی متجلی گردد. به نظر می رسد مسئولیت پذیری و پاسخگویی حکومت از ابعاد و قلمروهای مختلفی همچون حوزه سیاسی، اقتصادی، حقوقی، اجتماعی و … قابل بررسی و تامل می باشد.
«این اصل یکی از معیارهای کارآمدی اداره و از اصول اداره خوب است . بر این اساس هر کس حق خواهد داشت تا تقاضایش در فرایند رسیدگی اداری به گونه ای مناسب و کافی و در کوتاهترین و سریعترین زمان ممکن رسیدگی شود. بدین جهت این اصل تکلیفی را بر مقامات عمومی بار می نماید که پاسخگوئی در مدت زمانی معقول از لوازم آن است. بر این اساس مقام عمومی باید اولا قلمرو زمانی مورد نظر مقنن را در رسیدگی های اداری رعایت نماید. ثانیا هر گونه تقصیر در این زمینه به نفع اشخاص تفسیر و اداره در این خصوص مسئولیت خواهد داشت.»^[۲۸]
بنابراین پاسخگویی یکی از مبانی مهم موضوع ماهیت ضمانت اجراهای اداری است. یکی از تخلفات مهم کارگزاران و کارمندان اداری عدم پاسخگویی به شهروندان می باشد. و همین امر زمینه ساز مجازات مقامات و کارکنان دولتی را فراهم می نماید. به عبارت بهتر همان طور که در ادامه راجع به اقسام و انواع تخلفات اداری خواهد آمد عمده تخلفات اداری کارمندان دولت در مواجهه با شهروندان مربوط به عدم پاسخگوئی مناسب، شایسته، معقول و بهنگام و سریع می باشد . به عبارت بهتر هر گاه میزان پاسخگویی شهروندان به حداقل ممکن خود رسیده ضمانت اجراهای اداری بیشتر نمود و عینیت پیدا نموده است. ماهیت پاره ای از ضمانت اجراهای اداری در ارتباط با موضوع مذکور گاه تخلف صرف اداری بوده که در هیئت های رسیدگی اداری به آن پرداخت شده و مورد رسیدگی قرار گرفته و بعضا جرایم عمومی بوده که در محاکم ذیصلاح دادگستری بایستی به آن پرداخته شود.
«بر این اساس اهداف پاسخگوئی دریک دولت را می توان این چنین برشمرد:
اطمینان از عملکرد درست و مطابق برنامه ؛
تصحیح اشتباهات؛
تعیین ضعفها برای جلوگیری از تکرار آن ها ؛
تاثیر گذاشتن بر رفتارها؛
کاربرد موثر منافع فیزیکی، مالی و نیروی انسانی و به دست آوردن بیشترین کارآیی؛
بدست آوردن امکانات و منافع با بهترین صرفه های اقتصادی ؛
جلوگیری از سوء کاربرد منافع به صورت عمدی یا سهوی ؛
ارائه به موقع و صحیح گزارش ها در سلسله مراتب اداری ؛
افزایش اثر بخشی اقدامات؛
کسب رضایت ارباب رجوع هر دستگاه؛
اجرای صحیح قوانین و مقررات»^[۲۹]
گفتار چهارم: نظارت

vتامین مالی با استفاده ازکالاهای موجود در انبار از طریق وثیقه قرار دادن گواهی سپرده
vکاهش هزینه های تأمین مالی ناشی از کاهش اثرات بلایای طبیعی
vامکان دریافت وام های ارزی به منظور پوشش ریسک های ارزی
vامکان استفاده از پشتوانه گواهی سپرده کالایی برای تأمین مالی و جلوگیری از فروش اجباری دراثر تنگناهای مالی تولید کنندگان

vامکان بهره گیری همزمان از گواهی سپرده کالا و ابزارهای مدیریت ریسک جهت پوشش ریسک کاهش ارزش کالا (در مواردی که از گواهی سپرده به عنوان وثیقه بانک استفاده می شود)
ب: مزایای معاملاتی اوراق ، شامل:
vایجاد زنجیره تأمین کوتاه و کارا تر از طریق ایجاد مزیت اطلاعاتی برای تولیدکنندگان و مصرف کنندگان
vایجاد بازاری متمرکز برای محصولات دارای پراگندگی جغرافیایی و مشتریان خرد
vافزایش مبادلات با توجه به عدم نیاز به جابجایی فیزیکی کالاها
vکشف مناسب تر قیمت کالاها با توجه به درجه بندی مناسب آن ها و دسترسی فعالان بازار به قیمت ها بصورت برخط
vافزایش نقد شوندگی کالا برای تولیدکنندگان
vافزایش هم زمان بازده تولیدکننده در حین کاهش قیمت تمام شده برای قیمت مصرف کننده
vافزایش اطمینان تولیدکنندگان و خریداران به دلیل نظارت مناسب بر انبارها
vحل و فصل سریع و کارای اختلافات مربوط به جبران خسارت
vکاهش ریسک شرکت های بیمه و موسسات تأمین مالی
vهمچنین به دلیل ماهیت دیجیتالی، یک گواهی سپرده الکترونیکی قابلیت تقسیم پذیری و انتقال به اندازه های مورد تقاضا را دارد.
ج: مزایای این اوراق در زمینه نگهداری کالا، شامل:
vتشویق انبارداری علمی و مناسب کالاها
vاستاندارد سازی درجه بندی مناسب کالاها
vاطمینان از کیفیت و کمیت کالاهای ذخیره شده در انبارها و این که این کالاها به دارنده این قبض ها تحویل می گیرد.
vحفظ و مدیریت گواهی های الکترونیکی آسان تر می باشد.
vنقل و انتقال اسناد کاغذی به همراه مخاطرات آن حذف می شود.
vانتقال اطلاعات سریع تر انجام می شود.
vفعالیت ممیزی و نگهداری با وجود نسخه های پشتیبان در روش الکترونیکی آسان تر است.
vخطر جعل گواهی سپرده کاهش می یابد.
عمده زیرساخت های لازم در این خصوص، فراهم بودن محیط قانونی مناسب برای معاملات اوراق گواهی سپرده کالایی است.
قوانین و مقررات مربوطه باید واجد شرایط ذیل باشد:
vگواهی سپرده کالایی باید عملکردی معادل کالاهای ذخیره شده داشته باشد.
vحقوق ، تعهدات و وظایف هر یک از طرفین مربوط به یک گواهی سپرده (برای مثال یک کشاورز ، یک بانک، و یا انباردار) باید به وضوح مشخص شده باشد.
vهزینه های انتقال گواهی سپرده باید پایین باشد.
vدر زمان انحلال ، این اطمینان وجود داشته باشد که دارنده قبض انبار و گواهی سپرده کالایی در دریافت کالای انبار شده خود در اولویت قرار دارد.
vبخش بانکی به لحاظ جایگاه حقوقی بایستی این اوراق را به عنوان وثیقه قبول کند.
الزامات مورد نیاز جهت قابلیت سپرده شدن قبوض انبار:
vوجود یک بخش مستقل به منظور تأیید کمیت و کیفیت کالاهای انبار شده بر اساس سیستم استاندارد ملی
vقابلیت استفاده از بیمه اموال و تلفات
vاطمینان از تضمین عملکرد سیستم انبار
گام های اجرایی معاملات اوراق گواهی سپرده کالایی در بورس:
vتصویب گواهی سپرده کالایی بعنوان ابزار قابل معامله در بورس کالا
vهمکاری با نهادهای ذی ربط جهت ایجاد و توسعه انبارداری پیشرفته
vپذیرش انبارها در بورس های کالایی
vتدوین فرایندها و مقررات مورد نیاز برای صدور قبض انبار استاندارد و انجام معاملات گواهی سپرده کالایی
vتهیه سیستم های یکپارچه و الکترونیکی صدور قبض انبار ، سپرده گذاری قبوض و راه اندازی سیستم معاملات
vفرهنگ سازی برای انجام معاملات
vامضای تفاهم نامه با موسسات اعتباری مانند بانک ها
vامضای تفاهم نامه با شرکت های بیمه در جهت بیمه انبارها و کالاها
vتعیین تعهدات ، وظایف و تضامین لازم برای انبارها
vتعیین جرایم ، حل و فصل دعاوی و جریمه های مربوطه
vتعیین فرمت گواهی سپرده
بانکداری در ایران و نقش اقتصادی آن

سپس با بهره گرفتن از شبکه­ عصبی و SVR، بخش غیر­خطی به صورت زیر محاسبه می­گردد:

f: تابع غیرخطی برازش شده توسط شبکه­ عصبی
_: جزء اخلال
در نهایت با افزودن پیش‌بینی شبکه­ عصبی به پیش ­بینی مدل خطی خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته، پیش ­بینی مدل ترکیبی خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته و شبکه عصبی و با افزودن پیش‌بینی رگرسیون بردار پشتیبان به پیش ­بینی مدل خطی خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته مدل ترکیبی رگرسیون بردار پشتیبان و خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته برای سری زمانی  حاصل خواهد شد. در واقع داریم:

: پیش‌بینی مدل ترکیبی
: پیش‌بینی پسماندها توسط شبکه

۳-۷-۲) برازش مدل ترکیبی

بعد از برازش مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته (ARIMA) برای مشاهدات ۱ تا ۱۱۹۱ برای سری­ بازده لگاریتمی شاخص پسماندهای حاصل از مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته­ی بهینه به صورت ایستا محاسبه شده است، در واقع داریم:

: پیش‌بینی بازده­ لگایتمی شاخص توسط خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته
سپس به منظور مدل­سازی الگوی غیر­خطی در سری­های زمانی  این سری­ زمانی در ابتدا به شبکه­ عصبی داده شده و مانند روش به کار رفته در برازش مدل شبکه­ عصبی، بهترین شبکه­ عصبی معین و مقادر  ، بوسیله­ی آن پیش ­بینی گردیده، آن­گاه این مقادیر، به پیش ­بینی مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته برای مشاهده ۱۱۹۲ام از سری­ زمانی  ، اضافه شده است در واقع داریم:

: پیش‌بینی بازده­ لگاریتمی شاخص
پیش بینی ناشی از این مدل در واقع پیش ­بینی مدل ترکیبی آریما و شبکه عصبی است. بنابراین پسماند­های حاصله از مدل آریما که به شبکه عصبی داده شد در این مرحله به SVR می شود و سپس پیش ­بینی ناشی از این مدل ( ) به پیش بینی مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته اضافه می گردد تا پیش ­بینی مدل ترکیبی خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته و رگرسیون بردار پشتیبان ساخته شود.

بعد از پیش ­بینی مدل ­های ترکیبی این مقادیر با مقادیر واقعی برای مشاهده ی ۱۱۹۲ام از سری زمانی شاخص کل به منظور محاسبه­ی دو تابع زیان قدر مطلق خطا (AE) و درصد قدر مطلق خطا (APE) مقایسه گردیده است.
با اضافه کردن مشاهده­ ۱۱۹۲ام واقعی به سری زمانی  ، به منظور برازش مجدد مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته، فرایند فوق برای پیش ­بینی سری زمانی شاخص و دو تابع زیان مذکور برای مشاهده ی ۱۱۹۳ام مجدداً تکرار خواهد شد.
* لازم به ذکر است مراحل فوق برای مدل ترکیبی همانند دو مدل قبل برای ۳۰ مرتبه تکرار شده است.

۳-۸) مقایسه عملکرد و آزمون فرضیه

به منظور بررسی و مقایسه عملکرد مدل ­ترکیبی خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته وشبکه عصبی نسبت به هر یک از مدل­های خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته و شبکه­ عصبی، مدل ترکیبی رگرسیون بردار پشتیبان و خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته نسبت به هر یک از مدل­های رگرسیون بردار پشتیبان و خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته ، مقایسه مدل­های ترکیبی با یکدیگر و انجام آزمون فرضیه ­های تحقیق مبنی بر افزایش دقت پیش ­بینی، از آزمون مقایسه­ زوجی^[۱۵۸] و نرم افزار SPSS بهره جسته شده است. در صورت معنادار بودن آزمون فرضیه مدلی که میانگین تابع زیان کمتری را دارا باشد دقیق­تر است.
۳-۹) آزمون دایبولد- ماریانو
برای مقایسه دقت پیش ­بینی مدل­های مذکور از آزمون دایبولد – ماریانو^[۱۵۹] نیز استفاده نمود. با در نظر گرفتن به عنوان یک سری­زمانی، اگر ، پیش بینی سری زمانی با مدل تلفیقی و ، پیش بینی سری­زمانی با بهره گرفتن از هر یک از مدل­های خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته و یا شبکه­ عصبی و یا رگرسیون بردار پشتیبان برای H مرحله پیش­رو باشد، خطای پیش بینی به صورت زیر بدست می آید:
از انجا که در پیش بینی های سری زمانی برای H مرحله پیش­رو از داده های روی هم افتاده استفاده می نماییم، خطای پیش بینی و به صورت سریالی همبستگی خواهد داشت. دقت هر پیش بینی بوسیله تابع زیان خاص^[۱۶۰] اندازه گرفته می شود:
تابع­های زیان خاص که معمولاً مورد استفاده قرار می­گیرند عبارتند از :
مجذور خطا :
قدر مطلق خطا :
برای تعیین اینکه آیا یک مدل بهتر از مدل دیگر پیش بینی می نماید می توانیم از فرضیه صفر ذیل استفاده نماییم:
و فرضیه جایگزین برابر خواهد بود با:
آزمون دایبولد – ماریانو براساس تفاضل این دو تابع است:
آماره دایبولد – ماریانو به صورت زیر بدست می آید:
، تخمین سازگاری از واریانس مجانبی است. دایبولد و ماریانو (۱۹۹۵) نشان می­ دهند که تحت فرضیه قدرت پیش ­بینی کنندگی یکسان داریم:
بنابراین فرضیه قدرت پیش بینی یکسان را در سطح ۹۵% زمانی رد می کنیم که داشته باشیم:
اما این آماره سال­های بعدها توسط هاروی – لیبورن- نیوبولد برای نمونه­های کوچک و تابع زیان خاص مجذور خطا به صورت زیر اصلاح گردید:
×
آماره­ی دارای توزیع t-student از درجه­ آزادی N-1 می­باشد.
در این تحقیق علاوه بر آزمون مقایسه زوجی از آماره­ی دایبولد-ماریانو و آماره­ی تعدیل شده آن­ها بوسیله­ی هاروی-لیبورن-نیوبولد به منظور انجام آرمون­های فرضیه تحقیق استفاده شده است.

۳-۱۰) جمع بندی

بعد از مانا کردن سری­ زمانی شاخص، ابتدا با ۱۱۹۱ مشاهده از سری­ مربوطه مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته برازش شده و تابع زیان قدر مطلق خطا و درصد قدر مطلق خطا برای مشاهده ۱۱۹۲ام محاسبه گردیده است. سپس مشاهده ۱۱۹۲ام واقعی از سری­ زمانی مربوطه، به منظور برازش مجدد مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته و توابع زیان مذکور برای مشاهده ۱۱۹۳ام به مدل اضافه شده و فرایند فوق برای ۳۰ مرتبه انجام پذیرفته است.
بعد از برازش هر مرتبه از مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته (ARIMA)، با بهره گرفتن از شبکه­ عصبی و رگرسیون بردار پشتیبان الگوی غیرخطیِ پسماند­های حاصل از خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته مدل­سازی گردیده، آن­گاه پیش ­بینی پسماند­ها برای یک مرحله پیش­رو به پیش ­بینی مدل خطی خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته (ARIMA) به منظور بررسی دقت پیش ­بینی مدل ترکیبی آریما و شبکه عصبی و مدل ترکیبی آریما و رگرسیون بردار پشتیبان ، اضافه شده است.
به منظور بررسی دقت مدل ترکیبی میانگین متحرک انباشته و شبکه عصبی نسبت به دو مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته (ARIMA) و شبکه­ عصبی و مدل ترکیبی آریما و رگرسیون بردار پشتیبان نسبت به دو مدل آریما و رگرسیون بردار پشتیبان بعد از برازش هر مرتبه از مدل میانگین متحرک انباشته، بوسیله­ی بهترین شبکه­ عصبی برازش شده و بهترین رگرسیون بردار پشتیبان برازش شده، دقت پیش ­بینی مدل شبکه­ عصبی پیش­خور و مدل رگرسون بردار پشتیبان مورد ارزیابی قرار داده شده است.
در نهایت بعد برازش مدل های ترکیبی فرضیه ­های تحقیق بر مبنای دو روش مقایسه زوجی و آزمون دایبولد ماریانو و آماره تعدیل شده هاروی-نیوبولد-لیبورن مورد آزمون قرار می­گیرند.
فصل چهارم:
تجزیه و تحلیل داده ­ها

مقدمه ۴-۱)

جنگ طولانی مدت در کشورهای خاورمیانه، مسلمانان فراوانی را برای شرکت کردن در آن به خود جذب کرده است.

الگوهای پیوستن افراط گرایی افراد و ویژگی متمایز انسان های افراطی به عوامل پیچیده ای بستگی دارد. فرض های کلی پذیرفته شده، فقر و نبود آموزش به عنوان دلایل اجتماعی و اقتصادی برای افراط گرایی هماهنگ با اظهارات پژوهش گران نیست، اگر چه کمابیش خشونت در شخصیت جنگجویان خارجی بر پایه کار داوطلبانه شخصی عمل می کند.
انواع انگیزه ها وجود دارد که منجر می شود این افراد سفر کنند تا در جهادی در سرزمین خیلی دور شرکت کنند، برخی معروف به جوینده هویت، با نیاز برآورده نشده ی برای تعریف هویت خود سفر می کنند. همچنین برای بعضی با توجه به نحوه مشارکت به عنوان جنگجوی خارجی انگیزه سفرشان میل به قدرت و منزلت است.
در ذیل به جنگجویان خارجی که دارای تابعیت اروپایی و آسیای مرکزی هستند، می پردازیم
اتباع و شهروندان اروپایی
مرکز بین المللی مطالعات افراط گرایی^[۳۷] تخمین می زند که ۱۸ درصد از تعداد کل جنگجویان خارحی اروپایی هستند. فرانسه، بریتانیا، آلمان، بلژیک و هلند دارای بیشترین جذب نیرو به دولت اسلامی هستند. شناخت این جنگجویان که چه کسانی هستند؟ و انگیزه شان چیست؟ در پس شرکت کردن در به اصطلاح جهادهای مختلف ناشناخته است. این گفتار که از دیدگاه پژوهش اروپایی عرضه می شود قصد دارد تا شناخت این پدیده را با درنظر گرفتن الگوهای پیوستن و عوامل ایجاد انگیزه گسترده تر کند.
انگیزه برخی از اروپاییان مبتنی بر انتخاب آگاهانه برای انتقام است، در حالی که دیگران از سرناامیدی، نداشتن احساس تعلق و یا از سر عناد به این گروه می پیوندد.
علاوه بر این، برخی از اروپاییان برای مقاصد مشروع، از جمله دیدن خانواده خود و یا برای آموزش سفر می کنند. اما متأثر از شرایط خشونت آمیز می شوند، در آن هنگام مأموران استخدام دولت اسلامی، دلایل و تشویق هایی برای شرکت کردن در جهاد ارائه می کنند.
رسانه های اجتماعی سکویی قابل توجه با قدرتی غیرقابل انکار هستند و این رسانه ها ترکیبی از اطلاعات و الهام هستند، گروه هایی نظیر داعش برای بسیج کردن گروه های خود از آنان بهره برده اند. استفاده فعال از رسانه های اجتماعی، منبع کلیدی ایجاد انگیزه پیوستن به جنگ با عنوان جنگجویان خارجی است.^[۳۸] (قابل دسترسی در سایت یاهو، مترجم افشین اشکوری کیایی)
۲- اتباع و شهروندان آسیای مرکزی
حضور اتباع کشورهای آسیای مرکزی، شامل زن و مرد در خاورمیانه با هدف شرکت در جنگ یا حمایت از داعش رو به افزایش است. فقدان چشم انداز اجتماعی، نبود آزادی های مذهبی، و در حاشیه قرار داشتن این افراد از نظر سیاسی از جمله دلایل گرایش به داعش می باشد. گروه بین المللی بحران در گزارشی در این باره نوشت: همه کشورهای آسیای مرکزی از حاکمیت ضعیف و فساد رنج می برند. هیچیک از این پنج کشور یعنی: ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان به ویژه در مناطق روستایی خدمات رفاه اجتماعی مناسب ارائه نکرده اند. سرویس های امنیتی این کشورها گرایش به استفاده از شیوه های خشن دارند و در مجموع قادر به رفع چالش پیچیده ناشی از داعش نیستند. کشورهای آسیای مرکزی به جای ترویج آزادی دینی توأم با حمایت در قانون اساسی سکولار و تلاش برای بهره مندی از تجارب اروپایی ها و آسیایی ها در اسکان مجدد به اصطلاح جهادی ها، با توسل به زور و سخت گیری بیشتر به افراط گرایی دامن می زنند. جذب نیرو توسط افراطیون در مساجد کشورهای آسیای مرکزی صورت می گیرد. اینترنت و شبکه های اجتماعی نیز نقش مهمی در این زمینه ایفا می کنند. افراط گرایی زنان در این منطقه ناشی از فقدان فرصت های سیاسی، اقتصادی، مذهبی و اجتماعی می باشد. بیشترین جذب نیرو توسط داعش از آسیای مرکزی از میان قوم ازبک صورت می گیرد برخی از این افراد در داخل کشور، برخی در خارج از کشور و عمدتاً به عنوان نیروی کار مهاجر جذب گروه های افراطی شده اند. منطقه آسیای مرکزی و به خصوص ازبکستان مستعد پرورش جنگجویان خارجی است، رفع این مشکل مستلزم اصلاح ساختار پلیسی و اتخاذ نگرش مدارا جویانه نسبت به دین است. (قابل دسترسی در سایت شورای راهبردی روابط خارجی^[۳۹]، ۲۰۱۴)
۲-۹- مزدوران و جنگجویان خارجی
جنگجویان تروریست خارجی پدیده جدید و نسبتاً غیرمنتظره جهانی است که موضوع جدیدترین قطعنامه های شورای امنیت، به شماره های ۲۱۷۸(۲۰۱۴) و ۲۱۹۹(۲۰۱۵) شورای امنیت سازمان ملل متحد واقع گردیده در حالی که پدیده مزدوری دارای سابقه تاریخی دیرین و قدمت طولانی می باشد وضعیت حقوقی مزدوران در پروتکل الحاقی ۱۹۷۷ عهدنامه های چهارگانه ژنو مشخص است که در ذیل به تعریف آن و وضعیت حقوقی مزدوران می پردازیم.
۲-۹-۱- تعریف مزدور^[۴۰]
وضعیت مزدوران دارای سابقه تاریخی دیرین است که پس از یک دوره ناپیدایی، مجدداً در قرن نوزدهم ظاهر شده است. مخصوصاً‌ کشورهای قاره آفریقا نسبت به این موضوع بسیار حساسند، زیرا از سال ۱۹۶۰، این نیرو در درگیری های مسلحانه آن قاره، از جمله در زئیر، بیافرا، آنگولا، کاتانگا، رودزیا، اتیوپی و اخیراً در لیبی نقش آفرین بودند. به رغم شناسایی مزدوری به عنوان یک جنایت ترذیلی در قوانین داخلی برخی از کشورها، از جمله کشورهای مذکور و مجازات اعدام برای آن، عهدنامه های چهارگانه ژنو به موضوع نپرداخته است. با تشکیل کنفرانس دیپلماتیک ژنو در زمینه حقوق بشر دوستانه در ۱۹۷۷، چشم انداز تا حدودی تغییر کرد و اولین پروتکل الحاقی سعی نمود تا تعریف مزدور و وضعیت حقوقی وی را مشخص کند.
۲-۹-۲- وضعیت حقوقی مزدور در پروتکل الحاقی ۱۹۷۷ ژنو
پروتکل الحاقی برای شناسایی مزدور اجتماع شش شرط را لازم می داند:
مزدور هر شخصی است که:
اختصاصاً در داخل کشور یا خارج از کشور به منظور نبرد در یک درگیری مسلحانه بین المللی استخدام شده باشد. بنابراین اگر شخصی به طور دائم استخدام شده باشد، این دیگر مزدور محسوب نمی شود؛
عملاً ‌و به طور مستقیم در یک درگیری مسلحانه بین المللی شرکت داشته باشد.
انگیزه ی وی از شرکت در درگیری مسلحانه بین المللی اساساً نفع شخصی باشد. این ویژگی، مزدور را از داوطلبی که در پی عقیده و آرمان خود می جنگد، متمایز می کند؛
تبعه یا مقیم سرزمین تحت کنترل هیچیک از طرف های درگیری نباشد؛
عضو نیروهای مسلح هیچیک از طرف های درگیری نباشد؛
از جانب کشوری که طرف درگیری نمی باشد، به عنوان عضو نیروهای مسلح آن کشور به منظور انجام وظایف رسمی فرستاده نشده باشد. (ضیایی بیگدلی، ۱۳۹۲، صص ۹۳ - ۹۲)
وضعیت حقوقی مزدور در پروتکل یکم الحاقی به این نحو آمده است: «مزدور حق ندارد که رزمنده یا اسیر جنگی قلمداد شود.»
با وجود این، مزدوران از حمایت های مقرر ماده ۵ عهدنامه جهارم ژنو و ماده هفتاد و پنج پروتکل یکم الحاقی و قواعد عرفی و موازین حقوق بین الملل بشر برخوردارند.
در سال ۱۹۷۷، سازمان وحدت آفریقا بر آن شد تا با تصویب معاهده ای پدیده مزدوری را در قاره آفریقا به طور کلی محو نماید. این معاهده (معاهده امحای کلیه اشکال مزدوری) در ۳ ژوئیه همان سال به تصویب رسید و از ۲۲ آوریل ۱۹۸۵ لازم الاجرا گردید، اما متأسفانه از آن زمان تا به امروز، پدیده مزدوری عملاً از قاره آفریقا رخت برنبسته است. نمونه اخیر آن (۲۰۰۱) بکارگیری مزدوران خارجی در درگیری مسلحانه در کشور لیبی.
موضوع مزدوری بار دیگر در ۴ دسامبر ۱۹۸۹ طی یک عهدنامه ی بین المللی تحت عنوان «منع استخدام، به کارگیری، تأمین هزینه و آموزش مزدوری» مطرح شد و مورد تصویب قرار گرفت و از سال ۲۰۰۱ لازم الاجرا گردید که این عهدنامه نیز از حمایت های جدی جامعه بین المللی برخوردار نمی باشد.
در خصوص وضعیت مزدوری در درگیری های مسلحانه غیر بین المللی، هر چند پروتکل دوم الحاقی ساکت است اما عمومات عرفی حاکم بر درگیری های مسلحانه بین المللی و عهدنامه ی مذکور، در درگیری های مسلحانه غیربین المللی را شامل می شود. (ضیایی بیگدلی، همان، ص ۹۴)
۲-۱۰- مسئولیت کیفری بین المللی
تحقق مسئولیت کیفری افراد در نظام بین المللی در مرحله نخست، منوط به تبیین اعمال فردی نامشروع و خلافی است که «جرم بین المللی» محسوب می شود و سپس، از آنجا که مهم ترین پیامد مسئولیت کیفری مجازات است، از این رو شیوه و نوع محاکمه و مجازات نیز بررسی می شود.
در حقوق بین الملل کلاسیک، مسئولیت بین المللی کشورها که ناشی از نقض مقررات بین المللی بود، تنها جنبه ترمیمی و جبرانی داشت. به عبارت دیگر، صرفاً‌ مسئولیت مدنی کشورها مطرح بود. در نتیجه مسئولیت بین المللی به هیچ وجه جنبه ترهیبی و ترذیلی نداشت و مسئولیت کیفری کشورها در هیچ صورتی مورد نظر نبود و اساساً ضمانت اجرای کیفری، جایگاهی در حقوق بین الملل کلاسیک نیافت.
به تدریج با توسعه و تحول حقوق بین الملل، بخشی از مقررات حقوق بین الملل کلاسیک در زمینه مسئولیت بین المللی دچار دگرگونی شد و حقوق بین الملل در جهت تکامل، گامهای اساسی و سریعی برداشت. قرن بیستم، به ویژه نیمه دوم آن را می توان سبز فایل نهاد مسئولیت بین المللی نامید. در این دوران هم زمان و همگام با تحول و تکامل قواعد کلاسیک حاکم بر مسئولیت مدنی کشورها، نوآوری های شگرفی در قلمرو ضمانت اجرای کیفری بین المللی پدیدار شد و نهاد جدیدی تحت عنوان مسئولیت کیفری بین المللی مطرح شد و اساس حقوق بین الملل نوینی به نام حق بین الملل کیفری پایه ریزی گردید. (ضیایی بیگدلی، ۱۳۸۶، ص ۲۴۶).
۲-۱۰-۱- تعریف جنایت بین المللی
تخلف از هر تعهد بین المللی، جرم بین المللی نیست، زیرا جرم بین المللی عملی است مخالف حقوق بین الملل که جامعه بین المللی بر اساس عرف یا معاهدات آن را جرم شناخته باشد. بنابراین، هیچ عمل یا خودداری از عملی را نمی توان جرم دانست، مگر به موجب مقررات حقوق بین الملل.
عامل جرم بین الملل، در هر حالتی شخص حقیقی است، خصوصیات شخص حقیقی، از هر حیث، موثر در مقام نیست. در نتیجه، اشخاص حقیقی، به دلیل ارتکاب جرم بین المللی در مقابل جامعه بین المللی مسئولیت کیفری دارند.
در حال حاضر، با توجه به مسئولیت بین المللی دولت، (طرح ۲۰۰۱ کمیسیون حقوق بین الملل^[۴۱] سازمان ملل متحد)، مسئولیت بین المللی جدید دولت ها، ناشی از ارتکاب جنایت بین المللی از نوع کیفری نیست، زیرا مسئولیت کیفری در حقوق بین الملل جزایی موجود هنوز محدود به افراد است، یعنی حتی اگر فرد به نام یا به عنوان کارگزار یا عامل یا نماینده دولت متبوع خود نیز مرتکب جنایت بین المللی موضوع ماده ۱۹ که (در طرح نهایی مواد یاد شده مورخه ۲۰۰۱ به طور کامل ماده فوق الذکر حذف شد) گردد، باز هم مسئولیت کیفری بین المللی برای او ایجاد خواهد شد، نه برای دولت. لیکن محاکمه و مجازات کارگزار یا نماینده یک دولت، در رابطه با جنایت بین المللی ارتکابی که در نهایت قابل انتساب به دولت باشد، چنین دولتی را از پرداخت یا ترمیم خسارات یا اعاده وضع به حالت عادی مبرّی نمی کند و مسئولیت بین المللی دولت متخلف، نه فقط در مقابل دولت متضرر یا مجنی علیه، بلکه در مقابل کلیه دولت های عضو جامعه بین الملل به قوت خود باقی است. (ضیایی بیگدلی، ۱۳۸۶، نجفی ابرند آبادی، ۱۳۷۴).
۲-۱۰-۲- انواع جنایات بین المللی
در این گفتار به انواع جنایات بین المللی، که مشتمل بر جنایات علیه صلح، جنایات علیه بشریت و جنایات جنگی است. در ذیل به تعریف انواع آن ها می پردازیم.
۲-۱۰-۲-۱- جنایات علیه صلح^[۴۲]
جنایات علیه صلح عبارت است از : «نقض عمده و فاحش هر تعهد بین المللی، که برای حفظ صلح و امنیت بین المللی اهمیت اساسی دارد، مانند ممنوعیت تجاوز». (جزء الف بند ۳ ماده ۱۹ مواد راجع به مسئولیت بین المللی کشورها مورخه ۱۹۹۶)
در اساسنامه دیوان کیفری بین المللی، مصوب کنفرانس رم، مورخ ۱۵ ژوئیه ۱۹۹۸، با ذکر اینکه رسیدگی به جنایت تجاوز، یکی از جرایم داخل در صلاحیت دیوان است، تعریف و شرایط اعمال صلاحیت دیوان را در این مورد منوط به اصلاح اساسنامه مطابق مواد ۱۲۱ و ۱۲۳ کرده است. (بند ۲ ماده ۵)
در مجموع، به رغم اینکه ماده ۱۹ طرح مواد راجع به مسئولیت بین المللی کشورها، از طرح نهایی آن حذف گردید و آن قسمت از مقررات اساسنامه دیوان کیفری بین المللی که مربوط به جرم تجاوز است، فعلاً‌ قابلیت اجرا ندارد، اما مسلماً‌ امروزه طبق حقوق بین الملل عرفی، عمل تجاوز یک جنایت بین المللی و نقض قاعده آمره بین المللی اصل عدم تجاوز است. (ضیایی بیگدلی، همان، ص ۲۹۲).
۲-۱۰-۲-۲- جنایات علیه بشریت^[۴۳]
جنایات علیه بشریت عبارتست از: «نقض عمده و فاحش هر تعهد بین المللی که برای حفظ وجود انسان و تضمین حق ملت ها در تعیین آزادنه سرنوشت آنان و تضمین حفظ محیط زیست اهمیت اساسی دارد.» (جزء ب بند ۳ ماده ۱۹ طرح مواد راجع به مسئولیت بین المللی کشورها مورخ ۱۹۹۶)
در اساسنامه دیوان کیفری بین المللی، رسیدگی به جنایات علیه بشریت را در صلاحیت دیوان دانسته است، اما هیچ تعریفی از جنایت علیه بشریت ارائه نکرده و تنها به ذکر مصادیق آن بسنده کرده است.
جنایات علیه بشریت بدون قید حصر به شرح زیر است:

• امیری،سعید(۱۳۸۳).بررسی تطبیقی صورتهای مالی تهیه شده بر مبنای استانداردهای حسابداری مالی با مبانی نظری گزارشگری مالی در ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تهران.

 

• ایلخانی، نریمان (۱۳۸۰). عوامل ناکارایی بازارهای مالی، نشریه بررسیهای مالی و سرمایه گذاری، شماره ۱، صص ۴۲-۳۱٫

 

• بلکویی،احمد(۱۳۸۱).تئوری های حسابداری، ترجمه علی پارسائیان ، دفتر پژوهش های فرهنگی ،تهران.

 

۵٫توکلی، اکبر(۱۳۷۸). «اقتصاد سنجی کاربردی»، انتشارات مانی، تهران.

 

• ثقفی،علی و اسفندیار ملکیان (۱۳۷۷). جامعیت گزارشهای سالانه و ویژگیهای مالی شرکتهای پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار تهران. بررسی های حسابداری و حسابرسی،سال ششم،شماره ۲۲ و۲۳، صص ۳۴-۷٫

 

• نوروش،ایرج و غلامرضا کرمی(۱۳۸۰).حسابداری میانه ۱،ترجمه کتاب چستین و فلاهرتی و اوکانر ،انتشارات کتاب نو،تهران.

 

۸٫حافظ نیا، محمد رضا و غلامعلی سرمد (۱۳۸۶). «مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی»، انتشارات سمت، تهران.

 

• حساس یگانه، یحیی (۱۳۸۲). تأثیر گزارش حسابرسان مستقل بر تصمیم گیری استفاده کنندگان، مطالعات حسابداری، شماره ۱، صص ۵۵-۴۱٫

 

• حیدرپور،فرزانه و حسن ازوجی (۱۳۸۹).بررسی عوامل موثر بر تجدید ارائه سود هر سهم. پژوهشنامه حسابداری مالی و حسابرسی،تابستان ۱۳۸۹; ۲(۶):۱۱۵-۱۳۳٫

 

۱۱٫خاکی، غلامرضا (۱۳۸۲). «روش تحقیق در مدیریت»، مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.

 

• خبیری ،حسن(۱۳۸۹). بررسی ارتباط بین تجدید ارائه صورتهای مالی و محافظه کاری بعد از آن در شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه پیام نور.

 

• دلاور، علی(۱۳۸۳). «مبانی نظری و علمی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی»، انتشارات رشد، تهران.

 

• ذکریایی ،مجتبی(۱۳۹۰). تاثیر تجدید ارائه صورتهای مالی بر رابطه بین بازده حاصل از سرمایه گذاری با سود هر سهم و جریانهای نقدی.پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه قم.

 

• • رحمانی، حلیمه(۱۳۹۰). ارائه مدلی برای ارزیابی تاثیرگذاری خصوصیات کیفی گزارشگری مالی بر سودمندی گزارشگری مالی،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تربیت مدرس.

 

• رحیمیان، نظام الدین(۱۳۸۰). تاملی در شیوه های تامین منابع مالی در واحدهای اقتصادی، حسابدار، شماره ۱۴۶،صص ۳۳-۲۸٫

 

• رضایی، جواد(۱۳۸۰). بررسی تأثیر انتشار گزارشهای میان دوره ای بر قیمت و حجم مبادلات سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد حسابداری، دانشگاه آزاد مشهد.

 

• ساعی ،محمدجواد و محمدعلی باقرپور و سید ناصر موسوی(۱۳۹۲)بررسی فراوانی و اهمیت تجدید ارائه صورت های مالی.مجله پژوهشهای حسابداری مالی ،سال پنجم ،شماره اول ،صص ۸۶-۶۷ .

 

۱۹٫سرمد، زهره و عباس بازرگان و الهه حجازی (۱۳۹۰). «روش های تحقیق در علوم رفتاری»، چاپ بیست و یکم، انتشارات آگه، تهران.
۲۰٫سوری، علی، (۱۳۸۹)، اقتصاد سنجی، چاپ اول، نشر فرهنگ شناسی، تهران.

 

• شباهنگ ،رضا(۱۳۸۵).مدیریت مالی،جلد اول ودوم ،چاپ پنجم ،تهران ،سازمان حسابرسی.

 

• پارسائیان(۱۳۸۸).تئوری حسابداری مالی، ترجمه کتاب شرودر،ریچارد جی وکلارک، مایرتل دبلیو و کی تی، جک ام ، انتشارات ترمه،تهران.

 

• صیدی، حجت اله(۱۳۸۴). ارزش گزارشگری در عصر اطلاعات، حسابدار، شماره۱۴۸، صص ۲۸-۲۶.

 

• عالم تبریز،اکبر و همکاران (۱۳۸۹). «تئوری احتمالات و آمار کاربردی»،انتشارات صفار، تهران.

 

۲۵٫عباس زاده، میرمحمد (۱۳۸۰). «روش های عملی تحقیق در علوم انسانی»، انتشارات دانشگاه ارومیه.

 

• کاظمی ،حسین(۱۳۸۹).مدلی برای سنجش تاثیر ارائه مجدد صورتهای مالی بر محتوای اطلاعاتی سود. رساله دکتری ،دانشگاه علامه طباطبائی.

 

• کاظمی یزدی، مرتضی (۱۳۷۶). نقش قانون تجارت و گزارشگری مالی در انگلیس، حسابدار، شماره ۱۱۹، صص ۵۵- ۴۹

 

• کمیته تدوین استانداردهای حسابداری (۱۳۹۱)،پیوست استانداردهای حسابداری ،مفاهیم نظری گزارشگری مالی،سازمان حسابرسی.

 

• مجتهدزاده،ویدا و سیدحسین علوی و نجمه خدابخشی (۱۳۸۸).رابطه تامین مالی و عملکرد عملیاتی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.تحقیقات حسابداری بهار ۱۳۸۸; ۱(۱):۲۸-۴۹٫

 

• مکرمی، یدالله (۱۳۷۴). هدف از صورتهای مالی ویژگیهای کیفی اطلاعات مالی: بیانه پیشنهادی هیئت استانداردهای حسابداری انگلستان، حسابدار، دوره دهم، شماره ۱۱۰، صص ۱۳-۶٫

 

• نجارزاده ،محمدحسین و غلامحسین اسدی(۱۳۸۸).بررسی عکس العمل بازار سرمایه نسبت به تجدید ارائه صورتهای مالی ،پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه شهید بهشتی.

 

• نجف تومرایی ،المیرا(۱۳۹۱).بررسی ارتباط بین تجدید ارائه صورتهای مالی و ریسک اطلاعاتی.پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه الزهرا(س).

 

• ۳۳. نوروزی، محمد و محمد حسین جمشیدی(۱۳۹۰). مروری بر مبانی نظری تجزیه و تحلیل صورتهای مالی.حسابداری و مدیریت مالی، پاییز و زمستان۱۳۹۰، شماره۷.

 

• نیکبخت،محمدرضا و افسانه رفیعی (۱۳۹۱). تدوین الگوی عوامل مؤثر بر تجدید ارائه صورتهای مالی در ایران . مجله دانش حسابداری/ سال سوم/ ش ۹ / تابستان ۱۳۹۱ / ص ۱۶۷ تا ۱۹۴.

 

• هومن، حیدرعلی(۱۳۸۲). «آمار توصیفی در علوم رفتاری»، انتشارات نشر پارسا، تهران.

 

• Albring, s. , Huang,x.,Pereira,R.,Xu,X.,(2013) . The effects of accounting restatement on firm grow th. journal of Accounting and pnblic policy 32 , 357 – ۳۷۶ .

 

• Baber, W., Kang, S., Liang, L., Zhu, Z.,(2009). Shareholder rights, corporate governance and accounting restatement.Working Paper, Georgetown niversity.

 

• Baltagi, B. H. (1995). Econometric Analysis of Panel Data, John Wiley and Sons, New York.

 

• Callen j,L.,livnat ,J.,segal,D.(2006). Accounting Restatements: Are They Always Bad News for Investors?. Journal of Investing, Forthcoming.

 

• Cross, M.,robinson,E.,salhus,K.,zepralka,J.(2004).restatement of financial statement.selected legal and accounting issue,wilmer cutler pickering LLP , Washington D.C.

 

• Dzinkowski ,R(2007).whats keeping corporate controllers up at night?,strategic finance :34-39.

 

• Ettredge, Michael., Huang, Ying., Zhang, Weining.(2012).Restatement Disclosures and Management Earnings Forecasts.Electronic copy available at: http://ssrn.com.

 

• Financial accounting standards board(1978),statement of financial accounting concepts,NO,1.objectives of financial reporting by business enterprises.

 

• Hribar,paul.,jenkin,nicol thorne.,(2004). The Effect of Accounting Restatements on Earnings Revisions and the Estimated Cost of Capital.working paper.

– ساختمان قدیمی مسعود اصمعی :
این ساختمان در میدان چهار پادشاهان ٬ خیابان کاشف غربی ٬ کوچه عبدالله زاده واقع شده که از یک سو به محله قدیمی پرده سر و از سوی دیگر به مرکز محله گابنه منتهی می شود.این بنا در دو طبقه با زیربنایی حدود ۱۲۵ متر مربع و هر طبقه به صورت ذوزنقه ساخته شده است. مصالح به کار رفته در بنا از چوب٬ سفال و آجر می باشد. از نکات حائز اهمیت و جالب توجه آن چاه آبی است که از آن به عنوان یخچال استفاده می شود. بنا در دو طبقه و دارای پلانی خطی می باشد و ارتباط بین فضاهای مختلف بنا به دو گونه صورت می گیرد:
یکی از طریق بازشوهایی که بر روی یک محور قرار دارند و به شکل اتاق هایی تو در تو عمل می نمایند و دیگر از راه ایوان باریکی در ضلع شرقی بنا ٬ رو به حیاط. سبک واسلوب ساختمان دارای ویژگی های معماری سنتی گیلان است.تاریخ احداث بنا را می توان به دوره قاجار نسبت داد. ساختمان اصمعی در بهمن ماه ۱۳۸۳ با شماره ۱۱۱۵۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. (عربانی ٬ ۱۳۸۷ ٬ ص ۱۷۱۰ )
– ساختمان قدیمی کیا موسوی اصمعی :
یکی از بناهای بازمانده در بافت قدیمی لاهیجان این ساختمان است که در خیابان کاشف غربی ٬ محله گابنه قرار دارد.مصالح به کار رفته در ساخت این بنا از آجر٬ چوب ٬ سنگ ٬ و ملاط و آهک می باشد. بام بنا سفالپوش است و از مصالحی چون خشت وچوب برای تزئینات در و پنجره استفاده شده است. ساختار فضایی این بنا تا حدودی متفاوت بانمونه های مجاورش می باشد.تزئینات زیبا و بدیع ساختمان ٬ همواره آنرا از یک بنای مسکونی معمولی هم عصر خود متمایز می سازد. گچبری ها و نقاشی ها و سایر تزئینات داخلی از ویژگی های اثر است. تنوع تزئینات بنا و شکل بازشو ها و ارسی ها منحصر به فرد است. این بنا در دوطبقه بر روی دیوارهای ضخیم و در جهت شرقی-غربی استقرار یافته است.نمای اصلی بنا به تبعیت از ویژگی های اقلیمی منطقه به سمت جنوب با تزئینات و تناسب جالب توجهی آراسته گشته است.با توجه به مجموعه شواهد و ویژگی های معماری بنا قدمت آنرا می توان به اواخر دوره قاجار و اوائل حکومت پهلوی نسبت داد. این اثر ارزشمند تحت شماره ۱۱۵۲ مورخ ۱۱/۷/۸۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. (عربانی ٬ ۱۳۸۷ ٬ صص ۱۷۱۱-۱۷۱۰)

- حمام گلشن :
این حمام در مقابل بقعه چها پادشاهان و نزدیک مسجد جامع در محله میدان قرار دارد. حمام گلشن را می توان یکی از قدیمی ترین و زیبترین حمام های گیلان نام برد که هنوز هم کاربری خود را حفظ نموده است. گفته می شود به دستور سید حسن کیا والی بیه پیش لاهیجان در محله میدان ٬ این حمام احداث گردید. این حمام در زمان فتحعلی شاه قاجار مرمت و بازسازی شده است. این بنا علیرغم تعمیراتی که در زمان قاجاریه صورت گرفته می تواند متعلق به دوره قبل از صفویه باشد. ستون های سنگین و طاق های جناقی و سربینه و گرمخانه آن حکایت از قدمت بنا دارد.گنبدهای بزرگ بنا با ترکیب بسیار مناسبی بر ستون های سنگی یکپارچه استوار است که با روکش های طرح اسلیمی آهک بری شده فضایی دلپذیر را ایجاد نموده است. مصالح اصلی بنا از آجر و گل آهک و ساروج است. (قربانی ٬ ۱۳۷۵ ٬ صص ۲۳۶ - ۱۳۷ )
بخشی از این حمام با گسترش شهرسازی و لزوم احداث خیابان و میدان ٬ ویران شده است. بنای حمام پلان کثیرالاضلاع داشت و برای ساخت آن از آجرقرمز محلی ٬ ساروج و گل آهک استفاده شده است. در تعمیرات اخیر پس از زلزله گیلان برای استحکام بنا از مصالح جدید استفاده شد.در سنگ کاری شده امروزی حمام در کوچه ای در ضلع جنوب آن واقع شده است. با گذر از ورودی به رخت کن می رسیم.طول رخت کن حدود ۱۰ متر و در سمت راست آن ٬ اتاقکی در سطحی پایین تر واقع شده که به گرمخانه معروف است.در شمال رختکن ٬ صحن حمام با ده ستون قرار داردو وسیع ترین قسمت بنا به شمار می رود.
کف گرمابه با موزاییک و ازاره دیوارهای جانبی تا ارتفاع ۱۸۰ سانتیمتر کاشی کاری جدید شده است. گنبد میانی در حدود ۸ متر ارتفاع دارد و حباب هایی بر روی آن کار گذاشته شده است که نور داخل حمام را تامین می نماید.در فواصل طاق های جناقی و دیوارهای جانبی گنبدهای کوچکی به صورت کاسه برگردان به ارتفاع حدود ۳٫۵ متر٬ فضای فوقانی را مسقف می سازد.
در شمال شرقی صحن دو هشتی وجود دارد. اضلاع مقابل هشتی ها حدود ۴٫۵ متر و ارتفاع گنبد آنها ۵٫۵ متر است. در ضمن در دیوارهای هر ضلع طاق نمایی به چشم می خورد . کانال کوچک با شیاری ٬ آب مصرف شده دوش ها را به صحن حمام هدایت می کند.در جنوب هشتی دوم ٬ خزانه یا مخزن آب گرم قرار دارد.در قسمت های مختلف حمام ٬ معمار با بهره گرفتن از اسلوب های خاص و با انواع آجر چینی به مسقف کردن بنا همت گماشته است. گرمخانه یا فضای بالای صحن حمام در قسمت فوقانی ستون های هشت گانه میانی دارای کاربندی هشت ونیم هشت است. در بالای کاربندی ها گنبدی دیده می شود که فضای اصلی این قسمت را مسقف می سازد.این گنبد بزرگترین و بلندترین گنبد در بنای فعلی حمام است. سقف چهار هشتی که دو به دو در شمال غربی و جنوب غربی بنای حمام واقع شده ٬ گنبدی شکل است. خزانه یا مخزن آب گرم حمام نیز که بین هشتی ها قرار گرفته دارای گنبد با فیلپوش هایی در چها کنج است. (سیمای میراث فرهنگی ٬ ۱۳۸۰ ٬ صص ۱۴۳ - ۱۴۲ )
– آرامگاه چهار پادشاه (چهار اولیا ) :
این بقعه در محله میدان و نزدیک مسجد جامع و حمام گلشن واقه شده است. بنای اصلی بقعه به شکل مستطیل با چها اتاق و ایوان در جهت شمالی است. ایوانی به طول ۲۹٫۷۴ متر و پهنای ۵٫۳۳ متر است. عرض ایوان تا لبه بیرونی فیل پاها ۴ متر و قسمت زیر پره سه پشته ایوان ۱۳۳ سانتیمتر است. طاق ایوان لمبه کوبی با درزپوش پهن و پره ایوان بر دو شیر سر متکی است.سراسر بام اتاق ها و ایوان سفالی است و طاق ایوان بر ۶ فیلپای آجری استوار است. پایین و بالای فیلپاها مربع و میان آنها هشت ضلعی دو به دو برابر است. کاشی های به کار رفته در قسمت پایینی دیوار و فیلپاها اکثرا به دوره قاجار مربوط است. نمای دیوار شمالی با نقاشی های مذهبی پوشانیده شده بود که به مرور زمان و در تعمیرات قسمت های زیادی از آنها از بین رفته است.
بقعه چهار پادشاه مزار ۴ تن از بزرگان لاهیجان بدین ترتیب است:

 

1. 1. سید خورکیا متوفی سال ۶۴۷ ه .ق

 

1. 1. سید علی حسینی متوفی سال ۷۹۱ ه.ق

 

1. 1. سید رضا حسینی متوفی سال ۸۲۹ ه.ق

 

1. 1. سید رضی کیا متوفی به سال ۸۲۹ هوق

 

(قربانی ٬ ۱۳۷۵ ٬ صص ۲۰۹-۲۰۸ )
– بقعه میرشمس الدین :
این بقعه در باختر میانه لاهیجان و در محله اردوبازار جای گرفته است. سردر و بقعه ٬هر دو در دوره صفویان ساخته شده اند و روی صندوق بقعه ٬ تاریخ ۱۰۱۷ ه.ق به چشم می خورد. بنا بقعه دارای اتاق میانی آرامگاه با سقف گنبدی است که در پیرامون آن اتاق ها و ایوان قرار دارد. در بخش خاوری بقعه ایوانی با چهار فیلپای قطور دیده می شود. کاشیکاری ازاره ایوان و اتاق حرم مربوط به دوره قاجار است.پنجره های مشبک رنگارنگ و گوشواره های گچبری شده و کتیبه های نستعلیق گنبد از دیگر تزئینات بنا به شمار می آیند. (کشوردوست ٬ ۱۳۸۵ ٬ ص ۲۵۱ )
طول و عرض بقعه ۱۵٫۵*۱۵٫۵ متر است و در قسمت شرق بقعه ایوانی با چهار فیلپای قطور دیده می شود. کاشیکاری ازاره ایوان و اتاق حرم مربوط به عصر قاجار است . پنجره های مشبک رنگارنگ و گوشواره های گچبری شده و کتیبه های نستعلیق گنبد از دیگر تزئینات بنا هستند. اشعار گنبد در سال ۱۲۷۴ ه.ق نوشته شده و از شاعری به نام ” گلشن ” است. صندوق چوبی بقعه دارای کتیبه ای به خط نسخ و نوشته ” محمدبن داود کیا ” و واقف آن زنی به نام ” تی تی سلطان ” بود. تاریخ صندوق ۱۰۱۷ و ۱۰۱۸ هجری است. (سیمای میراث فرهنگی ٬ ۱۳۸۰ ٬ صص ۱۲۶-۱۲۴ )
– بقعه و مقبره شیخ زاهد گیلانی :
این بقعه در روستای شیخانور یا شیختنه بر در ۴ کیلومتری شرق لاهیجان در دامنه کوه و در میان مزارع سبز چای واقع شده است که مدفن شیخ تاج الدین ابراهیم ملقب به شیخ زاهد گیلانی از عرفا و دراویش بزرگ و از استادان شیخ صفی الدین اردبیلی است. شیخ زاهد در سال ۷۱۱ قمری دار فانی را وداع گفت و بعدها به سال ۸۹۲ قمری سلطان حیدر صفوی به سبب خوابی که دیده بود ٬ با معماران و نجارانی که از شهر شیروان با کشتی به گیلان منتقل شده بودند ٬ این بنا را ساخت و جسد شیخ را به آنجا منتقل کرد. (کیوانی ٬ ۱۳۹۰ ٬ ص ۷۴ )
این بنا دارای دو اتاق است که درشمال اتاق ها ایوان درازی باهفت فیلپا و در بخش خاوری حرم ایوانی با شش فیلپا و بخش جنوبی اتاق نیز ایوانی باشش فیلپا دیده می شود.ازاره دیوارهای ایوان ها تا بلندی ۱۱۵ سانتیمتر با کاشیکاری هفت رنگ دوره قاجار تزیین شده است. تاقچه هایی با طاق جناقی در بخش های گوناگون ایوان به چشم می خورد. از زیباترین بخش های بنا باید به گنبد هرمی و هشت ترک آن اشاره کرد که شیب تند آن برای گذر نمودن سریع آب ساخته شده است و روی حره را با کاشی کاری زرد ٬ آبی٬ سفید و سیاه با نقش های هندسی و گلدار پوشش داده اند. پیرامون گنبد را با سفال پوشانیده اند. (کشوردوست ٬ ۱۳۸۵ ٬ ص ۲۵۰ ) بقعه شیخ زاهد گیلانی ٬ متعلق به قرن نهم قمری بوده و دارای شماره ثبت ملی ۸۲۴ سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور است.
– تفرجگاه جنگلی شیخ زاهد :
طرح تفرجگاه جنگلی شیخ زاهد در آبان ماه ۱۳۸۱ مورد تایید اداره جنگلداری و پارک های استان گیلان قرار گرفت. هدف از اجرای این طرح ایجاد محیط مناسب برای دوستداران طبیعت ٬ توسعه صنعت توریسم و جلوگیری از روند تجاوز و پیشروی اراضی مزروعی و باغ های چای اطراف عنوان شده است.پارک جنگلی شیخ زاهد در ۳ کیلومتری جاده لاهیجان –لنگرود واقع شده است و به طول ۳ کیلومتر ادامه پیدا می کند. مساحت مفید پیش بینی شده حدود ۵۰ هکتار می باشد ٬ که بر روی دامنه مشرف به جاده لاهیجان قرار دارد٬ روستای شیخانبر در کنار آن قرار دارد.در مورد جاذبه های توریستی تفرجگاه جنگلی شیخ زاهد در نشریه اداره جنگلکاری و پارک های استان گیلان چنین نوشته شده است:
” نقاط ارتفاعی با دید بالا و تنوع گونه گیاهی بالا چشم اندازی زیبا از شالیزارهای ضلع شمال جاده لاهیجان به لنگرود ٬ وجود باغات چای و آرامگاه تاریخی شیخ زاهد از جاذبه های گردشگری پارک بوده که امتیاز عرصه را بالا می برد. همچنین وجود استخر زیبا و کوه معروف به شیطان کوه در نزدیکی لاهیجان هر ساله مسافران زیادی را به این مناطق جلب می کند.”
چگونگی عملیات برای اجرای طرح این تفرجگاه بدین قرار است:

 

• • توسعه جاده خاکی موجود در ۳٫۸ کیلومتر

 

• • احداث جاده ۱٫۲ کیلومتر

 

• • خرید زمین برای احداث جاده ۱ هکتار

 

• • ساخت گذرگاه پلکانی ۶٫۷ کیلومتر

 

• • پاکتراشی طرفین گذرگاه ۶ هکتار

 

• • نصب حصارهای چوبی ۱۳٫۴ کیلومتر

 

• • احداث واحدهای خورگشتگاه ۲۰ واحد

 

هزینه کل طرح ۵۲۰۱۱۰۵۰۰۰ ریال برآورد شده است. (عربانی ٬ ۱۳۸۷ ٬ ص ۱۷۱۶ )
– بقعه میر شهید :
این بقعه از ماندگارهای دوره قاجار می باشد که در بخش خاوری لاهیجان جای گرفته است. این بنا از اتاقی چهارگوش و ایوان هایی در پیرامون با ستون های چوبی شکل گرفته است. بر روی اتاق حرم گنبدی کوتاه قرار دارد و بر کمربند این گنبد اشعاری از محتشم کاشانی نوشته شده است. ضریح بقعه چوبی ٬ گره چینی شده و مشبک است و نوشته ای از علی نقی فرزند آقا میرزا علی رضا به تاریخ ۱۲۰۶ ه.ق بر روی آن دیده می شود.بر بالای هر ورودی گچکاری های مشبکی ساخته شده است. بنا به نوشته رابینو ٬ سید احمد بن امام موسی کاظم معروف به آقا میر شهید از فیروزکوه به گیلان آمد و در جایگاهی که تالان مدفون است ٬ کشته شد. بنای نخستین بقعه امیرشهید در سدخ هشتم هجری قمری بر پا داشته اند و در سال های بعد مقبره ای بر جایگاه نخستین بنا نموده اند. (کشوردوست ٬ ۱۳۸۵ ٬ ص ۲۵۱ )
– بقعه آقا سید موسی بارکوسرا :
این بقعه در روستای بارکوسرا٬ یکی از ۳۰ آبادی دهستان شیرجوپشت از بخش رودبنه شهرستان لاهیجان می باشد. با توجه به معماری بنا و کاشی های کف ورودی ها و تاریخ های ذکر شده در کنار نقاشی ها می توان گفت که قدمت این بنا به دوره قاجاریه می رسد. بالای سر در ورودی جنوبی این عبارت نوشته شده است٬ ” تعمیرات این بقعه متبرکه که از بنیاد تا این مکان باعث و بانی آقا مشهدی علی اکبر کدخدا ولد مرحمت پناه آقا مشهدی جبار با مشهدی صفرعلی ولد مرحوم مشهدی نظر محمد ساکنان بارکوسرا عمل استاد آقاجان ولد مرحمت پناه استاد غلامحسین نقاش ساکن لاهیجان به تاریخ شهر محرم الحرام هذا السنه ۱۳۳۰ “. در این بقعه یک ضریح قدیمی چوبی با گره های زیبا به شکل ساده و به ابعاد ۱۹۳ در ۱۴۳ سانتیمت وجود دارد. بنا ٬ به عنوان زیارتگاه و مکان مذهبی بوده و از آن جهت انجام اعمال زیارتی و مذهبی استفاده می شود.از خصوصیات بارز آن می توان به سر ستون های نقشدار و شیرسرهای چند پشته ایوان و دامنه های اطراف و همچنین نقاشی های مذهبی بنا اشاره نمود و از دیگر خصوصیات بارز این بنا انجام مراسم علم بندی در روز سوم محرم و علم واچینی در عصر روز دهم همان ماه است.
انواع سر ستون ها ٬ سر شیرهای برش خورده و نقشدار٬ نقاشی های مذهبی به سبک قهوه خانه ای بر جدارهای داخلی و خارجی بنای بقعه و آیات قرآنی کتیبه های بالای دیوارها از عوامل تزیینی این بنا می باشند.این بقعه با شماره ۹۴۰۳ جز آثار ملی به ثبت رسیده است. (عربانی ٬ ۱۳۸۷ ٬ ص ۱۷۱۴ )
– بقعه پیر علی :
بنای اصلی این بقعه هشت ضلعی است و دارای ۴ درب در چهار طرف اصلی است که به ایوان ها باز می شود.سقف حرم از داخل کوتاه و آجری است و برجستگی گنبد بسیار کم است. در کمربند داخلی گنبد ابیاتی از هفت بند محتشم کاشانی نوشته شده است که تاریخ تحریر آن سال ۱۲۳۵ ه. ق است٬ ۴ ایوان در چهار جهت دارد و هر ایوان هفت ستون دارد و مجموع ستون ها بالغ بر ۲۸ عدد است و لبه بام یک پشته ٬ بام سفالی است. صندوق مزار ساده و چوبی است.
در شمال و غرب این بقعه حسینیه ای بوده است و در ضلع جنوبی آن تکیه ای قدیمی بوده است والان مسجدی تازه بنا در این محل ساخته اند. (قربانی ٬۱۳۷۵٬ صص ۲۲۹-۲۲۸ )
– بقعه آقا سید حسن شیرجو:
این بقعه واقع در روستای صیقل بنه از توابع دهستان شیرجوپشت در بخش رودبنه است.بنا دارای پلانی با ابعاد ۳٫۸۰* ۴٫۸۵ متر است که در هر چهار طرف آن ایوان هایی به شکل غلام گردشی ساخته شده است.در هر ضلع از ایوان ها شش ستون چهار سو با سر ستون های برش خورده و نقشدار به فواصل معین قرار گرفته که جملگی بار وارده سقف را به همراه دیوارهای بقعه تحمل می کنند. سقف ایوان های بقعه واشان کشی و روی آن با تخته پل کوبی شده و با چوب های مخصوص درزپوش گردیده است. دامنه بیرونی ایوان سه پشته و سقف بنا سفالپوش است. همچنین جهت ورود به ایوان بنا می بایست از پله هایی که در ضلع شرقی بنا تعبیه شده استفاده کرد. ضریح بقعه چوبی و قدیمی است که اخیرا روی آنرا با فلز پوشانده اند.
باتوجه به سبک وشیوه احداث بنای بقعه و نقاشی های مذهبی که در گذشته بر بدنه دیوارهای بنا ترسیم شده و نیز مقایسه این بنا با سایر بناها ی شهرستان لاهیجان می توان قدمت آنرا به دوره قاجار نسبت داد. این اثر ارزشمند در آبان ماه ۱۳۸۲ باشماره ۱۰۵۸۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. (عربانی٬ ۱۳۸۷ ٬ ص ۱۷۱۵ )
– مناره مسجد شعربافان :

 

 

از مزایای این میراگرها می‌توان افزایش کارایی سازه در مقابل زلزله به سبب تمرکز خرابی به نقطه مشخصی از سازه اشاره کرد. این میراگرها تا حدی موجب افزایش سختی سازه می‌شوند به‌طوری‌که نسبت جابجایی‌ها را به ۳/۰ تا ۷/۰ سازه اصلی می‌رسانند. بر ظرفیت باربری سیستم تأثیری ندارد و اینکه بعد از زلزله به‌راحتی تعویض می‌شود. این میراگر تسلیمی ۵۰ تا ۸۰ درصد انرژی ورودی سازه را جذب می‌کند. از معایب این وسیله می‌توان به تغییر شکل دائمی بعد از زلزله اشاره کرد .
۲-۵-۵ میراگرهای آلیاژ فلزی با تغییر شکل حافظه‌ای
آلیاژها با تغییر شکل حافظه‌ای نوعی از آلیاژهای فلزی با خواص فوق الاستیک هستند. آن‌ ها می‌توانند کرنش‌های بیش از %۱۰ را تحمل کنند و هیچ تغییر شکل ماندگاری بعد از باربرداری نداشته باشند. اثر این مصالح اولین بار در سال ۱۹۳۰ مشاهده شد. محققین در سال ۱۹۶۲ در آزمایشگاه وابسته به نیروی دریایی این پدیده را در آلیاژهای نیکل-تیتانیم^[۵۷] (نیتی یا نیتیونول)^[۵۸] مشاهده کردند. این مواد از دو کریستال مختلف ساخته‌شده است که یکی ماده ترد و دیگری ماده نرم و یا ترکیب آن‌ ها می‌باشد که ماده ترد با افزایش دما سخت شده و ماده نرم با افزایش دما نرم می‌شود. ماده فلزی ترد به‌صورت سازه کریستالی چهارضلعی می‌باشد و ماده نرم به‌صورت سازه کریستالی مکعبی می‌باشد. به همین دلیل آلیاژها با تغییر شکل حافظه‌ای بر اساس دو کرنش و دمای داخلی تغییر می‌کند و به همین دلیل اغلب به آن مواد هوشمند گفته می‌شود.
به علت مشخصه‌ های به نسبت بالای میرایی آن، از آن به‌عنوان میراگر استفاده شود. این مواد می‌توانند هم به‌عنوان میراگر غیرفعال و هم به‌عنوان میراگرهای فعال استفاده شوند. این میراگرها را می‌توان بر اساس رفتار آن‌ ها به دسته‌ه ای زیر تقسیم کرد:
۱- آلیاژها با تغییر شکل حافظه‌ای ممکن است مانند فعال‌کننده عمل کنند.
۲- آلیاژها با تغییر شکل حافظه‌ای اثر به‌اصطلاح “اثر ماندگار شکل ” را نشان می‌دهند.
۳- آلیاژها با تغییر شکل حافظه‌ای اثر مافوق الاستیک را نشان می‌دهند.
۴- آلیاژها با تغییر شکل حافظه‌ای اثر میراگرهای تسلیمی را در حالت فلزی خالص نشان می‌دهند.
حالت‌های سوم و چهارم بیشتر به‌صورت میراگر استفاده می‌شوند، که در ادامه توضیحاتی در مورد آن ارائه می‌شود.
اگر دمای محیط به بیشتر از حالت فلز نرم برسد آلیاژها با تغییر شکل حافظه‌ای مانند فوق الاستیسیته رفتار می‌کند. فلز نرم و ضعیف تا زمانی که به حالت پلاستیک برسد تغییر شکل می‌دهد. سپس فلز نرم به فلز سخت تغییر شکل می‌دهد. زمانی که حالت فلز ترد به وجود آمد قسمت مسطح و پایدار تمام می‌شود و منحنی تنش و کرنش با شیب مشابه ناشی از مدول الاستیسیته کمتر فلز نرم نسبت به فلز سخت حرکت می‌کنند. در طی باربرداری ، فلز سخت به فلز نرم در شرایط پایدار تنش پایین‌تر تغییر خواهد کرد. سرانجام آلیاژها با تغییر شکل حافظه‌ای دوباره شامل ماده نرم خالص می‌شود. این ناحیه بسته توسط مسیر تنش و کرنش برابر اتلاف انرژی در هر سیکل است ( شکل(۲-۱۲)). بنابراین آلیاژها با تغییر شکل حافظه‌ای در حالت فوق الاستیک می‌توانند به‌عنوان میراگر استفاده شوند.

منحنی‌های تنش و کرنش و جزییات انتقال حرارت برای اصطلاحاً رفتار فوق الاستیک[۵۵]
اگر دمای محیط انتهای حالت فلز سخت و ابتدای حالت نرم بماند آلیاژها با تغییر شکل حافظه‌ای ممکن است مانند فلز ترد خالص عمل کرده و اگر دما ثابت باشد به‌صورت میراگر هیسترزیس عمل کنند(شکل(۲-۱۳)). اساساً، آلیاژها با تغییر شکل حافظه‌ای در حالت نرم نیز می‌توانند به‌عنوان میراگر هیسترزیس عمل کنند. هرچند، مزایای بیشتر میراگر هیسترزیس فلز ترد بیشتر از فلز نرم است:
۱- مدول الاستیسیته فلز ترد کمتر از فلز نرم است. بنابراین منحنی تنش و کرنش ناحیه بزرگی را برای تنش مشابه دربرمی گیرد که میرایی بالاتری را برای سازه‌های موردنظر نتیجه می‌دهد.
۲- به علت تغییر جهت مجدد متغیرهای ماده ترد ، ماده ترد می‌تواند تعداد بیشتری سیکل‌های تغییر شکل را نسبت به ماده نرم بدون گسیختگی برای انرژی جذب‌شده مشابه را تحمل کند.

منحنی‌های تنش و کرنش و جزییات انتقال انرژی برای حالت میرایی هیسترزیس فلز ترد[۵۵]
به خاطر حلقه‌های هیسترزیس بزرگ‌تر، آلیاژ با تغییر شکل حافظه‌ای در حالت فلز ترد می‌توانند به‌عنوان میراگرهای هیسترزیس رفتار می‌کنند(شکل (۲-۱۳)). میراگرهای غیرفعال آلیاژ با تغییر شکل حافظه‌ای معمولاً بر اساس همین اثر عمل می‌کنند. در شکل(۲-۱۴) مقایسه دو حالت هیسترزیس فلز ترد و حالت فوق الاستیک را می‌توان دید[۵۵].

حلقه‌های هیسترزیس برای میراگرهای آلیاژی با تغییر شکل حافظه‌ای a) رفتار فوق الاستیک SMA و b) میرایی هیسترزیس فلز ترد[۵۵]
۲-۶-۵ میراگرهای اصطکاکی
این نوع میراگر بر اساس مکانیزم اصطکاک بین اجسام صلب نسبت به یکدیگر عمل می‌کند. در حقیقت اصطکاک یک مکانیزم عالی اتلاف انرژی است و به‌صورت گسترده و موفقیت‌آمیزی در ترمزهای خودرو و اتلاف انرژی جنبشی به‌کاررفته است. مصالح گوناگونی برای سطوح لغزنده استفاده شدند. از آن‌ ها می‌توان به لایه‌های ترمز روی فولاد، فولاد روی فولاد، فولاد روی برنج، و در اتصالات پیچ شده لغزنده به ترکیب گرافیت با برنز روی فولاد ضدزنگ و دیگر آلیاژهای فلزی نام برد. انتخاب فلز پایه برای میراگر اصطکاکی بسیار مهم است. اغلب خوردگی می‌تواند ضریب اصطکاک فرض شده را برای عمر موردنظر وسیله کاهش دهد. در حقیقت، آلیاژ فولاد کم‌کربن زنگ‌زده و می‌پوسد و خواص سطح مشترک آن‌ ها در طی زمان تغییر می‌کند و از طرفی برنج و برنز در زمان تماس با آلیاژ کم‌کربن ، میزان خوردگی را افزایش می‌دهند. در مقایسه فولاد ضدزنگ در تماس با برنج خوردگی اضافی نگران‌کننده‌ای را نشان نداد و ازاین‌جهت این مواد برای استفاده در میراگرهای اصطکاکی مناسب هستند.
وسایل میرایی اصطکاکی کارایی بسیار خوبی دارند و پاسخ آن‌ ها از دامنه فرکانس و تعداد سیکل‌های بارگذاری مستقل است، بنابراین پتانسیل هزینه بسیار بالا را با هزینه به نسبت پایین به‌صورت توام دارند[۵۰]. این نوع میراگرها در دسته میراگرهای هستریزیس قرار می‌گیرند. انرژی با تغییر مکان و بار لغزش خود اتلاف می‌کنند.
میراگرهای اصطکاکی معمولاً حلقه‌های پایدار پسماند ایجاد می‌کنند. مدل هستریزیس ماکروسکوپیک میراگرهای اصطکاکی توسط ضریب ثابت کلمب می‌باشد، اما در حالت میکروسکوپی این حالت ممکن است اعتبار چندانی نداشته باشد، که بیشتر مربوط به حالت‌های جزئی مکانیکی بوده و از بحث این مجموعه خارج است. در شکل (۲-۱۵) مقایسه‌ای بین حلقه‌های هیسترزیس بین میرایی‌های مختلف را می‌توان دید.

حلقه‌های پسماند انواع میرایی‌ها[۵۰]
میراگرهای اصطکاکی نسبتاً ساده برای مدل‌سازی هستند. آن‌ ها می‌توانند مانند تاندوم یا فنر با سختی داخلی و نیروی تسلیم برای دادن بار لغزش مدل شوند. مدل‌ها معمولاً منحنی‌های کاملاً الاستوپلاستیک هستند، تا بتوانند رفتار میراگرهای اصطکاکی را نشان دهند. بنابراین هیچ فرضی در افزایش ظرفیت در هنگام لغزش نخواهیم داشت. میراگرهای اصطکاکی تا زمان لغزش سختی سازه را افزایش می‌دهند. اگر افزایش سختی برای سازه سودمند باشد، میراگر اصطکاکی قبل از لغزش برای سازه مفید خواهد بود. اصطکاک منبع اتلاف انرژی ارزان‌تری نسبت به سایر منابع است و این ساخت میراگرهای اصطکاکی را ارزان‌تر می‌سازد.
اما از طرف دیگر میراگرهای اصطکاکی اغلب در معرض هوا هستند و آن‌ ها ممکن است زنگ بزند یا خیس شوند و خواص لغزش آن‌ ها تغییر می‌کند. حرارت محیط نیز باید در نظر گرفته شود. بررسی‌ها دلایلی را برای تغییر در ضریب اصطکاک سکون و حرکت را برای تحریکات مختلف سرعت و نیروی نرمال نشان داده‌اند. فیلی اتراولت در سال ۲۰۰۰ بعضی روابط کلی برای ضریب اصطکاک را بیان کرد. سرعت‌های بالاتر به ضریب اصطکاک سکون بالاتر و ضریب اصطکاک حرکتی پایین‌تر می‌ انجامد. این تغییرات معمولاً در مدل‌سازی برای محاسبات ساده نادیده گرفته‌شده و خطای کمی را به و جود می‌آورد. از طرفی این میراگرها ممکن است در سازه بعد از زلزله یک تغییر شکل ثانویه ایجاد کند، که باید بعد از زلزله دوباره میراگرها را اصلاح کرد. در کل عملکرد میراگرهای اصطکاکی مانند میراگرهای تسلیمی است، اما به دلیل ارزانی میراگرهای اصطکاکی و پایداری بیشتر آن‌ ها نسبت به میراگرهای تسلیمی و همچنین نیاز کمتر آن‌ ها به تعویض بعد از زلزله، میراگرهای تسلیمی در حال جایگزین شدن با میراگرهای اصطکاکی هستند.
۲-۵-۷ میراگرهای ویسکوالاستیک
کاربرد میراگر ویسکوالاستیک در کنترل پاسخ لرزه‌ای سازه‌ها، ریشه در سال‌های اخیر دارد. هرچند در سال‌های قبل استفاده از این میراگرها تنها جهت مقابله با باد بوده است اما با پیشرفت‌هایی که در طول ۲۵ سال گذشته حاصل‌شده است، مشخص گردیده است که این میراگرها جهت مقاصد مقاوم‌سازی در برابر زلزله و در طراحی سازه‌های جدید نیز مناسب می‌باشند. این میراگرها به دلیل ساختمان کوپلیمری یا کریستالی خود و خواص ایزوتروپیکی که دارند در بارگذاری‌های مختلف ، از طریق تغییر شکل‌های برشی باعث اتلاف انرژی می‌شوند بطوریکه ظرفیت بالای اتلاف انرژی در فرکانس‌های مختلف را می‌توان از ویژگی‌های آن‌ ها دانست. مصالح ویسکوالاستیک به هنگام تغییر شکل‌های برشی بخشی از انرژی را ذخیره و بخشی را به‌صورت گرما مستهلک می‌کنند، این خاصیت را باید در طراحی سازه‌های مجهز به میراگر ویسکوالاستیک در نظر داشت.
ازجمله مزایای این میراگرها می‌توان به قابلیت اطمینان بالای آن و هزینه نسبتاً کم اشاره نمود و در مقابل حساسیت بالای آن به دما و ظرفیت پایین نیرویی به‌عنوان عمده‌ترین معایب آن بشمار می‌رود[۵۶].
میراگر ویسکوالاستیک[۵۶]
۲-۵-۷-۱ ساختار مواد ویسکوالاستیک
ماده‌ ویسکوالاستیک دارای ساختمان مولکولی پلیمری است و به‌عبارت‌دیگر مولکول‌های آن‌ ها به‌صورت زنجیروار به هم متصل می‌باشند. به علت وجود شبکه‌ مولکولی مذکور،‌ ماده ویسکوالاستیک در برابر تغییر شکل از خود مقاومت نشان می‌دهد که این مقاومت یکی از مشخصه‌ های ماده است و درواقع با به‌کارگیری این ماده در سازه، سختی سیستم سازه‌ای افزایش خواهد یافت. از طرف دیگر همزمان با اعمال تغییر شکل به این ماده، برحسب دما و فرکانس بارگذاری برخی از پیوندهای بین‌مولکولی شکسته شده و گرما تولید می‌شود، بنابراین در این میان مقداری انرژی صرف شکسته شدن پیوندها شده و تلف می‌شود. درواقع میرایی این مواد به علت شکسته شدن پیوند بین‌مولکولی می‌باشد. این مواد پس از بارداری باگذشت زمان مقاومت اولیه خود را بازمی‌یابند که مقدار این بازیافت بستگی به دمای ماده، فرکانس محرک و دامنه‌ کرنش دارد و به‌طور خلاصه با به‌کارگیری این مواد در سازه افزایش سختی و میرایی در سیستم سازه‌ای را خواهیم داشت. نصب این میراگرها تنها در بادبندها محدود
نمی‌گردد. بلکه در هر جای سازه که تغییر شکل‌های برشی به وجود آید می‌توان از این میراگر با تمهیدات خاصی استفاده نمود.
۲-۵-۷-۲ مشخصات دینامیکی میراگرهای ویسکوالاستیک
همانطور که عنوان شد به علت ساختمان خاص ماده ویسکوالاستیک خواص میراگر، وابسته به دما و فرکانس بارگذاری می‌باشد و این وابستگی، مدل نمودن این ماده را با پیچیدگی‌هایی همراه می‌کند.
با توجه به مطالب فوق، برای میراگر ویسکوالاستیک در دما و فرکانس معینی می‌توان سختی () و میرایی () را نسبت داد.با فرض جرم کوچک برای این میراگر می‌توان معادله این سیستم را مشابه سیستم یک درجه آزادی معمول در اثر بار سینوسی در دما و فرکانس مشخصی نوشت. در این صورت تغییر مکان پایدار این سیستم به‌صورت سینوسی خواهد بود. در صورت استفاده از کرنش که نسبت تغییر مکان میراگر به ضخامت لایه ویسکوالاستیک می‌باشد، می‌توان گفت که کرنش این سیستم نیز به‌صورت سینوسی خواهد بود[۵۷]:

سوختگی
صدمهای است که با قرار گرفتن در معرض حرارت، مواد شیمیایی، الکتریکی یا انرژی رادیواکتیو ایجاد میشود (۴۴-۳۸).
عوامل فردی
عواملی هستند که به مشخصات فردی و روانی یک فرد مربوط میشود که شامل ویژگیهای دموگرافیکی مجموعهای از حالات و مشخصات بخصوصی است که یک فرد را از افراد دیگر متمایز میکند (۴۵).
عوامل خانوادگی
شامل مشخصاتی است که خانواده را از سایر گروه های اجتماعی متمایز میسازد. خانواده از پیوستگی خونی، ازدواج و یا فرزند خواندگی ایجاد شده و اعضای آن با هم در یک خانه زندگی میکنند و با یکدیگر در ارتباط و تعامل بوده و هر یک از اعضای آن نقشهای اجتماعی، همسری، والدینی، پسر و دختر، برادر و خواهر را در آن بعهده میگیرند. همچنین خانواده دارای خصوصیات فرهنگی بوده که از فرهنگ جامعه تأثیر میپذیرد (۴۶).
عوامل محیطی
محیط فیزیکی فرد، خانهای است که در آن زندگی میکند و تسهیلات و تجهیزات مورد نیاز برای تأمین بهداشت جسمی و روانی و اجتماعی خود و خانواده را در آن فراهم میسازد، بطوریکه خانواده در آن رشد و تکامل یافته و از نظر جسمی، روانی و اجتماعی توانا میگردد (۴۷).

تعاریف عملی
سوختگی
تعریف عملی سوختگی همان تعریف نظری است که درصد آن به روش قانون ۹ و درجه آن بر حسب عمق بافتهای از بین رفته محاسبه میگردد.
عوامل فردی
در این پژوهش این عوامل عبارتند از مشخصات فردی: سن، جنس، ترتیب تولد، سابقه بیماری، سابقه سوختگی، ناحیه، درجه و درصد سوختگی، علت سوختگی، دریافت کمکهای اولیه قبل از پذیرش در بیمارستان، ساعت، روز، فصل حادثه، تعطیلی روز حادثه، مکانی از منزل که کودک بیشتر وقت خود را در آن سپری میکند میباشد.
عوامل خانوادگی
در این تحقیق منظور از عوامل خانوادگی، مشخصات خانواده شامل: سن والدین، سابقه بیماری، اعتیاد، میزان تحصیلات و شغل والدین، وضعیت والدین، نوع خانواده و تعداد اعضای خانواده، فردی که در زمان حادثه حضور داشت، محل سکونت، وضعیت مسکن، درآمد ماهانه، آگاهی والدین از روش های اتفای حریق میباشد.
عوامل محیطی
منظور خانهای است که کودک در آن زندگی میکند. شامل مواردی از قبیل: زیر بنای منزل، تعداد اتاق خواب، مکان حادثه، وجود آشپزخانه مجزا، مکان آشپزخانه و نوع آشپزخانه، مکان طبخ غذا، وسیله پخت و پز و گرمایشی، نوع سوخت، ارتفاع پریزها، قرارگیری درپوش بر روی پریزها، دسترسی کودک به وسایل آتشزا، گرمازا، مواد قابل اشتعال و مواد شیمیایی میباشد.
پیش فرضها

 

1. 1. سوختگی مهمترین علت صدمه در کودکان، مخصوصاً سنین ۶-۱ سال میباشد (۳۴).

 

1. 1. کودکان زیر ۵ سال کنجکاو هستند، اما قدرت تشخیص خطرات بالقوه را ندارند (۱، ۴، ۲۲،۳۲).

 

1. 1. یکی از رایجترین صدمات در محیط خانه سوختگی میباشد (۲۶).

 

1. 1. آسیبهای سوختگی یکی از علتهای مرگ و میر در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه میباشند (۴۸).

 

1. 1. عوامل مؤثر در وقوع حوادث شامل سن، جنس کودک، عوامل محیطی، سطح سواد والدین، بعد خانوار و وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده میباشد (۲۸،۱۳).

 

1. 1. بین عوامل فردی، خانوادگی و محیطی با وقوع سوختگی ارتباط وجود دارد.

 

محدودیتهای پژوهش
از آنجایی که به خاطر آوردن برخی جزئیات وقوع حادثه مشکل میباشد، این امر میتواند نتایج پژوهش را تحت تأثیر قرار دهد و از کنترل پژوهشگر خارج میباشد. همچنین قضاوت پژوهشگر بر اساس پاسخهای والدین میباشد، زیرا حضور مستقیم محقق در محیط خانه امکان پذیر نبود.
فصل دوم
چهار چوب پژوهش
چهار چوب پژوهش حاضر پنداشتی است و بر اساس مفهوم یکپارچگی پوست استوار است. که در این راستا پوست، سوختگی و انواع آن، شدت و وسعت سوختگی، عوارض، مراحل درمان و عوامل مرتبط با سوختگی کودکان و چگونگی پیشگیری از بروز سوختگی مورد بحث قرار میگیرند.
سوختگی منجر به از بین رفتن انسجام و تخریب بافت پوست میگردد. پوست که به عنوان بزرگترین عضو بدن محسوب میشود، برای زندگی انسان ضروری است، سدی بین اعضای داخلی بدن و محیط خارج ایجاد کرده و در بسیاری از اعمال حیاتی شرکت دارد. پوست کودکان خردسال نسبت به بزرگسالان نازکتر میباشد به همین دلیل سوختگی سبب ایجاد صدمات عمیقتر و شدیدتری در پوست کودکان میگردد. (۳۸).
پوست از سه لایه تشکیل شده است: اپیدرم^[۱۳] یابشره، درم^[۱۴] یا جلد و هیپودرم^[۱۵] یا بافت زیر جلدی. اپیدرم بیرونی ترین لایه پوست است و دارای سلولهای زندهای است که به طور مداوم تقسیم میشوند و روی آنها از سلولهای مرده ای که از درم می آیند پوشیده میشود. سلولهای مرده دارای مقادیر زیادی کراتین^[۱۶] هستند که پروتئینی نامحلول و فیبروزی است و سد بیرونی پوست را تشکیل میدهد. این ماده خاصیت دفع عوامل بیماریزا را داشته و مانع اتلاف مایعات بدن میگردد. ملانوسیتها^[۱۷] سلولهای خاصی در اپیدرم هستند که رنگدانه ملانین^[۱۸] تولید کرده و رنگ پوست و مو را می سازند. دو نوع سلول دیگر در اپیدرم وجود دارند: مرکل^[۱۹] و لانگرهانس^[۲۰] (۴۹).
درم بزرگترین قسمت پوست را تشکیل داده و قدرت و ساختار آن را فراهم میسازد. درم شامل دو لایه است: پاپیلاری^[۲۱]و رتیکولار^[۲۲]. درم پاپیلاری مستقیماً در زیر اپیدرم قرار میگیرد و شامل سلولهای فیبروبلاست است که تولید کنندهی نوعی از کلاژن به عنوان جزئی از بافت پیوندی میباشد. لایه رتیکولار در زیر لایه پاپیلاری قرار دارد و تولید کننده کلاژن و الیاف انعطافپذیر است. همچنین درم دارای رگهای خونی و لنفی، اعصاب، غدد چربی و عرق و ریشه موها است. داخلی ترین لایه پوست، بافت زیر جلد یا هیپودرم میباشد و در اصل بافت چربی بوده که بین لایه های پوست و ماهیچهها و استخوانها قرار میگیرد. این لایه موجب قابلیت تحرکپذیری پوست، شکل گیری طرح بدن و عایق بندی میشود. بافت زیر جلدی و مقدار چربی موجود در آن از عوامل مهمی برای تنظیم درجه حرارت بدن هستند (۴۴).
پوست وظایف مهمی را بهعهده دارد. از جمله تولید ویتامین D و عملکرد پاسخ ایمنی، که بوسیلهی سلولهای لانگرهانس میباشد. همچنین پایانه گیرنده های عصبی در پوست، به بدن اجازه میدهند که به طور دایم و در هر لحظه وضعیت محیط پیرامون خود را تحت نظر داشته باشد. وظایف اولیهی گیرنده های عصبی عبارتند از: احساس گرما، درد، لمس ملایم و محکم. همچنین پوست از سه راه فیزیکی تابش، هدایت و جابهجایی باعث تنظیم درجه حرارت بدن میگردد. پوست ضخیمتر از یک میلیمتر نیست، اما حفاظتی بسیار مؤثر در مقابل هجوم باکتریها و دیگر مواد خارجی فراهم میآورد. استراتوم کورنئوم^[۲۳] که خارجیترین لایه اپیدرم است مؤثرترین مانع را برای اتلاف آب بدن و نفوذ عوامل محیطی مانند مواد شیمیایی، میکروبها، نیش حشرات و سایر صدمات، فراهم میآورد (۳۸). تخریب پوست میتواند منجر به افزایش اتلاف مایعات، عفونت، کاهش درجه حرارت و قدرت ایمنی، اسکار، تغییر در عملکرد، وضعیت ظاهری و تصویر ذهنی از بدن^[۲۴] گردد (۴۹).
از جمله عواملی که سبب از بین رفتن تمامیت پوست میگردد سوختگی میباشد. سوختگی آسیبی است که به علت قرار گرفتن در معرض حرارت، مواد شیمیایی، الکتریکی و یا انرژی تابشی ایجاد میشود. وسیعترین سوختگیها به علت تماس با عوامل حرارتی مانند: شعله آتش، سطوح گرم یا مایعات داغ و صدمات الکتریکی ایجاد می شوند (۴).
در ارتباط با سوختگیهای تماسی موکاریوزا (۲۰۰۹) مینویسد، سوختگیهای تماسی در اثر تماس با مواد، پلاستیک، شیشه یا زغال داغ رخ میدهند. و حدوداً ۶۰ % از موارد سوختگی را شامل میشود، اگر چه اندازهی سوختگیهای تماسی کوچک است، اما اغلب صدمات بسیارعمیقی را ایجاد میکنند. عمق سوختگی تعیین کنندهی دمای ماده در زمان حادثه میباشد. این نوع سوختگی اغلب در منزل و در دوره نوپایی، در ناحیه کف دست و انگشتان رخ میدهد (۴۴،۲۰). با وجود اینکه پوست کودکان نسبت به صدمه بسیار حساس است، ولی متأسفانه توانایی درک حرارت در کودکان کم سن کافی نیست آنها با گذاشتن دستهای خود روی هیزم، بخاری، اتو یا تنور دچار این نوع سوختگی میشوند. سوختگیهای کف دست حدود ۳-۲ هفته بهبود پیدا میکنند(۲۲).
عمق سوختگی با مایعات داغ، به درجه حرارت آب، ضخامت پوست و مدت زمان تماس بستگی دارد. بهطوریکه آب ۶۰ درجه سانتیگراد در عرض ۳ ثانیه موجب ایجاد همان عمق سوختگی میگردد، که آب ۶۹ درجه سانتیگراد در طی ۱ ثانیه تماس ایجاد میکند (۴۴). آب ۴۹ درجه سانتیگراد میتواند در مدت ۱۰ دقیقه سبب سوختگی با ضخامت کامل شود. بدین ترتیب میتوان با نصب یک تنظیم کننده حرارت روی آب گرمکن حرارت آب را بینc °۵۰-۴۰ حفظ کرد (۴).
سوختگی با مواد شیمیایی نادر و خوش خیم هستند، مگر سوختگیهایی که مری را گرفتار میکند؛ (۵۹) که معمولاً به دلیل تماس کودکان با اسید یا باز در اثر حوادث صنعتی، خوردن شویندهها، استفاده و نگهداری غلط از حلالهای غلیظ بوجود میآیند. مواد شیمیایی در اثر واکنش با بافت یا رقیق شدن با آب غیر فعال میشوند. سوختگیهای اسیدی نسبت به سوختگی با مواد قلیایی، بیشتر خود محدود شونده هستند. بهطوریکه پوست در اثر تماس با اسید بهصورت چرمی قهوهای رنگ میگردد، این وضعیت سدی غیر قابل نفوذ ایجاد میکند، که از نفوذ بیشتر اسید به درون بافت جلوگیری میکند. در حالیکه مواد قلیایی، با چربی پوست ترکیب شده و به موجب آن پوست صابونی شکل میگردد، در نتیجه تا زمانی که ترکیب آنها خنثی گردد پوست تخریب میشود (۴۴). به کمک کاغذ تست میتوان اسیدی یا بازی بودن ماده را تشخیص داد. خنثی کردن اسید با باز و یا برعکس ممنوع است، زیرا واکنش اسید با باز باعث ایجاد گرما و افزایش شدت سوختگی میشود. در این نوع سوختگی، پوست را باید به مدت ۲۰-۱۵ دقیقه شستشو داد (۴۹).
یکی دیگر از انواع سوختگیها، سوختگی الکتریکی میباشد. که بیشتر در خردسالان رخ میدهد و یک تهدید جدی برای کودکان محسوب میشود. زیرا کودکان به دلیل توانایی استفاده از اشیاء خیلی کوچک، قادر خواهند بود اجسامی مانند سنجاق سر، میخ، میل بافتی و ابزار دیگر را وارد پریز برق کنند. اغلب کودکان نوپا نیز سیمهای برق را وارد دهان خود میکنند، و از آنجایی که آب دهان یک هادی الکتریسیتهی بسیار خوب است، شانس سوختگی الکتریکی اطراف دهان افزایش مییابد (۲۲). همچنین تماس کودک با جریان برق بیشتر از ۴۰ ولت بالقوه خطرناک است و سبب بروز آریتمی قلبی بصورت فیبریلاسیون بطنی یا ایست قلبی میشود (۴۹،۱).
سوختگی از نظر عمق و وسعت بافت آسیبدیده طبقهبندی میشود. بهطوریکه اسملتزر^[۲۵] (۱۳۸۸) مینویسد عمق سوختگی بستگی به میزان حرارت و مدت زمان تماس با حرارت دارد (۳۸)، و برحسب عمق بافتهای از بین رفته، به انواع زیر تقسیم میشود:

 

• • سوختگی درجهی یک یا سطحی^[۲۶] که صدمه در سطح اپیدرم است و بسیار دردناک است و پوست قرمز میشود. آفتاب سوختگی و شعله کوچک باعث بروز این نوع سوختگی میگردد (۴۴). در سوختگی درجه یک سلولهای آسیبدیده در طی ۵-۴ روز پوسته ریزی بدون بر جا گذاشتن اسکار بهبود مییابد (۵۰ ).

 

• • سوختگی درجهی ۲ یا ضخامت نسبی^[۲۷]: که به دو دسته تقسیم میشود، الف – سوختگی سطحی درم؛ اپیدرم و لایه های فوقانی درم را در بر میگیرد و مشخصه آن تاولهایی است که حاصل تجمع مایع در پیوستگاه درم و اپیدرم میباشد. زخم این نوع سوختگی مرطوب، قرمز و تاولی است (۵۱). سوختگی درجهی دو سطحی بسیار دردناک است زیرا تعداد زیادی از پایانه های عصبی زنده باقیمانده بدون حفاظ در معرض هوا قرار میگیرند (۱). زخم سوختگی درجهی دو حدوداً ۱۴ روز، با برجا گذاشتن اسکار بهبود مییابد. این نوع زخم نسبت به تغییرات درجه حرارت، مواجهه با هوا و نور بسیار حساس میباشد (۵۰).

 

رویه های شکایات

 

تمرکز زدایی

 

آموزش گسترده

 

 

 

تیمهای خود گردان

 

تسهیم اطلاعات

 

تسهیم اطلاعات

 

گزینش و استخدام

 

کاهش در تفاوت مقام

 

 

 

آموزش گسترده مهارتها

 

مشارکت و توانمند سازی

 

ارزیابی نگرش

 

جبران خدمت مشروط

 

تسهیم اطلاعات

 

 

 

حقوق بالا

 

تیم های خود گردان

 

مشارکت مدیریت/ کارکنان

 

تفاوت موقعیت

 

 

 

مالکیت سهام

 

آموزش و توسعه مهارت

 

شدت در استخدام

 

آموزش کارکنان جدید

 

 

 

عدالت نمادین

 

ساعات آموزش

 

آموزش کارمندان قدیمی

 

 

 

بررسی پژوهش های انجام شده حکایت از آن دارد که کارکرد منابع انسانی در یک قرن گذشته به طور مستمر دگرگون شده و شکل ها و نقش های متفاوتی به خود گرفته است و انتظار می رود هم چنان به این دگرگونی ادامه می دهد. مفهوم سازی هایی هم چون شریک راهبردی ،مدافع کارکنان، یا متخصص امور اجرایی کمک می کنند تا کلیات این کارکرد را درک کنیم، ولی این واقعیت را تحت الشعاع قرار می دهند که اگر منابع انسانی در درک یکایک انسان ها برما نهاده شده است ، پیشرفت واقعی پیدا نکند، در این صورت وعده ها و تعهداتی که داده شده است تحقق پیدا نخواهد کرد(عباس پور،۱۳۸۱: ۱۰۵). در پژوهش کنونی با بررسی تحقیق ها و ادبیات گوناگون مدیریت منابع انسانی، شیوه هایی که با بیشترین تکرار و روایی برخوردار بوده اند جهت بررسی اثربخشی عملکرد فردی و سازمانی گزینش شدند که در فصل بعدی به طور مفصل بدان پرداخته خواهد شد.
مقوله عملکرد در سطح فردی و سازمانی در پژوهش های مختلف مورد استناد قرار گرفته است در سالهای اخیر رویکرد از سطح خرد به سطح کلان تغییر یافته است و در بعضی از پژوهش ها رویکرد چند سطحی در پیش گرفته شده است در پژوهش حاضر سطح فردی و سازمانی عملکرد مورد مداقه قرار گرفت.
فصـل سـوم

روش شـناسـی تحـقیـق

 

مقدمه:

برای اینکه نتایج حاصله از تحقیق معتبر باشد بایستی از یک روش مناسب در تحقیق استفاده شود، چرا که انتخاب روش نادرست منجر به نتیجه گیری‌های نادرست می‌شود. دست یابی به هدف‌های علمی یا شناخت علمی میسر نخواهد بود، مگر زمانی که با روش شناسی درست صورت پذیرد. تحقیق از حیث روش است که اعتبار می‌یابد نه موضوع تحقیق.

روش شیوه پیش رفتن به سوی یک هدف است، بنابراین، شرح دادن روش علمی عبارت است از شرح اصول اساسی که در هر کار تحقیقی به اجرا گذاشته می شود. روش ها صورت های خاصی از مشی علمی هستند، راه های مختلفی هستند که به این منظور طراحی شده اند تا بهتر با پدیده ها یا با موضوع تحقیق سازگار باشند. اما این سازگاری روش با موضوع تحقیق محقق را از التزام به اصول روش علمی معاف نمی کند.(کیوی و کامپنهود،۱۳۸۵: ۱۲)
در این بخش از تحقیق سعی شده است که به تفصیل گام های اجرا شده در فرایند پژوهش، به صورت متقن و علمی تببین شود.

۱-۳ : لزوم عین بودن مورد رهن
قانون مدنی در ماده ی ۷۷۴ مقرر می دارد:« مال مرهون باید عین معین باشد و رهن دین و منفعت باطل است».
یکی از نویسندگان در این خصوص می نویسد:« عین عبارت است از اشیاء مادی موجود در خارج و یا در ذمه (کلی در معین) بشرط اینکه وجود مستقل داشته باشد بنابراین پشم گوسفند تا وقتی که چیده نشده عین نیست بلکه منفعت است لکن گاهی شامل اینگونه منافع هم هست و در عقد رهن چنین است.رهن دادن دین (مال در ذمه) و منفعت غیر مادی طبق صریح ماده ۷۷۴ قانون مدنی باطل است پس رهن دادن منافع خانه که ملک مستأجر است باطل است». ایشان رهن حقوق را هم باطل می دانند و معتقدند که حق تحجیر و حق خیار را نمیتوان به رهن داد زیرا فقها به استناد آیه ی ۲۸۳ سوره بقره یعنی آیه « فرهان مقبوضه» عقیده دارند که رهینه باید قابل تسلم و قبض باشد، بدیهی است که حقوق از قبیل حق خیار قابل قبض نیستند( جعفری لنگرودی، ۱۳۷۸، ۱۰و۹).

قانون مدنی به پیروی از نظر مشهور فقها رهن منفعت را باطل دانسته است، در تأیید این نظر گفته شده است که:« چون منفعت به تدریج از عین حاصل می شود و ایجاد هر جزئی از آن با اتلاف جزء پیشین آن ملازمه دارد، هیچگاه نمی توان تمام آنرا به طلبکار تسلیم کرد، اگر دین مؤجل باشد، تا فرا رسیدن آن منافع نیز از بین می رود و فایده ای از وثیقه نهادن آن به بار نمی آید و هرگاه دین حال باشد، به همان اندازه که پرداخت دین به تاخیر می افتد، مورد رهن نیز تلف می شود و وثیقه برای طلبکار ایجاد نمی کند. در حالی که هدف از رهن این است که در صورت پرداخت نشدن طلب، از آن محل استیفا شود. وانگهی اگر قبض شرط صحت باشد، چگونه می تواند موجودی را که قبض و تلف آن همراه است، به قبض طلبکار داد».
دکتر کاتوزیان بعد از بیان این نظر آنرا مورد انتقاد قرار داده و بیان نمودند که:« این استدلال با همه ی شهرتی که میان نویسندگان دارد، مصون از انتقاد نمانده است؛ در رهن اعیان، لزومی ندارد که حق طلبکار از عین مال استیفا شود. به طور طبیعی، دین از محل فروش عین مرهون یا بدل آن پرداخته می شود و این کار در موردمنافع نیز قابل اجرا است،زیرا،چه مانعی دارد که منافع به دیگران یا مرتهن واگذار شود و بهای آن وثیقه ی طلب باقی بماند، قبض منفعت نیز با تسلیم عین به مرتهن امکان دارد، زیرا مقصود از رهن، استیلای شخص بر عین و در اختیار گرفتن صلاحیت انتفاع است که با تسلیم عین انجام می پذیرد، چنان که در اجاره نیز با تسلیم عین مورد اجاره، منافع نیز تسلیم شده محسوب است و بر همین مبنا موجر می تواند اجاره بهای تمام مدت را از مستأجر بگیرد. بنابراین حق این بود که نویسندگان قانون مدنی مجذوب نظر اکثریت قاطع نمی شدند و رهن منفعت را مجاز می شمردند(کاتوزیان، ۱۳۸۸، ۲/ ۲۶۰).
به نظر ما نیز رهن منافع را به این دلیل که قابل قبض و اقباض نیست؛ نمیتوان باطل دانست زیرا همانطور که در مباحث آتی بیان خواهد شد، نباید قبض را بطور مضیق تفسیر نمود و استیلای عرفی مرتهن بر مال مرهونه نیز برای صحت رهن کافیست . بنابر این، این امکان در مورد منافع نیز وجود داشته و دلیلی بر بطلان رهن آنها وجود ندارد. هر چند با وجود صراحت قانونگذار بیان هرگونه استدلالی ممکن است اجتهاد در مقابل نص محسوب شود.و لذا بهتر است همانطور که دکتر کاتوزیان بیان نمودند از نهادهای جانشین رهن استفاده شود. که ما در مباحث بعدی این نهادها را بیان میکنیم.
در مورد رهن دین نیز از آنجایی که با توجه به قانون مدنی رهن دین باطل است ایشان پیشنهاد می کنند ، می توان از نهاد معامله با حق استرداد به جای رهن استفاده نمود( همان، ۲۶۲).
۲-۳ : قابلیت تملک و فروش
از آنجایی که هدف از رهن این است که طلبکار بتواند در صورت لزوم مورد رهن را بفروشد و از محل آن طلب خود را استیفا نماید، بنابراین یکی از شرایط مال مورد رهن این است که قابلیت تملک و فروش داشته باشد به همین دلیل در قانون مدنی مقرر شده است:« هر مالی که قابل نقل و انتقال قانونی نیست نمی تواند مورد رهن واقع شود». (ماده ۷۷۳ قانون مدنی ) یا اینکه:«اگر شرط شده باشد که مرتهن حق فروش عین مرهونه را ندارد باطل است». (ماده ی ۷۷۸ ق.م) بنابراین مالی که به ملکیت در نیامده مانند زمین موات و آب مباح یا از ملکیت خارج شده است مانند وقف یا قابلیت تملک ندارد مانند اموال عمومی و راههایا منفعت عقلایی و مشروع ندارد مانند مواد مخدر نمی تواند موضوع رهن قرار گیرد، زیرا قابلیت تملک و فروش از سوی مرتهن را ندارد( همان).
ب : شرایط اختصاصی عقد رهن
۱- لزوم وجود دین سابق
همانطور که قبلاً اشاره کردیم، یکی از اوصاف عقد رهن تبعی بودن آن است بدین معنی که پیش از انعقاد عقد رهن باید دینی وجود داشته باشد تا برای تضمین آن مالی به وثیقه گذاشته شود، در خصوص لزوم وجود دین سابق میان فقهای امامیه اتفاق نظر وجود دارد. ایشان از این شرط عقد رهن با عنوان« دین ثابت در ذمه » تعبیر می کنند، بنابراین در حقوق ما رهن برای دینی که در زمان عقد وجود ندارد و از آن به دین آینده تعبیر می شود امکان ندارد.
این ویژگی عقد رهن از مواد ۷۷۱ و ۷۷۵ ق م قابل استفاده است، ماده ی ۷۷۱ قانون مدنی در تعریف عقد رهن مقرر می دارد:« رهن عقدی است که به موجب آن مدیون مالی را به وثیقه به دائن می دهد.» و ماده ۷۷۵ نیز در بیان شرایط حقی که برای آن رهن داده می شود مقرر داشته است:« برای هر مالی که در ذمه باشد ممکن است رهن داده شود ولو عقدی که موجب اشتغال ذمه است قابل فسخ باشد»، از این ماده دو شرط برای حقی که برای آن رهن داده می شود قابل استفاده است:
۱-حق باید جنبه ی مالی داشته باشد
۲- حق باید در ذمه باشد. بدین معنی که شخص باید در برابر دیگری مدیون باشد تابتوان برای ایجاد اطمینان در طلبکار مالی را به رهن او داد.
اهمیت شرط لزوم وجود دین سابق در عقد رهن وتأکید و اتفاقی که فقهای امامیه بر آن دارند، تحلیل مبانی نظر ایشان و پرداختن به متفرعات مرتبط با این موضوع را ایجاب می نماید. بنابراین ما در اینجا ابتدا دیدگاه فقهای امامیه و سپس دیدگاه فقهای اهل سنت و پس از آن حقوقدانان را بیان می کنیم.
۱-۱ : دیدگاه فقهای امامیه
از نظر فقهای امامیه عقد رهن در خارج محقق نمی شود مگر آنکه برای مرتهن چیزی بر ذمه ی راهن قرار گرفته باشد( خوانساری، ۱۴۰۵، ۳۴۶).
به عبارت دیگر رهن، وثیقه برای مال مرتهن است و وثیقه پیش از آنکه مالی از مرتهن، نزد راهن قرار گیرد متصور نیست؛ زیرا در غیر اینصورت، بر آن عنوان رهن صدق نکرده و عموم وفای به عقود این موضوع را در بر نمی گیرد؛ ظهور ادله بر این امر دلالت دارد.( نجفی، ۱۳۹۴، ۲۵/ ۱۴۳).
فقهای امامیه از دین موجود، تحت عنوان « دین ثابت در ذمه » تعبیر کرده اند( شیخ طوسی، ۱۴۱۷، ۲/ ۱۹۶- محقق حلی، ۱۴۰۵، ۱۶۱).
بدون تردید دین کامل، دینی است که بر ذمه ی مدیون بوجود آمده و قابل مطالبه باشد هر چند که قابل فسخ یا مؤجل به شمار آید. پس اگر خریدار مالی بابت ثمن به فروشنده، بدهکار باشد، دادن رهن برای آن درست است، اگر چه وجود خیار فسخ برای خریدار یا فروشنده، دین خریدار را متزلزل می کند ولی با وجود آن منافات ندارد. به بیان دیگر دینی که بر ذمه ی مدیون قرار می گیرد، رهن از آن جایز است اعم از آنکه ثبوت دین در ذمه ی مدیون بنحو قطعی باشد مثل دین خریدار به ثمن در بیع غیر قابل فسخ، یا به نحو متزلزل باشد. مثل عقود خیاری.
هم چنین دینی که برای آن رهن داده می شود، می تواند حال یا موجل باشد. بنابراین موجل بودن دین مدیون در وجود آن ایجاد تردید نمی کند، زیرا دین موجل، دینی است موجود و قابل مطالبه، جز آنکه استیفای آن منوط به انقضای اجل و مدت است( شهید ثانی، ۱۴۱۴، ۲۸- میرزای قمی، ۱۳۷۱، ۲/ ۴۳۲).
فقهای امامیه ضرورت وجود دین سابق را به کتاب و سنت مستند می دانند.( شیخ طوسی، ۱۴۱۷، ۲۲۳- علامه حلی، بی تا، ۲/ ۲۳). ایشان برای اثبات ادعای خود به قرآن کریم استناد می کنند و آیات ۲۸۲ و ۲۸۳ سوره ی بقره را مستند ادعای خود قرار می دهند( علامه حلی، بی تا، ۲۳).
در باب سنت نیز فقها به سیره ی رسول اکرم(ص) استناد می جویند که ایشان در ازای دریافت مقادیری جو برای خانواده خویش، زره خود را به رهن گذاشتند؛ استدلال این فقها به این صورت است که حضرت پس از اقدام به دریافت کالا و پس از آنکه دین بر ذمه شان مستقر گردید، رهینه را در اختیار مرتهن قرار دادند( الحر العاملی، ۱۴۱۴، ۸۱).
برخی فقها ضرورت وجود دین سابق را به نظر مشهور فقها نسبت داده اند( محقق سبزواری، بی تا، ۲۰/ ۲۵۰).
اکثر فقها این مسأله را به صراحت مطرح نکرده اند، ولی یکی از آن ها تصریح کرده است:« کافی نیست حصول سبب دین مادامی که ثابت نشود بر ذمه، مثل اینکه زخمی به کسی بزند و ممکن باشد که او را هلاک کند پس مادامی که نهایت حال آن معلوم نشده، دیه مستقر نشده است…»( میرزای قمی، ۱۳۷۱، ۴۳۲).
از تفسیری که فقها از شرط راجع به ثبوت دین در ذمه کرده اند، عدم کفایت ایجاد سبب برای صحت رهن قابل استفاده است.
چنانکه صاحب شرایع تصریح کرده اند: « اگر سبب وجوب دین حاصل شده باشد ولی خود دین در ذمه ثابت نشده باشد، رهن بر آن صحیح نیست مانند دیه قبل از استقرار جنایت، یعنی اگر جنایتی وارد شود ولی قبل از آنکه منتهی به حدی شود که موجب دیه است، رهن بر آن صحیح نیست، زیرا در این حال دیه به ذمه مستقر و ثابت نشده است و شارع برای آن در این حال، حکمی مترتب نکرده است».( محقق حلی، ۱۳۷۰، ۱و۲/ ۳۳۲).
برخی از فقها در توضیح آن نوشته اند:« نسبت به اقسام جنایات، حال مختلف است و اینکه در بعضی دیه متعلق به ذمه جانی است مثل شبه عمد و بعضی متعلق به عاقله است واز برای بعضی مدت در شرع قرار داده شده مثل دیه خطا که در سه سال می دهند و عاقله مختلف می شودچون معتبر در آن این است که هر کسی که یافت شود از عاقله در حین حلول اجل، متعلق به او می شود، پس قبل از حلول اجل معلوم نیست که کیست که دین در ذمه ی او تعلق گرفته که رهن از او گرفته شود»( میرزای قمی، ۱۳۷۱، ۴۳۳).
شهید ثانی در مسالک در این مورد نظر دیگری را ذکر کرده است که بموجب آن رهن برای جنایتی که موجب آن ایجاد شده، اگر چه جنایت هنوز مستقر نشده است، جایز است مثل قطع کردن چیزی که خود سبب دیه است [مثل قطع کردن زبان] زیرا نهایت این جنایت مرگ است و دیه ی مرگ هم دیه ی کامله است و بدون مرگ هم دیه ی آن عضو دیه ی کامله است، پس در اینجا هر چند جنایت مستقر نشده، لیکن موجب آن مستقر شده است که تمام دیه است، شهید ثانی بعد از این نظریه آنرا بعید ندانسته است( شهید ثانی، ۱۴۱۴، ۳۰).
یکی از فقهای معاصر، به رغم اجماع و حداقل، شهرتی که در بطلان رهن بر دین آینده میان فقهای امامیه وجود دارد، در مقام پاسخ به استدلال ایشان و ایراد خدشه بر مستندات آنها برآمده است؛ با این بیان که، هر چند آیات مورد استناد و تعدادی از نصوص به تقدم دین بر رهن اشعار دارد، اما این امر به معنی انحصار در این حالت نبوده و چنین نیست که بتواند اطلاق دیگر نصوص و نیز عموم آنچه را که بر نفوذ معاملات و صحت آنها دلالت دارد را مقید سازد.
به عقیده ی ایشان، حقیقت رهن، قرار دادن عین به عنوان وثیقه ای برای حق مرتهن است و این به معنی انتقال رهینه از ملک راهن نبوده و مرتهن صرفاً حق استیفای از آن را در صورت حلول سررسید و عدم ایفای تعهد دارا می باشد؛ این معنی پیش از ثبوت حق نیز متصور است، زیرا رهینه متعلق حق رهانه بوده و برای آن معنی دیگری متصور نیست، همچنان که حق رهانه نیز جز این نیست و هیچگاه محذور عقلی بر ثبوت این حق و تحقق این عقد پیش از ثبوت دین وجود ندارد. ایشان تنها مستند بطلان رهن دین پیش از ثبوت حق را اجماع فقهای امامیه و تسالم اصحاب بر آن می دانند( روحانی، ۱۴۱۳، ۱۵/ ۷۱).
همانطور که بیان شد فقها وجود سبب دین را برای صحت رهن کافی نمی دانند؛ از جمله مثالهایی که دلالت می کند که اکثر فقها وجودسبب دین را برای صحت رهن کافی نمی دانند عبارت از این است که به نظر قریب به اتفاق فقها، قرار دادن رهن برای تعهد جاعل پیش از انجام کار عامل در عقد جعاله صحیح نیست صاحب حدائق این نظر را به مشهور فقها نسبت داده است( بحرانی، ۱۴۰۵، ۲۵۳). این مثال در صورتی موید عدم کفایت وجود سبب برای صحت رهن می باشد که عقد جعاله را سبب دین بدانیم چنانکه گروهی از فقها آنرا پذیرفته اند»( شیخ طوسی، ۱۴۱۷، ۲و۳/ ۱۳۴). این گروه در عقد ضمان، برای صحت ضمان از جعل قبل از عمل عامل، به نیاز مردم به این ضمان و آیه ی« لمن جاء به حمل بعیر و انابه زعیم. ( سوره یوسف، آیه ۷۲). استناد می کنند. زیرا در این آیه، به کسی که جام گمشده ی ملک مصر را پیدا کند یک بار شتر طعام وعده داده می شود و رئیس انبار ضامن این تعهد از سوی ملک مصر می گردد.
همچنین گفته شده است که آنچه بعد از عقد لازم می شود و انجام آن در اختیار عامل باقی می ماند«عمل» مورد تراضی است وگرنه تعهد به مال بوجود می آید و در صورت انجام عمل باید بجای آورده شود، ضمان نیز از همین تعهد اخیر است و ارتباطی به عمل ندارد( کاتوزیان، ۱۳۷۶، ۴/ ۲۸۵). اما بنابراین که سبب دین را انجام عمل بدانیم نه عقد جعاله، چنانکه برخی از فقها معتقدند در این صورت موید مورد مزبور نخواهد بود، زیرا دراین صورت نه دین و نه سبب آن ایجاد نگردیده است.
در مقابل مشهور فقهای امامیه که رهن برای تعهد جاعل قبل از عمل را صحیح نمی دانند، علامه در تذکره، این رهن را در صورتی که عامل آغاز به کار کرده باشد نافذ دانسته است( به نقل از شهید ثانی، ۱۴۱۴، ۱۹۲).
علامه برای صحت آن اینگونه استدلال کرده است که با شروع عامل به عمل عقد جعاله که عقدی جایز است، منتهی به لزوم می شود و مانند ثمن در عقد بیع در مدت خیار، که با انقضای مدت، ثمن مستقر می شود.
شهید ثانی در مسالک در خصوص استدلال علامه در تذکره جواب داده است که، با شروع عامل به عمل، او مستحق چیزی نیست حتی اگر قسمت اعظم عمل را انجام داده باشد و قیاس آن به ثمن در مدت خیار، قیاس مع الفارق است، زیرا بیع خیاری هرگاه به حال خود رها شود یعنی فسخ نشود، مدت خیار منقضی شده و بیع لازم می شود و اصل هم عدم فسخ است، برعکس در جعاله اگر عامل، عمل را ترک کند و آنرا به اتمام نرساند مستحق هیچ چیزی نخواهد بود، زیرا تعهد او تعهد به نتیجه است و اصل هم عدم اتمام و اکمال عمل است.(شهید ثانی ، ۱۴۱۴، ۳۰).
به هر حال از نظر علامه در تذکره وجود سبب دین برای صحت رهن کافی است و لازم نیست دین بطور کامل ایجاد شده باشد.
بر اساس دیدگاه فقهی امام خمینی تا زمانی که خود دین به علتی همانند قرض، پیش خرید مال، خرید یا اجاره عین، و مانند آن در ذمه مستقر نشده، رهن گرفتن صحیح نیست و نمی توان گفت چون سبب دین بوجود آمده در آینده نیز خود دین محقق می شود از این لحاظ می توان پیشاپیش مالی را به رهن گرفت. امام خمینی در این مورد می نویسد:« صحیح نیست بخاطر دیه مقتول، مادامی که وی زنده است چیزی را به رهن گرفت هر چند یقین باشد که این جراحت منجر به مرگ وی خواهد شد»( امام خمینی، بی تا، ۹).
بعد از روشن شدن دیدگاه فقها در این مورد و با توجه به اینکه قانون مدنی در اکثر موارد محمول بر نظر مشهور فقهای امامیه است بنابراین به نظر می رسد از دیدگاه قانونگذار نیز وجود سبب دین برای صحت رهن کافی نبوده و خود دین باید ایجاد شده باشد.
۲-۱ : دیدگاه فقهای سایر مذاهب
در میان فقهای اهل سنت نیز در اینکه آیا در رهن لازم است دینی که برای آن رهن داده می شود قبل از رهن بر ذمه راهن ثابت باشد یا نه؟ اختلاف نظر وجود دارد، صاحب مفتاح الکرامه بعد از آنکه نقل می کند، در میان فقهای امامیه چنین رهنی صحیح نیست و بر عدم صحت آن در تذکره و جامع المقاصد ادعای اجماع شده است می نویسد:« ابوحنیفه و مالک با این نظر فقهای امامیه مخالف هستند و برخی از فقهای شافعیه نیز بین دو مورد قائل به تفصیل شده اند، بدین ترتیب که اگر چیزی را که قرض خواهد کرد، معین کند رهن صحیح است در غیر اینصورت رهن باطل است، ابوحنیفه برای صحت رهن استدلال کرده است که این هم وثیقه است بنابراین جایز است که عقد رهن موقوف بر حقی باشد که در آینده ایجاد خواهد شد چنانکه در ضمان از درک یا ثمن نیز چنین است»( حسینی عاملی، ۱۴۱۳، ۵/ ۱۳۳-۱۳۴).
بر خلاف صاحب مفتاح الکرامه، و هبه الزحیلی این دیدگاه را فقط به حنفیه نسبت داده است و معتقد است که در نزد شافعیه و حنابله رهن برای دینی که هنوز سبب آن ایجاد نشده است صحیح نمی باشد( الزحیلی، ۱۴۰۹، ۲۰۰).
۳-۱ : دیدگاه حقوقدانان
این مسأله در میان حقوقدانان نیز اختلافی است، اکثر حقوقدانان اعتقاد دارند که در رهن، دین باید در ذمه ی راهن ثابت باشد و رهن در برابر دینی که تنها سبب آن ایجاد شده باشد باطل است( عدل، ۱۳۳۱، ۳۵۱- صفایی، ۲/ ۳۴۲).
دکتر امامی برای موردی که سبب دین ایجاد شده ولی خود دین بر ذمه تعلق نگرفته و ممکن است بعداً محقق گردد به رهن از مال الجعاله قبل از انجام عمل مثال زده و نوشته اند که نمی توان رهن در مقابل آن قرار داد( امامی، ۱۳۴۰، ۲/ ۳۵۳).
یکی از حقوقدانان به رغم اینکه رهن را برای دینی که سبب آن ایجاد شده ولی خود دین بر ذمه تعلق نگرفته است را باطل دانسته است ولی در جای دیگر تصریح کرده است که، مطابق قانون مدنی تقدم دین بر عقد رهن شرط نیست و در توضیح آن نوشته اند:« این شرط [تقدم دین بر عقد رهن ] را عده ای از فقها بیان کرده اند و ظاهر مواد ۷۷۱ و ۷۷۵ ق.م هم همین است ولی از مواد ۲۴۱ و ۳۷۹ ق.م خلاف این نظر استفاده می شود پس در قانون مدنی تقدم دین بر عقد رهن شرط نیست(جعفری لنگرودی، ۱۳۷۸، ۷۴).
یکی از نویسندگان بر خلاف اعتقاد اکثر حقوقدانان، رهن برای دینی را که سبب آن ایجاد شده ولی خود دین بر ذمه تعلق نگرفته است را صحیح دانسته است. به نظر ایشان اگر پذیرفته شود که دین معلق وجود خارجی و موثر دارد و دینی را که سبب حقوقی آن بوجود آمده، در واقع معلق به تحقق شرایط ثبوت آن بر ذمه است، بنابراین، از نظر ایشان در حقوق کنونی نمی توان وجود دین معلق را به کلی نادیده گرفت و آثار ناشی از رابطه حقوقی را در این مرحله انکار کرد بنابراین وجود این دین ناتمام چنان محسوس و موثر است که به میراث می رسد و مورد انتقال قرار می گیرد، پس می تواند به وسیله ضمان یا رهن برای صاحب آن تضمین شود ( کاتوزیان، ۱۳۸۸، ۲۶۹).
به نظر میرسد، عقیده کسانی که لزوم وجود دین سابق را شرط صحت رهن میدانند، صحیح میباشد زیرا همانطور که گفتیم رهن بدین معنا است که، مدیون مالی را برای وثیقه به دائن میدهد و تا زمانی که دین وجود نداشته باشد و به صرف ایجاد سبب دین ، باعث مدیونیت فرد نمی شود. بنابر این تا زمانی که دین بر ذمه فرد مستقر نشده باشد قرار دادن رهن برای آن صحیح نیست.
۲- لزوم قبض مال مرهونه
واژه ی قبض در لغت عرب، به معنای اخذ آمده است، کما اینکه می گویند« قبض الشیء اخذه»( جوهری، ۱۴۰۷، ۳/ ۱۱).
مفهوم اصطلاحی این واژه از معنای لغوی آن دور نیفتاده است چه در مباحث مختلف فقهی، مثل قاعده ی مشهور« تلف مبیع قبل از قبض» شرطیت قبض در عقودی مانند هبه و بیع سلم هم چنین قبض مبیع و ثمن به وسیله ی مشتری و بایع، این واژه به طور کلی به معنای استیلا و سیطره بر مال معرفی شده است به گونه ای که قابض بتواند مانع هرگونه تصرف غیر در مال مقبوض شود( موسوی بجنوردی، ۱۴۰۹، ۲/ ۸۵). در قانون مدنی نیز لفظ قبض در ماده ی ۳۶۷ به همین مفهوم، مورد پذیرش قرار گرفته است.

تکنیک های مبتنی بر ارزش مالی ، ارزش ویژه نام و نشان تجاری را از دیگر دارایی های شرکت استخراج کرده اند. ( کیم و دیگران ، ۲۰۰۳) سیمون و سولیوان ارزش ویژه نام و نشان تجاری را چنین تعریف کرده اند:
“جریان نقدی افزایشی که از محصولات نامگذاری شده علاوه بر جریانات نقدی که از فروش محصولات بی نام منتج می شود” ( سیمون و سولیوان ، ۱۹۹۳ ،‌ص ۲۹) این نویسندگان ارزش ویژه نام و نشان تجاری یک شرکت را با بهره گرفتن از تخمین سود مربوط به نام و نشان تجاری در بازار مالی محاسبه کرده اند . “دویل” بر این نظر است که ارزش ویژه نام و نشان تجاری بوسیله ی توانایی نام و نشان تجاری در خلق ارزش از طریق تسریع رشد و افزایش قیمت منعکس می شود. ( دویل ، ۲۰۰۱)
۲-۱۵-۱ سایمون و سولیوان
در سال ۱۹۹۳ این دو محقق تئوری را با گرایش مالی ارائه کردند که بر اساس این تئوری که بازار سهام منعکس کننده واکنش با علائم تجاری است، از تغییر در قیمت سهم جهت محاسبه ارزش علائم تجاری استفاده کردند. این تئوری دارای سه ویژگی زیر می باشد:
ارزش ویژه برند به عنوان یک دارایی شرکت به حساب می آید.
ارزش ویژه برند با نگاه به آینده برآورد می گردد.
ارزش برند شرکت در بازار، با ایجاد اطلاعات جدیدتغییر می کند. این اطلاعات شامل سرمایه گذاری ها در برندهای جدید،فعالیت های ترفیعی، شعار جدید تبلیغاتی و …(سایمون و سولیوان،۱۹۹۳)
۲-۱۵-۲ موتمنی و شاهرخی ^[۱۱۲]
در روشی مشابه، آنها یک مدل جهانی ارزیابی ارزش ویژه برند را فرض کردند که مولفه ها را به طور دقیق اندازه گیری و روش های مالی مورد قبول و عام را مورد استفاده قرار می دهد(موتمنی و شاهرخی،۱۹۹۸)
۲-۱۵-۳ دویل^[۱۱۳]
دویل (۲۰۰۳) معتقد است که ارزش ویژه برند، با توانایی برند به توانایی خلق ارزش از طریق تسریع رشد و افزایش قیمت اطلاق می شود. پیش فرض اصلی این روش، این است که برند، دارایی است که از طریق سرمایه گذاری بلندمدت شرکت در حوزه های مختلف حاصل می شود. در این روش کلیه هزینه های بازاریابی، تبلیغات و تحقیق و توسعه شرکت معیاری برای سنجش ارزش برند شرکت می باشد(محمدیان، شفیع ها،۱۳۸۷).

۲-۱۵-۴ روش برند فایناس ^[۱۱۴]
دیدگاه دومی که بعد از اینتر برند مورد استفاده قرار می گیرد مربوط به یک مرکز مشاوره در بریتانیا به نام برند فایناس است . در این روش به جای نگاه به میانگین سود جاری یک نام و نشان تجاری ، هدف پیش بینی سود آتی آن است.سپس برای انعکاس ارزش زمانی پول،تعدیل انجام می شود.برای ارزش یابی از عناصر اساسی زیر استفاده می شود.
پیش بینی مالی جریان نقدی از فروش آتی در سه تا پنج سال آینده.
سودهای کسب و کاری که از طریق نام و نشان تجاری کسب می شود.
نسبت جریان نقدی که حاصل از نام و نشان تجاری است. سائقه های تقاضا عواملی که رفتار خرید را در طبقه محصول تحریک می کنند. شاخص ارزش افزوده نام و نشان تجاری. اهمیت نام و نشان تجاری در تحریک تقاضا عوامل ریسک. یک تحلیلBrand Beta ریسک بالقوه کسب و کار را تخمین می زند.این عناصر برای محاسبه ارزش نام و نشان تجاری استفاده می شود(میلر و مویر،۲۰۰۴،صص۲۲۹-۲۲۶)این فرایند در شکل۲-۵ ترسیم شده است.
Brand Betaتحلیل
عوامل ریسک
محرک تقاضا
شاخص ارزش افزوده نام و نشان تجاری BVA
پیش بینی های نام و نشان تجاری
داده های بازار
داده های مالی
ارزش افزوده نام و نشان تجاریBVA
سود حاصل از نام و نشان تجاری
Source: Miller, Jon and Muir, David; “ The Business of Brand” Jon Wiley& Sons2004.p 228
نمودار شماره ۲-۵. محاسبه ارزش نام و نشان تجاری به روش Brand Finance
۲-۱۵-۴-۱ ارزشیابی تاریخی
ارزشیابی تاریخی شامل محاسبه مقدار سرمایه ای است که در طول زمان به نام و نشان تجاری تزریق شده است. مثلاً فورد به مقدار سرمایه گذاری که در R&D انجام داده و مقدار هزینه ای که بازاریابی و تبلیغات جهت حمایت از نام و نشان تجاری ، برای آن داشته است می نگرد در نتیجه گذشت زمان ارزش قابل ملاحظه ای را برای نام و نشان تجاری ایجاد خواهد کرد . اگر چه این روش مزیت سادگی را دارد چرا که به راحتی می توان آن را حساب کرد ، اما از لحاظ بیان ارزش طبیعی نام و نشان تجاری مردود است . مثلاً کوکاکولا در اواحر دهه ۸۰ کوک جدید را به بازار عرضه کرد و سالها برای R&D ، تبلیغات و ترفیع آن هزینه کرد اما در نهایت محصول “نیوکوک “حذف شد.
۲-۱۵-۴-۲- ارزشیابی صرف قیمت^[۱۱۵]
صرف قیمت ، تفاوت قیمتی بین محصول نام گذاری شده و یک محصول ژنریک ( با همان خصوصیات ) را نشان می دهد. این رویکرد ارزشیابی فرض می کند که صرف قیمت ،‌منفعت اصلی است که به وسیله نام و نشان تجاری کسب می شود . فرمول مورد استفاده چنین است :
حجم × صرف قیمت = ارزش نام و نشان تجاری
مثلاً اگر « کلاک » یک بیلیون کارتن شیر خشک را در اروپا بفروشد به طور متوسط با صرف تقریبی ۳۰%‌ افزایش نام و نشان تجاری در اروپا ۳۰۰ میلیون یورو می باشد نقاط ضعف این روش این است که اولاً هزینه ها را به حساب نمی آورد . ثانیاً در بعضی موارد هیچ محصول ژنریکی در آن طبقه وجود ندارد تا مقایسه صورت گیرد.
۲-۱۵-۴-۳- ارزشیابی بر مبنای پرداخت حق امتیاز
این روش براین فرض بنا شده که شرکت نام و نشان تجاری را ندارد و باید حق امتیاز آن را از شرکت دیگر بخرد. این ارزشیابی از طریق پیش بینی ارزش سود حاصل از نام و نشان تجاری انجام می شود . محدودیت این روش این است که نمی تواند منابع ارزش ایجاد شده به وسیله نام تجاری را کاملاً مشخص کند بنابراین استفاده کمی در استراتژی نام و نشان تجاری دارد.
۲-۱۵-۴-۴- ارزشیابی بر مبنای بازار
شاید بهترین وسیله برای تعیین ارزش یک محصول یا خدمت این است که ببینیم خریدار حاضر است چه قیمتی برای آن پرداخت کند ( ارزش بازار ) . مثلاً در سال ۱۹۹۱ غول بزرگ موبایل مانسمان آلمان ، نام تجاری پنج ساله اورنج^[۱۱۶] را به قیمت ۲۰ میلیون دلار خرید و سال بعد به قیمت ۳۱ میلیون دلار آن را به « وودافون » فروخت .
۲-۱۵-۴-۵ ارزشیابی برمبنای سود آتی
شاید این معروف ترین شیوه ارزشیابی مالی قوت نام و نشان تجاری باشد که بیشترین کاربرد را دارد. سود آتی به وسیله دو مؤسسه « اینتر برند » و «‌برند فایناس » مورد استفاده قرار می گیرد و این رویکرد بر مبنای دیدگاه بازار مالی برای ارزشیابی شرکت ها است . ارزش سهام شرکت با نا م « ارزش بازار » شناخته شده است . نسبت بین ارزش بازار و درآمد خالص نرخ p/e نامیده می شود. (همان مأخذ ، ص ۲۲۲- ۲۱۹ )
ضریب نام و نشان تجاری×سودآوری نام و نشان تجاری = ارزش ویژه نام و نشان تجاری
۲-۱۶ رویکردهای مشتری گرا ( مدل های ارزش گذاری رفتارگرایانه یا روانشناختی )
حدود ده سال قبل مجریان و نظریه پردازان بازاریابی انتقاداتی را در مورد مدل های مالی در عدم توانایی در توجه به کیفیت های ضروری نام های تجاری مطرح کردند. چون مدل های مالی بر کمیت هایی مانند ارزش بازار سهام ، ارزش درآمد بالقوه ، درآمدهی ناشی از اعطای مجوز ، هزینه های اکتساب ( تحصیل ) و صرف قیمت یا حاشیه ی سهم مشتری تمرکز داشتند. این انتقادات منجر به ارائه مفاهیم جدیدی شد که صرف قیمت یا حاشیه ی سهم مشتری تمرکز داشتند . این انتقادات منجر به ارائه مفاهیم جدیدی شد که شامل قدرت ، نام و نشان تجاری به عنوان یک عنصر مبتنی بر تقاضا بود.مطالعات بازاریابی ارزش ویژه برند مبتنی بر مصرف کننده به سه دسته تقسیم می شوند: دسته ای که شامل ادراک مشتری است(مانند آگاهی از برند، تداعی برند و کیفیت ادراک شده) و دسته ای که شامل رفتار مشتری است(مانند وفاداری به برند و تمرکز بر تفاوت های قیمتی) و دسته ای که هر دو بعد ادراکی و رفتاری را با هم در نظر می گیرد.
۲-۱۶-۱ مدل لاسر^[۱۱۷] و همکاران
لاسر و همکارانش به بررسی ابعاد ادراکی ارزش ویژه برند پرداختند و آنها پنج بعد عملکرد، ارزش ادراک شده، تصویر اجتماعی، قابلیت اعتماد و نیز حس وابستگی را به عنوان عوامل تاثیر گذار بر ارزش ویژه برند مورد بررسی قرار دادند و البته توجهی به ابعاد رفتاری ارزش ویژه برند نداشتند.
۲-۱۶-۲ مدل نظری ریوس^[۱۱۸]
در این مدل ارزش ویژه برند از چهار عامل اعتبار برند، وفاداری به برند، اعتماد به برند و آگاهی از برند متاثر است. در این مدل، تاثیر هر یک از ابعاد ارزش ویژه برند بر یکدیگر نیز مورد بررسی قرار می گیرد.
۲-۱۶-۳ روش ارزش گذاری ^[۱۱۹]BAV
BAV نیز به عنوان یکی از اولین مدل های سنجش نام و نشان تجاری بر پایه مطالعات اَکر استخراج گردید. این مدل توسط یونگ و روبیکام^[۱۲۰] (۱۹۹۳) ارائه شده و یک تکنیک گسترده جهانی در مورد حدود ۳۵۰۰۰ نام و نشان تجاری است که با تکنیک BAV و نظرسنجی از بیش از ۵۰۰۰۰۰ مصرف کننده مختلف در ۴۴ کشور بدست آمده است. بر خلاف مدل های دیگر، در مدل BAV پاسخ دهندگان، نام و نشان تجاری را از خیلی جهات می تواند با روندهای نام و نشان تجاری جهانی مختلف ارزیابی کنند. بنابراین این مدل برای سنجش ارزش (غیر مالی) ابداع شده است. این تکنیک در مورد موسسه های دارای نام و نشان تجاری معتبری همچون آمازون، یاهو، اسپنل،استار باکس به کار رفته است. این روش ۴ عامل را به عنوان اساس سنجش ارزش نام و نشان تجاری، در نظر می گیرد. این چهار عامل عبارتند از: تمایز^[۱۲۱]، مربوط بودن^[۱۲۲]، اعتبار^[۱۲۳]، دانش^[۱۲۴] (میلر و مویر۲۰۰۴)
نمودار شماره ۲-۶. .مدل برند دینامیک یانگ و رابیکم (آکر،۱۹۹۶)
تمایز- این معیار تفاوت چشم گیر یک نام و نشان تجاری را با نام و نشان تجاری رقیب مورد بررسی قرار می دهد. تمایز، میزان درک مصرف کننده از منحصر به فرد بودن آنچه محصول یا خدمت ارائه می دهد، می باشد. اگر وجه تمایز نام و نشان تجاری مطابق با نیاز مصرف کننده باشد، آنگاه مشتری انگیزه کافی برای خرید دارد. (نولز^[۱۲۵] ، ۲۰۰۶) وجه تمایز مهم ترین چیزی است که یک نام و نشان تجاری می تواند ارائه دهد. وجه تمایز، یک نشانه روشن از سودآوری و سهم بازار آینده می باشد. امروزه خدمات و تجربه کلی از نام و نشان تجاری اغلب جزء وجوه تمایز به حساب می آیند. در حقیقت سطح توقعات مشتریان از هسته اصلی محصول به سمت سطوح خارجی آن حرکت کرده است. (ونوکن^[۱۲۶] ، ۲۰۰۲) متمایز بودن در صورتی که تفاوت معنی داری نباشد،ناکافی است. با این تجزیه و تحلیل، تمایز تنها هدف نیست در حالی که قوی ترین انواع نام و نشان تجاری اغلب در طبقه محصول و خدمت شان منحصر به فرد تلقی می شوند، اظهار می شود که متفاوت بودن، به خودی خود یک نام و نشان تجاری قوی نمی آفریند. بنابراین تمایز ضرورتا هدف اساسی نیست اما با این حال یک ملاحظه مهم است. کلنسی متذکر می شود که در میان مدیران نام و نشان نیست اما با این حال یک ملاحظه مهم است. کلنسی^[۱۲۷] متذکر می شود که در میان مدیران نام و نشان تجاری تعیین موقعیت ممکن است از میان برداشته شود و او این را یک مسئله مهم می داند. (جی کی^[۱۲۸] ، ۲۰۰۶)
رابطه– ارتباط واژه ای است که برای توصیف این که چقدر برخی از اطلاعات به موضوع مشخصی وابسته ، متصل یا مربوط هستند، استفاده می شود. نام و نشان تجاری باید به بازار هدف خود نزدیک باشد و با آن ها ارتباط برقرار سازد.

۲-۲-۳۲- مزایای شبیه سازها

 

1. 1. 1. از آنجا که کار با این رسانه ها اغلب در محیطی غیر رسمی صورت می گیرد و فراگیر با آن برخوردی فعالانه دارد، موقعیت های شبیه سازی برای فراگیران بسیار جذاب و برانگیزنده بوده و شوق یادگیری در آنها تشدید می شود. شرایط یاددهی – یادگیری غیر رسمی در این موقعیت ها سبب می شود که یادگیری غیر مستقیم و دلچسب تر صورت گیرد.

   

 

1. 1. تجارب حاصل از تقلید از واقعیات برای یادگیرنده اعتماد به نفس لازم برای درگیر شدن با شرایط کاملاً واقعی را فراهم می آورد. نزدیک بودن این تجربه ها با واقعیت، احتمال تعمیم و انتقال یادگیری حاصل به موارد واقعی را نیز بسیار بیشتر می کند.

 

1. 1. شبیه سازی ها معمولاً مسئله یا مشکل محور هستند. در اغلب آن ها فراگیران در شرایط جدید و غیر منتظره مجبور می شوند به طور مکرر تصمیم بگیرند و خود را با موقعیت های جدید وفق دهند. به این ترتیب، ضمن نیل به درکی عمیق تر و همه جانبه تر از موقعیت، مهارت های تصمیم گیری و حل مسئله را تمرین می کنند(امیر تیموری، ۱۳۸۶، ص۲۲۰).

 

۲-۲-۳۳- الگو های مشارکتی
یادگیری مشارکتی از جمله روش ها ی فعالی است کـه امروزه مورد توجه بسیاری از صاحبنظران و متخصصان تعلیم و تربیت قرار گرفته اسـت
مشارکت فعال دانش آموزان در فرایند یاددهی و یادگیری یکی دیگر از مباحث اساسی است که توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است، چون مشارکت فعال دانش آموزان در فرایند تدریس موجب درگیری ذهنی آنها و افزایش میزان یادگیری می شود (محمودی، فتحی آذر و اسفندیاری، ۱۳۸۸، ص ۶۵).
نکته مهمی که به نظر می رسد این است که هر کار گروهی الزاماً مشارکتی نیست؛ در کار گروهی ممکـن اسـت فراگیـران به طور فردی یا رقابتی تلاش کنند و فقط ظـاهر کـارگروهی را حفـظ نماینـد، امـا در کـار گروهـی مشـارکتی، دانـش آمـوزان به صورت غیررقابتی با یکدیگر کار می کنند تـا بـه هـدف هـای مشترک درسی برسند (کاگان، ۲۰۰۴، به نقل از: همدانی و همکاران،۱۳۹۰، ص ۴).
در ارتباط با یادگیرى مشارکتى، جانسون و جانسون^[۵۶](۱۹۸۵) سه نوع یادگیری انفرادی، رقابتى و همیارانه را در کلاس درس از هم تشخیص داده اند. در یادگیرى انفرادى یادگیرنده به صورت مستقل به انجام کار یا فعالیت درسى مى پردازد؛ در یادگیرى رقابتى، مى کوشد، زودتر از دانش آموزان دیگر به نتیجه برسد، یعنى موقعیت یادگیرنده، موقعیتِ یادگیرنده، موقعیتِ « برنده – بازنده ) است؛ در یادگیرى از طریق همیارى دانش آموزان برانگیخته مى شوند تا به صورت گروهى کار کنند و یادگیرى شان را از طریق یادگیرى همشاگردان خود تقویت کنند(استوار و همکاران، ۱۳۹۰، ص ۳۱). یادگیرى مشارکتى شیو ه اى از آموزش است که طى آن، مشارکت فراگیران اساس هر گونه برنامه آموزشی قلمداد می شود، به عبارت دیگر، در این شیوه، گروهى از فراگیران فعالانه در امر یادگیرى درگیر شده و با ایجاد فضایی مطلوب براى هم آموزى خودشان، روند آموزش ها را هدایت و نتایج را ارزیابى مى نمایند. یادگیرى مشارکتى یکى از گسترده ترین حوز ه هاى نظرى، پژوهشى و اجرایى ثمربخش در تعلیم و تربیت است. این شکل از یادگیرى در گستره وسیعى از تمام سطوح یادگیرى، از پیش دبستانى گرفته تا دانشگاهى و از دروس ریاضیات گرفته تا خواندن، زبان، علوم، مطالعات اجتماعى و کامپیوتر اجرا شده است(همان منبع).
۲-۲-۳۴- روش تدریس سخنرانی
باوجود روش های مختلف آموزشی هنوز روش سخنرانی مرسوم ترین روش آموزش در اکثر دانشگاه ها است. همیشه این سؤال مطرح می شود که چرا اکثر معلمان از روش تدریس به شیوه سخنرانی استفاده می کنند؟ دلایل مختلفی برای استفاده از روش سخنرانی وجود دارد؛ در این روش درس با نظم بیشتری ارائه می گردد و کلاس ها بی سر و صدا تر و مدرسه ها آرام تر است و مواقعی پیش می آید که چاره ای جز استفاده از روش سخنرانی نیست، مثلا در کلاس های ۴۰ تا ۶۰ نفر معلم ناچار به استفاده از روش سخنرانی است و مجبور است با روش سخنرانی درس را پیش ببرد.
ملیسا کلی در مطالعه ای تحت عنوان روش آموزشی سخنرانی، برای این روش به ترتیب نکات منفی و مثبت ذیل را بیان کرده است. نکات مثبت وشامل موارد ذیل می شود: ۱- سخنرانی یک راه آسان است که دانش آموزان می توانند به سرعت از مطالب بهره مند شوند؛ ۲- در روش سخنرانی معلمان چون تنها منبع اطلاعات هستند، قدرت کنترل بیشتری در کلاس دارند؛ ۳- برای فراگیرندگانی که قدرت یادگیری بالایی دارند، روش سخنرانی مناسب است؛ ۴- از لحاظ لجستیکی، روش سخنرانی نسبت به دیگر روش های نظام آموزشی، ارزان تر است؛ ۵- سخنرانی روش آشنا برای اکثر معلمان است، زیرا به طور معمول آن ها خود به این روش آموزش دیده اند؛ ۶- در بیشتر رشته های علوم پایه دانشگاهی از این روش استفاده می شود. نکات منفی نیز موارد ذیل را شامل می شود:
۱-روش سخنرانی برای فراگیرانی که در سبک های دیگر یادگیری از قدرت بالایی برخوردار هستند خسته کننده و زمان بر است؛ ۲- دانش آموزانی که در یاداشت برداشتن ضعیف هستند، در بخاطر آوردن مطالب و درک آن ها با مشکل رو به رو می شوند؛ ۳- فراگیران ممکن است به سخنران علاقه نداشته باشند و در تفهیم و مجادله دچار مشکل شوند؛ ۴- فراگیران در طول سخنرانی شاید نتوانند سؤالی که به ذهن شان می رسد را طرح کنند؛ ۵- معلمان شاید نتوانند احساس واقعی فراگیران را درک کنند، زیرا در طول سخنرانی وقت زیادی برای تقابل بین معلم وشاگرد وجود ندارد(گل افروز شهری و خاقانی زاده، ۱۳۸۸، ص ۱۶۲).
روش ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ از روش ﻫﺎی راﯾﺞ و ﺳﻨﺘﯽ در آ ﻣﻮزش اﺳﺖ. ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻧﺸﺎن داده ﮐﻪ ﺣﺪود ۸۰ درﺻﺪ آﻣﻮزش ﻫـﺎ و اﻃﻼﻋﺎت اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ روش ﻣﺮﺳﻮم ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﮐـﻪ در اﮐﺜﺮ داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎی ﮐﺸﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد، درﻋﺮض ۸ ﻫﻔﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ . ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﺑﻪ روش ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺑﺮای ﻫﻤﻪ در ﺑﺮﻫﻪ ای از زﻣﺎن اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ زﯾـﺮا وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮای اراﺋﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺎﯾﻪ و ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﯽ و ﺣﺘﯽ در ﺑﺮﺧﯽ ﺷﺮاﯾﻂ، ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﯾﻦ روش ﺗﺪرﯾﺲ اﺳﺖ . اﻣﺎ در اﯾـﻦ روش ﺑـﻪ داﻧﺸﺠﻮ ﻓﺮﺻﺖ ﺗﻔﮑﺮ ﮐـﻪ اﻣﺮی ﺿﺮوری در ﯾﺎدﮔﯿﺮی اﺳﺖ داده ﻧﻤﯽ ﺷﻮد(خالدی و همکاران،۱۳۹۰، ص ۲).
۲-۲-۳۵- ترکیب روش های تدریس
گرچه الگوهای تدریس در چهار خانواده ی پردازش اطلاعات، اجتماعی، نظام رفتاری و فردی طبقه بندی شده است ، اما پژوهش ها نشان می دهد که ترکیب الگوهای پردازش اطلاعات و اجتماعی باعث افزایش تاثیر آن ها می شود( جویس، ویل و کالهون،۱۳۸۴، ص۲۷۹). نتایج مطالعه ای که در آن از روش های مفهومی و استقرایی در گروه های همیار استفاده شده بود امتیاز تلفیق الگوهای پردازش اطلاعات و اجتماعی را نشان داده است(باوجا، شاورز و جویس^[۵۷]، ۱۹۸۵، به نقل از: نصرت و همکاران، ۱۳۸۹، ص ۵۶). ثلن^[۵۸](۱۹۶۰، به نقل از: نصرت و همکاران، ۱۳۸۹، ص ۵۶) روش های کاوشگری و مشارکتی را با هم ترکیب کرد و تدریس کاوشگری گروهی را شکل داده است.
هیچ یک از روش های تدریس فی نفسه خوب یا بد نیستند، بلکه نحوه و شرایط استفاده از آن است که باعث قوت یا ضعفشان می شود. مادلین هانتر در زمینه روش تدریس می نویسد: بهترین روش تدریس، بهترین روش مربیگری و بهترین روش یادگیری وجود ندارد و می توان با توجه به تناسب، ظرافت و پیامدهای آنچه در کلاس رخ می دهد رفتار و روش تدریس مناسب را انتخاب کرد (مهرمحمدی، عابدی، ۱۳۸۰، ص ۴۹). در واقع در یک جلسه تدریس نباید الزاماً فقط از یک روش تدریس استفاده گردد بلکه باید بر حسب موقعیت، نیازها و توانایی های فراگیران ترکیبی از الگوها و روش های تدریس مورد بهره برداری قرار گیرد. برای انجام این مهم معلم باید شناخت ، توانایی و مهارت فراوان در بکار بردن الگوهای متنوع تدریس داشته باشد(گل افروز شهری؛ خاقانی، ۱۳۸۵،ص ۱۶۶ ). در روش سخنرانی می توان با تلفیق نمودن آن با روش های دیگر مانند پرسش و پاسخ و استفاده از وسایل کمک آموزشی، کلاس درس را غنی تر نمود. مطالعات و پژوهش های مختلف بر روی روش های تدریس و مقایسه تاثیر آن ها بر یادگیری و یادداری نشان می دهد که تاثیر روش های ترکیبی و فعال بیشتر از روش های دیگر است.
۲-۲-۳۶- رسانه های رایج در آموزش ترکیبی :
رسانه های رایج یادگیری ترکیبی که به منظور انطباق با الگوهای متنوع فراگیران و یا فشارهای ناشی از جمعیت روبه رشد آنان و دیگر محدودیتها با جابجایی زمان ارتباط به صور مختلف برای ارائه محتوا، حمایت معلم محور، حمایت همتایان و یا حمایت خودکار به کارگرفته می شوند، عبارتند از : تعامل چهره به چهره در آموزش ها و سمینارها در جهت حمایت معلم محور، ارائه محتوا، بحث و گفتگو، تمرین مهارتها و یا ارتباط غیر رسمی به صورت گروهی و انفرادی، همایشهای غیر همزمان رایانه ای، همایش همزمان، وب سایت درسی، آزمون / سنجش آنلاین جهت حمایت خودکار، پست الکترونیکی، منابع مبتنی بروب مانند اسلایدهای پاورپوینت یا چند رسانه ای های دیجیتالی، حمایت تلفنی، صوت و تصویر دیجیتال، مواد چاپی، ارائه سخنرانی به صورت دیجیتال، همایش ویدیویی جهت ارائه محتوا به طور سخنرانی و سایر راهبردهای تسهیل کننده (سعیدپور و طبسی، ۱۳۸۹، ص ۶۱).
۲-۲-۳۷- مزایای یادگیری ترکیبی:
آموزش ترکیبی دارای مزایای متعددی است که ما دراینجا به مواردی از آنها اشاره می کنیم:

 

1. 1. یادگیری به شکلهای خاص، غنای برنامه های یادگیری و میزان انتقال دانش را محدود می کند در حالی که یادگیری ترکیبی از این امر مبراست.

 

1. 1. یادگیری ترکیبی نه تنها توانایی انتقال کارآمد تر مواد یادگیری را دارد، بلکه یک روش اثر بخش ترآموزشی نیز می باشد.

 

1. 1. یادگیری ترکیبی به طور بالقوه باعث صرفه جویی درهزینه و بهبود برنامه یادگیری افراد می شود.

 

1. 1. امکان پیشرفت فراگیر را در مسیرشخصی آن هم متناسب با توانایی های فراگیر فراهم می نماید.

 

1. 1. فرصت ایجاد بسته های آموزشی استاندارد تعاملی خلاق و متناسب با نیازهای خاص هر فراگیر را در راستای برنامه درسی ملی به انضمام مددافزون از سوی مدرس برای دانشجویان ضعیف فراهم می آورد.

 

1. 1. امکان ارتباط همزمان و غیر همزمان تعاملی- تاملی را از طریق طراحی یادگیری ترکیبی فراهم می نماید.

 

1. 1. واسطه ای برای تجدید نظر در زمینه رویکردهای سنتی و کشف مجدد جامعه یادگیری می باشد.

 

1. 1. ارائه دهنده پرسش هایی قانونمند از طریق برنامه های تأملی و همکاری مشترک می باشد.

 

1. 1. سکویی یکپارچه جهت مرتبط نمودن دنیای واقعی و مجازی آموزشی را به یکدیگرمی باشد. به عبارتی ارائه برنامه ها را به شکل تجربیات برخط و رو در رو با توجه به نیاز، عملی می سازد .

 

1. 1. انعطاف پذیری در پروسه یاددهی - یادگیری و سهولت استفاده از موادآموزشی به عبارتی انعطاف پذیری در کاربرد و ادغام تکنولوژی های همزمان و غیر همزمان در فرایند انتقال یادگیری وآموزش را افزایش می دهد.

 

1. 1. نقش معلم را در حضور تدریس به عنوان یک تسهیل گر، پررنگ می نماید.

 

1. 1. سیستم تصمیم گیری ومدیریت مبتنی بر اطلاعات را از طریق نظارت متمرکز و اجرای غیر متمرکز تقویت می نماید.

 

1. 1. اکثرمتخصصان آموزشی اشاره می کنند که در چنین چارچوبی در خدمت گرفتن فناوری آموزشی در روش های تدریس منجر به تغییردیدگاه نقش آموزش فناوری– محور به آموزش فرگیر– محور در فرایند یاددهی و یادگیری می شود.

 

1. 1. در این رویکرد سعی می شود، ظرفیتهای مشارکتی و شخصی یادگیری حضوری(معلم محور) و مجازی( فراگیر محور) مورد توجه قرار بگیرد، چراکه کلاس درس حضوری قبل از اینکه تأملی باشد، مشارکتی است و نقطه قوتش در خود انگیختگی می باشد که فعالیتهای آموزشی را به عنوان فعالیت های اجتماعی بهبود می دهد، در صورتی که محیط یادگیری مجازی قبل از اینکه مشارکتی باشد تأملی است و نقطه قوتش در این است که فرصتی را برای بازخورد و دقت فراهم می نماید.

 

1. 1. افزایش سطح یادگیری به علت بازخورد سریع، امکان دسترسی به منابع و نکات کلیدی و مهم درس، امکان دسترسی به استاد درس، امکان پیگیری درس توسط خود دانشجو و صرفه جویی در وقت دانشجو و مفید بودن امتحانات از فواید قابل توجه آن می باشد(سعیدپور و طبسی، ۱۳۸۹، ص ۵۷).

 

۲-۲-۳۸- یادگیری الکترونیکی ترکیبی در روش تدریس فعال فناورانه
با بررسی سیر تحول روش های تعلیم برای دستیابی به کیفیت های بالای آموزش، با مدل های نوینی از تعلیم مواجه می شویم که آمیزه ای از آموزش های حضوری و الکترونیکی (مجازی) است و از آن به آموزش ترکیبی تعبیر شده است(زارعی زوارکی، ۱۳۸۸). اگر چه از یادگیری ترکیبی تعاریف گوناگونی براساس محیطی که درآن به کارگرفته می شود و چگونگی استفاده از آن ارائه شده است، اما بسیاری از محققان بر این امر متفق القولند که آموزش ترکیبی یک تلفیق صحیح ازآموزش چهره به چهره و آموزش آنلاین می باشد. بنابراین با اهمیت ترین مسأله دراین یادگیری ترکیبی این است که یک نوع طراحی مجدد و اساسی از ساختار انتقال تدریس و یادگیری را فراهم نماید. زیرا یادگیری ترکیبی یک رویکرد مضاعف یا ساخته شده از لایه های گران آموزشی نمی باشد، بلکه با هدف بازسازی تماس های کلاسی، بهبود مشارکت کلاسی و دسترسی گسترده به فرصتهای یادگیری وب محور به ارائه مجدد فرصتهای آموزشی می پردازد. لازم به ذکر است که دلایل زیادی وجود دارد برای اینکه چرا یک مربی، آموزشگر، یادگیرنده و… یادگیری ترکیبی را از سایر گزینه های یادگیری انتخاب می نمایند(سعیدپور و طبسی، ۱۳۸۹، ص ۵۹).
روش فعال فناورانه یکی از روش های نوین تدریس است که کلاس حضوری و چهره به چهره را با رویکرد های مشارکتی و کاوشگری ترکیب کرده و از آموزش الکترونیکی و فناوری های مختلف نیز بهره می گیرد. یکی از ضعف های روش های سنتی تدریس به ویژه در درس شیمی منفعل بودن دانش آموزان و نبود توجه کافی به روش های فعال تدریس به ویژه روش های نوین مبتنی بر آموزش الکترونیکی و آموزش ترکیبی الکترونیکی است. روش فعال فناورانه این ضعف و نارسایی را ندارد، بنابراین با متنوع نمودن محیط یادگیری باعث جذابیت یادگیری می گردد.
۲-۲- ۳۹- روش تدریس فعال فناورانه ( TEAL^[59])
استفاده از ترکیب روش تدریس کاوشگری گروهی در آزمایشگاه و شبیه سازی ( با بهره گرفتن از فیلم، اینترنت، انیمیشن یا تصویر سه بعدی بنا به ضرورت تدریس ) و سخنرانی کوتاه در موقعیت های مختلف ( بنا به ضرورت) روش تدریس فعال فناورانه ( TEAL ) می باشد. در این روش کلاس وآزمایشگاه از هم جدا نیست و با بهره گرفتن از پست الکترونیکی می توان برای هر دانش آموز، با توجه به تفاوت های فردی آنان، تکالیف خاصی را معین کرد( بلچر^[۶۰]، ۲۰۰۵). این روش تدریس در زمره روش های فعال تدریس است. روش فعال فناورانه اولین بار در دانشگاه ام ای تی^[۶۱] آمریکا در سال ۲۰۰۰ میلادی در درس فیزیک اجرا گردید. شکل گیری این روش تدریس از آنجا آغاز شد که در سال ۱۹۹۳ فکر حمایت از تعامل بین فراگیران از طریق یادگیری مشارکتی و قرار دادن فهم مفاهیم، به عنوان هدف اصلی تدریس، در ذهن هک^[۶۲] ( استاد فیزیک هندی تبار ) شکل گرفت. با این وجود تدریس فیزیک در دانشگاه ها به صورت سخنرانی بود و حضور فراگیران در آزمایشگاه و مشارکت آن ها در یادگیری، با وجود تجربی بودن علم فیزیک، وجود نداشت لذا جک ویلسون^[۶۳] در دانشگاه پلی تکنیک رننسالر^[۶۴] (۱۹۹۴) تدریس فیزیک را درآزمایشگاه و به صورت تجربی آغاز کرد که این خود یک رویه ی تازه در کلاس های درس محسوب می گردید (بلچر،۲۰۰۳). اصلاح برنامه های درسی فیزیک در دانشگاه MIT به وسیله هک (۱۹۹۸) و مک در موت و دریش ^[۶۵] (۱۹۹۹) با تاکید بر یادگیری فعال به صورت گروه های زوجی، جهت فهم بیشتر فراگیران، ادامه یافت. هک در سال ۱۹۹۸ نشان داد که یادگیری در گروه های زوجی دو برابر سخنرانی اثر دارد. اما این روش نیز با توجه به درصد بالای مردودین در فیزیک به وسیله ی بلچر و اعضای تیمش که شامل پتر دورمشکین^[۶۶] و دیوید لیستر^[۶۷] بود اصلاح گردید( بلچر، ۲۰۰۱). این روش تدیس جدید، TEAL نامیده شد. یکی از اهداف این روش، جایگزین کردن روش تدریس فعال به جای سخنرانی های طولانی مدت است. در این روش، فراگیران در گروه های سه نفره (یا تعداد بیشتر) دور یک میز می نشینند. در هرگروه سه نفره یک کامپیوتر موجود است. علاوه بر آن وسایل آزمایش نیز بر روی میز ها قرار می گیرد. فراگیران با بهره گرفتن از وسایل موجود آزمایش انجام می دهند و کاوشگری گروهی در آزمایشگاه را آغاز می کنند(بلچر،۲۰۰۳)
سپس آنچه را که با چشم دیده نمی شود از طریق شبیه سازی، تصاویر و فیلم مشاهده می کنند یا چنانچه نیازمند محاسبه، نمودار یا اطلاعات اضافه تری باشد، از کامپیوتر استفاده می کنند. در این روش، دانش آموزان با کاوشگری در آزمایشگاه به کشف مفاهیم دست می یابند( پریشانی و همکاران ، ۱۳۹۰). اگر چه روش کاوشگری گروهی می تواند مهارت هایی نظیر تفکر وخلاقیت را پرورش دهد، اما با این حال روانشناسان یادگیری، دو مشکل خاص این روش را مشخص کرده اند. این مشکلات بیشتر ناشی از خطاهای یادگیری و اتلاف وقت آموزشی است ( صفوی، ۱۳۸۶، به نقل از پریشانی،۱۳۹۰، ص۳ ). روش فعال فناورانه (TEAL ) هر دو مشکل کاوشگری گروهی را با بهره گرفتن از تکنولوژی و سخنرانی های کوتاه در زمان های مختلف تدریس ( بسته به موقعیت) مرتفع نموده است. اساس تئوری معلم در این روش، رویکرد ساختن گرایی است. از آن جا دانش که نمی تواند به سادگی از معلم به فراگیران انتقال پیدا کند، لذا فراگیران باید در ساختن دانش درگیر شوند وخودشان دانش را بسازند.ایده ی ساختن گرایی، ناشی از تعهدی است که در اثر چیدمان فراگیران در کلاس حاصل می شود. این تعهد از چیدمانی که اشخاص به صورت انفرادی نشسته اند حاصل نمی شود. تعامل اجتماعی، هسته ی مرکزی تدریس و یادگیری علوم در دنیاست. محیط (TEAL) در جهت حمایت از تعامل اجتماعی، تشویق فراگیران به یادگیری فعال وعلاقه مند کردن آن ها و نیز ایجاد فضای کلاسی که پرورش دهنده و ایجاد کننده اصلاح در تصور می باشد، طراحی شده است. در این رویکرد به فراگیران کمک می شود تا تصور کنند، فرضیه سازی کنند و نگرششان را در باره بهبود بخشند. این پیشرفت، حاصل به کاری فناوری آموزشی، آزمایشی و کسب تجربه است. یادگیری فعال اغلب حاصل تبادل ایده ها می باشد و در پایان باعث ارتقای دانش افراد می گردد. بهبود فضای یادگیری، تجربیات فیزیکی( کاوشگری در آزمایشگاه ) و دسترسی به وب و ورود به فضای واقعی و سه بعدی، زندگی واقعی بدون محدودیت را امکان پذیر می کند. باید متذکر شد که کلید تغییر در این روش انعطاف پذیری مدل از طریق شبیه سازی کاوشگرانه و بهبود فهم مفاهیم اصلی متون علمی است(پریشانی و همکاران،۱۳۹۰).
۲-۲-۴۰- نظریه ساختن گرا اساس یادگیری در روش فعال فناورانه (TEAL)
روش های تدریس مبتنی بر رویکرد ساختارگرایی (ساخت گرایی) مستقیما برمبنای باورها و فرض هایی که برای بسیاری از نظریه های یادگیری و رشد شناختی مانند« یادگیری جدید بر مبنای یادگیری پیشین است، یادگیری در بر گیرنده ی پردازش اطلاعات است، معنا وابسته به روابط است و در تدریس و یادگیری باید بر روابط و راهبردها تاکید گردد» استوار است. تأکید کلاس های درس ساختگرایی بر«تجربه های علمی، تامل انفرادی، پردازش اطلاعات و همیاری گروهی »است. در این رویکرد دانش آموز پذیرنده ی منفعل دانش و اطلاعات نیست، بلکه با دانش، مهارت و نگرش از قبل آموخته، به کسب دانش جدید، پردازش آن و بسط روابط درونی و ارتباط با پیش دانسته ها با رویکردی جمع محور می پردازد. همچنین در ساخت گرایی، یادگیری فرایند فعالی است که در آن یادگیرنده از درون دادهای حسی بهره می گیرد و به اطلاعات دریافتی معنا می دهد. در اصل ساختار گرایی بر آن است که «ما از طریق فرایند پیوسته ی بازنمایی واقعیت بر مبنای تجربه های خودمان از واقعیت ها می آموزیم. یادگیری شامل عناصر اجتماعی است و رشد مفهومی حاصل تسهیم نظر گاه ها و اصلاح تجسم درونی در برابر تسهیم است»(آقازاده، ۱۳۸۵، ص ۳۹و۴۷).
سازه گرایان، حواس پنجگانه را تنها ابزار دست یافتنی برای یادگیرنده می دانند و معتقدند صرفآ از طریق دیدن، شنیدن، لمس کردن، بویایی و چشایی است که فرد با محیط تعامل می کند و با پیام های حواس خود تصویری از جهان را می سازد. لذا دانشمندان سازه گرا برآنند تا دانش در ذهن افراد ماندگار شود. از این رو که دانش از ذهن معلم بی کم کاست به فراگیر منتقل نمی شود. یادگیرنده ها تلاش می کنند تا با هماهنگی دروس و تجارب خود مفهومی جدید را بسازند. در نتیجه، واژه ها به تنهایی معنا نمی دهند، بلکه مفهوم آنها مبتنی بر آن چیزی است که افراد آن را می سازند. معلمان با بهره گرفتن از سازه گرایی به عنوان مرجع، اغلب از شیوه حل مسأله برای یادگیری استفاده می کنند. هنگامی که تعریف یادگیری «مطابقت با جهان تجربه شده » باشد، استنباط از جهان باید اطمینان بخش و مفاهیم آن موجود باشد و وقتی مفاهیم موجود نباشد، فرد بر پایه دانسته های پیشینش خود تلاش می کند تا مفهومی بسازد (یعنی دانش پیشین برای معنادهی به داده های ادراکات حسی به کار می رود). افراد دیگر بخشی از جهان تجربه شده اند، لذا برای معناسازی اهمیت دارند. از این رو یادگیری مشارکتی، استراتژی اولیه تدریس است و به افراد این امکان را می دهد تا تجربیانشان را با تجربیات دیگران بیازمایند. تجربه مستلزم تعامل فرد است با حوادث، اشیاء یا پدیده های موجود جهان. برای متفکر چیزهای عینی دانش را تولید نمی کند، بلکه دانشی کارآمد است که فرد را به تعقیب اهداف ویژ های قادر سازد. لذا ازدیدگاه سازه گرایی، علم، جستجوی حقیقت نیست بلکه به ما کمک می کند تا جهان خود را معنا ببخشیم. امروزه با افزایش استفاده ازفناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش، از سازه گرایی، درطراحی محیط های یادگیری الکترونیکی بیشتر استفاده می شود(دارل^[۶۸] و ترایل^[۶۹]، ۲۰۰۹و آلن^[۷۰]، ۲۰۰۷، به نقل از ظریف صنایعی، ۱۳۹۰، ص ۵۴). با ابزارها و فناوری های یادگیری الکترونیکی، به یادگیرنده اجازه داده می شود که فعالانه اطلاعات را به اشتراک بگذارد، اطلاعات جدید را جستجو و دریافت و با دیگران بحث و گفتگو کند. با این شیوه، شناخت در گروه، بازسازی می شود. فرآیندهای آموزشی مانند تولید یا خلق ایده، تولید دانش را تسهیل می کند. گردآوری عقاید در آموزش برخط، به صورت بارش مغزی^[۷۱]، به اشتراک گذاردن اطلاعات، بحث و گفتگو و کسب اطلاعات است که با کنفرانس های کامپیوتری تقویت می شود(کلارک^[۷۲] و مایر^[۷۳]، ۲۰۰۸، به نقل از: ظریف صنایعی،۱۳۹۰، ص ۵۴). بنابراین دانشمندان روز به روز بیشتر به سمت شیوه سازه گرایی برای طراحی محیط یادگیری الکترونیکی گرایش پیدا می کنند. اندرسون و الومی نیز بر این باور هستند که رو ش های ساختن گرایانه برای یادگیری مناسب است. در این شیوه یادگیرندگان، از زمان رویارویی با محیط یادگیری درگیر شده و نقشی فعال دارند.
اجزای زیر متضمن چارچوب نظری ساز ه گرایی است:

 

۱۹۸۲

روش شبکه عصبی دینامیکی بازگشتی

جآن‌هالپفلد

 

۱۹۸۳

روش یادگیری مبتنی بر تقویت

-

 

۱۹۸۶

الگوریتم پس از انتشار خطا

دیوید رامهارت و جمیز مکلند

 

 

ساختار شبکه عصبی
شبکه‌های عصبی از تلاش برای الگوسازی طرز واقعی مغز انسان نشأت‌گرفته و مغز انسان به‌عنوان یک سیستم پردازش موازی ، از ۱۰۰ تریلیون(۱۰ بتوان ۱۱) نرون به هم مرتبط با ۱۰ بتوان ۱۶ ارتباط تشکیل‌شده است . نرون ها بسیار متنوع هستند ولی عموماً از ۳ قسمت اصلی بنام‌های بدنه سلول ، دندریت ، آکسون تشکیل‌شده‌اند شکل شماره ۲-۴ نواحی مختلف یک سلول عصبی را نشان می‌دهد .

شکل شماره ۲- ۴: ساختار یک نرون (ویکی‌پدیا)

 

 

 

 

 

دندریت‌ها به‌عنوان مناطق دریافت سیگنال‌های الکترونیکی می‌باشند که سیگنال‌ها را به هسته انتقال می‌دهند . هسته سلول انرژی لازم را فراهم نموده و بر روی سیگنال‌های دریافتی عمل می‌کند .
آکسون ها نیز سیگنال دریافتی را به نرون های دیگر منتقل می‌کنند . محل اتصال یک آکسون از یک سلول به دندریت‌های سلول دیگر سیناپس نام دارد. سیناپس‌ها تعیین‌کننده ارتباط بین نرون ها می‌باشند .
مدل ریاضی نرون ها نیز شبیه مدل طبیعی می‌باشد . شکل شماره ۲-۵ ساختار یک نرون تک ورودی را نشان می‌دهد .
شکل شماره ۲- ۵: تابع ریاضی نرون عصبی(مبانی شبکه‌های عصبی،محمدباقر منهاج،دانشگاه صنعتی امیرکبیر،چاپ چهارم،تهران،۱۳۹۱، صفحه ۴۳)
متغیر p ورودی (معادل سیگنال ورودی به دندریت‌ها) و متغیر w وزن p (معادل سیناپس در نرون طبیعی) . ورودی دیگری که مقدار ثابت یک است بایاس b ضرب شده و سپس با wp جمع می‌شود این حاصل جمع ، ورودی خالص n برای تابع محرک f (معادل هسته سلول ) خواهد بود . درنهایت a خروجی (سیگنال عبوری از آکسون) خواهد بود .(منهاج،۱۳۸۴)
شبکه عصبی می‌تواند از چند ورودی یا چند نرون تشکیل‌شده باشد ولی پایه اصلی آن، الگوی ریاضی زیر می‌باشد:
a = f(wp+b)

معماری شبکه عصبی
دو نوع معماری کلی در شبکه‌های عصبی وجود دارد که عبارت‌اند از روبه‌جلو^[۱] و بازگشتی^[۲].
الف-روبه‌جلو
در شبکه‌های روبه‌جلو تمام یال‌ها از لایه قبلی به لایه بعدی وصل می‌شوند و از لایه‌های جلو به لایه قبلی یالی وجود ندارد. درواقع می‌توان گفت که در این نوع شبکه‌ها حلقه در گراف شبکه وجود ندارد. تمام یال‌ها از گره‌های ورودی به سمت لایه مخفی و از لایه مخفی به سمت خروجی می‌رود.
ب- بازگشتی
در این نوع از شبکه‌ها یال‌ها می‌توانند از لایه‌های جلوتر به لایه‌های قبلی وصل شوند. برای مثال از گره خروجی یالی به گره لایه مخفی و یا گره ورودی وصل کرد. شکل شماره ۲-۶ یک شبکه بازگشتی را نمایش می‌دهد.
شکل شماره ۲- ۶: ساختار یک شبکه بازگشتی

نیازهای فرایندی و تغییرات در صنایع و بازارها
۲-۳-۷-۲فرصت‌های خارجی(در محیط علمی و اجتماعی سازمان)

تغییرات جمعیتی
تغییر نگرش
دانش جدید
۴-۷-۲موانع بروز خلاقیت
شاید اولین سؤالی که بعد مطرح شدن بحث خلاقیت و ویژگی های انسان های خلاق به وجود می آید، این باشد که به رغم اینکه تقریباً تمام انسان ها دارای دو قوه تفکر و تعقل هستند، چرا عده ای خلاق و سرشار از ایده های نو و بدیع هستند و گروهی دیگر بیابان لم یزرعی هستند خالی از هر گونه نسیمی که اندکی بوی تمایل برای کارهای جدید، نو، متنوع و متفاوت از گذشته را دارد؟ پاره ای از این دلایل عبارتند از (آبایی ۱۳۸۲).

گمان اینکه مسئله تنها یک راه حل درست دارد سعی بر اینکه همیشه منطقی باشیم طاعت بی چون و چرا از قوانین ترس از ابهامات و علاقه به مشخص بودن همه چیز اصرار بر اینکه همیشه عملی فکر کنیم ترس از شکست و پرهیز از انجام کارهای مخاطره انگیز عدم تفریح و سرگرمی تخصص پیدا کردن تنها در یک کار ترس از احمق جلوه داده شدن توسط دیگران اعتقاد نداشتن به اینکه می توانیم خلاق باشیم.
۵-۷-۲ویژگی‌های سازمان خلاق
۱-۵-۷-۲برخی از ویژگی‌های سازمان خلاق عبارتند از:
۲-۵-۷-۲رقابت
رقابت کامل و فشرده است: در یک سازمان در صورتی خلاقیت صورت می‌پذیرد که رقابت کامل در آن حاکم باشد.
۳-۵-۷-۲فرهنگ
یکی از عوامل عمده‌ای که به بالندگی مدیریت کمک می‌کند فرهنگ مردم است. برپایه یک فرهنگ خوب، اتلاف وقت گناه محسوب می‌شود. بدیهی است در چنین بستر مناسبی جهت رقابت، خلاقیت یا سازمان‌های پویا بهتر شکل می‌گیرد.
۴-۵-۷-۲دسترسی به مدیران
در سازمان‌های خلاق بر این اعتقاد هستند که دانش در سطح سازمان به وفور پراکنده شده است و مدیران به راحتی می‌توانند افکار و نظرات دیگران را مستقیم و بدون واسطه دریافت کنند.
۵-۵-۷-۲احترام به افراد
ویژگی دیگر سازمان خلاق احترام به افراد است و آنها باور دارند که می‌توانند همگام با نیازهای سازمان، رشد کنند.
۶-۵-۷-۲ارائه خدمات مردمی
هدف نهایی در این سازمان‌ها توجه به نیازمندی‌های اجتماع و جلب رضایت آحاد مردم است.
۷-۵-۷-۲تخصص
در سازمان خلاق افراد دارای یک تخصص ویژه نیستند و این امکان را دارند که برای قرار گرفتن در جایگاه مناسب گردش شغلی داشته باشند.
۸-۵-۷-۲کارگروهی
۹-۵-۷-۲رابطه کارکنان با سازمان
روابط دایمی و بلندمدت کارکنان با این نوع سازمان‌ها و در نتیجه برخورداری آنها از امنیت شغلی از دیگر ویژگی‌های این سازمانهاست.
۱۰-۵-۷-۲استقبال مدیران از عامل تغییر
در این سازمان‌ها تمامی مدیران، مسئله تغییر را به عنوان تنها عامل ثابت و گریزناپذیر می‌دانند و با خشنودی آن را پذیرفته و در برابر آن مقاومت نمی‌کنند. طبیعی است در چنین سازمانی ضرورت ندارد که مدیر بخش زیادی از وقت خود را برای جلوگیری برخورد با تغییرات اختصاص دهد زیرا همه به این باور رسیده‌اند که تغییر یک ارزش مثبت است(نیلی آرام، ۱۳۸۷)
۶-۷-۲نظریه های خلاقیت
۱-۶-۷-۲نظریه تداعی گرایی
تداعی گرایی بعنوان مکتب مسلط روانشناسی قرن نوزدهم امریکا و انگلستان که ریشه در افکار و عقاید جان لاک دارد اذعان می کند ایده های جدید، از ایده های قدیم و بوسیله آزمون و خطا حاصل می شوند به عبارت دیگر وقتی که ایده ای خاص در ذهن ظاهر شود ایده مرتبط نیز بلافاصله در ذهن متداعی می گردد هرقدر این دو ایده بیشتر، تازه تر و واضحتر بهم مرتبط باشند. احتمال همراه شدن آنها بیشترخواهد بود. بنابراین سه اصل مهم فروانی ، تازگی و وضوح در نظریه تداعی گرایی مهم هستند. ایده های تازه در واقع ترکیبی از ایده های قدیم هستند که از نو سازماندهی شده اند. تفکر خلاق نیز چیزی جز برقراری ارتباطات ذهنی نیست وهرچه انسان قادر به تداعی بیشتری باشد خلاقیت بیشتری خواهد داشت.
۲-۶-۷-۲نظریه گشتالت
کلی نگری شاکله نظریه گشتالت را تشکیل میدهد. فلذا خلاقیت نیزعبارت از بازسازی الگوهایی است که ساختار ناقص دارند و ذهن در صدد تکمیل آن است به عبارتی دیگر تفکر خلاق معمولا با وضعیتی مسئله دار شروع می شود که از جهاتی ناتمام است و نهایتا ذهن جهت کامل و هماهنگ کردن آن فعال شده و راه های جدیدمی یابد.
۳-۶-۷-۲نظریه روانکاوی
خلاقیت بعنوان نتیجه تصعید و پالایش روانی و تعادل حیاتی )همواره مفهوم روانکاوی نام زیگموندفروید (۱۹۴۹)یکی از تاثیرگذارترین متفکرین تاریخ جهان و واضع تئوری روانکاوی را تداعی می کند. روانکاوی فروید، بیش از هرمکتب دیگری ایده هایی بنیادی در مورد خلاقیت ارائه داده است که رهنمودی برای پژوهشهای علمی مربوط است. فروید معتقد بود خلاقیت و هنر در واقع نوعی تطهیر عاطفی و پالایش روانی است که موجب حفظ سلامتی انسان می شود. به زعم او هنرمند خلاق کسی است که هنر را وسیله ای برای ابراز تعارضات درونی خود قرار داده و تمایلات مطرود و سرگوفته را در قالب پذیرفته شده ای ظاهر می سازد که در غیر این صورت می بایست شاهد روان نژندی فرد باشیم. به نظر فروید رشد و تعادل روانی فرد درگرو تعادل صحیح بین نیروهای خلاقه و نیروهای متهاجم(تا حدودی با برتری نیروهای خلاقه)بستگی دارد. فروید زندگی و هر نوع گرایش مثبت به آنرا ناشی از یک نیروی غریزی بنام اروس ( نام خدای عشق در یونان قدیم وسمبل غریزه عشق به زنده ماندن) می داند که سرمنشاء همه نیروهای خلاقه و حیاتی است. در مقابل از نیروی غریزی دیگری بنام تاناتوس (نام خدای مرگ و برادر هوپنوس که خدای خواب در نزد یونانیان قدیم بود) نام می برد که مانع خلاقیت و انرژی حیاتی است (وهاب زاده،۱۳۷۶) او معتقد بود خاستگاه خلاقیت، در تعارضی است که در ذهن ناخودآگاه وجود دارد و ذهن پیوسته در پی حل آن است که در صورت حل موجه و موفقیت آمیزمنجر به خلاقیت میگردد(با کمک بخش خودآگاه شخصیت) و گرنه آن تعارض واپس زده شده و یا در شکل بیماری (روان نژندی ) ظاهر می گردد(مغایر راه حل بخش خودآگاه شخصیت ) بنابراین خلاقیت و روان نژندی هر دو ریشه واحد در تعارضات ناخودآگاه فرد دارند یعنی هم فرد خلاق و هم فرد روان نژند با یک نیروی واحد هدایت می شوند. شخص خلاق، در واقع میزان کنترل “خود” بر روی “نهاد” را کم کرده و اجازه میدهد اندیشه های آزادخیز ناخودآگاه بروز داده شوند یعنی تکانه های خلاق از سطح ناخودآگاه به سطح خودآگاه آیند. به نظر فروید خلاقیت ماهیتی چون غذا دارد. بوسیله غذا تنش درونی و عدم تعادل ناشی از گرسنگی فرد رفع می گردد بوسیله خلاقیت نیز تنش فرد برطرف می گردد.در هرحال به زعم فروید خلاقیت ریشه بیمارگونه داشته و نتیجه عدم تعادل و تعارضات درونی است. فروید معتقد بود جوامع اساسا نسبت به رفتار خلاقانه حالت تدافعی و حتی سرکوبگر دارد.
روانکاوان و پیروان جدید فروید معتقدند خلاقیت نه در ناخودآگاه، بلکه ریشه در نیمه آگاه دارد، ذهن نیمه آگاه بدلیل داشتن آزادی در جمع آوری ایده ها، مقایسه و آرایش مجدد آنها، سرچشمه خلاقیت به شمار می آید. افرد خلاق لزوما دارای زمینه های بیمارگونه و آشفتگی روانی نیستند بلکه همچون افرادی دارای چهارچوب شخصیتی محکم هستند تا بتوانند به عمق ناخودآگاه خود مراجعه و پس از کشفیات خلاقانه سالم به واقعیت برگردند. اریک فروم(۱۹۴۱) بیان می دارد که خلاقیت در شرائط سلامتی و هماهنگی فعالیت روانی بروز داده می شود(کفایت،۱۳۷۳)او پنج طرح شخصیتی را که شامل شخصیت پذیرا، بهره کش، سوداگر، محتکر و سازنده است توصیف می نماید که آخرین آنها نمونه کامل شخصیت رشد یافته بوده و ویژگی مهم آن ” عشق به خلاقیت “است. چهارچوب نظریه فروم در تائید نقش ویژه عوامل محیطی و فرهنگی است که به شخصیت افراد شکل می دهد. او می گوید ” افراد محصولی از فرهنگ خویش هستند” براین اساس در جوامع صنعتی، انسانها دچار از خودبیگانگی می شوند(وهاب زاده، ۱۳۷۶).
۴-۶-۷-۲نظریه انسانگرایی کارل راجرز وآبراهام مازل
راجرز (۱۹۵۴) و مازلو(۱۹۶۲) دو تن از مشهورترین روانشناسان انسانگرا هستند. راجرز صاحب نظریه “پدیدارشناختی ” معتقد است انگیزه عمده دررشد شخصیت عبارت است از ” تمایل فعلیت بخشیدن به استعدادها، توانائیها و خواسته ها “. خلاقیت نیز در حقیقت نوعی خودشکوفائی بعنوان عالی ترین مرحله ارضاء نیازها و رشد شخصیت است و آن عبارت است از اینکه موجود زنده میل دارد و تلاش می کند. تمام استعدادهای بالقوه خود را تا حد امکان بالفعل ساخته و تعالی ببخشد. (وهاب زاده، ۱۳۷۶) خاستگاه این میل، واقع بینی، استقلال عقیده و رضایت درونی فرداست. بطوریکه واقعیت پدیده ها را همانگونه که هستند بپذیرد، نظرات خود را تابع دیگران نسازد و از نتیجه تلاش فکری و کار خلاقانه نیز احساس شعف نماید. به زعم راجرز امنیت روانی و آزادی، احتمال ظهور خلاقیت را افزایش می دهند(مویدنیا، ۱۳۸۴) مازلو خلاقیت را به دو حالت عمده ” خلاقیت استعداد ویژه ” و” خلاقیت خودشکوفائی ” تقسیم بندی می کند. به نظراو شکل اول می تواند همراه با حالت روان نژندی نیز بروز داده شود لکن شکل دوم در بستر شخصیتی سالم ظاهر می گردد (کفایت، ۱۳۷۳، ص ۲۸) هاتز ( ۲۰۰۱) تصریح دارد در نظریه های انسانگرایانه خلاقیت ذاتی انسان در نظر گرفته شده است. چراکه انسان سرشت زیباشناسانه داشته و میل وافر به پیشرفت دارد و دراثر نیل به موفقیت و عملکرد خلاقانه احساس مثبت کسب می کند( حاجی دخت، ۱۳۸۷) .
۵-۶-۷-۲نظریه تحلیل عوامل گیلفورد
 در بحث ماهیت و اندازه گیری خلاقیت بیش از هرکس دیگر نام گلیفورد(۱۹۶۰)مطرح است. به نظر او هوش ۱۲۰ عامل و توانائی مختلف را شامل می شود که تنها حدود ۵۰ عامل آن شناخته شده است. این توانائیها به دو دسته اصلی “مربوط به حافظه ” و “مربوط به تفکر” تقسیم می شوند البته سهم توانائیهای مربوط به تفکر خیلی زیادتر است. توانائیهای تفکر همگرا و تفکر واگرا بخشی از توانائیهای تفکر هستند که هر کدام عوامل ریزتری نیز دارند. گیلفورد در ابتدا، توانائیهای مربوط به خلاقیت را شامل تفگر واگرا دانست اما بعدا دریافت عوامل جزیی تر دیگری نیز در این مقوله دخیل هستند. به نظر گیلفورد تفکر واگرا یا همان خلاقیت هشت بعداساسی به شرح زیر دارد که عبارتنداز : ( حسن زاده، ۱۳۸۳

 

1. 1. حساسیت به مسئله

 

1. 1. سیالی

 

1. 1. افکار

 

1. 1. انعطاف پذیری

 

1. 1. هم نهادی ( ترکیب )

 

1. 1. تحلیل گری

 

1. 1. پیچیدگی

 

۸٫٫ ارزشیابی
۷-۷-۲پیشینه تحقیق
۸-۷-۲تحقیقات داخلی

۱۱٫۹

 

۵

 

بالاتر از ۲۰ سال

 

 

 

۱۰۰

 

۴۲

 

جمع کل

 

 

 

نمایشگر ۴-۴
براساس نمایشگرهای فوق، بیش از نیمی ­از پاسخ ­دهندگان ۱۰ الی ۲۰ سال و حدود پاسخگویان بیشتر از ۱۰ سال سابقه کار در صنعت روانکارها دارند این آمارها نشان می­دهد پاسخ ­دهندگان به سؤالات از تجربه و آگاهی بالایی برخوردار بوده و شناخت و دانش لازم نسبت به صنعت را کسب نموده اند. از طرفی، این دانش در جهت برنامه­ ریزی مناسب، اتخاذ صحیح تصمیات مهم و حیاتی و اجرای مناسب و هرچه بهتر به آن­ها کمک می­ کند و از سویی دیگر، اطلاعات و دانش آن­ها تأثیر مثبتی بر پاسخگویی صحیح آن­ها به سؤالات دارد و در نهایت باعث می­ شود اعتبار نتایج بدست آمده افزایش ­یابد.
۵۲٫۴%
۳۵٫۷%
۱۱٫۹%
بخش دوم
۳-۴ شناسایی و اولویت بندی عوامل حیاتی موفقیت با بهره گرفتن از روش فرایند تحلیل شبکه­ ای
در پرسشنامه­هایی که بر اساس روش فرایند تحلیل شبکه­ ای تدوین و طراحی می­شوند، سؤالات به صورت مقایسات زوجی مطرح می­ شود. براین اساس پرسشنامه حاضر شامل ۲۲ماتریس مقایسه زوجی می­باشد که ماتریس اول مربوط به مقایسه زوجی معیارهای اصلی، ۵ ماتریس بعدی ( از شماره ۲تا ۶) مربوط به مقایسه زوجی وابستگی درونی معیارهای اصلی، ۴ ماتریس(از شماره ۷ تا ۱۰) برای تعین وزن نسبی عوامل موفقیت با توجه به معیارها و ۱۲ ماتریس آخر مربوط به مقایسه زوجی درونی زیرمعیارهای دارای وابستگی متقابل می­باشد.

بر همین اساس به توضیح مراحل روش فرایند تحلیل شبکه­ ای پرداخته می شود:
۱-۳-۴ مرحله اول: ساخت مدل و سازماندهی مسئله به­یک ساختار شبکه­ ای
در این مرحله با توجه به جداول ۱-۳ و ۲-۳ مدل شبکه­ ای برای شناسایی عوامل حیاتی موفقیت طراحی شد. که نمایشگر شماره ۵-۴ این موضوع را نشان می­دهد و جهت پیکانها بیانگر نوع وابستگی­ها می­باشد.
نمایشگر ۵-۴
زیرمعیارها
هدف
معیارهای اصلی
بهروری در نیروی انسانی
تعیین عوامل حیاتی موفقیت در صنعت روانکارها
عوامل مرتبط با توزیع
سایر موارد
عوامل مرتبط با تکنولوژی
عوامل مرتبط با بازاریابی
عوامل مرتبط با تولید
دسترسی به نیروی ماهر
کیفیت تولید
تولید با هزینه پایین
وابستگی بیرونی
تکنیک­های ارزیابی صریح و سریع بازار
خط محصول­یا تنوع محصولات تولیدی
وابستگی درونی
توانایی نوآوری در محصول
دانش فنی
تجربه در تکنولوژی مورد استفاده
دسترسی به مواد اولیه و افزودنی­ها
داشتن برند خوب و مناسب در میان مشتریان
ایجاد شبکه قوی از عمده فروشان و خرده فروشان

نیما پس از کودتا مدتی را در ترس از زندان گذراند و برای مدتی کوتاه نیز زندانی گردید، شعر او به سوی ناامیدی کامل گرائید شاملو و اخوان نیز که طعم زندان پس از کودتا را چشیده بودند پس از رهایی از زندان به گونه ای متفاوت اندیشه های سیاسی و اجتماعی را در شعرشان نمایان کردند با این وجود شاملو باز هم تا پایان این دوره گاهی در سروده هایش رنگ امید و مبارزه دیده می شود و زمانی نیز به سوی ناامیدی گام بر می دارد ولی اخوان در اولین حرکت شعریش یعنی انتشار مجموعه (زمستان) کاملا” در فضای یأس و ناامیدی فرو رفت و اشعارش حتّی تا در دهه بعد همین رنگ و فضا را داشت امّا از لحاظ زبان شعری با استفاده کردن از زبان خراسانی استحکام و زیبایی خاصی به اشعار خود داده بود از چهره های دیگر این دوره می توان از ادیب برومند،حمید سبزواری و اسماعیل خویی نام برد.برومند که در دهه قبل اشعار سیاسی فراوانی سروده بود پس از شکست جبهه ملی اکثر اشعارش در سرزنش از کودتاگران است امّا سبزواری و خویی که از چهره های جدید این دوره هستند در اشعارشان توجّه خاصبی به جامعه دارند.

۴-۳-کودتا و انعکاس نتایج سیاسی و اجتماعی آن در شعر این دوره
حرکت جبری در تاریخ یک ملّت در بیشتر جوانب زندگی آن ملّت تاثیرات ناگواری به جای می گذارد اعدام ، زندان، فشار و اختناق از طبیعی ترین عواقب این گونه حرکات است.کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به نهضتی که ملّت ایران بعد از شهریور ۱۳۲۰ با تلاش بسیار آغاز کرده بود پایان داد، مرحله جدیدی در تاریخ ایران آغاز شدو یک ربع قرن خفقان و استبداد تسلّط عوامل اجنبی پیش آمد و زیان عظیم فکری و معنوی نسل جوان کشور را در برگرفت«در بدو امر دولّت کودتا دو وظیفه اساسی داشت، سرکوبی نهضت و حل مسئله نفت، هدف اصلی این بود که ملّت را به سکوت بکشانند و در محیط خفقان و استبداد مسئله نفت را حل نمایند غالب مطبوعات تعطیل شدند و باقیمانده ها تحت سانسور شدید قرار گرفتند».(ذاکرحسین، ۱۳۷۷: ۱۵).
چند تن از مدیران روزنامه ها به طرز فجیعی کشته شدند، اجتماعات ممنوع گردید. سید جلال الدّین مدنی در خصوص اوضاع آن زمان می گوید:«هیچ وقت وضع ملّت ایران به این اندازه اسف انگیز و دلخراش نبوده است….. دولت تمام روزنامه های ملی را به نام مخالف توقیف کرده و با کنترل شدید چاپ خانه ها به وسیله قوای مسلح….. امکان نشر حقایق را سلب نموده، حتی خبر قتل(کشته شدگانی را که هر روز در کوچه و خیابان به دست مأمورین دولت انجام می شود) منتشر نمی کند».(همان : ۱۶). امّا با این وجود شعر معاصر پس از کودتا با توجه به اندک فضای هرج و مرج موجود در جامعه، تا مدتی آزادانه مسائل و وقایع مربوط به کودتا را بیان می کرد ولی پس از تثبیت مجدد استبداد زبان شعر متفاوت گردید.
اولین عکس العمل نسبت به کودتا را در اشعار نیما می توان دید. نیما شعر« دل فولادم» را بلافاصله بعد از کودتا سرود، وی در این سروده به صراحت به حوادث و کودتا اشاره می کند:
ول کنید اسب مرا
راه توشه ی سفرم را و نمد زینم را
و مرا هرزه درا،
که خیالی سرکش
به در خانه کشانده است مرا،
رسم از خطّه دوری، نه دلی شاد در آن
سرزمین های دور
جای آشوب گران
کارشان کشتن و کشتار که از هر طرف و گوشه آن
می نشانید بهارش گل با زخم جسدهای کسان
نیما در ادامه شعرش بیان می دارد که پس از سالها تلاش و مبارزه همه چیز از دست رفته است و پیش بینی می کند که دیگر جرأت و جسارت گفتن حقایق را ندارد چرا که دیگر،(دل فولادی خود) را از دست داده است و دیگر هیچ گونه امید دگرگونی و تغییر وجود ندارد و همه هستی خود را در این آتش برپا شده در نابودی می بیند:
… هستیم را همه در آتش برپا شده اش می سوزد
از برای من ویران سفر گشته مجال دمی استادن نیست
منم از هرکه در این ساعت غارت زده تر
همه چیز از کف من رفته به در
دل فولادم با من نیست
همه چیزم دل من بود کنون می بینم
دل فولادم مانده در راه
دل فولادم را بی شکی انداخته است
دست آن قوم بد اندیش در آغوش بهاری که گلش گفتم از خون و ز زخم
وین زمان فکرم این است که در خون برادرهایم
_ناروا در خون پیچان
بی گنه غلتان در خون _
دل فولادم را زنگ کند دیگرگون
(طاهباز، ۱۳۷۱ : ۵۰۸)
ذکر این نکته ضروری است که نیما پس از کودتا اشعار زیادی نسرود و در حقیقت در نوعی خاموشی فرو رفت از اشعار دیگر او که پس از کودتا سرود می توان به دو شعر (هست شب) و (شب همه شب) اشاره کرد که نمایان گر جامعه خفقان زده و حاکمیّت مجدد استبداد است و بر خلاف بسیاری از شعرهای نو او اشعار این دوره او بسیار کوتاه هستند و از روی ناامیدی در این دوره تمام حرف های خود را در دو یا سه بند خلاصه می کند مثلا” شعر (هست شب) از دو بند تشکیل شده است:
هست شب یک شب دم کرده و خاک
رنگ رخ باخته است
باد، نوباوه ای ابر، از برِکوه
سوی من تاخته است
هست شب ، همچو ورم کرده تنی گرم در استاده هوا
هم از این روست نمی بینمت اگر گم شده ای راهش را
پاتنش گرم ، بیابانِ دراز
مٌرده را ماند در گورش تنگ
به تنم خسته که می سوزد از هیبتِ تب!
هست شب ، آری، شب.
(همان: ۵۱۱).
تقی پور نامداریان در توضیح این شعر نیما آورده است که: «این شعر توصیف بدبینانه و سمبلیک ناشی از یأس شاعری است که در تمام طول زندگی خود نگران اوضاع و احوال اجتماعی کشورش بوده و نسبت به آن سخت حساسیت داشته است ، بند اول شاید تصویر اوضاع و احوال اجتماعی ایران مقارن انقلاب مشروطه یا روی کار آمدن مصدق و مبارزات او برای ملی شدن صنعت نفت باشد و ترس و اضطراب حاکم بر اوضاع آن روزها ، ابر وباد که بعد می آید، حکایت از اوضاع و احوال ناشی از فضای باز سیاسی کشور در خلال مبارزات و پیروزی مصدق است که مردم در خلال آن می توانند نفس بکشند در قیام ۳۰ تیر خواسته های خود را به کرسی بنشانند امّا این فضای آزاد سیاسی به زودی با کودتای ۲۸ مرداد پایان می پذیرد و بگیر و به بند ها آغاز می شود ، بدین ترتیب قبل از آنکه باران بارد و فضا را از تیرگی و آلودگی های استبداد پاک کند و صبح آزادی طلوع کند دوباره شب استبداد و ظلم و اختناق فرا می رسد و شب چنان حجم متراکمی پیدا می کند که کسی راه به جایی پیدا نمی کند و بعد هم با استقرار مجدد پایه های نظام جور و استبداد، محیط و شرایط سیاسی و اجتماعی آن چون بیابانی گرم و دراز می شود که مثل مرده ای در گور تنگ شب ، سو خته و خسته و تب زده همانند مردم و آزادی خواهان و حق طلبان، از نفس و حرکت می افتد».(پورنامداریان، ۱۳۷۷: ۳۷۱).
خودِ نیما این دوره را بدتر از دوره مغول می داند و در این مورد می گوید: «دوره ما دوره آزادی نیست دوره از بین بردن آثار قدیم است بدتر از مغول، دوره کشتار است، بدتر از مغول ، دوره ای است که نمی گذارد فکری سرپا باشد و مغول این طور نبود».(طاهباز، ۱۳۷۱ : ۵۱۷). در شعر (شب همه شب) نیز همین مسائل را تکرار می کند و آخرین شعری است که از نیما به ثبت رسیده است.
به غیر از نیما مسائل پس از کودتا در شعر دیگر شاعران نیز انعکاس وسیعی داشت، خسرو فرشیدورد نیز از جمله شاران این دوره است او نیز همانند نیما این دوره و زمام داران حکومت را به مغولان تشبیه کرده است و این چنین نسبت به اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران خود اعتراض می کند:

وحشیان بی خردان بی وطنان آمده اند ماردوشان ستم پیشه ضحاک تبار

سلامت

۳۸۵

.۱۳۱

.۰۰۰

غیرنرمال

 

 

۵-۲-۲- بررسی تأثیرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه ۱۸ در منطقه و فرا منطقه بر کیفیت زندگی زندگی شهروندان
۵-۲-۲-۱– بررسی تأثیرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه ۱۸ در منطقه بر گویه ­های کیفیت زندگی شهروندان
برای بررسی تأثیرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه ۱۸ در منطقه از آزمون پارامتری تی تک نمونه ­ای با ارزش آزمون ۳ (میانگین مورد انتظار) استفاده می ­شود دلیل استفاده از آزمون پارامتری حجم بالای نمونه می باشد که طبق قضیه حد مرکزی در آمار استنباطی وقتی حجم نمونه زیاد می ­شود (بالای ۳۰) توزیع میانگین به توزیع نرمال میل می کند.

نتایج آزمون تی تک نمونه ­ای برای بررسی تأثیرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه ۱۸ در منطقه بر گویه ­های کیفیت زندگی در جدول شماره ۵-۴ آمده است. در صورتی که تفاوت میانگین گویه با ارزش آزمون معنی دار باشد یعنی سطح معنی داری آزمون از ۰۵/۰ کوچکتر باشد (۰۵/۰P-value=sig<) و تفاوت منفی باشد با اطمینان ۹۵ درصد میانگین گویه از ۳ کمتر می ­باشد و این به این معنی می ­باشد که با اطمینان ۹۵ درصد میانگین گویه در اثر فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه ۱۸ در منطقه کاهش پیدا کرده است و در صورتی که تفاوت میانگین گویه با ارزش آزمون معنی دار باشد یعنی سطح معنی داری آزمون از ۰۵/۰ کوچکتر باشد (۰۵/۰P-value=sig<) و تفاوت مثبت باشد با اطمینان ۹۵ درصد میانگین گویه از ۳ بیشتر می ­باشد و این به این معنی می ­باشد که با اطمینان ۹۵ درصد میانگین گویه در اثر فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه ۱۸ در منطقه افزایش پیدا کرده است.
مشاهده می ­شود که تأثیرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه ۱۸ در منطقه بر تمام گویه­ های کیفیت زندگی با اطمینان ۹۵ درصد معنی دار است زیرا برای تمامی آزمون­های تی تک نمونه ­ای گویه ­ها سطح معنی داری آزمون از ۰۵/۰ کمتر می­باشد (۰۵/۰P-value=sig<).
مشاهده می­ شود که این فضاها تأثیرات نامطلوبی بر برخی گویه ­های شاخص محیطی و کالبدی به همراه دارند یعنی باعث ایجاد سر و صدا و استشمام بوی بد در اطراف مراکز نام برده می ­شوند، زیرا برای این گویه ­ها که در جهت منفی می ­باشند آماره تی مثبت و معنی دار می ­باشد (۰۵/۰P-value=sig<) یا تفاوت میانگین با ارزش آزمون مثبت و معنی دار می ­باشد (۰۵/۰P-value=sig<) یعنی با اطمینان ۹۵ درصد میانگین گویه ­ها از ۳ (ارزش آزمون یا میانگین مورد انتظار) بیشتر می ­باشد. برای شاخص امنیت نتایج آزمون تی تک نمونه ­ای بیان می­ کند که میزان فضای اختصاص یافته برای کودکان، میزان احساس امنیت در سطح پایینی قرار دارند و همچنین امکان حضور و استفاده بانوان و کودکان از مراکز در شب وجود ندارد زیرا برای این گویه ­ها که در جهت مثبت می ­باشند، آماره تی منفی و معنی دار می ­باشد (۰۵/۰P-value=sig<) یا تفاوت میانگین با ارزش آزمون منفی و معنی دار می­باشد (۰۵/۰P-value=sig<)، یعنی با اطمینان ۹۵ درصد میانگین گویه ­ها از ۳ (ارزش آزمون یا میانگین مورد انتظار) کمتر می ­باشد.
جدول ۵-۴- نتایج آزمون تی تک نمونه ­ای برای تأثیرات فضاهای فرهنگی، ورزشی و هنری منطقه ۱۸ بر گویه ­های کیفیت زندگی در منطقه (ارزش آزمون۳)

 

شاخص

گویه

درجه آزادی

آماره تی

تفاوت میانگین گویه با ارزش آزمون

سطح معنی داری

تأثیر

 

محیطی و کالبدی

میزان رضایت شما از نظافت و پاکیزگی مراکز نام برده

۲۷۴

۴٫۶۹۸

.۲۴۳۶۴

.۰۰۰

معنی دار

 

میزان تأثیر مراکز نام برده در محیط زیست منطقه

۲۷۴

۴٫۳۶۶

.۱۴۷۲۷

.۰۰۷

معنی دار

 

وجود سرو صدا (تردد اتومبیل و موتور، فعالیت های ساختمانی و…) در اطراف مراکز نام برده

۲۷۴

۴٫۰۶۱

.۱۶۹۰۹

.۰۰۵

۲ـ۱ـ۱ـ۱۰ـ نظریه حزب توده در مورد اصلاحات ارضی
۱ـ برنامه‌ای که تئوری چپ ارائه داد این بود: که حل مسأله کشاورزی تنها به امور کشاورزی مانند عدم تقویت خاک و مرغوبیت بذر و کمبود کود، و کم‌آبی مربوط نیست؛ بلکه به مسأله‌ی مالکیت، زمینداری بزرگ و حفظ اراضی مزورعی در دست بزرگ مالکان نیز ارتباط دارد.
۲ـ ایجاد تعاونی‌های تولید در روستاها به‌ویژه در بین دهقانان کم‌زمین، پاره‌ای از دشواری‌های جامعه‌ی دهقانی را پایان می‌دهد و کمک بزرگی به سازمان‌های دولتی خواهد کرد تا برنامه‌ریزی‌های روستایی توسعه‌ی مناطق روستایی را سریع‌تر انجام دهند.
۳ـ حذف بزرگ مالکان از جامعه‌ی روستایی تازه آغاز کار است و تقسیم زمین‌های مزروعی آنان بین دهقانان بی‌زمین یا کم‌زمین اگر با تدابیر جدی انجام نگیرد جامعه‌ی دهقانی را با دشواری‌های بزرگ روبه‌رو می‌کند. نخست باید دهقانان را در تعاونی‌های تولید جمع‌ آوری کرد و برای افزودن بازده در هکتار تلاش فراوان به‌عمل آورد. ۴۲ درصد کل دهات استان تهران مشمول اصلاحات ارضی شدند (خسروی، ۱۳۶۹: ۱۵).

۴ـ کلیه اراضی فئودال‌ها باید تقسیم و به دهقانان بخشیده شود و همچنین کلیه اراضی خالصه و املاک غصبی و زمین‌های سلطنتی و باید ضبط و مجانی و بلاعوض تقسیم شود (نیک آیین، ۱۳۵۹: ۵۸).
۵ـ اصلاحات ارضی باید در مناطقی انجام گیرد که در آن نظام سهم‌بری رایج است؛ چون گاهی سهم بردن از محصول در این مناطق به یک ششم می‌رسد. در پاره‌ای از مناطق در زمین‌های بزرگ زراعی که شیوه‌ی روزمزدی رایج است با درنظر گرفتن نوع کشت و مسائل اجتماعی و ملی کردن زمین‌ها و تبدیل نوری آن به تعاونی‌های تولید باید موردنظر قرار گیرد.
۶ـ یکپارچه کردن قطعات مختلف زمین‌های زراعی دهقانان می‌تواند اساس اصلاحات ارضی باشد، و نیز بازستاندن زمین‌های زراعی دهقانان که مورد غصب شرکت‌های سهامی زراعی قرار گرفته است ضرورت دارد. لازم است تقسیم زمین و تعیین حداقل زمین برای دهقانان در مناطق مختلف کشور، با درنظر گرفتن نوع کشت و مسأله‌ی آب صورت گیرد، و نیز باید در تقسیم زمین، نوع خاک و زراعت‌های دیمی و آبی درنظر گرفته شود (خسروی، ۱۳۵۸: ۶۰).
۷ـ برای حل مسأله‌ی ارضی اقدام به اصلاحات زمینداری نیز ناگزیر به نظر می‌رسد؛ حل نظام آبیاری و استفاده از آب‌های زیرزمینی برای دایر کردن اراضی بایر ضرورت دارد و نیز شیرین کردن اراضی شور به‌ خصوص در مناطقی که دهقانان با دشواری خاک روبه‌رو هستند اساس کار می‌باشد این امر و مناطق مختلفی مانند کرمان که دهقانان هم با مشکل خاک و هم با کمبود آب رو‌به‌رو هستند باید درنظر گرفته شود.
۲ـ۲ـ مبانی نظری
۲ـ۲ـ۱ـ پیشینه اصلاحات ارضی در جهان
اصلاحات ارضی مجموعه عملیاتی است که هدفش تغییر ساختار یک کشور و یا چند ناحیه از طریق اصلاح روابط اجتماعی به‌منظور تأمین شرایط لازم جهت استفاده از فنون زراعی و افزایش تولیدات کشاورزی است. به‌عبارت دیگر اصلاحات ارضی یا الغای رژیم ارباب و رعیتی عبارت است از تغییرات اساسی در میزان و نحوه مالکیت ارضی به‌ویژه ارضی کشاورزی و مراتع به‌منظور افزایش بهره‌وری عمومی جامعه. اصلاحات ارضی در جهان، پس از جنگ جهانی دوم آغاز گردید.
اصلاحات ارضی به‌عنوان یک موضوع استراتژیک عمرانی و انسانی در چند دهه اخیر اهمیت زیادی کسب نموده به‌ خصوص بعد از جنگ جهانی دوم در سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ وارد مرحله جدیدی گردیده است. اصلاحات ارضی با توجه به ساختار اقتصادی و اجتماعی که دارد با فرایند توسعه اقتصادی از یک طرف، تعالی و توسعه فرهنگی و اجتماعی اعم از مردمی یا دولتی از طرف دیگر همبستگی عمیقی دارد، بنابراین در بررسی اصلاحات ارضی هر جامعه ضروری است که مباحث توسعه اقتصادی و حتی توسعه و تعالی فرهنگی و مناسبات اجتماعی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
اندیشمندان در اجرای اصلاحات ارضی در ممالک مختلف جهان بر یک تفکر واحد نیستند. گروهی اجرای اصلاحات ارضی را نفی نموده و عقیده دارند واگذاری زمین به دهقان بی‌سواد و کم سرمایه جوامع را به فلاکت می‌کشاند. زیرا استدلال می‌نمایند که دهقانان فقط برای رفع حوایج و نیازهای خود به تولید می‌پردازند و قدرت تفکر و برنامه‌ریزی برای تولید بیشتر و با کیفیت بالاتر در این گروه وجود ندارد. درحالی‌که مالکان سرمایه‌دار و تحصیل‌کرده در بهره‌برداری بهتر از زمین مقبول‌تر عمل می‌نمایند. خوشبختانه تجارب تاریخی نشان داده است که این دیدگاه از اعتبار چندانی برخوردار نیست. مشروط بر اینکه استعداهای ناشناخته روستاییان پرورش یابد و راه‌های جدید بهره‌برداری بهینه به روستاییان و دهقانان آموزش داده شود. این مسأله نیز باید فراموش نشود که واگذاری ارضی کشاورزی به مالکان سرمایه‌دار باعث فقر و تنگدستی روستاییان و وابستگی آنان به بزرگ مالکان می‌گردد. هرچند که تولید و بهره‌برداری کشاورزی مالکان بزرگ باعث رشد محصولات کشاورزی و افزایش تولید در سطح وسیع می‌شود ولی مسأله سودآوری و قیمت محصولات کشاورزی یک کشور عملاً به دست این سرمایه‌داران سپرده می‌شود.
از اصلاحات ارضی دهه‌ های اخیر می‌توان به اصلاحات ارضی هند که در یک فضای دموکراتیک شکل گرفت، اصلاحات ارضی مصر که تحت رژیم نظامی به اجرا درآمد. اشغال نظامی ژاپن، انقلاب دهقانان بولیوی، اشتراکی کردن مزارع اروپای شرقی، دگرگونی‌های سیاسی و اقتصادی در جمهوری خلق چین که متأثر از فعالیت‌های جنبش‌های نیرومند انقلابی بود و همچنین سایر برنامه‌های اصلاحی در دهه ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ در آسیا، آمریکای لاتین، آفریقا و بخصوص اصلاحات ارضی ایران اشاره کرد که در فضای خاص رژیم پهلوی (در شروع دهه ۱۹۶۰ میلادی برابر با سال ۱۳۴۰ شمسی) به اجرا درآمد.
کشورها از اجرای اصلاحات ارضی سه هدف عمده داشته‌اند: اهداف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی. ازنظر اقتصادی اصلاحات ارضی با افزایش بهره‌وری و تولید کشاورزی، باعث سودآوری و جذب سرمایه‌ها به بخش کشاورزی می‌گردد. از نیروی اضافی روستاییان در صنایع شهری استفاده شده و برای تولیدات صنایع شهری بخصوص کالاهای مونتاژ شده بازاریابی می‌شود. از جنبه اجتماعی ساخت اجتماعی جامعه ساماندهی شده و ساخت دوگانه و دو قطبی جامعه به ساخت همگن تبدیل می‌شود. عدالت اجتماعی از طریق القای مناسبات ارباب و رعیتی تأمین گشته و نظام دموکراتیک از طریق بیرون کشیدن دهقانان از زیر نفوذ مالکان استقرار می‌گردد. از نظر سیاسی این اصلاحات قدرت عمده و اساسی در یک روستا را بین روستاییان تقسیم کرده و رفع فقر و محرومیت‌های روستاییان مانع از شورش یا انقلاب دهقانان می‌گردد و مالکان بزرگ را به‌صورت یک طبقه نیرومند سیاسی از بین برده و خان‌ها و مالکان بزرگ را تحت نفوذ دولت درمی‌آورد. در اصلاحات ارضی اصولاً سه مسأله مهم باید مورد توجه قرار گیرد تا درنهایت تصور شود که اصلاحات ارضی به جایگاه اساسی خود رسیده است. این سه مسأله عبارتند از:
به‌دست آوردن زمین، تجدید سازمان زمین‌داری و حمایت اقتصادی و علمی برای تحقق اهداف اصلاحات ارضی (www.pajoohe.com).
۲ـ۲ـ۲ـ مالکیت زمین و اجاره‌داری پیش از اصلاحات ارضی در ایران
برای تعداد روستا‌ها در ایران رقم‌های مختلفی ذکر کرده‌اند، از ۴۹ هزار تا ۷۲ هزار. در زمان اصلاحات ارضی، ایران ۶۰۵۲۰ روستا داشت و ۲۲۹۳۳ مزرعه. از این ۶۰۵۲۰ روستا، ۶۲۳۶‌ روستا کشاورزی نداشتند، متروک بودند، یا مسکن فصلی قبایل کوچ‌نشین می‌شدند، و ۲۰۸۳ روستا هم فقط باغ و تاکستان داشتند. باقی ۵۲۲۰۱ روستا را، که ۱۲۳۲ تا‌یشان مکانیزه هم شده بودند (مرکز آمار ایران، ۱۳۵۴: ۲۴۵ـ۲۴۴). می‌توان در زمره‌ی روستاهای زراعی دسته‌بندی کرد. این یافته‌ها را آمارگیری کشاورزی سال ۱۳۵۲ هم تأیید می‌کردند، آمارگیری‌ای که نشان می‌داد ۷۲ درصد مزارع در زمین‌های روستایی‌اند و اینکه اکثریت غالبشان هم نامسکونی‌‌اند (آمار روستایی و کشاورزی ایران: ۱۵۹).
با توجه به مالکیت روستاهای صاحب کشاورزی، اطلاعات مربوط به اصلاحات ارضی نشان می‌داد ۶۸۸۵ روستای وقفی در تکفل نهادهای مذهبی است (دنمَن: ۲۷۳)، ۱۵۳۵ روستا و بخش‌هایی از ۲۴۵ تای دیگر مال دولت است (مرکز آمار ایران، ۱۳۵۴: ۲۴۴) و نهاد سلطنت هم مالک ۲۱۶۷ روستا و زمین‌هایشان بود (زونیس: ۵۵) خلاصه‌اش اینکه این نهاد‌ها مالکیت حدود ۲۰ درصد روستا‌ها را داشتند. به‌علاوه، ایران ۲۲۵۰ مالک خصوصی هم داشت که هر کدام بیشتر از یک روستا داشتند (عجمی: ۱۲۰). این افراد مالک ۱۱۷۴۰ روستا بودند (۲۲ درصد) حدود ۲۰ درصد روستا‌ها مال کشاورزان روستایی بود (پهلوی: ۲۰۱) و باقی ۳۸ درصد متعلق به ۳۲۰ هزار مالک جزء.
نخستین آمارگیری کشاورزی در سال ۱۳۳۹، رقم ۳/۲۱۸ میلیون خانوار روستایی را ثبت کرد که از میانشان ۲/۴۴۲ میلیون به‌لحاظ کشاورزی در زمره‌ی «بهره‌بردار» آن بودند و ۷۷۶۷۰۰ تا نابهره‌بردار. این آمارگیری همچنین نشان می‌داد ۱/۸۸۷ میلیون خانوار زمین در اختیار دارند (اجاره یا مالکیت) و ۱/۲۸۴ میلیون خانوار بی‌زمین هستند که نه از خودشان زمین دارند نه اجاره کرده‌اند. از میان ۱/۸۸۷ میلیون خانوار زمین‌دار، ۱/۱۲۹میلیون (۶۰ درصد) زمین اجاره داشتند یا در سود محصولش سهیم بودند؛ ۱۲۴۲۰۹ تا (۷ درصد) هم زمین اجاره داشتند هم مالک بودند و ۶۲۴۲۸۳ تا (۳۳ درصد) مالک بودند. نتایج این آمارگیری نشان می‌داد ۱/۲۵ میلیون واحد آماری مستأجر و ۷۴۸ هزار واحد آماری مالک زمین‌اند (از جمله شامل ۱۲۴ هزار کشاورز هم مالک و هم مستأجر که در هردوی رقم‌ها لحاظ شده بودند).
اما آمارگیری کشاورزی سال ۱۳۳۹ در مورد جمعیت روستایی کشور اغراق می‌کرد، به‌ خصوص در مورد خانوارهای بی‌زمین، تعداد خانوارهایی که زمین در اختیار داشتند و میزان زمین‌های کشاورزی کشور را کمتر از حد واقع تخمین زده بود، و بنابراین باعث سردرگمی‌ها و اشتباهات فراوانی شد. این آمارگیری منطقه‌ی روستایی را همه‌ی آن نقاطی تعریف می‌کرد که مطابق آمارگیری سال ۱۳۳۵، کمتر از ۱۰ هزار نفر جمعیت داشتند، یعنی ۷۵ درصد کل جمعیت کشور، و جز بیست ‌تا، تمام شهرستان‌ها روستا محسوب شده بودند. ارزیابی مجدد جمعیت روستایی در سال ۱۳۳۹ می‌گفت ۲/۷۲ میلیون خانوار در این مناطق هست (این رقم قبایل کوچ‌نشین را شامل نمی‌شد) و توضیح می‌داد در آمارگیری پیشین، ۴۹۸ هزار خانوار شهری به اشتباه روستایی محسوب شده بودند (آمار روستایی و کشاورزی ایران: ۱۷۵).
آمارگیری سال ۱۳۳۹ همچنین اغلب کشاورزان جزئی را که بابت کار روی زمین، دستمزد می‌گرفتند، بی‌زمین به‌حساب می‌آورد. خمسی اشاره کرده (صص ۳۷ـ۳۴) بسیاری از کسانی که زمین در اجاره داشتند، در رده بی‌زمین‌ها گنجانده شده‌اند. سرشماری سال ۱۳۴۵ حاکی از آن بود که رقم این اشتباه حدود ۶۰۰ هزار است. این سرشماری ۲/۳۴۶ میلیون و ۱۱۸ هزار کشتکار میوه برمی‌شمرد که سرجمع یعنی ۲/۴۶۴ میلیون (مرکز آمار ایران، ۱۳۵۱: ۲۶۶). آمارگیری کشاورزی سال ۱۳۵۳ رقم در اختیار دارندگان زمین را ۲/۴۷۹ میلیون ذکر می‌کرد. با درنظر گرفتن ۲/۴۴۲ میلیون خانوار کشاورز در سال ۱۳۳۹، ۲/۴۶۴ میلیون کشاورز در سال ۱۳۴۵ و ۲/۴۷۹ میلیون در اختیار دارنده زمین در سال ۱۳۵۳، می‌شود با اطمینان فرض کرد در سال ۱۳۳۹ حدود ۲/۴ میلیون کشاورز زمین در اختیار داشته‌اند (ازکیا: ۶۰). این رقمی بود که بانک مرکزی ایران هم اعلام کرد (همان این رقم دست‌نخورده ماند، چون قانون اصلاحات ارضی اجازه نمی‌داد دریافت‌کنندگان زمین تا پانزده سال زمینشان را بفروشند.
اصلاحات ارضی درپی انتقال مالکیت زمین‌ها به کشاورزانی بود که آن‌ ها را اجاره می‌کردند. تفریق ۶۲۴ هزار زمین‌دار از ۲/۴۴۲ میلیون خانوار کشاورز، رقم ۱/۸۱۸ میلیون مستأجر را حاصل می‌دهد، از جمله ۱۲۴ هزار نفری که وضعیت نیمه مستأجر داشتند و واجد شرایط دریافت زمین بودند، این یعنی ۷۴ درصد کل کشاورزان و ۶۷ درصد خانوارهای روستایی بالقوه ذی‌نفع بودند. علاوه بر این، سال ۱۳۳۹ رقم خانوارهای روستایی بی‌زمین نهایتاً ۴۰۰ هزار بود. این برآورد همخوان است با یافته‌های سرشماری سال ۱۳۴۵ که رقم کشاورزان مزدبگیر بی‌زمین را ۳۳۹ هزار اعلام می‌کرد (مرکز آمار ایران، ۱۳۵۱: ۲۶۶). این آمارگیری با پایین‌تر از واقع نشان دادن در اختیار دارندگان زمین، میزان زمین‌های کشاورزی کشور را هم کمتر از واقع نشان داده بود. به علاوه، بخشی از توسعه‌ی ظاهری ۴۴ درصدی زمین‌های زراعی هم شامل زمین‌های بایری می‌شد که در آمارگیری به حساب نیامده بودند (خمسی: ۳۸).
۲ـ۲ـ۳ـ سه مرحله‌ی اصلاحات ارضی
اصلاحات ارضی در ایران (۱۳۵۰ـ۱۳۴۱) با حکم شاه آغاز و در سه مرحله اجرا شد. هدف این اصلاحات، انتقال مالکیت زمین به کشاورزان بود. چنان که پیشتر نشان داده شد، کمی بیشتر از ۱/۸ میلیون کشاورز واجد شرایط دریافت زمین بودند. با این حال نتایجی که پس از اتمام هر مرحله رسماً اعلام شد، نشان می‌داد ۲/۲۱۴ میلیون نفر طی سه مرحله زمین دریافت کردند (مرکز آمار ایران، ۱۳۵۳: ۲۲۹۸؛ مرکز آمار ایران، ۱۳۵۴: ۲۴۵ـ۲۴۴). تفکیک دریافت‌ها به این ترتیب بود: مرحله‌ی اول: ۸۰۰ هزار؛ مرحله‌ی دوم: ۲۱۴ هزار؛ و مرحله‌ی سوم: ۱/۲ میلیون روستایی. وقتی تعداد افراد ذی‌نفع به ۷۹۴ هزار زمین‌دار موجودی اضافه شود که وضعیت حقوقیشان در مرحله‌ی دوم مشخص شده بود (مقدم: ۱۶۲؛ مرکز آمار ایران، ۱۳۵۴: ۲۴۴) نتیجه می‌شود ۳ میلیون واحد، که یعنی بسیار فرا‌تر از رقم ۲/۴۷۹ میلیون در اختیاردار زمین موجود در سال ۱۳۵۳. دلیل این ناهمخوانی، محاسبه و وارد فهرست کردن چندباره‌ی عواملی واحد در مراحل مختلف است، از جمله مثلاً در شمار آوردن دهقانان در بیش از یک مرحله از اصلاحات ارضی (سلمان‌زاده و جونز، ۱۹۷۹). همین تحقیق جزء‌ نگارانه‌ی سلمان‌زاده و جونز در مورد اصلاحات ارضی در ۱۶۹ روستا، به این نتیجه رسیده که یک‌ سوم دریافت‌کنندگان زمین در مرحله‌ی سوم، در مرحله‌ی اول هم زمین گرفته بودند.
این تحقیق با فرضی مشابه در مورد ۱/۲ میلیون ذی‌نفع مرحله‌ی سوم، نتیجه می‌گیرد در مرحله‌ی سوم ۸۰۰ هزار نفر برای اولین بار زمین دریافت کردند. وقتی این رقم به تعداد دریافت‌کنندگان مراحل قبل اضافه شود، نتیجه می‌شود ۱/۸۱۴ میلیون، که کاملاً با نتایج آمارگیری همخوان است و نشان می‌دهد همه‌ی واجدان شرایط، زمین دریافت کردند.
مطالعاتی منطقه‌ای و متمرکز بر روستا‌ها هم دایره‌ی گسترده‌ی شمول اصلاحات ارضی را تأیید می‌کنند. سلمان‌زاده و جونز (۱۹۷۹) به این نتیجه رسیدند که دست‌کم ۹۷ درصد از ۶۹۲۷ دهقان واجد شرایط ۱۶۹ روستای شامل تحقیق، زمین دریافت کرده‌اند. تحقیقی دیگر (سوزوکی) هم نشان داده اصلاحات ارضی در استان گیلان فراگیر بوده است.
۲ـ۲ـ۴ـ دادن غرامت در طرح اصلاحات ارضی
بحث در مورد دادن غرامت به مالکان زمین‌هایی که مشمول طرح اصلاحات ارضی شدند، نکات دیگری را نیز در مورد این طرح در ایران روشن می‌کند. در مرحله‌ی اول، حداکثر مالکیت قانونی، محدود شد به یک روستا به ازای هر یک نفر؛ و مازاد این مقدار، فروخته می‌شد به دولت، و بعد هم مالکیت این روستاهای تحت شمول ـ بر مبنای اندازه‌ی زمینی که هر مستأجر پیش از اصلاحات ارضی رویش کار می‌کرد ـ منتقل می‌شد به کشاورزان مستأجر. مبلغ خرید را مالیات سالانه‌ی پرداختی مالکان تعیین می‌کرد. اما چون مالکان زمین اغلب از زیر پرداخت مالیات درمی‌رفتند و در نرخش هم به‌ندرت تغییری می‌دادند، مالکان حسابی ضرر کردند (آموزگار: ۲۲۰ـ۲۱۹؛ مقدم: ۱۶۱).
قیمت ۹۴۹۰ روستایی که دولت طی مرحله‌ی اول خرید، بالغ بر ۱۳۶/۴ میلیون دلار شد (یک دلار = ۷۶/۵ ریال). بنابراین میانگین قیمت هر روستا ۱۴۳۷۰ دلار بود و هر مالک ۶۰۶۲۰ دلار می‌گرفت، در اقساط پانزده ساله با نرخ بهره‌ی ۶ درصد. مجموع ارقام نخستین قسط پرداختی ۴۱ میلیون دلار شد، یعنی هر روستا ۴۳۲۰ دلار و هر مالک ۱۸۲۰۰ دلار (مرکز آمار ایران، ۱۳۵۴: ۲۴۴). جمع رقم اقساطی پانزده ساله که برای کشاورزان بستند، شد ۱۵۰ میلیون دلار (۱۳۶/۴ میلیون دلاری که باید به مالکان پرداخت می‌شد به علاوه‌ی ۱۰ درصد هزینه‌ی امور اجرایی)، که یعنی ۲۱۰ دلار برای هریک ذی‌نفع، رقمی که باید طی پانزده سال پرداخت می‌شد. کل رقم اقساط هریک از خانواده‌ی کشاورزانی که زمین‌های دولتی را دریافت کردند، شد ۱۹۴ دلار (مرکز آمار ایران، ۱۳۵۴: ۲۴۴). علاوه براین، اگر پرداخت‌های کشاورزان عقب می‌افتاد، بانک مرکزی رقم مابه‌التفاوت را می‌پرداخت (بانک جهانی: ۶۸).
در مرحله‌ی دوم (۱۳۴۲ تا ۱۳۴۶)، به هر مالک در مورد زمین‌هایی که در مرحله‌ی اول گرفته نشده بود، پنج گزینه برای انتخاب می‌دادند: (۱) زمین و آبش را طی توافقی دوجانبه یا تحت شرایطی برابر با شرایط مرحله‌ی اول به مستأجرانش بفروشد؛ (۲) بر مبنای میزان سهم هر طرف از محصول، زمین و آب را با مستأجر‌ها قسمت کند، به این شرط که مستأجران راضی باشند؛ (۳) حق زراعت کشاورزان را بخرد، به این شرط که کشاورزان راضی باشند و میزان زمین‌های مالک هم از حد مشخصی فرا‌تر نرود (۲۰ تا ۱۵۰ هکتار، بسته به منطقه)؛ (۴) زمین را به مدت سی سال اجاره بدهد به کشاورزان، بر مبنای رقم اجاره‌ی سه سال گذشته‌اش و حق تغییر رقم هر پنج سال یک‌بار؛ (۵) همراه با مستأجرانش یک شرکت سهامی عام تأسیس کند. گزینه‌ی ۵ عملاً تداوم دادن به‌‌ همان رویه‌ی تقسیم سهم از محصول بود اما حقوق قانونی مستأجر‌ها و همچنین نظارت بر تقسیم سود را تثبیت می‌کرد. این قانون تصریح می‌کرد زمین‌های وقفی تحت تکفل نهادهای مذهبی ـ بسته به نوع وقف ـ به مستأجرانشان اجاره‌ی ۳۰ یا ۹۹ ‌ساله داده می‌شوند.
نتایج اعلام‌ شده‌ی رسمی (مرکز آمار ایران، ۱۳۵۳: ۲۹۸) نشان می‌دهند ۳۱۱۵۳۱ مالک، ۱۵۲۲۱۷۸ مستأجر زمین‌های خصوصی، و ۱۷۳۱۰۴ مستأجر زمین‌های وقفی مشمول مرحله‌ی دوم اجرای طرح شدند. با این‌ حال ۳۵ درصد مستأجران مشمول این مرحله، در زمره‌ی مشمولان مرحله‌ی اول هم بودند و بسیاری از مستأجران زمین‌های وقفی روی زمین‌های خصوصی هم کار می‌کردند و بنابراین مشمول گزینه‌ی ۴ مرحله‌ی دوم می‌شدند (سلمان‌زاده و جونز، ۱۹۷۹: ۱۱۹). فقط ۳۲۰۲ مالک (۱ درصد) زمین‌هایشان را مطابق شرایطی مورد قبول طرفین به ۵۷۲۶۱ مستأجر (۳/۸ درصد) فروختند. گزینه‌های ۲ و ۳ بالقوه به‌صرفه‌ترین گزینه‌ها برای مالکان بودند. تقسیم بر مبنای سهم محصول، این امکان را به آن‌ ها می‌داد که حدود ۵ درصد دارایی‌شان را برای خودشان نگه دارند. اما این بند‌ها به شرط رضایت کشاورزان قابل حصول بودند، و با توجه به جو سیاسی حاصل از سال‌ها تبلیغات دولتی علیه مالکان و زمین‌داران و انتظارات بالایی که ایجاد شده بود، می‌شود درک کرد که چرا کشاورزان میلی به فروختن زمین یا تقسیم زمین با مالکان نداشته‌اند. فقط ۱۳۳۷۴ کشاورز (۹/۰ درصد) قبول کردند حقشان از زمین را به ۸۹۸۹ مالک (۲/۹ درصد) بفروشند؛ ۲۵۳۵۹ مالک (۸/۱ درصد) زمین‌هایشان را با ۱۵۷۵۹۸ کشاورز (۱۰/۱ درصد) تقسیم کردند؛ ۲۳۲۳۶۶ مالک (۷۴/۶ درصد) زمین‌هایشان را به ۱۲۴۳۹۶۱ مستأجر (۸۰/۱ درصد) اجاره دادند؛ و ۴۱۶۱۵ مالک (۱۳/۳ درصد) همراه با ۸۱۲۹۲ مستأجر (۵/۲ درصد) شرکت سهامی عام تشکیل دادند. به‌علاوه، به ۱۷۳۱۰۴ مستأجر زمین‌های تحت تکفل نهادهای مذهبی، اجاره‌هایی با مدت میانگین ۸۴/۷ ساله تعلق گرفت. نهایتاً وضعیت حقوقی ۷۹۳۸۷۱ مالک، از جمله ۱۲۴۲۰۹ نیمه مالک نیمه مستأجر، و ۳۴۳۴۸ مالکی که زمین‌هایشان را تقسیم کردند یا حق زراعت خریدند، مشخص شد.
اگرچه ۷۴/۶ درصد مالکان گزینه‌ی ۴ را انتخاب کردند و زمین‌هایشان را اجاره دادند، شرایط برای مستأجران بسیار مطلوب بود، چون مبلغ اجاره‌ها به مدت چند سال ثابت می‌ماند و همین در وضعیت تورم یک امتیاز بود. در واقع گزینه‌ی مالکان یا این بود که مالکیتشان را با رقمی اندک از دست بدهند، یا در عین حفظ مالکیت صوریشان، مبلغ ناچیز اجاره‌ را بپذیرند. جای شگفتی ندارد که ترجیح به این دومی بود.
مرحله‌ی سوم (۱۳۴۸ تا ۱۳۵۰) اصلاحات ارضی تصریح داشت همه‌ی زمین‌های اجاره‌ داده ‌شده‌ی مرحله‌ی دوم یا متعلق به شرکت‌های سهامی عام باید یا به مستأجران فروخته یا با آن‌ ها تقسیم شوند. در اردیبهشت‌ماه ۱۳۵۰، قانونی معروف به «قانون فروش موقوفات عمومی» (سلمان‌زاده و جونز، ۱۹۷۹: ۱۲۲). تصویب شد به‌منظور فروش زمین‌های تحت تکفل نهادهای مذهبی و مشمول اجاره‌های ۹۹ ‌ساله به مستأجرانشان. اطلاعات مربوط به برنامه‌ی اصلاحات ارضی نشان می‌دهند ۳۵۴۰۶ مالک زمین‌هایشان را با ۱۰۶۳۱۸ کشاورز تقسیم کردند، و اینکه ۳۲۲۳۱۸ مالک زمین‌هایشان را فروختند به ۱۰۹۴۲۶۹ کشاورز (مرکز آمار ایران، ۱۳۵۴: ۲۴۶)، که یعنی در مجموع ۱۲۰۰۵۸۷ نفر در مرحله‌ی سوم زمین دریافت کردند. قیمت هر زمین برابر بود با مبلغ ۱۲ سال اجاره، با‌‌ همان شرایطی که در مرحله‌ی دوم تعیین شده بود (ازکیا: ۵۹). حاصل این روند، انتقال مالکیت به کشاورزان بود با شرایطی بسیار مطلوب آن‌ ها (مهدوی: ۶۵).
۲ـ۲ـ۵ـ مالکیت پس از اصلاحات ارضی
قانون اصلاحات ارضی سال ۱۳۴۱ زمین‌های تحت مالکیت کشاورزان را از گستره‌ی طرح مستثنی و مزارع مکانیزه شده ـ یعنی زمین‌هایی که کارشان با ماشین‌آلات و کارگران مزدبگیر انجام می‌شد ـ را از تقسیم معاف می‌کرد. مبنای قانون متعاقبی که برای تقسیم زمین‌ها بین مالکان و مستأجران تدوین شد، بر سهم محصول مالکان بود. هیچ اطلاعات رسمی‌ای در مورد مقدار زمین‌هایی که مالکان نگه داشتند و بنابراین از گستره‌ی طرح بیرون ماندند، ارائه نشده است. با این حال شواهدی هست مبنی بر اینکه مالکان حداکثر ۱۰ تا ۱۵ درصد زمین‌هایشان را نگه داشتند و باقی داده شدند به کشاورزان مستأجر زمین‌ها. همچنان که اشاره شد، پیش از اصلاحات ارضی، مالک ۲۰ درصد از زمین‌ها خود کشاورزان بودند. مالکیت ۲۰ درصد دیگر هم متعلق به سه نهاد بود، و حدود ۱۸ درصد زمین‌ها هم در مرحله‌ی اول داده شد به کشاورزان. در نتیجه کمی بیشتر از ۴۰ درصد از کل زمین‌های زراعی، واجد شرایط تقسیم بین مالکان و کشاورزان بودند. به علاوه، نوشیروانی (۱۹۸۲: ۱۰۹ـ۱۰۵) به میزان محدود زمین‌های مکانیزه شده در سال ۱۳۳۹ اشاره کرده و یافته‌هایش را ارقام رسمی برنامه‌ی اصلاحات ارضی هم تأیید می‌کنند؛ اینکه آن زمان ۱۲۳۲ روستا (۲/۴ درصد) مکانیزه بودند و بنابراین از تقسیم معاف شدند. سال ۱۳۳۹ میانگین سهم مالکان ۲۶ درصد از کل محصول بود (عظیمی: ۹۱). در نتیجه مالکان حداکثر ۱۰ تا ۱۵ درصد زمین‌های زراعی را برای خودشان نگه داشتند و دست‌کم ۸۵ درصد زمین‌های زراعی در شمول طرح اصلاحات قرار گرفتند، از جمله زمین‌هایی که مالکیتشان پیش از اصلاحات ارضی متعلق به کشاورزان بود. طی برنامه‌ی اصلاحات ارضی، ۶۹۷۵۴ مالک (۲۲ درصد) زمین‌ها را از ۲۷۷۲۹۰ کشاورز (۱۱ درصد در اختیار دارندگان زمین) خریدند یا با آن‌ ها قسمت کردند. از آمار مربوط به کشاورزی سال ۱۳۵۳ معلوم شد ۹۰/۶ درصد زمین‌های زراعی و ۹۸/۲ درصد کل زمین‌های کشور، به دست مالکانشان اداره می‌شوند (آمار روستایی و کشاورزی ایران: ۱۸۵).
اینکه خانواده‌هایی که نه از خودشان زمینی داشتند و نه زمین اجاره کرده بود، از شمول طرح اصلاحات ارضی کنار گذاشته شدند، با انتقادات بسیاری روبه‌رو شد. چنان که پیشتر یاد شد، تعداد خانوارهای فاقد زمین بسیار کمتر از آن مقداری بود که قبلاً فکر می‌شد. به‌علاوه، حتی با کنار گذاشتن این دسته هم میانگین مساحت مزرعه در سال ۱۳۵۳، ۶/۶ هکتار بود و ۳۷ درصد زمین‌ها هم در شرایط کم‌آبی بودند (آمار روستایی و کشاورزی ایران: ۱۸۵). راه‌حل درست ایجاد فرصت‌های شغلی در زمینه‌هایی غیر از کشاورزی بود.
۲ـ۲ـ۶ـ اصلاحات ارضی و سرمایه‌داری
تاریخ‌نگاران اقتصاد نشان داده‌اند در مناطق روستایی ایران، پیش از برنامه‌ی اصلاحات ارضی هم سرمایه‌داری ریشه‌های کهن و محکمی داشته است. به رواج گسترده‌ی مبادلات مالی در مناطق روستایی، افزایش سریع میزان محصولات فروشی، اثرگذاری و اهمیت روبه ‌رشد کشاورزی ایران در اقتصاد ملی کشور و نهایتاً اقتصاد جهانی طی قرن نوزدهم میلادی، الغای رسمی مالکیت موقوفی زمین در سال ۱۲۸۶، و گسترش سریع روند خرید زمین‌های روستایی توسط سرمایه‌داران و کسبه‌ی شهر‌ها، با اسناد و شواهد فراوانی پرداخته شده است (نوشیروانی، ۱۹۸۱؛ کدی، ۱۹۷۲؛ ایساوی؛ اُلسن؛ یگانه). خمسی نشان داده در مناطق روستایی ایران، پیش از برنامه‌ی اصلاحات ارضی، سرمایه‌داری کاملاً تثبیت‌ شده بوده است. مستأجر‌ها عرفاً تعهدی در قبال زمین نداشتند (صفی‌نژاد: ۶۰ـ۵۵) و استفاده از کارگران مزدبگیر توسط کشاورزان جزء و مستأجران زمین‌ها، پیش از اصلاحات ارضی هم بسیار رایج بوده است (عظیمی: ۹۲ـ۹۱).
اجرای برنامه‌ی اصلاحات ارضی و سیاست‌های دولتی متعاقب این برنامه، جایگاه سرمایه‌داری را در کشاورزی کشور تقویت نکرد. مصادره‌های گسترده‌ای که عملاً انجام می‌گرفت، جایگاه مالکیت خصوصی را در مناطق روستایی تضعیف کرد. نتیجه‌ی سیاست‌های مابعد برنامه‌ی اصلاحات ارضی، ایفای نقش بسیار گسترده‌تر دولت در حیات اقتصادی و سیاسی مناطق روستایی‌ ایران بود (یگانه: ۷۷). سال ۱۳۵۲، ۳/۵ درصد زمین‌های زراعی کشور، مستقیم یا غیرمستقیم توسط دولت اداره می‌شدند (سلمان‌زاده و جونز، ۱۹۸۱: ۲۰۴ـ۲۰۳)، و برنامه‌ریزان این حوزه قصد داشتند مناطق تحت مدیریت دولت را تا حد بسیار زیادی افزایش هم بدهند.
۲ـ۲ـ۷ـ توسعه همه‌جانبه روستایی
از ابتدای دهه ۱۹۷۰ که توسعه روستایی بیش از پیش مورد توجه محافل جهانی ذی‌ربط (فائو، بانک جهانی، و…) و کشور‌های توسعه نیافته قرار گرفت، شرایط مناسبی برای ارزیابی تجارب توسعه روستایی فراهم گشت، که مشخص شد بی‌توجهی به تمامی جنبه‌ها و ابعاد توسعه، باعث ناکامی برنامه‌های توسعه روستایی شده است. توسعه روستایی همه‌جانبه به‌نوعی از سال ۱۹۷۱ به بعد که فائو سمپوزیومی در مورد «نهادهای کشاورزی برای توسعه همه‌جانبه روستایی» برگزار کرد مطرح شد و در اوایل دهه ۱۹۸۰ به راهبردی برای توسعه روستایی مبدل شد. به‌عنوان یک روش، راهبرد توسعه روستایی همه‌جانبه می‌کوشد تا فعالیت‌های مرتبط با هم را یکپارچه کند تا یکدیگر را تکمیل کنند، چراکه سرمایه‌گذاری در زمینه‌های مرتبط با یکدیگر، منافع گسترده‌ای فراهم می‌کند. در این راهبرد برای دستیابی به هدف، هماهنگی بیشتر در مراحل برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های توسعه مورد تأکید است و کوشش هماهنگ کلیه دستگاه‌های مشارکت‌کننده در طرح‌ها و برنامه‌ها مورد توجه است. در این تفکر و چهارچوب طرح شده آن، بر کلیدی بودن نقش مردم و تأثیرگذاری آن‌ ها در فرایند فکر و اجرا تأکید خاصی می‌گردد و تحلیل جامع منابع تولید در مقیاس منطقه‌ای و نیز پیوند افقی و عمودی برنامه‌ها بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد.
اهداف عمده توسعه روستایی همه‌جانبه عبارتند از:
ـ بهبود معیار‌های زندگی توده مردم به‌ویژه در زمینه نیاز‌های اساسی.
ـ افزایش بهره‌وری نواحی روستایی و کاهش آسیب‌پذیری آن‌ ها در برابر خطرات طبیعی، فقر و استثمار؛
ـ تضمین خودگردانی در فرایند توسعه؛
ـ تضمین حداکثر خودمختاری و حداقل قطع ارتباط با رسوم سنتی؛
ـ ایجاد نظام مدیریت منطقه‌ای کارآمد؛
ـ ایجاد هماهنگی بین برنامه‌ها و ایجاد چارچوب‌های زمانی و پراکنش مکانی فعالیت‌ها؛
ـ برقراری ارتباط و اتصال بین سطوح افقی و عمودی (نظام‌ها و بخش‌ها)؛
ـ به‌کارگیری مشارکت مردم در فرایند برنامه‌ریزی (تصمیم‌گیری، اجرا، نظارت، و ارزیابی) می‌باشد (رضوانی، ۱۳۸۳: ۱۲۱).
۲ـ۳ـ پیشینه مطالعاتی موضوع
۲ـ۳ـ۱ـ پیشینه مطالعاتی در ایران

ارزش ها
ذخیره دانش
فهم متقابل
شکل ۲-۷)مدل نظری پژوهش
۲-۴)جمع بندی
تحقیق حاضر به تعیین میزان رابطه بین سرمایه اجتماعی با مدیریت دانش در آموزش و پرورش استان هرمزگان از دیدگاه معلمان دوره متوسطه نظری می پردازد. پیشرفتهای اخیر در فناوری اطلاعات، هزینه های مدیریت داده را به میزان قابل توجهی کاهش داده است. این پیشرفتها مفاهیم سازمان یادگیرنده، سازمانهای دانشی و مدیریت دانش را وارد ادبیات مدیریت و سازمان کرده است. سازمانها با بکارگیری استراتژیهای مدیریت دانش امکان نوآوری در فرایندها، فعالیتها، محصولات و خدمات خویش را فراهم آورده اند و در نتیجه موقعیت رقابتی خویش را بهبود می بخشند. می توان افراد انسانی را در سازمان، اصلی ترین عنصر در مدیریت دانش سازمانی دانست. در این بین فناوری اطلاعات و تکنولوژی مناسب به عنوان ابزاری برای پشتیبانی از تعاملات انسانی و فرایندهای هماهنگی و همکاری میان افراد سازمان، و تسهیل جریان دانش و بکارگیری آن به شمار می آیند. امروزه ثابت شده است که دنیای تکنولوژی، دنیای دانش است. سازمان هایی که راهی کارآمد برای استخراج، استفاده و مدیریت دانش یافته اند و به دانش به عنوان یک دارایی و ارزش مطرح می نگرند، به افزایش بازدهی کارمندان و حفظ رضایت مشتری رسیده و رمز موفقیت امروز و فردای خود را به دست آورده اند. در اجرای اثربخش فرایندهای مدیریت دانش، نوع تعاملات و ارتباطات انسانی حائز اهمیت است؛ چنانچه سازمانی بتواند هر چه بیشتر تعاملات اثربخش را در میان کارکنان خویش، در داخل گروه ها و واحدهای سازمانی افزایش دهد، احتمال خلق دانش جدید در سازمان، انتقال و تبادل دانش میان افراد سازمان و در نتیجه مدیریت اثربخش دانش سازمانی نیز بیشتر خواهد بود. به دیگر سخن از الزامات مدیریت دانش، ایجاد و گسترش فرهنگ و جوی در سازمان است که این ارتباطات و تعاملات را ترغیب و تسهیل کند. توجه به ارتباطات و تعاملات اثربخش میان افراد سازمان و ایجاد جوی آکنده از اعتماد متقابل میان آنان، ما را به مفهوم سرمایه اجتماعی نزدیک می سازد. یکی از قابلیت ها و عوامل مهم سازمانی را که می تواند به سازمان ها در خلق و تسهیم دانش کمک بسیار و برای آنها در مقایسه با سازمان های دیگر مزیت سازمانی پایدار ایجاد کند، سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی بستر مناسبی برای بهره وری سرمایه انسانی و فیزیکی و راهی برای نیل به موفقیت قلمداد می شود. سرمایه اجتماعی مبنایی است برای توضیح و توصیف ارتباطات میان افراد و سازمانها. می توان گفت سرمایه اجتماعی می تواند باعث ارتقای توانایی سازمان برای مدیریت دانش شود چون این مورد دارای ظرفیت برای انجام کارهای متنوع می باشد. سرمایه اجتماعی در ارتباط با ایجاد دانش می تواند باعث تسهیل در رشد «سرمایه فکری گروهی» به واسطه تأثیرگذاری بر شرایطی شود که برای وقوع تبادل و ترکیب ضروری می باشد. پس سرمایه اجتماعی باعث تسهیل در رشد سرمایه فکری می شود. چون سرمایه فکری بر ترکیب دانش و تجربه گروه های مختلف بستگی دارد از این رو ایجاد سرمایه فکری تا حدود زیادی به واسطه موجودیت سرمایه اجتماعی تسهیل می شود. وجود سرمایه اجتماعی می تواند باعث ارتقای فهم و کسب دانش، کدبندی دانش و انتقال دانش شود. سرمایه اجتماعی می تواند این پروسه های مدیریت دانش را ارتقاء دهد چون در توانایی شرکت برای برای ایجاد ارزش به صورت ابتکار و نوآوری نقش دارد. همچنین سرمایه اجتماعی باعث افزایش بازدهی فعالیت و رفتار گروهی می شود. علاوه بر این سرمایه اجتماعی به عنوان یک عنصر مهم در رشد سرمایه انسانی بوده و باعث دسترسی به منابع از طریق روابط شبکه ای می شود.

با توجه به موارد گفته شده، این مطالعه درصدد است تا ارتباط میان سرمایه اجتماعی (شامل ابعاد شناختی، ساختاری، و ارتباطی) را با فرایندهای مدیریت دانش شامل (خلق دانش ،تسهیم دانش، کاربرد دانش و ذخیره سازی دانش) در سازمان را جستجو کند.
۲-۵)بررسی محیط پژوهش
استان هرمزگان در جنوب ایران و در شمال تنگه هرمز قرار دارد. کرانه‌های این استان در شرق بر دریای عمان و در غرب بر خلیج فارس قرار دارند..
استان هرمزگان در حدفاصل بین مختصات جغرافیایی ۲۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۲۸ درجه و ۵۷ دقیقه عرض شمالی و ۵۳ درجه و ۴۱ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۱۵دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده‌است.این استان حدود ۶۸هزار کیلومتر مربع مساحت دارد که از این نظر هشتمین استان کشور می‌باشد. هرمزگان از جهت شمال و شمال شرقی با استان کرمان، غرب و شمال غربی با استان‌های فارس و بوشهر از شرق با سیستان و بلوچستان همسایه بوده و جنوب آن را آبهای گرم خلیج فارس و دریای عمان در نواری به طول تقریبی ۹۰۰ کیلومتر دربرگرفته‌است.
اولین دبیرستان بندرعباس در سال ۱۳۱۶ ه .ش تأسیس شد اما فعالیت آن بیش از یک سال دوام نیاورد.در سال‏هاى بعد به تدریج بر مدارس ابتدایى و راهنمایى و دبیرستان این استان افزوده گشت و عده زیادى از جوانان و نوجوانان استان در این مدارس مشغول تحصیل شدند.
به طوریکه در سال تحصیلی ۹۱-۹۲ تعداد کل دانش‌آموزان استان ۳۴۳۲۴۳ نفربوده که ۸۱۳۵۲ نفر در مقطع متوسطه مشغول به تحصیل می باشند.تعداد مدارس متوسطه استان ۳۹۶ باب بوده که در مجموع داراى ۲۳۵۰ کلاس می باشد.
فصل سوم
روش شناسی تحقیق
۳-۱) مقدمه
در این فصل پس از اشاره مجدد به مدل مفهومی تحقیق، به بیان روش تحقیق، روش و ابزار گردآوری اطلاعات، جامعه و نمونه آماری می پردازیم و در پایان نحوه تجزیه تحلیل داده ها تشریح می شود.
۳-۲) روش تحقیق
روش تحقیق حاضر، بر اساس هدف از نوع تحقیق کاربردی است و بر اساس نحوه‌ی گردآوری داده‌ها از روش توصیفی و از نوع همبستگی محسوب می‌شود. در این پژوهش از روش مدل معادلات ساختاری و نرم افزار لیزرل برای آزمون فرضیات استفاده خواهد شد. گام‌های اجرایی تحقیق حاضر عبارتند از: ۱- مطالعات کتابخانه‌ای (مرور ادبیات موضوعی)، ۲- استخراج سازه‌ها، متغیرها و عوامل مرتبط با انتخاب تأمین‌کننده، ۳- طراحی ابزار اندازه‌گیری، ۴- مطالعات میدانی مقدماتی، ۵- تعدیل و اصلاح ابزار اندازه‌گیری، ۶- جمع‌ آوری داده‌های میدانی، ۷- تحلیل داده‌های جمع‌ آوری شده و آزمون فرضیه‌ها، ۸- نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادات و توصیه‌ها.
۳-۳) جامعه‌ی آماری
جامعه آماری عبارت است از مجموعه‌ای از افراد، اشیاء و یا چیزهایی که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند و محقق می‌خواهد به تحقیق درباره‌ی آن‌ ها بپردازد. معمولاً در هر پژوهشی، جامعه آماری مورد بررسی، جامعه‌ای است که پژوهشگر مایل است درباره‌ی صفت یا صفات متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد (مقیمی، ۱۳۸۰). مجموعه واحدهایی که حداقل در یک صفت مشترک باشند یک جامعه آماری را مشخص می سازند(خاکی،۱۳۹۰).
جامعه آماری، معلمان دوره متوسطه نظری آموزش و پرورش استان هرمزگان می باشند که از نظرات آنان برای پاسخ به سوالات پرسشنامه استفاده شده است که در جدول زیر تعداد کارکنان نشان داده شده است:
جدول ۳-۱) حجم جامعه آماری

 

تعداد کارمندان	نام شهرستان
۱۲	ابوموسی
۳۵۰	بستک
۱۰۳	بشاگرد
۱۴۵	بندرجاسک
۱۵۰	بندرخمیر
۱۳۵	بندرسیریک

۲

 

سطح معنی داری

 

۰۰۰/۰

 

 

 

همانطور که از جدول بالا ملاحظه می‌گردد، ضریب همبستگی بین ارگونومی محیط کار با نگرش حرفه ای معلمان مردمعادل ۴۵۱/۰ و سطح معنی داری آزمون همبستگی پیرسون معادل۰۰۰/۰ شده است لذا مطابق قاعده آزمون همبستگی پیرسون فرض صفر را رد و فرضیه یک را می‌پذیریم، یعنی رابطه معناداری (همبستگی معناداری) بین ارگونومی محیط کار با نگرش حرفه ای معلمان مردوجود دارد. و چون مقدار ضریب همبستگی بین۰ و۱ می باشد در نتیجه بین ارگونومی محیط کار با نگرش حرفه ای معلمان مردرابطه مثبت و مستقیمی وجود دارد.
فرضیه فرعی ۴ :
ارگونومی محیط کار با نگرش حرفه ای معلمان زن دبیرستانهای دولتی شهر شیراز ارتباط دارد.
در این مورد می خواهیم بررسی کنیم رابطه معنا داری بین ارگونومی محیط کار با نگرش حرفه ای معلمان زن دبیرستانهای دولتی شهرشیرازوجود دارد. یا به اصطلاح دیگر بر روی هم تاثیر گذار هستند یا نه.برای این منظور، تاثیر ارگونومی محیط کار با نگرش حرفه ای معلمان زن دبیرستانهای دولتی شهرشیراز را بررسی می کنیم که برای بررسی از مقدار ضریب همبستگی پیرسن استفاده می کنیم .

ضریب همبستگی واقعی پیرسون بین دو متغیر ارگونومی محیط کار با نگرش حرفه ای معلمان زن دبیرستانهای دولتی شهرشیراز در جامعه آماری مورد بحث  با توجه به آنکه متغیرهای مورد مطالعه فاصله‌ای است لذا بایستی فرضهای زیر را از طریق آزمون همبستگی پیرسون مورد آزمون قرار دهیم. فرضهای آزمون به شرح زیر می‌باشد :

فرض صفر به معنای عدم رابطه بین دو متغیر X و Y بوده و فرض یک به معنای وجود رابطه معنی‌دار بین دو متغیر می‌باشد.
جدول(۴-۱۷): آزمون همبستگی پیرسون بین ارگونومی محیط کار با نگرش حرفه ای معلمان زن دبیرستانهای دولتی شهرشیراز

 

 

ردیف

 

آماره‌های آزمون

 

مقدار

 

 

 

۱

 

ضریب همبستگی

 

۳۲۳/۰

 

 

 

۲

 

سطح معنی داری

 

۰۰۰/۰

 

 

 

همانطور که از جدول بالا ملاحظه می‌گردد، ضریب همبستگی بین ارگونومی محیط کار با نگرش حرفه ای معلمان زن معادل ۳۲۳/۰ و سطح معنی داری آزمون همبستگی پیرسون معادل۰۰۰/۰شده است لذا مطابق قاعده آزمون همبستگی پیرسون فرض صفر را رد و فرضیه یک را می‌پذیریم، یعنی رابطه معناداری (همبستگی معناداری) بین ارگونومی محیط کار با نگرش حرفه ای معلمان زن وجود دارد. و چون مقدار ضریب همبستگی بین۰ و۱ می باشد در نتیجه بین ارگونومی محیط کار با نگرش حرفه ای معلمان زن رابطه مثبت و مستقیمی وجود دارد.
فرضیه فرعی ۵:
تفاوت معناداری در ارگونومی محیط کارمعلمان مردوزن دبیرستانهای دولتی شهر شیراز وجود دارد
فرض صفر: ارگونومی محیط کارمعلمان مردوزن دبیرستانهای دولتی شهر شیراز یکسان می باشد.
فرض مقابل: ارگونومی محیط کارمعلمان مردوزن دبیرستانهای دولتی شهر شیراز یکسان نمی باشد.
جدول(۴-۱۸): ارگونومی محیط کارمعلمان مردوزن

 

 

افراد

 

تعداد

 

میانگین

لذات عالیه

 

عالی

 

کارهای هنری عالی

 

 

 

هنر ازنظر کانت
ازنظر کانت، هنر جزئی از فلسفه عملی است یعنی هنر به همراه اخلاق و منطق فلسفه عملی را تشکیل می دهند در هنر انسان می کوشد افکار معنوی و آسمانی خود را که از طرفی نامحدود و از طرف دیگر نامحسوس می باشد با احساس خویش ممزوج نماید و آن را به شکلی محدود و محسوس مبدل سازد(رضای الهی،۱۳۵۴،ص۳۹).
ازنظر کانت هنر باید سه خاصیت داشته باشد(همان منبع):

 

 

• خوش آیند باشد اما جنبه کلی و مطلق داشته باشد

 

 

 

• خوش آمد باشد اما ازنظر روحی نه جسمانی.

 

 

 

• جنبه بازی آزاد داشته باشد یعنی اولاً همچون بازی خوش آیند و مطلق باشد و از جهتی دیگر آزاد و ناشی از خرد ناب باشد منظور از خرد ناب اساسی است که اولاً با هیچیک از حواس انسان در ارتباط نیست، ثانیاً کلی و عمومی است و اکثر افراد بشر که دارای فکر سالم هستند آن را تأیید می کنند.

 

 

آنچه درباره این ملاکها می توان گفت اینست که آنها در زمینه جلب نظر کردن مشترکند اما جنبه روحانی و معنوی آنان است که درک آنها به چشم دل نیاز دارد تا فرق بین زیبایی کارهای هنری سطحی که با لذات جسمانی همراه بوده و زیبایی کارهای هنری و عالی که با لذات نفسانی و روحانی همراه است درک شود.
موضوع بعدی در زیبایی شناسی کانت انواع هنر ازنظر این فیلسوف می باشد که وی دراین باره به سه هنر کلام، نمایش و صدا اشاره می کند و بقیه هنرها را منبعث از آنها می داند. برای مثال از کلام، فصاحت و شعر؛ از نمایش، نقاشی و مجسمه سازی و در نهایت از صدا موسیقی منشعب می گردند. شعر با موسیقی نیز وقتی توأم باشند با هیجانات و احساسات سرکار دارند(همان منبع،ص۸۳).

به طور کلی زیبایی شناسی کانت موضوعی است که نیاز به شرح مبسوط و تخصصی دارد که اولی به جهت خارج بودن از حوصله بحث و دومی به لحاظ عدم تخصص نگارنده امکان پذیر نیست. اما آنچه می توان گفت این است که در دیدگاه زیبایی شناسی کانت، زیبایی ها و لذات معنوی جایگاه خاصی دارند و کارهای هنری نیز باید در راستای آنها صورت پذیرند و نکته مهمتر اینکه زیبایی و کار هنری باید جنبه کلی و عمومی داشته باشد و جنبه منفعت طلبی شخصی نداشته باشد به عبارت دیگر تفکیک بین زیبایی شناسی هنری با خوش آمد های معمولی و خواهش های دل از نکات برجسته زیبایی شناسی کانت می باشد.
زیبایی شناسی دیویی
جان دیویی از فیلسوفان مشهور مکتب پراگماتیسم می باشد. زیبایی شناسی دیویی نیز در چارچوب تفکرات پراگماتیستی او قرار دارد وی در حوزه زیبایی شناسی بیشتر از هنر و تجربه زیباشناختی سخن می گوید و اندیشه های زیبایی شناسی او را می توان در کتاب وی با عنوان هنر به مثابه تجربه دریافت کتابی که تأثیر مهمی در حوزه زیبایی شناسی قرن بیستم داشته است(لدی^[۲۱]،۲۰۰۳).
به عقیده دیویی هنر یک زبان بین المللی بوده و آمیخته با زندگی اجتماعی، فرهنگی و مادی است(همان منبع). هنر هر نوع تجربه بشری است که دارای سازمان و ساختار معین و کیفیت فراگیر می باشد(اسمیت،۲۰۰۸،ص۴). ازنظر او هنر فعلی یگانه و نماینده همه عواطف آدمی است و همچنین چکیده و خلاصه همه فعالیت های هوش است. دیویی(۱۹۳۴،ص۴۵) می گوید:« هنرمند در فرایند کار خویش با برقراری ارتباط بین آنچه که قبلاً انجام داده و آنچه که بعد از آن انجام می دهد کنترل می شود … او همچنین بین هر چیزی که انجام می دهد و کل آن چیزی که می خواهد تولید کند ارتباط برقرار می کند. درک و فهم این ارتباط وظیفه و کار هوش را مشخص می سازد».
همان طور که در فلسفه جان دیویی مبارزه با تفکرات دوآلیستی وجود دارد و جدایی هایی از قبیل هدف و وسیله را مردود می داند این تفکر را در هنر نیز جاری می دانست و این نوع اندیشه در کتاب هنر به مثابه تجربه واضح و نمایان است. وی با تفکر ضد دوآلیستی جدایی بین طبیعت و تجربه، تجربه و عمل، تجربه و نظریه، هنر و علم، هنرهای زیبا و هنرهای کاربردی،هنرهای والا و پست، فرهنگ والا و فرهنگ عامه، فرم و محتوا را رد می کند وی همچنین هنرمند را تافته جدا بافته از جامعه نمی داند وی هنرمند را تکنسینی ماهر می داند که می تواند با بهره گیری از دانش خویش باعث تغییر در عادات مرسوم شود و هنرها دامنه ای از معنی را در تجربیات به طور لذتبخش ارائه می کنند. از این برداشت هنر معنایی وسیع می یابد و دیگر نمی توان میان هنر و اعمال روزمره بشری جدایی چندانی قائل بود دیویی تلاش می کند هنر را به درون محیط اجتماعی فرهنگی و مادی برگرداند و تجربه زیباشناسانه را به تجربه زندگی روزمره وارد کند و کمتر آن را ویژه و خاص تلقی نماید و خاستگاه تجربه زیباشناسانه و کارهای هنری ازنظر دیویی مردم عادی و زندگی روزمره است و هنر در زندگی مهم بوده اما جدا و فراتر از آن نیست(مک للاند^[۲۲]،۲۰۰۵). دیویی(۱۹۳۴،ص۳) می گوید:« هرکس به نوشتن درباره هنرهای زیبا مشغول است به ناچار وظیفه ای دارد وظیفه او این است که میان اشکال خالص پالوده شده و غنا یافتۀ تجربه که در آثار هنری متبلور می شوند و حوادث روزانه، اعمال و رنج هایی که عموماً به عنوان عامل قوام بخش تجربه فهم می شوند پیوندی دوباره برقرار سازد».
از این رو هنر در نظر دیویی نزد هنرمند خلاصه نمی شود بلکه فاصله بین هنرمند و مخاطب را ازمیان بر می دارد و هردو را مدنظر قرار می دهد. وی هنر را محصول تعامل موجود زنده با محیط زندگی می داند و این تعامل مخصوص هنرمند نیست بلکه دریافت کننده هنر را نیز در بر می گیرد و آثار هنری تنها رسانه برقراری ارتباط کامل و بدون مانع بین دو انسان هستند و این نیروهای ارتباطی شالوده نیروی عظیم هنر در تمدن بشری را تشکیل می دهند(مک للاند،۲۰۰۵).
از دیدگاه دیویی تجربه زیباشناختی نیز همانند هنر از تجارب زندگی جدا نیست. وی(به نقل از شایگان فر، ۱۳۸۸) می گوید وقتی در موقعیت مبهم و بغرنج هوش، ادراک، احساس و آرزوهای فرد با محیط تعامل می کنند با بهره گرفتن از آنها فرد رفتاری انجام می دهد که بوسیله آن رفتار از محیط تأثیر پذیرفته و برآن تأثیر می گذارد این موقعیت ها خواه عقلانی و خواه احساسی موجب تجربه زیباشناسانه می شود. از این رو ازنظر دیویی موقعیت های مسئله مدار که فرد با تمام قوا درصدد حل آن می باشد موجد تجربه زیباشناختی می باشند.
به طور خلاصه در نگاه دیویی هنر یک زبان بین المللی است و از طریق این زبان ارتباط کامل و بدون مانع بین افراد برقرار می شود و این نیرو سبب تأثیرگذاری آن در زندگی روزمره و عادات مردم می گردد. دیویی با تفکر ضد دوآلیستی خود جدایی هنر و هنرمند را از زندگی روزمره و محیط اجتماعی فرهنگی و مادی مردود می شمارد، آنها را در متن زندگی مورد بررسی قرار می دهد، به هنرمندان و زیباشناسان گوشزد می کند از پرداختن به انتزاعیات دوری کنند و بین زندگی و مسائل آن و کارهای هنری ارتباط برقرار سازند. وی تجربه زیباشناختی را نیز از تجارب روزمره تفکیک نمی کند، موقعیت های بغرنج و مسئله مدار را عامل بوجود آورنده این نوع تجربه می داند و بیان می کند هر گاه انسان با هوش، ادراک و تمام عواطف خود به تعامل با موقعیت برخیزد بر موقعیت تأثیر گذشته و برآن تأثیر بگذارد تجربه زیباشناختی به دست می آورد و ضمن آگاهی لذت نیز کسب می کند.
زیبایی شناسی در اسلام
سخن درباره زیبایی شناسی اسلامی نیاز به اشراف کامل به مکاتب و نحله های گوناگون فلسفه اسلامی دارد با این حال در اینجا سعی شده است با مطالعه کتب و مقالات متعدد مطالبی در خصوص زیبایی شناسی اسلامی اگرچه ممکن است در حد اکمل نباشد ذکر گردد.
زیبایی شناسی اسلام را می توان از دو منظر مورد توجه قرار داد یکی از طریق آیات قرآن و روایات و دوم از طریق نظر فیلسوفان و صاحبنظران مسلمان که به نوعی دومی تا اندازه ای مبتنی بر اولی است در اینجا ما براساس دیدگاه برخی صاحبنظران زیبایی شناسی در اسلام را بررسی می کنیم.
زیبایی
اینکه حقیقتی بنام زیبایی وجود دارد بین صاحبنظران اتفاق نظر وجود دارد آنچه که مایه اختلاف نظر بین آنان است مفهوم و ویژگی های یک شی یا موضوع زیبا است و هر کدام از فیلسوفان و صاحبنظران تعاریف گوناگونی از این مفهوم ارائه داده اند. مطهری (به نقل از تاجدینی،۱۳۶۹) می گوید قبل از آنکه بتوان زیبایی را تعریف کرد باید گفت که زیبایی با ذوق درک می شود و یک امر وجدانی است.یعنی زیبایی قابل بیان و توصیف نیست بلکه به ذوق انسانها بستگی دارد و تعریف آن مشکل است.
فارابی معتقد است هرچه موجودی به نقطه کمالش نزدیک تر باشد زیباتر است(نصر،۱۳۸۹ ).
ابن سینا می گوید زیبایی و شکوه هر چیزی زمانی بروز می یابد که آن چیز همانی باشد که باید باشد یعنی وقتی موجودی به کمال مقررش دست می یابد زیباست. ابن سینا همچون فارابی واجب الوجود را زیبای محض می داند، در همه حال زیبایی معقول را از زیبایی محسوس برتر می داند و کمال شناخت زیبایی شناختن زیبایی معقول می باشد. وی در خصوص ویژگی های یک شی زیبا به هماهنگی و تناسب اشاره دارد، لذت زیباشناختی را محصول اندریافت هماهنگی و تناسب می داند و درک هماهنگی و تناسب ازنظر وی لذت می آفریند. از طرف دیگر هر چه قدر نسبت میان قوه اندریافت(مدرکه) و اندریافته(موضوع ادراک شده) نزدیکتر باشد لذت حاصل نیز بیشتر است(همان منبع). به طور خلاصه زیبایی ازنظر ابن سینا عبارتست از نظم، تألیف و هماهنگی(بلک،۱۳۸۹)
مطهری نیز بیان می کند هنرمند عاشق است و هنر فیضان عشق است در کار او. شاهکارهای زیبا مولود دو عامل عشق و درد هستند در واقع جمال و زیبایی با جاذبه عشق، ستایش،طلب و حرکت توأم است زیبایی موجد حرکت و جنبش است و همه حرکت ها مولود عشق هستند. (تاجدینی،۱۳۶۹،ص۱۲۴) در واقع مطهری به وجود عشق و درد جدایی از زیبایی اشاره می کند و این عشق و طلب را ناشی از جدایی انسان از زیبایی می داند زمانی که افرادی زیبایی و جمال حق را در می یابند عشق رسیدن به این جمال و درد هجران در فرد بیدار می گردد.
جعفری(۱۳۶۹) می گوید زیبایی در مفهوم عام عبارت است از کیفیت نگارین نمودی که موجب انبساط خاص روانی می گردد اما با توجه به مفهوم حقیقی آن زیبایی نمودی است نگارین و شفاف بر روی کمال که کمال عبارتست از قرار گرفتن یک موضوع در مجرای بایستگی و شایستگی مربوط به خود. تعریف استاد جعفری تا حدودی به تعریف فارابی و ابن سینا نزدیک است که آنها هم در تعریف زیبایی به کمال و غایت یک شی زیبا اشاره می کنند.
مصباح برای زیبایی تعریف ساده و روشنی دارد. وی می گوید هنر و زیبایی آن است که چیزی به گونه ای باشد یا کاری به گونه ای تحقق یابد که بر اثر ارتباط با آن اعجاب و لذتی برای انسان یا هر موجود ذی شعور دیگری پدید آید و در تعریف کاربردی تر می گوید زیبایی وصفی است در موجودات که درک آن سبب پیدایش شگفتی و لذت برای درک کننده اش می شود(تاجیک و حسینی،۱۳۹۱).
طباطبایی در تفسیر المیزان در موارد متعددی خوبی و حسن را معنا نموده اند .حُسن عبارت از آن است که شی با غرض و هدفی که از او مطلوب و مقصود است موافق و سازگار باشد و اجزا کاملاً با یکدیگر سازگاری و موافقت داشته باشند و هر چیز که موافق با مقصودی که از نوع آن چیز در نظر گرفته شده است هماهنگی دارد حسن نام دارد(تاجدینی،۱۳۸۹). نگاهی به این تعریف نیز نشان می دهد که این معنا با تعریفی که فارابی ، ابن سینا و حتی جعفری ارائه داده اند همخوانی دارد.
ماهیت زیبایی
در خصوص ماهیت زیبایی سه نظریه وجود دارد
الف) نظریه اول برون ذات می باشد که بیان می کند زیبایی نمودی است عینی که خوشایند و مورد پسند ذهن باشد و ذهن آدمی هم نقشی جزء منعکس ساختن آن ندارد.این نظریه به دیدگاه بازنمایی معروف است که قبلاً شرح داده‌شده است.
ب) نظریه دوم درون ذات است که بیان می کند زیبایی درک و دریافت ذهنی از پدیده های عینی است اگر آدمی چنین درک ذهنی نداشته باشد زیبایی هم وجود ندارد. درواقع این دیدگاه بیان می کند زیبایی ماهیت ذهنی دارد و عواطف، احساسات و برداشت افراد در زیبا پنداشتن یک شی نقش دارد و این دیدگاه همان فرانمایی است.
ج)زیبایی پدیده دو قطبی است. این نظریه بیان می کند که زیبا بودن یک شی به ویژگی های عینی آن شی و برداشت آدمی بستگی دارد. زیبایی دو وجهی و حاصل دو قطب درون ذات و برون ذات است و هر شی زیبا خالی از عنصر عینی و ذهنی نیست.
نگاهی به تعریف هایی که از اندیشمندان اسلامی ارائه گردید نشان می دهد که برخی از آنان از قبیل طباطبایی، فارابی و ابن سینا بیشتر به ویژگی های خود شی (موافقت شی با هدف خود) و برخی مانند مطهری بیشتر بر برداشت ذهن و ذوق تأکید می نمایند برخی نیز همانند مصباح بر هردو یعنی ویژگی شی و برداشت مخاطب(لذت و تعجب فرد) اشاره می کنند. مصباح می گوید درک زیبایی وابسته به کیفیت شی و خود ادراک است(تاجیک و حسینی،۱۳۹۱،ص۱۷۹).بر این اساس به طور کلی نظر اندیشمندان اسلامی بیشتر با دیدگاه سوم توافق دارد و زیبایی امری دوقطبی یعنی درون ذاتی و برون ذاتی است به این معنا که نمودهای زیبا مانند دیگر حقایق و پدیده های طبیعی واقعیت دارند خواه انسانی وجود داشته باشد که آنها را ببیند و از آنها لذت ببرد و خواه انسانی آن ها را نبیند اما مسئله اینست که نباید زیبایی در واقعیت عینی متوقف شود بلکه انسان هست که باید از آن واقعیت عبور کرده و واقعیت دیگری که عالی تر،معقول تر و اصیل تر است دریابد. این حرکت و عبور از زیبایی های محسوس به سمت زیبایی اصیل و حقیقت ناب در متن زیبایی ها به تصعید و والایش در زیبایی شناسی اسلامی معروف است. منظور از تصعید در زیبایی شناسی اسلام عبارت از تقویت مغز برای دریافت زیبایی آرمانهای معقول و سپس درک زیبایی و شکوه و جلال هستی و دریافت جمال خداوندی است. انسان با اعتلاهای معنوی و روحی گام از لذایذ محسوس و سطحی بالاتر می گذارد و موفق به دریافت لذایذ معقول تر می شود تا آن گاه که زیبایی روح خویشتن را که دارای فروغی از جمال الهی است در می یابد.(جعفری،۱۳۶۹،ص۱۴۶).
انواع زیبایی ها ازنظر اندیشمندان اسلام
هر یک از اندیشمندانی که تعریفی دربارۀ زیبایی ارائه کرده اند در خصوص انواع زیبایی نیز دیدگاه هایی دارند که به برخی از آنها اشاره می گردد.
طباطبایی زیبایی ها را بر اساس مبدأ پیدایش آنها ، دسته بندی می کند و عوالم سه گانه مختلف را منشأ زیبایی های مختلف می داند ازنظر ایشان عوالم به صورت کلی سه دسته اند: ۱- تام عقلی ۲- عالم مثال ۳- عالم ماده
این عوالم ازنظر مرتبه بر یکدیگر مقدم اند ابتدا عالم عقل، سپس عالم مثال و بعد ماده پدید آمده است و این تقدم و تأخر وجودی است نه زمانی و هریک علتی برای دیگری است هرسه موافق هم اند و هریک کمال معلول خود را داراست یعنی عالم مثال کمال عالم ماده و عالم عقل کمال عالم مثال را دارد و بین آنها همخوانی وجود دارد. براین اساس زیبایی به سه دسته زیبایی های عالم ماده، مثالی و عقلی تقسیم می شود در عالم انسان نیز همین مراتب وجود دارد ۱- زیبایی حواس پنجگانه ۲- زیبایی خیال ۳- زیبایی عقل
زیبایی طبیعی نازله و سایه زیبایی عالم مثال و زیبایی عالم مثال سایه و نازله زیبایی عالم عقل می باشند( تاجدینی،۱۳۸۹) براین اساس زیبایی ها دارای سلسله مراتب هستند و این سلسله مراتب زیبایی ها با قوای مدرکه انسان همخوانی دارد طوری که زیبایی طبیعی و عالم ماده توسط حواس پنجگانه، زیبایی عالم مثال توسط خیال و زیبایی عالم عقل توسط عقل درک می گردد و براین اساس اصل تصعید نیز صورت می گیرد و انسان با بهره گرفتن از قوای مدرکه خویش از زیبایی های محسوس به سمت زیبایی های معقول صعود می کند.

414. That’s an error.

The requested URL /… is too large to process. That’s all we know.

در روابط فوق C نشان دهنده غلظت آلودگی حل شده در سفره، ضریب پخش هیدرودینامیکی، میانگین سرعت آب در جهت ، تغییر حجم آب در واحد حجم در سفره (علامت + برای تغذیه جریان (source) و علامت – برای تخلیه جریان (sink))، غلظت در منبع جریان یا دریافت کننده جریان، n تخلخل متوسط خاک، گزینه مربوط به واکنش شیمیایی و ضریب هدایت هیدرولیکی می‌باشد. با توجه به روابط ۲-۳۴، ۲-۳۶ و ۲-۳۷-۱ را به شکل زیر می‌توان نوشت:

(۲-۳۸)
فصل سوم
مروری بر تحقیقات انجام شده
مروری بر مطالعات گذشته‌‌
استفاده از مدل‌های ریاضی از سال ۱۸۰۰ شروع شده‌ و تا به امروز همزمان با پیشرفت علم، اهمیت ویژه موضوع مدل‌سازی آ‌ب‌های زیرزمینی و تولید ماشین‌های حسابگر همچنان ادامه دارد که در ذیل، این روند به اختصار توضیح داده می‌شود:
تحول در فرمول‌های هیدرولیکی از سال ۱۹۳۵ و با معادله تایس مطرح گردید. هیدروژئولوژیست­‌ها در زمینه معادله پاسخ دینامیک آبخوان به تنش‌‌های وارده مثل پمپاژ و تغذیه، شروع به تحقیق نمودند. پس از آن ژاکوب نشان داد که جریان آب زیرزمینی با جریان گرما قابل مقایسه است.
در خلال دهه ۱۹۵۰ میلادی باب بنت و هرب اسکیوتیز در سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده^[۶۰] یک سیستم آبخوان کامل را با بهره گرفتن از فن‌آوری رایانه‌ای آنالوگ مورد مطالعه قرار دادند. این دو با بهره گرفتن از شبیه‌سازی الکتریکی که شامل مجموعه‌ای از مقاومت‌‌ها و اسیلسکوپ می‌شد و بر اساس روش تفاضل محدود عمل می‌نمود، آبخوان را مدل­‌سازی الکتریکی نمودند (جودوی، ۱۳۸۷).
در اواخر دهه ۱۹۵۰ سازمان زمین شناسی آمریکا یک آزمایشگاه شبیه‌سازی رایانه‌ای را در فونیکس ایالت آریزونا دایر نمود. در حدود همین سال­‌ها ریاضی­دانان و مهندسین مخازن نفت، تکنیک­‌های عددی را برای معادله جریان در صنعت نفت مورد آزمایش قرار دادند و از آن به بعد این روش نیز به مجموعه مدل‌‌ها پیوست و این در حالی بود که هنوز مدل­‌های آنالوگ برای حل جریان سیال منفرد، مناسب می­نمود (جودوی، ۱۳۸۷).
با وارد شدن ماشین­‌های حسابگر قدرتمند در سال­‌های دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی به دنیای علوم پایه خصوصاً آبشناسی، محاسباتی که قبلاً بسیار وقت گیر و غیر ممکن بود آسان شد و تحولی مجدد در تاریخ هیدروژئولوژی ایجاد گردید. پس از آن استفاده از مدل­‌های ریاضی با راه حل عددی به عنوان یکی از روش­‌های مناسب در مطالعه هیدروژئولوژی به کار گرفته شد و دو راه حل عددی تفاضلات محدود^[۶۱] و عناصر محـدود^[۶۲] ، پایه ­گذاری گردید. استفاده از این روش‌ها در کار‌های مهندسی و مخازن نفت در دهه ۷۰ میلادی توسط پرایس به­ کار گرفته ­شد (افتخاری، ۱۳۸۹).
در سال ۱۹۷۵ با افزایش قدرت کامپیوتر‌های دیجیتال مدل­‌های عددی در سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده جایگزین مدل­‌های آنالوگ شدند (Pricket, 1975).
اولین کسی که روش‌های عددی را در مسائل آب زیرزمینی به کار برد استالمن بود. او یک روش برای محاسبه توزیع نفوذپذیری آبخوان با بهره گرفتن از تغییرات سطح آب زیرزمینی ارائه کرد. در این روش از تفاضلات محدود برای حل معادلات دو بعدی ناپایدار در آبخوان‌های غیرهمگن استفاده شد. یاگار از یک مدل دو بعدی تفاضلات محدود جهت تعیین مسیر حرکت مواد آلوده کننده در زیر نیروگاه هسته‌ای در جنوب غربی نیویورک استفاده کرد که دارای ۴۲۲ عنصر فعال با طول ضلع ۵/۳۰ متر بود. اندرسون مدلی را که در برگیرنده تراوش عمودی ازیک محیط متخلخل غیرهمگن و غیرهمسان با مرزهای غیرمنظم بود ارائه نمود. معادلات تفاضلات محدود در این مدل با روش ADI حل می‌شد. این مدل کامپیوتری در مقایسه با یک راه حل تحلیلی برای آبخوان همگون و همسان مورد تأیید قرار گرفت (Anderson, 1998).
در سال ۱۹۸۰، فاست و مرکر، مطالبی را در جهت استفاده معادلات دیفرانسیلی جزء به جزء در حل مسائل آب زیرزمینی ومدل‌های عددی عنوان نمودند (Faust and Mercer, 1980).
در سال ۱۹۸۸ برنامه MODFLOW که یک مدل سه بعدی تفاضل محدود جریان آب‌های زیرزمینی بود توسط مک دونالد و هارباگ ارائه شد که امروزه با بسته‌های مختلف نرم افزاری تکمیل و به صورت یک مدل استاندارد قابل اعتماد و تأیید شده در آمده ‌است (McDonald and Harbaugh, 1988).
مرجیا وکلی از روش عناصر محدود برای شبیه­سازی جریان آب زیرزمینی استفاده کردند و مدل ساخته شده را با روش سعی و خطا کالیبره نمودند (Mergia and Kelly, 1994).
رینولدز و پرولی در سال ۱۹۹۵ از مدل MODFLOW به منظور پیش بینی اثرات برداشت از آبخوان هاین کسل^[۶۳] شمالی استفاده کردند. به علت توسعه عملیات استخراج معادن فسفات در ایالت کارولینای شمالی برداشت آب از این آبخوان به شدت رو به افزایش نهاد. برداشت از این آبخوان در زمان مورد نظر نیاز به اجازه‌ از مسئولین وقت داشت. جهت صدور اجازه برداشت از آبخوان بایستی اثرات این برداشت بر روی آن مورد ارزیابی قرار می‌گرفت. این مطالعه نشان داد که مدل می‌تواند اثرات برداشت بیشتر آب از آبخوانی که فعلاً درحال تعادل است را پیش بینی نماید (Reynolds and Spruill, 1995).
ژائو و لنر در سال ۱۹۹۶ جهت پیدا کردن بهترین منطقه بندی پارامترهای آبخوان ( T,S) در ناتیگهام شایر انگلستان تحقیقی انجام دادند. دراین تحقیق آبخوان به تعدادی منطقه با مقدار پارامتر مشخص تقسیم شده و این مقادیر به مدل داده می‌شود‌‌. پس از تعیین مقدار پارامتر برای هر منطقه، آنالیز حساسیت برای مقادیر این پارامترها انجام شده ‌است و بر مبنای این اصل است که کمترین تعداد ممکن زون و پارامتر انتخاب شود تا دقت لازم در نتایج حاصل شود. نتایج نشان داد که پارامترهای یک زون، زمانی می‌تواند به وسیله مقدار افت حاصل در زون دیگر به صورت دقیق تخمین زده شود که دارای حساسیت زیادی باشد. اگر آبخوان به صورتی زون ‌بندی شود که تعدادی از زون‌ها نسبت به تغییر پارامترها حساسیت نشان ندهند مشخص می‌شود‌‌ که پارامترهای این قبیل زون‌ها به دقت برآورد نشده‌اند .(Jiao and Leaner, 1996)
هیل جهت یافتن راه‌ حلی برای مشکل بالا آمدگی سطح آب زیرزمینی ناحیه یوما در ایالت آریزونا اقدام به تهیه مدل سه بعدی آبخوان منطقه کرده‌ است. مدل تهیه شده شامل چهار لایه و بیش از ۳۰۰ عنصر است. مساحت کل منطقه ۹۰۰ مایل مربع است، اندازه‌های عناصر از ۴۰ هکتار تا۶۴۰ هکتار متغیر می‌باشد. دراین مدل به بررسی پمپاژ آب توسط چاه‌ها، تغذیه آب کشاورزی، تبخیر وتعریق ازطریق کانال‌ها و رودخانه‌های کلرادو و گیلا پرداخته‌ است. در پایان این نتیجه حاصل می‌شود‌‌ که در اثر کم کردن تغذیه آب آبیاری، پس از چهار سال سطح آب زیرزمینی کاهش می‌یابد (Hill, 1996).
بعد از سال‌های ۱۹۹۸، افرادی چون واکلین مدل ترکیبی را ابداع نمودند. این مدل قادر است جریان اشباع و غیر اشباع را به طور همزمان تجزیه و تحلیل کند. از آنجا که این مدل‌ها جهت انجام محاسبات به زمان زیادی نیاز دارند، فقط برای مناطق محدود قابل استفاده بودند. پس از آن، مدل‌های تلفیقی بیشتر مورد توجه قرار گرفت به نحوی که بتوان جریان در منطقه اشباع و غیراشباع را به طور جداگانه انجام داده و در یک گام نتایج را با هم تلفیق کرد؛ نمونه‌ای از این مدل‌ها توسط آقای کشکولی مورد استفاده قرارگرفت.
در سال ۲۰۰۰، ایماک و همکاران، یک مدل سه بعدی برای آبخوان فوقانی و میانی ترینیتی در منطقه هیل کانتری در جنوب تگزاس با هدف شناسایی سیستم هیدروژئولوژی و کمک به تخمین میزان آب و نوسانات سطح آب نسبت به پمپاژ و پتانسیل خشکسالی در آینده تهیه نمودند. برای این کار از مدل عددی ۹۶ MODFLOW استفاده شده‌ است. در این تحقیق واسنجی در حالت ماندگار برای شرایط سال ۱۹۹۵ و واسنجی در حالت غیر ماندگار برای شرایط سال‌های ۱۹۹۶ و ۱۹۹۷ انجام شده‌ است. همچنین با بهره گرفتن از این مدل، مقادیر هدایت هیدرولیکی عمودی و ضریب ذخیره برای آبخوان واسنجی شده ‌است. سطح آب در مدل بیشترین حساسیت را به تغذیه، هدایت هیدرولیکی افقی لایه‌ی میانی و هدایت هیدرولیکی لایه‌ی فوقانی نشان داده ‌است. نتایج مدل نشان داد که ۲۰% از تغذیه آبخوان به طرف جنوب (آبخوان ادواردز) حرکت می‌کند (Emace et al., 2000).
آینو در سال ۲۰۰۸ از مدل MODFLOW برای به کمیت در آوردن جریان آب زیرزمینی و آنالیز هیدرودینامیک زیرسطحی در آبخیز Akaki استفاده کرد و پس از کالیبراسیون مدل، از آن برای پیش بینی الگوی جریان زیر سطحی، اثر متقابل بین آّب‌های سطحی و زیرزمینی و همچنین تاثیر پمپاژ در سناریوهای مختلف مدیریتی بهره گرفت(Ayenew, 2008) .
مطالعات مدل­سازی در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۴۸ توسط سازمان خوار و بار جهانی^[۶۴] صورت ­گرفت. در پی این اقدام مدل ریاضی دشت ورامین تهیه گردید (ماجدی،۱۳۸۰).
بعد‌ها تا سال ۱۳۶۰ حدود ۲۰۰ آبخوان با مساحتی حدود ۵۵۰۰۰۰۰ کیلومتر مربع در مرحله شناخت و حدود ۸۰ آبخوان با مساحتی در حدود ۲۵۰۰۰۰ کیلومتر مربع در مرحله نیمه تفصیلی مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعات بیشتر از روش تفاضلات محدود و چند مورد از روش برنامه ‌نویسی پویا استفاده شده است.
احمدی در سال ۱۳۸۰، از برنامه Visual MODFLOW V 2.6 به منظور شبیه‌سازی جریان آب زیرزمینی و شناسایی سیستم هیدرولوژیکی آبخوان، پیش بینی وضعیت آینده آبخوان بر اثر تنش‌های وارده و بررسی گزینه‌های مختلف مدیریتی از قبیل امکان اجرای تغذیه مصنوعی در دشت ایذه، استفاده نمود (احمدی، ۱۳۸۰). علی‌پور (۱۳۸۱) با بهره گرفتن از مدل ریاضی MODFLOW گزینه‌های مدیریتی در دشت خاتون آباد را بررسی نمود. وی بر اساس نتایج مدل، بهترین راه حل جهت کنترل نوسانات سطح آب را صرفه جویی بیان نمود (علی‌پور، ۱۳۸۱).
دهقان در سال ۱۳۸۱ با بهره گرفتن از Visual MODFLOW V 2.6 در دشت شهر کرد شبیه‌سازی جریان آب زیر زمینی و اعمال راهکارهای مدیریتی صحیح جهت محفوظ نگه داشتن آبخوان انجام داد و با بررسی روند سطح ایستابی در چندین سال متوالی مناطق مناسب و بحرانی از نظر سطح ایستابی را در دشت مذکور مشخص نمود (دهقان، ۱۳۸۱). سروری (۱۳۸۲) شبیه­سازی منابع آب زیرزمینی دشت دوسلق را با توجه به مدل ریاضی VisualModflow انجام داد. پس از واسنجی مدل به روش دستی و به­ دست آوردن مقادیر شبیه‌سازی شده نزدیک به مقادیر مشاهده‌ای، برای بهینه­سازی پارامتر‌های هیدروژئولوژیکی دشت، از نرم افزار PMWIN استفاده کرد (سروری، ۱۳۸۲).
شهسواری در سال ۱۳۸۲، با بهره گرفتن از مدل MODFLOW و بهره گیری از دو تکنولوژی GIS و RS توانست جهت حرکت آب زیر زمینی آبخوان دشت عجب شیر را در دوره‌های کم آبی مشخص نماید (شهسواری، ۱۳۸۲).کتیبه و همکاران (۱۳۸۳) دشت آب باریک بم را با نرم افزار MODFLOW شبیه سازی نمودند و با مطالعه عملکرد طرح تغذیه مصنوعی دشت نتیجه گرفتند که تغذیه مصنوعی آبخوان به کمک روش پخش سیلاب موجب افزوده شدن سالیانه ۶/۱۲ میلیون متر مکعب به ذخیره آبخوان شده است (کتیبه و همکاران، ۱۳۸۳).
انصاری مهابادی و همکاران در سال ۱۳۸۴ تغییرات سطح آب زیرزمینی سفید دشت به وسیله مدل GMS مدل‌سازی نمودند. در این تحقیق آبخوان دشت سفید دشت واقع در حوزه آبریز مخزن چغاخور واقع در استان چهارمحال و بختیاری شبیه‌سازی گردید. ساختار مدل مفهومی آبخوان سفید دشت شامل محدوده‌ی مدل‌سازی، توزیع اولیه پارامترهای هیدروژئولوژیکی (هدایت هیدرولیکی و آبدهی ویژه)، تخلیه چاه‌های بهره برداری، قنوات و میزان آب برگشتی آن‌ ها، چاه‌های مشاهداتی، چشمه‌ها، میزان تغذیه از سطح به آبخوان و شرایط مرزی آبخوان است. واسنجی مدل GMS درحالت ماندگار )به وسیله واسنجی پارامترهای هدایت هیدرولیکی و تغذیه و معیار خطای RMS=1.6) و در شرایط غیر ماندگار در ۱۲ دوره ماهانه )به وسیله واسنجی پارامترهای آبدهی ویژه و تغذیه و معیار خطای RMS=1.9) برای یک سال آبی انجام شده و سطح ایستابی شبیه‌سازی شده در چاه‌های مشاهده‌ای با مقادیر اندازه گیری شده در آن‌ ها مقایسه شدند. صحت سنجی مدل با بهره گرفتن از پارامترهای واسنجی شده و داده‌های چهار سال آبی ۸۰ – ۸۴ انجام گرفت. نتایج نشان داد که با به کارگیری مدل GMS پاسخ آب زیرزمینی در یک منطقه دارای اقلیم خشک و سرد به خوبی شبیه‌سازی شده و بررسی روند تغییرات سطح آب زیرزمینی در اثر تغییر در شرایط تغذیه بر اساس سناریوهای مختلف و طرح‌های موجود در دوره‌های آتی صورت می‌گیرد (انصاری مهابادی و همکاران، ۱۳۸۴).
ماجدی و سروری (۱۳۸۴) با به کارگیری فرایند شبیه‌سازی به منظور قطعیت بخشیدن به پارامترهای هیدرودینامیک آبخوان با بهره گرفتن از مدل ریاضی عددی Visual MODFLOW در آبخوان شرق دریاچه بختگان (نیریز) پرداختند (ماجدی و سروری، ۱۳۸۴). صادقی‌راد در سال ۱۳۸۴ با بهره گرفتن از مدل MODFLOW توانست استفاده از سیستم قنات را جهت پایین انداختن سطح آب زیرزمینی در دشت شیراز بررسی نماید (صادقی‌راد، ۱۳۸۴). مظفری‌زاده (۱۳۸۵) جریان آب­‌های زیرزمینی دشت گتوند را با بهره گرفتن از تفاضلات محدود PMWIN شبیه‌سازی کرد (مظفری‌زاده، ۱۳۸۵).
سالاری (۱۳۸۶) اثرات احداث سد دودر را بر روی آبخوان دشت لادیز و مدیریت آبخوان مذکور را توسط مدل ریاضی Visual MODFLOW بررسی و اقدام به شناسایی بهترین مکان و مناسب‌ترین زمان برای تزریق آب جمع آوری شده پشت سد کرد که ساخت یک حوضچه تغذیه مصنوعی برای تزریق آب به آبخوان و ماه‌های اسفند، فروردین، اردیبهشت و خرداد را گزینه‌های برتر تشخیص داد (سالاری، ۱۳۸۶). جودوی در سال ۱۳۸۷ به بررسی امکان به تعادل رساندن آب زیرزمینی دشت فیض آباد توسط تهیه مدل ریاضی آبخوان دشت پرداخت (جودوی، ۱۳۸۷).
حسن‌پور و همکاران (۱۳۸۸) با بهره گرفتن از مدل ریاضی Visual MODFLOW خصوصیات هیدرودینامیکی آبخوان دشت شبستر را ارزیابی و شبیه‌سازی نمودند. در این تحقیق مطالعه کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی و تهیه مدل ریاضی آبخوان با بهره گرفتن از نرم افزار Visual MODFLOW به عنوان ابزاری کارآمد جهت ارزیابی هیدروژئولوژیکی و شناخت بهتر آبخوان و در راستای آن مدیریت صحیح منابع آب زیرزمینی، مورد تاکید قرار گرفته‌ است. با بهره گرفتن از داده‌های ژئوفیزیکی، زمین‌شناسی، هیدرولوژیکی و هیدرودینامیکی آبخوان، مدل تفهیمی آبخوان دشت شبستر تهیه و مدل ریاضی آن برای یک دوره یک ساله از مهرماه ۷۳ تا مهرماه ۷۴ با ۴ پریود و ۱۲ گام اجرا و واسنجی شده ‌است. صحت سنجی اولیه مدل نشان داد که ترکیب پارامترهای به کار رفته جهت واسنجی مدل مناسب نبوده و مدل از قطعیت خوبی برخوردار نیست که دلیل اصلی آن عدم قطعیت داده‌های ورودی به مدل تشخیص داده شد. به همین جهت راهکارهایی از جمله برآورد قابلیت انتقال و هدایت هیدرولیکی از طریق آزمایش ظرفیت ویژه و نیز انتخاب یک استراتژی اعتباری مناسب، اصلاح شرایط مرزی و تعیین دقیق‌تر منابع تغذیه و تخلیه کننده آبخوان در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفت (حسن‌پور و همکاران، ۱۳۸۸).
مهدوی و همکاران (۱۳۸۸) مدل کمی آب‌های زیرزمینی آبخوان دشت بزمان سردگال را تهیه نمودند. هدف اصلی آن‌ ها در این تحقیق محاسبه پارامتر هدایت هیدرولیکی برای زون‌های مختلف و نیز محاسبه بار هیدرولیکی برای کل دشت در شرایط ماندگار بود (مهدوی و همکاران، ۱۳۸۸). بان‌پروری و همکاران (۱۳۸۸) با بهره گرفتن از مدل ریاضی تفاضلات محدود، اثرات خشکسالی را پیش بینی نمودند. نتایج آن‌ ها نشانگر دقت و صحت بالای پیش بینی مدل بود (بان‌پروری و همکاران، ۱۳۸۸).
تالاری (۱۳۸۸) با بهره گرفتن از مدل‌های عددی متودولوژی مناسب برای انجام توأم توسعه زیرساخت و چاه‌های پایش آلودگی آب زیرزمینی هم‌زمان با یافتن موقعیت نشت احتمالی در سایت‌های صنعتی و شیمیایی نفتی تدوین نمود. وی با بهره گرفتن از نرم افزار PMWIN که برای مدل‌سازی جریان از موتور MODFLOW و برای مدل‌سازی آلودگی از موتور MT3D بهره برداری می‌کند استفاده نمود (تالاری، ۱۳۸۸).
مظفری‌ و اسپندار (۱۳۸۸) ابعاد سلول مناسب در حل عددی مسائل آب‌های زیرزمینی به روش تفاضل محدود را مورد بررسی قرار دادند. با انتخاب مناسب ابعاد سلول‌های شبکه مدل زمان محاسبات کاهش یافته و نتایج حل عددی به نتاج تحلیلی نزدیک می‌شوند. با توجه به اینکه رابطه مشخصی برای تعیین ابعاد شبکه مدل‌سازی یافت نشد، در این تحقیق سعی گردید تا با انجام تحلیل‌های گوناگون، معادله‌ای برای تعیین ابعاد اولیه سلول‌های شبکه مدل به دست آید. در این تحقیق با انجام تحلیل‌های مختلفی که به کمک نرم افزار MODFLOW صورت گرفت معادله‌ای برای تعیین ابعاد مناسب سلول‌های شبکه مدل‌سازی به روش تفاضل محدود به دست آمد. با توجه به این واقعیت که بیشتر آبخوان‌ها از نوع آزاد بوده، تحلیل‌ها برای آبخوان آزاد، هموژن و ایزوتروپ انجام شده ‌است. ابتدا پارامترهای موثر ابعاد سلول شناسایی شده و سپس با تغییر این پارامترها در هر مرحله نتایج حل عددی و تحلیلی با هم مقایسه شده‌اند. تحلیل‌های اولیه نشان دادند که رابطه میان پارامترهای موثر بر ابعاد سلول ساده نبوده و بنابراین در به دست آوردن معادله تعیین ابعاد سلول از روابط ریاضی استفاده گردید و سرانجام بدین طریق معادله مورد نظر تعیین شد (مظفری‌ و اسپندار، ۱۳۸۸).
اکبرپور و همکاران (۱۳۸۹) به مطالعه مدیریت بهره برداری از آب‌های زیرزمینی دشت مختاران با بهره گرفتن از مدل ریاضی تفاضلات محدود در محیط GMS 6.5 پرداختند (اکبرپور و همکاران، ۱۳۸۹). جباری و همکاران (۱۳۸۹) با بهره گرفتن از مدل ریاضی پارامتر‌های آبخوان آزاد دشت ساری را بهینه‌سازی نمودند. این محققین پس از انتخاب بسته نرم افزاری مناسب MODFLOW/PM اقدام به تهیه مدل مفهومی و شبیه‌سازی آبخوان نمودند. نتایج نشان داد که بیشترین اصلاح بر مقدار هدایت هیدرولیکی و کمترین اصلاح در مورد سنگ کف صورت پذیرفت. واسنجی صورت گرفته تا حد زیادی باعث بهبود وضعیت فوق گردید‌ه است. سپس می‌توان از مدل شبیه‌سازی شده جریان آب جهت پیش بینی یا بهینه‌سازی منابع آب زیرزمینی سیستم آبخوان استفاده نمود (جباری و همکاران، ۱۳۸۹).
پورجنایی و همکاران (۱۳۸۹) با بهره گرفتن از مدل MODFLOW به تعیین مناطق هیدروژئولوژیکی و محاسبه بیلان آب زیرزمینی دشت سرزه رضوان، استان هرمزگان در شرایط ماندگار پرداختند. بدین منظور مدل ابتدا با یک دوره زمانی ۳۰ روزه در شرایط ماندگار جهت تصحیح هدایت هیدرولیکی آبخوان و تعیین بیلان هیدروژئولوژیکی مورد استفاده قرار گرفت. سپس با یک دوره زمانی ۹۰ روزه در شرایط غیرماندگار جهت تصحیح ضریب ذخیره آبخوان واسنجی گردید. جهت واسنجی مدل به منظور تخمین هدایت هیدرولیکی و ضریب ذخیره آبخوان از کد PEST و همچنین جهت واسنجی مدل به منظور محاسبه بیلان در شرایط ماندگار از روش دستی (سعی و خطا) استفاده گردید. در حین واسنجی مدل برای تخمین و برای تخمین ضریب ذخیره آبخوان، هدایت هیدرولیکی آبخوان، ضریب همبستگی بین سطح تراز آب محاسباتی و مشاهداتی ۹۵/۰ برآورد گردیده و برای تخمین ضریب ذخیره آبخوان، این ضریب ۹۸/۰ برآورد گردیده که نشان از کالیبره مدل با دقت بالا می‌باشد. نتیجه این مدل‌‌ها، مشخص شدن مناطق هیدروژئولوژیکی آبخوان و نیز تعیین بیلان آبی در شرایط ماندگار جهت کمک به مدیریت منابع آب زیرزمینی می‌باشد (پورجنایی و همکاران، ۱۳۸۹).
لطیف و همکاران (۱۳۸۴) مطالعه‌ای را با هدف تعیین میزان آلودگی به نیترات آب زیرزمینی دشت مشهد و مشخص کردن علل و منشأ آلودگی انجام دادند. ایشان به این منظور از ۴۰ چاه در بخش‌های شرب، کشاورزی و صنعتی دشت به مدت ۶ ماه از تیر تا آذرماه نمونه برداری کرده و پس از تجزیه شیمیایی و میکروبی با استانداردهای بین المللی مقایسه نمودند. نتایج نشان دهنده آلودگی نقاط پرجمعیت و کیفیت خوب آب‌های بخش کشاورزی و صنعتی بود. همچنین بالا بودن غلظت نیترات در بخش‌هایی از شهر مشهد را نشت فاضلاب خانگی به آب زیرزمینی دانستند (لطیف و همکاران، ۱۳۸۴).
شریفی (۱۳۸۵) آبخوان شهر ری را شبیه‌سازی کمی و کیفی کرد. برای این کار ابتدا مدل کمی آبخوان با بهره گرفتن از نرم افزار PMWIN تهیه شد. سپس، اطلاعات نیترات چاه‌های آب شرب شهر ری، از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۲ جمع آوری و به فرمت ورودی نرم افزار MT3D تبدیل شد. نتایج مدل نشان داد که به علت فقدان شبکه فاضلاب در مرکز شهر، غلظت نیترات بالاتر از حد استاندارد است (شریفی، ۱۳۸۵).
کیم و همکاران (۱۹۹۹) برای جلوگیری از آلودگی آب زیرزمینی زمین‌های اطراف کیمپو در کشور کره جنوبی، سیستم جریان شیرابه و انتقال آلاینده آب زیرزمینی را با بهره گرفتن از این مدل عددی مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. غلظت آلاینده‌های به دست آمده توسط مدل با غلظت اندازه گیری شده در دو نقطه انتخابی مورد مقایسه قرار گرفت. نسبت غلظت تریتیوم در نقاط انتخابی به غلظت اصلی تریتوم در شیرابه برابر ۱۵/۰ و همین نسبت را MT3D برابر ۱۳/۰ پیش بینی کرد که بیانگر دقت مدل است (Kim et al., 1999).
بوسنگرا و همکاران (۲۰۰۱) برنامه‌ای را ارائه کردند که قابلیت مدیریت ریسک در آلودگی آب زیرزمینی منتج شده از نفوذ شیرابه در لندفیل ماردل پلاتای آرژانتین را داشت. برنامه شامل پیشگویی، پیشگیری و کاهش آلودگی قبل، در حین و بعد از بروز حادثه است. این روال به شناسایی نقاط ضعف و ناتوانی برنامه در تصمیم گیری‌های سازنده کمک می‌کند. همچنین این اجازه را می‌دهد تا بتوان از منابع مالی و فنی بر اساس طرح کار و به حداقل رساندن نکات غیرمرتبط در تصمیمات بهتر استفاده کرد. نتایج پیشگویی با مشاهدات هماهنگی داشت و پیشروی آلودگی را تا ۱۰۰ متر از لندفیل نشان می‌داد که می‌توان با بهره گرفتن از آن، تصیمات مدیریتی جدید را اتخاذ کرد (Bocanegra et al., 2001).
لوتز و سیگل (۲۰۰۶) از مدل سه بعدی MT3D برای شبیه‌سازی نواحی اشباع اطراف سدهای مخروبه و مسیرهای پر پیچ و خم در طول رودخانه نواحی نیمه خشک استفاده کردند. شبیه‌سازی که توسط مدل MT3D انجام شد نشان داد که تنها ترم همرفت قابل ملاحظه است و بیشتر انتقال به این صورت انجام می‌گیرد. آن‌ ها نواحی اشباع فعال از نظر هیدروشیمیایی بر اساس تعریف جدید معین کردند به طوری که در نواحی زیر سطحی نزدیک رودخانه حداقل ۱۰% آب سطحی را با فواصل زمانی ده روزه دریافت کند. نتایج شبیه‌سازی نشان داد که حرکت آب از لایه سطحی به ناحیه اشباع غالباً به صورت همرفت صورت می‌گیرد. این مدل‌سازی مخلوط شدن آب زیرزمینی و سطحی را در ناحیه اشباع شبیه‌سازی کرد و تخمین‌های عددی را که بیشتر با مشاهدات میدانی قابل مقایسه بودند ارائه کرد (Lautz and Siegel, 2006).
احتشامی و شریفی (۲۰۰۷) با بررسی آلودگی نیترات در منابع آب زیرزمینی شهر ری که ۴۰ تا ۵۰ درصد آب شرب شهری را تشکیل می‌دهد، میزان نیترات را در بخش‌های مرکزی و شرقی این شهر تا ۶۵ میلی‌ گرم در لیتر اندازه گیری و با به کارگیری مدل MT3D پیشگویی کرد که این مقدار در بخش‌های یاد شده در آینده افزایش خواهد یافت. وی نشان داد که شبکه جمع آوری فاضلاب می‌تواند غلظت نیترات را تا ۳۰ppm کاهش دهد (Ehteshami and Sharifi, 2007).
با توجه به آنچه در این فصل مطرح گردید می‌تبه نظر می‌رسد مباحث مربوط به مطالعات آب زیرزمینی سابقه حدود ۲۰۰ ساله دارد. اهمیت آب زیرزمینی با رشد روزافزون جمعیت، صنعت و تکنولوژی در قرن بیستم و در نتیجه نیاز بیش از پیش به آب سالم بهداشتی مشخص و گسترده تر شد؛ تا آنجا که برای مدیریت هرچه بهتر آبخوان، تصمیم به مدل‌سازی آن توسط نرم افزارهای رایانه‌ای گرفته شد که این امر سابقه حدود ۶۰ ساله در جهان و ۴۰ ساله در ایران دارد.
متأسفانه در سال‌های اخیر برداشت‌های بیش از ظرفیت از منابع آب‌های زیرزمینی و کاهش نزولات جوی باعث ایجاد حالت بحرانی در اکثر دشت‌های کشور ایران شده ‌است. (اکبرپور و همکاران، ۱۳۸۹). همچنین افزایش برداشت از آب زیرزمینی، ورود انواع پساب‌های صنعتی، آب برگشتی کشاورزی آلوده به کودهای فسفاته و نیتراته، نشت از مخازن و خطوط فراورده‌های نفتی و … سبب شده است که کیفیت این منابع رو به نامناسب شدن پیش رود. اگر این روند مدیریت و کنترل نشود خطرات جبران ناپذیری برای سلامت بشر و محیط زیست خواهد داشت.
در این تحقیق دشت ایج فارس که یکی از دشت‌های شهرستان استهبان می‌باشد مورد بررسی قرار گرفته‌ است. متأسفانه در چند سال اخیر به دلیل حفر چاه‌های برداشت آب متعدد و نیز بارندگی کم، تراز آب زیرزمینی در دشت پایین افتاده و بیلان آبی آن منفی شده است (سازمان آب منطقه‌ای فارس، ۱۳۸۸). بنابراین آگاهی از حجم و تراز آب زیرزمینی، روند حرکت و جهت آن و امکان برنامه ریزی و مدیریت منابع آب برای بهبود شرایط آبخوان در آینده لزوم پیدا می‌کند که این امر تنها با شبیه‌سازی مناسب دشت بر اساس اطلاعات موجود امکان پذیر خواهد بود. از طرف دیگر به دلیل مسکونی بودن قسمتی از این دشت و تأمین بخشی از آب شرب این منطقه توسط آب چاه اهمیت بررسی کیفی آب چاه‌های پر اهمیت این دشت و نیز روند پخش و انتقال آلودگی احتمالی در نقاط مختلف آن ضرورت می‌یابد.
فصل چهارم
روش تحقیق
۴-۱- محدوده مطالعاتی
محدوده مطالعاتی ایج با کد (۲۶۳۴) یکی از محدوده‌‌های حوزه آبریز رودخانه مند می‌باشد که حدود ۲۷۸ کیلومترمربع وسعت دارد. مختصات این محدوده شامل مختصات َ۹‌  ۵۴ تا َ۲۴  ۵۴ طول شرقی با مختصات نقطه‌ای ۲۱۹۸۹۴ تا ۲۳۷۸۹۰ و عرض جغرافیایی َ۵۳  ۲۸ تا َ۶  ۲۹ شمالی با مختصات نقطه‌ای ۳۱۹۹۷۲۱ تا ۳۲۲۴۵۳۰ می‌باشد. همچنین این منطقه از شمال به حوزه آبریز مهارلو بختگان، از غرب به محدوده مطالعاتی قره بلاغ و از جنوب و شرق به حوزه آبریز کل- مهران منتهی می‌شود.
محدوده مطالعاتی ایج از دو بخش ارتفاعات و دشت تشکیل شده که به ‌ترتیب ۶/۲۱۶ و ۴/۶۱ کیلومترمربع وسعت دارد و به طور کامل در استان فارس واقع شده است. حداکثر و حداقل ارتفاعات واقع در این محدوده به ‌ترتیب ۰/۲۸۰۰ و ۸/۱۳۹۸ متر می‌باشد (سازمان آب منطقه‌ای فارس، ۱۳۸۸).
این محدوده شامل حوزه آبریز رودخانه جعفری است که در بالادست خروجی دشت ایج قرار دارد. این رودخانه یکی از شاخه‌‌های رودخانه شور جهرم بوده و از دامنه جنوبی کوهستان‌های واقع در جنوب استهبان و دریاچه نیریز سرچشمه می‌گیرد. شاخه اولیه این رودخانه پس از منشأ گرفتن از کوه بش وارد دشت ایج می‌شود و در جهت جنوب باختری جریان می‌یابد.

۴-۳-۷-۳- بررسی وجود تفاوت معنی دار بین شرکت ها با تعداد کارکنان متفاوت در فرضیه های پژوهش:
برای بررسی این رابطه از آزمون تحلیل واریانس استفاده می شود . این آزمون بر مبنای فرض آماری زیر انجام می شود.

فرض صفر (H₀ ) :تعداد کارکنان شرکتها بر پاسخ آنها به سوالهای پرسشنامه تاثیری ندارد.
فرض تحقیق (H₁) : تعداد کارکنان شرکتها بر پاسخ آنها به سوالهای پرسشنامه تاثیر دارد.

جدول شماره ۴- ۲۲: نتایج آزمون مربوط به تاثیر تعداد کارکنان بر هر یک از نظر ها
همان طور که در جدول شماره ۴- ۲۲مشاهده می شود، با توجه به تعداد کارکنان شاغل در شرکتهای مورد بررسی، آماره آزمون از منظر ارزیابی متوازن، مالی، مشتری و فرایندهای داخلی کمتر از معیار ارزیابی است که این امر بیانگر این موضوع است که تعداد کارکنان بر منظر ارزیابی متوازن، مالی ، مشتری و فرایندهای داخلی موثر بوده و بر منظر رشد یادگیری تاثیری ندارد.
۴-۳-۷-۴- بررسی وجود تفاوت معنی‌دار بین دیدگاه افراد با سابقه کار مختلف در فرضیه‌های پژوهش:
برای بررسی این رابطه از آزمون تحلیل واریانس استفاده می شود . این آزمون بر مبنای فرض آماری زیر انجام می‌شود.
فرض صفر ( H₀) : سابقه کار پاسخ دهندگان بر پاسخ آنها به سوالهای پرسشنامه تاثیری ندارد.
فرض تحقیق (H₁ ) : سابقه کار پاسخ دهندگان بر پاسخ آنها به سوالهای پرسشنامه تاثیر دارد.

جدول شماره ۴- ۲۳: نتایج آزمون مربوط به تاثیر سابقه کار بر هر یک از منظرها
همان طور که در جدول شماره ۴- ۲۳ مشاهده می شود، در رابطه با سابقه کار پاسخ دهندگان ، آماره آزمون از نظر مشتری، فرایندهای داخلی و رشد و یادگیری از معیار ارزیابی کمتر است. بنابراین می توان نتیجه گرفت، که میزان سابقه کار بر منظر مشتری، فرایندهای داخلی و رشد یادگیری موثر و بر سایرین اثری ندارد.
۴-۳-۷-۵-بررسی وجود تفاوت معنی دار بین دیدگاه افراد با سنین مختلف در فرضیه های پژوهش:
برای آزمون این فرضیه از آزمون U- من ویتنی استفاده می شود . این آزمون بر مبنای فرض آماری زیر انجام می‌شود.
فرض صفر (H₀) :میانگین سن پاسخ دهندگان بر پاسخ آنها به سوالهای پرسشنامه تاثیر ندارد.
فرض تحقیق (H₁) : میانگین سن پاسخ دهندگان بر پاسخ آنها به سوالهای پرسشنامه تاثیر دارد.
نتایج آزمون کروسکال والیس مربوط به این فرضیه در جدول شماره ۴-۲۹ ارائه شده است.

جدول شماره ۴- ۲۴: نتایج آزمون مربوط به تاثیر سن بر هر یک از منظرها
با توجه به جدول شماره ۴- ۲۴ مشاهده می شود، در رابطه با سن پاسخ دهندکان، آماره آزمون از منظر مالی و رشد و یادگیری از معیار ارزیابی کمتر است. بنابراین می توان با توجه به اطلاعات بدست آمده از پرسشنامه چنین نتیجه گیری کرد، که سن پاسخ دهندگان بر منظر مالی و رشد یادگیری تاثیر گذار و بر سایرین تاثیری ندارد.
با توجه به این که پاسخ دهندگان در سه گروه مدیران عامل ، مدیران کارخانه و مدیران مالی طبقه بندی شده اند، با بهره گرفتن از آزمون آنوا ، پاسخهای هر گروه بر اساس فرضیات تحقیق به شرح ذیل مقایسه گردید:
الف – مقایسه پاسخ گروه های پاسخ دهنده مربوط به فرضیه فرعی اول (منظر مالی)

جدول شماره ۴- ۲۵- اطلاعات توصیفی مربوط به آزمون مقایسه نظرات گروه های پاسخ دهنده در مورد فرضیه فرعی اول

شکل ۴-۸- نمودار مقایسه نظرات پاسخ دهندگان در منظر مالی
باتوجه به اطلاعات جدول شماره ۴- ۲۵ و نمودار ۴-۸ مشاهده می شود، که نظرات گروه های پاسخ دهنده از بعد شاخص سازی ازمنظر مالی بر اساس اولویت به ترتیب از دید مدیران عامل ، مدیران کارخانه و مدیران مالی امکان پذیرمی باشد.
ب – مقایسه پاسخ گروه های پاسخ دهنده مربوط به فرضیه فرعی دوم (منظر مشتری)

جدول شماره ۴- ۲۶-اطلاعات توصیفی مربوط به آزمون مقایسه نظرات گروه های پاسخ دهنده در مورد فرضیه فرعی دوم

شکل ۴-۹- نمودار مقایسه نظرات پاسخ دهندگان در منظر مشتری
باتوجه به اطلاعات جدول شماره ۴- ۲۶ و نمودار ۴-۹ مشاهده می شود، که نظرات گروه های پاسخ دهنده از بعد شاخص سازی ازمنظر مشتری بر اساس اولویت به ترتیب از دید مدیران عامل ، مدیران کارخانه و مدیران مالی امکان پذیرمی باشد.
ج – مقایسه پاسخ گروه های پاسخ دهنده مربوط به فرضیه فرعی سوم (منظر فرایندهای داخلی)

جدول شماره ۴- ۲۷- اطلاعات توصیفی مربوط به آزمون مقایسه نظرات گروه های پاسخ دهنده در مورد فرضیه فرعی سوم

شکل ۴-۱۰- نمودار مقایسه نظرات پاسخ دهندگان در منظر فرایندهای داخلی
باتوجه به اطلاعات جدول شماره ۴- ۲۷ و نمودار ۴-۱۰ مشاهده می شود، که نظرات گروه های پاسخ دهنده از بعد شاخص سازی ازمنظرفرایندهای داخلی بر اساس اولویت به ترتیب از دید مدیران عامل ، مدیران کارخانه و مدیران مالی امکان پذیر می باشد.
دـ مقایسه پاسخ گروه های پاسخ دهنده مربوط به فرضیه فرعی چهارم (منظر رشد و یادگیری)

جدول شماره ۴- ۲۸- اطلاعات توصیفی مربوط به آزمون مقایسه نظرات گروه های پاسخ دهنده در مورد فرضیه فرعی چهارم

شکل ۴-۱۱- نمودار مقایسه نظرات پاسخ دهندگان در منظر یادگیری و رشد
با توجه به اطلاعات جدول شماره ۴- ۲۸ و نمودار ۴-۱۱ مشاهده می شود، که نظرات گروه های پاسخ دهنده از بعد شاخص سازی ازمنظر رشد و یادگیری بر اساس اولویت به ترتیب از دید مدیران عامل ، مدیران کارخانه و مدیران مالی امکان پذیر می باشد.

که در آن متغیر ها به شرح ذیل می شوند:
ACC: جمع اقلام تعهدی
ΔI: تغییر در موجودی کالا
NI: سود خالص قبل از اقلام غیر متفرقه
ΔPE: تغییر در پیش پرداخت ها
DEP:هزینه استهلاک
Cfo: جریان نقدی عملیاتی
oACC: اقلام تعهدی عملیاتی
ΔAR: تغییر حساب های دریافتی
ΔAP: تغییر در حساب های پرداختی
ΔTP: تغییر در مالیات پرداختی
NoACC: اقلام تعهدی غیر عملیاتی
در حالی که اقلام تعهدی عملیاتی (سرمایه در گردش) از فعالیت های مستمر و معمول شرکت ناشی می شوند، اقلام تعهدی غیر عملیاتی برای مثال شامل افزایش هزینه های که ناشی از تغییر برآوردهاست، سود و زیان فروش داراییها و زیان کاهش ارزش دارایی های ثابت، درآمد های انتقالی به دوره های آتی و سرمایه ای کردن مخارج است (گیولی و هاین، ۲۰۰۰، ۳۲۰-۲۸۷). از آن جا که مقادیر کوچکتر (منفی تر) اقلام تعهدی غیر عملیاتی نشانگر سطوح بالاتر محافظه کاری هستند، در این تحقیق برای همسو کردن جهت مقادیر جبری اقلام تعهدی غیر عملیاتی با میزان محافظه کاری از قرینه این اقلام استفاده شده است، این معیار توسط پائیک و همکاران، گیولی و همکاران و احمد و همکاران نیز استفاده شده است، این معیار توسط پائیک و همکاران، گیولی و همکاران و احمد و همکاران نیز استفاده شده است. حال جهت محاسبه میزان محافظه کاری مشروط در این تحقیق از مدل ژانگ (۲۰۰۸) که به صورت ذیل است استفاده شده است (ژانگ، ۲۰۰۸، ۵۴-۲۷)

CC – ACC = × (۱-)
۲-۲-۴-۲- روش های اندازه گیری محافظه کاری نامشروط
۱٫ روش ارزش بازار نسبت به ارزش دفتری سهام (BTM)
تجربه گراها تمایل دارند که محافظه کاری را به صورت زیر تعریف کنند:
تفاوت بین ارزش سهام^[۳۳] و ارزش نقدی گزارش شده، نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری نیز گفته می شود که آن را با MTB نشان می دهند در نتیجه هرچه نسبت MTB بالاتر از یک باشد بیانگر وجود محافظه کاری بیشتر در گزارشگری مالی است.
شاید دلیل استفاده از EV در تعریف محافظه کاری تجربه گراها به واسطه این باور باشد که حسابداران می توانند برآوردهای تایید پذیر و قابل اتکایی از ارزش بازار سهام داشته باشند که بهتر از ارزش بازار مشاهده شده در بازار های نقدی است و یا شاید فقدان یک تئوری برای محافظه کاری باشد که تجربه گراها از EV برای تعریف محافظه کاری استفاده کنند.
BTM تنها در صورتی می تواند معیار درستی از محافظه کاری باشد که نقش حسابداری، گزارشگری ارزش سهام (EV) باشد. اگر هدف حسابداری،گزارش کردن NAV است. پس ارزش دفتری گزارش شده معادل NAB، بخش تایید پذیر NAV خواهد بود و محافظه کاری واقعی برابر خواهد شد با محافظه کاری کل. MTB، EV را اندازه گیری می کند. بنابراین ویژگی MTB به عنوان معیاری از محافظه کاری بستگی به نقش حسابداری دارد. بدون وجود شواهد تجربی از ماهیت نقش حسابداری، قضاوت در مورد سودمندی MTB به عنوان یک معیار محافظه کاری مشکل است این در حالیست که واتز و ریچوداری (۲۰۰۷) در تحقیق خود از این معیار استفاده کرده اند .
۲٫ روش Res:
پنمن و ژانگ (۲۰۰۲) جهت تخمین میزان محافظه کاری نامشروط در گزارشگری مالی از این روش استفاده کردند در این روش جهت تعیین میزان محافظه کاری از فرمول ذیل استفاده می شود:
INV _it + RD _it + ADV _it
At _it
UC – Res _it =
UC – Res _it: شاخص محافظه کاری نامشروط برای شرکت i در زمان t
INV _it: میزان موجود کالا
RD: هزینه تحقیق و توسعه
ADV: هزینه تبلیغات
At: کل دارایی های شرکت (پنمن و ژانگ، ۲۰۰۲، ۳۶۴-۲۳۷) ^[۳۴].
۳٫ روش به کارگیری اقلام تعهدی:
همان طور که قبلا گفته شد انتخاب و اعمال روش های محافظه کارانه از طریق حسابداری تعهدی امکان پذیر است حاصل تحقیق حاضر برای اندازه گیری شاخص محافظه کاری نامشروط از مدل احمد و دوئلمن ،۲۰۰۷ استفاده شده است. شاخص محافظه کاری براساس مدل مزبور به صورت زیر محاسبه می شود.
کل اقلام تعهدی
جمع دارایی ها در اول دوره
UC – ACC = × (۱-)
اقلام تعهدی از تفاوت سود خالص قبل از اقلام غیر مترقبه و جریان نقدی عملیاتی بعلاوه هزینه استهلاک به دست می آید. به عقیده احمد و دوئلمن ،۲۰۰۷ رشد اقلام تعهدی می تواند شاخصی از تغییر در درجه محافظه کاری حسابداری در طول یک دوره باشد. به بیانی دیگر اگر اقلام تعهدی افزایش یابد، در آن صورت محافظه کاری کاهش می یابد و برعکس، از این رو برای تعیین جهت محافظه کاری اقلام تعهدی در منفی یک ضرب می شود. برای کنترل عامل تورم بر اقلام تعهدی و تغییرات محافظه کاری و همچنین برای همگن کردن اطلاعات در سطح کشورها با اندازه های مختلف متغیرهای پژوهش بر جمع داراییها تقسیم شده اند (احمد و دوئلمن، ۲۰۰۷، ۴۳۷-۴۱۱) ^[۳۵].
۲-۲-۵- مفهوم محافظه کاری
سیل عظیم رسوایی های مالی اخیر در سطح جهان،از انرون و ورلدکام در آمریکا تا پارلامات در اروپا،
سبب شده است که انگشت اتهام به سمت گزارشگری مالی نشانه رود. صورت های مالی هسته اصلی فرایند گزارش گری مالی را تشکیل میدهند.صورت های مالی و در راس آنها صورت سود و زیان (رقم سود خالص) در کانون توجه سرمایه گذاران قرار دارد. در سال های اخیر مبحث کیفیت سود گزارش شده مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است. یکی از جنبه های کیفیت سود محافظه کاری است؛ بدان معنا که هر چه محافظه کاری سود بیشتر باشد، کیفیت آن بالاتر است . مفهوم محافظه کاری در حسابداری سابقه ای طولانی دارد و به قول باسو ( ۱۹۹۷) نفوذ محافظه کاری در حسابداری حداقل به ۵۰۰ سال می رسد. حسابداران به طور سنتی محافظه کاری را “قانون پیشی گرفتن زیان ها و عدم سبقت سودها” معرفی کرده اند باسومحافظه کاری را تمایل حسابداران به الزام برای داشتن مستندات قوی (درجه بالایی از قابلیت تأیید شوندگی) برای شناسایی اخبارخوب در مقابل شناسایی اخبار بد معرفی می کند. بنابراین، هر چه تفاوت درجه تأیید شوندگی برای سود بیشتر از زیان باشد، محافظه کاری بیشتر است.
در مفاهیم نظری گزارشگری مالی ایران محافظه کاری در بخش ویژگی های کیفی اطلاعات مالی به عنوان یکی از اجزای قابلیت اتکا و با عنوان “احتیاط” در نظر گرفته شده است. احتیاط کاربرد درجه ای از مراقبت بوده که در اعمال قضاوت برای برآوردهای حسابداری در شرایط ابهام مورد نیاز است؛ به گونه ای که درآمدها و دارایی ها بیشتر از واقع و هزینه ها و بدهی ها کمتر از واقع ارائه نشود.
رضا زاده و آزاد در بررسی رابطه بین عدم تقارن اطلاعاتی و محافظه کاری در گزارشگری مالی شرکت های بورس اوراق بهادار تهران، رابطه مثبت و معنی داری میان عدم تقارن اطلاعاتی بین سرمایه گذاران و سطح محافظه کاری اعمال شده در صورت های مالی یافتند و بدین ترتیب، سودمندی محافظه کاری به عنوان یکی از خصوصیات کیفی تأیید گردید.
کاربرد مفهوم محافظه کاری منافعی را نیز در پی دارد. واتز دلایل کاربرد محافظه کاری را به شرح زیر بر می شمرد:
۱٫ توجیه مالیاتی. شناسایی نامتقارن سودها و زیان ها، مدیر را در کاهش ارزش فعلی مالیات های پرداختنی و در نتیجه افزایش ارزش شرکت یاری می رساند. تعویق شناسایی درآمدها و تسریع شناسایی هزینه ها، مالیات های قابل پرداخت شرکت را به دوره های آتی منتقل می کند.
۲٫ توجیه قراردادی. محافظه کاری از رفتار فرصت طلبانه مدیران (برای مدیریت سود شرکت)جلوگیری می کند و خطر اخلاقی را کاهش می دهد.رویه های حسابداری محافظه کارانه، مدیران را از خوش بینی بیش از حد در ارائه سود باز می دارد و طبعاً از پرداخت های اضافی (پاداش های اضافی) به مدیران جلوگیری می کند این نقش محافظه کاری، همانند نقشی است که در محدود نمودن وجلوگیری از پرداخت اضافی سود سهام به سهامداران ایفا می کند. بنابراین، انگیزه ای را برای مدیران ایجاد می نماید که از پذیرش پروژه هایی با خالص ارزش فعلی منفی بپرهیزند درنتیجه، تضاد منافع و هزینه های نمایندگی بین افراد داخلی و خارجی شرکت کاهش می یابد.
۳٫ توجیه حقوقی . در سال های اخیر دعاوی سهامداران، توجیهی برای محافظه کاری شده است . در مواردی که با بیش از واقع نشان دادن سود و خالص دارایی ها، مدیران پاداش های بیشتری دریافت می دارند، احتمال اقامه دعوای حقوقی زیاد است . محافظه کاری با جلوگیری از بیش از واقع نشان دادن خالص دارایی ها از هزینه های اقامه دعوی توسط سهامداران جلوگیری می کند . اسکینر ۱۹۹۴ نشان داد که مدیران انگیزه هایی برای محافظه کاری در پیش بینی های خود دارند. دلیل این امر آن است که پیش بینی خوشبینانه مدیران ریسک اقامه دعوی را افزایش می دهد.

برنامه ریزی استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی می بایست در مرحله برنامه ریزی به تدوین اهداف سیستمهای اطلاعاتی به صورت مکتوب بپردازد .
مدیران برنامه ریزی استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی می بایست در برنامه ریزی های استراتژیک کلی سازمان نیز دخیل باشند .
نیاز به وجود برنامه ریزی استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی در سازمان می بایست کاملا مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد .
اهداف برنامه ریزی استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی می بایست همراستا و هم جهت با اهداف و ماموریت سازمان باشند .
پروژه های برنامه ریزی استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی و توسعه محصولات می بایست به توجه به تاثیر آنها در تحقق اهداف سازمان اولویت بندی گردند .
در توسعه برنامه استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی می بایست ساختار و اندازه سازمان در نظر گرفته شود .
برنامه ریزی استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی می بایست برنامه کسب و کار سازمان وهمچنین استراتژی کسب کار سازمان را مورد بررسی قرار دهد .
تدوین و تخصیص یک بودجه مالی جامع برای طرح توسعه برنامه استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی واجرای آن ضروری می باشد .

مدیریت منابع انسانی می بایست از فرایندهای اصلی برنامه ریزی استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی قلمداد گردد .
برنامه ریزی استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی می بایست بر روی تامین نیازهای بلند مدت سازمان تمرکز نماید.
نیازهای سخت افزاری و نرم افزاری فرایند می بایست تعیین و اقدامات لازم جهت تخصیص آنها اعمال گردد.
افراد کلیدی در سازمان می بایست از ابتدای فرایند برنامه ریزی استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی تا اجرای آن بطور مستمر همکاری داشته باشند .
اعضای تیم برنامه ریزی استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی می بایست بر اساس شایستگی ها انتخاب شوند و نه بر اساس در درسترس بودن .
برنامه ریزی استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی می بایست در یک حیطه زمانی قابل قبول به اتمام برسد .
برنامه ریزی استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی می بایست قوت و ضعف فناوری اطلاعات سازمان را مورد بررسی قرار دهد .
پرسنل بخش سیستمهای اطلاعاتی و تیم برنامه ریزی استراتژیک سیستمهای اطلاعاتی
می بایست در مورد اهداف سازمان و مسائل کلیدی آموزش دیده باشند .
۱- پیشنهادهایی به مدیران (به ویژه مسوولین سازمانهای دولتی کشور)
(۱) طراحی و تعیین یک سیاست مناسب برای توسعه امر بکارگیری (MIS) در کشور به ویژه در سازمانهای دولتی مورد تأکید است. به این منظور سازمانهای ذیربط در کشور (مانند سازمان مدیریت و برنامه ریزی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، شورای عالی انفورماتیک کشور و …) اقدام لازم را باید معمول دارند.
(۲) سازمان های دولتی به طور عام و سازمان مدیریت و برنامه ریزی به طور ویژه، طرحهای تحقیقاتی و مطالعاتی بیشتری در راستای شناسایی موانع موجود بر سر راه این سازمانها جهت بکارگیری هرچه بیشتر و بهتر از (MIS) را تعریف و از مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی کشور در جهت اجرای آنها کمک و یاری بگیرند. به ویژه آنکه برای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری پروژه هایی را در قالب پایان نامه های آنان تعریف و حمایت و پشتیبانی نمایند.
(۳) توسعه فرهنگ بکارگیری رایانه و سیستم های اطلاعاتی در کشور به ویژه در سازمانهای دولتی امری ضروری و لازم است. لذا مدیران این سازمانها بایستی تمهیدات لازم برای برگزاری دوره های آموزشی مناسب و شرکت مدیران و کارکنان سازمان خود در این دوره ها و سایر دوره های کوتاه مدت یا دانشگاهی که در دانشگاهها و مؤسسات آموزشی ذیربط برگزار می گردد را فراهم آورند.
(۴) برگزاری همایش های مناسب سراسری در سطح ملی و بین المللی جهت توسعه و فراگیر شدن فرهنگ سیستم های اطلاعاتی در کشور.
(۵) تشکیل دفاتر و واحدهای خدمات اطلاعات در کلیه سازمانهای دولتی مهم و تعیین این واحدها به عنوان متولیان (MIS) این سازمانها.
(۶) با توجه به آنکه مدیران نسبت به طراحان و راهبران نقش اصلی تر و کلیدی تری را در امر ایجاد (MIS) در سازمانها به عهده دارند تغییر نگرش و باور آنها نسبت به رایانه، سیستم های اطلاعاتی و به ویژه به (MIS) توصیه می گردد. برای این منظور دولت و مدیران سازمانهای دولتی بایستی با پیش بینی یک سری تمهیدات لازم، این تغییر نگرش را در طول زمان کوتاهی در مدیران خود به وجود آورند.
(۷) در طول فرایند طراحی، استقرار و بکارگیری (MIS) در سازمان، مدیران سازمانها می بایستی به جنبه های رفتاری کارکنان سازمان و به ویژه راهبران سیستم توجه لازم و کافی داشته باشند و آنها را در فرایند ایجاد سیستم مشارکت دهند.
(۸) چون شالوده یک (MIS) مبتنی بر رایانه مناسب و فعال، وجود سیستم های پردازش عملیات (TPS) مناسب در سازمان می باشد، لذا قبل و یا حداقل همزمان با طراحی و بکارگیری (MIS) ، زمینه بکارگیری و استفاده از (TPS) در بخش ها و امور مختلف سازمان باید فراهم شود.
(۹) تهیه طرح جامع برای بکارگیری و استفاده از سیستم های اطلاعاتی در سازمانها قبل از شروع به استفاده از (MIS) ضروری و لازم است. لذا مدیران قبل از هرگونه اقدامی در جهت استقرار (MIS) می بایستی طرح جامع سیستم های اطلاعاتی سازمان خود را تهیه و آماده نمایند تا استقرار هر سیستمی ازجمله (MIS) مبتنی بر آن صورت پذیرد.
(۱۰) جذب کارکنان کارآمد و متخصص و توانمند و ایجاد انگیزه های مناسب برای ثبات کارکنان مناسب موجود.
(۱۱) توجه بیشتر دولت به شرکتهای مشاور خصوصی (تا شرکتهای مشاور دولتی) و عدم استفاده از کارکنان خود در طراحی و استقرار سیستم های اطلاعاتی) در راستای سیاست کاهش تصدی و خصوصی سازی و رفع مشکلاتی که این شرکتها درعمل دارند.
(۱۲) تشکیل شورای (MIS) یا کمیته راهبری (MIS) از همان مراحل اولیه شروع پروژه (MIS) در سازمان زیر نظرعالی ترین مقام سازمان
(۱۳)مدیران سازمان های دولتی بایستی تلاش نمایند جو اعتماد و امید را در بین کارکنان سازمان و به ویژه متخصصان اطلاعاتی سازمان در فرایند طراحی و ایجاد (MIS) به وجود آورند و بین اهداف سازمان و اهداف کارکنان هم جهتی ایجاد نمایند.
۲- پیشنهادهایی به طراحان سیستم های اطلاعاتی در کشور:
(۱) در طول فرایند طراحی و استقرار (MIS) طراحان باید به جنبه های رفتاری مدیران و راهبران سیستم توجه لازم و کافی داشته باشند و آنها را در فرایند توسعه سیستم لحاظ نمایند.
(۲) درک و شناخت صحیح نیازهای اطلاعاتی مدیران (کاربران سیستم) در هنگام تحلیل و طراحی سیستم از اهمیت ویژه ای برخوردار است، لذا پیش بینی فرصت کافی برای این امر، ضروری و اساسی می باشد.
(۳) طراحی سیستم می بایستی به صورت گروهی انجام پذیرد و درترکیب تیم طراح سیستم، علاوه بر متخصصان رایانه، تحلیل گر، طراح سیستم و … ، فردی که دارای دانش مدیریتی و علوم رفتار سازمانی باشد، می بایستی حضور داشته و ترجیح دارد که وی به عنوان مسوول تیم طراحی انجام وظیفه نماید.
(۴) آموزش مدیران (کاربران) وراهبران سیستم درفرایند ایجاد سیستم (MIS) از اهمیت خاصی برخوردار است. طراحان سیستم می بایست آموزش های مناسب با توجه به ویژگی هایی که مدیران و راهبران سیستم دارند را پیش بینی تا امکان رضایتمندی بیشتر آنان فراهم گردد.
(۵) مدیران کاربر سیستم و راهبران سیستم در طول فرایند توسعه سیستم، دخالت و مشارکت داده شوند و تیم طراحی ترکیبی از طراحان، کاربران و راهبران باشند.
(۶) از آنجا که محیط سازمانها، فرایندها و عوامل داخل سازمانها به صورت مستمر درحال تغییر می باشند و این امر باعث می شود که نیازهای اطلاعاتی مدیران تغییر یابد، لذا باید طراحی و بهینه سازی یک (MIS) مناسب را در سازمان، فرایندی مستمر دانست. لذا طراحان بایستی قابلیت تطبیقی لازم وانعطاف مناسب را در سیستم خود پیش بینی نمایند.
(۷) تیم طراح باید محصول کار خود در مراحل مختلف را به صورت گزارش های مستند به کارفرمای خود ارائه نماید. لذاتوجه کافی به امر مستندسازی کلیه مراحل در فرایند ایجاد (MIS) از بروز مشکلات بعدی جلوگیری می نماید.
(۸) روش نمونه سازی یک ابزار و روش عمده و مناسب برای بکارگیری (MIS) در سازمانهای دولتی کشور ایران است. با این ابزار می توان ارتباط مناسبی بین طراحان، راهبران و کاربران (مدیران) به صورت عینی و عملی فراهم نموده به کمک آن فرهنگ بکارگیری (MIS) در سازمان را توسعه داد.
۳- پیشنهادهایی به راهبران سیستم های اطلاعاتی در کشور:
(۱) در طول فرایند طراحی، استقرار و بکارگیری (MIS) در سازمان، مدیران مراکز و واحدهای متولی سیستم می بایستی به جنبه های رفتاری کارکنان خود و سایر کارکنانی که در رابطه با انجام وظیفه سیستم، ارتباط دارند (راهبران)، توجه لازم و کافی را داشته باشند و آنها را در فرایند بکارگیری سیستم لحاظ نمایند.
(۲) با توجه به تأثیر مثبت مهارتها، توان تخصصی و دانش راهبران در موفقیت بکارگیری (MIS) در سازمانها از یک طرف و پایین بودن این ویژگی در راهبران (MIS) در سازمانهای دولتی از سوی دیگر، توسعه و تکمیل آموزش راهبران جهت تأمین و تکمیل و بهبود این ویژگی در آنها، پیشنهاد می گردد.
(۳) با توجه به اهمیت عوامل رفتاری، می بایستی در کلاسهای آموزش راهبران ، بر محدودیت های
سخت افزاری و نرم افزاری این سیستم ها تأکید شود تا تشویق آنها نسبت به این ابزارها کاهش یابد.
منابع و ماخذ
منابع فارسی
ابراهیمی، مریم(۱۳۸۴)، بررسی رابطه همراستایی مدیریت استراتژیک سیستم های اطلاعاتی با کارت امتیازی متوازن و عملکرد سیستم های اطلاعاتی، دانشگاه تربیت مدرس دانشکده علوم انسانی. استاد راهنما: علیرضا حسن زاده، استاد مشاور: شعبان الهی.
اعرابی، محمد و حقیقت ثابت، حسین(۱۳۸۹)، استراتژی سیستم های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات، تهران، انتشرات مهکامه، چاپ اول.
اعرابی، محمد(۱۳۸۵)، دستنامه برنامه ریزی استراتژیک، دفتر پژوهش های فرهنگی.
جعفرخانی، الهه(۱۳۸۸)، برنامه ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات: نگرش زیرساختی به فناوری اطلاعات درسازمان، نشریه مشتری مداری- نشریه داخلی شرکت خدمات پس از فروش سایپا، شماره ۷۴.
حاکی، محمد کاظم(۱۳۸۶)، برنامه ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات و سیستم‌های اطلاعاتی،: ماهنامه تدبیر-سال هجدهم-شماره ۱۷۹.
دیوید، فرد آر. (۱۳۸۸)، مدیریت استراتژیک ،علی پارسائیان و سید محمد اعرابی (مترجمان)، چاپ چهاردهم، دفتر پژوهش های فرهنگی.
رضایی، سعید، کرباسیان، مهدی و امامی بابادی، بهمن(۱۳۸۹)، بررسی کارایی و چالشهای موجوددر سیستم اطلاعاتی مدیریت، اولین همایش ملی فناوری های نوین در صنایع نفت و گاز.
رهنورد، فرج اله(۱۳۸۰)، مدیریت سیستم های اطلاعاتی ، مؤسسه عالی آمو زش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی.
رهنورد، فرج اله، و طاهری، حسن(۱۳۸۲)، نیاز مدیران ارشد به سیستم های اطلاعاتی، مجله فرایند مدیریت و توسعه، شماره ۶۱ و ۶۰ ، ص ۵۳-۴۸.

امر مقام صلاحیتدار و یا امر آمر قانونی اختصاص به کارمندان و مامورین دولتی(اعم از کشوری و لشکری)دارد.بطوری که ضمن لزوم و وجود قانون، عمل مستخدمین دولتی باید متکی و مبتنی بر امر مقام صلاحیتدار نیز باشد. بدین ترتیب آمر قانونی یا مقام صلاحیتدار نمی تواند از مقامات غیر رسمی چون شوهر نسبت به زوجه، پدر نسبت به فرزند و یا کارفرما نسبت به کارگر برای برائت و انتفاء وصف مجرمانه فعل ارتکابی باشد.

به هر حال در اجرای بند پ ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی۱۳۹۲ در دو مورد اعمالی که برای آنان مجازات مقرر شده است جرم محسوب نمی شود.

 

1. 1. در صورتی که ارتکاب رفتاربه امرقانونی مقام ذیصلاح باشد.

 

1. 1. امرمذکورخلاف شرع نباشد.

 

بطور مثال جمعیتی بدون سلاح ،مبادرت به تحصن و یا راهپیمایی برای اعتراض به تصمیمات متصدیان شرکتی می نمایند ولی مامورین انتظامی به امر مقامات مافوق خود از نظر حفظ نظم و امنیت و متفرق ساختن جمعیت به طرف آنان تیراندازی و اشخاصی را مضروب و مجروح و مقتول می سازند، در شرایطی که طبق اصل ۲۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران «تشکیل اجتماعات و راهپیمایی ها، بدون حمل سلاح بشرط آنکه مخل به مبانی اسلام نباشد آزاد است»آیادر چنین مواردی که بعضی از مامورین به تصور وجود امر ظاهراً قانونی و بعضی دیگر به تصور وجود دستور غیر قانونی آمر قانونی و در موقعیتی که بر حسب وظایف قانونی ملزم به اطاعت از آمر بوده اند،مرتکب اعمال مجرمانه ای گردیده اند.نقش عامل موجه جرم در زایل ساختن قصد مجرمانه چیست؟ و در غیر اینصورت مسئولیت کیفری با آمر است یا مامورین یا همگی آنان؟
بندپ ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی۱۳۹۲ جرم تلقی نشدن عمل مامور را موکول به دو شرط نموده است:
اولاً.صدور امر از طرف آمر قانونی.ثانیاً. خلاف شرع نبودن امر.
مفهوم«شرع» در اینجا اعم از«قانون»است. چراکه اصلاً اعتبار قوانین موکول به عدم مغایرت آنها باشرع است و قانون اساسی بر این امر تاکید دارد.پس اگرمامورخودش باتصوراینکه موضوع خلاف شرع نمیباشدتیراندازی نمایدمسئولیت کیفری عمل خلاف قانون باخوداومی باشدواگربه دستورآمراقدام خلاف شرع انجام دهدآمرومامورمسئول خواهندبود.
امر آمر قانونی ممکن است موافق یا مخالف قانون باشد اگر امر به دستور و مطابق قانون باشد با اجرای آن مامور از امتیاز قانونی«عوامل موجه»استفاده می کند ولی در صورتی که امر آمر قانونی مخالف قانون بود، اجرای دستور خلاف قانون آمر، واجد آثار و عواقبی برای مامور است.^[۳۶]
۳-مسایل مربوط به غیر قانونی بودن اوامر و عوامل غیر قانونی
اولاً. طرح مشکل: امر و دستور ممکن است از طرف یکی از مقامات عمومی ولی در خارج از حدود صلاحیت اوصادر شود و یا اصولاً مامور از نظر سلسله مراتب اداری موظف به اجرای دستور مقام صادر کننده نباشد.مثلاً کارمندی عالی رتبه به کارمندی دیگری که در سلسله مراتب اداری تابع او نیست دستور ارتکاب عملی را بدهد که قانون آن را جرم می شناسد، آیا دستور یک مقام غیر قانونی می تواند از عوامل موجهه به حساب آید؟ در این مورد یادآوری می شود که «آمر قانونی»مذکور در بندپ ماده۱۵۸قانون مجازات اسلامی۱۳۹۲ صرفاً و الزاماً یک مقام عمومی است.بنا براین اوامر و دستورات صادره از طرف کارفرما به کارگران مربوطه یا اولیاء نسبت به اطفال خود نمی تواند به عنوان اوامر آمر قانونی و از عوامل موجهه جرم تلقی شود و به هر حال مشکل اساسی راجع است به اوامر غیر قانونی صادره از طرف آمر قانونی و یا آمر غیر قانونی.بطورمثال: درصورتی که رئیس منطقه شهرداری دستور ورود و تخریب ساختمان مسکونی را به علت نداشتن پروانه و یا مخالف مفاد پروانه به مامورین خود می دهد در حالی که ورود به منزل غیر و تخریب ساختمان ضمن رعایت مقررات مربوطه در صلاحیت مراجع قضایی است. مسئولیت کیفری و مدنی رئیس و مامورین شهرداری چگونه قابل طرح است.
ثانیا:ً راه حل قضیه ، مسایلی مربوط به امر قانونی بدون حکم قانون و امر غیر قانونی در ماده ۱۵۹قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲پیش بینی شده است.طبق ماده مزبور«هر گاه به امر غیر قانونی یکی از مقامات رسمی جرمی واقع شود آمر و مامور به مجازات مقرر در قانون محکوم می شوند ولی مامورینی که امر آمر را به علت اشتباه قابل قبول و به تصور اینکه قانونی است اجرا کرده باشد، مجازات نمی شودوبه دیه یا ضمان مالی محکوم خواهد شد.»یعنی در صورتی که به امر آمر جرمی واقع شود هر دو آمر و مامور مسئولیت کیفری دارند ولی مسئولیت مدنی بر عهده مامور است ولی اگر مامور به علت اشتباه موجه و به این تصور که دستور قانونی است آنرا اجرا کند لذا مامور از مسئولیت کیفری مبری و مسئولیت کیفری آمر به قوت خود باقی است ، ولی دردیه وضمان تابع مقررات مربوطه است.
بعلاوه عبارت بندپ ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی۱۳۹۲ نیز عامل موجه و شرط جرم محسوب نشدن عمل را موکول به ارتکاب عمل به امر آمر قانونی و خلاف شرع(خلاف قانون)نبودن آنرا نموده است.بنا براین از مفهوم مخالف شرط و عبارت مزبور به آسانی استنباط می شود که چنانچه آمر خود غیر قانونی و مقام صلاحیتدار نباشد مسئول و مستوجب کیفر است.مامور نیز تنها از آمری که در سلسله مراتب اداری ملزم به تبعیت از او می باشد می توانددستوری بگیرد که اجرای آن ضمن اینکه بایدخلاف شرع وقانون نباشدبتواند از عوامل موجه جرم نیز تلقی شود . در غیر اینصورت مامور نیز مسئول و مستوجب کیفر است بطور کلی ۳ نظریه در مورد مسئولیت و کیفر مامور دولت یا جرم محسوب نشدن رفتار وی وجود دارد.^[۳۷]
اول- نظریه اطاعت محض
طبق این نظریه که مبتنی بر اطاعت مطلق و بی چون و چرای اوامر مقام بالاتر است اجرای یک دستور حتی غیر قانونی در هر نوع شرایطی عامل موجه برای مامور تلقی می شود، زیرا مامور موظف به اطاعت و اجرای اوامر مافوق است بدون اینکه حق بحث و بررسی اوامر او را داشته باشد.
نظریه اطاعت محض مورد قبول قانونگذار ایران قرار نگرفته است و مامور نمی تواند با انجام دستور غیر قانونی از عوامل موجهه جرم استفاده نماید.
دوم- نظریه مسئولیت مامورتیرانداز
طبق این نظریه مامور حق و حتی وظیفه دارد قانونی بودن دستور را مورد بررسی قرارداده و در صورتی که آنرا مغایر و یا مخالف قانون یافت از اطاعت امر غیر قانونی خودداری نماید. زیرا اجرای یک دستور غیر قانونی نمی تواند از عوامل موجهه جرم تلقی شود، جرم شناخته نشدن اعمال مامور درنظریه مسئولیت مامور امری است استثنایی و در هر مورد احتیاج به نص قانون خاصی دارد. بطور مثال ماده ۵۷۴ ق.م.ا ۱۳۷۰مقرر می دارد:«اگر مسئولین و مامورین بازداشتگاه ها و ندامتگاه ها از ارائه دادن یا تسلیم کردن زندانی به مقامات صالحه قضایی و یا از ارائه دادن دفاتر به اشخاص مزبور امتناع کنند یا از رسانیدن تظلمات محبوسین به مقامات صالح ممانعت یا خودداری نمایند مشمول ماده قبل(یعنی محکوم به حبس از دو ماه تا دو سال) خواهند بود مگر اینکه ثابت نمایند به موجب امر کتبی رسمی از طرف رئیس مستقیم خود مامور به آن بوده اند که در این صورت مجازات مزبور درباره آمر مقرر خواهد شد.» بنا بر این در این حالت استثنایی مامور می تواند از عامل موجهه استفاده کند و ثابت کند به موجب امر کتبی رئیس مستقیم و بلاواسطه خود مامور به ارتکاب جرم یا جرایم مذکور در ماده ۵۷۴ قانون مورد بحث بوده است. نظریه مسئولیت مامور که نتیجه بلا اجرا ماندن دستورات غیر قانونی است با ماده ۱۵۹قانون مجازات اسلامی که مقرر می دارد :« هر گاه به امر غیر قانونی یکی از مقامات رسمی جرمی واقع شود آمر و مامور به مجازات مقرر در قانون محکوم می شوند…»هماهنگی دارد.
سوم: نظریه رعایت ظواهر قانونی
این نظریه مبتنی بر تمایز و تفکیک بین امر به وضوح امر قانونی و امر ظاهراً قانونی است.غیر قانونی بودن بدیهی و مسلم اوامر، اسناد به عامل موجه جرم را منتفی می سازد.بر عکس اجرای اوامر ظاهراً قانونی(ولی ماهیتاً غیر قانونی)یک عامل موجهه تلقی می گردد.
حقوق موضوعه ایران در قسمت اخیر ماده ۱۵۹ قانون مجازات اسلامی۱۳۹۲ در این زمینه مقرر می دارد:
«… ولی ماموری که امر آمر را به علت اشتباه قابل قبول و به تصور اینکه قانونی است اجرا کرده باشد مجازات نمی شود ودیه وضمان تابع مقررات مربوطه است»بنا براین کیفر های تعزیری و قصاص تنها در مورد ماموری که امر ظاهراً قانونی را اجرا نموده منتفی است و دیه و مسئولیت مدنی او به قوت خود باقی خواهد ماند. بدین ترتیب قسمت اول ماده ۱۵۹ قانون مجازات اسلامی۱۳۹۲ نیز در مقام تعیین کیفر قانونی برای آمر امر غیر قانونی و ماموری است که از طریق اجرای امر غیر قانونی مرتکب جرم گردیده است.قسمت اخیر ماده مزبور در مقام تعیین دیه و ضمان مالی به جای کیفر تعزیری و قصاص، برای ماموری است که امر آمر را به علت اشتباه قابل قبول و به تصور اینکه قانونی بوده به مورد اجرا گزارده است. مشکل اساسی در اینجا تشخیص صحت و سقم ادعای مامور نسبت به اشتباه قابل قبول در قانونی بودن امر آمر قانونی است.مقتضی است در این مورد بین غیر قانونی بودن بدیهی و مسلم بودن امر از یک طرف و ظاهراً قانونی بودن امر غیر قانونی از طرف دیگر باید قائل به تمیز و تفکیک گردید.
بنظر می رسد که راه حل مناسب در بررسی موقعیت مامور از جهت شغلی ، سلسله مراتب اداری، سطح معلومات و آشنایی وی به وظایف مربوط باشد. با احراز حسن نیت مامور اشتباه وی در تشخیص قلمرو وظایف قانونی، ممکن است از موارد اشتباه در حکم قانون باشد که گاهی موجب نفی عمد قصد در جرایم عمدی و در نتیجه سقوط مجازات می گردد زیرا در جرایم مستلزم حد چون شرب خمر و زنا اشتباه موجب سقوط حد می گردد و در قتل نیز اشتباه در استحقاق شرعی مقتول به قتل و مهدورالدم بودن مقتول موجب سقوط قصاص و تبدیل آن به دیه می گردد. بدین ترتیب در جرایم تعزیری نیز با تشخیص و احراز حسن نیت مامور موضوع قسمت اخیر ماده ۱۵۹ق.م.ا۱۳۹۲را از موارد اشتباه در حکم قانون دانست که نتیجه آن سقوط مجازات و استقرار مسئولیت مدنی از جهت دیه(علیرغم ماهیت جزایی آن ) و ضمان مالی است. به این ترتیب اجرای اوامر غیر قانونی بوسیله مامور بر اساس اشتباه قابل قبول از طرف وی از عوامل موجهه جرم موضوع بندپ ماده ۱۵۸ قانون مورد بحث تلقی نمی شود.بلکه موضوع اشتباه در حکم قانون با فقدان عمد و نقص در نقض قانون و همچنین فقدان عنصر معنوی در جرم ارتکابی است که نهایتاً موجب تحقق مسئولیت مدنی مامور در قالب دیه یا ضمان مالی موضوع قسمت اخیر ماده ۱۵۹ قانون م ج ا۱۳۹۲ می باشد. به علاوه در مواردی هم مامور می تواند با توسل به اجبار و اکراه عادتاً غیر قابل تحمل در کیله جرایم تعزیری و اجبار در قتل(مثل موارد خواب طبیعی یا مصنوعی و بیهوشی) از مجازات با رعایت شرایطی معاف گردد.
گفتار سوم-دفاع مشروع
هر انسانی حق دارد که در مقابل تجاوزات به جان، آزادی، مال عرض و ناموس خود دفاع کند و این حق طبیعی اوست. حقوق موضوعه ایران ارتکاب اعمالی را که در شرایط عادی جرم و مستوجب مجازات است در مقام دفاع جرم نمی شناسد و مسئولیت کیفری، مدنی دفاع کننده را منتفی می داند. مقررات مربوط به دفاع مشروع در مواد۱۵۶و۱۵۷ قانون مجازات اسلامی۱۳۹۲و ۶۲۵ ،۶۲۷ ،۶۲۸ ، قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ آمده است.
ماده۱۵۶ق.م.ا مصوب ۱۳۹۲: هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس ،مال یاآزادی تن خود یا دیگری در برابر هر گونه تجاوز فعلی یا خطرفعلی یا قریب الوقوع بارعایت مراحل دفاع مرتکب رفتاری شودکه طبق قانون جرم محسوب می شوددر صورت اجتماع شرایط زیر مجازات نمی شود.
الف- رفتارارتکابی برای دفع تجاوزیا خطرضرورت داشته باشد.
ب- دفاع مستندبه قرائن معقول یاخوف عقلایی باشد.
پ- خطروتجاوزبه سبب اقدام آگاهانه یاتجاوز خودفردودفاع دیگری صورت نگرفته باشد
ت- توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملا ممکن نباشدیا مداخله آنان دردفع تجاوزوخطرمؤثرواقع نشود.
تبصره۱: دفاع از نفس ،ناموس،عرض،مال وآزادی تن دیگری درصورتی جایز است که او ازنزدیکان دفاع کننده بوده یامسئوولیت دفاع ازوی برعهده دفاع کننده باشد یاناتوان ازدفاع بوده یاتقا ضای کمک نمایدیادروضعیتی باشدکه امکان استمدادنداشته باشد.
تبصره ۲:هرگاه اصل دفاع محرز باشدولی رعایت شرایط آن محرزنباشداثبات عدم رعایت شرایط دفاع برعهده مهاجم است.
تبصره۳:درموارددفاع مشروع دیه نیز ساقط است جزدرمورددفاع درمقابل تهاجم دیوانه که دیه ازبیت المال پرداخت می شود.
ماده ۱۵۷قانون م ج امصوب ۱۳۹۲:مقاومت در برابر قوای انتظامی ودیگرضابطان دادگستری در مواقعی که مشغول انجام وظیفه خود باشند دفاع محسوب نمی شودلکن هر گاه قوای مزبور از حدود وظیفه خود خارج شوند و حسب ادله و قراین موجود خوف آن باشد که عملیات آنان موجب قتل، جرح، تعرض به عرض یا ناموس یامال گردد، دفاع جایز است.
ماده۶۲۵ق م ج امصوب۱۳۷۰: قتل و ضرب و جرح هر گاه در مقام دفاع از نفس عرض یا مال خود مرتکب یا شخص دیگری واقع شود با رعایت موارد ذیل مرتکب مجازات نمی شود مشروط بر اینکه دفاع متناسب با خطری باشد که مرتکب را تهدید می کرده است.
تبصره: مقررات این ماده در مورد دفاع از مال غیر در صورتی قابل اجراست که حفاظت مال غیر به عهده دفاع کننده یا صاحب مال استمداد نماید.
ماده۶۲۶ق م ج ا مصوب۱۳۷۰: در مورد هر فعلی که مطابق قانون ، جرم بر نفس یا عرض یا مال محسوب می شود ولو اینکه از مامورین دولتی صادر گردد هر گونه مقاومت برای دفاع از نفس یا عرض یا مال جایز خواهد بود.
ماده۶۲۷ق م ج ا مصوب۱۳۷۰: دفاع در مواقعی صادق است که:
الف)خوف برای نفس یا عرض یا ناموس یا مال مستند به قراین معقول باشد.
ب) دفاع متناسب با حمله باشد.
ج)توسل به قوای دولتی یا هر گونه وسیله آسان تری برای نجات میسر نباشد.
ماده۶۲۸ق م ج ا مصوب ۱۳۷۰: مقاومت در مقابل نیروهای انتظامی و دیگر ضابطین دادگستری در موقعی که مشغول انجام وظیفه خود باشند دفاع محسوب نمی شود ولی هر گاه اشخاص مزبور از حدود وظیفه خود خارج شوند و بر حسب ادله و قراین موجود خوف آن باشد که عملیات آنها موجب قتل یا جرح یا تعرض به عرض یا مال گردد در این صورت دفاع در مقابل آنها نیز جایز است.که متن این ماده مانندماده ۱۵۷ق م ج ا مصوب ۱۳۹۲ میباشد
ماده۶۲۹ق م ج ا مصوب ۱۳۷۰: در موارد ذیل قتل عمدی به شرط آنکه دفاع متوقف به قتل باشد مجازات نخواهد شد.
الف) دفاع از قتل یا ضرب و جرح شدید یا آزار شدید یا دفاع از هتک ناموس خود و اقارب.
ب) دفاع در مقابل کسی که در صدد هتک عرض و ناموس دیگری به اکراه و عنف بر آید.
ج)دفاع درمقابل کسی که در صدد سرقت و ربودن انسان یا مال او بر آید.
با عنایت به مراتب فوق و مواد قانونی مقرر قانون گذار برای تحقق دفاع مشروع شرایط خاصی را برای تجاوز و همچنین دفاع مقرر داشته که به شرح ذیل این شرایط به اختصار ذکر می گردد.
۱-شرایط تجاوز یا تعرض به شخص مورد تجاوز :
تجاوز باید فعلیت داشته باشد و یا حاکی از خطر قریب الوقوع بوده و به نحوی انجام گیرد که غیر قابل دفاع و بالاخره غیر قانونی باشد.
الف- تجاوز باید فعلیت داشته باشد:
ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲: یکی از شرایط تجاوز را فعلی بودن آن یا خطر قریب الوقوع دانسته است ، بنا براین اگر تجاوزی در گذشته انجام شده باشد چنانچه مجدداً به آن پاسخ گفته شود انتقام است نه دفاع. آیا اگر امکان تجاوز در آینده پیش آید می توان از دفاع مشروع استفاده کرد؟ در عمل بارها پیش آمده که فردی دیگری را بعنوان مثال تهدید به قتل یا جرح یا ربودن مال و غیره کرده است در پاسخ باید گفت: اگر تهدید با توجه به روابط طرفین موقعیت آنها و شخص تهدید کننده بسیار جدی هم باشد امافرد تهدید شده نمی تواند به عنوان دفاع مشروع پیش دستی کند زیرا توسل به قوای دولتی امکان دارد و بندت ماده ۱۵۶ ق.م.ا مصوب ۱۳۹۲در این موردتکلیف را روشن کرده است بنا براین فعلیت تجاوز عملی مادی است که بلافاصله باید در مقابل آن دفاع صورت گیرد اما به اعتقاد ما این مطلب نباید موجب این توهم شود که در مقابل خطر قریب الوقوع باید منتظر شد که خطر به طور کامل و یقینی واقع گردد، بلکه همین قدرکه قریب الوقوع بودن خطر یا دلایل کافی پیش بینی شد می توان در مقابل آن از دفاع مشروع استفاده کرد.
ب- تجاوز به نحوی قابل دفع باشد:مثل اینکه توسل به قوای دولتی برای دفع آن ممکن گردد، در این مورد عنوان دفاع مشروع وجود نخواهد داشت بدیهی است شرایط کمک گرفتن از قوای دولتی بستگی به موقعیت جغرافیایی، امکانات تردد، صورت ارتباطات و بسیاری مسایل دیگر دارد که دادگاه به آن توجه خواهد کرد.
ج- تجاوز باید غیر قانونی باشد: بالاخره تجاوز باید فاقد وصف قانونی باشد و اگر طبق قانون تجاوزی صورت گیرد نمی توان در مقابل آن به دفاع متوسل شد.بدین خاطر است که ماده ۱۵۷ق م ج ا مصوب ۱۳۹۲ مقاومت در مقابل قوای تامینی و انتظامی را در مواقعی که مشغول انجام وظیفه خود باشند دفاع محسوب نمی کند اما هر گاه قوای مزبور از حدود وظیفه خود خارج شوند و حسب ادله و قراین موجود خوف آن باشد که عملیات انان موجب قتل یا جرح یا تعرض به عرض یا ناموس گردد در این صورت دفاع جایز است .با توجه به متن ماده فوق یکی از نو آوری های ماده ۱۵۷ ق م ج ا مصوب ۱۳۹۲درمفایسه باماده ۶۲ق م ج ا مصوب ۱۳۷۰این است که درماده اخیر التصویب تعرض به مال هم موردتوجه قرارگرفته است که توجه به این امرموجب جلوگیری ازتعدی وتجاوز غیر قانونی ما مورین به اموال مردم می شود.
۲-شرایط دفاع
منظور از دفاع عملی است واجد وصف مجرمانه که در شرایط عادی مورد نهی مقنن قرار گرفته و برای آن مجازات(اقدامات تامینی و تربیتی)تعیین شده است.
الف- دفاع باید برای جلوگیری از تجاوز باشد

 

• Alshuler & Hattwick ↑

 

• نقاشی کودکان و مفاهیم آن، ص ص ۱۷۴-۱۷۵. ↑

 

• نقاشی کودکان و مفاهیم آن، ص ۱۸۶. ↑

 

• همان:۱۸۱ ↑

 

• همان:۱۸۲ ↑

 

• De Bartolomieis ↑

 

• همان:۱۸۹ ↑

 

• همان:۱۸۹-۱۹۰ ↑

 

• همان:۱۹۰ ↑

 

• Radice, Lombardo ↑

 

• همان:۱۸۵ ↑

 

• همان:۱۸۵ ↑

 

• Duncum ↑

 

• مقدمه ای بر روان شناسی نقاشی کودکان، ترجمه فرامرزی، ص ۲۳۵. ↑

 

• Gardner, H. ↑

 

• همان:۲۳۴ ↑

 

• دادستان، پریرخ. ۱۳۸۴. ارزشیابی شخصیت کودک بر اساس آزمون های ترسیمی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات رشد، ص ۵۸؛
  Case,Caroline and Dalley,Tessa. (2008). Art Therapy for children from Infancy to Adolescence. USA: Newyork and Lodon: Routledge. ↑

 

• نقاشی کودکان و مفاهیم آن، ص ۱۹۱. ↑

 

• همان: ۱۷۴-۱۷۵؛
  & Case,Caroline and Dalley,Tessa. (2008) ↑

 

• Dobbs, Stephen Mark (2004) ↑

 

• چیستى، چرایى و چگونگى آموزش عمومى هنر، ص ۴۵.
  Eisner, Elliot W (2002) ↑

 

• High-Scope ↑

 

• برزین، شیرین. ۱۳۹۱. کودک فعال- یادگیری فعال. مجله رشد آموزش پیش دبستانی، ۳ (۳)، ص ص ۳۶-۳۷. ↑

 

• Visual concepts ↑

 

• Relational concepts ↑

 

• Expressives concepts ↑

 

• لرکیان، مرجان. ۱۳۹۱. مربیان و تحول هنری کودکان. مجله رشد آموزش پیش دبستانی. ۳ (۳) ، ص ص ۳۹-۴۰. ↑

 

• Eisner, Elliot W (2002) ↑

 

• شرفی، حسن. ۱۳۸۹. طراحی و تدوین برنامه درسی هنر دوره ابتدایی براساس رویکرد تولید هنری و تلفیق، طرح پژوهشی، پژوهشکده تعلیم و تربیت وزارت آموزش و پرورش. ↑

 

• چیستى، چرایى و چگونگى آموزش عمومى هنر، ص ۸. ↑

 

• Ferreiro ↑

 

• مقدمه ای بر روان شناسی نقاشی کودکان. ترجمه فرامرزی، ص ۹۰. ↑

 

• مربیان و تحول هنری کودکان، ص ۴۴. ↑

 

• Killeen, Donald J. (2004), Transforming Education Through The Arts Challenge. (TETAC), Final Project Report, The National Arts Education Consortium. Department of Art Education, The Ohio State University. ↑

 

• پژوهشی، اردشیر. ۱۳۷۴، تکنیک های نقاشی در دوره ابتدایی: موضوع نقاشی- قسمت سوم، مجله رشد معلم، شماره ۱۱۰، ص۳۱. ↑

 

• Iwai ↑

 

• Iwai, Kaori(2003). The Contribution of Arts Education to Childern’s Lives, paper presented at the UNESCO Regional Meeting on Arts Education in the European Countries Canada and the United States of America, Finland. ↑

 

• لرکیان، مرجان. ۱۳۹۰. هنر و زندگی کودکان. مجله رشد آموزش پیش دبستانی. ۴ (۲)، ص ص ۴۳-۴۵. ↑

 

• مقدمه ای بر روان شناسی نقاشی کودکان، ص ۲۴۱. ↑

 

• عدالتی شاطری،صدیقه.۱۳۸۲.آموزش املا از طریق نقاشی به دانش آموزان ناشنوا، نشریه تعلیم و تربیت استثنایی، ص۶۰-۶۳.. ↑

 

• • قوطرش، خالد. ۱۳۶۶. روشی برای استفاده از بیان، نقاشی و انشاء. ترجمه قاسم کریمی. نشریه تربیت، سال دوم، ویژه نامه تابستان ۱۳۶۶، ص ص ۱۳۸-۱۴۲. ↑

 

• Jung, Carl Gustav ↑

 

• Dewey, John ↑

 

• Barkan, Manuel ↑

 

• علیانسب، جیران. ۱۳۹۰.ادراک هنری کودک از دیدگاه ویگوتسکی- قسمت اول از نوروپیسکولوژی شناختی تاریخ اندیشه ایرانی. بازیابی شده از:
  http://farhang-jahanbakhsh.blogfa.com/post-30.aspx ↑

 

• مقدم، کاوه و همکاران.۱۳۹۰. تأثیر آموزش نقاشی و سفالگری بر بهبود مهارت های دیداری-فضایی و حافظه دیداری دانش آموزان با مشکلات حساب. فصل نامه ایرانی کودکان استثنایی. ۲ (۱۱). ص ص ۱۴۱-۱۵۰. ↑

 

• انصاری، جابر. ۱۳۶۸. مردم شناسی و روان شناسی هنری. تهران: انتشارات اسپرک، ص ۱۹۲. ↑

 

• جونز، ارنست و دیگران، ۱۳۶۶. رمز و مثل در روانکاوی. ترجمه جلال ستاری. تهران: انتشارات توس، ص ص ۱۵۴-۱۵۵. ↑

 

• Fereud, A. ↑

F3
F4

 

(۵۸) ,(۶۳),(۶۲)
(۶۳),(۶۲)
(۳۹),(۶۳),(۶۲)
(۶۳),(۵۵)

 

نرخ بازگشت سرمایه ( ROI )
نرخ بازگشت دارایی ( ROA )
بهره وری مالی سازمان
حاشیه سود

 

دیدگاه مالی
( F )

 

 

 

۲-۷-۱ دیدگاه فرآیندهای داخلی
۲-۷-۱-۱ شفافیت اطلاعاتی و ساده سازی فرآیندها
هدف اولیه سیستم های ERP شفافیت اطلاعاتی و روان سازی جریان داده های مورد نیاز در سازمان‌ها به شکل یکپارچه است.
کسب منافع بدست آمده از ERP تا حدود زیادی به استاندارد کردن علیه فرآیندها و یافتن و حذف فرآیندهای غیر ارزش زا بستگی دارد .
توسعه محصولات جدید :
سیستم ERP به کمک تسریع جریان اطلاعات سرعت عکس العمل سازمان ها به تغییر را بسیار بهبود می بخشند . یکی از مهمترین چالش های پیشه روی هر سازمان صرفه نظر از زمینه فعالیت ، رقابتی ماندن آن سازمان است . بدین معنی که آن سازمان برای حفظ حیات خود ناچار است همواره در فکر معرفی محصولات یا خدمات جدید بوده و مشتریان خود را حفظ کند ، سیستم های اطلاعاتی به سازمان ها در بهبود و تسریع فعالیت هایی که منجر به معرفی محصول جدید می شوند مانند مهندسی همزمان و هزینه توسعه محصولات جدید را کاهش داده و به چابکی سازمان ها می افزایند .

۲-۷-۱-۲ کاهش زمان سیکل
زمان سیکل زمانی است که طول می کشد یک عملیات یا یک فرایند به پایان برسد . هرچه این زمان کوتاه تر باشد هزینه تامین نیازهای عملیات یا فرایند پایین تر خواهد آمد . سیستم های اطلاعاتی از طریق فراهم کردن داده های آنی و جلوگیری از بروکراسی مرسوم و نیز تسطیح ساختار سازمانی زمان عملیات ها را کاهش می دهند.
۲-۷-۱-۳ کاهش هزینه ها و ضایعات
هدف هر سازمانی حداقل کردن هزینه ها و ضایعات است. سیستم های اطلاعاتی به کمک قابلیت‌های فراوان خود در جمع آوری و دسته بندی و پایش داده های فعالیت های سازمان به سادگی قادرند گلوگاه ها و یا نقاط ضعف را شناسایی کنند.
۲-۷-۱-۴ کارایی برنامه ریزی تولید
لازمه داشتن برنامه ریزی تولید موثر و دقیق اطلاعات شفاف و دقیق از تامین کنندگان ، و قابلیت‌های سازمان است . سیستم های اطلاعاتی ERP قادرند که ارتباط سازمان ها با سازمان های همکار و یا تامین کنندگانشان را هماهنگ کنند. این امر منجر به دسترسی به اطلاعات شرکت های تامین کننده و درک بهتر توانمندی آن ها و در نتیجه برنامه ریزی تولید موثر می شود .
۲-۷-۲رشد و یادگیری
بهبود ارتباط با تامین کنندگان : همان گونه که ذکر شد سیستم های اطلاعاتی ERP قادرند که هماهنگی مناسبی را برای ارتباط سازمان ها با سازمان های همکار و یا تامین کنندگانشان فراهم کنند. این امر نه تنها منجر به دسترسی به اطلاعات شرکت های تامین کننده و درک بهتر توانمندی آن ها و در نتیجه برنامه ریزی تولید موثرتر می شود که از طرف دیگر باعث کسب مزیت رقابتی برای همه سازمان های مرتبط با پیشرفت آن ها می شود.
۲-۷-۲-۱ بهبود فرهنگ سازمانی
سیستم های ERP از این جهت که تمامی شیوه های مختلف انجام کار در سازمان را به شکل متحد و همگن در می آورد باعث بهبود فرهنگ همکاری و هدف محوری همه اعضای سازمان می شود . افزایش مسئولیت پذیری و غنی شدن مشاغل سازمانی به علاوه تاثیر فن آوری اطلاعات در تفویض اختیارات به کارکنان باعث خواهد شد تا کاربران نسبت به سیستم جدید احساس مالکیت کنند و در نتیجه به اهداف سازمان بیشتر تمرکز کنند .
۲-۷-۲-۲بهبود قابلیت ها و توانایی مدیران
سیستم ERP ابزارهایی برای کمک به تصمیم گیری مدیران سطوح مختلف سازمان فراهم میکنند . بسته به سطح مدیران این ابزارها متفاوتند . اما کلیت این ابزارها در دسته بندی و پردازش داده ها و تبدیل آن به اطلاعات قابل فهم یکی است . این سیستم باتوجه به اطلاعات دقیق و به هنگامی که برای مدیران فراهم میکند فرایند تصمیم سازی را تسریع و از ریسک و هزینه تبعات این تصمیم می کاهد . مدیران برای استفاده از این ابزارهای توانمند باید دوره هایی را سپری و بر توانایی های خود بیفزایند.
۲-۷-۲-۳ بهبود قابلیت های کارکنان
سیستم ERP با توجه به اطلاعات دقیق و به هنگامی که فراهم کند شناخت افراد را از سازمان بالا می برد و در نتیجه بر قابلیت های حل مشکلات از سوی افراد اضافه می شود. ارتقاء دانش اطلاعاتی افراد و نیز پشتیبانی مناسب سیستم از کار تیمی نیز به ارتقاء قابلیت های افراد کمک می کند .
۲-۷-۲- ۴کسب منافع استراتژیک برای سازمان
سیستم ERP منافع استراتژیک زیادی برای سازمان ها به ارمغان می آورد که از این منافع می توان قابلیت پشتیبانی از رشد سازمان ، جهانی اندیشیدن و جهانی شدن سازمان ، معرفی محصولات و خدمات نوین ، تولید کننده ناب شدن سازمان و ایجاد قابلیت های تجارت الکترونیکی برای سازمان را نام برد.
۲-۷-۳دیدگاه مشتریان
۲-۳-۳-۱ بهبود سیستم ارتباط با مشتریان
امروزه سیستم ها مدیریت ارتباط با مشتریان در دنیای اطلاعاتی با سیستم های اطلاعاتی مدیریت مشتریان یا CRM یکی شده است.ارتقاء قابلیت های سازمان در بخش فن آوری اطلاعات به عنوان مثال استفاده سازمان از سیستم های ERP به شدت بر کیفیت مدیریت ارتباط با مشتریان اثر گذاشته و غنا و شفافیت و شفافیت اطلاعاتی مورد نظر سازمان را در این بخش فراهم می آورد.
۲-۷-۳-۲ کاهش زمان انتظار
مدیریت موثر ارتباط با تامین کنندگان و سازمان های همکار در کنار استاندارد سازی فرآیندهای کسب و کار و افزایش راندمان و قابلیت ها و توانمندی های کلی افراد سازمان منجر به کاهش زمان ارسال محصولات به مشتریان خواهد شد.
۲-۷-۳-۳ بهبود کیفیت محصولات
تعهد سازمان به کیفیت و طراحی فرآیندها با هدف تضمین کیفیت محصولات در کنار تعهد کارکنان و مدیریت به تولید محصولات با کیفیت منجر به تولید محصولات با کیفیت تر برای سازمان میشود . سیستم های اطلاعاتی پشتیبانی کننده سازمان در تمامی مراحل طراحی ، تولید و ارسال محصولات.
۲-۷-۳-۴ افزایش رضایت مشتریان
رضایت و وفاداری مشتریان برای سازمان ها در اثر بهبود کیفیت محصولات ، کاهش هزینه ها ، بهبود خدمات پس از فروش کاهش زمان ارسال محصولات و پشتیبانی از محصولات بدست خواهد آمد.
۲-۷-۴ دیدگاه مالی
۲-۷-۴-۱ نرخ بازگشت سرمایه ( ROI )
این نرخ یک شاخص عملکردی است که تفاوت بین درآمد حاصل از سرمایه گذاری در سیستم اطلاعاتی را از مقدار سرمایه گذاری کم کرده و بر مقدار سرمایه گذاری در سیستم اطلاعاتی تقسیم میکند.
۲-۷-۴-۲ نرخ بازگشت دارایی ها (ROA)

هیأت استاندارد حسابداری مالی به دنبال فشار برای نیاز به گزارشگری سرمایه فکری برای ذینفعان خارجی، مطالعاتی را در خصوص ضرورت گزارشگری سرمایه فکری و چگونگی پاسخگویی به این نیاز انجام دادند. بر نیاز گزارشگری سرمایه فکری تأکید دارند و هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارند تا بتوانند استانداردهای گزارشگری آن را توسعه دهند. برای پرداختن به مقوله حسابداری و گزارشگری سرمایه فکری باید تلاش های مشترک و همسان توسط حرفه حسابداری،  مدیران واحدهای تجاری، نهادهای مقرراتی و فعالان حوزه سرمایه فکری انجام شود تا مدل جامع برای گزارشگری سرمایه فکری توسعه یابند. در ضمن مدل مورد نظر باید به اهداف اصلی ذیل دست یابد:

شناسایی سرمایه فکری به عنوان محرک اصلی ارزش و شاخص های آن.
ایجاد یک نگرش استاندارد برای گزارشگری سرمایه فکری با هدف نهایی ایجاد سیستم حسابداری جامع سرمایه فکری.
فراهم کردن معیارهای یکنواخت، قابل اتکاء، و قابل مقایسه جهت نظارت نهادهای مقرراتی
بر این اساس، نقش جدید حسابداران در حوزه سرمایه فکری در قالب وظایف ذیل صورت خواهد یافت:
۱- طراحی: بکارگیری مهارت و تجربه حسابداری برای طراحی سیستم ها و برنامه های مناسب در شرکت ها جهت مدیریت و نظارت بر سرمایه فکری.
۲- استانداردها: توسعه استانداردهای گزارشگری عمومی پذیرفته شده برای سرمایه فکری جهت شناسایی و اندازه گیری و گزارشگری آن.
۳- حسابرسی: حسابرسی برای اطمینان بخشی از حوزه سرمایه فکری. به ذینفعان
۴- هدایت و جهت دهی: کمک به صاحبکاران جهت شناسائی الگوها و سیستم های ایجاد ارزش و مدیریت آن.
۲-۲-۱۶- گزارشگری خارجی سرمایه فکری
هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی در استاندارد شماره ۱۴۲ تحت عنوان «سرقفلی و سایر دارایی های نامشهود»، مبنای حسابداری و اندازه گیری دارایی های نامشهود را تعیین کرده است. دارایی های نامشهود که از منبعی در خارج از شرکت تحصیل شده باشد، در ابتدا به ارزش متعارف شناسایی می شود. اگر یک دارایی نامشهود به طور داخلی ایجاد شده باشد در زمان تحمل به عنوان هزینه شناسایی می شود.
در تکامل بیانیه یاد شده، هیئت بر ۴ ضابطه شناسایی که در بیانیه مفاهیم شماره ۵ تحت عنوان «شناسایی و اندازه گیری در صورت های مالی واحدهای تجاری» اشاره شده است نیز تأکید دارد. این ضابطه ها عبارتند از:
۱- قلم مورد نظر، تعریف یک دارایی را در برداشته باشد،
۲- به شکل اتکاپذیری بتوان آن را اندازه گیری کرد،
۳- اطلاعات توان ایجاد تفاوت در تصمیم گیری را داشته باشد، و
۴- اطلاعات حاصل از آن قلم باید صادقانه ارائه شده باشد، قابل رسیدگی بوده و همچنین فاقد جهت گیری باشد.
به دلیل جدید بودن مفاهیم و نبود توافق کلی در مورد چگونگی اندازه گیری سرمایه فکری، بیشتر اقلام آن ضابطه دوم (اتکاپذیری در اندازه گیری) و ضابطه چهارم (قابلیت رسیدگی یا عینیت) را احراز نمی کند. تا زمانی که این دو ضابطه احراز نشود، شناسایی بسیاری از دارایی های فکری در صورت های مالی با تردید همراه خواهد بود.
استاندارد ملی شماره ۱۷ تحت عنوان «دارایی های نامشهود»، بیان می کند که یک قلم هنگامی به عنوان دارایی نامشهود شناسایی می شود که:
الف) با تعریف دارایی نامشهود مطابقت داشته باشد.
ب) معیارهای شناخت در بندهای ۱۲ تا ۱۴ (شامل محتمل بودن جریان منافع اقتصادی آینده دارایی به درون واحد تجاری و قابلیت اندازه گیری بهای تمام شده دارایی به گونه ای اتکاپذیر) را احراز کرده باشد (بند ۱۱).
به منظور ارزیابی این که یک دارایی نامشهود ایجاد شده داخلی حائز معیارهای شناخت است، واحد تجاری ایجاد دارایی را در دو گروه طبقه بندی می کند:
الف) مرحله تحقیق و ب) مرحله توسعه (بند ۳۹).
مخارج تحقیق یا مخارجی که در مرحله تحقیقاتی یک پروژه داخلی انجام می شود در هنگام وقوع باید به عنوان هزینه شناسایی شود (بند ۴۱) و مخارج توسعه یا مخارجی که در مرحله توسعه یک پروژه داخلی صورت می گیرد، تنها در صورت اثبات تمام شرایط زیر به عنوان دارایی نامشهود شناسایی می شود (بند ۴۴):
۱- امکان پذیری تکمیل دارایی های نامشهود از نظر فنی، به گونه ای که برای استفاده یا فروش آماده شود.
۲- قصد واحد تجاری برای تکمیل دارایی نامشهود و استفاده یا فروش آن،
۳- توانایی واحد تجاری برای استفاده یا فروش دارایی نامشهود،
۴- ایجاد منافع اقتصادی آینده در نتیجه دارایی نامشهود،
۵- دسترسی به منابع کافی فنی، مالی و سایر منابع برای تکمیل، توسعه و استفاده یا فروش دارایی نامشهود،
۶- توانایی واحد تجاری برای اندازه گیری مخارج قابل انتساب به دارایی نامشهود به گونه ای اتکاپذیر طی دوره توسعه.
با توجه به توضیحات و شرط های بالا و ایده استاندارد مبنی بر هزینه کردن مخارج فعالیت های آموزشی، به نظر می رسد شناسایی بسیاری از دارایی های فکری در صورت های مالی با تردید همراه است(حاجی ها، ۱۳۸۹).
۲-۲-۱۷- بررسی شاخص های سرمایه فکری در کشورهای دیگر
شش مشاور مشهور سرمایه فکری (سولیوان(۲۰۰۰)، روس و همکاران (۱۹۹۷)، ادوینسون و مالان (۱۹۹۷)، آلی (۲۰۰)، پابلوس (۲۰۰۳)، و اسویبای (۲۰۰۲))در مجموع، از ۲۵۴ شاخص برای اندازه گیری سرمایه فکری استفاده کرده اند. در این بین ۷۰ شاخص مربوط به مشتریان، ۳۸ شاخص مربوط به فناوری اطلاعات، ۸۲ شاخص مربوط به کارکنان، ۲۲ شاخص مربوط به امور مالی، ۲۷ شاخص مربوط به تحقیق و توسعه، ۴شاخص مربوط به سلامت جامعه و ۱۱ شاخص مربوط به سلامت محیط زیست است(علوی،۱۳۸۶، ص ۱۳۶).
۲-۲-۱۸- بررسی شاخص های سرمایه فکری در ایران
از آنجا که شرکت ها گزارش عملکرد خود را در مجامع عمومی عادی سالیانه و با عنوان گزارش فعالیت هئیت مدیره به سهامداران ارائه می دهند، این گزارش ها می تواند منبعی مناسب برای بررسی شاخص های سرمایه فکری در شرکت های ایرانی باشد. بهترین منبع برای دسترسی به این گزارش ها، تارنمای شرکت بورس اوراق بهادار تهران است. در این تارنما قریب به ۷۰۰ گزارش فعالیت هیئت مدیره وجود دارد که مربوط به سال های مالی ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ است. پس از مطالعه گزارش های ۳۰ شرکت بزرگ بورس مشخص گردید که در مجموع، شرکت های ایرانی به ۸۹ شاخص از ۲۵۴ شاخص مذکور اشاره کرده اند. در این بین ۱۹ شاخص مربوط به مشتریان، ۶ شاخص مربوط به فناوری اطلاعات، ۳۶ شاخص مربوط به کارکنان، ۱۲ شاخص مربوط به امور مالی، ۹ شاخص مربوط به تحقیق و توسعه، ۲ شاخص مربوط به سلامت جامعه و ۵ شاخص مربوط به سلامت محیط زیست است.
البته این شاخص ها به صورت مدون در گزارش ها ذکر نشده است، لذا تحلیل گران و سهامداران از آن بهره لازم را نمی برند. بنابراین، باید الگویی طراحی شود تا این شاخص ها منظم و طبق قاعده خاصی در کنار یکدیگر قرار بگیرد و بتوان روند حرکت شرکت را بررسی کرد و شرکت های مختلف را با یکدیگر مقایسه نمود(علوی، ۱۳۸۶، ص ۱۳۷).
۲-۲-۱۹- فرق بین سرمایه فکری، مدیریت دانش و مدیریت نامشهودها^[۳۲]
در دنیای جدید امروزی، دانش بعنوان یک مزیت رقابتی محسوب می شود و در بین عوامل تولید، یکی از عوامل تولید است که می بایستی هدایت و مدیریت شود. دانش یکی از مهمترین اجزای نامشهودهاست که در طی مکانیزمها و فرآیندهای سازمانی به کار گرفته می شود و نوآوری را ممکن می سازد و اندازه گیری دانش و سایر داراییها نامشهود در این فرآیندهای سازمانی از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین ما باید اطلاعاتی درباره تمایز بین داراییهای نامشهود و سرمایه فکری، مدیریت دانش فکری و سرمایه فکری و غیره داشته باشیم.
اغلب واژه سرمایه فکری با داراییهای نامشهود مترادف فرض می شود اما طبق تعریف ارائه شده توسط سازمانی برای همکاری و توسعه اقتصادی، یک تمایز بین آنها وجود دارد به این صورت که سرمایه فکری یک مجموعه فرعی^[۳۳] یا زیر مجموعه ای از داراییهای نامشهود کسب و کارها است و نه یکسان با داراییهای نامشهود.
از لحاظ تاریخی، تمایز بین داراییهای نامشهود و سرمایه فکری در بهترین حالت و شرایط نیز مبهم و گنگ است. داراییهای نامشهود بصورت و بعنوان سرقفلی نیز اطلاق می شود و سرمایه فکری نیز بخشی از این سرقفلی است(پتی^[۳۴] و دیگران،۲۰۰۰).
واژه داراییهای نامشهود بیشتر یک واژه حسابداری است و واژه سرمایه فکری بیشتر در قلمرو و حوزه منابع انسانی است در مورد داراییهای نامشهود باید بگوییم که برخی از آنها در ترازنامه منعکس می شوند و آنهم بصورت کاملا دقیق نیست مانند سرقفلی. ولی سرمایه های فکری به هیچ عنوان در ترازنامه سنتی انعکاس نمی یابد و فقط هزینه های مربوط به آن در قسمت حسابهای هزینه منعکس می شود.
تمایز مدیریت دانش و و مدیریت سرمایه فکری
شواهد نشان می دهد که این دو مکمل یکدیگر محسوب می شوند از نظر حیطه مورد بررسی می توان گفت که مدیریت دانش و مدیریت سرمایه فکری تقریبا تمامی زوایای مرتبط با فعالیتهای سازمانی را در خود دارند هر دوی آنها دامنه ای کلی از فعالیتهای موجود در درون سازمان از خلق ارزش گرفته تا استفاده از دانش را در بر می گیرند. سرمایه فکری در سطح مدیریت دانش و استراتژیک مطرح شده و بر روی استخراج و خلق ارزش از دل دارایی های سازمان تمرکز دارد به عبارت دیگر هدف سرمایه فکری خلق و استفاده از داراییهای فکری و بهبود توانمندیهای و قابلیت‌های خلق ارزش شرکت از منظر استراتژیک است اما مدیریت دانش بر روی اجرای عملیاتی و تاکتیکی فعالیتهای دانش گرا تمرکز دارد و با جزئیات فعالیتهای دانش گرا مرتبط بوده است تا از این طریق خلق و ایجاد و تبدیل و استفاده از سرمایه فکری را تسهیل کنند و هر دوی اینها سنگ بناهایی برای مدیریت سازمان در قرن ۲۱ هستند و بایستی به منظور افزایش دادن اثر بخشی با یکدیگر یکپارچه شوند(لاوه ای،۱۳۹۱).
۲-۳ بخش دوم : کیفیت خدمات
۲-۳-۱- مفهوم و تعریف کیفیت
به طور کلی تعاریف متعدد و گوناگونی در مورد کیفیت ارائه شده است. کیفیت بعنوان درجه ای که یک محصول با انتظارات مشتری و مشخصات ارائه شده تطبیق دارد تعریف شده است.اغلب نوشتجاتی که به مقوله کیفیت پرداخته اند، آن را از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داده اند. برخی از دید مصرف کننده بدان توجه کرده اند. توبین هانسن^[۳۵] در بررسی های گسترده و تحلیلهای موشکافانه ی نوشتجات مقوله ی کیفیت، به پنج برداشت و تعبیر از کیفیت پی برده که در شکل ( ۲-۸) به تصویر در آمده است.
عالی
ارزش تطابق با
انتظارات مشتری
تطابق با پنداشت مشتری
مشخصات فنی از کیفیت خدمات

کمیته دائم استفاده صلح آمیز از فضا (کوپیوس)، تا کنون ۵ معاهده را به هدف تنظیم فعالیت های دولتی و تجاری در فضا تصویب کرده که عبارتند از:
۱-معاهده فضا، که برمبنا استفاده صلح آمیز دولت ها از ماه و سایر اجرام آسمانی است و در ۱۰ اکتبر ۱۹۶۷ لازم الاجرا شد^[۱۹].
۲-معاهده مربوط به نجات فضانوردان، بازگرداندن فضانوردان و اجسام پرتاب شده، که در ۳اکتبر ۱۹۶۸ لازم الاجرا شد^[۲۰].
۳-معاهده مربوط به مسولیت بین المللی جهت تأمین خسارت ناشی از اجسام فضایی، که در ۱سپتامبر ۱۹۷۲ لازم الاجرا شد^[۲۱].
۴-معاهده ثبت اشیاء فرستاده شده به فضا، که در ۱۵ سپتامبر ۱۹۷۶ لازم الاجرا شد^[۲۲].
۵-معاهده ماه که حاکم بر فعالیت های دولت ها در ماه و سایر اجرام آسمانی است و در ۱۱ جولای ۱۹۸۴ لازم الاجرا شد^[۲۳].
این ۵ معاهده به عنوان زیر بنای حقوق بین الملل هوا-فضا در نظر گرفته می شوند. برخی از اصول کلی این معاهده ها عدم تملیک برفضا، عدم کاربری نظامی از فضا، آزادی اکتشافات و تحقیقات علمی-فضایی، نجات فضا نوردان و باز گرداندن آنها و تجهیزاتشان به کشور پرتاب کننده، حفظ محیط زیست در زمین و فضا و … می باشد.
از سال ۱۹۸۴ به بعد سازمان ملل هیچ معاهده دیگری را در خصوص کشف و استفاده از فضا ،تصویب نکرده است. دراین فصل تنها به بررسی معاهده فضا، به علت نقش بر جسته و تأثیر بسزای آن در فعالیت های نظامی دولت ها در فضا پرداخته می شود.

-۱-۳-۱معاهده اصول فعالیت دولت ها در کاوش واستفاده از فضا شامل ماه و اجرام آسمانی.(معاهده فضاء ماوراء جو)

این معاهده بر اساس قطعنامه شماره ۲۲۲۲ در سی و یکمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در تاریخ ۱۹ دسامبر ۱۹۶۶ تصویب شد و در ۲۷ ژانویه ۱۹۶۷ به امضاء رسید و در ۱۰ اکتبر ۱۹۶۷ به مرحله اجرا در آمد.
این معاهده حاکم بر فعالیتهای کشورها در کشف و استفاده از فضا شامل ماه و دیگر اجرام آسمانی بوده ^[۲۴]و اساس و قالب بین المللی لازم، در بهره برداری دولت ها از فضا را بیان می کند^[۲۵]. معاهده فضا از ۱۷ ماده تشکیل شده است ^[۲۶]. سه ماده اول این معاهده مقررات مربوط به استفاده و اکتشاف از فضا را بیان می کنند و همچنین ۹ مقررات دیگر در این معاهده وجود دارد که کشف و استفاده از فضا را کنترل می کنند. این مقررات به شرح ذیل می باشند:
۱- فضا و اجرام آسمانی برای تمام کشورها جهت کشف و بهره برداری، بر اساس برابری و مطابق با قوانین بین المللی آزاد می باشد.

۲- فضا واجرام آسمانی موضوع تخصیص ملی به هر نحوی از انحا قرار نمی گیرند.
۳- کشف و استفاده از فضا باید در راستای منافع و بهره مندی تمام بشریت صورت گیرد.
۴- فعالیت دولت ها در کشف و بهره مندی از فضا باید مطابق با قوانین بین المللی از جمله منشور سازمان ملل در حمایت از حفظ صلح و امنیت بین المللی و ترویج همکاری و مشارکت بین المللی انجام پذیرد.
۵- کشورها در عرصه بین المللی، مسوول فعالیت های ملی خود در فضا هستند، خواه این فعالیت ها توسط آژانس های دولتی یا نهادهای غیر دولتی اجرا شود و برای حصول اطمینان از اینکه فعالیت های نهادهای غیردولتی با تبعیت از مقررات معاهده فضا صورت می گیرند؛ فعالیت این نهادها منوط به اجازه و نظارت مداوم کشور مربوطه است.
۶- در اکتشاف و استفاده از فضا، کشورهای عضو معاهده می بایست به واسطه قواعد همکاری و مساعدت های دو جانبه راهنمایی شوند و تمام فعالیت هایشان را در فضا با توجه به منافع دیگر کشورها اجرا کنند. اگر یکی از کشورهای عضو پیمان اعتقاد بر این داشته باشد که فعالیت یا آزمایش طراحی شده بوسیله آن، به طور بالقوه مغایر با فعالیت های صلح طلبانه ی دیگر کشورهای عضو در استفاده صلح آمیز از فضا است، می بایست متعهد شود پیش از آنکه اقدامی در زمینه این گونه فعالیت ها صورت پذیرد، رایزنی های بین المللی لازم را در این زمینه انجام دهد.
۷-کشورهای عضو این معاهده که شیء را به فضا پرتاب کرده اند، مادامی که آن شیی در فضا و یا اجرام آسمانی قرار دارد، اختیارات قانونی برای کنترل بر روی شیء ارسالی خود و همچنین پرسنل وابسته به آن را، می بایست دارا باشند. مالکیت اشیاء فرستاده شده به فضا و همچنین اجزاء تشکیل دهنده آنها، تحت تاثیر عبور آنها از فضا و یا برگشت آنها به زمین نمی باشند. چنین اشیایی و اجزاء تشکل دهنده آنها اگر در کشوری به غیر از کشوری که در آن جا به ثبت رسیده اند یافت شوند، باید به کشور ثبتی خود برگردانده شوند.
۸-دولت های عضو معاهده باید فضانوردان را به عنوان نمایندگان بشریت در فضا بداند و همچنین می بایست در صورت بروز هر گونه پیشامد و یا فرود اضطراری در قلمرو کشوری دیگر و یا بر روی دریا ها ، به آنها مساعدت لازم را ارائه دهند. فضانوردانی که چنین فرود اضطراری داشته باشند، باید با امنیت و بی درنگ به کشور ثبتی وسیله ی فضایی خود بازگردانده شوند^[۲۷].
۹- هر یک از کشورهای عضو این معاهده که شیء را تهیه و به فضا پرتاب کرده اند و همچنین هر یک از کشورهای عضو که در آن محدوده ی سرزمینی قرار دارند و یا از تسهیلات شیء پرتاب شده استفاده می کنند، در سطح بین المللی مسوول خسارت های وارده به دیگر کشورهای عضو و یا به اشخاص حقیقی و حقوقی که از طرف این شیء و یا اجزای تشکیل دهنده آن در زمین، هوا و یا فضا، به آنها ضرری وارد آید ،می باشند.

۱-۱-۳-۱-بررسی تاریخچه معاهده فضا(OST)

معاهده فضاء ماوراء جو(۱۹۶۷) ارائه دهنده یک چارچوب قانونی اولیه و پایه برای اداره وکنترل فضا است. این معاهده اولین قرارداد چند جانبه ای است که تاحد امکان راهنمایی های لازم به دولت ها جهت اکتشاف، استفاده و بهره برداری صلح آمیز از فضا را ارائه داده است.^[۲۸] این معاهده در۱۰ اکتبر سال ۱۹۶۷ به اجرا درآمد ۹۸ کشور تاکنون این معاهده را تصویب کرده ودرحالی که ۲۷ کشور هنوز این معاهده را امضاء نکرده اند.^[۲۹]امروزه با توجه به اینکه استفاده از فضا کاری متداول شده اهداف ost نیز به تناسب آن گسترده تر شده است. درسال ۱۹۶۷ هفت کشور در فضا ماهواره داشتند این درحالی است که این عدد تا ۴۷ کشور افزایش یافته است.^[۳۰] استفاده از فضا در دهه های اخیر بطور چشمگیری افزایش یافته است. درسرتاسر دنیا درحال حاضر مردم برای امنیت، مسافرت، برقراری ارتباطات، مدیریت منابع و اکتشافات، سیستم های اعلام خطر زودهنگام، سرویس های پزشکی و سرگرمی وابسته به توانایی های فضایی هستند. این توانایی ها به هیچ عنوان قابل مقایسه با توانایی های ۴۰ سال گذشته ماهواره ها نمی باشند. معاهده فضا، به طور کلی مبانی استفاده گسترده از فضا را بنا نهاده است اما این معاهده به روشنی پاسخگوی پیشرفت های فزاینده فعالیتهای دولت ها درفضا نمی باشد^[۳۱]. تهدیدهای درحال رشد درمحیط فضا، افزایش رقابت های نظامی درفضا، تهدید ماهواره ها و سایر دارایی های فضایی ازجمله مواردی هستند که اهداف جامع معاهده فضا را به نوعی به خود درگیر می کند.

۲-۱-۳-۱-اهداف و روح معاهده فضا(ost)

معاهده فضا توسط کمیته سازمان ملل و براساس استفاده صلح آمیز از فضا تهیه و نوشته شده است. این معاهده تمام فعالیتهای مربوط به اکتشاف و استفاده دولت ها از فضا را اداره و کنترل می کند. نظریه پردازان OST را اینگونه تفسیر کرده اند: ساختار یا بخش اولیه کنترل و اداره فعالیتهای فضایی.^[۳۲] که این خود موجب استقرار یک هنجار کلی تحت عنوان استفاده های صلح آمیز از فضا می شود.^[۳۳]این معاهده را نیز می توان اینچنین تعریف کرد: “یک نقطه عطف چشمگیر درتلاش های بشر برای کنترل استفاده از سلاح های اتمی وسایر سلاح های تخریب جمعی و جلوگیری از درگیریهای نظامی دراجرام آسمانی. زد الیس رکس^[۳۴] و کاترین واد^[۳۵]با توجه به ارزیابی این معاهده سه هدف از بطن این معاهده استنباط کرده که این اهداف حفظ شده و ارتقاء یافته اند.^[۳۶] این اهداف عبارتنداز :
الف) گارانتی و تضمینی که فضا از جمله ماه و سایر اجرام آسمانی به عنوان میراث مشترک بشریت بوده و خواهند بود.
ب) توسعه و بهبود عملکرد –مشترک،واعتماد بین دولتهای که فضا را کشف کردند.
ج)جلوگیری از گسترش سلاح درفضا.
هدف سوم یعنی ممنوعیت و جلوگیری از گسترش سلاح ها درفضا، مطلبی است که این پایان نامه بر روی آن تمرکز دارد.
درمقدمه این معاهده غیر نظامی سازی فضا بطور جامع و کامل بیان شده و پذیرفته شده است. همچنین دراین معاهده ذکر شده است که قطعنامه ۱۱۰ IIمجمع عمومی سازمان ملل مورخ ۳ نوامبر ۱۹۴۷ که تبلیغات طراحی شده و یا احتمالی برای تحریک و یا تشویق بعضی از تهدیدها علیه صلح‏، نقض صلح و یا فعالیت های تجاوزکارانه را محکوم می کند، قابل اجرا درفضا نیزخواهد بود.
مفادی که سلاح های ضدماهواره را دراین معاهده (ost) تحت تأثیر قرار می دهد عبارتند از:
مواد سوم و چهارم و نهمOST ، موادی هستند که تأثیر مستقیم بر پیشرفت و آماده سازی و استفاده از سلاح های ASAT دارند. به ویژه ماده سوم این معاهده طرفین پیمان را متعهد به این می کند که” فعالیت های دولت های عضو این پیمان درکشف و استفاده از فضا ازجمله ماه و سایر اجرام آسمانی، درچارچوب قوانین بین المللی، از جمله منشور سازمان ملل و در راستای حفظ صلح و امنیت بین المللی و ترویج تفاهمات و همکاری های بین المللی باشد". ازمیان قوانین قابل اجرا در فعالیت های فضایی می توان به ماده ۲بند۳ وهمچنین به ماده ۲ بند ۴منشور سازمان ملل متحد اشاره داشت. ماده (۳) ۲ منشور سازمان ملل،” دولت ها را به برقراری مذاکرات بین المللی صلح آمیز دعوت و راهنمایی می کند بطوری که عدالت و صلح وامنیت جهانی به خطر نیفتد". ماده (۴) ۲ منشور نیز” دولت ها را از تهدید یااعمال زور و نیرو….. به هرروشی که مغایر با اهداف منشور است برحذر می دارد”^[۳۷].ماده چهارم OST یک ممنوعیت واضح و شفاف برعلیه قراردادن هرشیء حامل سلاح های هسته ای یا سلاح های تخریب جمعی درمدار اطراف زمین، ایجاد نموده است. این ماده بیان می کندکه ماه وسایر اجرام آسمانی باید توسط دولت های عضو به گونه ای مورد استفاده قرار گیرد که تهدیدی علیه صلح و امنیت جهانی نباشد. برطبق این ماده “ایجاد و برقراری پایگاه های نظامی تأسیسات و استحکامات ،آزمایش هرنوع سلاح و برگزاری هرنوع مانور جنگی دراجرام آسمانی ممنوع می باشد". تفسیر معقول عبارت « هرنوع سلاح» که دراین ماده(ماده ۴)مورد استفاده قرارگرفته ،بطور طبیعی ومعمول شامل سلاح هایی می شود که توانایی ASAT نیز دارند. بغیراز مواد۳و۴ معاهده OST ماده ۹ این معاهده نیز استفاده و بکارگیری سلاح های ASAT را به گونه ای تحت تأثیر قرار می دهد و بیان می کند که “اگر یکی از کشورهای عضواحساس کند فعالیت یا آزمایش طراحی شده توسط او برروی ماه و دیگر اجرام آسمانی، بطور بالقوه ناقض فعالیت های صلح طلبانه دیگر کشورهای عضو در استفاده از فضاء ماوراء جو باشد، آن دولت می بایست متعهد شود که قبل از آنکه اقدامی درزمینه این گونه فعالیت ها و یا آزمایش ها صورت گیرد، مشاوره های بین المللی لازم را انجام دهد. اگر چه روند فرایند مشاوره شفاف و واضح دراین معاهده(OST) بیان نشده است، اما این بحث ممکن است به وجود آید که دولت هایی که توانایی ساخت و استفاده از سلاح های ASATS پیشرفته دارند باید بعداز” مشاوره های بین المللی مناسب “به کارخود ادامه دهند.
با در نظر داشتن مطالب فوق بی شک می توان گفت که یکی از اهداف معاهده فضا کنترل تسلیحاتی شدن فضا بوده که بطور مشخص شامل کنترل ASATS نیز می شود. ولی به دلیل برخی ابهامات موجود در مفاد این معاهده، میزان دقیق این محافظت واضح و شفاف نیست و از این جهت این معاهده نیاز به تجدید نظر و بازنگری دقیقی، در راستای محدودیت سلاح و کنترل فعالیت های خصمانه دارد.

۳-۱-۳-۱-ابهامات و محدودیت ها ی معاهده فضا( ost) جهت کنترل سلاح

به طور خاص ماده چهارم ost این مطلب را بیان می کند که” قرار دادن هر شی ای که حامل سلاح های هسته ای یا هر نوع سلاح دیگر تخریب جمعی، درمدار اطراف زمین، ماه و دیگر اجرام آسمانی، به هر روشی توسط دولت های عضو این پیمان ممنوع می باشد". همچنین ماه و سایراجرام آسمانی می بایست توسط تمام دولت های عضو این پیمان منحصرا جهت اهداف صلح طلبانه مورد استفاده قرارگیرند. ایجاد و برقراری پایگاه های نظامی، تأسیسات و استحکامات، آزمایش هرنوع سلاح و اجرای مانورهای نظامی دراجرام آسمانی ممنوع می باشد. هرچند بانگرش سرسختانه به این ماده استفاده از پرسنل نظامی برای تحقیقات علمی یا سایر اهداف صلح آمیز باید منع شود ولی درصورتی که این ماده استفاده از پرسنل نظامی راجهت اکتشافات و اهداف صلح آمیز منع نکرده است. با در نظرگرفتن موادی از معاهده OST از جمله ماده ۴ که به نوعی استفاده از سلاح در فضا را بطور مبهم و غیرواضح ممنوع می کند، می توان به راحتی تشخیص داد که این معاهده دارای نواقص و تضادهای بسیاری است که جدال های تفسیری متعددی را ایجاد می کند. باید این نکته را مد نظر قرار داد که هدف این معاهده ارائه مطالب کلی در استفاده از فضاء ماوراء جو می باشد. ماده چهارم این معاهده یک ممنوعیت شفاف برعلیه قراردادن و نصب هر شیء درحال گردش به دور زمین که حامل سلاحهای هسته ای یا هرنوع سلاح های تخریب جمعی ایجاد کرده است و می توان فرض کرد که سلاح های چرخشی بکار رفته در سلاح های هسته ای، براساس عبارت بکار رفته دراین ماده “شی های حامل سلاح های هسته ای” نیزمشمول منع این ماده شوند. اما مفاداین ماده (ماده ۴) ASATs وابسته به زمین یا ASATs که از انفجارهای وسیع یا سایر وسایل برای تخریب هدف استفاده می کنند رامحدود نکرده است. باید درنظر داشت که این ماده خلع سلاح جزئی و نا تمام رابیان می کند.^[۳۸]
از سوی دیگر پاراگراف دوم ماده چهارم معاهده ost بیان می کند که ماه و اجرام آسمانی باید منحصرا برای “اهداف صلح آمیز” مورداستفاده قرارگیرند. این پاراگراف آزمایش هرنوع سلاح بر “اجرام آسمانی” را منع می کند. ولی دراین پاراگراف بطور واضح و مشخص اشاره ای به فضا نشده است(یا فضای بیرونی همان طور که cheng آن رانامیده است) که همان فضای بین اجرام آسمانی است^[۳۹].آیا عدم کاربرد واژه” فضا” دراین ماده بدان معناست که تازمانی که واژه “فضا” دریک اصطلاح دقیق تر در این ماده بکار نرفته، آزمایش سلاح های ازجمله موشک های ASAT درفضا توسط این ماده (ماده۴) منع نشده است؟ این تفسیر بی شک تفسیر نادرستی خواهد بود، زیرا در تضاد با اهداف و مقدمه معاهده OST است. به نظر می رسد که اینگونه تفسیرکلاسیکی خطا خواهد بود زیرا در مواد سوم، نهم و سیزدهم این پیمان از واژه” فضا” بطور گسترده و کامل استفاده شده است^[۴۰]. بنابراین با در نظر گرفتن روح معاهد و قصد نویسندگان این معاهده، باید در نظر گرفت که واژه” فضا” از متن پاراگراف دوم ماده IV به راحتی استنباط شده و باید برای اهداف صلح آمیز استفاده شود^[۴۱]. متأسفانه از سوی دیگر معنی اصطلاح “اهداف صلح آمیز” بکار رفته در پاراگراف دوم ماده چهارم، بحث دیگری را ایجاد می کند. ایالات متحده همواره بیان کرده است که اصطلاح “صلح آمیز” به معنای غیر- تهاجمی است و بنابراین فعالیت های غیرتهاجمی مجوز کار دارند. ایالات متحده نیز براین عقیده است که منشور سازمان ملل اجازه فعالیت های لازم نظامی را به دولت ها در۲ حالت، می دهد:
۱-دفاع مشروع(بصورت فردی و گروهی).
۲ -جهت حفظ دارایی های فضایی دولت ها بر مبنا استفاده صلح آمیز. هرچند باید متذکر شد که فعالیت های نظامی-دفاعی عنوان شده در این بخش تعدیل شده است و این امر لزوما به این معنا نیست که فعالیت های نظامی-دفاعی صلح آمیز هستند.
ماده سوم معاهدهOST، به دلیل داشتن ساختار عام و کلی تأثیری مؤثر برکنترل منع سلاح دارد. این ماده(ماده۳) بیان می کند که” دولت های عضو این پیمان باید تمام فعالیت هایشان را درزمینه اکتشافات و استفاده ازفضاء ماوراء جو، شامل ماه و دیگر اجرام آسمانی را درچارچوب قوانین بین المللی از جمله منشور سازمان ملل متحد در راستای حفظ صلح و امنیت بین المللی و ترویج تفاهمات و همکاری های بین المللی ادامه دهند". فعالیت های نظامی در فضا مغایر اکثر قوانین منشور سازمان ملل است. هدف منشور سازمان ملل همان طور که درمطالب بالا به آن اشاره شده عبارت است از: حفظ صلح و امنیت بین المللی و جلوگیری از هرگونه تهدید علیه صلح^[۴۲] حصول همکاری بین المللی درحل مسائل بین المللی و توسعه روابط دوستانه در بین ملل برمبنای اصلی تساوی حقوق و خودمختاری ملل.^[۴۳]
بدون هیچ گونه شک وتردید، آزمایش سلاح ASAT درفضا و بکارگیری این سلاح در فضا مغایر با روح واهداف منشورخواهد بود. بکارگیری این سلاح درفضا تأثیر منفی برروابط دوستانه دولت ها درعرصه بین الملل خواهد داشت. این بحث موضوعی است که پتانسیل موضوعات بین المللی عمده را به همراه خواهد داشت.
V.S Vereshchetin ، قاضی قبلی دیوان بین المللی دادگستری (۲۰۰۶-۱۹۹۵)^[۴۴]، بیان می کند که “روش های ناشی ازتفسیر متفاوت معنایی می تواند فعالیت نظامی را به فعالیت صلح آمیز و برعکس تبدیل کند، او عقیده دارد که درهرزبانی فعالیت صلح آمیز ،صلح آمیز باقی می ماند و فعالیت نظامی نیز نظامی باقی می ماند.^[۴۵]
Bincheng به شدت ازاین نوع تفسیر انتقاد کرده وبیان می کند :"تازمانی که ایالات متحده آمریکا تفسیر کلمه “صلح آمیز” را فقط به برخی محدودیت غیرموجود براستفاده از فضا می داند این امکان وجود دارد که هرضرر و زیانی به فضا و محیط اطراف آن وارد شود ^.اما روسیه و برخی از کشورهای پیشرفته دیگر ترجیح می دهند که این واژه را به غیر–نظامی تفسیر نمایند. این دولت ها معتقداند که واژه صلح آمیز به کار رفته در پاراگراف دوم ماده چهارم معاهده فضا باید براساس پاراگراف اول این ماده که خواستار استفاده از فضاء ماوراء جو به سود تمام بشریت است تعبیر و تفسیر شود. لذا برای رسیدن به این هدف واژه صلح آمیز باید معنی غیرنظامی داشته باشد.
همان طور که در قبل به آن اشاره شد پاراگراف دوم ماده چهارم معاهدهOST اشاره ای به فضا نکرده است(دراین اصطلاح)^[۴۶]Gorove با اشاره به این مطلب و با تعجب بیان می کند که” آیا شکست در ذکر کلمه” فضا” به این معناست که فضا می تواند برای اهداف غیر صلح آمیز مورد استفاده قرار گیرد آن هم با توجه به اینکه در پاراگراف اول این ماده و سایر اصول و قوانین بین المللی به راحتی می توان به غایت هدف این ماده پی برد. در غیر این صورت و با توجه به ارزش و تفسیر ظاهری این پاراگراف آزمایش ASAT درفضا توسط این پیمان به هیچ وجه ممنوع نمی شود.(!!!)بکارگیری سلاح ASAT در فضا و مشروعیت یا عدم مشروعیت بکار گیری آنها، مطلبی است که در فصل سوم این پایان نامه بطور کلی به آن پرداخته می شود.

-۱-۳سنجش از راه دور

فن آوری سنجش از راه دور، اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰ پدیدار شد. هدف اصلی این فن آوری شناسای اهداف نظامی و بهره گیری از آن در علم هواشناسی بوده، و اساسا برای انداره گیری اشیاء از یک فاصله دور مورد استفاده قرار می گیرد^[۴۷]. از سال ۱۹۷۲،زمانیکه آمریکا اولین ماهواره ی دریافت از راه دور خود را به فضا فرستاد، دیگر کشورها نیز سیستم های دریافت از راه دور خود را توسعه دادند^[۴۸].

۴-۱-۱-سنجش از راه دور بطور کلی

سنجش از راه دور با بهره گرفتن از ماهوارههایی که به دور زمین، برای اهداف مختلفی از جمله؛ عکسبرداری یا کنترل تغییرات محیطی زمین در فصول مختلف، در حال چرخشاند،بدست می آید.^[۴۹]کارشناسان سنجش از راه دور را به دو دسته تقسیم بندی کرده اند:
۱-دریافت از راه دور فعال .
۲-دریافت از راه دور غیر فعال.
دریافت از راه دور غیر فعال از طریق خواندن پرتوهای الکترو مغناطیسی ساطع شده از یک شی ء انجام می شود. از طرف دیگر در دریافت از راه دور فعال، ابتدا پرتوهای الکترو مغناطیسی به شیء انتقال یافته و انرژی منعکس شده از آن شیء مورد بررسی قرار می گیرد. کیفیت تصویر در فن آوری دریافت از راه دور به دقت سیستم بستگی دارد^[۵۰].
در این فن آوری قابلیت تفکیک پذیری حس گرها بطور کلی در مقیاس متر اندازه گیری می شود^[۵۱]. بطور کلی ماهواره های دریافتاز راه دور توانایی شناسایی تصویر یک جفت پا را نیز دارند^[۵۲].

شکل های مختلف درخت نقره ای در شکل (‏۲‑۱۳) نشان داده شده ­اند[۲۲] .

شکل (‏۲‑۱۳). فوتوگرافی SEM درختان نقره ای[۲۲]
در شکل (‏۲‑۱۳-الف) در مقابل نقاط سفیدی که بصورت پراکنده توزیع شده درخت نقره ای وجود دارد ، هر چقدر فاصله سوزن ها کمتر باشد نقاط توزیع از تراکم بیشتری برخوردار است . در شکل (‏۲‑۱۳-ب) میکرو کانال ها در مجاورت نوک سوزن قرار دارند. در شکل (‏۲‑۱۳-ج) شکاف ایجاد شده باعث تراکم زیاد درمقابل درخت نقره ای و گسترش میکروکانال ها شده است. در شکل (‏۲‑۱۳-د) شاخه های درخت نقره ای به­شکل بهتری بهم متصلند[۲۲].
نحوه وقوع و رشد درخت رطوبتی در عایق کابل ها
عامل اصلی شروع ، رشد و انتشار درخت رطوبتی آب وتنش میدان الکتریکی است و تغییرات میدان الکتریکی نقش تعیین کننده ای در موقعیت درخت دارد. رشد درخت به ولتاژ اعمال شده ، فرکانس و مقاومت آب بستگی دارد.
درخت­های رطوبتی معمولا به دلیل افزایش میدان الکتریکی در یک محیط مرطوب، درون عایق کابل رشد می­ کنند. محیط مرطوب می ­تواند روی سطح عایق و یا به صورت حفره پر از آب درون تنه عایق باشد. رطوبت می ­تواند سبب افزایش میدان الکتریکی شود[۲۲].
رشد درخت رطوبتی از یک الکترود مرطوب
رشد درخت رطوبتی باعث بالا رفتن میدان الکتریکی در نقاط مرطوب و ایجاد تخلیه جزئی که افزایش این تخلیه ها سبب ایجاد شاخه هائی درون عایق می شود. چنانچه رطوبت ناشی از محلول نمکی مثل Nacl وجود داشته باشد، بدلیل وجود یون ها، تخلیه ها شدیدتر شده و درخت رطوبتی ساده تر تشکیل خواهند شد که این درخت معمولا از نوع درخت روزنه ای هستند که نمونه ای از این درخت ها در شکل (‏۲‑۱۴) به­ نمایش درآمده است[۱۷].

شکل (‏۲‑۱۴). درخت روزنه ای بوجود آمده در اطراف الکترود مرطوب[۱۷]
رشد درخت رطوبتی از حفره
وجود حفره پراز آب درون عایق می تواند سبب افزایش محلی میدان الکتریکی در اطراف حفره و ایجاد تخلیه های جزئی شود ، که استمرارتخلیه های جزئی سبب ایجاد کانال های اولیه درخت رطوبتی شود. نیرویی که به قطره آب درون حفره وارد می شود می ­تواند در رشد شاخه های بعدی درخت موثر باشد. معمولا رشد درخت رطوبتی از طریق حفره بصورت درخت گره – پاپیونی ایجاد می شوند که نمونه ای از آن در شکل (‏۲‑۱۵) ملاحظه می­گردد[۱۷].

شکل (‏۲‑۱۵). رشد درخت رطوبتی در اطراف حفره پر از آب[۱۷]
پارامترهای موثر بر وقوع و رشد درخت رطوبتی
عوامل زیادی ازجمله اندازه ولتاژ اعمالی (هرچه قدر که اندازه ولتاژ اعمالی به عایق بیشتر باشد، میدان قوی­تری داخل عایق و به خصوص در حفره­ها و دربرآمدگی­های هادی ایجاد می­ شود)، فرکانس(با افزایش فرکانس، تدریجا ضخامت شاخه­ها بیش­تر می­ شود)، طول عمر، میدان الکتریکی، ضریب گذردهی الکتریکی نسبی، محلول نمکی وغیره بر ایجاد، تشدید و یا تسریع پدیده درختی شدن موثرند که در زیر به تشریح برخی از مهم­ترین این عوامل موثر در درخت­های رطوبتی پرداخته شده است.
پیری عایقی
طول درخت رطوبتی با زمان پیری افزایش می یابد یعنی هرچقدر زمان پیری عایق بیشتر باشد طول درخت بزرگتر خواهد بود. شکل (‏۲‑۱۶) رابطه بین طول درخت رطوبتی و زمان را نشان می­دهد. اگر پیری عایقی، کمتر از ۲۲۰ ساعت باشد، درخت رطوبتی تولید نمی­ شود و یا بسیار کوچک است حتی با میکروسکپ نوری دیده نمی­ شود. که این دوره متناظر با دوره _۱t درشکل (‏۲‑۱۶) است. بعد از ۲۲۰ ساعت، درخت­های رطوبتی شروع به رشد کرده و طول درخت افزایش زیادی می­یابد. در حالی که سرعت رشد رو به کاهش است و این دوره متناظر با دوره _۲t درشکل (‏۲‑۱۶) است[۱۷].
شکل (‏۲‑۱۶). رابطه بین طول درختان رطوبتی وزمان[۱۷]
محلول نمکی
برای بررسی تاثیر محلول نمکی،قطعه ای از LDPE را با غلظت های مختلف محلول نمک مورد آزمایش قرار داده اند . ضریب گذردهی الکتریکی نسبی اندازه گیری شده و اطلاعات درمختصات لگاریتمی رسم شده است. شکل (‏۲‑۱۷) نشان می دهد که طول درخت بصورت خطی با ε_r محلول تغییر می کند[۱۷].

شکل (‏۲‑۱۷). رابطه بین ضریب گذر دهی محلول نمک وطول درخت رطوبتی[۱۷]
اکسیداسیون
اکسیداسیون یک پارامتر آزمایشگاهی برای میزان­ تاثیرمواد شیمیایی درون حفره ها بر درخت رطوبتی است چون برخی از محققین براین باورند که یکی از عواملی که می ­تواند در رشد درخت­رطوبتی درعایق کابل­های XLPE و PE موثر باشد اکسیداسیون است[۱۸].
برای درک بهتر این مساله با بهره گرفتن از طیف شناسی FTIR آزمایشاتی از ۲۰ نمونه کابل XLPE مختلف با طول عمرکابل بین ۶ الی۱۵ سال صورت گرفت که بیش از۲۵۰ نمونه درخت رطوبتی مشاهده شد. این نتایج نشان می دهد که:
درخت رطوبتی می تواند تحت شرایط مختلف (سطح اکسیداسیون، آلودگی و مواد شیمیایی دیگر) رشد کند وگاهی اوقات درخت رطوبتی از اکسید شدن خود درخت رطوبتی بوجود می آید.
اغلب تخمین سطح اکسیداسیون در درختان رطوبتی خیلی مشکل است که این امر ناشی از جذب استر^[۲۰] توسط ترکیبات آنتی اکسیدان است. حتی این مورد در درخت روزنه ای حاد تر است که علت آن احتمال انتشار ^[۲۱]EVA و درختی شدن در جداره بیرونی عایق است.
سطح اکسیداسیون در داخل درخت رطوبتی می تواند به میزان قابل توجهی متفاوت باشند[۱۸].
اندازه ولتاژ اعمالی
هرچه قدر اندازه ولتاژ اعمالی به عایق بیشتر باشد، میدان قوی­تری داخل عایق و به خصوص در حفره­ها و در برآمدگی­های هادی ایجاد می­ شود. به همین دلیل برای مدلسازی آزمایشگاهی درخت رطوبتی، عموما از ولتاژهای بالاتر از ولتاژ نامی کابل استفاده می­ شود تا درخت به سرعت دیده شود. شکل (‏۲‑۱۸) تاثیر ولتاژ اعمالی بر طول درخت رطوبتی را برای محلول های الکترولیت مختلف را نشان می دهد[۲۳].
شکل (‏۲‑۱۸). منحنی های رشد درخت رطوبتی با افزایش ولتاژ اعمالی [۲۳]
وجود بار فضائی
وجود این بار باعث تغییر توزیع مکانی میدان الکتریکی در عایق کابل می شود و ممکن است نقش مهمی در تولید درخت ایفا کند و نیز موجب سرعت بخشیدن به شکست عایقی گردد. بارهای فضائی توزیع میدان الکتریکی در داخل و خارج درخت را تغییر می دهد ( ممکن است میدان در برخی نقاط افزایش ودربرخی نقاط دیگر کاهش یابد). این تغییرات به اندازه ، پلاریته بارهای فضائی و ابعاد درخت رطوبتی وابسته خواهد بود[۱۷]. هدف از وجود بار فضائی، بررسی رفتار الکتریکی درخت رطوبتی در عایق کابل است.
مشخصه آبدوستی^[۲۲]
مشخصه آبدوستی مواد را می­توان از طریق زاویه تماس، که در شکل (‏۲‑۱۹) برای یک قطره نوعی نشان داده شده است، ارزیابی کرد. ماده آبدوست معمولا زاویه تماس کمتر از ۹۰ درجه دارد در حالی که مواد آبگریز زاویه تماس بیش از ۹۰ درجه خواهند داشت. برای بررسی این مشخصه سه ماده لاتیک سیلیکون و پلی اتیلن و PMMA^[23] تحت شرایط یکسان با ولتاژ kV85/3 و در فرکانس Hz100 و زمان پیری ۶۰۰ ساعت و غلظت محلول نمک mol/L8/1 مورد بررسی قرار گرفته­اند. نتایج درجدول (‏۲‑۱) نمایش داده شده ­اند. همان­طور که دیده می­ شود، لاتیک سیلیکون بزرگترین زاویه تماسی را دارد و بلندترین درخت رطوبتی را نیز نتیجه می­دهد. PMMA، کمترین زاویه تماسی را دارد و آبدوست ترین ماده در این سه گزینه است اما در برابر درختی شدن از همه مقاومتر بوده است [۱۷].
جدول (‏۲‑۱). زاویه تماسی وطول درخت رطوبتی در سه ماده مختلف[۱۷]

 

مواد	لاتیک سیلیکون	LDPE[24]	PMAA
زاویه تماسی	۷/۹۴	۸/۶۹	۵۹/۲
طول درخت رطوبتی	۱۷/۱میلیمتر	۴۷۶ میکرو متر	—

————————————————————————
۵.عنوان شغلی: آدامس فروش
معنی لغوی: دست فروشانی که در سر خیابان ها یا جلوی مغازه ها و یا مراکز شلوغ شهر مثل بازار آدامس می فروشند.
مثال: گاهی هم آدامس بسته یک قران یا فال حافظ و این ها می فروختم. (۲۴ ساعت در خواب و بیداری، بهرنگی،۲)
کد isic: 9111
طبقه شغلی: کارکنان مشاغل ساده
بسط و شرح: در دهه‌ های پیش که امکان تحصیل برای همه بچه های کشورمان فراهم نبود، بسیاری از آنان برای کمک به خانواده یا درکارگاه ها و کارخانه های قالی بافی و … به کار مشغول می شدند و یا به دستفروشی روی می آوردند. آدامس فروشی در کنار دیگر مشاغل مثل لبو فروشی و سیگار فروشی و بلیط فروشی و… از جمله کارهای دستفروشی بود که به مغازه و دکان و سرمایه ی خاصی نیاز نداشت. برخی از دانش آموزان شهری نیز در مقاطع تحصیلی پایین در تابستان برای کذران اوقات فراغت خود در محل های نزدیک زندگی شان آدامس فروشی می کنند.

مطلوبیت: ورود کودکان در سنین پایین به بازار کار و آشنایی با فوت و فن بازار توانایی خاصی در بزرگسالی به آنان می بخشد. کودکان مورد استثمار و آزار و اذیت جسمی و جنسی قرار می گیرند.

 

 

 

————————————————————————
۶.عنوان شغلی: آژان
معنی لغوی: آجان؛ نماینده ، کارگزار - پاسبان (صدری افشار،۱۳۹۴:۱۴)
مثال: آژان باتون به دست در دو سه قدمی ما بود… قاسم از ضرب باتون فریادی کشید…آژان سرش داد زد:” ولگردهای قمار باز…(۲۴ساعت در خواب و بیداری، بهرنگی، ۴)
کد isic: 5162
طبقه شغلی: کارکنان ارائه خدمات و کارکنان فروش
بسط و شرح: این عنوان شغلی اختصاص به دوران قبل از انقلاب داشت. گاهی این افراد برای کنترل نظم و امنیت شهرها به خشونت متوسل می شدند و حتی مردم معترض را با باتون مورد ضرب و شتم قرار می دادند.این چهره از آژان ها تاثیر بسیار منفی در افکار عامه مردم دارد. گاهی هم با گرفتن رشوه که موجب حق کشی از مظلومی می شد، فاصله ای بین خود و مردم ایجاد می کردند. امروزه نیروی انتظامی ایجاد نظم و امنیت شهرها را بر عهده دارد. ممکن است این افراد در درگیریهای شهری و یا به دست افراد شرور در حین انجام وظیفه جان خود را از دست بدهند.
مطلوبیت: برقرار کردن نظم و امنیت در شهرها که باعث آرامش و آسایش شهروندان یک جامعه می شود، از مهم ترین جنبه ی این شغل است.

 

 

 

————————————————————————
۷.عنوان شغلی: آسیابان
معنی لغوی: آسیابان: متصدی نگهبان آسیا؛ صاحب آسیا؛ طحان ( دهخدا،۱۳۷۷: ؟)
مثال: … شما هم مثل من شب را در همین آسیاب صبح کنید صبح زود گندم هایتان را آسیاب می کنم….سادگی مردم روستا و کشاورزان: ” مرد حسابی چرا به جای من شاطر پیر را از خواب بیدار کرده ای؟” (مثل ها و قصه هایشان، رحماندوست، ۱۱۴)
کد isic: 8273
طبقه شغلی: متصدیان ماشین آلات
بسط و شرح: کار آسیابان این است که مواظب حرکت سنگ و کم و زیاد شدن فشار آب باشد و مراقبت کند که صاحب گندم ها به نوبت جلو بیایند وهنوز گندم نفرجلویی به آخر نرسیده نفربعدی گندم را به مخزن بریزد تا آسیاب خالی نچرخد. ( بقیعی، ۱۳۸۴: ۷)
مطلوبیت: از کارهای بسیار سخت و طاقت فرسا بود. آسیابان شبانه روزی کار می کرد. کم فروشی از نقصان های این شغل است که به اندازه گندم مردم آرد به آن‌ ها پس نمی دادند. گاهی هم رعایت نکردن نوبت افراد.
————————————————————————

 

 

 

۸.عنوان شغلی: آش فروش
معنی لغوی: دوره فروش( صدری افشار،۱۳۹۴: ۸۱)
دوره گردهایی که در سر خیابان ها می نشستند و یا د بر کوچه ها و محله های قدیمی با چرخ دستی خود راه می رفته و آش می فروختند.
مثال: پیرمرد آش فروش مثل همیشه لب جو، پشت به وسط خیابان نشسته بود و دیگ آش جلوش بود (۲۴ ساعت در خواب و بیداری، بهرنگی، ؟)
کد isic: 9111
طبقه شغلی: کارکنان مشاغل ساده
بسط و شرح: از مظاهر بخش های جنوبی شهرهای بزرگ و پرجمعیت است که ازنظر ساختار شهری، اجتماعی و اقتصادی متفاوت از مناطق شمال شهر است.
مطلوبیت: امروزه در شهرهای بزرگ و پرجمعیت این کار در مغازه ها انجام می شود و جزء زندگی روزمره افراد تلقی می شود.

 

 

 

————————————————————————
۹.عنوان شغلی: آشپز
معنی لغوی: آنکه شغلش پختن طعام است . خوالیگر. خوالگر. دیگ پز. مطبخی . طباخ . باورچی . پزنده . خوراک پز. خورده پز.( صدری افشار،۱۳۹۴:۱۴)
مثال: پادشاه فورا آشپز را صدا زد و در گوشش آهسته گفتت : ” زود برو بوقلمون سیاه را برای پیر مرد بریان کن!"، (گل الماس، میربخت،۱۷)
کد isic: 5122
طبقه شغلی: کارکنان ارائه خدمات و کارکنان فروش
بسط و شرح: آشپزها می توانند با پخت غذاهای مختلف و ایجاد تنوع در نوع پخت غذاها، یک نواختی تغذیه ی روزمره را ازبین برده و با تخصص خود خواص غذایی مواد را در طول پخت حفظ کنند تا سلامتی انسان ها به خطر نیفتد. ( بقیعی،۱۳۸۴:؟)
غذای بیشتر خانواده ها آش می باشد . و بر حسب اینکه از بین مواد ترکیب کننده ی آش چه ماده ی آن بیشترمورد توجه است فبه اسم همان ماده موصوف و موسوم می گردد. مانند آش اماج،آش سبزی،آش لخشک،آش رشته،آش آلو،آش انار،آش شله قلمکارو.. به علت تنوع زیاد آش ها و مهارت طلبی آن ها ،پزنده ی غذاهای دیگر را هم آشپز و محل پختن همه غذاها را آشپزخانه می گویند . ولی آشپزحرفه ای کسی است که برای مجالس عروسی و عزا و ختنه سوری وولیمه های از سفر مکه و کربلا برگشته و افطاری دادن ،سورخانه خریدن و… غذا می پزد و دستمزد دریافت می دارد .چه این غذاها پلووخورش و یا آبگوشت ساده باشد،چه حلیم و شله قلم کار که از همه سخت تر و فنی تر می باشد.آشپز حرفه ای دکان و دم دستگاه مشخصی ندارد،به اعتبار شهرتی که ضمن چند سال آشپزی به دست آورده،مشتری ها به منزلش رجوع کرده و تعداد تقریبی مهمان و نوع مخلفات آن را می گویند او هم مقدار موادلازم را صورت می دهد و در روز معین با چند نفر دستیار می آید و کارش را شروع میکند. اگر نوع غذا آش شله قلم کار باشد،از چند روز جلوترسه چهار دیگ بزرگ برای شله و یک دیگ کوچک برای قیمه و دویست سیصد کاشی و قاشق چوبی وقفی از یکی از حسینیه ها می گیرندد،در یک گوشه حیاط برای هر دیگ یک اجاف می سازند ،به اندازه لازم برنج ،گندم، نخود، لوبیا، عدس، ماش و ادویجات و مقداری هیزم می آوورندوبه تعداد دیگ ها گوسفند می کشندو دوشبانه روز زحمت می کشندتا همه ی آنها بپزد وشله جا بیفتد…پس از آماده شدن شله یک نفر با ملاقه دوری ها را پر می کند ویکی هم روی هر دوری یک قاشق قیمه می ریزد و به طریق دست به دست به جایی که مهمان ها نشسته اند حمل می نمایند. مطلوبیت: این شغل یک هنر است تا حرفه و نیاز به خلاقیت دارد. بنابراین مهم ترین حسن آن رضایت خاطر شاغلان آن پس از اتمام کار است. لذت ناشی از خلاقیت و رضایت مشتری از ویژگی های این شغل است. ساعات کار زیاد از مهمترین سختی کار آنهاست.

لذا لازم‌است قبل از هر‌چیز به شناسایی عوامل مؤثر بر تمکین مالیاتی پرداخته و اثر هر‌یک از این عوامل بر تمکین مالیاتی تحلیل‌شود. این عوامل عبارتند از:
۱- وجود ضمانت‌های اجرایی لازم
هر‌دستگاه مالیاتی برای رسیدن به اهداف خود باید سازوکار لازم برای رسیدن به آن را تعبیه‌نماید که تشویقات و جرایم مالیاتی یکی از بهترین ابزارها برای رسیدن به هدف درآمدی مالیات و افزایش آن است. لیکن این ابزار می‌بایست کارایی لازم را نیز برای رسیدن به مقصود داشته‌باشد (پورمقیم، ۱۳۸۴،۱۶۲).

مشوق‌های مالیاتی ابزارهایی هستند که در صورت استفاده کارا می‌توانند در راستای رشد و توسعه اقتصادی مؤثر واقع شوند. چارچوب معافیت‌های مالیاتی فعلی، در برهه‌ای از زمان که اقتصاد کشور با انبوهی از مشکلات اقتصادی و غیراقتصادی نظیر وقوع جنگ تحمیلی، تشکیل مؤسسه‌های عمومی غیردولتی، ملی شدن صنایع و مانند آن روبرو بوده، شکل گرفت و چنین ساختاری بدون بررسی آثار اقتصادی آن، همچنان استمرار پیدا کرده است ولی هیچ شواهدی مبنی بر اثرگذاری مثبت آن در متغیرهای کلان اقتصادی مشاهده نشده است (نظری، ۹۱،۱۳۸۷).
۲- کنترل و نظارت:
کنترل عبارت است از یک کوشش منظم در ایجاد ضوابط عملیاتی براساس اهداف برنامه جهت طراحی یک بازخورد اطلاعاتی به منظور مقایسه عملیات انجام‌یافته با عملیات‌های از پیش‌تعیین‌شده به‌طوری که در صورت وجود انحراف، میزان آن مشخص‌شود و در نتیجه هر اقدام لازمی انجام‌گیرد تا اطمینان حاصل‌گردد که منابع به مؤثرترین شکل در نیل به اهداف سازمان بکار ‌گرفته ‌شده ‌اس. (پورمقیم، ۱۶۲،۱۳۸۴).
۳- فساد مالی و اقتصاد:
گاه ممکن است یک مأمور مالیاتی هم به قانون اشراف کامل داشته باشد و هم در اجرای آن ماهر باشد اما برخوردی قاطع با مؤدیان خلاف‌کار نشان‌ندهد، دلیل و انگیزه این امر را می‌توان در میزان شیوع فساد مالی که در بعضی از ادارات مالیاتی سایه‌ افکنده‌ است، جستجو ‌کرد. وجود فساد در بین مسئولین مالیاتی باعث بی‌اعتمادی شهروندان گردیده و از پرداخت مالیات امتناع می‌نمایند (پورمقیم، ۱۶۲،۱۳۸۴).
هدف از انجام این مطالعه پاسخ‌گویی به این سؤال است که چه عواملی در وصول درآمدهای مالیاتی در ایران مؤثر است؟
در این پژوهش، ابتدا عوامل مؤثر بر سطح تمکین مالیاتی شناسایی می‌شود. برخی از این عوامل می‌توانند اقتصادی بوده مانند: درآمد، نرخ مالیات، احتمال بازرسی و نرخ جریمه و همچنین برخی عوامل فردی-اجتماعی شامل قدرت مسئولین دولتی و اعتماد به آن‌ ها که به‌طور خاص در این پژوهش مورد مطالعه قرار خواهد گرفت، نیز می‌تواند بر روی میزان تمکین مالیاتی مؤثر واقع شود.
در این مطالعه، چارچوب شیب لغزنده مورد استفاده قرار خواهد گرفت. استدلال شیب لغزنده بیان می‌کند که پذیرش یک خط مشی یا انجام یک عمل منجر به پذیرش یک سری از خط مشی‌ها و انجام یک سری از اقدامات است. در این نوع از استدلال گفته‌ می‌شودکه پدیدهX اتفاق افتاده است پس الزاماً Y نیز حادث خواهد شد(وولوخ^[۲]،۱۰۲۹:۲۰۰۷).
چارچوب شیب لغزنده در این بررسی دارای سه بعد است: ۱) اعتماد به مسئولین دولتی ۲) قدرت مسئولین دولتی ۳) تمکین مالیات. فرض بر این است که تمکین مالیات تابعی از قدرت مسئولین دولتی و اعتماد به آن‌هاست؛ یعنی اینکه در واقع به دنبال افزایش (کاهش) میزان قدرت و اعتماد به مسئولین مالیاتی، افزایش (کاهش) تمکین مالیات ایجاد خواهد شد (کرچلر، ۲۱۴:۲۰۰۸).
در واقع در این پژوهش سعی بر آن است که با بهره گرفتن از یک تحلیل تجربی و بر اساس چارچوب شیب لغزنده به بررسی عوامل فردی-اجتماعی مؤثر برتمکین مالیاتی پرداخته شود. از یک نمونه شامل مؤدیان مالیاتی شهرستان اصفهان استفاده می‌گردد تا به ترتیب اثر اعتماد و قدرت مسئولین دولتی بر روی تمکین مالیاتی داوطلبانه و اجباری بررسی شود.
۱-۲- اهمیت و ضرورت تحقیق
گسترده شدن دخالت دولت در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی و در پی آن، گسترش تعهدات دولت در جهت هدف‌هایی چون رشد اقتصادی، ثبات قیمت‌ها، افزایش اشتغال و توزیع عادلانه درآمدها، مخارج دولت را با روند صعودی مواجه نموده است. در این میان در کشورهای توسعه‌یافته درآمدهای مالیاتی در تأمین مالی مخارج دولت از اهمیت وافری برخوردار هستند. اما در کشورهای در حال توسعه به دلیل وجود ساختار تورمی و کارا نبودن سیستم مالیاتی، درآمدهای مالیاتی، درصد ناچیزی از تولید ناخالص داخلی این کشورها را تشکیل می‌دهد.
در ایران پس از درآمدهای نفتی، عمده درآمد دولت در راه تأمین مالی بودجه، درآمدهای مالیاتی است. که از آن طریق سه هدف تخصیص منابع اقتصادی، توزیع مجدد درآمدها و تثبیت اقتصادی پی‌گیری می‌شود. با توجه به مطالب فوق، در این مطالعه سعی شده است عوامل مؤثر بر تمکین مالیاتی شناسایی شود. سپس به طور ویژه به تجزیه و تحلیل عوامل فردی-اجتماعی مؤثر بر میزان تمکین مالیاتی پرداخته خواهد شد؛ یعنی در کنار برخی عوامل اقتصادی چون درآمد، نرخ مالیات، احتمال بازرسی و نرخ جریمه که سطح تمکین مالیاتی را متأثر می کند، عوامل فردی-اجتماعی شامل قدرت مسئولین دولتی و اعتماد مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها نیز مؤثر می‌باشند. اثر هر یک از این عوامل فردی-اجتماعی بر روی تمکین مالیات به کمک روش تحلیل تجربی، مطالعه خواهد شد و نهایتاً نوع اثرگذاری اعم از تمکین اجباری و داوطلبانه نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت.
۱-۳- اهداف تحقیق
۱- تجزیه و تحلیل اثر قدرت مسئولان دولتی بر تمکین مالیات
۲- تجزیه و تحلیل اثر اعتمادمؤدیان مالیاتی به مسئولان دولتی بر تمکین مالیات
۱-۴- سؤالات و فرضیه‌های تحقیق
۱- قدرت مسئولان دولتی اثر منفی بر تمکین مالیات دارد.
۲- اعتماد مؤدیان مالیاتی به مسئولان دولتی اثر منفی بر تمکین مالیات دارد.
۱-۵- قلمرو تحقیق
۱-۵-۱- قلمرو موضوعی
به لحاظ موضوع، این پژوهش در قلمرو اقتصاد بخش عمومی از زیر شاخه‌های اقتصاد کلان قرار می‌گیرد. در این پژوهش، منظور از مسئولان دولتی تمامی مقامات دولتی اعم از رئیس جمهور تا مسئولان دولتی در ادارات مالیاتی را شامل می‌شود و مؤدیان مالیاتی همه مؤدیان در تمامی سطوح را شامل می‌شود و هیچ گونه تمایز و گزینشی در انتخاب مؤدیان صورت نمی‌گیرد. نوع رفتار مورد تحلیل، رفتار انتزاعی مسئولان و مؤدیان مالیاتی است.
۱-۵-۲- قلمرو مکانی
از نظر مکانی این پژوهش در بین مؤدیان مالیاتی شهر اصفهان انجام شده است.
۱-۵-۳- قلمرو زمانی
مطالعات مربوط به این پژوهش از اردیبهشت سال ۱۳۸۹ آغاز گردیده و از تیر‌ماه سال ۱۳۸۹ داده‌های مربوط به این پژوهش گردآوری شده است. تجزیه و تحلیل نتایج و تهیه گزارش نهایی متعاقباٌ در مرداد‌ماه همین سال صورت گرفته است.
۱-۶- روش تحقیق
روش مطالعه از نظر هدف کاربردی و به لحاظ نوع، توصیفی-اسنادی و شیوه جمع‌ آوری داده‌ها، پیمایش با بهره گرفتن از پرسش‌نامه حاوی سؤالاتی که قادر به پاسخ‌گویی به فرضیه‌های تدوین شده بر اساس اهداف پژوهش باشد، انجام شده است. بدیهی است متغیرهای اصلی هدف مورد توجه قرار گرفته و پس از جمع آوری اطلاعات به روش فوق با بهره گرفتن از تکنیک‌های آماری، اقتصادسنجی و انتخاب مناسب آن، هدف پژوهش قابل دست‌یابی خواهد بود.
در این مطالعه به منظور آزمون فرضیه‌های مطرح شده، پرسش‌نامه‌هایی تنظیم ‌گردیده ‌ که حاوی اطلاعات زیر است. در این پرسش‌نامه‌ها به توصیف کشوری فرضی پرداخته شده و اطلاعات مربوط به آن کشور شامل اطلاعات سیاسی، جغرافیایی، اقتصادی و… بیان شده است. به مؤدیان مالیاتی گفته می‌شود که تصور کنند در این کشور فرضی زندگی می‌کنند و امکان کسب درآمد دارند و همچنین ناگزیر از پرداخت مالیات هستند. چهار نوع پرسش‌نامه بین مؤدیان مالیاتی توزیع می‌گردد. در واقع چهار حالت مختلف برای کشور فرضی در نظر گرفته ‌می‌شود.
۱- کشور فرضی با مسئولین دولتی با قدرت بالا و اعتماد زیاد مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها
۲- کشور فرضی با مسئولین دولتی با قدرت کم و اعتماد زیاد مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها
۳- کشور فرضی با مسئولین دولتی با قدرت زیاد و اعتماد کم مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها
۴- کشور فرضی با مسئولین دولتی با قدرت کم و اعتماد کم مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها
سپس سؤال‌هایی در پرسش‌نامه تنظیم گردیده است تا محقق بتواند فرضیات پژوهش را مورد آزمون قرار دهد.
پرسش‌نامه حاوی سؤال‌های زیر است:
۱- سؤال‌هایی که سطح قدرت مسئولین دولتی و اعتماد مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها را می‌سنجند.
۲- سؤال‌هایی که به کمک آن‌ ها مشخص می‌گردد که مؤدی مالیاتی به درستی توصیف‌نامه مربوط به کشور فرضی را مطالعه نموده و به شرایط و ویژگی‌های آن کشور کاملاً واقف است یا نه.
۳- سؤال‌هایی که نشان دهنده تمکین مالیاتی داوطلبانه و اجباری است.
در این پژوهش از یکی از روش‌های پژوهش علم روانشناسی به نام “بررسی دست‌کاری”^[۳] استفاده شده است . گفته می‌شود که یک محقق به هیچ عنوان امکان تغییر در نتایج یک پژوهش را ندارد. تنها روشی که به وسیله آن امکان دست‌کاری نتایج یک آزمایش هست، همین روش بررسی دست‌کاری است. در واقع در این روش برای رسیدن به نتایج دلخواه آزمایش، می‌توان تمامی شرایط آزمایش را تحت کنترل خود قرار داد تا به نتیجه مطلوب مورد نظر دست یافت. در این بررسی نیز تمامی شرایط آزمایش تحت کنترل محقق است و شرایطی را برای شرکت‌کنندگان ترسیم نموده تا بتواند به نتایج مورد علاقه خود دست یابد. در واقع در این پژوهش پرسش‌نامه به گونه‌ای تنظیم می‌گردد که تمامی شرایط آزمایش اعم از میزان قدرت مسئولین دولتی کشور فرضی و میزان اعتماد مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها تحت کنترل محقق است، لذا روش بررسی دست‌کاری در این آزمایش خاص اعمال گردیده است.
در این پژوهش همچنین از چارچوب شیب لغزنده استفاده شده است. در واقع استدلال شیب لغزنده نوعی استدلال است که بر اساس آن اگر جریانی از یک فعالیت یک‌بار انجام گیرد؛ منجر به شکل‌گیری فعالیت‌های دیگر خواهد شد به طوری که حتی ممکن است به برخی نتایج نامطلوب بعدی منجر شود )نونبرگ^[۴]، ۲۰۰۳).
در واقع استدلال شیب لغزنده بیان می‌کند که پذیرش یک خط مشی یا انجام یک عمل منجر به پذیرش یک سری از خط‌ مشی‌ها و انجام یک سری از اقدامات دیگر است. این استدلال به صورت زیر قابل بیان است:
۱- پدیده X اتفاق افتاده است ( یا ممکن است اتفاق بیافتد)

اگر در کشورهای دیگر، هنرهای وابسته به معماری مانند نگارگری (نقاشی)، سنگ‌تراشی، پیرایه به شمار می‌آمده، در کشور ما هرگز چنین نبوده است.
گره‌سازی با گچ، کاشی، خشت و آجر و به گفته‌ی خود معماران، “آمود که، آرایشی را که پس از پایان کار ساختمان بر آن بیافزایند؛ مانند تزیین الحاقی، نما‌سازی سنگی، آجری، کاشی‌کاری گچ‌بری را گویند” و اندود، بیشتر بخشی از کار بنیادی ساختمان است. اگر نیاز باشد در زیر پوشش سقف، عایقی در برابر گرما و سرما ساخته می‌شود یا بلندای بنا که ناگزیر پر و پیمون است و نمی‌تواند به دلخواه معمار کوتاه‌تر شود، تنها با افزودن کاربندی می‌توان آن را کوتاه‌تر و “به اندام” و مردم‌وار کرد. اگر ارسی و روزن با چوب یا گچ و شیشه‌های رنگین و خرد، گره‌سازی می‌شود. تنها برای زیبایی نیست وانگهی باید دانست که واژه‌ی زیبا به معنای “زیبنده بودن” و تناسب داشتن است نه قشنگی و جمال.

در زیگورات چغازنبیل از ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد، می‌توان کاربرد کاشی را دید در این ساختمان، ازاره‌ی (قسمت پایین دیوار) دیوارها را با کاشی آبی آرایش ‌کرده‌اند. چون هنگام رفت و آمد مردم برخورد پای دیوار بیشتر بوده است، و چون خشت در برابر باران آسیب می‌دیده، نمای ساختمان را با آجر پوشانده‌اند. معماران ایرانی در جاهایی که مردم در آن بر زمین می‌نشستند و به دیوار تکیه می‌زدند (چون در گذشته مردم در جای سرپوشیده روی صندلی نمی‌نشستند و به جای آن از “نهالی” بهره می‌بردند که زیر آن تشکی با چار بالش بود.)، برای افزایش پایداری از راه دیوار،‌ آن را با اندودی از گچ که با کتیرا آمیخته شده بود تا بلندی یک گز (هر گز برابر ۱۰۶.۶۶ سانتی‌متر است)؛ اندود می‌کردند که رویه‌ای سخت به دست می‌آمد، به گونه‌ای که خراشیدن آن دشوار بود. ازاره‌ی بیرونی ساختمان را هم بیشتر با سنگ کار می‌کردند(پیرنیا،۱۰۷:۱۳۸۷).
۲-۱-۲-۳ نیارش
واژه‌ی “نیارش” در معماری گذشته ایران بسیار به کار می‌رفته است. نیارش به دانش ایستایی، فن ساختمان و مصالح شناسی گفته می‌شده است. معماران گذشته به نیارش ساختمان بسیار توجه می‌کردند و آن را از زیبایی جدا نمی‌دانستند. آن‌ ها به تجربه، به اندازه‌هایی برای پوشش‌ها و دهانه‌ها و جرزها دست یافته بودند که همه بر پایه‌ی نیارش به دست آمده بود. پیمون‌"اندازه‌های خرد و یکسانی بود که در هر جا در خور نیازی که بدان بود به کار گرفته می‌شد پیروی از پیمون هر گونه نگرانی معمار را درباره‌ی نا استواری یا نا‌ زیبایی ساختمان از میان می‌برده، چنان که یک گِل‌کار نه چندان چیره دست در روستائی دور افتاده می‌توانست با به کار بردن آن، پوشش گنبدی را به همان گونه انجام می‌دهد که معمار کار آزموده و استاد پایتخت.
معماران همراه با بهره‌گیری از پیمون و تکرار آن در اندازه‌ها و اندام‌ها، ساختمان‌ها را بسیار دگرگون از کار در می‌آورند. هیچ دو ساختمانی یکسان از کار در نمی‌آمد و هر یک ویژگی خود را داشت، گرچه از یک پیمون در آن‌ ها پیروی شده بود (همان).
۲-۱-۲-۴ خودبستگی
معماران ایرانی تلاش می‌کردند مصالح مورد نیاز خود را از نزدیک‌ترین جای ممکن تهیه کنند و چنان ساخت و ساز می‌کردند که نیاز به آوردن مصالح از جاهای دیگر نباشد و “خود بسنده” باشند. بدین گونه کار ساخت با شتاب بیشتری انجام می‌شده و ساختمان با طبیعت پیرامون خود “سازوارتر” در آمده است و هنگام نوسازی آن نیز همیشه مصالح آن در دسترس بوده است (پیر نیا،۱۰۵:۱۳۸۷).
۲-۱-۳ تأثیر عوامل اقلیمی بر معماری‌ و آرایه‌های معماری سنتی
در این ‌جا سعی بر آن است تا عمل‌کرد عناصر مجموعه‌های مسکونی در برابر مشکلات اقلیمی و مسائل آب و هوایی روشن شود.
تجزیه و تحلیل شکل زندگی و کاری که در چنین مجموعه‌هایی جریان داشته، با بررسی ویژگی‌های اجتماعی اقتصادی خانوار در شهر‌های تاریخی مانند؛ روابط بسته‌ی محله‌ای و خویشاوندی، ابعاد خانوار و کار در کارگاه‌های خانگی ممکن می‌شود (توسلی،۱۰۱:۱۳۸۱).
اقلیم گرم و خشک بر معماری سنتی و هنرهای سنتی وابسته به آن تأثیر زیادی گذاشته است. علاوه بر اصولی معماری ایرانی که استاد پیرنیا آن‌ ها را مردم‌واری، خودبسندگی، پیمون، درون‌گرائی و کنج و نیاز می‌خواند؛ عناصری چون آب، نور، باد و… در معماری سنتی نقش حیاتی ایفا کرده‌اند (لقایی:۱۳۹۲).
برای در امان بودن از آفتاب داغ تابستان، بخصوص در بعد از ظهرهای گرم کویر، قسمت تابستان‌نشین پشت به قبله یعنی تقریبا پشت به جنوب ساخته شده است. این قسمت به اصطلاح محلی نسار نام دارد، سایه می‌گیرد و خنک است(توسلی،۱۰۳:۱۳۸۱).
بخش تابستان‌نشین موقعیتی مانند زمستان‌نشین دارد با این تفاوت که در وجه جنوبی حیاط قرار گرفته است تا در تابستان از تابش مستقیم آفتاب در امان بماند و روی محور اصلی آن معمولاً فضای نیمه باز با تالار قرار می‌گیرد. این تالارها و ایوان‌ها جز در مواقع بسیار سرد سال مهمترین فضای زندگی در خانه بوده‌اند، و اگرچه همیشه تزیینات داشته‌اند، اما با توجه به باز بودن و نفوذ گرد و خاک، از تزیینات بسیار پیچیده در آن‌ ها پرهیز و به نقوش ساده‌ی گچی در ترکیب با آجر یا سیم گل قناعت می‌شده است. و در شهرهای سرد سیری چون تبریز، زنجان، اردبیل، عملاً وجه تابستان‌نشین از بنا حذف شده و فضای نیمه باز ایوان را هم ندارند(کاتب۱۳۸۴).
طرف مقابل که رو به قبله است از آفتاب زمستان که برای این ناحیه مطبوع است بهره می‌گیرد. حیاط به خاطر تنگی و بلندی دیوار اتاق‌های چهار طرف گود است و در ساعات گرم روزهای تابستان سایه می‌گیرد. از طرفی شب‌ها که هوا خنک است، حیاط گود، هوای سرد را می‌گیرد و به اصطلاح هوای سرد در پائین می‌نشیند و تا ساعاتی از روز که هنوز آفتاب کامل بالا نیامده هوای حیاط خنک است. با بالا آمدن آفتاب هوای حیاط گرم می‌شود ولی درجه حرارت قسمت تابستان‌نشین با درجه‌ی حرارت پائین هنوز اختلاف فاحشی دارد. آن قسمت که به صورت حیرت آوری خنک و حرارتش پایین است، سردابی است که معمولا زیر قسمت تابستان‌نشین قرار دارد سردی هوای این قسمت چنان است که غیر از هوای گرم بعدازظهر تابستان، انسان در آن سردش می‌شود.
جریان هوا در چنین مجموعه‌ی بسته‌ای دچار مشکل می‌شود که این مشکل بادگیری که در قسمت تابستان‌نشین ساخته می‌شود مرتفع می‌شود. این بادگیر بعد از عبور از قسمت تابستان‌نشین به سرداب زیرین منتهی می‌شود.
حوض آب وسط حیاط و گیاهان اطراف آن، به نحوی با کمک جریان هوای بادگیر در اثر تبخیر، رطوبت هوا را به داخل می‌برد و به شرایط، راحتی می‌افزاید. تابستان، شب هنگام نیز که معمولا پشت بام و حیاط (تخت روی حوض) برای خواب مورد استفاده قرار دهند؛ بادگیر باد خنک شب را در داخل خانه پخش می‌کند. این هوای خنک در ساعات زیادی به خاطر بسته بودن محدوده‌ی خانه همچنان درجه‌ی حرارت آن را پائین نگه می‌دارد (توسلی،۱۰۴:۱۳۸۱).
۲-۲ درآمدی بر هنرهای سنتی ایران
دین بستر بیش‌تر تأثیرات زیبایی‌شناسی برای هنر و معماری ایرانی بود؛ ابتدا گرایش به زرتشت و در پی آن اسلام در دوره‌های اخیر گرایش به تصوف. هنرمندان همه‌ی جنبه‌های طبیعت و زندگی را می‌نگریستند و بازتاب تکامل الهی، عشق و زیبایی را در آثار معماری‌شان باز می‌تابیدند (کاتب،۵۵:۱۳۸۴).
هنر: در معنی عام و انتزاعی، به هرگونه فعالیتی اشاره دارد که هم خود انگیخته و هم مهار شده باشد بنابراین هنر از فرایندهای طبیعی متمایز است. تمام ابداعات و ساخته‌های مبتنی بر قوه خلاقه‌ی بشری در زمره‌ی هنر به شمار می‌آیند (پاکباز،۲۵:۱۳۸۶).
هنر در زبان سانسکریت، ترکیبی از دو کلمه سو به معنی نیک و نر یا نره به معنای زن و مرد است. در زبان اوستایی سین به ها تبدیل شده و واژه هونر ایجاد شده است که در زبان پهلوی یا فارسی میانه به شکل امروزی در آمده، که به معنای انسان کامل و فرزانه است (آیت‌اللهی،۲۳:۱۳۸۷).
امروزه جامعه شناسان هنر، اعتقاد دارند که یکی از پایه‌های تقویت هنر یک سرزمین، ایجاد عشق و علاقه به هنرهای بومی و سنتی است. از سوی دیگر، هنرهای سنتی ایران بر تزئین مبتنی است. از همان آغاز هنرمندان توانسته‌اند نقوش و طرح‌هایی را که نشانه و کنایه از اشکال و آثار بیرونی است، ارائه دهند و این شیوه از دیدگاه فلسفه امری اساسی و خاص ذهن بشری است. در این شیوه مسائل خارج از ذهن با نقوش و طرح‌هایی مصور می‌شود که آن‌ ها را تعبیر و تفهیم می‌کند. این‌گونه نقوش همان اشیاء را به صورت انتزاعی نشان نمی‌دهد، بلکه جنبه‌های عاطفی هنرمندان را جلوه‌گر می‌سازد (کیانی۱۸۶:۱۳۸۶).
هنرهای سنتی ایران اسلامی نشان می‌دهد که مردم این دیار در همه ادوار تاریخ، همواره زندگی‌شان، از بزرگ و کوچک، جزیی و کلی با تزئینات زیبایی، چشم‌گیر توأم بوده است عشق به زیبایی و برگرفتن عبرت در تمام تاریخ، موضوع اصلی و اساسی هنر‌های سنتی بوده است(همان).
هنرهای سنتی در معانی و مفاهیم مختلف آمده است که دراین‌جا به دو نمونه متعارف‌تر آن اشاره می‌شود: هنرهای سنتی، مجموعه‌ی هنرهای اصیل، بومی و مردمی هر کشور است که ریشه‌های عمیق و استوار در باورداشت‌ها و اعتقادات، آداب و عادات، سنت‌ها و در مجموع فرهنگ معنوی جامعه دارد.
هنرهای سنتی، هنرها و صنایع بدیهی است که جوهر آن بر گرفته از مبدا و حیاتی بوده و دارای صورتی متناسب با آن گوهر است و تأسیس آن به نحوی به اولیاء دین و یا تجلیات باطنی هنرمندان مربوط می‌شود و طی قرون متمادی از طریق هنرمندان و هنروران حفظ آداب معنوی، سینه به سینه به عنوان میراثی گران‌قدر به ما رسیده است، هنرهایی که افزون بر اصول ثابت، دارای فروع متغیری است؛ که سبب تطبیق آن با شرایط هر دوره شده است (تجویدی۱۳۸۵ :۱۳).
تمام آثار هنری دارای وجوه مشترکی هستند که عبارت‌اند از:

 

• • تخیل، که مهم‌ترین عامل در شکل‌گیری اثر هنری است.

 

• • همه‌ی آثار هنری از عاطفه و احساس هنرمند سرچشمه می‌گیرند نه از تفکر منطقی و عقلانی او.

 

• • چندمعنایی بودن و منشور مانندی، که این جنبه از خصایص آثار هنری، در واقع از دو ویژگی قبلی که بر شمردیم، نتیجه می‌شود. بدین معنی که هر پدیده ای که عنصر اصلی سازنده‌ی آن تخیل و عاطفه می‌باشد، بی شک نمی‌تواند معنایی منجمد و تک بعدی داشته باشد. از این روست که هر کس در برابر آثار هنری می‌ایستد، دریافت و استنباط خاصی دارد.

 

هنرهای سنتی ایران، در درجه‌ی نخست، با زندگی پیوند نزدیک دارد و تار و پود آن از تجارب انسانی بافته شده است(همان)
با نگاهی به هنرهای سنتی ایران در می‌یابیم که اغلب هنرهای ایرانی جنبه‌ی عملی و انتفاعی داشتند؛ یعنی از آن‌ ها نفعی می‌بردند. و جزو هنرهای صناعی محسوب می‌شد و در نظر هنرمندان هنرهای سنتی ایران، میان هنرهای زیبای محض و هنرهای سنتی، کمترین تفاوتی وجود نداشته و از این جهت و با وضعیتی که هنرهای سنتی در ایران داشته همه مفید فایده بوده و هم جنبه‌ی زیبایی و هنری در آن رعایت شده است. این جنبه‌های کاربردی و هنری توأم را نمی‌توان کم اهمیت شمرد و یا خارج از حیطه‌ی هنر دانست، زیرا این قبیل اموال فرهنگی و اشیا و آثار هنری، در عین حالی که نیازهای روزمره را مرتفع می‌ساختند، دیدگان و ذوق صاحبان آن‌ ها را نیز برای درک و فهم زیبایی پرورش می‌دادند(مهرپویا،۵۵۸:۱۳۸۶).
هنر اسلامی، هنری بود که فقط صحبت از مضامین تزئینی معماری و یا هنرهای صناعی و مواد و اندازه و فن مستقل نمی‌کرد، در این هنر نوع خاصی از تزئین برای نوع خاصی از بنا و یا شیئی وجود نداشت؛ بلکه برعکس، در این هنر اصول تزئینی اسلام‌مدار موجود بود که برای انواع بناها و اشیاء در تمامی ازمنه به کار می‌رفت (در جایی که رابطه‌ی ذاتی اسلامی در بین تمام هنرهای کاربردی و معماری مورد توجه بود). از این رو هنر اسلامی را باید در کلیت آن به نظر آورد چون هر بنا و هر شیئی در خود بعضی از اصول اصلی را مجسم کرده است. با این‌که اشیاء و بناها از نظر کیفیت اجرا و سبک متفاوت هستند، ولی عقاید مشابه و قالب‌ها و طرح‌های یکسانی را همواره بازتاب داده‌اند(گروپه،۱۶۱:۱۳۷۹).
گسترش فنون هنری در برابر هنر اسلامی همواره با تزئین پیچیده سطوح همراه بود و این کار با بهره‌گیری از انعکاس مواد درخشان و لعاب‌ها، تکرار طرح‌ها، تقابل سنجیده‌ی بافت‌ها و چشم‌فریبی سطوح صورت می‌گرفت. اما در هنر اسلامی به‌رغم گرایش به جلوه‌های تزئین غنی و پیچیدگی، نوعی متانت بی‌انتها موجود است و این در هنری که از برای شکوه و شوکت و پیچیدگی‌اش شهرت دارد، شگفت انگیز می کند (همان).
۲-۲-۱ صنایع‌دستی
صنایع‌دستی، به مجموعه ای از هنرها (هنر – صنعت‌ها) اطلاق می‌شود که به طور عمده با بهره گرفتن از مواد اولیه بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی موجب تهیه و ساخت محصولاتی می‌شود که در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعت‌گر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی این‌گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه‌ای است. یا در دایره‌المعارف بریتانیکا در تعریف صنایع‌دستی آمده است: صنایع‌دستی به آن گروه از صنایع گفته می‌شود که مهارت، ذوق و بینش انسان در آن نقش اساسی داشته باشد (آیت‌اللهی،۲۵:۱۳۸۷).
۲-۲-۱-۱ ویژگی‌های صنایع‌دستی
صنایع‌دستی کشورمان دارای ویژگی‌هایی است که در این بخش به تعدادی از این ویژگی‌ها اشاره می‌شود:

 

1. 1. انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید توسط دست و ابزار و وسایل دستی

 

1. 1. حضور خلاق و مؤثر انسان در تولید و شکل بخشیدن به محصولات ساخته شده و امکان ایجاد تنوع

 

1. 1. تأمین قسمت عمده‌ی مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی

 

1. 1. داشتن بار فرهنگی(استفاده از طرح‌ها نقش‌ها و رنگ‌آمیز‌های اصیل، بومی و سنتی)

 

1. 1. عدم همانندی و عدم تشابه فراورده‌های تولیدی با یکدیگر

 

1. 1. عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد در مقایسه با صنایع دیگر

 

1. 1. عدم نیاز به متخصص یا کارشناس خارجی

 

1. 1. دارا بودن ارزش افزوده‌ی زیاد در مقایسه با صنایع دیگر

 

1. 1. قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف(شهر یا روستا یا حتی در جوامع عشایری)

 

1. 1. قابلیت انتقال تجربیات و رموز و فنون تولیدی به صورت سینه به سینه و طبق روش استاد و شاگردی و نیز به شیوه‌های آموزش مدون و در نهایت آموزش دانشگاهی(بهنام ۲۵:۱۳۴۱).

 

۲-۲-۱-۲ صنایع‌دستی از لحاظ روش و تکنیک تولید فرآورده‌های دستی
صنایع‌دستی از لحاظ روش و تکنیک تولید فرآورده‌های دستی به صورت زیر طبقه‌بندی می‌شود:

(۵-۲-۲۳)
می­باشد که به ترتیب فضازمان­هایی مجانباً دوسیته، آنتی دوسیته و تخت را برای  ،  و  (فقط برای  ) پیش ­بینی می­ کند. با بهره گرفتن از رابطه­ (۵-۲-۲۳) ثابت کیهان­شناسی مؤثر برای فضازمان­های مجانباً دوسیته (با علامتِ +) و مجانباً آنتی دوسیته (با علامتِ -) به صورتِ

(۵-۲-۲۴)
به دست می ­آید. در غیاب تصحیحات گرانشی  این عبارت به  میل می­ کند. هم­چنین علامتِ ضریب لاولاک  در ثابتِ کیهان­شناسی مؤثر بدون تأثیر است.
برای بررسی تکینگی در انحنای فضازمان اسکالر کریشمان را برای متریک در حالت­های متفاوت بررسی می­کنیم. با محاسبه­ی اسکالر کریشمان، برای متریک بدست آمده، می­توان نوشت:
(۵-۲-۲۵)
و محاسبات نشان می­ دهند که اسکالر کریشمان در  بُعد برای همه حالت­ها در نزدیکی مبدأ، از لحاظِ شدت، دارای رفتاری متناسب با  می­باشد و بنابراین، با توجه به  ، همیشه در  یک تکینگی در انحنای فضازمان وجود خواهد داشت. از آن­جایی­که اُفق­های رویداد ریشه ­های  هستند (  را بزرگترین ریشه­ تابع متریک در نظر می­گیریم) می­توانیم پارامترِ مربوط جرم سیاه­چاله را برای کاربردهای بعدی بر حسبِ شعاعِ اُفق رویداد بیرونی  ، به صورت
(۵-۲-۲۵)
بنویسیم. به دلیل ایستا بودنِ متریک، یک بردار کیلینگ زمانی،  ، خواهیم داشت. بنابراین با بهره گرفتن از تعریف گرانش سطحی برای دمای اُفق رویدادِ بیرونی سیاه­چاله­ و انجام محاسبات، دمای اُفق رویداد سیاه­چاله­های معرفی شده برای دو فضازمانِ مورد بحث در کلی‌ترین حالتِ تقارنی به صورتِ
(۵-۲-۲۶)
به دست می ­آید. در رابطه­ دمای بالا،  و  به ترتیب اشاره دارند بر
(۵-۲-۲۷)

این قراردادها برای مختصرنویسی در سرتاسر این تحقیق برقرار هستند.
۵-۳ بررسی ترمودینامیک سیاه­چاله­های لاولاک مرتبه سوم در حضور میدان­های الکترومغناطیسی غیرخطی
در این بخش به بررسی ترمودینامیک سیاه­چاله­های معرفی شده در ابعاد بالا می­پردازیم. ابتدا باید کمیت­های ترمودینامیکی پایا را بیابیم و سپس قانون اول ترمودینامیک را برای این سیستم سیاه­چاله­ای بررسی کنیم. از آن­جا که حل­های سیاه­چاله­ای یافتیم که توسط اُفق رویداد بیرونی پوشانده می­شوند و اُفق آخرین مرز اطلاعاتی ما از سیاه­چاله است مطابق با گفته­های فصل چهارم می­توانیم یک آنتروپی به اُفقِ بیرونی این سیاه­چاله نسبت دهیم. تاکنون مشخص شده است که سیاه­چاله­های مجانباً تخت (  ) در گرانش لاولاک از رابطه­ آنتروپی والد (۴-۳-۳) تبعیت می­ کنند. چون در چارچوب نظریه لاولاک مرتبه سوم کار می­کنیم، در این چارچوب نظری، آنتروپی والد به صورت زیر تبدیل می­ شود

که در آن  ،  و  به ترتیب تانسور ریمان، تانسور ریچی و اسکالر ریچی برای متریکِ القاییِ  روی اُفقِ  بُعدی هستند. از آن­جایی­که یکی از اهداف­مان در این پایان نامه نوشتن ترمودینامیک برای گرانش لاولاک با بهره گرفتن از تعریف آنتروپی والد می­باشد بنابراین جواب­های سیاه­چاله­ای را بدون حضور ثابت کیهان­شناسی در نظر می­گیریم. با انجام محاسبات برای متریک معرفی شده­ به رابطه­ زیر برای آنتروپی سیاه­چاله­های گرانش لاولاک مرتبه سوم، با ضرایبِ لاولاک مستقل، می­رسیم
(۵-۳-۱)
که در آن  حجم یک اَبَرسطح  بُعدی با خمشِ ثابتِ  است. با اعمال شرطِ وابستگی ضرایب لاولاک مطابق رابطه­ (۵-۲-۱۹)، و هم­چنین اِعمال شرط تقارن کروی  برای فضازمان (برای داشتن سیاه­چاله­هایی با تقارن کروی)، آنتروپی به صورت زیر کاهش می­یابد
(۵-۳-۲)
که در این حالت برای  ، که یک اَبرکُره  بُعدی واحد با خمشِ ثابتِ  است، داریم
(۵-۳-۳)
و مشاهده می­ شود در غیاب تصحیحات گرانش  ، قانون مساحت برای این آنتروپی، مانند گرانش اینشتین، برقرار می­گردد. این رابطه نشان می­دهد که کمیت فزونورِ آنتروپی تابعی مستقیم از مساحت اُفق سیاه­چاله می­باشد و بنابراین کمیتی صرفاً هندسی است و مستقل از نوعِ تانسور انرژی-تکانه­ یا ماده و میدان به کار رفته در فضازمان است. البته تأثیراتِ میدانِ الکترومغناطیسی غیرخطی یا هر نوع میدان و ماده­ دیگری در عبارت  وارد می­ شود که باعث تغییر اُفق رویداد بیرونی سیاه­چاله  و به تبع آن باعث تغییر در مساحت اُفق سیاه­چاله می­ شود.
کمیت ترمودینامیکی دیگر که باید محاسبه شود دما است و این کمیتِ نافزونورِ متناظر با آنتروپی است. با بهره گرفتن از رابطه­ کلی به دست آمده در بخش قبل برای دما (۵-۲-۲۶)، و با قرار دادن  و  در آن، برای دمای اُفق رویداد سیاه­چاله­های مجانباً تخت خواهیم داشت
(۵-۳-۴)
کمیت فزونور ترمودینامیکی دیگری که باید محاسبه شود بار الکتریکی سیاه­چاله است. یک راه مناسب برای محاسبه­ی بارِ سیاه­چاله­های ایستا در ابعاد بالا استفاده از تعمیمِ قانون گاؤس به ابعاد بالا به صورت  است که در آن  عنصر دیفرانسیلی اَبرسطحِ  است که انتگرال­گیری روی آن انجام می­گیرد. با بهره گرفتن از قانون گاؤس و محاسبه­ی شار میدان الکتریکی در  بار الکتریکی برای سیاه­چاله­های مربوط به دو فضازمان به صورتِ
(۵-۳-۴)
به دست می ­آید.
کمیت نافزونورِ متناظر با بارِ سیاه­چاله، پتانسیل الکتریکی است. با انجام محاسبات برای پتانسیل الکتریکی  روی اُفق سیاه­چاله­ها، مطابق رابطه­ (۴-۴-۳)، به رابطه­­های زیر برای دو کلاس می­رسیم
(۵-۳-۵)
در ادامه باید به محاسبه­ی جرم وابسته به سیاه­چاله بپردازیم. در این­جا چون
فضازمان دارای رفتار مجانبی تختی است برای محاسبه­ی جرم از تعریف جرمِ  با روش لایه­بندی فضازمان مطابق پیوست الف استفاده می­کنیم. محاسبات نشان می­ دهند که جرمِ  فضازمان برابر است با
(۵-۳-۶)
از این معادله­ مشخص است که جرم  از طریق پارامتر  مطابق رابطه­ (۵-۲-۲۵)، تحت تأثیر پارامترهای غیرخطی  و  می­باشد و بدین طریق تصحیحات غیرخطی گرانشی و میدان الکترومغناطیسی وارد جرم نسبت داده شده به سیاه­چاله می­شوند.
حال با در دست داشتن متغیرهای فزونور ترمودینامیکی  و کمیت­های نافزونور ترمودینامیکی وابسته به آن­ها  می­توانیم به بررسی قانون اول ترمودینامیک بپردازیم. حاصل­ضرب کمیت­های فزونور با کمیت­های نافزونور متناظر با آن­ها باید دارای ابعاد انرژی باشد. بنابراین درونِ معادله­ مربوط به قانون اول ترمودینامیک باید جملاتِ مربوط به برهم­کنش گرمایی  ، و برهم­کنش بی­دررو  ، وجود داشته باشند. بدین منظور ابتدا با بهره گرفتن از روابط آنتروپی (۵-۳-۲)، بار الکتریکی (۵-۳-۴)، جرمِ  (۵-۳-۶) و هم­چنین  می­توان جرم سیاه­چاله را بر حسب کمیت­های فزونور به صورت زیر به دست آورد
(۵-۳-۷)
در رابطه­ بالا  ریشه­ مثبت معادله­ (۵-۳-۲) است و بنابراین تابعی از  می­باشد. از آنجا که دما  و پتانسیل الکتریکی  کمیت­هایی نافزونور هستند، می­توان آن­ها را از مشتق­گیری یک متغیر ترمودینامیکی فزونور نسبت به متغیرِ ترمودینامیکی فزونورِ دیگری متناظر با  و  به دست آورد یعنی مطابق با تعریف ترمودینامیک استاندارد داریم:
(۵-۳-۸)
بنابراین با محاسبه­ی  ،  ،  و  و با بهره گرفتن از قاعده­ی زنجیره­ای در مشتق­ها مطابق زیر
(۵-۳-۹)
می­توانیم کمیت­های مورد نظر در رابطه­ (۵-۳-۸) را محاسبه نماییم. برای مثال این کمیت­ها برای کلاسِ  در  بُعد به صورتِ زیر می­باشند
(۵-۳-۱۰)

در ادامه با بهره گرفتن از آنالیز عددی نشان داده شده است که کمیت­های نافزونور محاسبه شده  و  در معادلات (۵-۳-۴) و (۵-۳-۵) در تمام ابعاد کاملاً منطبق بر روابطِ  و  به دست آمده از معادلات (۵-۳-۸) هستند. در نتیجه کمیت­های ترمودینامیکی محاسبه شده در (معادله پتانسیل و معادله دما) در قانون اول ترمودینامیک سیاه­چاله­ها به صورتِ
(۵-۳-۱۱)
صدق می­ کنند. بنابراین برای سیاه­چاله­های باردارِ مجانباً تختِ گرانش لاولاک مرتبه سوم در حضور میدان­های الکترومغناطیسی غیرخطی (کلاس­های نمائی و لگاریتمی) می­توان یک مجموعه قوانین ترمودینامیک در ابعاد بالا نوشت.
۵-۴ طبیعتِ پایداری سیاه‌چاله‌ها در آنسامبل‌های کانونی و کانونی بزرگ
در این بخش پایداری ترمودینامیکی سیاه‌چاله‌ها را در دو آنسامبل کاننی و کاننی بزرگ بررسی می­کنیم. پایداری یک سیستم ترمودینامیکی نسبت به تغییرات کوچک مختصه‌های ترمودینامیکی معمولاً توسط تحلیل رفتار آنتروپی  حولِ وضعیت تعادل انجام می‌گیرد. بیان مرسوم در ترمودینامیک استاندارد این است که آنتروپی برای یک ماده‌ی فیزیکی باید تابعی مقعرگونه (دارای تقعر) از متغیرهای فزونورش باشد. به طور موضعی این بدین معنی‌ست که دترمینان ماتریس هسیان باید دارای مقداری منفی باشد [۵۲,۵۷]. بنابراین پایداری موضعی ترمودینامیکی بیان می‌کند که آنتروپی  به عنوان تابعی از متغیرهای ترمودینامیکی فزونور  ، در یک همسایگی به اندازه کافی کوچک از یک نقطه در فضای فازِ ممکنِ  ها، شکلی افزایشی دارد. در بررسی‌های ما متغیرهای فزونور  و  هستند. وقتی که  یک تابع هموار از  هاست افزایشی بودن هم‌ارز با منفی بودن دترمینان ماتریس هسیان  است [۵۸]. لازمه‌ی شرطِ  معادل با شرطِ  است. این بدین معنی‌ست که پایداری یک سیستم ترمودینامیکی می‌تواند توسط تحلیل رفتار انرژی حول وضعیت تعادل انجام گیرد. به بیان استاندارد ترمودینامیک مرسوم انرژی  یک ماده‌ی فیزیکی باید تابعی محدب‌گونه (دارای تحدب) از متغیرهای فزونورش باشد.
با توجه به توضیحات داده شده در ادامه در دو آنسامبل کانونی و کانونی بزرگ، پایداری ترمودینامیکی دو رده جوابِ به دست آمده برای سیاه­چاله­های باردار مجانباً تختِ گرانش لاولاک مرتبه سوم در حضور میدان­های الکترومغناطیسی غیرخطی را بررسی می­کنیم. از دیدگاه ریاضیات آنسامبل‌های متفاوت، روش‌های متفاوت محاسبه‌ی فیزیک یکسانی هستند بنابراین با کار کردن در هر دو آنسامبلِ کانونی و کانونی بزرگ، باید به نتایجِ یکسانی برای رفتار پایداری ترمودینامیکی جواب­ها برسیم. در این بین نتایجی به دست می ­آید که نشان می­دهد محاسبات در دو آنسامبلِ کانونی و کانونی بزرگ به نتایج یکسانی منجر نمی­ شود. این نشان می­دهد که نتایج به نوع آنسامبل انتخابی بستگی دارند.
۵-۴-۱ بررسی پایداری ترمودینامیکی سیاه­چاله­های باردار مجانباً تخت در آنسامبل کانونی
در آنسامبل کاننی بار پارامتری ثابت است و بنابراین ماتریس هسیان فقط دارای یک درایه به صورتِ  است. دترمینان ماتریس هسیان  ، به صورت زیر به ظرفیت گرمایی مربوط می‌شود
(۵-۴-۱)
از آن‌جایی‌که دما کمیتی مثبت است باید دترمینان هسیان نیز کمیتی مثبت باشد تا ظرفیت گرمایی مثبت به دست آید. بنابراین شرط  برای برقراری پایداری موضعی در آنسامبل کانونی لازم و کافی است. در نتیجه کافی‌ست که ظرفیت گرمایی را حساب کنیم:

 

 

روش‌ مقیاس درجه‌بندی
روش مقیاس درجه‌بندی به روش فهرست وارسی شبیه است، اما به عوض تعیین بود یا نبود رفتار یا ویژگی مورد ارزشیابی که در روش فهرست وارسی مشخص می‌شود، در مقیاس درجه‌بندی کیفیت مورد ارزشیابی قرار می‌گیرد. باز هم مانند فهرست وارسی، مقیاس درجه‌بندی وسیله‌ای فراهم می‌کند که به کمک آن می‌توان تمام دانش‌‌آموزان یک کلاس یا گروهی از افراد را در ابعاد معینی مورد قضاوت قرار داد و در آن داوریهای مربوط به تک تک افراد را ثبت نمود.
روش واقعه‌نگاری
بنابر تعریف، روش واقعه‌نگاری یا روش ثبت رویداد به «توصیف‌های واقعی از رویدادها و اتفاقات معنی‌داری که معلم ]مشاهده‌گر[ در نتیجه مشاهده از زندگی دانش‌آموزان به دست می‌آورد» (گرانلاند و لین،۱۹۹۰، ص ۳۷۷؛ به نقل از سیف، ۱۳۷۹) گفته می‌شود. در این روش معلم یا مشاهده‌گر باید هر اتفاق یا رویدادی را که در زندگی دانش‌آموز رخ می‌دهد و آن را مهم می‌داند، بلافاصله بعد از وقوع، ثبت نماید.
موارد استفادۀ روش واقعه‌نگاری
روش واقعه‌نگاری یک روش مشاهدۀ مستقیم رفتار است، و به همین دلیل برای بیشتر هدفهای آموزشی حوزه‌های عاطفی و روانی- حرکتی قابل استفاده است. در گذشته این روش بیشتر در حوزۀ سازگاری اجتماعی به کار می‌رفت، اما به تازگی در سایر زمینه‌های تربیتی نیز از آن استفاده می‌کنند. تنها آن دسته از رفتارهایی که لازم است در شرایط کاملاً طبیعی محیط مشاهده و ارزشیابی شوند باید با این روش مورد ارزشیابی قرار گیرند. از جمله این رفتارها می‌توان موارد زیر را ذکر کرد: چگونگی برخورد دانش‌آموز با مسائل، پشتکار دانش‌آموز در ادامۀ کار، اشتیاق به گوش دادن به عقاید دیگران، نحوۀ همکاری در فعالیت‌های کلاسی، نحوۀ اظهارنظر در موقعیت‌های مختلف اجتماعی، نحوۀ رفتار کردن در موقعیت‌های مختلف اجتماعی، و مانند اینها. در رابطه با بهره گرفتن از روش واقعه‌نگاری باید توضیح داد که مشاهدات را باید به افراد معین و رفتارهای معین محدود کرد. تلاش برای مشاهدۀ تعداد زیادی رفتار و به مقدار زیاد، بی‌فایده و مأیوس کننده خواهد بود. محدود کردن مشاهدات و گزارش‌ها به رفتارهای معین و دانش‌آموزان خاص، برای استفاده بهینه از این روش ضروری است. بنابراین، باید سعی شود که پیش از اقدام به استفاده از روش واقعه‌نگاری یک نقشه عینی و عملی از فعالیتها طرح‌ریزی گردد.

استفاده از روش‌های خودسنجی و سنجش به وسیلۀ همکلاسی‌ها^[۲۴۹] در ارزشیابی از برنامه آموزش مهارتهای زندگی
مزایای عمده استفاده از روش های خودسنجی و سنجش بوسیله همکلاسی‌ها این است که دانش‌آموزان از چگونگی کارکرد نظام سنجش مطلع می‌گردند و بهتر قادرند روش های خود را برای اعتبار دادن به فرایند یادگیری خود انعطاف‌پذیر کنند. در این زمینه نکات زیر حایز اهمیت است:
یاری دادن دانش‌آموزان در فهم مزایای سنجش کار خود. آنها می‌توانند با بررسی عمیق آنچه که انجام داده‌اند به این مهم دست یابند.
مجهز کردن دانش‌آموزان به الگوهای سنجشی که برای آنها قابل فهم باشد. این الگوها باید در کارها و فعالیت‌های دانش‌آموزان قابل استفاده و کاربرد باشند. یعنی بهترین الگوی ممکن در اختیار آنها قرار داده شود و این کار طوری انجام گیرد که دانش‌آموزان احساس کنند خود مالک و بوجود آورنده سیستم سنجش می‌باشند.
هرگز نباید نمره را ملاک قرار داد، بلکه این یادگیری است که باید به آن اهمیت داده شود. به دانش‌آموزانی که مشغول فرایند خودسنجی هستند باید یادآوری نمود که نمره و امتیازی که برای کار خود در نظر می‌گیرند مهم نیست، بلکه این چگونگی کاربرد روش‌های سنجش از طرف آنهاست که مهم و با اهمیت است.
اعتماد کردن به ارزیابی دانش‌آموزان. بایستی از این طرز تفکر که دانش‌آموزان در هنگام خودسنجی نسبت به خود با ملایمت برخورد می‌کنند، اجتناب ورزید. هرچند که ممکن است، تعداد‌اندکی از دانش‌آموزان این گونه باشند ولی بسیاری از آنها حتی از معلمان نسبت به سنجش کار خود سختگیرانه‌تر عمل می‌کنند.
خودداری از بی‌اهمیت نشان دادن کار سنجش دانش‌آموزان. معلم به جای این که به کار خودسنجی شده دانش‌آموزان دوباره نمره دهد و سنجش آنها را با نمرۀ خود مقایسه کند، بهتر است در ارتباط با کیفیت خودسنجی دانش‌آموزان، بازخوردی را به آنها منتقل و ارائه نماید و از آنها بخواهد که سنجش خودشان را منطبق بر این بازخورد نمایند.
استفاده از فرایند سنجش بوسیله همکلاسی‌ها به منظور افزایش تعداد بازخوردها. گاهی اوقات سنجش توسط همکلاسی‌ها (جایی که دانش‌آموزان به کار همدیگر نمره می‌دهند) می‌تواند حتی از فرایند خودسنجی سودمندتر باشد و این امر به خاطر رعایت اصول و ملاک‌های ارزشیابی توسط دانش‌آموزان در هنگام سنجش کار دیگر همکلاسی‌هایشان و نیز انتظار مشابهی که از همکلاسی‌های خود برای رعایت این ملاک‌ها در سنجش کارشان دارند، می‌باشد.
نباید دانش‌آموزان اینگونه برداشت کنند که معلم از زیر بار مسؤولیت‌های خود شانه خالی می‌کند. دانش‌آموزان بایستی از طریق آموزش‌های عمیق، پی به مزایای این نوع سنجش ببرند. در غیر این صورت آنها فکر خواهند کرد که معلم سلب مسؤولیت نموده است.
استفاده از تکالیف مناسب برای سنجش توسط همکلاسی‌ها. هنگامی که دانش‌آموزان عملکرد یکدیگر را ارزیابی می‌کنند معلم باید در مورد انتخاب ماهیت تکالیف محول شده به آنها دقت کند. مناسب‌ترین تکالیف، آنهایی هستند که بواسطه آنها دانش‌آموزان می‌توانند در مورد چگونگی کارشان بازخوردهایی را از طرف یکدیگر دریافت نمایند.
معلم بعنوان یک ناظر متخصص در دسترس دانش‌آموزان باشد. هنگامی که دانش‌آموزان مشغول فرایند سنجشِ کار همکلاسی‌ها می‌باشند، معلم از آنها بخواهد که راجع به موضوعات ویژه مرتبط به کارشان، نظراتی را ابراز نمایند. بدین وسیله می‌تواند مطمئن شود که آیا همه دانش‌آموزان از نکات ظریف سنجش توسط همکلاسی مطلع هستند یا خیر (براون و دیگران، ۱۳۸۳، صص ۴۳-۴۲).
گروه‌بندی
تعاریف گروه
کلمه گروه^[۲۵۰] معانی و کاربردهای متعددی دارد و با کلماتی نظیر توده، انبوه خلق، اجتماع، سازمان و دسته مترادف بکار می‌رود. گروه از نظر لغوی به معنی جماعت، انجمن، جمعیت، جمعی از مردم، دسته‌ای از حیوانات، و طایفه یا قبیله است. گروه تعاریف گوناگون در جامعه‌شناسی و روان‌شناسی اجتماعی دارد که برخی عبارتند از: (۱) تجمع دو نفر یا بیشتر که با یکدیگر ارتباط و مشارکت و همبستگی دارند؛ (۲) تجمع عده‌ای از افراد که عملکرد مشترک و هدف مشخص دارند و از قوانین و مقررات درون گروهی خاصی تبعیت می‌کنند؛ (۳) تجمع هدفدار دو نفر یا بیشتر که با یکدیگر کنش متقابل دارند؛ (۴) مجموعه‌ای از افراد که در ارتباط با یکدیگر هستند و هر فرد از نقش‌های خود در درون گروه آگاهی دارد؛ (۵) مجموعه دو نفر یا بیشتر که همبستگی و اهداف مشترک و کنش‌های متقابل و نسبتاً بادوامی با یکدیگر دارند و عضوی خود را جزئی از کل گروه تلقی می‌کند؛ (۶) تجمع تعدادی از افراد که به گروه احساس تعلق می‌کنند و عملکرد واحدی برای نیل به هدف‌های مشترک دارند؛ (۷) تمامیت سازمان یافته و هدفدار عده‌ای از افراد که با یکدیگر همبستگی دارند؛ (۸) تجمع دو یا چند نفر که در یک یا چند مورد مشترک از روش و الگوی واحدی تبعیت می‌کنند؛ (۹) جمعی از افراد که روابط درون گروهی دارند و می‌کوشند از طریق فعالیت‌های جمعی و همکاری صمیمی نیازهای فردی و گروهی خود را برآورده سازند؛ (۱۰) مجموعه‌ای از افراد که خصوصیات و اهداف مشترک دارند و با یکدیگر در ارتباط رویاروی هستند؛ (۱۱) مجموعه‌ای از افراد که با یکدیگر فعالانه همکاری می‌کنند تا به اهداف مشخصی نایل آیند؛ (۱۲) تجمع دو نفر یا بیشتر که از طریق برخی علایق و خصوصیات مشترک با هم ارتباط برقرار می‌کنند (محسنی، ۱۳۶۸، اگبرن و نیمکف، ۱۳۶۵؛ نقوی، ۱۳۶۷؛ پاکدل سبحانی، ۱۳۵۳، به نقل از شفیع‌آبادی، ۱۳۷۹).
شواهد پژوهشی درباره همکاری گروهی
بر مبنای شواهد پژوهشی نیز می‌توان دلایلی برای سودمندی همکاری گروهی ارائه کرد. سرچشمه بیشتر این پژوهشها، ایالات متحده است. تاکنون متخصصان بریتانیایی بیشتر از پژوهش، بر بیان فوائد همکاری گروهی تأکید داشته‌اند، بیشتر ادعاهای ارائه شده را می‌توان در گزارش کمیته‌های بررسی^[۲۵۱]، همچون گزارش بالاک (۱۹۷۵) و نیز در گزارشهای دیگر مشاهده کرد. گزارش بالاک بر رشد زبان در گروه تأکید می‌کرد. «زمانی که کودکان برای حل مسئله‌ای در گروه کوچک خود، زبان خویش را به کار می‌گیرند، معمولاً گفته‌هایشان غیرقطعی، پراکنده، تلویحی و بدون جهت مشخص است… صمیمیت موجود در گروه به آنان امکان می‌دهد که بدون هیچ گونه احساس فشار و اجبار، این گونه صحبت کنند. کودکان در جوی برخوردار از بردباری، درنگ و تلاش همیارانه، می‌توانند زبان خود را گسترش دهند تا آنکه تفکرات ثانویه خود آنان یا عقاید دیگران را نیز دربر بگیرد. آنها می‌توانند بدون ترس از آنکه نظرشان پذیرفته نشود، عقایدشان را آزادانه بیان کنند (پاراگراف ۱۲/۱۰)».
هیئت بررسیِ مدارس ابتدایی ایالات متحده در سال ۱۹۷۸ نیز به صورت مشابهی چنین بیان کرد که: کودکان متعلق به تمام سنین، و به ویژه کودکان خردسال، از اینکه فرصت بحث و گفتگو در گروه های کوچک را پیدا کنند نفع می‌برند، زیرا با سهولت بیشتری در گروه مشارکت می‌کنند و خود را عضوی ضروری از گروه می‌شمارند. لازم و سودمند است که در برنامه مدارس، فرصت‌های هرچه بیشتری برای گفتگو در گروه های کوچک فراهم شود (دیون و بِنِت، ۱۳۸۳، ص ۴۰). یافته‌های پژوهشی در ایالات متحده نشان داده است که یادگیری همیارانه به موارد زیر کمک می‌کند:
پیشرفت تحصیلی بیشتر
عزت نفس^[۲۵۲] افزونتر
افزایش جاذبه بین فردی^[۲۵۳] و ارتباطهای بیشتر میان دانش‌آموزان، بدون آنکه جنسیت، نژاد یا معلولیت نقشی در این امر داشته باشد (اسلاوین^[۲۵۴]، ۱۹۸۳؛ جانسون و جانسون^[۲۵۵]، ۱۹۷۵؛ به نقل از دیون و بنت،۱۳۸۳، ص ۴۱).
در انگلستان نیز به تدریج شواهدی در حمایت از یافته‌های فوق، گرد آمد. به عنوان نمونه، در پژوهشی نشان داده شده است که در گروه های همیارانه در مقایسه با گروه های معمولی، میزان گفتگوی مرتبط با تکلیف به صورت چشمگیری افزایش پیدا می‌کند. جدول زیر این مهم را نشان می دهد.

 

نوع فعالیت در گروه
مواد درسی

همیاری گروهی
(بِنِت و دیون، ۱۹۸۹)

کار فردی در گروه
(بِنِت و دیگران، ۱۹۸۴)

 

ریاضیات
زبان
کل

%۸۹
%۸۶
%۸۸

%۶۳
%۷۰

 

سطح مهارت های مشتری الکترونیکی در دستکاری تکنولوژی که اغلب (متداول) تعریف می شود. به مهارت های فردی کاربران در استفاده از وب سایت ها را گویند(کیم^[۸]،۲۰۰۹: ۱۵).
تعریف عملیاتی:
مهارت های افراد در به کارگیری و ا نجام امور مربوط به کار های بانکی الکترونیکی(اینترنت و میکروسافت و ………)که این نیز با توجه به سوالات پرسشنامه از جامعه آماری به دست میآید.
تسهیلات خدمات :
سهولت دسترسی و رضایت مشتری در استفاده از وب سایت ها و سهولت خدمات رسانی در مفهوم دسترسی، قابلیت دستیابی به اطلاعات، زمان اندک یا نبود موانع جغرافیایی و بی نامی راشامل می شود(اودو^[۹]،۲۰۱۰ :۴۸).
تعریف عملیاتی:
خدمات متناسب با نیازهای روزانه مشتریان و راهنماییهای لازم جهت به کارگیری خدمات که این نیز از طریق ارائه کاربرد خدمات الکترونیکی وآمادهسازی دستگاه های پرداخت و دریافت (پوز ، ATM، و نرم افزار هایی جهت نصب بر روی گوشها و کامیپوترهای شخصی ) میتوان ارائه کرد. که این نیز با توجه به سوالات پرسشنامه از جامعه آماری به دست میآید.
ریسک درک شده:
محققان اغلب ریسک ادراک شده را به عنوان ادراک مشتری در مورد عدم اطمینان و نتایج معکوس بالقوه خرید یک بسیاری از محصول و یا سرویس تعریف کرده اند(لیتلر و ملان هایو^[۱۰]،۲۰۰۶). ریسک درک شده همچنین با مفاهیمی مانند خطر شخصی، خطر خصوصی، خطر اقتصادی، خطر روانشناسی وخطر تکنولوژی (فنی) تعریف می شود(پری باتوک^[۱۱]،۲۰۰۵: ۲۴).
تعریف عملیاتی:
ریسک های موجود در استفاده از خدمات الکترونیکی که اشخاص از آن اطلاع دارند(سرقت کارت اعتباری ،سرقت اطلاعات حساب بانکی و انجام امورات با بهره گرفتن از حساب دیگران)و میتوان با بهره گرفتن از آموزش های لازم این ریسک ها به حداقل ممکن رساند که این نیز با توجه به سوالات پرسشنامه از جامعه آماری به دست می آید.
کیفیت سرویس وب :
کیفیت خدمات وب حوزهای است که در آن امکان ارائه خدمات کارآمد و مؤثر برای کاربران از طریق وب سایت فراهم میشود( زیتهامل و همکارانش ،۲۰۰۲ :۱۳)

تعریف عملیاتی:
استفاده راحت و روان از خدمات الکترونیک که از طریق پرتال و وب سایت و از طریق دستگاه های مربوطه جهت انجام خدمات بانکی به کاربران ارائه میشود که این نیز از منظر جامعه آماری و خدمات درک شد با طرح سوالات توسط از آنان میسر میباشد.
تمایلات رفتاری :
طبق گفته زیتامل ات ال (۱۹۹۶)، تمایلات رفتاری به عنوان مجموعه ای از تمایلات خرید مجدد، اعتماد، وفاداری، رفتار نارضایتی و حساسیت قیمت تعریف میشود. تجربیات مشتری به تمایلات رفتاری او مربوط است( زانگ و پری باتک ،۲۰۰۵: ۳۴).
تعریف عملیاتی:
همان تجربه های رفتاری مشتریان است که مشتریان را به استفاده مجدد خدمات ارائه شده توسط بانک که با اطمینان خاطر و با دید کاملا مثبت فرا میخواند(۱- تمایل به استفاده از خدمات الکترونیکی به طور مداوم،۲- تمایل به استفاده از خدمات الکترونیکی ۳- تمایل به استفاده از خدمات الکترونیکی در آینده) و این نیز با توجه به سوالات پرسشنامه از جامعه آماری به دست میآید.
خشنودی مشتری:
راست و آلیور (۱۹۹۴) خشنودی را به عنوان پاسخ تکمیلی مشتری تعریف میکند که یک ارزیابی و یک پاسخ احساسی است. این شاخصی برای عقیده مشتری از احتمال یک خدمات است که به احساس مثبت منجر می شود(اودو،۲۰۱۰: ۶۳).
تعریف عملیاتی:
این متغیر، ارزیابی کلی تجربیات الکترونیکی مشتری که شامل رضایت کامل و خشنودی از خدمات دریافت شده است را اندازه میگیرد و این نیز با توجه به سوالات پرسشنامه از جامعه آماری به دست می آید.
محتوای وب سایت:
به عنوان ارائه و فهرست کردن اطلاعات و عملکردهایی تعریف شود که ارائه کلی شرکت و تصور عمومی آن را ارائه میدهد و به نظر میرسد که بر چگونگی کیفیت خدمات دریافتی وب توسط مشتری تأثیر گذار است(شین^[۱۲]،۲۰۰۶: ۸۷).
تعریف عملیاتی:
این متغیر، امکانات و تسهیلاتی که وب سایت در اختیار مشتریان قرار میدهد را اندازه میگیرد و این نیز با توجه به سوالات پرسشنامه از جامعه آماری به دست می آید.
فصل دوم
ادبیات و پیشینه پژوهش
۲-۱٫مقدمه:
بانکداری‌ الکترونیک‌ به طور کلی ‌انواع‌ کانال‌های‌ ارتباطی‌ میان‌ بانک‌ و مشتری‌ حقیقی‌ و حقوقی را شامل می گردد. برخی‌ از این سرویس‌ها عبارتند از‌:
۱- بانکداری‌ مبتنی‌ بر وب‌ و اینترنت‌۲- بانکداری‌ مبتنی‌ بر فناوری‌ تلفن‌های‌ همراه‌ ۳- بانکداری‌ مبتنی‌ بر تلفن‌ ۴- بانکداری‌ کیوسکی‌ ۵- بانکداری‌ به‌ کمک‌ فکس‌ ۶- پیام‌ کوتاه‌ ۷- بانکداری‌ مبتنی‌ بر دستگاه‌ خودپرداز‌ ۸ - بانکداری‌ مبتنی‌ بر کارت‌های‌ هوشمند و…
از نتایج و دستاوردهای اساسی اینترنت و IT بانکداری الکترونیک است و براهمیت آن به دلیل افزایش روزافزون تعامل اقتصادی کشورها با یکدیگر روز بروز افزوده می‌شود و همچنین بر مبنای تمایل بشر به راهکارهای سادهتر، در انجام کارهای مالی و اقتصادی نیز نیازمند بازنگری و نوآوری بهعلاوه تسهیل در بروکراسی نظام بانکی میباشیم(سیدجوادین،۱۳۸۶: ۱۹).
پس از پیدایش IT، نخستین ساختاری که به دستاوردهای شبکه و اینترنت پی برد سیستم بانکی بود. سیستمهای بانکی از این ابزار به عنوان عاملی جهت ایجاد یکپارچگی و افزایش دامنه فعالیت استفاده نمودند این عوامل مقدمه تکریم واقعی ارباب رجوع می باشند. عوامل بسیار اساسی استفاده سیستمهای بانکی از بانکداری الکترونیک، افزایش ضریب امنیت در تبادلات مالی و به صفر رساندن هزینه سنگین این نقل و انتقالات می باشد(پژوهشکده پولی و بانکی ؛ ۱۳۸۲).
البته باید به این نکته توجه نمود که بانکداری الکترونیک موضوعی نیست که که بهتوان سلیقه‌ای با آن برخورد نمود بلکه اجبار قرن ۲۱ به تمام کشورهایی است که خواهان تعامل با دنیای پیشرفته امروز و رشد اقتصادی می باشند(نیازی،۱۳۸۷: ۲۵).
بانکداری الکترونیک برای بانک‌ها نیز بسیار سودمند است چرا که علاوه برکاهش هزینه عملیات بانکی سبب کاهش خطای انسانی در انجام امور مالی نیز می‌گردد. همچنین لزوم به نگهداری و استفاده از پول نقد از بین می رود که این موضوع نیز از چند جهت بسیار مهم است، اول آنکه استفاده از پول نقد در انجام معاملات روزانه، موجب اصطحلاک پول شده و در نهایت سالانه هزینه هنگفتی به کشور تحمیل می‌گردد که با بهره گرفتن از بانکداری الکترونیک این مبلغ به نفع کشور صرفه‌جویی می‌شود، دیگر آنکه نگهداری پول نقد، سبب خارج شدن حجم زیادی از اعتبارات و پول از چرخه نظام اقتصادی کشور می‌شود که سبب تورم و نقدینگی است، اما با بهره گرفتن از بانکداری الکترونیک، کارهای بانکی به صورت اعتباری انجام می‌شود و پول در چرخه نظام اقتصادی کشور باقی می‌ماند. نتیجه مهم بانکداری الکترونیکی آن خواهد بود. که در سال‌های آتی ترکیب تکنولوژی اطلاعات با تجارت سبب ایجاد عصر بازرگانی الکترونیک به صورتی فراگیر خواهد شد(نیازی،۱۳۸۷: ۲۶).
۲-۲٫بیان ضرورت واهمیت موضوع:
امروزه بانک ها نقش اساسی ومهمی در رشد وتوسعه اقتصادی کشورها ایفا مینمایند.بانک عبارت ازیک رشته فعالیت اقتصادی است که ایجاد اعتبار میکند وامر پرداختها ونقل وانتقال وجوه را تسهیل میکند.
بانک ها میتوانند باکسب رضایت بیشتر مشتریان وتشویق آنها به پس انداز وتجهیز پس انداز وتراکم سرمایه وجمع آوری سرمایه های کوچک وبهکار انداختن آنها دررشته های تولیدی ومصرفی، نقش مهمی را درشکوفایی اقتصاد کشورها ایفا نمایند که تحقق این هدف با کسب رضایت بیشتر مشتریان حاصل می شود(عباسی،۱۳۸۸: ۳۹).
باید توجه داشت که رضایت مشتریان، تحت تأ ثیر عوامل متعددی قرار دارد که یکی از مهمترین این عوامل ،کیفیت محصول یا خدمت میباشد. آنچه برای بانک مهم است رضایت مشتری میباشد. بانک براساس یک مبنا ویک استاندارد متعارف بین المللی هر چند وقت یکبار کیفیت خدمات خویش را مورد سنجه قرار می دهد. یکی از الزامات مهم در پیشرفت سازمان ها وشرکتها این است که مشتری وجلب نظر وی راسرلوحه اهداف وفعالیتهای خود قرار دهند(بهمند،۱۳۸۱: ۱۶).
واژه های مشتری ورضایت مشتری در سازمان های خدماتی، به خصوص بانک ها به دلیل وابستگی کامل به مشتریان برای بقا،اهمیتی دو چندان مییابد. ارائه محصولات مختلف از سوی بانک ها (خدمات بانکی)،به منظور حفظ مشتریان موجود وجذب مشتریان جدید ودر نهایت کسب سهم بیشتری از بازار رقابت بانکی، بیانگر اهمیت است. بنابراین آگاهی از تصویر ذهنی سازمان نزد مشتریان به منظور شناخت نقاط قوت وضعف وارتقای سطح عملکرد از اولویت های مهم همه سازمان ها به خصوص بانک ها است(نوری،۱۳۸۶: ۷۹).
ارزیابی پذیرش کیفیت خدمات الکترونیکی بانک ملت چه میزان در رضایت و تمایلات مشتری تاثیر دارد؟ باید توجه داشت که: اولا )آن چه مسلم است عوامل زیادی یک سازمان را تحت تاثیر قرار میدهند که تحقق اهداف، موفقیت وبقای سازمان به آنها بستگی دارد وبا توجه به نوع سازمان ،این عوامل اهمیت گوناگونی پیدا می کنند .در این میان مشتریان یا خریداران به عنوان علت وجودی ودر ادامه حیات سازمان از اولویت خاصی برخوردار هستند; به خصوص برای بانک به عنوان یک موسسه مالی- اعتباری که سرمایه اصلی ومنابع مالی آن از طریق سپرده گذاری مشتریان تامین می شود وخریدار تمامی محصولات بانکی (که همان انواع خدمات بانکی است )نیز همین مشتریان هستند،مباحث مربوط به مشتریان بسیار مهم است(لاولاک،۱۳۸۲: ۱۳۵).از این رو برآوردن نیازها وخواسته های مشتریان وایجاد رضایتمندی در آنها ، ضمن وفادار کردن آنان به بانک ، نه تنها افزایش منابع مالی وبقای سازمان را به دنبال دارد، بلکه امکان حضوری پرقدرت تر در میدان رقابت وکسب سهم بیشتری از بازار را برای بانک فراهم می آورد .این مهم نیز جز با مطالعه وبررسی برروی مشتریان بانک از جنبه ها وجهات مختلف میسر نیست .ثانیاَ )مشتریان چنین درکی دارند که محصولات وخدمات الکترونیکی بانکی بخاطر پذیرش وحاکمیت قوانین اسلامی در آنها ،باید دارای کیفیت بالائی باشند ،بخاطر مفهوم انجام کار در اسلام .یعنی کار در اسلام یک نوع عبادت است البته کاری که باعث خشنودی ورضایت بیشتر مشتریان گردد.ثالثاَ) سنجش خدمات الکترونیکی در بانک ها ، بخاطر رابطه آشکارش با هزینه ها ،سود آوری ورضایت مشتریان ، بسیارحائز اهمیت می باشد.
بانک‌ها به عنوان یکی از ارکان توسعه اقتصادی نقش مهمی در تخصیص و تامین نیازهای مالی بنگاه‌های اقتصادی و اشتغالزا ایفا می‌کنند(مسعودی،۱۳۸۲: ۴۲).
به نظر می رسد اهمیت و ضرورت ارائه ی خدمات الکترونیکی به مشتریان الخصوص در زمینه بانکداری بسیار مهم باشد چون مزایا ی فراوانی برای مشتریان دارد.مانند راحتی استفاده از خدمات امنیت بالا ،ارزان بودن و کمترین زمان ممکن برای انجام خدمات است.
۲-۳٫پیشینه پژوهش:
۲-۳-۱٫مطالعات داخلی:

در این پژوهش راه حل یا سیستم پیشنهادی از نظر ویژگیهای فنی مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد. اینکه امکانات سخت افزاری و ارتباطات مورد نیاز برای توسعه سیستم تا چه میزان قابل دسترسی است؟ آیا دانش لازم جهت توسعه سیستم وجود دارد؟ همچنین بررسی دانش فنی موجود در داخل و خارج و امکان دستیابی به آن در زمان مورد نظر از اهمیت خاصی برخوردار است.

ابعاد امکان سنجی فنی
الف) فعالیت های که مبتنی بر قانون هستند^[۱۱۴].
اگر وظایف در ناحیه بررسی با قوانین منطبق نباشد ( قانون مدار نباشد) و بر اساس قضاوت و جهت دهی سلیقه ای باشد در آن صورت رایانه و استفاده از آن توجیهی ندارد. برای مثال پردازش سفارش، تهیۀ خلاصه گزارش دوره زمانی بدهکاران و محاسبات با اعتباریابی مشتری از این قبیل فعالیت ها هستند.
ب) فعالیت های تکراری^[۱۱۵]
اگر اُمور فقط بصورت موردی اجرا شوند، سیستمی کردن آنها بصرفه نیست. کارهائی که اغلب بصورت ثابت و تکراری هستند رایانه ای کردن آنها مناسب می باشد.
ج) فعالیتهای پیچیده^[۱۱۶]
اگر عملیات پیچیده ای را بتوان به چندین جزء ساده کوچک نمود، در آن صورت رایانه ای کردن آن ساده و مناسب خواهد بود.
د) درجه بالای دقت^[۱۱۷]
انسان در شرایط قابل انعطاف، تخمین های خوبی می زند ولی رایانه این خصوصیت را ندارد، لیکن اگر درجۀ بالا از دقت در محاسبات عددی مورد نیاز باشد رایانه ها با سرعت و درصد پائین اشتباهات، بهتر از انسان عمل می کنند.
ه) سرعت پاسخگوئی^[۱۱۸]
اگر خواستار سرعت بالا در پاسخ دهی باشیم سیستم های رایانه ای چنین امکانی را فراهم می آورد.
داده های رایانه ای به راحتی و ارزان برای امور تکراری و مختلف می توانند استفاده شوند.
گزارش امکان سنجی^[۱۱۹]
گزارش امکان سنجی نتیجه تلاشهای تحلیلگران را در مرحله شناخت سیستم نشان می دهد. این گزارش بر اساس یافته های تحلیلگران به دو شکل، گزارش کلی (خاص مدیران ارشد) و تفضیلی (برای کارشناسان) تهیه می شود (صرافی زاده و علی پناهی، ۱۳۸۰).
الف- گزارش کلی
ساختار گزارش کلی امکان سنجی جهت ارائه به مدیریت عبارت است از:
- مقدمه
- اهداف در بکارگیری سیستم مورد نظر
- افراد درگیر در عملیات سیستم سازمان
- تغییرات سازمانی مورد نیاز جهت بکارگیری موفق سیستم مورد نظر
- منافع حاصل از سیستم
- پیش بینی (برآورد) هزینه سیستم
ب- گزارش تفضیلی
- مقدمه نتایج حاصل از شناخت
- بیان مشکل یا نیاز
- ارائه راه حل های مختلف و دلایل انتخاب راه حل پیشنهادی (نتایج امکان سنجی)
- معرفی سیستم پیشنهادی و دستاوردهای مورد انتظار
- منابع و تجهیزات مورد نیاز برای سیستم جدید
- هزینه های مورد انتظار
- دستورالعمل های اجرایی و پرسنل اجرایی سیستم جدید
- طرح اجرای سیستم جدید
- پیش بینی مشکلات بکارگیری سیستم جدید
زمانی که گزارش یک طرح امکان سنجی، ارزیابی و توسعه و طراحی سیستم به تأیید مدیران ارشد سازمان برسد، تحلیلگر یا مدیر پروژه به ارائه طرح پروژه می پردازد. طرح فعالیت، منابع مورد نیاز (انسانی، مالی، تجهیزاتی، و فیزیکی) زمانبندی پروژه و کنترل ها را در بر می گیرد.
گزارش امکان سنجی توسط تحلیلگر نوشته و به مدیریت ارائه می گردد و مدیر اجازه ادامه پروژه را صادر می نماید، سپس گزارش به کمیته های راهبردی در سازمان های بزرگ بُرده می شود. در سازمان های کوچکتر و بدون کمیته راهبردی این کار توسط مدیران ارشد بعنوان بخشی از فعالیت های عادی مورد ارزیابی قرار می گیرد. همان طور که تهیه اطلاعات برای پروژه امکان سنجی صورت می گیرد همین اطلاعات در گزارش امکان سنجی نیز بکار می رود (کتابی، ۱۳۸۴).
بطور خلاصه برای تهیه اطلاعات در گزارش امکان سنجی باید:
- حوزه کاری اصلی برای هر پروژه تعیین شده باشد.
- هر گونه نیاز برای کارمندان متخصص در مراحل بعدی پروژه گزارش شود.
- بهبودهای احتمالی یا صرفه جوئی های احتمالی مشخص شود.
اجزاء گزارش امکان سنجی بطور نمونه ای
الف) عنوان صفحه: نام پروژه - گزارش، شماره، نسخه، تهیه کننده، تاریخ.
ب) واژگان مرجع: این گزارش از ابعاد و اهداف حوزه گرفته می شود.
ج) خلاصه: عبارات کوتاه، مطالعه امکان سنجی و توصیه های مربوط به آن را ارائه می دهد.
د) زمینه: اسنادی برای شروع پروژه است، زمینه ای از سیستم فعلی و سیمای آن در داخل سازمان، شکل آن در طرح های توسعه ای سازمان و مشکلات احتمالی که با آن مواجه خواهد شد.
ه) روش مطالعه: توضیحات تفضیلی روش تحقیق سیستمی شامل مصاحبه های پرسنلی و نحوه جستجوی اسناد با هر یک از کانال های ارتباطی دیگر، فرضیه های انجام شده و محدودیت های تحمیل شده در این قسمت می آیند.
در سیستم موجود عباراتی هستند که شامل سیمای سیستم جاری هستند؛ وظایف اصلی، کارمندان، انبارداده ها، تجهیزات مورد نیاز، رویه های کنترلی و راه هایی که توسط آن به سایر سیستم ها ارتباط می یابد از این قبیل می باشند.
و) در گزارش، سیستم پیشنهادی ممکن است فراتر از یک سیستم معرفی شود. در این صورت نمودار گردش داده ها و سایر تکنیک های چارت بندی می تواند بعنوان نمایشی از سیستم پیشنهادی باشد، همچنین مشخصات کنترلی اصلی در این بخش می آید.
پیشنهادها شامل سیستم پیشنهادی با دلایل مربوطه، علت اینکه چرا مورد توجه و ترجیح داده می شود را بصورت واضح نشان می دهد.
ز) برنامه توسعه باید با جزئیات بیشتر مطرح شود که شامل هزینه پروژه برای مراحل آتی است و معمولاً در دورۀ زندگی سیستم اتفاق می اُفتد (کتابی به نقل از میکائیلی، ۱۳۸۵).
هدف از مکانیزه کردن سازمان با سیستم مدیریت اطلاعات
هدف اساسی از ایجاد و استقرار سیستم های رایانه ای در هر سازمان، تهیه و تأمین اطلاعات مورد نیاز برای اخذ تصمیم صحیح و بموقع می باشد تا مدیریت با دریافت گزارشهای مداوم، از نحوۀ پیشرفت امور اطلاع حاصل نماید. سیستم مدیریت اطلاعات در هر سازمان باید جوابگوی احتیاجات مدیریت آن سازمان باشد، نظر به اینکه نیازمندی های اطلاعاتی مدیریت در هر سازمان با مؤسسه دیگر متفاوت است لذا ایجاد و استقرار سیستم های مدیریت اطلاعات در هر سازمان ممکن است با سازمان دیگر تفاوت فاحش داشته باشد.
ابتدا در مطالعۀ نخستین، امکان استقرار رایانه در یک سازمان بررسی می گردد یعنی اینکه از نظر اقتصادی و فنی سیستم های موجود را می توان مکانیزه نمود یا این امر امکان پذیر نیست؟ در برخی مواقع ممکن است گروه بررسی کننده به این نتیجه برسد که سازمان مورد نظر هنوز آمادگی و رشد مکانیزه شدن سیستم اطلاعاتی را ندارد و صرفه در این است که سیستم های موجود با یک سیستم دیگر بررسی کامل و بهبود یابند (کتابی، ۱۳۸۴).

۲-۱ مقدمه
در این فصل سوابق پژوهشی و ادبیات نظری تحقیق مطرح شده است. مقالات منتشر شده در زمینه بخش‌بندی و ادبیات آن مورد بررسی قرار گرفته و الگوریتم های موجود جهت بخش‌بندی مشتریان و کاربرد آن در صنایع مختلف بیان شده است.
یکی از روش‌های مورد استفاده برای درک مشتریان و شناسایی گروه‌های همگن، بخش‌بندی مشتریان می‌باشد. در عمل، بسیاری از خرده‌فروشان، روش بخش‌بندی را برای بهبود کارایی بازاریابی و خدمات به مشتریان خود اتخاذ کرده‌اند (پراسد^[۱۶] و همکاران، ۲۰۱۱). ارتباط بسیار روشنی بین رضایت، وفاداری و ارزش مشتری وجود دارد. این رابطه باعث عملکرد شرکت می‌شود. شکل ۲-۱ این رابطه را نشان می‌دهد. مشتریان راضی خرید بیشتری را در طول عمر خود انجام می­ دهند و پس از مدت کوتاهی آنها تبدیل به مشتریان وفادار می‌شوند. مشتریان وفادار نیز برای شرکت و بهبود عملکرد شرکت ایجاد ارزش می­ کنند (مالتوس و مولهرن^[۱۷]، ۲۰۰۸).

وفاداری مشتری
ارزش مشتری
عملکرد شرکت
رضایت مشتری
شکل ۲-۱ رابطه بین رضایت وفاداری و ارزش مشتری (مالتوس و همکاران،۲۰۰۸).
۲-۲ مدیریت ارتباط با مشتری
از اوایل دهه ۱۹۸۰، مفهوم مدیریت ارتباط با مشتری در بازاریابی که شامل چهار بعد: شناسایی، جذب، نگهداری و توسعه مشتری است، اهمیتش را نشان داد. درک یک تعریف اثبات شده از مدیریت ارتباط با مشتری مشکل است، ما می‌توانیم آن را به عنوان یک استراتژی جامع و فرایند بدست آوردن، نگهداری و شراکت با مشتریان انتخابی برای ساختن یک ارزش خاص برای شرکت و مشتریان تشریح کنیم (سید حسینی، ۲۰۱۰). آنتون و هوئک^[۱۸] نیز آن را به صورت یک تجارت جامع و استراتژی بازاریابی که تکنولوژی، فرایند و همه فعالیتهای تجاری در حوزه مشتری را کامل می­ کند، بیان می‌دارند. برون^[۱۹]، مدیریت ارتباط با مشتری را به عنوان استراتژی کلیدی جامعی برای متمرکز ماندن بر نیازهای مشتری و یکپارچه‌کردن روش‌های برخورد با مشتری در سازمان تشریح می­ کند. همچنین چاترجی^[۲۰] آن را به عنوان نظامی برای هدایت و بهبود فرایندهای تجارت که در مکانهای فروش، مدیریت، خدمات و پشتیبانی از مشتریان استفاده شده است، تعریف می­ کند. بنا به نظر فینبرگ و کادام^[۲۱]، وقتی که نرخ نگهداری از مشتری ۵ درصد زیاد شود، سود به میزان ۲۵ تا ۸۰ درصد زیاد می­ شود (سید حسینی، ۲۰۱۰).
۲-۲-۱ مزایای استفاده از مدیریت ارتباط با مشتری
در دهه گذشته، مدیریت ارتباط با مشتری توسط بسیاری از نویسندگان مورد توجه قرار گرفته است، و نقش حیاتی­ در اقتصاد و کسب و کار جدید ایفا کرده است. برخی از مزایای بالقوه آن به شرح زیر است: (۱) افزایش حفظ و وفاداری مشتری، (۲) سودآوری بالاتر مشتری، (۳) ایجاد ارزش برای مشتری، (۴) سفارشی کردن محصولات و خدمات، (۵) کاهش فرایند، ارائه محصولات و خدمات با کیفیت بالاتر (استون^[۲۲] و همکاران ۲۰۰۶).
الهی و حیدری مزایای استفاده از مدیریت ارتباط با مشتری را به سه بخش کلی تقسیم کردند که عبارتند از: (۱) افزایش سوددهی و منابع، (۲) صرفه­جویی و کاهش هزینه، (۳) تاثیرات سازمانی.
افزایش سوددهی و منابع:

 

• • بهبود قابلیت جذب و نگهداری مشتریان

 

• • ایجاد وفاداری و افزایش سود

 

• • ارتقاء ارزش مشتری

 

• • افزایش سوددهی مشتریان

 

• • افزایش مدت زمان نگهداری و وفاداری مشتریان

 

صرفه­جویی و کاهش هزینه:

 

• • ارتقاء سرویس­دهی بدون افزایش هزینه آن

 

• • کاهش هزینه­ های فروش

 

• • جذب مشتریان جدید با هزینه پایین­تر

 

• • کاهش هزینه­ های مربوط به سرویس­دهی مشتریان

 

تاثیرات سازمانی:

 

• • مدیریت کارا و موثر ارتباطات مشتری توسط سازمان­ها

 

• • ایجاد مزیت رقابتی

 

• • تاثیرات مثبت در کارائی سازمان

 

• • وفاداری به نام تجاری^[۲۳] (۱۳۸۴).

 

۲-۲-۲ انواع فناوری­های مدیریت ارتباط با مشتری
انواع فناوری­های مدیریت ارتباط با مشتری به شرح زیر می­باشد:
۲-۲-۲-۱ مدیریت ارتباط با مشتری عملیاتی
توسط مدیریت ارتباط با مشتری عملیاتی^[۲۴] (OCRM) تمام داده ­های مشتریان از طریق نقاط تماس با آنها مانند مرکز تماس، سیستم­های مدیریت تماس، پست، فکس، نیروهای فروش و وب جمع‌ آوری می­ شود. این بانک اطلاعاتی برای تمام کارمندان و کاربران مرتبط با مشتری قابل دسترس می­باشد.
یک نوع از مدیریت ارتباط با مشتری عملیاتی همان مرکز تماس و مدیریت تماس با مشتریان است. این سیستم می‌تواند یک بررسی کامل و جامع از اطلاعات مرتبط با مشتریان ارائه دهد. این مرکز ۱۰۰% متمرکز بر مشتری است. مزیت این نوع از CRM، خصوصی‌سازی ارتباط با مشتری و وسعت دادن پاسخ­های سازمانی مورد نیاز مشتریان است.
۲-۲-۲-۲ مدیریت ارتباط با مشتری تحلیلی
داده ­های ذخیره شده در بانک اطلاعاتی میانی توسط مدیریت ارتباط با مشتری تحلیلی^[۲۵] (ACRM)، به وسیله ابزارهای آنالیز، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در نتیجه پروفایل­ مشتریان تولید می‌شود. الگوهای رفتاری شناسایی شده، سطوح رضایتمندی تعریف می­ شود و همچنین از دسته­بندی مشتریان پشتیبانی می­گردد. این اطلاعات و دانش جمع‌ آوری شده از ACRM، در بازاریابی و ارتقاء استراتژی­ها تاثیر زیادی دارد (الهی و حیدری، ۱۳۸۴).
تکنولوژیکی­های پشتیبانی از ACRM شامل درگاه^[۲۶]، انبار داده، موتورهای آنالیز و پیش ­بینی، قوانین انجمنی کشف الگو^[۲۷]، الگوهای زنجیره­ای^[۲۸]، خوشه­بندی^[۲۹]، دسته­بندی و ارزیابی ارزش مشتری^[۳۰]، می­باشد. این موارد حاصل دسته‌بندی موثر مشتریان و پیشنهاد محصولات و سرویس‌های بهتر می­باشد.
۲-۲-۲-۳ مدیریت ارتباط با مشتری الکترونیکی
مدیریت ارتباط با مشتری الکترونیکی (ECRM) باعث ایجاد قابلیتی می­ شود که اطلاعات مشتریان در تمام نقاط تماس در داخل شرکت و نیز بین شرکای خارجی شرکت در اینترنت و اینترانت قابل دسترسی باشد. این نوع از سیستم ها اجازه می‌دهند که کاربران داخلی و خارجی از طریق اینترنت و اینترانت به اطلاعات مرتبط با مشتریان دسترسی داشته باشند.
ECRM امکان سفارش آنلاین^[۳۱]، پست الکترونیکی، دانش موردنیاز در تولید پروفایل مشتریان، شخصی‌سازی سرویس‌ها، تولید پاسخ­های خودکار به نامه الکترونیکی و راهنمای خودکار افراد را دارا می­باشد. یک مرکز ارتباط الکترونیکی از کانال­های چند رسانه­ای شامل مرکز ارتباط تلفنی با مشتری، وب سایت، اتاق­های صحبت آنلاین^[۳۲] و سرویس­های پست الکترونیکی تشکیل می­گردد. به طور کلی ECRM باعث بالا رفتن کیفیت بازاریابی می­گردد.
۲-۲-۲-۴ مدیریت ارتباط با مشتری مشارکتی
مدیریت ارتباط با مشتری مشارکتی^[۳۳] همان سیستم­های مدیریت ارتباط با مشتری هستند که با سیستم­های بزرگ سازمانی یکپارچه شده ­اند تا امکان پاسخ­دهی بالاتری را به مشتری در طول زنجیره تامین فراهم نمایند. یک سیستم CCRM می ­تواند زمینه فروش دانش و ابزارها را به هر کسی در سازمان پیشنهاد کند و به گردش فروش در طول کانال­های مرکز ارتباط تلفنی با مشتری^[۳۴] کمک کند. یک CCRM می ­تواند به کارمندان سازمان، تهیه‌کنندگان و حتی شرکاء نیز توسعه یابد.
۲-۳ داده ­کاوی
داده ­کاوی به معنای کشف الگوهای مفید از داده ­ها می­باشد. تکنیک‌های داده‌کاوی قادر به استخراج مشخصه‌ ها و نیازهای مخفی مشتریان از پایگاه داده‌های بزرگ هستند. کاربردهای داده‌کاوی در مدیریت ارتباط با مشتری توجه دانشگاهیان را به خود جلب کرده است و نرخ تحقیقات مرتبط همچنان رو به افزایش است. همه مدل‌های داده‌کاوی مانند طبقه‌بندی و خوشه‌بندی می‌توانند عناصر مدیریت ارتباط با مشتری را که شامل شناسایی، جذب، حفظ و توسعه مشتری است، پشتیبانی کند (آخوندزاده نوقابی و همکاران، ۲۰۱۳).
تعاریف مختلفی از داده ­کاوی وجود دارد که بعضی از آنها عبارتند از:
داده‌کاوی فرایند اکتشاف و تحلیل حجم زیادی از داده­ به وسیله ابزارهای خودکار و نیمه خودکار به منظور کشف قواعد و الگوهای معنی‌دار می‌باشد (رایجی­السکی^[۳۵] و همکاران، ۲۰۰۲).
داده‌کاوی یک فرایند شناخت الگوهای معتبر، جدید، مفید و قابل فهم از داده ­ها می­باشد (فایاد^[۳۶] و همکاران، ۱۹۹۶). اما تعریفی که اکثر مراجع به اشتراک آن را ذکر می­ کنند عبارت است از “استخراج اطلاعات و دانش و کشف الگوهای پنهان از یک پایگاه داده بسیار بزرگ و پیحیده” (رضایی‌نیا، ۱۳۸۸).

تعداد

 

۱۶۳

 

 

 

میانگین

 

۰۲۴/۳

 

 

 

انحراف معیار

 

۹۰۵/۲

 

 

 

مشخصه معنی­داری^* (P-Value)

 

۰۰۱/۰

 

 

 

^*مشخصه معنی­داری بزرگتر از ۰۵/۰ بیانگر تبعیت داده ­ها از توزیع نرمال است.
با توجه به عدم تبعیت داده ­های اولیه از توزیع نرمال، تبدیل لگاریتمی روی داده ­ها اعمال شد؛ پس از اعمال تبدیل لگاریتمی، مجدداً نرمال بودن داده ­ها بررسی شد که در این مرحله داده ­ها از توزیع نرمال تبعیت نمودند.
رابطه استفاده شده برای نرمال کردن داده ­های هدایت هیدرولیکی به صورت رابطه ۳-۷ می­باشد.

۳-۷ K_(N)=Ln(K+5)
نتایج حاصل از بررسی داده ­های تبدیل شده بر مبنای آزمون کولموگوروف – اسمیرونوف در جدول ۳-۳ ارائه شده است. همانگونه که مشاهده می­ شود در جدول مذکور مقدار مشخصه معنی­داری برابر با ۱۰۲/۰ می­باشد که نشانگر این مطلب است که داده ­ها از توزیع نرمال تبعیت می­ کنند.
جدول ۳-۳- نتایج بررسی نرمال بودن داده ­های هدایت هیدرولیکی خاک تبدیل یافته با آزمون کولموگوروف– اسمیرونوف در نرم­افزار SPSS

 

 

تعداد

 

۱۶۳

 

 

 

میانگین

 

۰۲۸/۲

 

 

 

انحراف معیار

 

۳۲۰/۰

 

 

 

مشخصه معنی­داری^* (P-Value)

 

۱۰۲/۰

 

 

 

^*مشخصه معنی­داری بزرگتر از ۰۵/۰ بیانگر تبعیت داده ­ها از توزیع نرمال است.
در ادامه با تحقیق ساختار فضایی هدایت هیدرولیکی با بهره گرفتن از آنالیزهای زمین­آماری، نقشه هدایت هیدرولیکی خاک در محدوده مورد مطالعه استخراج شد. در این مرحله از ابزار آنالیز زمین­آماری^[۱۳] در محیط نرم افزار GIS استفاده شده است. تکنیک مورد استفاده برای میان­یابی و به دست آوردن نقشه خطوط هم­تراز برای مقادیر هدایت هیدرولیکی نرمال شده، روش کریجینگ معمولی بود.
۳-۲-۱-۲-۱- روش و معیارهای ارزیابی روش میان­یابی
در این پژوهش از روش اعتبارسنجی متقابل^[۱۴] برای ارزیابی روش­ها استفاده شد. این روش بر این اساس است که هر بار یک مقدار مشاهده­ای حذف شده و برای آن از روی نقاط مجاور، مقداری برآورد می­ شود. سپس مقدار واقعی به محل قبلی برگردانده شده و برای تمامی نقاط شبکه این عمل تکرار می­ شود. در نهایت با توجه به مقادیر مشاهده شده و برآورد شده، دقت هر روش با توجه به معیارهای آماری مختلف محاسبه می­ شود. در این پژوهش از دو معیار مجذور میانگین مربعات خطا^[۱۵] و میانگین انحراف خطا^[۱۶] برای سنجش روش­ها استفاده شد. مجذور میانگین مربعات خطا معرف دقت و میانگین انحراف خطا معرف انحراف هر روش می­باشد (کایدانی و دلبری، ۱۳۹۰).

.□
حال کاهش نیوتن در نمونه ناتباهیده (  ) را محاسبه می‌کنیم.
ب) اصطلاحاتی برای جهت نیوتن و کاهش نیوتن: اگر F ناتباهیده باشد و  آن گاه جهت نیوتنF در x منحصر به فرد است و عبارتست از:

که  به ترتیب گرادیان و هسینF نسبت به ساختار اقلیدسی روی E هستند و کاهش نیوتن به صورت زیر است:

برهان: ]۴[
۶)روش میراشده نیوتن (خاصیت ترمیمی^[۲۲]): اگر  روی Q متناهی باشد و  داده شده است. تکرار میراشده نیوتن را در نظر بگیرید:

e هر جهت نیوتنF درx است. آن‌گاه:

برهان : از (۵) داریم  در نتیجه  ، بنابراین  به بیضی واحد و باز دیکن به مرکز x تعلق دارد و در نتیجه  (با توجه به ۲) و از (۲-۴) داریم:

با توجه به تعریفρ در (۲-۵)

بنابراین:

.□
۷) وجود مینیمم مقدار-الف :
تابع F به مینیمم خودش روی Q می‌رسد اگر و تنها اگر از پایین روی Q کراندار باشد؛ اگر این رابطه برقرار باشد آن‌گاه  متناهی است و هم چنین  .
برهان: واضح است که اگرF به مینیمم خودش روی Q برسد از پایین کراندار است.
برای اثبات عکس آن، فرض کنیم F از پایین کراندار است. ثابت می‌کنیم به مینمم مقدارش روی Q می‌رسد.
که  متناهی است، در واقع اگر  وجود داشته باشد که  نامتناهی باشد آن‌گاه مشتق F در x و در جهت  غیرصفر خواهد بود. از (۳) داریم  و مشتق مرتبه دوم تحدید F بر روی این صفحه، صفر است بنابراین تحدید ، خطی است (ثابت نیست چون مشتق مرتبه اول F در هر جهت  غیرصفر است). تابع خطی و غیرثابت  از پایین بی کران است. حال اگر  مقطع عرضی^[۲۳]  باشد که توسط صفحه  ایجاد شده است،  یک نقطه ثابت و زیر فضای  مکمل  است. آن‌گاه  مجموعه محدب و باز در  است، و با توجه به (۳) ،  و از (۴) داریم: F در راستای هر تبدیل  ثابت است و این‌‌ همان اثبات رسیدنF به مینیمم خودش روی Q است و اینکه تحدیدF به  به مینیمم خودش روی  می‌رسد. این تحدید یک تابع خود هماهنگ روی  است (گزاره ۲-۱-۱) و واضح است از پایین روی  کراندار است و زیر فضای بازگشتی‌اش بدیهی است. با گذر از  به  ، می‌توان بیانیه‌ای مشابه برای تابع خود هماهنگ ناتباهیده از پایین کراندار ایجاد کرد؛ برای سادگی فرض می‌کنیمF ناتباهیده باشد.
چونF از پایین کراندارست و کمیت  صفر است؛ زیرا اگر مثبت باشد:

آن‌گاه طبق (۶) امکان گذر از هر نقطه  به نقطه ی دیگری مانند  با حداقل ثابت  که کمتر از مقدار F است را خواهیم داشت که این غیرممکن است چون فرض کردیمF از پایین کراندار است. بنابراین  در نتیجه نقطه‌ای مانند x وجود دارد که  از (۲-۴) داریم:

با توجه به (۲-۱۰):

و با ترکیب (۲-۱۱) نتیجه می‌گیریم:

(۲-۱۴)
وقتی  داریم:

و اگر  باشد آن‌گاه  . از (۲-۱۴) به دست می‌آوریم که  هر‌گاه  به مرز بیضی بسته دیکن  متعلق باشد و این در صورتی است که زیر مجموعه Q فشرده باشد (یادآور می‌شویم که فرض کردیمF ناتباهیده است) و نشان می‌دهد که مینیمم مقدارF بر بیضی )که وجود دارند( یک نقطه درونی بیضی است ؛ بنابراین (چونF محدب است) مینیمم مقدارF روی Q است پسF به مینیمم مقدارش روی Q می‌رسد .□
در ادامه، مفهوم تبدیل لژاندار را بیان می‌کنیم.
تابع محدب f روی زیر مجموعه محدب  تعریف شده است. تبدیل لژاندارf ^[۲۴] یعنی  به صورت زیر تعریف می‌شود:

دامنه  با توجه به تعریف، شامل آن y هایی است که سمت راست متناهی باشد. بنابراین  محدب و تابع  روی دامنه اش محدب است (چون f و  محدب است، تفاضل ۲ تابع محدب، محدب است و Sup یک تابع محدب نیز محدب است).
فرض کنیم  باز شد و f، بطور پیوسته  بار مشتق پذیر باشد (روی دامنه اش هسین f نامنفرد (معکوس پذیر) است) .
(۱.L): اگر  آنگاه

چون  معکوس پذیر است، با بهره گرفتن از قضیه تابع ضمنی مجموعه  (مقادیر  ) باز است؛ علاوه بر این، چون f محدب است، نگاشت:

۱-k بار به طور پیوسته مشتق پذیر است و نگاشتی یک به یک از  به  است و معکوس آن هم ۱-k بار به طور پیوسته مشتق پذیر است . (۱.L) نشان می دهد که نگاشت معکوس توسط گرادیان تابع یعنی  داده شده است. بنابراین:
(۲.L): نگاشت  نگاشتی یک به یک از  به مجموعه باز  است  و نگاشت معکوس به صورت  است.
(۳.L):  روی  بطور پیوسته K بار مشتق پذیر باشد و
(۲-۱۵)
۸- خود هماهنگی تبدیل لژاندر :
اگر هسین تابع خود هماهنگ F نامنفرد باشد ؛ آنگاه  یک مجموعه محدب و باز است و تابع  روی  خود هماهنگ است.
برهان: ابتدا ثابت می کنیم:

از (۲.L) داریم که
حال ثابت می کنیم  . فرض کنیم  آن گاه بنا به تعریف ، تابع  از بالا روی Q کراندار است، یا تابع  روی Q از پایین کراندار است. این تابع خود هماهنگ است (بنابه گزاره ۲-۱-۱- قسمت (ب)) و چون از پایین کراندار است به مینیمم مقدارش روی Q می رسد (خاصیت ۷). در مینیمم تابع (یعنی  ) داریم:

Title 113
چکیده:
طی سالیان اخیر موج استفاده و بهره گیری از سیستمهای بهبود فرایند اداری کشور ما را فرا گرفته است و بسیاری از سازمانها ، تمایل زیادی برای بهره گیری و استفاده از این سیستمها از خود نشان می دهند اما باید بررسی نمود که چنین سیستمهایی تا چه اندازه توانسته به مدیران سازمانها در بهبود تصمیم گیری کمک نماید وآیا توانسته چنین سیستمهایی انتظارات مدیران را در تصمیم گیری ها براورده نماید . هدف اصلی ازاین تحقیق بررسی تاثیر مدل سازی هدف گرای فرایندهای سازمانی با رویکرد تقسیم و غلبه بر بهبود تصمیم گیری مدیران می باشد وبه تجزیه و تحلیل آثار و نتایج حاصل از مدل سازی فرایندهای اداری برتصمیم گیری مدیران، بررسی و شناسایی عوامل موثر بر موفقیت مدل سازی فرایندها اداری از نظر تامین اطلاعات مناسب نظیر صحت،دقت،بهنگام بودن و اقتصادی بودن، بررسی اثرات مدل سازی فرایندها اداری بربهبود فرایند تصمیم گیری مدیران، ارائه راهکار برای بهبود عملکرد جهت بهره برداری می باشد.روش تحقیق علی – مقایسه ای می باشد .ونتایج حاصل از تحقیق نشان داد که مدل سازی فرایندها متناسب با اهداف سازمان در تحقق یافتن اهداف سازمانی اثربخش است ازنظر مدیران سازمان،مدل سازی فرایندها متناسب با اهداف سازمان می تواند واقع گرایانه باشدوبا منابع موجود قابل پیاده سازی بوده و موثر است همچنین ازنظر مدیران سازمان، مدل سازی فرایندها متناسب با اهداف سازمان قابل فهم و بدون ابهام بوده و برای تحقق مقررات و خط مشی های مقرر کمک می کند و شواهدی بررد فرضیهای سه گانه مذکور وجودنداشت.

کلید واژه ها : فرایندهای سازمانی، مدل سازی هدف گرا، تقسیم و غلبه، آموزش و پرورش

مقدمه :

در دنیای کنونی، سازمانی شانس بقا دارد که سازوکارهای لازم برای آگاهی سریع از تغییرات و توانایی پاسخگویی سریع به آنها را نیز دارا باشد. سازمانها به مرور زمان و در اثر تجربه دریافته اندکه رویکرد وظیفه ای در اداره امور، انعطاف و پویایی را از بین میبرد. سازمانهای وظیفه مدار به سختی می توانند در برابر تغییرات محیطی از خود انعطاف نشان داده و با محیط سازگار شوند. رویکردی که در مقابل رویکرد وظیفه ای به سازمانها پیشنهاد می شود، رویکرد فرآیندی است. لذا امروزه برای بقا و موفقیت باید رویکرد فرآیندی داشت و باید برعملکرد فرآیندها و مدیریت و بهبود آنان تمرکز نمود.
فرایند عبارت است از مجموعهای از فعالیتهای مرتبط یا تأثیرگذار که ورودی را به خروجی تبدیل میکنند و مدل سازی فرایند یک روش سیستماتیک برای سازماندهی، مدیریت و بهبود مستمر فرآیندهای سازمان است. مدل سازی فرایند، مدیریت و دیدن سازمان به صورت سیستمی از فرآیندهای چند وظیفه ای به جای وظایف عمودی میباشد به منظور دستیابی به موفقیت در مدل سازی فرایند، نه تنها ضروری است که توجه به فرایند در راس تمام فعالیتها و برنامه های سازمان قرار گیرد و سازمان برنامه و طرحی منظم را دراین زمینه تدوین و تعقیب نماید، بلکه لازم میباشد که عوامل کلیدی موفقیت مدل سازی فرایند شناسایی و با یک روش و برنامه مشخص مورد ارزیابی قرار گیرند
.

فصل اول
کلیات تحقیق
۱ – ۱- پیشگفتار
در شرایط دائماً در حال تغییر ما نیز باید تغییر نمائیم ، و گر نه بهای سنگینی بابت عدم تغییر پرداخت خواهیم کرد .( دکترنوردال ، رئیس اتحادیه جهانی علم و بهره وری : پیام مدیریت )
سازمان ها را در سبز فایل از بکار گیری سیستم های بهبود و مدیریت فرایند پیش رفته گزیری نیست و آینده از آن آنانی است که با شناخت دقیق و صحیح ، محاسن و معایب این سیستم ها را موشکافانه مورد امعان نظر قرار داده و از تجربه دیگران درس بگیرند بدون اینکه هزینه های آن تجربه را مجدداً تقبل نمایند .و بکارگیری آنها مولد شتاب فزاینده هست و شتاب ، این تأثیر را دارد که هر واحدی از زمان را که صرفه جویی می شود از واحد قبلی آن با ارزش تر می سازد . بدین ترتیب حلقه باز خورد مثبتی به وجود می آید که شتاب را شتاب می بخشد.
یک مدیر کار آمد بدون داشتن اطلاعات مورد نیاز خود قادر به رهبری سازمان و رسیدن به اهداف از قبل تعیین شده نیست . مدیران به منظور مواجهه با محیط و تحقق اهداف سازمانی خود با مد نظر قرار دادن متغیر های محیطی ضرورتاً بایستی محیط را تحلیل و متغیر های آن شناسائی و تدبیر مناسب در بر خورد با آنها اتخاذ نمایند . این امر مستلزم برخورداری از اطلاعات به هنگام درون و برون سازمانی و نیز امکان بهره برداری بهینه از آنها را دارد . مدل سازی فرایندهای اداری با بهره مندی از ابزار های نوین جمع آوری و پردازش داده ها می تواند مدیران را در جهت تحقق اهداف، یاری و پشتیبانی نماید . مدل سازی فرایندهای اداری تأثیر به سزایی در صحت ، دقت ، اقتصادی بودن، بهنگام بودن تصمیم گیری مدیران وحوزه استادی آن را دارد در این تحقیق اثرات مدل سازی فرایندها اداری بر بهبود تصمیم گیری مدیران در اداره آموزش و پرورش را مورد بررسی قرار می گیرد .
۱-۲- بیان مسأله
مدیریت و تصمیم گیری دو واژه نزدیک به هم در مدیریت و انجام امور سازمان می باشند و بدون تردید ، تصمیم گیری ، مهم ترین کار مدیران ارشد است که به آسانی نیز می توان در آن مرتکب اشتباه شد . اما اگر کل فرایند را به گونه ای متفاوت بنگرید وضعیت نیز فرق خواهد کرد .در اغلب مواقع ، تصمیم گیران ، یک فرایند جانبدارانه را به کار می گیرند که شاید غیر بهره ورترین و ناکارا ترین راه برای انجام امور باشد . آنها تصمیم گیری را بسان منازعه ای می بینند که در آن به دفاع از راه کار های مورد نظر خود می پردازند . فرایندهای اداری را به صورت گزینشی ارائه می کنند و با خودداری از ارائه داده های متضاد می توانند موقعیتی متقاعد کننده فراهم آورده ، در برابر مخالف ایستادگی کنند . اما فرایند مؤثرتر وجود دارد که فرایندجستجو گر است .در طی این فرایند ، افراد مجموعه متنوعی از گزینه ها را پیش روی خود قرار داده و با همکاری یکدیگر بهترین راهکار را جستجو می کنند وفرایندهای موجود در سازمان بهدرستی شناسایی شده و با انجام مطالعه دقیق مدیریت می شوند و مدیران می توانند فرایند های موجود را به صورت همگرایانه با اهداف شناسایی وبه کارگیرند در واقع با مدیریت مناسب فرایند، خواسته های یک فرایند به نتیجه رسیده در نتیجه از اثر بخشی لازم برخوردار خواهد بود با این که روش های متفاوتی برای مدل سازی فرآیندها ارائه شده است، اما هیچ یک از این روش ها ارائه کننده جامعی برای فرآیندها در بخش مدیریت نمی باشد. در واقع در این روش ها بین اهداف، نقش ها ، قوانین، مراحل انجام کار، یکپارچگی مورد انتظار وجود ندارد.برای حل این مشکلات در این تحقیق از روش تجزیه و تحلیل RUP استفاده شده است . با توجه به آنچه که گفته شد در این تحقیق سعی در استفاده از روش اصول مندی در سازمان با رویکرد بالا به پایین یا تقسیم و غلبه است که بتواند مسیر و ابزار لازم برای ارزیابی و هدایت سازمان را در اختیار تیم توسعه و مدیران سازمانی بگذارد. مطالعه موردی در این تحقیق، سازمان آموزش و پرورش است
۱–۳ اهمیت و ضرورت تحقیق
آینده جایی نیست که به آنجا می رویم ، بلکه جایی است که آن را بوجود می آوریم ، آنهم با راههایی که به آینده می سا زیم .مزیت ملی ، در کشور هایی پدید می آید که مدیران تنهادر صدد افزایش کارایی نباشند ، بلکه حرکت های سازمانی شأن در راستای استراتژی کلی باشد ( دکتر مایکل پورتر ، استاد دانشگاه هارورد : پیام مدیریت ).
تصمیمات استراتژیک در راستای چشم انداز و تبیین اهداف و توسعه و تبیین چالشها و راهکار های دستیابی به اهداف ، استاندارد سازی عملیات و جلب رضایت ارباب رجوع و همچنین توسعه فن آوری و تحقیقات ، مقدماتی را پیش روی سیستم سازمانی می نهند که روی آوری به مدل سازی فرایندهای اداری یکی از آنها است . برای حل مسائل پیش رو که در هر سازمانی به وقوع می پیوندد از مراحلی همچون تشخیص درست مسئله ، بررسی زمینه های مختلف حل مسئله ، انتخاب بهترین راه حل و اجرای آن و کنترل و حصول اطمینان از درست کار کردن راه حل ، عبور می شود . سازمانها به منظور درک صحیح مسئله زمان زیادی را صرف مطالعه و شناسائی راه حلهای مسئله می نمایند. حل برخی مسائل پیچیده سازمانی زمان طولانی را می طلبد و مدل سازی فرایندهای اداری پشتیبانی بسیار خوب و مؤثر تری را در ایفای وظایف مدیریتی از جمله تصمیم گیری، برنامه ریزی و کنترل برای مدیران فراهم می آورد .
متحول شدن فرایند های اداری در سازمانها و موسسات از آنچنان رشد سریعی بر خوردار است که دیگر فرایند های کند و زمان بر اداری به روال پیشین پذیرفتنی نیست . بر این اساس ضرورت دارد تا ابزاری فراهم شود که با بهره جویی از آن بتوان با سرعت و دقت به انجام فرایند های اداری پرداخت . بدین منظور استفاده از مدل سازی فرایندهای اداری به عنوان روشی نوین از سویی به جریان کار سرعت می بخشد و از سویی دیگر ، با جمع آوری اطلاعات مجموعه فعالیت های سازمان و طبقه بندی آنها ، بستر مناسبی را برای سرعت بخشیدن به امور روزمره فراهم می سازد.
سازمانهای پیشرو با تشخیص به موقع خود را در مسیر و معبری که به شاهراه تمدن جهانی می پیوندد قرار می دهند چرا که با غفلت از این تحول عظیم در گرد و غبار عبور سریع کاروان سازمانهای فردا گم خواهند شد . زندگی در فرهنگ الکترونیکی یعنی زندگی در تغییر ، تغییر به عنوان شرط بقا.
این تحقیق به آشکارسازی نقاط قوت و ضعف سیستم فرایندهای اداری در سازمان متبوع مؤثر باشد بلکه می تواند درسرعت بخشیدن به انتخاب الزامات سازمانهای مدرن ، در بعد تجهیز به فناوریهای سخت افزاری نرم افزاری سبز فایل در سازمانهای همنوع و در سطح وسیعتر در سازمانهای زیر مجموعه وزارت کشور و سایر سازمانها نقش آفرینی کند .
۱–۴ اهداف تحقیق
۱-۴–۱ هدف اصلی
بررسی تأثیر مدل سازی فرایندهای اداری بر بهبود تصمیم گیری مدیران اداره آموزش و پرورش در سال ۱۳۹۳
۱-۴–۲ اهداف فرعی
۱- بررسی و شناسائی عوامل مؤثر در موفقیت مدل سازی فرایندهای اداری از نظر تامین اطلاعات مناسب نظیر صحیح بودن و دقت و به هنگام بودن و اقتصادی بودن .
۲- ارائه راهکار برای بهبود عملکرد فرایندهای اداری جهت بهره برداری .
۱–۵ سؤالات تحقیق
۱-۵–۱ سؤال اصلی
آیا مدل سازی فرایندهای اداری بر بهبود تصمیم گیری مدیران اداره آموزش و پرورش و حوزه ستادی آن تأثیر دارد؟
۱-۵–۲ سؤالات فرعی
۱-ازنظر مدیران سازمان ،مدل سازی فرایندها متناسب با اهداف سازمان در تحقق یافتن اهداف سازمانی اثربخش است؟
۲-ازنظر مدیران سازمان،تا چه حدی ،مدل سازی فرایندها متناسب با اهداف سازمان می تواند واقع گرایانه باشدوبا منابع موجود قابل پیاده سازی بوده و موثر باشد؟
۳-ازنظر مدیران سازمان،تاچه میزان مدل سازی فرایندها متناسب با اهداف سازمان قابل فهم و بدون ابهام بوده و برای تحقق مقررات و خط مشی های مقرر کمک می کند؟
۱-۶ -تبیین فرضیه های تحقیق
۱-ازنظر مدیران سازمان ،مدل سازی فرایندها متناسب با اهداف سازمان در تحقق یافتن اهداف سازمانی اثربخش است
۲-ازنظر مدیران سازمان، مدل سازی فرایندها متناسب با اهداف سازمان می تواند واقع گرایانه بوده وبا منابع موجود قابل پیاده سازی بوده و موثر می باشد
۳-ازنظر مدیران سازمان، مدل سازی فرایندها متناسب با اهداف سازمان قابل فهم و بدون ابهام بوده و برای تحقق مقررات و خط مشی های مقرر کمک می کند.
۱-۷- تعریف اصطلاحات و متغیرها
۱-۷-۱-مدیریت فرایند
عبارت است از ترکیبی از فعالیت ها وقوانین که هدف آنها دستیابی به هماهنگی و یکدستی (کامل) محصول به دست آمده از تکرارهای متوالی فرایند است واطمینان می دهد که همه تولیدات یکسان و مشابه اند.
۱-۷-۲- شبیه سازی با زبان مدل سازی نمادین یا UML
UML یک زبان مدلسازی نسل سوم است و روشی باز برای توصیف ویژگی ها، نمایش گرافیکی، ساختن و مستند سازی اجزای یک سیستم نرم افزاری در حال توسعه می باشد. از UML برای فهمیدن، طراحی، مرور، پیکربندی، نگهداری و کنترل اطلاعات سیستم‌های نرم افزاری استفاده می شود.
متغییر ها در این طرح عبارتند از :

به همین دلیل حامیان عدالت ترمیمی خواهان اعطای نقش فعّال تری به قربانیان در روند رسیدگی ها در محاکم بین المللی کیفری هستند. در محاکم بین المللی کیفری که تا حدود زیادی برگرفته از نظام قضایی کامن لا هستند، امکان مشارکت قربانیان در رسیدگی ها بسیار محدود است.^[۱۱۲] این محاکم با توجه به ساختارشان نهادهای قربانی محور نیستند.^[۱۱۳] در بین این محاکم، دیوان بین المللی کیفری از گسترده ترین امکان مشارکت قربانیان برخوردار است.^[۱۱۴] طبق نظر دیوان بین المللی کیفری، این محکمه توانسته تعادلی بین عدالت ترمیمی (در پاسخ گویی به نیازهای قربانیان ) و عدالت کیفری (در اجرای عدالت در رابطه با عاملان جرایم بین المللی) ایجاد نماید.^[۱۱۵]
گفتار دوم : تعیین اولویت بین نظریه های مجازات در حقوق بین الملل کیفری
اگرچه وظیفه و کارکرد اصلی یک محکمه بین المللی کیفری از دیدگاه یک حقوقدان همانند محاکم کیفری داخلی تعیین مجرمیت شخص و مجازات متناسب وی از طریق یک دادرسی عادلانه است، اما در تعیین اولویت اهداف حقوق بین الملل کیفری بین حقوقدانان اختلاف نظر است.^[۱۱۶] این امر از ابهام های موجود در اساسنامه محاکم بین المللی کیفری برمی خیزد. علیرغم ایجاد این محاکم توسط دولت ها که در حال حاضر با ایجاد دیوان بین المللی کیفری شکل دائمی به خود گرفته است، هنوز در اهداف اصلی ایجاد این محاکم تردیدهای جدی بین حقوقدانان وجود دارد. گرچه در سطح جرایم داخلی یک نظریه جامع جرم شناسی وجود دارد، اما تاکنون یک نظریه جامع جرم شناسی بین المللی در حقوق بین الملل کیفری ارائه نشده است.^[۱۱۷] برای ارزیابی تأثیر حقوق بین الملل کیفری در جوامع انتقالی در وهله اوّل باید درک جامعی از اهداف مدنظر حقوق بین الملل کیفری داشت، اما در وهله دوم با توجه به اهداف مختلفی که برای حقوق بین الملل کیفری مشخص شده اند باید بین اهداف مذکور اولویت بندی صورت گیرد.

اولویت بندی بین اهداف در حقوق بین الملل کیفری از این جهت اهمیت می یابد که در برخی موارد در تحقق تؤامان اهداف مذکور چالش و تعارض ایجاد می شود. برای نمونه تحقق صلح و سازش ملی در برخی جوامع انتقالی با اهداف مکافات محور مجازات تعارض می یابد. از یک سو تأکید بر این است که اجرای عدالت کیفری بین المللی صلح و سازش را برای جامعه انتقالی به ارمغان می آورد، اما از سوی دیگر طرفین درگیر تنها در صورتی حاضر به کنارگذاشتن سلاح هایشان هستند که تحت تعقیب کیفری قرار نگیرند. یا این که در برخی موارد کشف حقیقت و ایجاد یک سابقه ی تاریخی معتبر با فرایند شخصی نمودن مسئولیت بین المللی کیفری تعارض می یابد. از یک سو این اعتقاد وجود دارد که محاکم با احراز مسئولیت کیفری شخصی عاملان اصلی جرایم بین المللی مانع از ریشه دار شدن تعارض های قومی و گروهی بین طرفین درگیر می شوند، اما از سوی دیگر این فرایند در یک محکمه کیفری علیرغم واقعیت مشارکت گسترده گروه های قومی و نژادی در جرایم ارتکابی است. بنابراین آرای صادره از محاکم کیفری مبنی بر احراز مسئولیت شخصی یک دسته از متهمان با واقعیات تاریخی مغایر است. همچنین می توان به تعارض های موجود در درون اهداف آموزشی مجازات در محاکم بین المللی کیفری اشاره نمود. بسته به این که هدف مجازات افزایش احترام به حاکمیت قانون در خود جامعه انتقالی و یا تحقق این هدف در سطح جامعه بین المللی باشد، اولویت های محاکم بین المللی کیفری متفاوت خواهد شد.^[۱۱۸] با توجه به ابهام در اولویت اهداف محاکم بین المللی کیفری، هریک از حقوقدانان به نوبه ی خود با استناد به رویه و اسناد مؤسس محاکم بین المللی کیفری، اقدام به اولویت بندی اهداف محاکم بین المللی کیفری و به عبارت دیگر اهداف حقوق بین المللی کیفری نموده اند. در واقع آنان به نوعی سعی در ارائه نوعی جرم شناسی بین المللی نموده اند که در برخی موارد مشابه با جرم شناسی داخلی و در برخی موارد متفاوت از آن هاست.
از نظر روش شناسی دو روش در برخورد با این وضعیت در دسترس است: اوّل این که از جرم شناسی کلاسیک و تحلیل نظریه های عدالت کیفری کلاسیک همانند مکافات گرایی، بازدارندگی استفاده نموده، سعی در ایجاد یک تعادل در هر یک از وضعیت های خاص شود. با این استدلال که به هر حال جرایم ارتکاب یافته اند و باید مورد توجه قرار گیرند. با این وجود در این که تا چه اندازه جرم شناسی کلاسیک می تواند در سطح ملی و بین المللی در جوامع بعد از مخاصمه و در زمانی که خود دولت متهم به ارتکاب جرایم است کاربرد داشته باشد، جای بحث و بررسی دارد.^[۱۱۹]
روش دوم در برخورد با وضعیت جوامع درگیر در خشونت ها، عدول از روش قبلی است. در تبیین این روش در اوّلین مرحله باید بین جرایم عادی و جرایم بین المللی تمایز قایل شد. تمایزی که منجر به تفاوت دو نظام عدالت کیفری داخلی و نظام عدالت بین المللی می شود. مبنای این تمایز در این است که نظام عدالت کیفری داخلی برای زمانی طراحی شده که دولت خود مجری آن محسوب می شود، در حالی که در بحث جرایم بین المللی دولت خود متهم اصلی در ارتکاب جرایم بین المللی است. جرایم بین المللی با جرایم عادی متفاوت هستند. ویژگی عمده این جرایم مشارکت گسترده جامعه در ارتکاب این جرایم است. بنابراین نمی توان انتظار داشت که نظام عدالت کیفری داخلی که مبتنی بر احراز مجرمیت شخص است در این جا جوابگو باشد و اهداف مدنظر در جوامع انتقالی را محقق نماید. در مرحله دوم باید به دنبال پاسخ به این سؤال بود که تا چه حد یک جرم شناسی بین المللی در حقوق بین الملل کیفری شکل گرفته است که متناسب با وضعیت جرایم بین المللی ارتکابی در کشورهای درگیر در مخاصمات باشد.
بنابراین حقوقدانان در برخورد با این مسأله به دو دسته تقسیم شده اند. برخی همچنان از نظریه های جرم شناسی کلاسیک در توجیه مجازات و اهداف حقوق بین الملل کیفری استفاده می نمایند. در حالی که برخی دیگر به دنبال ارائه نظریه ی نو از جرم شناسی بین المللی در حقوق بین الملل کیفری اند با این اعتقاد که حقوق بین الملل کیفری در حال حاضر به دلیل مقتضیات خاص خود باید مستقل از حقوق جزای داخلی عمل نماید و از لحاظ نظری نیز نیازمند نظریه مستقلی است.^[۱۲۰]
مبحث اول : نظریه های رایج مجازات
حقوقدانانی که در این دسته قرار می گیرند، معتقدند که شروع کار محاکم بین المللی از زمان ارتکاب جرایم بین المللی در مناطق درگیر است، بنابراین آن ها در زمانی که درگیری ها به مرحله ارتکاب جرایم بین المللی رسید، وارد رسیدگی می شوند؛ به طوری که یک طرف قربانی و یک طرف عامل ارتکاب جرم وجود دارد که باید از طریق بررسی کیفری به احراز مجرمیت اشخاص پرداخت. در واقع این دسته که اکثریت حقوقدانان بین المللی را تشکیل می دهند با استناد به همان جرم شناسی کلاسیکی که در نظام های داخلی اعمال می شود، معتقدند که رسیدگی های کیفری باعث می شود که اشخاص و نه گروه ها و اقوام را مسئول ارتکاب جرایم بدانیم. به این ترتیب رسیدگی کیفری مانع از ریشه دار شدن خشونت ها بین طرفین درگیر می شود.^[۱۲۱] به همین دلیل این دسته معتقدند که با رسیدگی کیفری و احراز مسئولیت کیفری افراد و نه گروه ها، حاکمیت قانون ارتقا می یابد و در نهایت صلح و سازش در جامعه برقرار می شود. پارادایم حقوقی حاکم در حقوق بین الملل کیفری، بررسی مجرمیت اشخاص و نه اسباب و دلایل اوّلیه ارتکاب جرایم بین المللی است. دیدگاه حقوقی حاکم متضمن این است محاکمه عاملان جرایم بین المللی دارای آثار تبعی همچون بازدارندگی، تحقق صلح و سازش است.^[۱۲۲] حقوقدانان بین المللی ریشه های قومی و نژادی این مخاصمات را تا جایی بررسی می نمایند که آن را به عنوان ابزاری برای تحقق اهداف سیاسی متخاصمان می بینند. در واقع آن ها معتقدند که اختلافات قومی و نژادی و مذهبی، اختلافات واقعی نیستند، بلکه توسط رهبران برای تحقق اهداف سیاسی شان دامن زده می شوند و در نهایت به شکل ارتکاب جرایم بین المللی سرباز می کند.^[۱۲۳] بنابراین محاکم بین المللی با افشای حقیقت ماجرا با یک بررسی قضایی بی طرفانه، به اهداف مسئولیت کیفری جامه عمل می پوشانند. از نگاه این افراد هدف اصلی یک محکمه بین المللی تحقق صلح و سازش و بازدارندگی عام و….نیست، بلکه یک محکمه با ایفای صحیح وظایف قضایی اش می تواند منجر به تحقق این اهداف شود.^[۱۲۴] در واقع این دسته تفاوتی بین حقوق بین الملل کیفری و حقوق کیفری داخلی نمی بینند. آنان معتقدند که در ارتکاب جرایم بین المللی آن چه که در وهله اوّل مهم است، اعمال مجازات متناسب با شدت جرم ارتکابی است. با اعمال مجازات مناسب می توان در وهله دوم به اهدافی همچون مکافات مجرمان، بازدارندگی از ارتکاب جرایم بیشتر و در نهایت تحقق صلح و سازش در جامعه دست یافت. به عبارتی همان گونه که مجازات در نظام های داخلی منجر به تحقق اهداف مذکور می شود، با اعمال همان الگو درعرصه بین المللی نتایج مشابه محقق خواهد شد. اگر در دستیابی به اهداف مقرر ناکامی هایی وجود دارد با تقویت الگوهای داخلی در نظام بین المللی کیفری می توان در جهت رفع کاستی ها اقدام نمود.
مبحث دوم : نظریه ی مجازات مختص حقوق بین الملل کیفری
در میان حقوقدانان، برخی^[۱۲۵] با انتقاد از اعمال نظریه های کلاسیک جرم شناسی و اذعان به ناکارآمدی آن ها معتقدند که نظریه اعلامی^[۱۲۶] می تواند مبنای کار محاکم بین المللی کیفری قرار گیرد. به موجب این نظریه هدف حقوق بین الملل کیفری کمک به بازپروری جامعه انتقالی و ارتقای حاکمیت قانون در جامعه انتقالی و جامعه بین المللی است. حقوق بین الملل کیفری به منظور اعلام هنجارهای بین المللی شکل گرفته است. حامیان این نظریه با تأکید بر اولویت هدف ارتقای حاکمیت قانون در عملکرد یک محاکمه بین المللی کیفری معتقدند که این نظریه بنا به دلایلی برای توجیه کارکرد محاکم بین المللی کیفری مناسب است:
اوّل این که این نظریه منجر به درک ساختار محاکم بین المللی کیفری در رسیدگی به جرایم منتخبی از عاملان جرایم بین المللی می شود. البته گزینشی بودن حقوق بین الملل کیفری توان اعلامی آن را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. اما برخلاف نظام های حقوق داخلی که در آن ها قصور در تعقیب متهمان اغلب به عنوان چراغ سبزی برای ارتکاب جرایم تعبیر می شود، از محاکم بین المللی کیفری با توجه به منابع محدودشان انتظار پاسخگویی به همه ی جرایم بین المللی نمی رود. به علاوه علیرغم حمایت و تأکید برخی^[۱۲۷] بر لزوم مجازات، هیچ اجماعی در جامعه بین المللی مبنی بر این که مجازات تنها پاسخ مناسب به جرایم بین المللی است، وجود ندارد. بنابراین احتمال کمتری وجود دارد که خودداری از تعقیب در برخی موارد خاص در نظام بین المللی کیفری همانند نظام های کیفری داخلی به عنوان تأیید جرایم تلقی شوند.^[۱۲۸] بنابراین اتخاذ چنین نظریه ای، عملکرد محاکم بین المللی کیفری در رسیدگی به معدودی از شدیدترین جرایم بین المللی را بهتر از نظریه های بازدارندگی و مکافات توجیه می نماید. گرچه حقوقدانان به طور عمده از نظریه های کلاسیک مکافات و بازدارندگی برای توجیه اهداف حقوق بین الملل کیفری استفاده می نمایند، اما با توجه به کاستی هایی که اعمال این نظریه ها در حقوق بین الملل کیفری به دنبال دارند و با توجه به منابع محدود جامعه بین المللی در رسیدگی به جرایم بین المللی در سراسر جهان، نظریه های کلاسیک گرچه به طور کامل رد نمی شوند، اما نمی توانند به توجیه حقوق بین الملل کیفری به طور جامع بپردازند. البته به هیچ یک از این نظریه ها در اساسنامه محاکم بین المللی کیفری اشاره ای نشده است. اما هر یک از نظریه های مکافات گرایانه و بازدارنده به عنوان دو نظریه حاکم در نظریه های مجازات در نظام عدالت کیفری داخلی کشورها، به دلیل محدودیت ها و چالش های محاکم بین المللی کیفری از کمبود منابع مالی و محدودیت های صلاحیتی گرفته تا وجود عفوهای داخلی برای مرتکبان جرایم بین المللی و کمیسیون های سازش، نمی توانند توجیه کننده ی حقوق بین الملل کیفری باشند. به موجب نظریه های مکافات گرایانه، متهم به دلیل ارتکاب جرم سزاوار مجازات است. اعمال این نظریه در حقوق بین الملل کیفری مستلزم مجازات تمامی مرتکبان جرایم بین المللی است. در حالی که در عمل تحقق چنین امری در جامعه بین المللی در حد غیرممکن است. به موجب نظریه های بازدارندگی، محاکمات بین المللی و اعمال مجازات منجر به تحقق بازدارندگی خاص و عام می شوند. این امر مستلزم قطعیت و شدت مجازات هاست. در حالی که در عمل قطعیت و شدت مجازات ها در حقوق بین الملل کیفری به دلیل محدودیت های صلاحیتی و محدودیت در اعمال مجازات ها تحلیل رفته است. همچنین در بسیاری از جوامع انتقالی به جای مجازات متهمان، به سازوکارهای جایگزین مجازات روآورده می شود. عفو متهمان و وجود کمیسیون های حقیقت و سازش می توانند محاکم بین المللی کیفری را در لزوم و قطعیت مجازات با چالش مواجه نمایند و به این ترتیب قدرت بازدارندگی این محاکم را تحلیل ببرند.
دوم این که اعلامی بودن در راستای تحقق منافع عدالت^[۱۲۹] توسط دیوان بین المللی کیفری است. اگر بازدارندگی و یا مکافات اهداف اوّلیه دیوان باشند، اجازه عدم تعقیب در برخی موارد با این اهداف تعارض می یابد. طبق نظریه مکافات گرایانه تعقیب و مجازات همواره پاسخی ضروری به جرم است و اثر بازدارندگی هم در صورتی که مجرم با مجازات روبه رو نشود، تحلیل می رود. از سوی دیگر طبق نظریه اعلامی تنها زمانی تعقیب و مجازات لازم است که قبلاً پیامی در محکومیت و مجازات عمل ارتکابی از طرف محکمه کیفری فرستاده نشده باشد. به نظر حامیان این نظریه، تحقق منافع عدالت در اساسنامه دیوان بین المللی کیفری مستلزم این است که در برخی موارد سازوکارهای غیرکیفری هم می توانند به اندازه کافی دربرگیرنده محکومیت جرایم ارتکابی در سطح بین المللی باشند.^[۱۳۰] هنگامی که دولت به یک کمیسیون حقیقت یاب، برنامه جبران خسارت یا سایر سازوکارهای عدالت انتقالی روی می آورد،^[۱۳۱] ممکن است که تعقیب از طرف دیوان دیگر برای تحقق منافع عدالت ضروری نباشد. ^[۱۳۲]
با احتساب نگاه دو دسته پیشگفته به نظام حقوق بین الملل کیفری، دغدغه اصلی حقوق بین الملل کیفری تأثیر آن بر فرایند گذار در جوامع انتقالی نیست، بلکه تأکید بر عملکرد موفق این نظام در عرصه بین المللی بر مبنای رعایت اصول دادرسی عادلانه است که به زعم آن ها به طور تبعی در فرایند گذار در این جوامع مؤثر خواهد بود. آن هایی که نظریه های مجازات های قابل اعمال در نظام های کیفری داخلی را به نظام بین المللی تسری می دهند، از تفاوت های بین جرایم داخلی و جرایم بین المللی چشم پوشی می کنند. آنان امید آن دارند که در جرایم بین المللی هم همان نتیجه ای که در حقوق جزای داخلی از مجازات جرایم عادی گرفته اند، حاصل گردد. در واقع یک الگو را برای همه ی جوامع تجویز می نمایند.^[۱۳۳] این در حالی است که در نظام عدالت کیفری داخلی هم به دلیل تفاوت های موجود بین جرایم و عاملان جرایم از الگوهای عدالت کیفری مختلفی استفاده می شود. در حالی که چنین تمایزی در حقوق جزای داخلی در رابطه با جرایم عادی پذیرفته شده است،^[۱۳۴] در رابطه با عدالت انتقالی اغلب حقوقدانان از جرایم ارتکابی دوران گذشته اعم از شکنجه، نسل کشی، ناپدیدی اجباری و…تحت یک عنوان جرایم بین المللی نام می برند. در ادبیات عدالت انتقالی در بحث از این که چه وقت و چگونه عدالت در رابطه با عاملان جرایم بین المللی اجرا شود، از پاسخ به این پرسش که آیا جرایم مختلف مستلزم شکل متفاوتی از عدالت هستند، خودداری می گردد. در حالی که تفاوت بین جرایم عامل مهمی در تعیین اهداف و سازوکارهای عدالت انتقالی است.^[۱۳۵]
حامیان نظریه های اعلامی هم که معتقد به نقش آموزشی حقوق بین الملل کیفری و محاکم بین المللی کیفری هستند، با تعبیه ی هدفی متفاوت، در واقع مقصد نهایی حقوق بین الملل کیفری را در جامعه بین المللی و نه جامعه انتقالی می دانند. از آن جا این اعتقاد وجود دارد که یکی از نتایج عملکرد صحیح محاکم بین المللی کیفری بر مبنای اصول دادرسی بین المللی، استقرار حاکمیت قانون در جامعه انتقالی است. در حالی که ارتباط بین نقش آموزشی حقوق بین الملل کیفری و استقرار حاکمیت قانون در جامعه انتقالی مشخص نیست.
مبحث سوم : صلح و سازش:^[۱۳۶] اولویت اصلی حقوق بین الملل کیفری
آن چه که در نظریه های فوق به اندازه کافی به آن پرداخته نشده است، اهمیت و اولویت تحقق صلح و سازش از مسیر حقوق بین الملل کیفری است. روابط متقابل صلح و عدالت زمینه ساز ایجاد حقوق بین الملل کیفری بوده است. همان طور که بدون صلح و ثبات رجوع به نظام عدالت کیفری امکان پذیر نیست، نظام عدالت کیفری هم زمینه ساز تداوم صلح و ثبات است. با توجه به وجود چنین رابطه و تأثیر متقابلی چگونه می توان از تحقق صلح و ثبات به عنوان مهم ترین هدف نظام عدالت کیفری بین المللی غافل شد و مدعی بود که صلح به خودی خود در نتیجه اجرای عدالت کیفری حاصل می شود. گرچه اهداف مختلف و متنوّعی برای حقوق بین الملل کیفری ذکر شده، اما با یک بررسی از این اهداف درک می شود که تمامی آن ها به دنبال یک نتیجه هستند و آن هدف نهایی همان تحقق صلح پایدار^[۱۳۷] است. تفاوت اهداف مذکور در این است که هر کدام راه های متفاوتی را برای رسیدن به صلح در پیش گرفته اند. برخی اهداف بر روی جنبه روانی، برخی بر روی جنبه آموزشی و برخی دیگر بر جنبه بازدارندگی مجازات تأکید دارند و در نهایت همه آن ها دغدغه ی صلح را دارند. بنابراین از حقوق بین الملل کیفری این طور انتظار می رود که تنها در پی تحقق اهداف حقوق جزای داخلی نباشد، بلکه هدف مهم تری نیز برای آن وجود دارد و آن تحقق صلح است. از آن جا که جرایم موضوع حقوق بین الملل کیفری اغلب طی مخاصمات و درگیری ها رخ می دهند، حقوق بین الملل کیفری هم به دنبال تحقق صلح و سازش در این مخاصمات و درگیری هاست. در واقع حقوق جزا از دریچه صلح وارد عرصه بین المللی شد؛ این که جرایمی هستند که گرچه در قلمرو سرزمینی یک دولت ارتکاب یافته اند، اما ارتکاب آن ها مخل نظم و امنیت بین المللی است^[۱۳۸] و صلح جهانی را با خطر مواجه می نماید. به همین دلیل با جرم انگاری بین المللی یک دسته از اعمال تحت عنوان جرایم بین المللی، محاکم بین المللی برای محاکمه و مجازات عاملان آن ها ایجاد شدند. البته بحث در رابطه با این که آیا هدف از مجازات صرف اجرای عدالت و به کیفر رساندن مجرمان است و یا این که از اعمال مجازات به دنبال تحقق منافع خاصی برای جامعه هستیم، در حقوق جزای داخلی همچنان تداوم و موافقان و مخالفان خاص خود را دارد.^[۱۳۹] اما آن چه که در حقوق بین الملل کیفری بدیهی به نظر می رسد این است حتی اگر گرایش صرف به یکی از دو نظریه عمده و اصلی مجازات یعنی مکافات گرایی^[۱۴۰] و سودانگاری^[۱۴۱] نباشد،^[۱۴۲] برداشت سودانگارانه از مجازات در حقوق بین الملل کیفری از جایگاه رفیعی برخوردار است. زیرا این دغدغه حفظ صلح و امنیت بین المللی بود که در بدو امر پای حقوق جزا را به عرصه بین المللی باز نمود. حقوق بین المللی که در بدو امر برای تحقق صلح و امنیت در روابط بین کشورها به وجود آمده بود، با طیف وسیعی از جرایم چه در روابط جنگی بین کشورها و چه در جنگ های داخلی در درون کشورها مواجه شد. با توجه به سطح گسترده ارتکاب این جرایم و درگیرشدن هزاران و حتی میلیون ها انسان در این جرایم، واکنش نهایی حقوق بین الملل به این جرایم، جرم انگاری بین المللی آن ها و تأسیس نهادهایی بین المللی تحت عنوان محاکم بین المللی برای رسیدگی به این جرایم بود، به این امید که با اعمال مجازات از طرق بین المللی، راه برای ارتکاب این جرایم بسته شود و صلح و امنیت بین المللی در سطح جهان برقرار گردد.
کشورهایی که در فرایند انتقال پس از یک دوره جنگ و سرکوب قرار می گیرند، جوامع متفرق و زخم خورده ای هستند. بنابراین اهداف اصلی دوره انتقال، تحقق صلح و سازش در درون جامعه و بازداشتن از بازگشت شرایط قبلی در جامعه است. در این جاست که بین جامعه انتقالی و جامعه بین المللی اشتراک منافع ایجاد می گردد. تحقق صلح و سازش در جامعه انتقالی که به طور تبعی منجر به تحقق صلح و امنیت بین المللی خواهد شد. اما برای اثبات این که تا چه حد یک نظام عدالت کیفری می تواند در تحقق صلح و سازش در جامعه انتقالی موفق عمل نماید، استفاده از یافته های جرم شناسی کلاسیک در حقوق بین الملل کیفری می تواند راهگشا باشد که با درک کاستی های آن در چهارچوب بین المللی به نظریه ها و الگوهای جدیدی متناسب با وضعیت جوامع انتقالی دست یافت. به علاوه نظریه ی اعلامی که در پاسخ به ویژگی های خاص حقوق بین الملل کیفری از سوی برخی حقوقدانان به عنوان نظریه ی خاص مطرح شده است، نیازمند بررسی است؛ این که تا چه حد آن چه که از سوی حامیان این نظریه ادعا می گردد می تواند در عمل محقق گردد و به ویژه ارتباطش با برقراری صلح و سازش در جامعه انتقالی به چه ترتیب است.
فصل دوم : چهارچوب نظری عدالت انتقالی
عدالت به معنایی مجموعه قیود اخلاقی و سیاسی بر تعاملات انسان است. بحث از عدالت به طور معمول بر یک یا چند مقوله فرعی عدالت متمرکز می شود: عدالت اصلاحی، عدالت توزیعی، عدالت کیفری و عدالت رویه ای.^[۱۴۳] عدالت انتقالی نیز پدیده ای جدید در حوزه حقوق بین الملل است که البته به طور مستقیم با قواعد حقوق بشری و حقوق بین الملل کیفری در ارتباط است. آن چه که ارتباط عدالت انتقالی را با حقوق بین الملل برقرار می سازد، نقض حقوق شهروندان توسط دولت هاست. امری که تا قبل از توسعه قواعد حقوق بشری ارتباطی با حقوق بین الملل نداشت.
چهارچوب نظری عدالت انتقالی به معنای تبیین مفهوم، هدف و راهکارهای لازم جهت تحقق عدالت انتقالی است. بدین جهت با ارائه یک تعریف جامع از عدالت انتقالی، علاوه بر ایضاح مفهومی آن اهداف و راهکارهای تحقق آن تا حدی روشن می گردد. تجربه جوامع انتقالی حاکی از استفاده از سازوکارهای مختلف اعم از کیفری و غیرکیفری جهت اجرای عدالت در دوره گذار است. تجربه جامعه بین المللی اغلب حاکی از تجویز استفاده از سازوکارهای کیفری در دوره گذار است. تقابلی که در دو رویکرد فوق وجود دارد، مستلزم آن است که بعد از پرداختن به عدالت کیفری به ایضاح مفهومی عدالت انتقالی نیز پرداخته شود تا با تبیین اهداف و راهکارهای تحقق آن، نقطه تعادل بین این دو رویکرد پدیدار شود.
گفتار اول : مفهوم و هدف عدالت انتقالی
عدالت انتقالی، عدالت دوره گذار و انتقال است. هنگامی که صحبت از اجرای عدالت در دوره انتقال می گردد، این پیش فرض وجود دارد که دولت جدیدی بر سر کار آمده است و انتقال قدرت صورت گرفته است. این که قبل از انتقال قدرت چه تخلّف های حقوق بشری ارتکاب یافته اند، چگونگی انتقال قدرت و موقعیت مقام های رژیم پیشین، در نحوه برخورد دولت انتقالی با عاملان تخلّف های قبل از انتقال مؤثر هستند. نحوه برخورد با تخلّف های رژیم پیشین قاعدتاً یک بحث داخلی است، اما هنگامی که این تخلّف ها به نقض تعهدات بین المللی دولت ها تبدیل می شوند دیگر در حوزه امور صرفاً داخلی دولت ها قرار نمی گیرند. از برخی تخلّف ها به عنوان جرایم بین المللی یاد می گردد که عنوان، حاکی از لزوم برخورد کیفری با آن هاست. با این وجود تمامی تخلّف های حقوق بشری جرم انگاری نشده اند. حتی در آن دسته از تخلّف ها که جرم انگاری شده اند، تخلّف از حقوق بشری رخ داده که همانند هر عمل متخلّفانه بین المللی مستلزم جبران هستند. بنابراین اجرای عدالت در دوره انتقال معنایی موسع تر از عدالت کیفری دارد. در واقع انتقالی وصفی است که حاکی از تأثیر بُعد زمان (دوره انتقال) در اجرای عدالت می باشد. ابعاد زمانی اجرای عدالت می توانند در مفهوم و هدف عدالت انتقالی مؤثر واقع گردند. بدین جهت در این گفتار ابتدا به مفهوم و قلمرو اجرایی عدالت انتقالی پرداخته خواهد شد، سپس به بررسی اهداف آن پرداخته می شود.
مبحث اول : مفهوم عدالت انتقالی
طبق تعریف مرکز بین المللی عدالت انتقالی: «عدالت انتقالی یک پاسخ به تخلّف های سنگین و سازمان یافته حقوق بشر است. عدالت انتقالی به دنبال این است که با شناسایی قربانیان امکان تحقق صلح و سازش و گذار به دموکراسی افزایش یابد. عدالت انتقالی شکل خاصی از عدالت نیست، بلکه عدالتی است مختص جوامعی که بعد از یک دوره ی تخلّف های حقوق بشری به دنبال گذار به یک دوره سرشار از صلح و ثبات هستند.»^[۱۴۴] در این تعریف به سازوکارهای تحقق عدالت انتقالی اشاره ای نمی شود و عدالت انتقالی را صرفاً پاسخی به تخلّف های سنگین و سازمان یافته حقوق بشری معرفی می نماید. البته این امر ارتباط عدالت انتقالی را با قواعد حقوق بشری تبیین می نماید. در صورتی که به جای واژگان «تخلّف های سنگین و سازمان یافته» از واژگان «جرایم بین المللی» استفاده می گردید، پاسخ به آن محدود به شکل برخورد کیفری می شد. در نتیجه پاسخ به تخلّف های سنگین و سازمان یافته می تواند اعم از پاسخ کیفری و غیرکیفری باشد. جمله بعدی مندرج در این تعریف نیز می تواند این ادعا را تأیید نماید، از آن جا که به شناسایی قربانیان به عنوان راهکار تحقق عدالت انتقالی اشاره می گردد. شناسایی قربانیان امری نیست که از طریق سازوکارهای کیفری حاصل گردد، بلکه نیازمند سازوکاری جداست که هدف آن جمع آوری اطلاعات و کشف حقایق تخلّف های ارتکابی است. نکته دیگر اشاره به هدف عدالت انتقالی است که بنابر این تعریف هدف عدالت انتقالی در نهایت برقراری صلح و سازش در جامعه انتقالی است.
دبیرکل سازمان ملل نیز عدالت انتقالی را به مجموعه ای از راهکارها و سازوکارهایی که جامعه انتقالی جهت تضمین مسئولیت، تحقق عدالت و دستیابی به سازش در برخورد با تخلّف های سنگین و سازمان یافته حقوق بشری به جامانده از رژیم پیشین به کار می بندد، تعریف می نماید. این سازوکارها اعم از سازوکارهای قضایی و غیرقضایی هستند که در سطح بین المللی و یا داخلی به تعقیب و مجازات، جبران خسارت، کشف حقیقت و اصلاحات ساختاری و پاکسازی از عوامل رژیم پیشین می پردازند.^[۱۴۵] تعریف اخیر نیز تعریفی سازوکار محور است که به سازوکارهای لازم جهت تحقق عدالت انتقالی اشاره می نماید. تعریف اخیر نیز به جای استفاده از واژگان جرایم بین المللی به تخلّف های سنگین و سازمان یافته اشاره نموده است. این در حالی است که اغلب این تخلّف ها زمانی که در ابعاد سنگین و سازمان یافته ارتکاب یابند به حد جرایم بین المللی رسیده اند. هدف سازوکارها از نظر دبیرکل سازمان ملل تضمین مسئولیت، تحقق عدالت و دستیابی به سازش معرفی شده است.
اگر تضمین مسئولیت محدود به معنای کیفری آن شود با تحقق عدالت کیفری به یک معناست؛ این که سازوکارهای عدالت انتقالی باید به گونه ای باشند که منجر به اجرای عدالت کیفری و تضمین مسئولیت عاملان تخلّف های سنگین و سازمان یافته حقوق بشری شوند. تعریف فوق در ادامه با اشاره به سازوکارهای عدالت انتقالی مشخص می نماید که مسئولیت و اجرای عدالت محدود به معنای کیفری آن نیست، بلکه سازوکارهای جبران خسارت و کشف حقیقت هم می توانند منجر به تحقق عدالت انتقالی شوند. در نتیجه مسئولیت به معنایی اعم از مسئولیت کیفری و غیرکیفری است. مسئولیت در نظام های داخلی و بین المللی به دو نوع مسئولیت کیفری و مدنی تقسیم می شود. جبران خسارت و کشف حقیقت می توانند زیر مجموعه نظام مسئولیت مدنی قرار گیرند. در بحث از عدالت هم نمی توان تنها محدود به معنای کیفری آن شد. زمانی که صحبت از تخلّف از حقوق انسان ها و نه ارتکاب جرم می شود، اوّلین موضوعی که از اجرای عدالت به ذهن می آید، معنای جبرانی و اصلاحی عدالت است؛ عدالت اقتضای آن را دارد که زیان وارده به شخص در نتیجه نقض حقوقش جبران گردد. عدالت اساساً به معنای دادن حق به شخصی است که سزاوار آن است، تا آن که سرانجام میان منافع افراد جامعه تناسبی معقول به وجود آید و وفاق و تفاهم بر جای جنگ و ستیزه بنشیند. هدف نهایی عدالت محقق ساختن خیر مشترک است که هم خیر فردی و هم خیر جمعی را دربردارد.^[۱۴۶]
با توجه به تعاریف فوق عدالت انتقالی معنای بسیار موسع تر از عدالت کیفری دارد. سازوکارهای عدالت کیفری تنها بخشی از سازوکارهای عدالت انتقالی هستند. به علاوه هدف سازش وجه مشترک تعاریف فوق است. تکرار آن در هر دو تعریف بیانگر اهمیت آن در برنامه های عدالت انتقالی است. سازشی که در این جا از آن صحبت شده است، سازش در جامعه انتقالی است. هدفی که بر خلاف بحث مسئولیت و اجرای عدالت نمی توان برای آن مشابه ای در نظام های حقوق داخلی و بین المللی یافت.
مبحث دوم : هدف اصلی عدالت انتقالی: تحقق صلح و سازش
یک مطالعه از جوامع انتقالی حاکی از آن است که اکثر آن ها تحقق صلح و سازش را در بین اوّلین اهداف دوره گذار قرار می دهند.^[۱۴۷] سازش نه تنها یکی از اهداف مدنظر برنامه های دوره انتقال در کشورهاست، بلکه نتیجه مطلوبیت سایر اقدامات صورت گرفته نیز می تواند می باشد. به عبارت دیگر حتی اگر دولت انتقالی اهداف دیگری را برای اقدامات صورت گرفته در دوره انتقال در نظر گرفته باشد، کارآیی آن با ایجاد سازش در جامعه سنجیده می شود. وجود صلح و ثبات و امنیت در جامعه زمینه ساز و در عین حال معیاری در تحقق سایر اهداف متصور برای یک جامعه در حال گذار است. زیرا تا زمانی که صلح و ثبات در جامعه ای وجود نداشته باشد، تحقق اهدافی نظیر حاکمیت قانون، توسعه اقتصادی، دموکراسی و…غیرممکن خواهد بود. بنابراین حتی دولت هایی که برکیفر و مجازات عاملان جرایم بین المللی تأکید دارند، به دنبال این هستند که از این طریق به سازش برسند.^[۱۴۸] در حالی که واژه ی سازش در برنامه بسیاری از دولت های انتقالی نقش عمده ای را ایفا می نماید و سرلوحه برنامه های دولت های انتقالی است، معنای دقیق آن مشخص نیست. در رابطه با این که سازش از طریق چه عواملی و تحت چه شرایطی محقق می گردد، اجماعی وجود ندارد. درک مفهومی سازش برای شناسایی اهداف عدالت انتقالی و ارزیابی کارآیی سازوکارهای به کارگرفته شده در تحقق این هدف مهم است.^[۱۴۹]
از آن جا که سازش هدف اصلی فرایند انتقال در آفریقای جنوبی بود از کمیسیون حقیقت یاب آفریقای جنوبی انتظار می رفت که تعریف دقیقی این واژه به عمل آورد. اما در نهایت این کمیسیون نیز به جای ارائه تعریف به ذکر نمونه هایی از کارهای کمیسیون بدون ارائه یک تعریف جامع از سازش پرداخت؛ از نظر کمیسیون وضعیت هایی که منجر به اعاده حیثیت انسانی می شوند، می توانند در تحقق سازش مؤثر واقع شوند. واقعیت وجود کمیسیون و فرایند شهادت دادن قربانیان در آن، فضایی را ایجاد می نماید که منجر به التیام قربانیان می شود. همچنین از نظر کمیسیون وضعیت هایی که منجر به نزدیکی مرتکب و قربانی به یکدیگر و بازتعریف روابط آنان می گردند نیز در تحقق سازش مفید واقع خواهند شد. پذیرش مسئولیت و تأیید خطاهای ارتکابی از طرف عاملان جرایم و بخشش آنان از طرف قربانیان در زمره وضعیت هایی قرار می گیرند که منجر به سازش و آشتی بین طرفین درگیر در فرایند انتقال می شوند. در نهایت کمیسیون، سازش را به ساخت مبانی دموکراسی متصل می نماید. با این بیان که «همه مردم آفریقای جنوبی مسئولیت اخلاقی و سیاسی خود را برای پروراندن فرهنگ حقوق بشری که به موجب آن اختلافات سیاسی و فرهنگی خود را از طریق روش های مسالمت آمیز حل و فصل نمایند، برعهده می گیرند. سازش مستلزم یک تعهد به ایجاد تغییر و تحوّل در نابرابری هایی است که در دوران حاکمیت رژیم پیشین رخ داده است و این تعهد به ویژه برعهده آن هایی است که در دوران رژیم پیشین با سؤاستفاده از تبعیض های موجود به منافعی دست پیدا کرده اند.»^[۱۵۰] بنابراین از نظر کمیسیون حقیقت یاب آفریقای جنوبی سازش گرچه به طور فردی تجربه می شود، اما دارای آثار ملی است.^[۱۵۱]
نکته بسیار مهم در فرایند سازش توجه به تغییر ماهیت آن با توجه به نوع جرایم ارتکابی است؛ به عبارتی باید به این امر توجه داشت که آن چه که برای یک جامعه سازش محسوب می شود ممکن است برای جامعه دیگر فاقد چنین بار معنایی باشد. در آفریقای جنوبی با توجه به نوع جرایم ارتکابی در گذشته از سفیدپوستان خواسته شد که در کنار سیاه پوستان زندگی کرده و در دموکراسی نوپا آفریقای جنوبی بعد از دوره گذار مشارکت نمایند. در مقابل در روآندا سازش باید بین مردمی تحقق یابد که خود جزو عاملان، شاهدان و یا بازماندگان فجایع ارتکابی هستند و بیشتر از ۷۰ درصد آن ها زیر خط فقر زندگی می کنند.^[۱۵۲] بنابراین در روآندا نسخه متفاوتی از سازش ممکن است یک هدف قابل حصول باشد. همچنین در اوگاندا به دلیل مشارکت کودکان ربوده شده در جرایم ارتکابی، بسیاری از اعضای جامعه خواهان تحقق سازش در جامعه بودند. اما معنای سازش از نظر این افراد بسته به موقعیت جغرافیایی محل سکونتشان و مشارکت اعضای قبیله آن ها در جرایم ارتکابی متفاوت از یکدیگر بود.^[۱۵۳]
از آن جا که معنای سازش از مکانی به مکان دیگر با توجه به نوع جرایم ارتکابی متفاوت است، پس سازوکارهای لازم جهت تحقق آن نیز در جوامع مختلف متفاوت است.^[۱۵۴] سازش در آفریقای جنوبی، موضوعی در روابط بین افراد جامعه است. به همین دلیل جلوه های سازش از طریق اظهار پشیمانی مرتکب جرم و بخشش قربانی نمود پیدا می کند. در جامعه آفریقای جنوبی این امر پذیرفته شده بود که حقیقت پیش شرط ضروری برای تحقق سازش است. بنابراین شعار کمیسیون حقیقت یاب آفریقای جنوبی «سازش از راه حقیقت» بود.^[۱۵۵] تمرکز فرایند سازش بر التیام افراد موجب شد که آنان بهتر از گذشته بتوانند در کنار یکدیگر زندگی مسالمت آمیز داشته باشند. در واقع یکی از راه های تحقق سازش، از بین بردن موانع موجود در راه سازش با توجه به ساختار اجتماعی یک جامعه است. اگر مانع سازش در فقدان اطلاعات درباره جرایم ارتکابی باشد، کشف حقیقت، در کنارگذاشتن این مانع کمک می نماید. اما اگر موانع موجود جنبه مالی داشته باشند، یک برنامه جبران خسارت یا بازتوزیع ثروت ملی ممکن است سودمند تر از برنامه های گفتمان و کشف حقیقت باشد. برای نمونه می توان به درک مردم اوگاندای شمالی از سازش اشاره نمود. با وجود آن که اغلب آن ها از سازش به عنوان نیاز ضروری جامعه خود یاد می کردند، اما معتقد بودند که سازش باید متکی بر جبران خسارت و تأیید و اعلان رسمی جرایم ارتکابی باشد. از نظر آن ها بدون جبران خسارت، تحقق سازش امکان پذیر نخواهد بود.^[۱۵۶]
با توجه به نقش سازوکارهای به کارگرفته شده در یک جامعه در حال گذار، درک این مسأله هم مهم است که سازش برای هر جامعه در یک دوره زمانی چه معنایی خواهد داشت، زیرا علاوه بر نوع جرایم ارتکابی، گذر زمان نیز در برداشت مردم یک جامعه از مفهوم سازش تأثیر خواهد گذاشت. سازش در دوره زمانی نزدیک جنگ می تواند به معنای عدم وجود جنگ باشد، اما در دوره های زمانی بعد از جنگ می تواند معنای گسترده تری یابد.^[۱۵۷]
علاوه بر بعد زمان، این ضروری است که سازوکار به کارگرفته شده برای تحقق سازش به ابعاد مکانی جامعه انتقالی نیز حساسیت داشته باشد. سازوکاری می تواند موفق عمل نماید که متناسب با فرهنگ جامعه انتقالی باشد. در غیراین صورت چنین سازوکاری در تحقق اهداف مدنظر موفق نخواهد بود.^[۱۵۸] در واقع سازش به معنای آشتی بین گروه هایی است که در گذشته با یکدیگر درگیر بوده اند. در فرایند انتقال باید به دنبال این بود که این گروه ها بتوانند در کنار یکدیگر همزیستی مسالمت آمیز داشته باشند. بنابراین مسأله این است که چگونه پاسخی به تخلّف های ارتکابی می تواند جوامع متفرق و از هم پاشیده را دوباره به شکل متحد و یکپارچه درآورد. تحقیق صورت گرفته در سرزمین های یوگسلاوی سابق حاکی از آن است که باید به دنبال سازوکارهایی بود که دربرگیرنده ی خواسته های گروه های درگیر باشد.^[۱۵۹] برای تحقق سازش بین گروه های درگیر نمی توان به سازوکارهایی محدود شد که تنها مطابق با خواسته ی یک طرف درگیری هاست.
بنابراین سازش به معنای بازگشت روابط صلح آمیز به جامعه،^[۱۶۰] همزیستی مسالمت آمیز و ادغام مجدد عاملان جرایم در جامعه است.^[۱۶۱] در فرایند عدالت انتقالی باید بین سازش فردی و جمعی تفکیک قایل شد. آن چه که عدالت انتقالی در وهله اوّل به دنبال تحقق آن است، سازش ملی است؛ سازش ملی که زمینه ساز و نتیجه تحقق عدالت انتقالی است. سازش ملی می تواند در نتیجه کارکرد سازوکارهای عدالت انتقالی از جمله کمیسیون های حقیقت یاب و بدون امکان بازگشت مخاصمات گذشته در جامعه محقق گردد. در حالی که سازش فردی به معنای آشتی بین قربانی و مجرم است؛ این که هر دوی آن ها بتوانند به شیوه مشابه زمان قبل از ارتکاب جرم در کنار یکدیگر زندگی مسالمت آمیز داشته باشند. تمایز بین این دو نوع سازش مهم است زیرا سازش ملی ممکن است به هزینه فدا شدن سازش فردی باشد و یا تحقق هر دو در کنار هم امکان پذیر باشد. برخی سازوکارهای عدالت انتقالی ممکن است یک نوع سازش را بیشتر از نوع دیگر ارتقا بخشند.^[۱۶۲]
گفتار دوم : راهکارهای تحقق عدالت انتقالی
در تعاریف ارائه شده به راهکارهای تحقق عدالت انتقالی اشاره شده است که به عبارتی همان شرایط تحقق آن هستند. اجرای عدالت، جبران خسارت و کشف حقیقت راهکارهایی هستند که برای تحقق صلح و سازش پایدار در جامعه انتقالی تجویز شده اند. دولت ها متعهد به رعایت حقوق افراد بشر هستند. اگر دولتی اقدام به نقض حقوق شهروندان خود نماید، مسئولیت بین المللی دارد. مسئولیت دولت در موارد ارتکاب جرایم بین المللی به شکل تعقیب و مجازات عاملان جرایم بین المللی است. در موارد ارتکاب تخلّف های حقوق بشری، مسئولیت دولت به شکل جبران خسارات وارده است. کشف حقیقت راهکار دیگری است که گرچه می تواند جزئی از راهکار جبران خسارت باشد، با این وجود به دلیل ماهیت برخی تخلّف های حقوق بشری به طور مستقل مورد اشاره قرار گرفته است. در واقع مسئولیت در ارتکاب تخلّف های حقوق بشری به دو شکل حقوقی و کیفری تضمین می شود که البته هیچ یک جایگزین دیگری نیستند. به همین ترتیب اجرای عدالت هم می تواند به معنای کیفری و اصلاحی باشد که اوّلی ناظر بر مجازات مجرم و دومی ناظر بر جبران خسارت وارده بر زیان دیده است. هریک از راهکارهای مذکور در شرایط عادی در جوامع به منظور تحقق عدالت اجرا می گردند و از این جهت تفاوتی بین راهکارهای عدالت انتقالی و راهکارهای تحقق عدالت در جوامع در شرایط عادی وجود ندارد. اما آن چه که باعث تفاوت بین این دو می گردد، شرایط خاص یک جامعه انتقالی است؛ شرایطی که قرار است با برقراری صلح و سازش در جامعه به شرایط عادی برگردانده شود. بنابراین باید از راهکارهای ارائه شده در جهت اهداف خاصی متمایز از شرایط عادی استفاده گردد. به همین جهت بررسی موردی هریک از راهکارهای ارائه شده در وضعیت جامعه انتقالی ضرورت می یابد تا قابلیت آن ها در تطابق با این هدف خاص سنجیده شود.
مبحث اول : اجرای عدالت
زمانی که صحبت از عدالت انتقالی می شود، بلافاصله بسیاری از حقوقدانان بحث لزوم مجازات عاملان جرایم بین المللی و اجرای عدالت کیفری را پیش می کشند.^[۱۶۳] گویا هیچ تفاوتی بین عدالت کیفری و عدالت انتقالی وجود ندارد و هر دو به دنبال یک هدف هستند. ارتکاب جرایم بین المللی در حال حاضر بعد داخلی پیدا کرده است. یکی از چالش های پیش روی جوامع انتقالی چگونگی برخورد با جرایم ارتکابی در دوران رژیم پیشین است. از جوامع انتقالی انتظار می رود که عدالت را اجرا نمایند. عدالتی که از آن تحت عنوان عدالت انتقالی یاد می شود. اما آیا هنگامی که صحبت از عدالت انتقالی می شود منظور همان عدالت کیفری است؟
یکی از راهکارهای تحقق عدالت انتقالی اجرای عدالت است. در صورتی که عدالت محدود به معنای کیفری آن شود، راهکار اجرای آن مجازات است. مجازاتی که اجرای آن در قالب تعهدات بین المللی برعهده دولت گذاشته شده است. اما همان گونه که ذکر شد، این راهکار باید در خدمت هدف خاص عدالت انتقالی یعنی تحقق صلح و سازش قرار گیرد. از آن جا که در فصل اوّلِ بخش اوّل در رابطه با مجازات و اهداف عدالت کیفری به تفصیل پرداخته شد، در این جا صرفاً با اشاره به تعهدات بین المللی دولت ها در اجرای این راهکار عدالت انتقالی، به ارائه ی معنای جدیدی از عدالت پرداخته می شود که در نظام های داخلی و در واکنش به ناکارآمدی عدالت کیفری روی کار آمده است. عدالت ترمیمی که در واکنش به ناکارآمدی عدالت کیفری هدف اصلی خود را تحقق سازش بین بزهکار و بزه دیده قرار داده است. عدالتی که می تواند زوایای جدیدی از قابلیتش در تحقق صلح و سازش ارائه نماید و از این جهت با عدالت انتقالی همگام گردد.
بند اول : تعهد به اجرای عدالت کیفری
در بین راهکارهای لازم جهت تحقق عدالت انتقالی معنای واژگان عدالت بسیار بحث برانگیز می باشد. با توجه به دخالت اوّلیه جامعه بین المللی در برخورد کیفری با عاملان تخلّف های حقوق بشری و حقوق بشردوستانه در جوامع انتقالی این تصور همواره وجود داشت که منظور از عدالت انتقالی در واقع همان عدالت کیفری است. در جست و جوی اهداف عدالت کیفری هم نظریه های مجازات که در پی توجیه اهداف مجازات هستند، به روشنی می توانند اهداف مختلفی که در تحقق عدالت کیفری مدنظر است را تبیین نمایند. از مکافات مجرمان تا بازدارندگی و بازپروری مجرمان همه در زمره اهداف اجرای عدالت کیفری قرار می گیرند. البته در هر یک از نظریه های مجازات، شناسایی قربانیان و تحقق صلح و سازش هم به طور تبعی به زعم حامیان آن ها می توانند در زمره اهداف اجرای عدالت کیفری قرار گیرند. اهدافی که به طور غیرمستقیم و در نتیجه اجرای عدالت کیفری محقق می گردند. بنابراین ارتباط مستقیمی بین اهداف حاصل از مجازات و عدالت انتقالی وجود ندارد، بلکه باید به شکل غیرمستقیم از اجرای عدالت کیفری به دنبال تحقق اهداف عدالت انتقالی بود که امکان تحقق غیرمستقیم این اهداف هم نیازمند بررسی است.
با این وجود تعهد به اجرای عدالت کیفری به شکل تعهد به تعقیب و مجازات در منابع حقوق بین الملل صرفنظر از ابعاد زمانی و مکانی وقوع جرایم بین المللی بر عهده دولت ها گذاشته شده است. این تعهد را به صراحت می توان در معاهداتی که اقدام به جرم انگاری جرایم بین المللی نموده اند، مشاهده نمود. از جمله این معاهدات، کنوانسیون های چهارگانه ژنو ۱۹۴۹ هستند. به موجب این کنوانسیون ها، دولت ها متعهد به تحقیق، تعقیب و مجازات مرتکبان نقض های سنگین کنوانسیون های ژنو شده اند مگر این که متهمان را برای محاکمه به دیگر دولت های عضو مسترد نمایند.^[۱۶۴] همچنین به موجب کنوانسیون منع نسل کشی تعهد مطلقی در تعقیب عاملان نسل کشی برای دولت های عضو مقرر شده است. طبق ماده ۴ این کنوانسیون متهمان به نسل کشی یا هر عمل دیگر مندرج در ماده ۳ این کنوانسیون اعم از این که آن ها مأموران دولتی و یا اشخاص خصوصی باشند، باید مجازات شوند.^[۱۶۵] به موجب ماده ۵ این کنوانسیون دولت ها باید مجازات های مؤثری علیه متهمان به نسل کشی وضع نمایند.^[۱۶۶] به موجب کنوانسیون منع شکنجه نیز هر یک از دول عضو باید تضمین نماید که هرگونه شکنجه طبق قوانین داخلی این کشورها جرم تلقی می شود. در مواردی که متهم تبعه آن دولت است و در صورتی که نمی خواهد وی را به کشور دیگر مسترد دارد، باید قضیه را جهت تعقیب به دستگاه قضایی واگذار نماید. به موجب این کنوانسیون دولت ها باید شکنجه را به تناسب شدت آن، با مجازات های متناسب جرم انگاری نمایند.^[۱۶۷]
در این معاهدات با جرم انگاری بین المللی برخی جرایم به صراحت تعهد به تعقیب و مجازات این جرایم بر عهده دولت های عضو گذاشته شده است. بنابراین به موجب این معاهدات تعهد به تعقیب و مجازات در وهله اوّل بر عهده محاکم کیفری داخلی کشورهاست. در این معاهدات صحبتی از محاکم بین المللی کیفری نشده است.^[۱۶۸] البته تعهد به تعقیب و مجازات جرایم بین المللی صرفاً محدود به این دسته از معاهدات نیست، بلکه در نظر حامیان عدالت کیفری بین المللی، تعهد به تعقیب و مجازات را می توان از معاهدات حقوق بشری مانند میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی،^[۱۶۹] کنوانسیون اروپایی حمایت از حقوق بشر و آزادی های اساسی^[۱۷۰] و کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر^[۱۷۱] نیز استنباط نمود. معاهدات حقوق بشری مذکور، دولت های عضو را به تضمین حمایت از حقوق مندرج در این معاهدات متعهد می نمایند. به نظر برخی^[۱۷۲] تعهد به تضمین حقوق مذکور، به معنای تعهد به تعقیب کیفری ناقضان این حقوق است. برای حمایت از این نظر، آن ها به تفاسیر عمومی کمیته حقوق بشر ـ که به طور دوره ای در تبیین ماهیت تعهدات مندرج در میثاق ارائه می گردد ـ و همچنین به تفاسیر خاصی ـ که به صورت موردی و در پی شکایت افراد از وضعیت حقوق بشر در کشورشان طبق پروتکل الحاقی^[۱۷۳] میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ارائه می شود ـ استناد می نمایند.^[۱۷۴]
کمیته حقوق بشر در پاسخ به اعدام های خوسرانه در سورینام اعلام نمود که «باید اقدامات مؤثری …جهت تحقیق از این کشتارها….و اجرای عدالت در رابطه با کسانی که مسئول این اقدامات هستند، صورت پذیرد.»^[۱۷۵] همچنین در سال ۱۹۹۲ طبق تفسیر کمیته حقوق بشر اعطای عفو به عاملان شکنجه در مغایرت با تعهد دولت ها در تحقیق از چنین اعمالی و تضمین عدم تکرار آن ها در آینده است. دولت ها نباید افراد را از حق بر جبران خسارت مؤثر که متضمن دریافت غرامت و اعاده وضع سابق تا حد امکان است، محروم نمایند.^[۱۷۶] البته در این تفاسیر کمیته به صراحت به تعهد به تعقیب و مجازات و اجرای عدالت کیفری به منظور تضمین حقوق مندرج در میثاق اشاره نمی نماید. اشاره به تحقیق و اجرای عدالت به معنای عام کلمه راه را برای تفسیر موسع از آن و اتخاذ اقدامات غیرکیفری نیز باز می گذارد.^[۱۷۷] اما کمیته در موارد دیگر به صراحت به تعهدات دولت ها به اعمال مجازات های کیفری نسبت به تخلّف های حقوق بشری مانند شکنجه، ناپدیدی اجباری و… اشاره نموده است.^[۱۷۸]
کمیسیون آمریکایی حقوق بشر نیز در سال ۱۹۹۶ در تصمیم گیری در رابطه با شکایتی علیه کشور شیلی به دلیل کوتاهی در لغو عفوهای اعطایی به نظامیان و کوتاهی در تعقیب قضایای ناپدیدی اجباری، اعدام های خودسرانه و شکنجه، یک قدم به جلو گذاشت. کمیسیون اعلام نمود که «…. اقدام های دولت در تحقیق از وقایع و پرداخت خسارت به قربانیان در ایفای تعهدات مندرج در کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر کفایت نمی نماید… دولت متعهد به تحقیق از همه تخلّف های ارتکابی در قلمرو تحت صلاحیتش با هدف شناسایی اشخاص مسئول، تحمیل مجازات های متناسب و تضمین جبران خسارات کافی به قربانیان می باشد.»^[۱۷۹] بنابراین به نظر کمیسیون آمریکایی حقوق بشر، طبق معاهدات حقوق بشری دولت باید به منظور تضمین حقوق مندرج در این کنوانسیون تحقیقاتی را که مستلزم شناسایی عاملان تخلّف های حقوق بشری است، انجام داده و شکل متناسبی از مجازات را اعمال نماید.^[۱۸۰] در واقع در این نظر بر لزوم اجرای عدالت کیفری نسبت به عاملان تخلّف های حقوق بشری و تعهد دولت ها به اجرای عدالت کیفری تأکید شده است.
در رابطه با جرایم علیه بشریت نیز برخی حقوقدانان بر این اعتقاد هستند که یک تعهد عرفی مبنی بر تعقیب و مجازات عاملان جرایم علیه بشریت وجود دارد.^[۱۸۱] در حمایت از این نظر به تعدادی از قطعنامه های مجمع عمومی،^[۱۸۲] اعلامیه های کنفرانس های بین المللی^[۱۸۳] و برخی معاهدات بین المللی^[۱۸۴] استناد می شود. با عنایت به ماهیت غیرالزام آور قطعنامه ها و اعلامیه های مجمع عمومی و عدم استقبال گسترده از معاهداتی که مورد استناد واقع شده اند و رویه متنوّع دولت ها در عدم تعقیب و مجازات متهمان به جرایم علیه بشریت، پذیرش این نظر که تعهد به تعقیب و مجازات عاملان جرایم علیه بشریت در حال حاضر تبدیل به یک قاعده عرفی شده است، سخت می نماید. بنابراین به نظر نمی رسد که در حال حاضر طبق حقوق بین الملل عرفی قاعده ای مبنی بر تعهد به تعقیب و مجازات جرایم علیه بشریت وجود داشته باشد.^[۱۸۵] برای شکل گیری قاعده عرفی علاوه بر عنصر معنوی نیاز به عنصر مادی است که عملکرد متفاوت دولت ها در برخورد با جرایم بین المللی مانع از شکل گیری یک رویه مستمر و متحدالشکل در این موضوع می شود.^[۱۸۶]
البته این امر را نباید از نظر دور داشت که جرایم علیه بشریت در زمره جرایمی است که در صلاحیت دیوان بین المللی کیفری قرار دارد.^[۱۸۷] با توجه به اصل صلاحیت تکمیلی دیوان، در صورت ارتکاب چنین جرمی در سرزمین یا توسط اتباع یکی از کشورهای عضو و عدم تعقیب متهم به این جرم در محاکم داخلی آن کشور، راه برای اعمال صلاحیت دیوان باز می شود. بنابراین به طریق غیرمستقیم می توان به این نتیجه رسید که اساسنامه دیوان بین المللی کیفری در رابطه با تمامی جرایم بین المللی مندرج در اساسنامه اش از جمله جرایم علیه بشریت، تعهد به تعقیب و مجازات را بر عهده کشورهای عضو قرار داده است. قاعدتاً کشورهای عضو به منظور تحقق اولویت در رسیدگی به این جرایم در محاکم کیفری داخلی در قوانین خود اصلاحات لازم را از این بابت به عمل می آورند. بنابراین مجموع تحوّلات فوق حاکی از حرکتی روبه جلو جهت توسعه حقوق بین الملل کیفری در وضع تعهد بین المللی مبنی بر تعقیب و مجازات جرایم بین المللی است که کم و بیش در برخی جرایم مانند نسل کشی و شکنجه تثبیت شده است، اما در برخی جرایم هنوز به مرحله تثبیت نرسیده است.
بند دوم : عدالت ترمیمی
اگرچه عدالت کیفری به طور مستقیم به اهداف مدنظر عدالت انتقالی نمی پردازد، در مقابل بین عدالت انتقالی و عدالت ترمیمی می توان تشابه اهداف را شاهد بود. برقراری صلح و سازش بین بزه دیده و بزهکار هدف اوّلیه نظام عدالت ترمیمی است.^[۱۸۸] تحقق این هدف از طریق پذیرش داوطلبانه مسئولیت از طرف بزهکار و رسیدن به توافقی جهت جبران خسارت از بزه دیده حاصل می گردد.^[۱۸۹] با توجه به شباهت موجود به نظر می رسد که عدالت ترمیمی پل ارتباطی بین عدالت انتقالی و عدالت کیفری است.
الف : تعهد به اجرای عدالت ترمیمی
اکنون پس از تجربه بیش از دو قرن اجرای نظریه های مختلف ناظر به عدالت کیفری نه تنها در مورد کارآیی هیچ کدام از آن ها ارزیابی مثبتی وجود ندارد، بلکه آماج انتقادهای عمده ای نیز قرار گرفته اند که زمینه تجدید حیات عدالت ترمیمی^[۱۹۰] را فراهم نموده است.^[۱۹۱] گفتنی است در تاریخ حقوق کیفری، دوره قبل از محوریت دولت در اجرای عدالت را اغلب «دوره عدالت خصوصی»^[۱۹۲] می نامند. این اصطلاح می تواند متضمن نوعی انتقاد ضمنی و هم موجد درک و فهمی نادرست از آن دوره شود. در حالی که اجرای عدالت در آن دوره لزوماً با انتقام و خشونت تؤام نبوده است. اجرای عدالت پیش از تسلط دولت، اصولاً از طریق میانجی گری و مذاکره صورت می گرفت و استفاده از روش های دیگر امری استثنایی بود. از طرف دیگر انتقام لزوماً اوّلین یا برترین گزینه اجرای عدالت نبوده است، بلکه مهم تر از آن جبران خسارت بزه دیده و یا خانواده وی بوده است. در عدالت ترمیمی نیز اولویت اصلی، حفظ روابط میان افراد و جلوگیری از گسستن آن و نیز ایجاد توافق و آشتی میان طرفین است. انجام چنین وظیفه ای به این معنا نیست که صرف نظر از ایجاد توافق و آشتی، هیچ مجازاتی در این دوره به مورد اجرا گذاشته نمی شد، بلکه مجازات و رسیدگی رسمی قضایی، اصولاً آخرین چاره و وسیله بود.^[۱۹۳]
از آغاز سال های ۱۹۸۰ میلادی تحت تأثیر مطالعات بزه دیده شناختی و نیز انسان شناختی حقوقی، مفاهیمی چون ترمیم، احیا، بازسازی، اعاده، استرداد، جبران، میانجی گری، سازش، مصالحه، مذاکره، گفتگو، مشارکت و….وارد ادبیات حقوق کیفری شد. این مفاهیم پیش از آن که جنبه تقنینی و نظری به آن داده شود، در برخی از کشورها به ابتکار طرفین جرم و خانواده های ذینفع و جامعه محلی اجرا شده بودند. بعدها یعنی در دهه ۱۹۹۰ میلادی به عنوان ارکان عدالت ترمیمی مورد توجه قانونگذاران قرار گرفتند. در حال حاضر چهارچوب نظری عدالت ترمیمی در اسناد منطقه ای و اسناد جهانی مورد توجه قرار گرفته است؛^[۱۹۴] در واقع نظریه الغاگرایی نظام کیفری و سازوکارهای سه گانه قضازدایی، جرم زدایی و کیفرزدایی به عنوان چهارچوب نظری عدالت ترمیمی هستند که جملگی به دنبال محدود کردن قلمرو مداخله نظام عدالت کیفری و مشارکت دادن جامعه مدنی به شیوه های مختلف در قبال بزهکاری هستند.^[۱۹۵]
عدالت ترمیمی فرآیندی است که برای درگیر نمودن کسانی که سهمی در یک جرم خاص دارند تا به طریق جمعی نسبت به تعیین و توجه به صدمات و زیان ها و تعهدات جهت التیام و بهبود بخشیدن و راست گردانیدن امور به اندازه ای که امکان پذیر است، اقدام نمایند. به موجب این رویکرد تعدی و تجاوز موجب ایجاد تعهد می گردد. به این معنا که وقتی فردی نسبت به دیگری مرتکب خطا (یا جرم) می شود، برای او تعهدی جهت درست کردن و ساختن آن چه از بین برده است ایجاد می گردد. جبران خسارت از سوی بزهکار عامل مهمی در جلب رضایت بزه دیده است. یکی دیگر از ویژگی های بنیادین عدالت ترمیمی مشارکت بزه دیدگان (قربانیان) در تحقق عدالت است.^[۱۹۶] تحقیقات نشان می دهد که قربانیان به چیزی بیشتر از مجازات نیاز دارند. هنگامی که به قربانیان نقش فعّالی در فرایند رسیدگی به جرایم ارتکابی علیه آن ها اعطا می گردد، آن ها احساس آرامش بیشتری می یابند و در عین حال حس انتقام جویی بعد از ارتکاب جرم در آن ها فروکش می نماید. به این ترتیب مشارکت بیشتر قربانی در رسیدگی به جرم ارتکابی و رودرو شدن آن ها با بزهکار و اطلاع یافتن از انگیزه های ارتکاب جرم آثار بازدارنده بیشتری حداقل در ارتباط با جرایم انتقام جویانه خود قربانیان خواهد داشت.^[۱۹۷]
بنابراین در کنار نظام عدالت کیفری که نظریه های مجازات در درون آن معنا می یابند، نظام عدالت ترمیمی نیز در حال رشد و نمو است. شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد از دولت های عضو خواسته است که برنامه های عدالت ترمیمی را در تمام مراحل فرایند عدالت کیفری در دسترس قرار دهند.^[۱۹۸] علیرغم استقبال سازمان ملل متحد در به کارگیری برنامه های عدالت ترمیمی به عنوان مکمل نظام عدالت کیفری و تشویق دولت ها در به کارگیری آن ها،^[۱۹۹] در حال حاضر نظام های حقوقی داخلی در وهله اوّل تابع نظام عدالت کیفری هستند. نظام عدالت ترمیمی تنها در برخی از نظام های حقوقی و آن هم در برخورد با جرایم خاصی مورد استفاده قرار می گیرد.^[۲۰۰] چنین رویکردی در جامعه بین المللی نیز به عنوان رویکرد حاکم می باشد. برخورد با عاملان جرایم بین المللی و اجرای عدالت به معنای اجرای عدالت کیفری نسبت به عاملان این جرایم است. نظام عدالت ترمیمی در نظام های حقوقی داخلی محدود به جرایم خاصی شده است که اغلب در دسته خلاف ها و یا جرایم صغار مورد استفاده قرار می گیرد. در نتیجه اعمال نظام عدالت ترمیمی در رابطه با جرایم بین المللی که از شدت و حدت زیادی برخوردار هستند، ظاهراً بعید به نظر می رسد.
حامیان عدالت ترمیمی در مورد چگونگی رابطه عدالت ترمیمی با عدالت کیفری از دو گرایش تبعیت می کنند: برخی آن را جایگزینی برای نظام عدالت کیفری دانسته و در مقابل عده ای دیگر آن را مکمل نظام عدالت کیفری می شناسند.^[۲۰۱] گرایش «ناب خواه»^[۲۰۲] عدالت ترمیمی را فرآیندی تعریف می کند که طرف های درگیر در یک جرم از رهگذر آن سعی می کنند تا اختلاف ها و آثار ناشی از آن را به اتفاق حل و فصل نمایند. حامیان آن معتقدند که برنامه های ترمیمی باید به موازات نظام عدالت کیفری سنتی توسعه و گسترش یابند و از این رهگذر است که عدالت ترمیمی به تدریج جای نظام عدالت کیفری سنتی را خواهد گرفت. حال آن که گرایش «بیشینه خواه»^[۲۰۳] معتقد است که عدالت ترمیمی آن طور که مدنظر گرایش ناب خواه است ممکن است از یک سو در درازمدت فقط زمینه ای برای اعمال نسبت به جرایم کوچک و کم اهمیت پیدا کند و جرایم شدید کماکان در صلاحیت عدالت کیفری سنتی باقی بماند. حال آن که اتفاقاً نیازهای بزه دیدگان و جامعه محلی در این نوع جرایم بیشتر است. از طرف دیگر مدیریت اختلاف های کیفری از طریق حل و فصل داوطلبانه دعوای بین بزهکار و بزه دیده و جامعه محلی ممکن است همواره منجر به یک پاسخ ترمیمی نشود. بنابراین این گرایش، عدالت ترمیمی را در کنار یا در قالب عدالت کیفری سنتی همراه با اصلاح و القای اصول ترمیمی به آن، برای حل و فصل مسایل ناشی از جرم می پذیرد.^[۲۰۴] به طوری که اگر جرم ارتکابی آن قدر شدید بود که آثار آن از سطح جامعه محلی فراتر رفت، مداخله دولت از طریق مقام های قضایی پیش بینی شود. از نظر بیشینه خواهان به جای آن که عدالت ترمیمی در قالب فرایند تعریف شود، باید آن را در قالب نتیجه ارزیابی نمود؛ زیرا هدف عدالت ترمیمی تلاش برای تضمین جبران انواع خسارت ناشی از جرم است. از این زاویه است که می توان وقتی توافق حاصل نشد، برنامه ها و اقدام های دیگری از قبیل کیفر خدمات عمومی و عام المنفعه، کار به نفع صندوق تضمین جبران خسارت بزه دیدگان، پرداخت خسارت به بزه دیده و…را در چهارچوب عدالت ترمیمی در نظر گرفت. بنابراین ضمانت اجراهای کیفری نیز بیشتر جنبه ترمیمی داشته باشند.^[۲۰۵] رویکرد بیشینه خواهانه به عدالت ترمیمی در سطح گسترده ای مورد اقبال سیاست جنایی قرار گرفته است. قانونگذاران کشورهای چندی از خانواده حقوقی کامن لا و رمی ـ ژرمنی با حفظ چهارچوب عدالت کیفری سنتی، سعی کرده اند فلسفه و اصول عدالت ترمیمی را در مراحل مختلف فرایند کیفری وارد نمایند.^[۲۰۶] به نظر می رسد که در عرصه بین المللی نیز، دیوان بین المللی کیفری چنین رویکردی از عدالت ترمیمی را مدنظر داشته باشد. از آن جا که دیوان با حفظ نظام عدالت کیفری سنتی، برخی ارکان عدالت ترمیمی از جمله جبران خسارت از قربانیان را وارد قواعد داخلی خود نموده است.^[۲۰۷] در این رویکرد نظام عدالت کیفری تنها برخی خصیصه های عدالت ترمیمی را در درون خود پذیرا می گردد و بدین طریق در پی دست یابی به نتایج عدالت ترمیمی است.^[۲۰۸] بدین ترتیب علیرغم تعهدات بین المللی مبنی بر اجرای عدالت کیفری، هیچ تعهد بین المللی برای دولت ها جهت اجرای عدالت ترمیمی در برخورد با عاملان جرایم بین المللی وجود ندارد. تنها در دیوان بین المللی کیفری است که می توان اشاره به عدالت ترمیمی را آن هم در قالب نتایج و نه فرایند ترمیمی مشاهده نمود.

 

1. 1. فرضیه های پژوهش

 

 

 

فرضیه های پژوهش حاضر به شرح زیر می باشند:

 

 

• تمرین مقاومتی می تواند غلظت آنزیم AST در مردان چاق را تغییر دهد.

 

 

 

• شدت تمرین مقاومتی می تواند عامل اصلی تغییرات در غلظت آنزیم AST در مردان چاق باشد.

 

 

 

• تمرین مقاومتی می تواند غلظت آنزیم ALTدر مردان چاق را تغییر دهد.

 

 

 

• شدت تمرین مقاومتی می تواند عامل اصلی تغییرات در غلظت آنزیم ALT در مردان چاق باشد.

 

 

 

• تمرین مقاومتی می تواند غلظت آنزیم GGT در مردان چاق را تغییر دهد.

 

 

 

• شدت تمرین مقاومتی می تواند عامل اصلی تغییرات در غلظت آنزیم GGT در مردان چاق باشد.

 

 

۷- تمرین مقاومتی با شدت سبک می تواند غلظت آنزیم ALP در مردان چاق را تغییر دهد.
۸- شدت تمرین مقاومتی می تواند عامل اصلی تغییرات در غلظت آنزیمALP در مردان چاق باشد.
۹- تمرین مقاومتی می تواند نسبتAST/ALT در مردان چاق را تغییر دهد.
۱۰- شدت تمرین مقاومتی می تواند عامل اصلی تغییر نسبتAST/ALT در مردان چاق باشد.
۱۱- تمرین مقاومتی می تواند غلظت بیلی روبین سرم در مردان چاق را تغییر دهد.

 

 

• شدت تمرین مقاومتی می تواند عامل اصلی تغییرات در غلظت بیلی روبین سرم در مردان چاق باشد.

 

 

۱۳- تمرین مقاومتی می تواند غلظت آلبومین سرم در مردان چاق را تغییر دهد. ۱۴- شدت تمرین مقاومتی می تواند عامل اصلی تغییرات در غلظت آلبومین سرم در مردان چاق باشد.

 

 

•  

 

• محدودیتهای پژوهش

 

 

 

محدودیت های پژوهش حاضر به شرح زیر می باشند:
الف-محدودیتهای که توسط پژوهشگر تعیین شدند:
۱-تستهای میدانی و آزمایشگاهی در روزهای مجزا به ترتیب در سالن ورزش و آزمایشگاه به عمل آمدند.
۲-شدت تمرینات(%۳۰-%۵۰-۷۰% یک تکرار بیشینه) برای گروه های تمرین در نظر گرفته شد.

۳-آز آزمودنیها خواسته شد که در روز خون گیری ۱۲ ساعت ناشتا باشند.
۴-شرایط ورود به پژوهش که باید آزمودنیها سالم، غیر ورزشکار(در برنامه منظم ورزشی حضور نداشته باشند)، چاق، غیر سیگاری باشند.
۵-دامنه سنی آزمودنیها که باید بین ۵۰-۲۰سال باشند.
۶- رژیم غذایی آزمودنی ها : در شروع پژوهش از همه آزمودنی ها خواسته شد که در مدت زمان پژوهش در الگوی غذایی خود هیچ تغییری به وجود نیاورند و در طول دوره پژوهش از رژیم غذایی معمول خود پیروی نموده و آن را حفظ نمایند و هر گونه تغییر در مصرف تغذیه ای را به اطلاع پژوهشگر برسانند. اطلاعات مربوط به رژیم غذایی آزمودنی ها توسط پرسش نامه ثبت خوراک و بسامد خوراک در سه نوبت (۳ روز قبل از پیش آزمون، میان آزمون ، پس آزمون) به صورت خود گزارشی^[۲] در برگه های مخصوص رژیم غذایی ثبت گردید. با بهره گرفتن از پرسشنامه ثبت خوراک و بسامد خوراک در هنگام اجرای پژوهش، کمیت و کیفیت دریافت مواد مغذی آزمودنی ها توسط نرم افزار تغذیه ای پایش شد، تا تغییرات دریافت عوامل تغذیه ای بر متغیرهای پژوهش ارزیابی و کنترل گردد(Driskell and wolinsky, 2011).
ب-محدودیت های که خارج از کنترل پژوهشگر بودند:
۱-کنترل دقیق و پیوسته برنامه غذایی و میان وعده ای آزمودنیها
۲- کنترل دقیق شیوه زندگی آزمودنیها مانند میزان خواب، استراحت و فعالیت های فوق برنامه
۳-ویژگیهای ژنتیکی، فیزیولوژیکی و هورمونی آزمودنیها

 

 

•  

 

 

• تعریف واژه ها و اصطلاحات کلیدی

 

 

جدول (۴-۵): قوانین کنترل کننده فازی با ساختار دوم ……………………………………………………………………………… ۴۱
شکل (۴-۳) : دیاگرام کنترل فازی بازوی انعطاف پذیر ……………………………………………………………………………….. ۴۱
شکل (۴-۴): شبکه عصبی- فازی ممدانی با دو ورودی و یک خروجی ………………………………………………………… ۴۴
شکل (۴-۵): شکل کلی کنترل کننده عصبی- فازی …………………………………………………………………………………… ۴۹
شکل (۵-۱): ساختارکنترل عصبی- فازی تطبیقی با آموزش عاطفی …………………………………………………………… ۵۳
شکل (۵-۲): روش شناسایی تابع مستقیم سیستم ……………………………………………………………………………………… ۵۹
شکل (۵-۳): روش شناسایی تابع معکوس سیستم ……………………………………………………………………………………… ۵۹
شکل (۵-۴): ساختار شبکه عصبی تابع پایه شعاعی وزن دار ………………………………………………………………………… ۶۱
شکل (۶-۱): توابع تعلق ساختار اول با استنتاج مینیمم ………………………………………………………………………………. ۶۶
شکل (۶-۲): توابع تعلق ساختار دوم با استنتاج مینیمم ………………………………………………………………………………. ۶۶
شکل (۶-۳): نتایج شبیه سازی کنترل کننده فازی با استنتاج مینیمم با ساختار اول …………………………………… ۶۷
شکل (۶-۴): نتایج شبیه سازی کنترل کننده فازی با استنتاج مینیمم با ساختار دوم ………………………………….. ۶۸
شکل (۶-۵): نتایج پیاده سازی کنترل کننده فازی با استنتاج مینیمم با ساختار اول …………………………………… ۶۸
شکل (۶-۶): نتایج پیاده سازی کنترل کننده فازی با استنتاج مینیمم با ساختار دوم …………………………………… ۶۹
شکل (۶-۷): توابع تعلق ساختار اول با استنتاج ضرب …………………………………………………………………………………… ۷۰
شکل (۶-۸): توابع تعلق ساختار دوم با استنتاج ضرب ………………………………………………………………………………….. ۷۰
شکل (۶-۹): نتایج شبیه سازی کنترل کننده فازی با استنتاج ضرب با ساختار اول ………………………………………. ۷۱
شکل (۶-۱۰): نتایج شبیه سازی کنترل کننده فازی با استنتاج ضرب با ساختار دوم ……………………………………. ۷۲
شکل (۶-۱۱): نتایج پیاده سازی کنترل کننده فازی با استنتاج ضرب با ساختار اول ……………………………………. ۷۲
شکل (۶-۱۲): نتایج پیاده سازی کنترل کننده فازی با استنتاج ضرب با ساختار دوم …………………………………… ۷۳
جدول (۶-۱): نتایج شبیه سازی و پیاده سازی کنترل کننده فازی ………………………………………………………………. ۷۴
شکل (۶-۱۳): آرایش توابع گوسین کنترل کننده عصبی- فازی در ساختار های اول و دوم(آرایش یکنواخت) . ۷۵
شکل (۶-۱۴): نتایج شبیه سازی کنترل کننده عصبی- فازی با آرایش یکنواخت توابع گوسین با ساختار اول (با آموزش عاطفی مراکز دسته تالی و ژاکوبین بر اساس مدل فضای حالت سیستم) ………………………………………… ۷۶
شکل (۶-۱۵): نتایج شبیه سازی کنترل کننده عصبی- فازی با آرایش یکنواخت توابع گوسین با ساختار اول (با آموزش عاطفی مراکز دسته تالی و پارامتر های گوسین و ژاکوبین بر اساس مدل فضای حالت سیستم) ……….. ۷۶
شکل (۶-۱۶): نتایج شبیه سازی کنترل کننده عصبی- فازی با آرایش یکنواخت توابع گوسین با ساختار اول (با آموزش عاطفی مراکز دسته تالی و پارامتر های گوسین و و ژاکوبین بر اساس مدل شبکه عصبی سیستم) …….. ۷۶
شکل (۶-۱۷): نتایج شبیه سازی کنترل کننده عصبی- فازی با آرایش یکنواخت توابع گوسین با ساختار دوم (با آموزش عاطفی مراکز دسته تالی و ژاکوبین بر اساس مدل فضای حالت سیستم) …………………………………………. ۷۷
شکل (۶-۱۸): نتایج شبیه سازی کنترل کننده عصبی- فازی با آرایش یکنواخت توابع گوسین با ساختار دوم (با آموزش عاطفی مراکز دسته تالی و پارامتر های گوسین و ژاکوبین بر اساس مدل فضای حالت سیستم) ……….. ۷۸
شکل (۶-۱۹): نتایج شبیه سازی کنترل کننده عصبی- فازی با آرایش یکنواخت توابع گوسین با ساختار دوم (با آموزش عاطفی مراکز دسته تالی و پارامتر های گوسین و و ژاکوبین بر اساس مدل شبکه عصبی سیستم) ……. ۷۸
شکل (۶-۲۰): نتایج پیاده سازی کنترل کننده عصبی- فازی با آرایش یکنواخت توابع گوسین با ساختار اول (با آموزش عاطفی مراکز دسته تالی و ژاکوبین بر اساس مدل فضای حالت سیستم) …………………………………………… ۸۱
شکل (۶-۲۱): نتایج پیاده سازی کنترل کننده عصبی- فازی با آرایش یکنواخت توابع گوسین با ساختار اول (با آموزش عاطفی مراکز دسته تالی و پارامتر های گوسین و ژاکوبین بر اساس مدل فضای حالت سیستم) ……….. ۸۱
شکل (۶-۲۲): نتایج پیاده سازی کنترل کننده عصبی- فازی با آرایش یکنواخت توابع گوسین با ساختار اول (با آموزش عاطفی مراکز دسته تالی و پارامتر های گوسین و و ژاکوبین بر اساس مدل شبکه عصبی سیستم) ……. ۸۱
شکل (۶-۲۳): نتایج پیاده سازی کنترل کننده عصبی- فازی با آرایش یکنواخت توابع گوسین با ساختار دوم (با آموزش عاطفی مراکز دسته تالی و ژاکوبین بر اساس مدل فضای حالت سیستم) …………………………………………. ۸۲
شکل (۶-۲۴): نتایج پیاده سازی کنترل کننده عصبی- فازی با آرایش یکنواخت توابع گوسین با ساختار دوم (با آموزش عاطفی مراکز دسته تالی و پارامتر های گوسین و ژاکوبین بر اساس مدل فضای حالت سیستم) ………. ۸۲
شکل (۶-۲۵): نتایج پیاده سازی کنترل کننده عصبی- فازی با آرایش یکنواخت توابع گوسین با ساختار دوم (با آموزش عاطفی مراکز دسته تالی و پارامتر های گوسین و و ژاکوبین بر اساس مدل شبکه عصبی سیستم) ……. ۸۲
جدول (۶-۲): نتایج شبیه سازی و پیاده سازی کنترل کننده عصبی- فازی …………………………………………………. ۸۳
فصل اول
مروری بر بازوی انعطاف پذیر و
کنترل هوشمند آن
۱-۱- مقدمه
در سال های اخیر، حوزه روباتیک سیر تکاملی را آغاز کرده است که مبتنی بر نیازهای کاربران می باشد. تقاضای صنعت برای زمان های پاسخ سریعتر و مصرف انرژی کمتر، طراحان روبات را بر آن داشته تا اصلاحات بنیادی را در طراحی بازوهای روبات صورت دهند. با کاربرد مواد سبک وزن تر و بازسازی پیکربندی فیزیکی روبات، بازوها به مرور بلندتر و نازکتر شدند و اهداف آنها مبنی بر سرعت بالا، شتاب گیری سریع و مصرف انرژی کمتر تحقق یافت. این بازوهای انعطاف پذیر حوزه تحقیقاتی کاملا جدیدی را در زمینه طراحی و کنترل بازوی ربات با درجه دقت قابل قبول گشوده اند ]۱[.

برای بازوی روباتیک صلب، کنترل مسیر نوک دست، معادل کنترل محرک حالت صلب (انعطاف ناپذیر) است. اما برای کنترل مطلوب بازوی انعطاف پذیر، کنترل مطمئن تری از حالات انعطاف ناپذیر لازم است تا ارتعاشات اجتناب ناپذیر و بدون محدودیت در آن مد نظر قرار گیرند. در نتیجه، ردگیری دقیق روبات با بازوی انعطاف پذیر مسئله ای بحث برانگیز شناخته می شود. این را هم باید در نظر گرفت که همواره صلبیت بازوها، یک فرض ایده آل است و با افزایش نسبت بار به وزن بازو، سرعت حرکت و پهنای باند کنترل ممکن است از این صلبیت کاسته شود ]۱۵[.
این درست است که این بازوها به علت سبک بودن و کاهش اینرسی دارای عملکرد سریع تری نسبت به بازوهای صلب هستند و به گشتاور کمتری برای حرکت نیاز دارند و این خود باعث کاهش مصرف انرزی الکتریکی می شود و اقتصادی تر است ]۱[. ولی از دیدگاه مدلسازی، طبیعت توزیع یافته دینامیک این بازوها واستعداد طبیعی انعطاف پذیری، امکان اینکه بتوان مدل دقیقی با بعد معین بدست آورد، را غیر ممکن می سازد و علاوه بر این به علت ایجاد نوسانات ناشی از کاهش صلبیت در حرکت، کنترل دقیق مسیر حرکت بسیار مشکل می شود ]۳[.
۱-۲- ویژگی های مدل سیستم
از دیدگاه مدلسازی، طبیعت توزیع یافته دینامیک این بازوها واستعداد طبیعی انعطاف پذیری ساختمان، امکان اینکه بتوان مدل دقیقی با بعد معین بدست آورد، را غیر ممکن می سازد. در نتیجه مدلی غیرخطی، متغیر با زمان و با مرتبه بالا ( از نظر تئوری بی نهایت ) خواهیم داشت ]۳[.
علاوه بر این، به علت ناهم خوانی موقعیت سنسورها و محرکها (ورودی ها و خروجی ها)، چنانچه مستقیما موقعیت انتهای بازو را به عنوان خروجی بگیریم، منجر به کنترل غیر متمرکز^[۱] و رفتار دینامیک غیر مینیمم فاز خواهد شد. به عبارت دیگر، تابع تبدیل حلقه باز سیستم از محل اعمال گشتاور در مفصل تا موقعیت انتهای بازو، صفر های ناپایدار خواهد داشت.این ویژگی تا وقتی که بهره پایداری حلقه بسته مد نظر باشد، محدودیت های شدیدی را بر طراحی کنترل کننده تحمیل می کند ]۳[.
از اینها گذشته، به علت کمتر بودن تعداد محرکها نسبت به درجات آزادی سیستم، سیستم کنترل زیر فعال^[۲] خواهد بود که خود محدودیت های زیادی را بر آنچه که از طریق کنترل کردن می توان به آن دست یافت، ایجاد می کند. زیرا با تنها یک ورودی باید بتوانیم جابجایی زاویه ای بازو را به نحوی کنترل کنیم که میزان نوسانات انتهای بازو میرا شود ]۳[.
۱-۳- چرا کنترل هوشمند
سیستم های مکانیکی که به صورت نرم افزاری شبیه سازی شده اند، معمولاً ویژگی های اجزای صلب را نشان می دهند، در حالی که، در واقعیت محرکها، بازوها و مفصل ها، به دلیل اینکه صلب مطلق نیستند، نسبت به آنچه که به صورت تئوری بدست می آید، تاحدودی کاهش در عملکرد کنترل را نشان می دهند. استفاده از یک سیستم کنترل خاص ، یکی از راه های حل این مشکل است ]۵[.
از طرفی، توصیف دقیق دینامیک یک سیستم غیر صلب، به خاطر ویژگی خاص مدل سیستم، مثل غیر خطی بودن، مرتبه بالا و متغیر با زمان بودن معادلات مدل سیستم ، کار بسیار پیچیده ای است ]۵[.
مدل های تخمین زده شده توسط روش های معمول ریاضی مثل معادلات دیفرانسیلی نیوتن–اویلر یا لاگرانژ-اویلر، نیاز به ظرفیت محاسباتی بالا و اطلاعات از پیش تعیین شده در مورد پارامترهای سیستم دارد که استفاده کاربردی از آنها را در سیستم های کنترل محدود می کند. بنابراین وجود نا معینی های دینامیک سیستم، مهمترین فاکتوری است که استفاده از روش های کنترل کلاسیک را برای تحلیل سیستم های کنترل غیر صلب نامناسب می کند ]۵[.
در طول سال های زیادی، مهندسان کنترل کلاسیک با مدل های ریاضی کار می کردند و اطلاعات بیشتری از سیستم بدست نمی آوردند. اما امروزه مهندسان کنترل علاوه بر اینکه از تمام مراجع اطلاعات کلاسیک استفاده می کنند، از کنترل کننده های غیر کلاسیک، از جمله کنترل کننده هوشمند نیز که به عنوان یک کنترل کننده آزاد از مدل^[۳] شناخته می شود، استفاده می کنند. از داده های عددی (ورودی/خروجی) و/ یا اطلاعات فرد خبره به عنوان یک مدل تخمینی استفاده می کنند و کنترل کننده ای براساس قانون اگر-آنگاه^[۴] فازی و یا بر اساس شبکه عصبی با گره هایی در چند لایه طراحی می کنند ]۶[.
تحلیل مقالاتی که به کنترل سیستم های انعطاف پذیر با روش های هوشمند از طریق شبکه عصبی پرداخته اند ، نشان از نتیجه مطلوب کنترل کننده های عصبی با آموزش بهنگام^[۵]، برای غلبه بر مشکل نامعینی و وابسته به زمان بودن دینامیک سیستم ، دارد. نگاشت غیرخطی، طبیعت تطبیقی^[۶] و توانایی برخورد با عدم قطعیت ها، در شبکه های عصبی آنها را ابزار توانمندی برای کنترل بازوی انعطاف پذیر ساخته است ]۴[.

842/0

 

 

 

بسته بندی

 

834/0

 

 

 

با توجه به نتایج بدست آمده از آلفای کرونباخ که همه متغیرها بالای 7/0 می باشد، می­توان گفت پرسشنامه از پایایی قابل قبولی برخوردار می باشد.
3-7- روش گردآوری داده ها
اطلاعات را می توان به روش های گوناگون در مکان های مختلف و از انواع منابع گرد آوری کرد. روش های گرداوری اطلاعات مشتمل بر مصاحبه حضوری، مصاحبه تلفنی، مصاحبه رایانه ای، پرسشنامه حضوری، پستی یا الکترونیکی، مشاهده ی افراد یا رویدادها با ضبط یا بدون ضبط صوتی یا تصویری و انواع سایر فنون انگیزشی مانند آزمون­های برون فکنی و منابع اطلاعاتی می توانند دست اول یا دست دوم و یا از هر دو نوع باشد. افراد،گروه­ ها و شماری از پاسخ دهندگانی که پژوهشگر آن ها را برگزیده است تا احتمال دیدگاه­ های آن ها را در زمینه­ای خاص گاه به گاه جویا شود، نمونه های از منابع دست اول می باشند (سکاران، 1385). نمونه های اطلاعات دست دوم نیز عبارتند از سوابق و بایگانی موسسات ، نشریات دولتی، تحلیل های صنعتی که مطبوعات ارائه می کنند و نظایر آن. در این تحقیق روش گردآوری اطلاعات پرسشنامه، کتب پایان نامه­ ها، مقالات و اینترنت وغیره خواهد بود. به عبارتی بخشی از جمع آوری اطلاعات از طرق مطالعه و کاوش در مقالات، کتب و پایان نامه­ ها و بخش دیگر از طریق پرسشنامه بدست می آید.
3-8- روش تجزيه و تحليل داده ها
محقق پس از آنکه روش تحقیق خود را مشخص کرد و با بهره گرفتن از ابزارهای مناسب داده های مورد نیاز را برای آزمون فرضیه های خود جمع آوری کرد، اکنون نوبت آن است که با بهره گیری از تکنیک های آماری مناسب که با روش تحقیق و نوع متغیرها سازگاری دارد، داده های جمع آوری شده را دسته بندی و تجزیه و تحلیل نماید و در نهایت فرضیه ها را که تا این مرحله او را در تحقیق هدایت کرده اند در بوته آزمایش قرار دهد و تکلیف آنها را مشخص نماید و سر انجام بتوان پاسخی (راه حلی) برای پرسشی که تحقیق تلاشی سیستماتیک برای بدست آوردن ان بود، بیاید (سرمد و همکاران،1380). در این تحقیق برای بررسی سوالات تحقیق از آمار استنباطی استفاده شده است.

در این تحقیق از آمار استنباطی مربوط برای تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیات بهره گرفته شده است. در مرحله اول نرمال بودن داده ها با بهره گرفتن از آزمون کولموگروف – اسمیرنوف . در مرحله بعد روایی سازه متغیرهای تحقیق و شاخص های منتج از آن ها با بهره گرفتن از آزمون تحلیل عاملی تاییدی مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت با بهره گرفتن از آزمون تی استیودنت به بررسی سوالات تحقیق پرداخته شد.
3-9- تحلیل عاملی تأئیدی
تحلیل عاملی از مجموعه ای از روش­ها­ی آماری تشکیل شده که هدفش ساده کردن یک مجموعه پیچیده از داده هاست. در علوم اجتماعی، تحلیل عاملی در مورد همبستگی بین متغیرها به کار می رود. در ادبیات تحلیل عاملی اساسا یک عامل، یا سازه است و بیان خلاصه و فشرده­ای از روابط میان مجموعه ای از متغیرها می باشد. به عبارت دیگر یک عامل، سازه­ای است که به طور عملیاتی بوسیله بارهای عاملی خود تعریف می شود و بارهای عاملی، همبستگی یک متغیر با یک عامل است (کلاین، 1381).
در ابتدا تحلیل عاملی صرفا یک روش اکتشافی آماری بود. اما اخیرا این امکان بوجود آمد که با بهره گرفتن از تحلیل عاملی می توان به آزمون فرضیه پرداخت. این روش را یورسکوک ابداع کرد و نام آن را تحلیل عاملی تأئیدی گذاشت. در این روش بر اساس مطالعات قبلی با نظریه های مرتبط با همبستگی های عاملی متغیرها، فرضیه سازی می شود. سپس تا جائی­که ممکن است به برازندن^[91] (جور) کردن این همبستگی ها در ماتریس هدف می پردازد (کلاین، 1381).
تحلیل عاملی تأئیدی در واقع یک آزمون نظریه است که در آن پژوهشگر تحلیل خود را با یک فرضیه قبلی آغاز می کند. این مدل که مبتنی بر یک شالوده تجربی و نظری قوی است، مشخص می کند که کدام متغیرها با کدام عامل ها و کدام عامل ها با یکدیگر همبسته می شود. برای ارزشیابی روایی سازه نیز یک روش قابل اعتماد به پژوهشگر عرضه می کند تا از این طریق بتواند به گونه بارزی فرضیه هایی درباره ساختار عاملی داده­­ها که ناشی از یک مدل از پیش تعیین شده با تعداد و ترکیب مشخصی از عامل هاست، بیازماید. روش تأئیدی بعد از مشخص کردن عامل های پیش تجربی، از طریق تعیین برازندگی مدل عاملی از پیش تعیین شده، تطابق بهینه ساختارهای عاملی مشاهده شده و نظری را برای مجموعه داده ها ازمون می­ کند(هومن،1380).
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل
4-1- مقدمه
پژوهشگر پس از این که روش تحقیق خود را مشخص کرد و با بهره گرفتن از ابزارهای مناسب، داده های مورد نیاز را برای آزمون فرضیه های خود جمع آوری کرد، اکنون نوبت آن است که با بهره گیری از تکنیک های آماری مناسبی که با روش تحقیق، نوع متغیرها، غیره وابستگی دارد، داده های جمع آوری شده را دسته بندی و تجزیه و تحلیل نماید و در نهایت فرضیه هایی را که تا این مرحله او را در تحقیق هدایت کرده اند در بوته آزمون قرار دهد و تکلیف آن ها را روشن کند و سرانجام بتواند راه حلی و پاسخی برای پرسش تحقیق بیابد. پیوند دادن موضوع تحقیق به رشته ای از اطلاعات موجود مستلزم اندیشه ای خلاق است، معمولاً موضوعی به ذهن محقق خطور می کند که یافتن منابع داده های موجود برای بررسی آن مستلزم خلاقیت ذهنی محقق است، آرایش و تنظیم داده ها نیز مستلزم خلاقیت است.فرایند تجزیه و تحلیل داده ها فرایندی چند مرحله ای است که طی آن داده هایی که از طریق بکارگیری ابزارهای جمع آوری در جامعه (نمونه) آماری فراهم آمده اند خلاصه، کد بندی و دسته بندی­ و غیره در نهایت پردازش می شوند تا زمینه برقراری انواع تحلیل ها و ارتباط ها بین این داده ها به منظور آزمون فرضیه ها فراهم آید.
تجزیه و تحلیل داده ­ها به عنوان مرحله ای از پایه های اساسی هر پژوهش علمی به شمار می رود که به وسیله آن کلیه فعالیت های پژوهش تا رسیدن به نتیجه، کنترل و هدایت می شوند. در این فصل نیز به توصیف داده های پژوهشی و تجزیه و تحلیل داده هايي كه به وسيله پرسشنامه از افراد نمونه گردآوري شده‌اند پرداخته خواهد شد و سپس به هر یک از فرضیات پاسخ داده می‌شود.
4-2- توصیف ویژگی های جمعیت شناختی اعضای نمونه
به منظور شناخت بهتر ماهیت جامعه ای که در پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است و آشنایی بیشتر با متغیرهای پژوهش، قبل از تجزیه و تحلیل داده های آماری، لازم است این داده ها توصیف شود. همچنین توصیف آماری داده ها، گامی در جهت تشخیص الگوی حاکم بر آن ها و پایه ای برای تبیین روابط بین متغیرهایی است که در پژوهش بکار می رود.
4-2-1- جنسيت
جدول 4 -1- توزيع فراواني مربوط به جنسيت پاسخ دهندگان

 

 

جنسیت

 

فراوانی

 

درصد فراوانی

 

 

 

مرد

 

73

 

7/42

 

 

 

زن

 

98

 

3/57

 

 

 

جمع

 

171

 

100

 

 

 

همانطوري که در جدول و نمودار 1-4 مشاهده مي‌شود7/42 درصد از پاسخ دهندگان مرد و3/57 درصد زن بوده‌اند.
نمودار 4- 1- نمودارميله­اي مربوط به فراواني جنسيت پاسخ دهندگان

دانشکده علوم
پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته زیست شناسی( فیزیولوژی جانوری)
اثرات مجاورت با کورپیریفاس در طی دوره نوزادی بر نقص حافظه فضایی ناشی از کیندلینگ شیمیایی در موش­های صحرایی بالغ
به کوشش:
ویدا علی پور
استاد راهنما:
دکتر جعفر وطن پرست
آبان ۱۳۹۲

سپاسگزاری
سپاس بی کران پروردگار یکتا را که هستی مان بخشید و به طریق علم و دانش رهنمونمان شد و به همنشینی رهروان علم و دانش مفتخرمان نمود و خوشه چینی از علم و معرفت را روزیمان ساخت. اکنون که به یاری خدای منان این فصل از زندگی علمی خود را به اتمام رساندم ، بر خود لازم می­دانم از استاد راهنمای فرهیخته و گرامی جناب آقای دکتر جعفر وطن پرست که در کمال سعه صدر، با حسن اخلاق همواره راه گشایم بوده اند، تشکر نمایم. از اساتید مشاور بزرگوار، جناب آقای دکتر امین اله بهاء الدینی و سرکار خانم دکتر فیروزه غلامپور به خاطر راهنمایی شان سپاسگزارم. قدردانی خود را به پدر و مادر عزیز و مهربانم که همواره یاوری دلسوز و فداکار و پشتیبانی محکم برایم بوده اند تقدیم می نمایم. از خواهران نازنین و خواهر زاده های دوست داشتنی و برادران عزیزم به خاطر یاری پر مهرشان سپاسگزارم.

چکیده
اثرات مجاورت با کورپیریفاس در طی دوره نوزادی بر نقص حافظه فضایی ناشی از کیندلینگ شیمیایی در موش­های صحرایی بالغ
به کوشش
ویدا علی پور
ترکیب ارگانوفسفره کورپیریفاس بطور گسترده بعنوان حشره­کش در سراسر جهان استفاده می­ شود. مجاورت با کورپیریفاس در طی دوره تکوین از طریق مکانیسم­هایی غیر از مهار کولین­استراز نقایص عصبی-رفتاری طولانی مدت را به دنبال دارد. در این مطالعه با بهره گرفتن از آزمون ماز شعایی اثر دریافت غلظت پایین کورپیریفاس در دوره نوزادی بر نقائص شناختی ناشی از کیندلینگ شیمییایی مطالعه شد. نوزادان گروه آزمایش کورپیریفاس را به میزان mg/kg1 در روزهای ۴-۱ بعد از تولد دریافت کردند و گروه شاهد حجم برابری از حلال (دی­متیل­سولفوکساید) را دریافت کردند. برای کیندلینگ، موش­های صحرایی بالغ از هر دو گروه، پنتیل­تترازول را به میزان mg/kg38 به­ صورت داخل صفاقی هر دو روز یکبار به­مدت ۲۸ روز دریافت کردند. موشهایی که کیندل شده و بطور مکرر تشنجات کلونیک نشان دادند جهت مطالعه رفتاری مورد استفاده قرار گرفتند. همچنین در هردو گروه تاثیر پیش­تیمار اسکاپولامین (آنتاگونیست موسکارینی) و MK-801 (آنتاگونیست گیرنده NMDA) برای تعیین میزان وابستگی عملکرد شناختی به سیستم­های کولینرژیک و گلوتاماترژیک مورد بررسی قرار گرفت. در طی کیندلینگ موش­های نر و ماده گروه کورپیریفاس درجه تشنج کمتری در مقایسه با گروه دریافت کنندهDMSO نشان دادند و این اختلاف در موش­های ماده گروه کورپیریفاس در برخی روزهای دوره کیندلینگ معنی دار بود. پس از کیندلینگ موش­های صحرایی نر گروه کورپیریفاس در مقایسه با گروه شاهد، خطاهای حافظه مرجع کمتری نشان دادند در حالیکه موش­های ماده گروه کورپیریفاس پس از کیندلینگ در مقایسه با موشهای ماده از گروه شاهد، خطاهای حافظه کاری بیشتری نشان دادند. پیش­تیمار حیوانات با اسکاپولامین و MK-801 نشان داد که این داروها خطای حافظه فضایی موش­های صحرایی گروه کورپیریفاس را بیش از گروه شاهد افزایش می­دهد که پیشنهاد می­ کند در این گروه وابستگی حافظه فضایی به سیستم­های کولینرژیک و گلوتاماترژیک بیش از گروه DMSO است. فرایند کیندلینگ با افزایش فعالیت سیستم کولینرژیک و گلوتاماترژیک همراه است که از طریق آسیب نورونی سبب نقص عملکردی این سیستم­های نوروترنسمیتری می­ شود. نشان داده شده که دریافت کورپیریفاس در دوره نوزادی کاهش فعالیت سیستم های کولینرژیک و گلوتاماترژیک را باعث می­ شود که احتمالاً در کاهش درجه تشنج در طی کیندلینگ و نیز کاهش آسیب این سیستم­های نروترنسمیتری در نتیجه کیندلینگ در موشهای گروه کورپیریفاس دخیل است.
کلمات کلیدی: کورپیریفاس، کیندلینگ شیمیایی، تکوین، حافظه فضایی، موش صحرایی
فهرست مطالب
عنوان………………………………………………………………………………………………………………………………….صفحه
فصل اول: مقدمه
۱-۱) بیان مساله…………………………………………………………………………………………………………………………..۲
۱-۱-۱) ترکیبات ارگانوفسفره……………………………………………………………………………………………………..۲
۱-۲) صرع…………………………………………………………………………………………………………………………………….۴
۱-۳) طبقه بندی صرع………………………………………………………………………………………………………………..۵
۱-۴) کیندلینگ…………………………………………………………………………………………………………………………..۶
۱-۵) یادگیری و حافظه……………………………………………………………………………………………………………….۶
فصل دوم: مروری بر تحقیقات پیشین
۲-۱) ویژگی­ها و مکانیسم تاثیر ترکیبات ارگانوفسفره……………………………………………………………….۹
۲-۲) اثرات بیولوژیک کورپیریفاس……………………………………………………………………………………………۱۰
۲-۳) تاثیر وابسته به زمان و وابسته به جنس ترکیبات ارگانوفسفره……………………………………….۱۱
۲-۴) تاثیر ارگانوفسفره­ها به ویژه کورپیریفاس در ایجاد افسردگی و نقص حافظه ناشی از تغییر در سیستم­های نوروترنسمیتری………………………………………………………………………………………………۱۲
۲-۵) مکانیسم ایجاد صرع…………………………………………………………………………………………………………۱۳
۲-۶) مدل کیندلینگ در مطالعه صرع……………………………………………………………………………………..۱۶
۲-۷) ساختارهای مغزی و سیستم­های نوروترنسمیتری دخیل در حافظه…………………………….۱۷
۲-۸) تاثیر صرع بر یادگیری و حافظه………………………………………………………………………………………۲۳
۲-۹) هدف…………………………………………………………………………………………………………………………………۲۴
فصل سوم: مواد و روش­ها
۳-۱) مواد مورد استفاده…………………………………………………………………………………………………………….۲۶
۳-۲) وسایل و دستگاه­ها…………………………………………………………………………………………………………۲۷
۳-۳) حیوانات و تیمار……………………………………………………………………………………………………………….۲۷
۳-۴) کیندلینگ………………………………………………………………………………………………………………………..۲۸
۳-۵) آزمون یادگیری حافظه فضایی با ماز شعاعی هشت بازویی……………………………………………۲۹
۳-۵-۱) مراحل انجام آزمایش…………………………………………………………………………………………………..۳۰
۳-۶) آنالیز آماری………………………………………………………………………………………………………………………۳۰
فصل چهارم: نتایج

در ﻃﯽ ﺳﻪ دﻫﮥ اﺧﯿﺮ ﭼﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺷﮕﺮﻓﯽ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ. ﺑﺎ ﺷﺮوع اﺻﻼﺣﺎت اﻗﺘﺼﺎدی و اﻋﻤﺎل ﺳﯿﺎﺳﺖ درﻫﺎی ﺑﺎز دﻧﮓ ﺷﯿﺎﺋﻮﯾﻨﯿﮓ و ﺳﺮﻋﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ آن ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺷﻮروی، ﭼﯿﻦ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ۹/۷%
) ، FDIدر ﺳﺎل ﻧﺎﺋﻞ آﯾﺪ. در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﭼﯿﻦ دوﻣﯿﻦ ﮐﺸﻮر ﺟﻬﺎن در ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎرﺟﯽ ( ﺳﻮﻣﯿﻦ ﮐﺸﻮر دارﻧﺪه ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺣﺠﻢ ﻣﺒﺎدﻻت ﺧﺎرﺟﯽ و دوﻣﯿﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎر ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ). رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی ﺳﺮﯾﻊ ﭼﯿﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهای ﺑﺪان در (Ito & Hahn, 2010:43 ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ GDP)داﺧﻠﯽ (
ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ داده و آن را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻗﺪرﺗﻬﺎی ﺑﺰرگ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ از ﺗﻮان ﭼﺎﻧﻪ زﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. ﺗﺄﻣﻞ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﮐﻨﻮﻧﯽ ﭼﯿﻦ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ آن ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎی در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال را ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﺘﺒﺎﺗﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ در درون ﺟﺎﻣﻌﮥ ﭼﯿﻦ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ آن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﯽ را ﺑﺮای ﭼﯿﻦ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد؟ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺳﯿﺎﺳﺖ داﺧﻠﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ در ﻋﺼﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن ﻣﻨﺎﺑﻊ داﺧﻠﯽ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﭼﯿﻦ ﭼﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟
ﺑﺴﯿﺎری از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در ﺑﺮرﺳﯽ رﻓﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﻤﯿﻖ در ﺷﺮاﯾﻂ داﺧﻠﯽ اﯾﻦ واﺣﺪﻫﺎ ﻣﯽ-ﭘﺮدازﻧﺪ؛ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻣﻠﻤﻮس و ﻋﯿﻨﯽ ﻣﺪﻋﯽاﻧﺪ ﮐﻪ وﺟﻮد ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﻮﺟﻮه، ﺧﻮد ﺷﺎﺧﺼﻪای ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮐﻨﻨﺪه را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮق ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ رﻓﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد.اﯾﻦ رﻫﯿﺎﻓﺖ در ﺑﻄﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﺗﻮپ ﺑﯿﻠﯿﺎردی ﻣﺘﻔﮑﺮﯾﻦ ﺑﺎ ﻣﺘﺪوﻟﻮژی ﮐﻼن ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰد. اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺤﯿﻂ داﺧﻠﯽ واﺣﺪﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ؛ ﻋﺪهای ﻋﻤﻠﮑﺮد و رﻓﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت دروﻧﯽ واﺣﺪﻫﺎ و ﻣﺤﯿﻂ اﺳﺘﻘﺮار ﻫﺮ واﺣﺪ ﺧﺎص ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ
ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ. دﺳﺘﻪای دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﭘﻮﯾﺶ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮده و اﺛﺮات آن را ﺑﺮ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی، اﺧﺬ و اﺟﺮای ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ. در دﯾﺪﮔﺎه اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮدازان، ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﻞ ﺑﺮﺧﻮرد دروﻧﺪادﻫﺎی ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی و ﺑﺮوﻧﺪادﻫﺎی ﻧﺎﺷﯽ از دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی آﻣﺮاﻧﻪ و رﺳﻤﯽ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ وارد ﻣﺤﯿﻂ ﻣﯽﺷﻮد. اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺮای درک ﮐﻨﺶ و واﮐﻨﺶ ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ، ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺮ ذﻫﻨﯿﺖ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮﻧﺪﮔﺎن اﻫﺘﻤﺎم ﻣﯽ ورزﻧﺪ. ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﮔﺮدﯾﺪ روزﻧﺎ ﯾﮑﯽ از اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﻫﺘﻤﺎم وﯾﮋهای ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ داﺧﻠﯽ ﺟﻮاﻣﻊ دارد. وی ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ دو ﻣﺪل »ﭘﯿﺶ ﻧﻈﺮﯾﻪ« و »ﻃﺮح ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ« را اراﺋﻪ داده اﺳﺖ. در ﻃﺮح ﭘﯿﺶ
ﻧﻈﺮﯾﻪ وی ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻣﺴﺘﻘﻞ، واﺳﻄﻪای و واﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﭘﺮدازد. از دﯾﺪﮔﺎه وی ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدی، ﺳﯿﺎﺳﯽ، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آن واﺣﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ. در ﻃﺮح ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﻧﯿﺰ وی ﺑﻪ ۲۴ ﻋﺎﻣﻞ داﺧﻠﯽ در ﭼﻬﺎر دﺳﺘﮥ ﻧﺨﺒﮕﺎن و ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﻋﺮﺻﮥ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ، ﻧﻬﺎد، اﯾﺴﺘﺎرﻫﺎ و ﭘﻮﯾﺶﻫﺎ و ۶ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و اﺛﺮات آن ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮد. ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ روزﻧﺎ ﺧﻮد اذﻋﺎن دارد ﻃﺮح ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ در اداﻣﻪ و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻃﺮح ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ روﺷﻦ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ دو ﻣﺪل ﻓﻮق را ﺑﮕﻮﻧﻪای ﺗﻠﻔﯿﻖ ﮐﺮد. از اﯾﻨﺮو در ﻓﺼﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ داﺧﻠﯽ رﻓﺘﺎر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﭼﯿﻦ و ﻧﻘﺎط ﻣﺜﺒﺖ آن، ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدی ﭼﯿﻦ، ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ آن ذﯾﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﺗﺸﮑﯿﻼت ﻧﻬﺎدی آن و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ ذﯾﻞ ﻓﺎﮐﺘﻮر اﯾﺴﺘﺎرﻫﺎ و در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ آن، اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژی ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ-ﮔﺮدد. ﻧﻘﺶ ﻧﺨﺒﮕﺎن و ﺗﺼﻤﯿﻢﺳﺎزان ﻋﺮﺻﮥ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺘﻐﯿﺮی ﻣﯿﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺳﺎس ﺗﺸﺮﯾﺢ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ از ﯾﮏ ﻃﺮف و ﺗﺸﺮﯾﺢ وﺿﻊ داﺧﻠﯽ از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻧﻄﺒﺎق آﻧﻬﺎ و ﺗﺪوﯾﻦ ﻫﺪﻓﻬﺎ و
اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﻬﺎی ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ، ﻣﻮرد واﮐﺎوی ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد.
(۱-۳ﻣﻨﺎﺑﻊ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی، ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدی ﭼﯿﻦ
ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ﺻﺤﺒﺖ از ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭼﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯽآﯾﺪ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻫﻤﮕﺎن ﻣﺘﺒﺎﺗﺮ ﻣﯽ-ﮔﺮدد، رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی ﭼﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎی در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭼﯿﻦ در ﻃﯽ دﻫﻪﻫﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﻫﯿﭻ ﺷﮑﺎف ﺟﺪی و ﻋﻤﯿﻘﯽ در روﻧﺪ ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺧﻮد رو ﺑﻪ رو ﻧﺒﻮده اﺳﺖ؛ آﻣﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺮخ رﺷﺪ
و ﺳﻬﻢ ﭼﯿﻦ از ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎری ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺆﯾﺪ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ FDI ﺳﺎﻻﻧﻪ، ﺟﺬب GDP ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ را ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدی ﭼﯿﻦ و ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎی ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ رﺷﺪ ﺣﺎﺿﺮ را ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ.
(۱-۱-۳ ﻧﮕﺎه ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰه اﻗﺘﺼﺎدی ﭼﯿﻦ؛ ﭼﺎرﭼﻮب ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺮای رﺷﺪ
ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاری ﺟﻤﻬﻮری ﺧﻠﻖ ﭼﯿﻦ در ﯾﮑﻢ اﮐﺘﺒﺮ ۱۹۴۹ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اوﻟﻮﯾﺖ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزﺳﺎزی و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻠﯽ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺖ؛ ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻫﺪاف ﺗﻮﻟﯿﺪ، ﮐﻨﺘﺮل ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ، ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﻣﯿﺎن ﺑﺨﺶﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدی در ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ. در دﻫﮥ ۱۹۵۰ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهای از ﺟﻤﻌﯿﺖ ﭼﯿﻦ را ﺟﺎﻣﻌﮥ روﺳﺘﺎﯾﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽداد ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﮐﺸﺎورزی اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺘﻨﺪ. در دﻫﻪ ۱۹۶۰ دوﻟﺖ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺻﻨﻌﺖ و ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺪن ﮔﺮﻓﺖ در ﻧﺘﯿﺠﻪ در دﻫﮥ ۶۰ و۷۰ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬارﯾﻬﺎی ﻋﻤﺪهای در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ. اﻣﺎ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ۱۹۷۹ ﻫﻤﮥ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﭼﯿﻦ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی و ﮐﻨﺘﺮل ﻣﯽﮔﺸﺖ. در اﯾﻦ دوران ﻫﺪف ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮدﮐﻔﺎﯾﯽ ﻧﺴﺒﯽ اﻗﺘﺼﺎد ﭼﯿﻦ ﺑﻮد و در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﯾﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ-
ﮔﺬاری ﺧﺎرﺣﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ.
در ۱۹۷۹ ﺑﺎ روی ﮐﺎر آﻣﺪن ﻧﺴﻞ ﺟﺪﯾﺪی از ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭼﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ روﯾﮥ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺎرهای از اﺻﻼﺣﺎت اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﻪ اﻣﯿﺪ اﻓﺰاﯾﺶ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی و ارﺗﻘﺎء اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎی زﻧﺪﮔﯽ روی آورد. ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮﮐﺰی اﻣﮑﺎن ﻓﺮوش ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزان در ﺑﺎزار آزاد را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و اﻧﮕﯿﺰه ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و ﺳﻮد را ﺑﺮای آﻧﻬﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮد. ﺑﻌﻼوه دوﻟﺖ ﭼﻬﺎر ﻣﻨﻄﻘﮥ اﻗﺘﺼﺎدی در ﻃﻮل ﺳﺎﺣﻞ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﺧﺎرﺟﯽ، ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺻﺎدرات و ﮔﺴﺘﺮش واردات ﺗﻮﻟﯿﺪات ﺑﺎ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر اﺣﺪاث ﻧﻤﻮد. ﺳﺎﯾﺮ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻌﺪی ﻧﯿﺰ در ﺟﻬﺖ ﻣﺮﮐﺰزداﯾﯽ در اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻮﯾﮋه در اﻣﺮ ﺗﺠﺎرت ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ. ﮐﻨﺘﺮل اﻗﺘﺼﺎدی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎی اﯾﺎﻟﺘﯽ و ﻣﺤﻠﯽ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﺻﻮل ﺑﺎزار آزاد واﮔﺬار ﮔﺮدﯾﺪ. ﻋﻤﺪه ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻗﺘﺼﺎدی در ﺳﺎل ۱۹۹۲ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻧﺘﺸﺎر ﺑﯿﺎﻧﯿﮥ
). در ﺟﺪول زﯾﺮ اﺻﻼﺣﺎت ﻋﻤﺪه »Elwell, et.al ,2007:4-5اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ« ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ( ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﭘﺲ از
۱۹۷۹ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﺳﻌﮥ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮔﺮدد:
ﺟﺪول:۱-۳ اﺻﻼﺣﺎت اﻗﺘﺼﺎدی ﭼﯿﻦ در ﺳﺎلﻫﺎی ﭘﺲ از ۱۹۷۹
:ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﻤﺪه ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﺟﻬﺖ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی

 

1978. 1978. ﺷﺮوع ﺳﯿﺎﺳﺖ »درﻫﺎی ﺑﺎز^۹« ﮐﻪ ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﯽ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﺧﺎرﺟﯽ را ﻣﺠﺎز ﻧﻤﻮد

 

۱۹۷۹ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ زﻣﯿﻦﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ و ﺗﺨﺼﯿﺺ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ، ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی
۱۰
۱۹۸۰ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻗﺘﺼﺎدی وﯾﮋه اﺣﺪاث ﮔﺮدﯾﺪ.
۱۹۸۴ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺷﺨﺼﯽ- ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮ از ۸ ﻣﺎﻟﮏ- ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮔﺮدﯾﺪ.
۱۹۸۶ ﻗﺎﻧﻮن ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ اﯾﺎﻟﺘﯽ ﺑﺮای ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی دوﻟﺖ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪ ۱۹۸۷ ﻧﻈﺎم ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻗﺮاردادی ﺑﺮای اﻗﺪاﻣﺎت اﻗﺘﺼﺎدی دوﻟﺘﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪ.
۱۹۸۸TVE. آﻏﺎز ﮐﺎﻫﺶ اﻗﺪاﻣﺎت
۱۹۹۰ ﻣﺒﺎدﻟﮥ ﺳﻬﺎم در ﺷﻦ زن^۱۱ آﻏﺎز ﮔﺮدﯾﺪ.

 

1993. 1993. ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﯾﮏ »ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ^۱۲«

 

1993. 1993. ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮﮐﺖ، اﻣﮑﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ رﻧﻤﯿﻨﺒﯽ^۱۳ﺑﻪ ارز راﯾﺞ ﺟﻬﺎﻧﯽ ،ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺮخﻫﺎی ﻣﺒﺎدﻟﮥ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ

 

1993. 1993. ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﺮاردادی ﺑﻪ ﺟﺎی اﺳﺘﺨﺪام داﺋﻤﯽ در اﻣﻮر دوﻟﺘﯽ ۱۹۹۷ ﺷﺮوع ﻃﺮح ﺑﺎزﺳﺎزی ﺑﺴﯿﺎری از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی دوﻟﺘﯽ.

 

۱۹۹۹ ﻼﺣﺎت ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ را ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ، ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺑﯿﻤﮥ ﺑﯿﮑﺎری.
) وارد ﺷﺪ.۲۰۰۱WTO ﭼﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ) ^۱۴
۲۰۰۲ ﺧﻮب ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﻧﻘﺶ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺮد و ﻓﻌﺎﻻن اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺮای ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ
۲۰۰۳ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻣﻨﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ
۲۰۰۴ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ اﺟﺮای ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ
Source: (OECD (2005), ILO (2003) in Lerais, 2006:15-6
^۱ - Open door Policy
- Township and Village EnterPrise ^٢ - Shenzen ^٣ - Socialist market economy system ^۴ - Renminbi ^۵
- world Trade Drganization ^۶
ﻓﻌﺎل ﺷﺪن ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ از اﺑﺘﺪای ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﯽ از ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﭼﯿﻦ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﺷﺪ. ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ داﺧﻠﯽ ﺑﺴﺘﮥ ﻻزم ﺑﺮای اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ در ﺳﺎل ۱۹۹۴ و ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﯾﺪ ﺷﺮﮐﺘﯽ ﻣﻬﯿﺎ ﮔﺮدﯾﺪ. ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﯽ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺷﺮﮐﺘﻬﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻤﻮدن ﺗﻌﺪادی از اﯾﻦ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ در ﺑﺎزارﻫﺎی ﺳﻬﺎم ﺗﺎزه ﺗﺄﺳﯿﺲ در ﺷﻦ زن و ﺷﺎﻧﮕﻬﺎی ﻣﺪرﻧﯿﺰه ﮔﺸﺖ. در ﺳﺎل ۱۹۹۹ ﺑﺎ اﺻﻼح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ آﺷﮑﺎرا ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﮔﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﻦ در راه اﺻﻼﺣﺎت اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺮداﺷﺖ، ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺸﺎﯾﺶ درﻫﺎ ﺑﻪ روی ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﯽ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﺎ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﺧﺎرﺟﯽ و اﯾﺠﺎد ﺑﺴﺘﺮﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻌﺮﻓﻪﻫﺎ ﺑﺮ واردات (ﺑﻮﯾﮋه وارداﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺗﻮﻟﯿﺪات ﺻﺎدراﺗﯽ ﺑﻮد)، ﻧﺴﺦ ﻧﺮخﻫﺎی ﻣﺒﺎدﻟﮥ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﺮای ارز ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺟﺎری، اﻗﺘﺼﺎد ﭼﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺎز ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮد. ورود ﺑﻪ
در ۲۰۰۱ ﻧﯿﺰ ﺗﺼﻤﯿﻤﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﯿﻦ را وارد ﻋﺮﺻﮥ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮد و اﻧﮕﯿﺰه ﻻزم ﺑﺮای WTO
Lerais, 2006:17-18.(اداﻣﮥ راه اﺻﻼﺣﺎت را ﻓﺮاﻫﻢ آورد (
در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﭘﯿﮕﯿﺮی ﻣﺠﺪاﻧﮥ ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺻﻼﺣﺎت اﻗﺘﺼﺎدی و درﻫﺎی ﺑﺎز، ﭼﯿﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ رﺷﺪ ۹/۷% ﺳﺎﻻﻧﮥ را ﺑﻪ ﺧﻮد GDP در ﺳﺎﻟﻬﺎی ۱۹۷۹ -۲۰۰۷ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ. در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭼﯿﻦ ﯾﮑﯽ از ﺳﺮﯾﻌﺘﺮﯾﻦ ﻧﺮخﻫﺎی رﺷﺪ GDP
اﺧﺘﺼﺎص داد، ﺑﮕﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ۲۰۰۷ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن و در ۲۰۱۱ دوﻣﯿﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺮدد. ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﯿﻘﺘﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ اﺻﻼﺣﺎت ﭼﯿﻦ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ اﺻﻼﺣﺎت را ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ در ﭼﻬﺎر ﮔﺎم اﺻﻠﯽ ﭘﯿﮕﯿﺮی ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ رﺷﺪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖآﻣﯿﺰ آﻧﺮا ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ.

سطح معناداری

 

 

 

عملکرد

 

۸۵۶/۰

 

۴۵۶/۰

 

 

 

مدیریت استراتژیک منابع انسانی

 

۵۶۳/۰

 

۹۱/۰

 

 

 

با توجه به جدول و نمودار ۴-۱۰ مشاهده می شود که مقدار سطح معنی داری های بدست آمده بیشتر از ۰۵/۰ می باشد در نتیجه متغیرهای تحقیق در نمونه مورد بررسی دارای توزیع نرمال می باشند بنابراین برای انجام فرضیه های تحقیق می توان از روش های پارامتریک استفاده نمود.

۴-۴) آزمون فرضیات تحقیق
فرضیه اصلی: بین اقدامات مدیریت استراتژیک منابع انسانی و عملکرد شرکت های تولیدی شهرستان رشت رابطه وجود دارد.
بین اقدامات مدیریت استراتژیک منابع انسانی و عملکرد ارتباط معناداری وجود ندارد :
بین قدامات مدیریت استراتژیک منابع انسانی و عملکرد ارتباط معناداری وجود دارد :
جدول۴-۱۱) ضریب همبستگی بین مدیریت استراتژیک منابع انسانی و عملکرد

 

 

 

 

تعداد

 

ضریب همبستگی

 

ضریب تعیین

 

سطح معنی داری

 

 

 

مدیریت استراتژیک منابع انسانی و عملکرد

 

۱۱۶

 

۸۱۴/۰

 

۶۶۲/۰

 

۰۰۰/۰

 

 

 

با توجه به جدول ۴-۱۱ مشاهده می شود که مقدار سطح معنی داری بدست آمده کمتر از ۰۵/۰ می باشد در نتیجه با اطمینان ۹۵ درصد فرض   رد و فرض   تایید می شود و این رابطه معنی دار می باشد؛ بنابراین فرضیه اصلی تایید می شود. شدت همبستگی بین دو متغیر مدیریت استراتژیک منابع انسانی و عملکرد ۴/۸۱ + درصد می باشد که بیانگر رابطه مستقیم بین دو متغیر می باشد. همچنین ضریب تعیین بین دو متغیر برابر با ۶۶۲/۰ می باشد که نشان می دهد متغیر مدیریت استراتژیک منابع انسانی به میزان ۲/۶۶ درصد می تواند متغیر عملکرد را پیش بینی کند.
فرضیه های فرعی:
فرضیه فرعی اول: بین سیاست های منابع انسانی در زمینه جبران خدمات و عملکرد شرکت های تولیدی شهرستان رشت رابطه وجود دارد.
بین جبران خدمات و عملکرد ارتباط معناداری وجود ندارد :
بین جبران خدمات و عملکرد ارتباط معناداری وجود دارد :
جدول۴-۱۲) ضریب همبستگی بین جبران خدمات و عملکرد

 

 

 

 

تعداد

 

ضریب همبستگی

 

ضریب تعیین

 

سطح معنی داری